BOEREN KLASSE. Land- en tuinbouw in vlaams-brabant

BOEREN KLASSE

Land- en tuinbouw in vlaams-brabant 1

Akkerbouw Veeteelt Tuinbouw

P. 8

G ra a n

P. 10

Aa rd a ppel

P. 14

S u i k erb i et

P. 16

V a rk en

P. 18

Pl u i m vee

P. 22

Mel k - en V l ees vee

G r o e n teteelt P. 24

W i tl o o f

P. 28

G ro en ten

F r u i tteelt P. 30

Appel en Peer

P. 32

Za ch tf ru i t

P. 34

Aa rd b ei

BOEREN MET KLASSE Wist u dat grondwitloof een typisch Vlaams-Brabants product is, dat tot ver buiten onze landsgrenzen gekend is? Of dat een kwart van de Vlaamse appelen en peren uit het Hageland afkomstig is? De producten die onze boeren en tuinders voortbrengen behoren tot de wereldtop. En daar mogen we beslist trots op zijn.

Deze brochure geeft u een kleurrijk beeld van de herkomst en achtergrond van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouwproducten. We starten met een aantal feiten en cijfers. Daarna maakt u kennis met enkele gedreven vakmensen uit onze regio die ervoor zorgen dat het beste van de streek veilig op uw bord komt. De verhalen, gebundeld per sector, worden doorspekt met bijzondere weetjes, lekkere tips en leuke anekdotes. Hebt u nadien de smaak te pakken en wilt u zelf de hedendaagse land- en tuinbouw beleven met de klas, familie of vereniging? Dat kan! Het netwerk ‘Boeren met klasse’ bundelt een 60-tal Vlaams-Brabantse land- en tuinbouwbedrijven die hun deuren graag voor u openen. Het zijn stuk voor stuk ambassadeurs van de land- en tuinbouw in onze provincie. Dienst land- en tuinbouw - Provincie Vlaams-Brabant

P.36

Dru i f

S i e r teelt P. 38 2

S i erteel t

Deze brochure werd uitgegeven in juli 2012 door de provincie Vlaams-Brabant in opdracht van de deputatie. Wettelijk depotnummer: D/2012/8495/25 v.u.: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven (Ondernemingsnummer: 0253.973.219)

BOEREN KLASSE

BOEREN MET BUREN Land- en tuinbouwers hebben in de schaduw van de Europese hoofdstad heel wat buren. Of dit een probleem is? Wel integendeel, het biedt juist vele kansen. Vlaams-Brabant sterk in land- en tuinbouw Toegegeven, Vlaams-Brabant is niet de grootste landbouwprovincie, maar wat wordt ingeboet aan kwantiteit wordt ruimschoots goedgemaakt door de uitstekende kwaliteit. ‘Wie associeert grondwitloof en tafeldruiven niet met onze provincie? En dat is niet te verwonderen, het welvarende Brussel was van oudsher een gulzige afnemer van deze luxeproducten. Wel, de Vlaams-Brabantse vruchtbare bodem heeft u nog veel meer te bieden: Hagelandse wijn, Pajotse hoevekaas, aardbeien en kleinfruit, sappige appelen en peren, asperges ... en dat alles met weinig voedselkilometers. Meer over al dat lekkers van Vlaams-Brabantse bodem vindt u op www.straffestreek.be en uiteraard verder in deze brochure. Land- en tuinbouw in een verstedelijkte provincie biedt naast voedsel van eigen bodem ook gelegen-

heid om te wonen, wandelen en fietsen in een open en groen landschap, kansen op verrassende en leerrijke uitstapjes, groene zorg op maat ... Multifunctionele landbouw heet dat in het jargon. Zo draagt de land- en tuinbouw graag zijn steentje bij aan een leefbaar en aantrekkelijk platteland.

Erosie in Vlaams-Brabant De vruchtbare leem- en zandleembodems en hellende percelen zorgen voor lekkere producten en adembenemende landschappen. De keerzijde van de medaille is dat bij hevige regen deze bodem gemakkelijk wegspoelt. Erosie veroorzaakt niet alleen problemen op de akkers, maar zorgt ook voor modderoverlast op wegen en in woonwijken. Een gerichte aanpak van erosie vraagt kennis, communicatie en samenwerking. Wilt u weten hoe erosie in de provincie wordt tegengegaan, surf dan naar www.vlaamsbrabant.be/erosie.

© Lander Loeckx 3

Groeps- en klasbezoeken aan land- en tuinbouwbedrijven in Vlaams-Brabant

BOEREN KLASSE

overzichtskaart

OV ER ZIC HT SK

AA RT

LAND- EN SBEZOEKEN AAN GROEPS- EN KLA EN IN VLA AMS-BRABANT RIJV TUINBOUWBED

Groeps- en klasbezoeken aan landen tuinbedrijven in Vlaams-Brabant

Wat is er leuker dan een uitstapje naar de boerderij? Ontdek op de bijbehorende overzichtskaart land- en tuinbouwbedrijven die een bezoekje meer dan waard zijn. U vindt beslist een bedrijf in uw buurt. De kaart bevat alle contactgegevens en praktische informatie van het netwerk Boeren met klasse. Op de achterzijde vindt u een landbouwtyperingskaart met aanduiding van de verschillende bodemtypes en de belangrijkste teelten en dierlijke sectoren per regio.

EDITIE 2012

aardappelen

asperges

cichorei

snijbloemen onder glas

varkenshouderij

groenten openlucht

druiven onder glas

druiven openlucht

melkvee

akkerbouw: vooral granen

fruitteelt

maïs

akkerbouw: granen en suikerbiet

pluimvee

kruiden

Bestel of download de kaart op www.vlaamsbrabant.be/ boerenmetklasse Picknick een hoeve GENIETEN IN LANDELIJK VL AAMS-BRA

vleesvee

paarden

aardbeien

vlas

boomkwekerijen

witloof

groenten onder glas

schapen

BANT | editie 2 0 12

TIP 16 Vlaams-Brabantse 14 unieke dagarrang hoeves ementen 3 verblijfsarrangement en

De brochure ‘Picknick een hoeve’ bundelt wandel- en fietsroutes langs hoeves in VlaamsBrabant waar u een gevulde picknickmand kunt kopen of zelfs overnachten. U kunt de brochure bestellen of downloaden via www.vlaamsbrabant.be/picknickeenhoeve

5

Groenteteelt: Vlaams-Brabant, kruidige provincie voor bitter zoetjes Wist u dat: • Vlaams-Brabant de witloofprovincie bij uitstek is? 56% van alle witloofwortelen in Vlaanderen komen uit Vlaams-Brabant! • Er in Vlaams-Brabant heel wat groenten in openlucht worden geteeld? Maar liefst 56% van de uien, 34% van de spruitjes en 23% van de wortelen voor de versmarkt in Vlaanderen komen van Vlaams-Brabantse tuinders. • Meer dan de helft van het Vlaamse areaal peterselie en andere kruiden zich in Vlaams-Brabant bevindt.

VlaamsBrabantse landen tuinbouw: enkele feiten en cijfers Vlaams-Brabant mag dan wel de kleinste en meest verstedelijkte Vlaamse provincie zijn, toch bedraagt de landbouwoppervlakte 41% van de provincie of ongeveer 87.000 ha. Met dit aandeel benadert Vlaams-Brabant het Vlaamse gemiddelde. De Vlaams-Brabantse land- en tuinbouwers zijn dan ook belangrijke bewaarders van de schaarse, open ruimte. 6

De meest uitgesproken landbouwgebieden zijn het Hageland en het Pajottenland. Maar ook in regio’s dichter bij Brussel kunt u net buiten een woonwijk of industriezone aangenaam verrast worden door een mooi agrarisch landschap. In 2011 telde Vlaams-Brabant 3.045 landen tuinbouwbedrijven. Net zoals overal in Vlaanderen neemt dit aantal jaar na jaar af, een evolutie die gepaard gaat met steeds groter wordende bedrijven die inzetten op innovatie. Toch heeft de land- en tuinbouw nog steeds een sterk familiaal karakter, wat

Fruitteelt: van aardbeien en sappige druiven tot toffe peren en rode besjes

de grote sociale gedrevenheid verklaart. En vergis u niet, ook heel wat vrouwen staan hun mannetje in deze sector.

Land- en tuinbouwsectoren Typerend voor onze provincie zijn de fruitteelt, de akkerbouw en de groenteteelt, waardoor de landbouw hier zeer landschapsbepalend is.

Akkerbouw: land van bier en bieten Ongeveer 55% van het Vlaams-Brabantse landbouwareaal is in gebruik voor akker-

bouw (voornamelijk granen, bieten en aardappelen). Daarmee zijn we ook de tweede grootste akkerbouwprovincie van Vlaanderen! Ongeveer een kwart van alle Vlaamse suikerbieten, cichorei en granen, groeien in Vlaams-Brabant. De graanteelt is goed voor ongeveer 35.000 ha.

