BoekKunstBeurs op 3 en 4 november 2012 in Leiden

n i e u w s b r i e f 141 Een uitgave van de Stichting Drukwerk in de Marge, issn 1382-1962, juli 2012

Van het bestuur BoekKunstBeurs op 3 en 4 november 2012 in Leiden Ook dit jaar wordt de jaarlijkse Boekkunstbeurs weer in de Pieterskerk in Leiden gehouden. Het bestuur nodigt nu alvast alle contribuanten van Drukwerk in de Marge uit om op zaterdag 3 en zondag 4 november langs te komen of deel te nemen aan de beurs. De afgelopen beurs werd druk bezocht, met een totaal van bijna 1600 bezoekers. Dit kwam niet in de laatste plaats door de aanwezigheid van de schrijver A.L. Snijders, op zaterdagmiddag. Dit jaar is dominee Gremdaat, ook bekend als Paul Haenen, te gast op de beurs. Speciaal voor de BoekKunstBeurs schrijft hij een kort verhaal, dat in 2000 exemplaren zal worden gedrukt. Bezoekers krijgen het verhaal als plano bij de toegang in de beurstas mee. In de zogenaamde ‘boek&bindstraat’ kunnen zij de volledige totstandkoming van een boekje volgen: de tekst krijgt een illustratie en een omslag. Daarna kan men de tekst ter plekke inbinden. De ‘boek&bindstraat’ is vorig jaar in het leven geroepen om de samenwerking met de boekbinders meer vorm te geven. Om de bezoeker zijn eigen perfecte boek in elkaar te laten zetten, wordt er keuze geboden in illustraties, omslagen en bindwijzen. Op zondagmiddag zal dominee Gremdaat aanwezig zijn om te signeren. Zou u het leuk vinden ook aan deze productie mee te werken? Geef u dan op bij het bestuur: we zoeken net als vorig jaar een grote verscheidenheid aan drukkers voor de omslagen en de illustraties. Veel werk hoeft het niet te zijn, elke drukker levert maximaal 150 omslagen. De tekst van dominee Gremdaat zal u ruim vantevoren worden toegestuurd.

Deelnemen aan de beurs Elk jaar geven zich zo’n 100 drukkers op voor een beurstafel. U kunt zich voor een stand opgeven bij het bestuur. Doe dat liefst vóór 10 oktober. Aanmeldingen na deze datum worden wel in behandeling genomen, maar we kunnen niet garanderen dat u op de door u gewenste plek terechtkomt. Een standaardtafel voor exposanten is 2 meter lang. Per dag kost deze H 20. Het is ook mogelijk om een halve tafel huren, of een

n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 141, juli 2012

2/3

tafel van meer dan 2 meter. De verschuldigde standhuur wordt op de beurs zelf door de voorzitter geïnd. Als de standhuur bij een individuele exposant op bezwaren stuit, dan kan dat aangegeven worden bij het bestuur. Net als vorig jaar is er op de BoekKunstBeurs weer een Verzameltafel. Deze is speciaal bedoeld voor contribuanten die niet genoeg inbreng hebben voor een eigen stand. Tot een maximum van twee uitgaven kunnen zij zich via deze tafel toch op de beurs presenteren. Als u het leuk vindt de Verzameltafel een deel van het weekeinde te bemensen, dan houdt het bestuur zich aanbevolen. Het aanleveren van drukwerk voor de Verzameltafel geschiedt op de beurs zelf, of vooraf bij één van de bestuursleden. Opgeven voor een eigen stand of voor de Verzameltafel kan via beursAdrukwerkindemarge.org, of met een briefje aan de secretaris (Gerard Doustraat 4, 2311 xp in Leiden). Deelnemers aan de beurs krijgen eind oktober een plattegrond en een deelnemerslijst toegestuurd.

Codex-beurs voorjaar 2013 in Californië Paul van Capelleveen, conservator bij de koninklijke Bibliotheek te Den Haag, legde aan het bestuur van Drukwerk in de Marge de vraag voor of er niet een Nederlandse vertegenwoordiging moest komen op Codex, de tweejaarlijkse beurs voor het bibliofiele boek in Berkeley, Californië. Hij bezocht Codex in 2011, en zal dat ook in 2013 weer doen. In zijn woorden: Ik denk dat het heel goed zou zijn voor de Nederlanders zich daar in internationale setting te presenteren — na mijn praatje daar merkte ik een grote belangstelling, niet op zijn Amerikaans (have a nice day), maar een werkelijke interesse in wat er in Nederland kan en gebeurt. En belangrijker: er zijn grote klanten en geïnteresseerde kopers bij de vleet. Het bestuur is er iets minder van overtuigd dat er kopers bij de vleet zullen zijn voor Nederlandstalige uitgaven. Op grond van bestuurlijke en financiële overwegingen (een tafel kost $900, en daar komen nog reis- en verblijfskosten bij) lijkt het niet wenselijk dat onze Stichting zelf deelneemt aan Codex. Wel steunt ze natuurlijk van harte een eventueel particulier initiatief van een of meer margedrukkers onder ons om aan de oproep gehoor te geven. Meer informatie over Codex is te vinden op http://codexfoundation.org.