Veeteelt Veeteelt vindt u in Vlaams-Brabant voornamelijk binnen gemengde landbouwbedrijven. Dit zijn bedrijven met zowel akkerbouw als veeteelt. Vlaams-Brabant

is op het vlak van veeteelt een kleine provincie, dat kunnen we afleiden uit het feit dat slechts 2,6% van de varkens en 3,1% van het pluimvee in Vlaanderen zich hier bevinden. Grondgebonden rundveehouderij vinden we wel vaker terug. Zeker in het Pajottenland zijn er heel wat melken vleesveebedrijven.

Met meer dan een kwart van de Vlaamse appel- en perenbomen is het Hageland de tweede grootste fruitteeltregio van Vlaanderen. Hoewel kleinfruit in oppervlakte maar een klein areaal inneemt, groeit bijna de helft van alle Vlaamse rode bessen in onze provincie! Tafeldruiven onder glas groeien in Vlaanderen bijna uitsluitend in Vlaams-Brabant. Deze specialiteit werd zelfs Europees beschermd en bekroond! De Hagelandse zuidelijke wijnflanken met ijzerzandsteen leveren dan weer de beste wijn van het land op.

Sierteelt Meer dan een kwart van alle snijbloemen en rozen onder glas zijn afkomstig uit Vlaams-Brabant. 7

HOEVEEL KORRELS GRAAN ZITTEN ER IN EEN BROOD? Hoeveel korrels graan er in een brood zitten? Veel te veel om te tellen. En welk graan bedoelt u? Tarwe of rogge? Of misschien spelt, gerst of gierst? Het wordt in elk geval allemaal door boeren professioneel geteeld, daarna tot meel gemalen, zodat de bakker er een ovenvers brood van kan maken. Maar ook gebak, taart en ander lekkers.

8

Graan

1

2

3

4

Alles begint met graan. Tarwe, rogge, gerst, haver, gierst, spelt, triticale, maïs, rijst ... zijn graansoorten. Maar niet elke soort is geschikt om mee te bakken.

Ongeveer 40% van de VlaamsBrabantse landbouwgronden is bestemd voor de graanteelt. De meeste granen worden in de herfst gezaaid, in de periode oktobernovember. In augustus, wanneer de aren goudgeel zijn, oogst de boer zijn graan.

Tarwe is bij ons het belangrijkste broodgraan wegens het hoge gehalte aan gluten. Dat zijn eiwitten die het tarwedeeg elastisch maken, waardoor het deeg goed kan rijzen.

Als het graan rijp is, gaat de boer oogsten. Met een grote maaimachine wordt het graan van het veld gehaald en tegelijk gedorst en gezuiverd. Is het graan vochtig, dan moet het eerst worden gedroogd vóór de verdere verwerking.

5 Het graan wordt gewogen en onmiddellijk geanalyseerd. Hoe zit het met het vocht- en eiwitgehalte? Zijn er nog onzuiverheden, vreemde zaden, graaninsecten ...?

Graan te nat? Betalen! Het is heel belangrijk tarwe op het juiste moment te oogsten. Te vroeg, maar vooral na regen geoogst graan, bevat meer vocht. Terwijl het vochtgehalte in graan maar 14% mag bedragen. Is het meer, dan moet de landbouwer droogkosten betalen, wat een invloed heeft op de prijs.

6

7

In de meelfabriek malen machinaal aangedreven stalen walsen met scherpe ribbels het graan tot meel. Daarna worden ze verpakt in grote papieren zakken. Die naar de bakker gaan.

De bakker voegt gist, water, zout en hulpgrondstoffen toe aan de bloem en het meel.

Er wordt veel aan akkerbouw gedaan in VlaamsBrabant en dat merk je aan de prachtige, weidse landschappen. Het grootste deel van de akkerbouw is bestemd voor de graanproductie, goed voor 35.000 hectare. Toch is maar een klein gedeelte hiervan bestemd voor brood. Want het meeste graan gaat naar de veevoederindustrie. Bovendien zijn onze akkerbouwbedrijven vaak gemengde bedrijven. Dit betekent dat de boeren ook nog varkens of runderen kweken om het risico van een mindere oogst op te vangen. Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor een bezoek aan een akkerbouwer.

Het deeg gaat de oven in en ... het broodje is gebakken.

8

VERS VAN DE BAKKER Brood en gebak zijn er in alle soorten, vormen en smaken. Maar of u nu kiest voor een groot wit gesneden of een klein meergranen, voor een eclair of een tompoes: ze smaken het best, vers van de bakker. Uw bakker stopt er elke nacht al zijn energie, kennis en liefde in. En die kwaliteit, dat proeft u! Brood van de bakker. Daarvoor word je wakker. www.versvandebakker.be. 9

Aardappel

Mislukt de aardappeloogst van boer d’Hertefelt, dan zit hij in de puree. Zover is het gelukkig nooit gekomen dankzij veel vakkennis en een passie voor aardappelen. “Het is geen gemakkelijke teelt”, zegt hij zelf. “Maar als ik op restaurant de frietjes zie die gemaakt zijn van mijn aardappelen, dan smaken ze extra lekker.”

Marc en Hilde d’HertefeltD’Hollander

VAN WELKE AARDAPPEL WORDEN FRIETJES GEMAAKT?

Zoals dat met zo veel landbouwbedrijven gaat, nam Marc d’Hertefelt samen met zijn vrouw Hilde D’Hollander de zaak van zijn ouders over. Maar terwijl papa met zes koeien en zes hectare landbouwgrond begon, verzorgen Marc, Hilde en zoon Koen nu 190 runderen, 80 zeugen en bewerken ze 150 hectare grond. Daarvan neemt de aardappelteelt elk jaar 35 hectare in.

Asterix zonder Obelix De patatjes van d’Hertefelt-D’Hollander gaan naar de grootste frietbedrijven van ons land. Die op hun beurt leveren aan de bekendste supermarkten en fastfoodketens. Tot aan de andere kant van de wereld. Marc produceert de rassen Daisy en Asterix. “Die laatste is ideaal voor lange frieten zoals je ze in de fastfoodrestaurants eet.”

Potige teelt Maar voor we aan de nieuwe patatjes zijn, moet boer d’Hertefelt de mouwen serieus opstropen. Marc: “De aardappelteelt begint in het voorjaar. De grond wordt bemest en klaargemaakt om te planten. In april gaat het pootgoed in de grond. Liefst 40.000 10

stuks per hectare. Gelukkig niet met de hand, maar met speciale machines.”

Alle hens aan dek Tot oktober is het vooral ziektes vermijden, onkruid verdelgen en ... wachten. Marc: “Als het loof afgestorven is in september, wachten we drie weken om de schil van de aardappel hard te laten worden. Dan kan het rooien beginnen en is het tien dagen lang werken van ‘s morgens tot ‘s nachts.”

Ssst ... hier rust de patat Minstens zo belangrijk als het groeien, is het inschuren van de oogst. Marc: “De aardappelen gaan in een loods op een rooster en worden tot 4 m hoog gestapeld. Met grote ventilatoren blazen we er wind door om ze af te koelen. Die temperatuur regelen we tot op een tiende graad nauwkeurig om de aardappelen optimaal te bewaren. Want soms liggen ze even lang in de loods als op het veld.”

Frieten! Hebben de frietfabrikanten aardappelen nodig, dan vertrekt een karavaan vrachtwagens richting Londerzeel. In de fabriek gaat

de schil eraf en vliegen de aardappelen tegen hoge snelheid door messen. De frietjes worden gebakken, verpakt, ingevroren en even later liggen ze op ons bord. Smakelijk.

Ooit al 2 miljoen kilo aardappelen gezien? Kom maar kijken! Meer dan 2 miljoen kilo aardappelen is de gemiddelde opbrengst die boer d’Hertefelt elk jaar binnenhaalt. Ze liggen netjes gestapeld in een hypermoderne loods in ideale omstandigheden. Boer d’Hertefelt nodigt u van harte uit om te komen kijken en om meer te weten te komen over de mooie aardappelteelt.

Meer info

Marc en Hilde d’Hertefelt-D’Hollander Pikstraat 59 1840 Londerzeel 052-30 01 04 [email protected]

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere aardappelboeren die een bezoekje meer dan waard zijn. 11

aardappelgerecht van Jeroen Meus

Gratin Dauphinois • 2 kg aardappelen • 2 teentjes look • 400 gram gemalen kaas • 0,5 liter melk • 0,5 liter room • 1 blaadje laurier • 1 takje tijm • nootmuskaat • peper • zout • beetje boter

Zo gaat u te werk: • Smeer een vuurvaste ovenschaal in met boter en look. • Snijd de aardappelen in schijfjes, bedek er de ovenschaal mee en kruid ze. • Strooi op de aardappelen gemalen kaas. Bedek de kaas weer met aardappelschijfjes.

GEEF ONS HEDEN ONZE DAGELIJKSE PATAT Gekookt, gebakken, in een ovenschotel, als puree en uiteraard als frietjes ... een aardappel is veelzijdig, lekker en gezond. Want een patat, dat is water en zetmeel. Helemaal geen dikmaker dus. En zo zijn er nog meer nuttige weetjes over de aardappel.

• Doe dit totdat de schaal gevuld is en eindig met een laagje gemalen kaas. • Kook melk en room samen op met de tijm, laurier, teentje look en nootmuskaat. • Zeef het mengsel en giet het op de aardappelen totdat die net onder staan. • Bak de gratin 1 uur in de oven op 180°C.

12

Vanwaar komt de aardappel? De aardappel vindt zijn oorsprong in Zuid-Amerika en is door Spaanse ontdekkingsreizigers meegebracht naar Europa. De Azteken noemden hem ‘chi-potatl’, vandaar de naam ‘patat’. DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat alle aardappelen van één plant uit Zuid-Peru afstammen.

Hoe maakt u zelf chips? Heel gemakkelijk. Was de aardappelen, schil ze eventueel en snijd dunne schijfjes met een rasp, dunschiller of kaasschaaf. Spoel de schijfjes goed af en droog ze. Bak ze zo’n 2 tot 3 minuutjes op 190°C in de friteuse en laat ze drogen. Nog even zout, paprika of een andere smaakmaker erop en klaar.

Aardappel

Hoeveel aardappelrassen bestaan er? U kent misschien Bintje, Nicola en Charlotte. Asterix en Daisy hebt u daarnet leren kennen. Maar alle aardappelvariëteiten opnoemen, is onbegonnen werk. Want wereldwijd bestaan er zo’n 4.000 rassen. In België worden er een 200-tal verbouwd! In Vlaams-Brabant is 45% van de bewaaraardappelen Bintje.

Wie heeft de friet uitgevonden? Wie de friet heeft uitgevonden, kan niemand met zekerheid zeggen. De overlevering wil dat de bewoners in de Maasstreek de gewoonte hadden om kleine visjes te vangen en die te frituren voordat ze ze opaten. Tijdens strenge winters was vissen onmogelijk en daarom sneden de bewoners aardappelen in dunne reepjes die op kleine visjes leken. Die gingen dan het frituurvet in en zo zou de friet ontstaan zijn.

Hoevewinkels Rechtstreeks van het veld op uw bord, verser kan het niet. Dat is het idee achter de hoevewinkels. U vindt er verschillende in Vlaams-Brabant. Kijk op de bijbehorende overzichtskaart voor de lekkerste adresjes. 13

HOE WORDT VAN SUIKERBIETEN SUIKER GEMAAKT? S u i k erb i et

Riet of Biet

Van biet tot klontje

Onder keizer Napoleon werden in ons land de eerste bietsuikerfabrieken gebouwd, maar het duurde tot 1848 voor bietsuiker echt doorbrak. In die periode werd de slavernij afgeschaft, waardoor de suikerrietplantages hun gratis arbeidskrachten verloren en de prijs van rietsuiker de pan uitrees. Maar suikerbieten waren een waardig alternatief en ze zijn nog altijd de zoete smaakmaker bij uitstek.

Suiker maken begint met het planten eind maart-begin april. Per ha worden er ongeveer 100.000 bietenzaadjes geplant. Begin september start de oogst en ook de zogenaamde bietencampagne die loopt tot eind december. De bladeren dienen als veevoeder, de wortels gaan naar de suikerfabriek. De bieten worden gewassen en in kleine stukjes geraspt. Die stukjes gaan in een warm bad waardoor de suiker vanzelf oplost in het water. Na een ingewikkeld procédé van zuiveren en producten toevoegen, blijft er een doorzichtige vloeistof over die 12 tot 13% suiker bevat. Het water van deze gezuiverde suikeroplossing wordt verdampt en het resultaat is een dikke stroop. Nog enkele keren koken, drogen en u krijgt kristalsuiker.

Ontdek de zoete wereld van suiker

Suiker en Tienen zijn zoals Suske en Wiske: onlosmakelijk met elkaar verbonden. Boeren uit de wijde omgeving brengen al meer dan 175 jaar hun suikerbieten naar de Tiense suikerfabriek, waar ze worden omgezet in suikerklontjes, kristalsuiker, poedersuiker en andere producten.

Wilt u dit proces van biet tot suiker met eigen ogen bekijken, neem dan contact op met dan het Suikermuseum voor een boeiend bezoek en combineer met een bezoek aan een akkerbouwer uit het netwerk van ‘Boeren met klasse’.

Meer info

Dienst Toerisme Grote Markt 4 3300 Tienen 016-80 56 86

Koolzaad

één plant, vele mogelijkheden Net zoals suikerbieten behoort ook koolzaad tot de nijverheidsgewassen. Boeren telen deze planten als grondstof voor de industrie. U herkent koolzaad aan de grote velden met bloemen die eind april, begin mei, geel kleuren.

Groene grondstof Koolzaad wordt gebruikt voor dierenvoeding, voor menselijke consumptie en andere toepassingen zoals biobrandstof voor voertuigen en verwarmingsketels. Vooral dit laatste vindt de provincie Vlaams-Brabant interessant. Want terwijl de land- en tuinbouw het vaak moeilijk heeft om een correcte prijs voor zijn producten te krijgen, stijgen de kosten voor energie voortdurend. Daarom stimuleert de provincie landen tuinbouwbedrijven om een deel van hun energieproductie zelf in handen te nemen. Zoals door zelf koolzaad te telen en er koolzaadolie van te persen. Maar ook Miscanthus of olifantengras kan dienen als brandstof voor verwarming. Het zijn interessante mogelijkheden voor het land- en tuinbouwbedrijf om in eigen energie te voorzien. www.vlaamsbrabant.be/ groenegrondstoffen Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor een bezoek aan een akkerbouwer.

14

15

Het Certus-label, kwaliteit op je bord

Christine Vermeulen en zoon KoeN vandendriessche

HOE KOMEN VARKENS AAN HUN KRULSTAART?

Niet elk stuk varkensvlees mag zomaar het Certus-kwaliteitslabel dragen. Dat is enkel weggelegd voor het vlees dat aan de strengste normen voldoet. De veevoederfabrikant, de varkenshouder, het slachthuis, de uitsnijderij, de winkel ... Allemaal krijgen ze regelmatig strenge, onaangekondigde controles door inspecteurs. Zo weet u zeker dat u met Certus topkwaliteit op uw bord krijgt.

16

Het stond niet in de sterren geschreven dat Christine zou boeren. Studeren moest ze van mama en papa. En daarna een goede job zoeken. Zo haalde ze haar diploma van laborante en ging ze een tijdje aan de slag in de bedrijfswereld. Maar bloed kruipt waar het niet gaan kan, en uiteindelijk nam Christine de boerderij van haar ouders over.

Benen strekken Porky Farm, dat zijn 220 zeugen, 2.000 vleesvarkens en 900 biggen. Een druk bevolkt bedrijf dus. Christine: “Maar heel modern. Onze zeugen verblijven in boxen met vrije uitloop. Te veel dieren in een te klein hok is beslist niet meer van deze tijd.” In Porky Farm mogen de varkens dus lekker hun benen strekken.

Het leven zoals het is

Varkensalfabet Kweekprogramma’s uitdokteren, de optimale voeding samenstellen, ziektes vermijden ... Om het ideale varken te kweken, hebben Christine Vermeulen en zoon Koen van Porky Farm veel in hun mars. “Maar die krulstaart, die zetten we er niet zelf aan”, zegt Christine. “Daar zorgt de natuur voor.”

Varken

“Zijn varkens echt slim?” vragen we. “Reken maar”, beweert Christine. “Wist je dat varkens een alfabet hebben met 26 tekens? Dat zijn 26 verschillende geluiden waarmee ze met elkaar communiceren.” Wie weet wat varkens over u zeggen als u ze volgende keer ziet ...

Christine: “In de dekafdeling worden de zeugen, zoals u wel kan raden, gedekt. Dan verhuizen ze naar de drachtafdeling waar ze zo’n 116 dagen genieten van hun dracht. Werpen doen de zeugen in de kraamstal. En als de biggetjes geboren worden, dan blijven ze zo’n 26 dagen bij de zeug. Daarna brengen we ze naar de biggenbatterij, de zeugen gaan naar de dekstal en dan begint de cyclus opnieuw.”

Komen eten! Voor de varkens aan hun maaltijd beginnen, worden ze eerst gewogen. “Dat gebeurt automatisch in het sorteerstation waar ze doorlopen”, zegt Christine. “Afhankelijk van hun gewicht worden ze naar een afdeling geloodst waar ze aangepaste voeding krijgen. Zo voederen we varkens naar

behoefte waardoor ze beter groeien. Bij de geboorte wegen biggetjes zo’n 1,5 kg. Met 110 kg vertrekken ze naar het slachthuis.”

Frisse lucht Varkensbedrijven, die herkende u vroeger van ver door de typische, indringende geur. Maar daar is bij Porky Farm niets van te merken. Christine: “Ons bedrijf is uitgerust met ‘luchtwassers’. Dit is een hoogtechnologisch filtersysteem dat de stallucht zuivert voor ze naar buiten gaat. Het is een zware investering, maar de geurhinder is weg.”

“Onze varkens hebben een lange snuit, maar ons verhaal is nog lang niet uit. Zin in meer?“ Hebt u nog nooit meer dan 2.000 schattige varkens bij elkaar gezien? Breng dan beslist een bezoek aan Porky Farm in Tildonk. Christine en Koen, hun biggetjes, zeugen en vleesvarkens verwelkomen u met veel plezier.

Meer info

Porky Farm Waterstraat 1 3150 Tildonk 016-60 55 28 guy.vandendriessche1@ pandora.be

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere varkens­ houders die een bezoekje meer dan waard zijn. 17

Verliest een kip haar pluimen? Na vele eeuwen kennen wetenschappers het antwoord: eerst was er de kip en daarna het ei. Maar waarom zouden we het over het verleden hebben als dit diertje ons vandaag zo veel oplevert? Kakelverse eitjes bijvoorbeeld. Onmisbaar bij een heerlijk ontbijt, in cake of pannenkoeken. Maar ook malse billen, knapperige nuggets en ander lekkers.

WAT WAS ER EERST: DE KIP OF HET EI? Misschien hebt u zelf een kippetje of twee in uw tuin rondlopen. Maar stel u eens een professionele kwekerij voor met liefst 5.000 kakelende hennen. Veel lawaai, wild gefladder en elke dag duizenden verrukkelijke eitjes. Die worden door de kweker zorgvuldig gesorteerd en stevig verpakt zodat u regelmatig kunt genieten van al het lekkers dat u met eieren maken kan.

18

Jawel, en zelfs elk jaar. Als mensen figuurlijk hun pluimen verliezen, zijn ze een stuk van hun glorie kwijt. Bij kippen is dat letterlijk. Gelukkig maar voor even. Tijdens de rui maken de veren in de late zomer of herfst plaats voor nieuwe. Bovendien verliest een kip niet alle veren tegelijk. Haar lichaamstemperatuur en afweermechanisme zouden in gevaar komen. In ieder geval is de rui voor de kip een moeilijke periode omdat de ontwikkeling van nieuwe veren veel energie kost. Daarom stopt de kip dan met het leggen van eieren. Na 8 tot 12 weken is deze moeilijke periode voorbij.

Vanwaar komt de uitdrukking: “Wees er als de kippen bij?“ Hebt u al eens kippen bezig gezien als ze gevoederd worden? Ze stuiven op het eten af alsof hun leven ervan afhangt. Wanneer wij te maken krijgen met een tijdelijke, unieke buitenkans, zeggen we ook: ”Wees er als de kippen bij!”, wat wil zeggen: “Haast u, voor iemand anders ermee lopen is.”

P luimv e e

Van welk dier stamt de kip af? Wetenschappers hebben ontdekt dat onze kleine, schattige kip familie is van een van de grootste vleeseters die ooit op onze planeet heeft rondgelopen: de Tyrannosaurus Rex! Dat blijkt uit een onderzoek van overblijvende eiwitten die gevonden zijn bij fossielen van deze dinosaurus. Ook de overeenkomsten tussen de beenderstructuur en de ontdekking van veren op verschillende overblijfselen van de Tyrannosaurus Rex tonen de band tussen de dinosaurus en de kip. Durft u nog bij uw kippen te komen?

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor een bezoek aan een pluimveehouder.

Hoe herkent u een vers ei?

Kip als kunst

Naarmate een ei ouder wordt, verdampt vocht door de poreuze eierschaal en komt er meer lucht in het ei. Daardoor zal een oud ei drijven in zoutwater, terwijl een vers op de bodem blijft liggen. U kunt een oud ei ook herkennen door het zachtjes te schudden. De inhoud gaat klotsen, wat bij een vers ei niet gebeurt.

Koen Vanmechelen is een conceptueel kunstenaar die al jaren streeft naar de perfecte kip. Zo ging hij op zoek naar de oerkip en zijn einddoel is een ‘Cosmopolitan Chicken’, een kruising van alle kippenrassen ter wereld.

19

Hoeve In de Zon Dirk en Ann Rummens - Vandepoel Aarschotsesteenweg 737 3300 Tienen [email protected] www.hoeve-indezon.be

1

4

Bij boerin Ann komt u alles te weten over koetjes en kalfjes. “Wist je dat een koe tot 800 kg weegt? Dat is véél meer dan jullie allemaal samen.”

Proeven van het leven op de boerderij

20

“Ah zo lief! Moet het kalfje dadelijk ook een boertje laten?” 2

Ik proef, ik proef wat jij niet proeft en het is ...

“Jakkie, dat voelt raar! En waarom komt daar geen chocomelk uit?” 3

“Kalfjes krijgen verse melk. Soms via een flesje. Net zoals een baby. Wie wil eens proberen?” 6

5 Zie je die oranje oorflappen? Dat is de identiteitskaart van de koe. Na de geboorte krijgt elk kalfje meteen zijn eigen nummer.

“Ons Bella geeft 300 dagen per jaar lekkere, gezonde melk. Elke dag zo’n 20 liter! Dat zijn liefst 6.000 flessen melk op een jaar!” 7

21

Lekkers op de boerderij Zowel bij Paul en Lydie als bij Koen en Els kunt u terecht voor kwaliteitsvoedsel dat ze op de boerderij produceren. Voor vlees van het Witblauw rund zit u goed in de hoeveslagerij van Paul en Lydie. De lekkerste zuivelproducten vindt u bij Het Waterhof.

Vee

DRINKEN KOEIEN MELK OF WATER? Er zijn vleesveehouders en melkveehouders. Terwijl de ene ervoor zorgt dat u lekker vlees op uw bord krijgt, zet de andere zich in om voedzame melk en aanverwante producten te produceren. Paul en Lydie Saelens-Wuyts houden koeien voor hun vlees, Koen en Els Van der Meulen-De Troch zijn melkveehouders. Maar in beide bedrijven drinken kalfjes eerst melk en als ze oud genoeg zijn, schakelen ze over op water.

22

Paul en Lydie Saelens-Wuyts

Koen en Els Van der MeulenDe Troch

“In het Frans zeggen koeien ‘beuh’ en in het Nederlands ‘boe’. Kom zelf eens luisteren.” Wilt u alles weten over koetjes en kalfjes, bezoek dan beslist de boerderijen van Paul en Lydie, en van Koen en Els. Kijk op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere veehouders die bezoekje meer dan waard zijn.

Meer info Om het lekkerste vlees te produceren zweert boer Paul bij het beroemde Belgische Witblauw rund: “Typisch aan het Witblauw, zijn de mooie billen”, volgens Paul. “Vol lekkere, malse biefstuk. Er is geen enkel ras dat zo veel vlees oplevert als het Witblauw.”

Ecologische voetafdruk Wat staat er op een doorsneedag op het menu van een koe? Paul: “Gras, maïs, aardappelen, meel en mineralen. Dat gaat allemaal in een mixer zodat de koeien al het goede binnenkrijgen. Soja uit Brazilië vervangen we door koolzaadpulp van een collega-boer hier in de buurt. Zo verkleinen we onze ecologische voetafdruk.”

Voedselveiligheid Sinds de dioxinecrisis in 1999 is er heel wat veranderd voor iedereen die met voeding bezig is. Dat is in het bedrijf van Paul en Lydie niet anders. “Het zaaizaad van de tarwe, de meststoffen die we gebruiken, de koeien zelf ... info over dat alles moeten we nauwkeurig registreren zodat elk onderdeel traceerbaar is. Voedselveiligheid gaat boven alles.”

Het Meritus-kwaliteitslabel staat voor veilig en betrouwbaar rundsvlees van bij ons.

Het Witblauw ras vindt u ook bij Het Waterhof van Koen en Els, maar dan meer uit hobby. Ze kweken vooral HolsteinFriesian. “Een echt melkras”, aldus Els. “Een koe geeft gemiddeld 12 liter melk per keer en dat 2 keer per dag. Wanneer ze pas gekalfd heeft, is dat zelfs 3 keer.” En met de 60 koeien van het bedrijf, is dat elke dag heel wat melk.

Robot Het melken gebeurt hier niet meer met een traditionele melkmachine. Els: “Daarvoor hebben we een volautomatische melkrobot. De koeien gaan er zelf in staan en de robot doet de rest. De machine controleert

de melk, die dan opgeslagen wordt in een koeltank van 5.200 liter.”

Van kaas tot ijs Wat gebeurt er met al die melk? Els: “De meeste melk gaat naar de melkboer. Een gedeelte verwerken we hier tot boter, platte kaas, yoghurt en desserten zoals rijstpap, pudding, chocomousse en ijs. Al dat lekkers kunt u kopen in onze hoevewinkel. Dus als u eens in de buurt bent ...”

Paul en Lydie Saelens-Wuyts Karrestraat 12 3020 Herent 016-20 56 33 [email protected] www.hoeveslagerijtenhalve.be Het Waterhof Koen en Els Van der Meulen-De Troch Donkerstraat 8 1750 Lennik 02-532 41 08 [email protected] www.waterhofgaasbeek.be 23

WAAROM WORDT WITLOOF HET WITTE GOUD GENOEMD? Bart Bruyninckx

Witloof

Vroeger verdienden veel mensen hun brood met witloof, vandaar dus ‘het witte goud’. En natuurlijk is het ook een zalige delicatesse. Zo zegt teler Bart Bruyninckx, die zelf furore maakt met miniwitloof. De 10 miljoen stuks die zijn bedrijf elk jaar produceert, zijn gegeerd door fijnproevers en sterrenchefs.

Het verhaal van miniwitloof Toen de dieren nog konden spreken, is vader Bruyninckx met landbouw begonnen. Hij verbouwde verschillende gewassen, maar witloof was zijn grote liefde. Het ging het bedrijf voor de wind, maar dan sloeg de crisis toe in de sector. Bij de pakken blijven zitten, stond niet in het woordenboek van boer Bruyninckx en hij waagde zijn kans met miniwitloof. Bingo!

Van wortel tot stronk Hoe groeit miniwitloof? Zoon en huidig zaakvoerder Bart Bruyninckx: “Precies zoals gewoon witloof maar dan minder lang. De wortels gaan in grote houten kisten in koelcellen van -1°C. Om de sapstroom te activeren, brengen we ze op 7°C. Daarna rijpen de jonge plantjes verder op 14°C. Een proces van meten, controleren en evalueren. Na die cruciale eerste weken begint het manuele werk. Vlijtige handen halen de wortels van de stronken, verwijderen met zorg de buitenste blaadjes, sorteren het witloof en verpakken het.” 24

Hydrocultuur met smaak van grondwitloof Witloof wordt op twee manieren geteeld: in de grond of in bakken met water. Bart: “Omdat wij geen meststoffen toevoegen aan het water, haalt de plant alle nodige voeding uit de wortel. Zo behoudt het miniwitloof zijn pure smaak.”

Sterproduct En voor die smaak en de vorm vallen vele sterrenchefs. “Voor we begonnen met ons miniwitloof, zijn we eerst gaan polsen bij een chef hier in de buurt”, aldus Bart. “Hij

was direct verkocht en dat gaf ons vertrouwen. Intussen vindt u ons product in alle winkels over heel België van een belangrijke supermarktketen.”

Innovatie Met innovatie maken bedrijven het verschil. Dat heeft Bruyninckx al bewezen met de lancering van miniwitloof. En daar houdt het niet bij op. Bart: “We investeren in nieuwe installaties om regenwater op te vangen en te hergebruiken. En zonnecellen zorgen straks voor elektriciteit.” Groener kan witloof niet worden.

Ontdek hoeveel karaat mijn witloof waard is: Van wortel tot afgewerkt product, u volgt bij witloofteler Bruyninckx het volledige productieproces van witloof. Bovendien gaat u er niet buiten zonder zijn heerlijke miniwitloofjes te proeven.

Meer info

Bruyninckx • Schuttersveldstraat 7, 3272 Scherpenheuvel-Zichem 0475-84 27 59• [email protected] • www.miniwitloof.be

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere witlooftelers die een bezoekje meer dan waard zijn. 25

Is witloof echt een slankmaker? Witloof

Wie mooi wil zijn, moet ... witloof eten. Het is rijk aan vitamine C. Daarnaast is witloof arm aan calorieën waardoor het de slankmaker bij uitstek is.

WITLOOF, STERPRODUCT VAN EIGEN BODEM

Hoe bewaart u het best witloof? Thuis bewaart u witloof het best onderaan in de koelkast in het groentevak, zonder verpakking. Komt witloof lange tijd in aanraking met licht, dan komt er een groene kleur op de blaadjes.

Is het witloof, witlof of chicon? In Vlaanderen spreken we van ‘witloof’, in Brussel en Wallonië van ‘chicon’. Nederlanders noemen het ‘witlof’. Fransen hebben het over ‘endives’ of ‘chicorée witloof’ en in het Engels is het ‘Brussels endive’. Vele namen voor de trots van Vlaams-Brabant.

Volgens sommigen werd witloof rond 1830 toevallig ontdekt. Boer Jan Lammers verstopte een aantal cichoreiwortels onder een laagje zand en na een tijdje merkte hij dat er lekkere, witte blaadjes aan groeiden. Maar specialisten doen dit verhaal af als een mythe. Het was Frans Breziers, cultuuroverste van de Brusselse Plantentuin, die in 1850 witte kropjes liet groeien op de wortels. Het begin van een welvarende tuinbouwtak.

Lekker witloof in Vlaams-Brabant Wist u dat meer dan de helft van het Vlaamse witloof in Vlaams-Brabant wordt geteeld? Ontdek de geschiedenis, teelttechniek, tal van tips in de brochure ‘Lekker witloof in Vlaams-Brabant’. Gratis te bestellen via www.vlaamsbrabant.be/publicaties

Het Witloofmuseum Wat begon als een tijdelijke tentoonstelling voor Open Monumentendag 2000, is uitgegroeid tot een volwaardig witloofmuseum in Kampenhout. U komt er alles te weten over de trots van Vlaams-Brabant. Van het witloofzaadje tot de lekkernij op het bord. www.witloofmuseum.be

De Witloofveiling Maak live mee hoe de prijs van witloof bepaald wordt door handelaars en producenten. Een kwestie van vraag en aanbod. U beleeft het vanaf de eerste rij in de witloofveiling van Kampenhout. www.coobra.be

De witloofbox: lekker witloof telen en proeven in de klas

Hoe herkent u topkwaliteit?

Jaarlijks kunnen Vlaams-Brabantse basisscholen en initiatieven van buitenschoolse kinderopvang zich in oktober inschrijven voor een gratis witloofbox. Deze bestaat uit een teeltkit, handleiding en lesmateriaal. Teel op een eenvoudige en speelse manier witloof en proef de zelf geoogste kropjes met uw klas. Meer info:

Er bestaan verschillende kwaliteitsklassen waarbij rekening gehouden wordt met de geslotenheid, de dikte, de lengte en de witte kleur van de krop. Kiest u voor het Flandria-label of het Label Brussels Grondwitloof, dan weet u dat u kwaliteit op uw bord krijgt.

©Lava

26

Een bezoekje waard

www.vlaamsbrabant.be/witloofbox

De Nationale Proeftuin voor Witloof De Nationale Proeftuin voor Witloof in Herent wil de duurzame uitbating van de witloofteelt promoten. Concreet zorgt de proeftuin ervoor dat de resultaten van wetenschappelijk onderzoek doorstromen tot bij iedereen die bij de witloofteelt betrokken is. www.proeftuinherent.be 27

Groenten

Pastinaak, kardoen, Brave Hendrik ... Zegt u niks? Het zijn groentesoorten die in de loop der eeuwen in de vergetelheid zijn geraakt. Vandaar dus: ‘vergeten groenten’. Maar daarom niet minder lekker. En ze tasten zeker uw geheugen niet aan. Aan vergeten groenten waagt bioboer Luc Pauwels zich voorlopig niet. Wel aan heel wat andere groenten en aardbeien. En dat allemaal op een milieuvriendelijke manier. Biolandbouw mag dan vandaag wel in zijn, wie er in de jaren 80 mee begon, werd beschouwd als een vreemde vogel. Dat was met Luc niet anders toen hij in 1981 met zijn biobedrijf startte. Luc: “Ik leefde macrobiotisch, zat in een milieuvereniging en was net afgestudeerd aan de tuinbouwschool. Die combinatie zorgde ervoor dat ik bio ben gaan telen.”

Een betere wereld Biolandbouw betekent dat je nooit chemische middelen gebruikt. “Maar het is ruimer dan dat”, aldus Luc. “Bij bio staan een aantal waarden centraal: ecologie, gezondheid maar ook rechtvaardigheid. Dat betekent een eerlijk loon voor iedereen in de keten. Bovendien ben ik ‘zorgboer’. Ik vang jongeren met een probleem op en laat hen een handje helpen op de boerderij.”

Voorkomen, beter dan genezen Komen er dan geen ziektes en insecten op bioplanten? Luc: “Zeker wel, maar wij proberen dat in de eerste plaats te voorkomen. Zo kiezen we voor sterke variëteiten die minder vlug ziek worden. Daarnaast doen we aan 28

een ruime teeltwisseling. Met dit systeem zetten we een gewas nooit binnen zes jaar opnieuw op hetzelfde perceel. Ziektes ontwikkelen zich dan moeilijker en de grond geraakt niet uitgeput zodat u minder meststoffen nodig hebt.”

Zelfbediening Wat staat er bij Ter Loft allemaal op het veld? Luc: “Ik teel aardbeien, courgettes, kolen, wortelen, aardappelen, graan en klaver. De groenten gaan naar de veiling, de aardbeien verkoop ik voor een deel via zelfpluk. Dan mogen klanten zelf hun aardbeien komen

plukken. Verser kan het niet.” Zelfbediening rechtstreeks op het veld dus.

Controle! Zomaar een biolabel op uw product kleven, mag niet. U moet u strikt houden aan de regels, opgelegd in een bestek. En de controleorganisatie controleert streng. Luc: “Gemiddeld krijg ik twee keer per jaar controleurs over de vloer. Zo weet de controleorganisatie vanwaar de producten komen en of ze aan de bioregels voldoen. Maar let op: ook in winkels en op veilingen nemen controleurs steekproeven.”

KRIJGt u GEHEUGENVERLIES ALS u VERGETEN GROENTEN EET? Luc Pauwels

Bent u ook geboeid door bio? Kom dan zeker langs Luc of zijn medewerkers vertellen u graag in geuren en kleuren hoe hij zijn groenten en aardbeien op een biologische manier teelt.

Meer info

Ter Loft • Luc Pauwels • Kruisstraat 2b• 1740 Ternat 0497-67 33 76 • [email protected]• www.terloft.be

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere biobedrijven die een bezoekje meer dan waard zijn.

Het Open Veld

Uw eigen stukje boerderij Op steeds meer land- en tuinbouwbedrijven kunt u als klant zelf uw producten oogsten. Zo drukken telers de kosten. Maar er kan ook meer achter zitten. Zoals bij het biobedrijf ‘Het Open Veld’ in Heverlee. Als klant betaalt u de boer elk jaar een som en u mag dan het hele jaar door gezonde groenten en fruit plukken. U wordt een soort aandeelhouder waarbij u de oogstrisico’s met de boer deelt. Meer info: www.hetopenveld.be

29

Nuttige coNtactgegeve

op eeN WaardplaNt, HerkeNt u deze symptomeN Het met Het meldpuNt vaN Neem daN coNtact op de voor de veiligheid van Favv (Federaal agentschap BevestigeN oF Het gaat voedselketen). zij kuNNeN Bacterievuur. om eeN BesmettiNg met is volledig gratis! deze dieNstverleNiNg vlaams-BraBaNt proviNciale coNtrole-eeNHeid 016-39 01 05 Favv - 016-39 01 11 - Fax [email protected] iNFo eN meldiNgeN: melden? Waarom moet ik bacterievuur geregistreerd en de infectiehaarDe meldingen worden maathierdoor kunnen gerichte den in kaart gebracht. en kan vermeden worden regelen genomen worden verspreidt. dat bacterievuur zich verder nu? ik heb gemeld, en wat er hebt bij het FaVV, komt nadat u bacterievuur gemeld U krijgt om een staal te nemen. een deskundige langs bestrijden van de infectie. ook richtlijnen voor het Hoe bacterievuur wegsnoeien? te vermijden, is het absoluut Om verdere verspreiding ontsnoeimateriaal regelmatig noodzakelijk dat u het zeker zuivere Dettol). Doe dit smet (bijvoorbeeld met ook andere plant snoeit (zie elke keer voordat u een nuttige tips).

Wat met snoeiafval? Snel verwijderen is noodzakelijk. methode omdat de bacterie - Verbranden is de beste takwordt. Kleine hoeveelheden dan volledig afgedood vuurin de kachel, open haard, ken kunt u verbranden u grote hoeveelheden neemt korf of barbecue. Voor takken gemeente. ga na of u de best contact op met de buren en eigen tuin. Ook politie, mag verbranden in uw weten een seintje. Laat hen ook brandweer geeft u best met bacterievuur betreft. dat het enkel takken besmet takken mogelijk is, worden de - indien verbranden niet meegegeven verpakking best in een volledig afgesloten een gesloten plastic zak). met het restafval (bijvoorbeeld

Ns:

betreffende de voor algemene informatie bacterievuur: technische werkgroep

Wat moet u doeN?

Hoe Bacterievuur vermijdeN ? planten rekening met houd bij de keuze van Bepaalde rasseN de gevoeligHeid vaN voor Bacterievuur. waardplanten vindt een gedetailleerde lijst met nt.be/bacterievuur. u op: www.vlaamsbraba regelmatig coNtroleer WaardplaNteN vanaf begin april op iNFectie. Dit kan best tot eind augustus. (hagen en oNderHoud WaardplaNteN te snoeien, ook struiken) door ze regelmatig zijn. Let op! het indien ze niet geïnfecteerd jaarlijks te is verplicht om meidoornhagen winterperide in snoeien (KB 23.06.2008) en 1 maart). ode (tussen 1 november door geeN zomervermijd de verspreiding waardeplanten sNoei toe te passen op regelmatig (met oNtsmet sNoeimateriaal javel of iso-Betadizuivere Dettol, verdunde met Dettol ne*). Vul een plantenverstuiver op de snoeien verstuif hiermee regelmatig andere plant beschaar, zeker voor u een andere ziekten en gint te snoeien. Ook veel worden vermeden. plagen kunnen hiermee bij het snoeiDoor de WoNdeN die ontstaan met zuivere en van takken te oNtsmetteN bacteriën de verse Dettol, voorkomt u dat kan u ook een wonden infecteren. hiervoor plantenverstuiver gebruiken.

Provincie Vlaams-Brabant Leuven Provincieplein 1 - 3010 - dienst land- en tuinbouw 72 61 016-26 72 72 / fax 016-26 [email protected] - Monique Swinnen, gedeputeerde - 016-26 70 57 voor land- en tuinbouw monique.swinnen@ vlaamsbrabant.be

Colofon: Deze folder werd uitgegeven door het provinciebestuur van Vlaams-Brabant in

opdracht van de deputatie april van Vlaams-Brabant in 2010 / foto’s en illustraties: PCFruit / V.u. Marc Collier, provinciegriffier, provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven

Bacterievuur niet in mijn tuin!

(Ondernemingsnummer 0253-973-218) D/2010/8495/04

hagen, voor meer informatie over aarden houtkanten en hoogstamboomg : regiOnaLe LanDSChaPPen - GROENE CORRIDOR Vilvoorde Leuvensestraat 117 - 1800 02-253 43 04 / [email protected] - ZUID-HAGELAND Schoolpad 43 - 3300 hakendover 016-81 52 77 / [email protected] - DIJLELAND - 3001 Leuven naamsesteenweg 573 - NOORD-HAGELAND gelrodeweg 2 - 3200 aarschot 016-63 59 54 / [email protected] - ZENNE, ZUUN EN ZONIËN gaasbeek Donkerstraat 21 - 1750 02-452 60 45 / [email protected]

www.vlaamsbrabant.be/bac

vaN Bacteriemeld de aaNWezigHeid ook indien u twijfelt. vuur altijd aan het FaVV, * houd buiten het bereik

van kinderen

terievuur

Waar rook is, is bacterievuur Bacterievuur, of perenvuur, is de nachtmerrie van de fruitteler. Deze bacteriële ziekte tast niet alleen appel- en perenbomen aan, maar ook verschillende sierstruiken. Waar die staan, maakt voor de boosdoener niet veel uit: in de boomgaard, in parken maar ook in uw tuin. En omdat bacterievuur ontzettend besmettelijk is, moeten we samen de ziekte aanpakken. De provincie Vlaams-Brabant geeft een informatieve folder uit over bacterievuur. U leest er alles over de ziekte: op welke planten ze kan voorkomen, de symptomen en hoe bacterievuur vermijden. Download of bestel de folder ‘Bacterievuur, niet in mijn tuin’ op www.vlaamsbrabant.be/bacterievuur

Jan en Chris MartensVandersande

WAAROM kunt u APPELEN NIET MET PEREN VERGELIJKEN?

U kunt geen twee verschillende dingen met elkaar vergelijken. De appelteelt is op veel vlakken anders dan die van peren. Wat ze wel gemeen hebben, is de kennis en passie die teler Jan Martens aan ze wijdt. Met als resultaat lekker, sappig en gezond fruit uit Vlaams-Brabant. Jan Martens heeft zoals hij zelf zegt, een late roeping. Na een carrière van 20 jaar als hoofdverpleger in Gasthuisberg in Leuven, nam hij het fruitbedrijf van zijn schoonouders over. “Fruit was altijd wel mijn hobby. Toen ik de kans kreeg om er mijn beroep van te maken, heb ik niet getwijfeld”, bloost Jan. Samen met zijn vrouw Chris Vandersande runt Jan nu een fruitteeltbedrijf met appelen, peren en kersen.

Om de beurt Delbare, Elstar, Gala, Pinova ... Nee, het zijn niet de namen van de honden van Jan, wel de appelsoorten die hij teelt. “Ik heb ook nog Jonagold en Jonagold Red, Wellant, Braeburn, Greenstar en Zari, een nieuwe soort ontwikkeld door Better3fruit. Het zijn niet alleen smaken voor elk wat wils, de oogst van de soorten volgt elkaar mooi op. Zo begint de pluk begin augustus met Delbare. Eind september is de laatste, Pinova, aan de buurt.”

Hemels mooie fruitbomen in bloei, weidse landschappen en glooiende velden ... De Vlaams-Brabantse fruitstreek te voet of met de fiets ontdekken, is een adembenemende ervaring. Bestel gratis de bloesem- en fruitgids Hageland via www.vlaamsbrabant.be/publicaties 30

Fruit

Geen UFO’s maar ULO’s Eenmaal het fruit geplukt, gaat het onmiddellijk naar de koelkast. Niet zo’n exemplaar zoals bij jou thuis staat, maar gigagrote koelsystemen waar 450 ton fruit in past. Jan: “Die frigo’s heten ULO’s, wat staat voor ‘Ultra Low Oxygen’. We brengen de zuurstof naar omlaag en verhogen de stikstof. Zo stopt de rijping en bewaart het fruit in ideale omstandigheden.”

Milieuvriendelijk fruit Het bedrijf Martens-Vandersande is een ‘geïntegreerd’ fruitteeltbedrijf. Een moeilijk woord voor een combinatie van milieuvriendelijke technieken die ze toepassen. Jan: “We zetten nuttige insecten en vogels in tegen schadelijke dieren. De mannelijke fruitmot leiden we om de tuin met de geurstof van het vrouwtje. Ze paren niet en de vrouwtjes leggen geen eitjes op het fruit zodat er geen wormpjes in komen. Daarnaast zetten we bijen in voor de bestuiving.”

Wie biedt meer? De vrucht van al die inspanningen is heerlijk, sappig fruit. Jan: “Maar ook fruitsappen, honing, siropen, confituur ... Dat verkopen we allemaal in onze winkel op het bedrijf, op de markt en aan de kleinhandel. Het fruit zelf gaat in de eerste plaats naar de veiling Coöbra in Kampenhout en Zellik.” Hopelijk krijgt Jan er meer voor dan enkel een appel en een ei.

Meer info

Jan en Chris Martens - Vandersande Walenstraat 13 3110 Rotselaar 016-44 52 23 [email protected]

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere fruittelers die een bezoekje meer dan waard zijn. 31

Bijen en fruitteelt: twee handen op één buik

Provinciaal Proefcentrum voor Kleinfruit De duurzame, verantwoorde teeltmethode is niet toevallig. Veel onderzoek en ontwikkeling gebeuren in het Provinciaal Proefcentrum voor Kleinfruit ‘Pamel’ in Roosdaal. Onderzoekers voeren teelttechnische proeven uit op aardbeien, frambozen en ander kleinfruit. De kennis en kunde die daaruit voortkomt, geeft het Proefcentrum door aan de telers van Vlaams-Brabant en daarbuiten.

Beter met bio In het Provinciaal Proefcentrum voor Kleinfruit kweken ze het fruit volgens het bestek van de biologische teelt. Dit betekent dat chemische middelen niet gebruikt mogen worden. Specialisten gaan op zoek naar duurzame bestrijding van ziektes, schimmels en schadelijke insecten. Ze kijken welke bemesting het beste is en ze zetten bijen in voor een goede, natuurlijke bestuiving. De ontwikkeling van nieuwe technieken zorgt ervoor dat een biologisch volwaardige teelt van zachtfruit ook commercieel haalbaar is. www.vlaamsbrabant.be/proeftuin-pamel 32

LEKKERE SMAAKBOMMETJES Bolle besjes, zoete bramen, sappige frambozen ... Geef toe, daar kan toch geen enkel snoepgoed tegenop? Bovendien zit dit zachtfruit boordevol vitaminen, mineralen en voedingsvezels. Puur zijn ze op hun best, maar ook in desserts en op gebak zijn ze de kers op de taart. Al dat lekkers produceren telers uit Vlaams-Brabant op een duurzame, verantwoorde teeltmethode.

DOE DE TEST

HOE GROOT IS uw KENNIS VAN zachtFRUIT? 1. Welke vitamine zit vooral in aardbeien? 2. Uit welk continent komt de aardbei? 3. Welk fruit bedoelt men met ‘mummelke’? 4. Hoeveel soorten bramen bestaan er? 5. Hoeveel zaadjes telt een aardbei gemiddeld?

Zaai een bloemenakker Bloemenakkers zijn niet alleen een lust voor het oog, ze leveren ook nectar en stuifmeel aan de bijen. Die zorgen voor de natuurlijke bestuiving van planten en bomen, en zijn dus onmisbaar voor de ontwikkeling van vruchten. Jammer genoeg gaat het niet goed met de bij. De bijenpopulatie wordt ernstig bedreigd, wat een groot verlies is voor de land- en tuinbouw én voor de biodiversiteit. Met de jaarlijkse bloemenakkeractie wil de provincie daar iets aan doen. Help samen met ons de honingbijen erbovenop en haal in het voorjaar een gratis zakje bloemzaden af. Zo geniet u van een prachtig bloemenveld en versterkt u de honingbij en tal van andere insecten. Voorwaarden, verdeeldata en -locaties vindt u op: www.vlaamsbrabant.be/bloemenakker

1. Vitamine C, 2. Amerika, 3. De framboos, 4. 600, 5.200

Zachtfruit

Fruitbloesems leveren stuifmeel en nectar voor de bijen op. Met het stuifmeel voeden ze de bijenlarven, van de nectar maken ze honing. In ruil daarvoor bevruchten de bijen andere bloemen zodat er mooiere, grotere en minder misvormde vruchten groeien. Redenen genoeg voor de provincie Vlaams-Brabant om de inzet van bijen te stimuleren in de fruitteelt. Via een folder en de website wil de provincie imkers en fruittelers bij elkaar brengen om daar samen de vruchten van te plukken.

Meer info Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor een bezoek aan een fruitteler.

33

WAAROM ZITTEN DE ZAADJES VAN DE AARDBEI AAN DE BUITENKANT?

Aardbei

uw eigen aardbeienconfituur

Dit hebt u nodig: • 500 g aardbeien • 500 g suiker • Het sap van 1 citroen

Aardbeien zijn lekker uniek. Ze zijn de enige vruchten met de zaadjes aan de buitenkant. Een grapje van moeder natuur? Wie weet! In elk geval worden de zoete, sappige en gezonde aardbeien in Vlaams-Brabant met zorg en vakmanschap geteeld.

Hoe herkent u kwaliteit bij aardbeien? Verse aardbeien zien glanzend rood en hebben een frisgroene kelk. Ze voelen vast, stevig en droog aan. Ze hebben een sappige, volle smaak en zijn lang houdbaar. Liggen deze exemplaren in de winkel, dan weet u dat u kwaliteit in huis haalt.

Uit welk land is de aardbei afkomstig? Aardbeien komen oorspronkelijk uit Amerika. In de 17de en 18de eeuw wisselden zeevaarders fruit uit tussen Europa en de Nieuwe Wereld. De Franse militair-ingenieur Antoine 34

Amadée Frézier — vandaar het Franse ‘fraises’ voor aardbeien — bracht in 1620 vijf aardbeiplantjes uit Zuid-Amerika mee naar Europa. De plantjes overleefden een zeetocht van zes maanden! Dit was het begin van de bloeiende aardbeienteelt in onze streken.

Waarom is de aardbei een natuurlijk geneesmiddel? Een aardbei zit boordevol vitaminen, mineralen en andere heilzame stoffen. Ze is goed voor zowat alles aan en in uw lichaam. Amerikaanse wetenschappers hebben zelfs onlangs ontdekt dat aardbeien de aftakeling van het geheugen tegengaan bij oudere mensen. Smullen maar!

De heerlijkste aardbeienconfituur komt van de verschillende VlaamsBrabantse telers. Wilt u zelf eens proberen, dan gaat u zo te werk:

Dag van de Aardbei Om u nog beter te laten proeven van de aardbeienteelt, organiseert de provincie Vlaams-Brabant elk jaar in mei de ‘Dag van de Aardbei’. En dat samen met het Koninklijk Nationaal Verbond van Aardbeikwekers. Een feestelijke dag met sappige weetjes, zalige hapjes en activiteiten om uw vingers bij af te likken. Op www.dagvandeaardbei.be krijgt u alvast een voorsmaakje. Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor een bezoek aan een aardbeiteler.

Was de aardbeien, laat ze uitlekken en verwijder de steeltjes. Snijd de aardbeien in stukken, meng met het citroensap en de suiker, en laat 2 uur rusten. Breng het mengsel zachtjes aan de kook met het deksel op de pot. Haal dan het deksel af en laat al roerend 10 minuten doorkoken. Controleer de smaak en dikte door een beetje confituur op een koud bord uit te strijken en te proeven. Doe de confituur in potjes en laat afkoelen. Aardbeien

Gewoon onweerstaanbaar

De brochure 'Aardbeien Gewoon onweerstaanbaar' kunt u gratis plukken via

1

www.vlaamsbrabant.be/land

bouw

www.vlaamsbrabant.be/publicaties 35

Dru i ven

Reken maar. En volgens wijnkenner Alain Bloeykens mogen we best fier zijn op de Hagelandse wijnbouw. Want de wijn uit onze streek kan moeiteloos concurreren met de grootste Franse, Italiaanse en Duitse wijnen. Naast wijndruiven vindt u in onze streek ook tafeldruiven van de bovenste plank.

Sinds de middeleeuwen Al in de middeleeuwen hadden de Hagelanders door dat hun grond kostbaar was. In de 12de eeuw had Godfried I, Hertog van Brabant, een wijngaard in Leuven, en in de 13de eeuw doken de eerste wijngaarden op in Aarschot, Diest en Hoegaarden. In het begin legden alleen kloostergemeenschappen zich toe op wijnbouw, maar stilaan plantten ook gewone mensen druivenranken. In de 19de eeuw raakte de druiventeelt in verval. Maar dat was gelukkig maar tijdelijk.

De heropleving Vanaf 1970 bloeiden de druiventeelt en de Hagelandse wijn weer helemaal open. En dit onder impuls van een aantal vrienden. Ze startten de vereniging ‘Hagelandse wijnliefhebbers’ en plantten opnieuw wijnstokken op de zuidelijke heuvels. Dat werkte aanstekelijk en steeds meer wijnbouwers maakten van hun hobby een beroep. Daarbij werden ze ondersteund door de landbouwfaculteit van de KU Leuven en de Leuvense Provinciale tuinbouwschool ‘De Wijnpers’. Het 36

resultaat dat u vandaag in uw glas proeft, is een “heerlijke wijn, met frisse aroma’s en een speelse lichtvoetigheid”, aldus Alain Bloeykens.

Glazen dorpen Naast wijndruiven is Vlaams-Brabant ook beroemd om de overheerlijke tafeldruiven. Lange tijd was de tafeldruif een exclusieve lekkernij die geteeld werd in kasteeltuinen. Tot Felix Sohie, de voormalige hovenier van het kasteel van Huldenberg, daar in 1865 verandering in bracht. Sohie bouwde thuis in Hoeilaart een eenvoudige serre en teelde druiven voor de Brusselse markt. De gebroeders Danhieux volgden in 1878 zijn voorbeeld in Overijse. Dit was het begin van een bloeiende teelt. In 1961 telden Hoeilaart en Overijse bijna 35.000 serres. De naam ‘Glazen dorpen’ hebben ze dus niet gestolen.

Handenarbeid De druivenstreek is vandaag een dertigtal beroepstelers rijk. Gedreven vakmensen die de stiel geleerd hebben van vader op zoon.

Een bezoekje waard In het Bezoekerscentrum van de Hagelandse wijn leren een tentoonstelling en een film u alles over het Hageland en zijn wijn. In ‘Dru!f, huis van de tafeldruif’ ontdekt u het rijke verleden achter onze smaakvolle tafeldruif tijdens een gloednieuwe interactieve tentoonstelling met actieve spelletjes. Bezoekerscentrum van de Hagelandse wijn Kerkstraat 16 3111 Wezemaal (Rotselaar) 016-61 64 40 Bezoekerscentrum Dru!f Waversesteenweg 2 3090 Overijse 02-785 33 73

WORDT ER IN BELGIE OOK WIJN GEMAAKT VAN DRUIVEN? De teelt van een grote, krokante én zoete druif, heeft heel wat voeten in de aarde en vraagt veel handenarbeid. Ook de oogst gebeurt nog manueel. Deze passie en vakkennis leveren al jaren een ongeëvenaard tuinbouwproduct op.

Druiven proeven Zin om sappige druiven te proeven of in een heerlijk glas parelende wijn bij een wijnbouwer? U vindt de adressen op de overzichtskaart en op: www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse

De tafeldruif is BOB Sinds 2008 is de Vlaams-Brabantse tafeldruif Europees beschermd. De ‘Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB)’ of ‘Appellation d’Origine Protégée’ in het Frans, wordt enkel toegekend aan exclusieve producten met specifieke kwaliteiten eigen aan de regio. Daar mogen we best fier op zijn. 37

ZIJN GERANIUMS EETBAAR?

Sierteelt

Ja, geraniums zijn toevallig eetbaar, maar daar is het ons nu niet om te doen. Want niet alle producten van de land- en tuinbouw belanden op ons bord. Zo telen Jan en Miriam sierplanten die uw huis, tuin, balkon en terras vrolijk opfleuren. Voedsel mag dan wel de inwendige mens versterken, maar het oog wil ook wat.

Jan Van der Cruys kreeg de liefde voor bloemen en planten met de paplepel mee. Hij groeide letterlijk op tussen de geraniums, vlijtige liesjes, cyclamens en begoniaatjes want zijn ouders kweken ook sierplanten. Passie gaat over van generatie op generatie! Samen met zijn vrouw Miriam Delcourt besliste Jan een eigen zaak te starten en richtte Perkoplant op. Ook bij Miriam stroomt er landbouwbloed in de aderen. “Mijn ouders waren boeren en via hen hebben we een stuk grond gekocht. Daar bouwden we onze eerste serre van 5.000 m2 op”, legt Miriam uit. Het was het begin van een bloeiend sierteeltbedrijf.

Op de groei 5.000 m2 klinkt indrukwekkend, toch werd de serre vlug te klein. Miriam: “We verkochten eerst enkel via de veiling. Maar om de grote vraag op te vangen, moesten we al snel nieuwe serres bijzetten. Intussen vroegen meer en meer mensen uit de buurt of ze bij ons rechtstreeks planten konden kopen. En dus bouwden we maar weer bij. Nu zitten we aan 15.000 m2 of 2 tot 3 voetbalvelden vol serres.” 38

Seizoensgebonden Jan en Miriam kweken hun sierplanten volgens de seizoenen. “Eerst zijn de voorjaarsplanten zoals geraniums aan de beurt”, legt Miriam uit. “Daarna de begonia’s voor binnen. Dan de cyclamens, de kerststerren en hortensia’s. Elk seizoen kent zijn specifieke soorten en allemaal hebben ze verschillende zorgen nodig. En ook al staan de sierplanten beschut onder glas, toch speelt het weer een belangrijke rol. Weinig zon betekent weinig licht en warmte. En dat heeft niet zo een positieve invloed op de plant. Een computer regelt wel het klimaat in een serre en we stoken bij als het nodig is, maar er gaat niets boven de heerlijke warmte van echte zonnestralen.”

Plantendokter Net als mensen kunnen planten ziek worden. Ze kunnen te maken krijgen met aanvallen van schadelijke insecten, schimmels en andere ziektes. Miriam: “Daarom komt er elke maand een teeltadviseur of ‘plantendokter’ langs. Twee uur lang wandelt hij door de serre en onderzoekt de plan-

ten. Hij neemt grondstalen en geeft advies als er problemen zijn. Zo krijgen we mooie, gezonde en sterke planten waar de mensen lang plezier aan beleven.”

“Kom eens ruiken naar anderhalf voetbalveld geurende bloemen” De sfeer opsnuiven van een bloeiend sierteeltbedrijf? Dat doet u nergens beter dan bij Perkoplant. Miriam vertelt u met veel plezier over de bloemetjes en de bijtjes, over de kneepjes van het sierteeltvak en het geheim van bloeiende potplanten. Let op dat u niet gaat duizelen van de kleurenpracht.

Meer info

Plantenkwekerij Perkoplant Jan en Miriam Van der Cruys - Delcourt Dronkenborrestraat 50 1741 Ternat 02-582 74 51 [email protected] www.perkoplant.be

Kijk beslist op de bijbehorende overzichtskaart of www.vlaamsbrabant.be/boerenmetklasse voor de contactgegevens van andere sierteeltbedrijven die een bezoekje meer dan waard zijn.

Jan en Miriam Van der CruysDelcourt Erfbeplanting en landschapsintegratie

Door de opkomende verstedelijking is groene, open ruimte zeer belangrijk. De landbouw speelt hierin een belangrijke rol. Hij zorgt niet alleen voor open landschappen, hij beheert die ook optimaal. Tegelijk ziet het provinciebestuur van VlaamsBrabant erop toe dat de land- en tuinbouwbedrijven zelf ook passen in het landschap. De provinciale landschapsarchitect adviseert en begeleidt bedrijven zodat ze optimaal in het landschap passen Zo worden land- en tuinbouwers bewakers van ons mooie Vlaams-Brabantse platteland. www.vlaamsbrabant.be/erfbeplanting 39

NEREOB ESSALK Provincie Vlaams-Brabant Dienst land- en tuinbouw 016-26 72 72, [email protected] www.vlaamsbrabant.be/landbouw Beleidsverantwoordelijke Monique Swinnen, gedeputeerde voor land- en tuinbouw, 016-26 70 57, [email protected] Voor onze andere publicaties over land- en tuinbouw in Vlaams-Brabant kijk zeker eens op www.vlaamsbrabant.be/publicaties