Bij het omslag Ik ben Joos Wiersinga en ik houd van drukken, of het met aardappels of offset of met lood is. Na 5 jaar stencillen in 16 kleuren en full color en 25 jaar offsetdrukken en ontwerpen sta ik nog steeds verbaasd over wat voor moois of niet moois er uit de pers komt. En waarom is het ene mooi en het ander niet? Wat maakt het verschil? Wat maakt iets interessant om naar te kijken (en dus mooi!?) en het andere saai en/ of goedkoop? Is het de drukkwaliteit (waar zoveel geld aan uitgegeven wordt), het papier, het ontwerp, de inhoud? Het samengaan van de inhoud en ontwerp? Originaliteit? En waarom kan het net iets te vet drukken van een drukgang bijvoorbeeld zwart het geheel zoveel frisser maken en een drukgang te vaal drukken het geheel tot een vuile dweil laten worden? En waarom kan een drukgang te vet drukken ook die vuile dweil als resultaat hebben? Twee jaar geleden heeft Alex Barbaix mij de beginselen van het drukken met loden letters bijgebracht en werd ik werkplaatsbeheerder van de zetterij op de Rietveld Academie (de eerste 3 maanden wel samen met Alex) en werd ik lid van Drukwerk in de Marge. Ik zag de omslagen van de nieuwsbrief en dacht: wanneer mag ik een omslag maken? Nu vroeg Alex het al aan mij, ik ben vereerd. Het leek mij leuk om de oplage op school te drukken. Dan kan ik op groot formaat, nl. A2, werken en het later kleinsnijden (4 verschillende). Dat geeft speciale ontwerpmogelijkheden: omdat ik niet zo goed kan uitmikken waar iets komt als ik grote houten letters in de pers leg, geeft deze manier van werken toevalligheden in de afsnede. De laatste tijd ben ik vaak aan het kijken naar toevalligheden in het ontwerp. Voor mijn zaak Joos Mooi Drukwerk ben ik visitekaartboekjes ‘gevonden ontwerpen’ aan het maken: uit royaal bedrukte oplopers snijd ik A7 pagina’s en daarvan maak ik boekjes die allemaal anders zijn, met vaak totaal onverwachte ontwerpen, pagina-indelingen, kleurstellingen en vormcombinaties, genoeg om over na te denken en te gebruiken in andere ontwerpen.


4/5

Maar ja, wat dan te drukken op het omslag. 141 is de boodschap, zei Alex, nieuwsbrief mag er ook bij. Dus met de net van Maatschappij Discordia in beheer gekregen letters (plus een paar grote Helvetica’s van de Rietveld ter aanvulling) nieuwsbrief 141 gezet. Istria heten de letters volgens hun kast. In nog geen enkel boek heb ik Istria gevonden en ook Google ziet bij Istria alleen maar een schiereiland bij Kroatië. Weet iemand iets van deze letter? De hoogte van deze letters is geen Hollandse Hoogte maar ongeveer 23,5 mm.

Dan de volgende drukgang. Qua vorm leek me mooi om een paar regels met een grote, redelijk dunne letter erbij te drukken. Mercator Normaal. Qua inhoud was ik vrij, de noodzakelijke tekst stond er al op. Maar wat te drukken? Een gedicht? Een wens? De statuten van de stichting Drukwerk in de Marge? Ik dacht, ik gebruik proza als poëzie, en heb dat proza gezocht in een boek over een van mijn favoriete schilders, waar in woorden (dat is een goede mogelijkheid als je met letters wil zetten) over zijn schilderijen wordt gesproken. Het boek werd uitgeven door uitgeverij Thoth over de schilder Jan Sluijters, en de teksten gaan over mijn favoriete schilderijen van hem: Maannacht i-iv (1910-1912) en Bosgezicht (1909).* Joos Wiersinga www.joosmooidrukwerk.nl * Bekijk ze in kleur op Google > jan sluijters maannacht of > jan sluijters bosgezicht

‘Typografie is creatief met een omweg’ ‘Beweegreden: eigen boeken maken is soms leuker dan die van een ander catalogiseren. Scholing: Grafisch Centrum, Groningen. Productie: ik druk zowel proza als poëzie; streef daarbij naar een open, strakke stijl. In een enkel geval eigen illustraties, die volstrekt moeten aansluiten bij de tekst, geen tierelantijnen.’ (Drukkers in de Marge, Den Haag 1985) ‘Ik probeer van alles een echte Verkruissen te maken. Eigenlijk ben ik verliefd op mijn eigen werk.’ Kort geleden drukte ze een gedicht dat ze aantrof in Times Literary Supplement op een ondergrond van ruitjes. ‘Zo’n heel serieus gedicht in zo’n vormgeving, dat haalt de ernst eruit. Dat vind ik nou zo leuk aan typografie, door de vormgeving geef je een andere lading aan de tekst’. ‘Typografie is creatief met een omweg, je bent heel versluierd bezig. Dat spreekt mij aan.’ (interview in Universiteitskrant, 1996) ‘Hester Verkruissen is een spookdrukker: iedereen weet dat ze hele mooie boekjes maakt, maar je ziet ze nooit.’ (Arjaan van Nimwegen in Het Oog in ’t Zeil, jaren ’90)


6/7

‘Ik druk op de persen van het Grafisch Centrum in Groningen. En omdat ik geen eigen pers bezit heb ik ook geen persnaam. Wel bedien ik me, vaak per uitgave, van een ‘imprint’ (Any Port in a Storm, eau & gaz, Klep van de Ganzekooi, SlipperyGlasses, Trembling Hand Press, etc.). Zo zie je door de bomen het bos niet meer. En dat is de bedoeling.’ (Lood en oud ijzer, z.p., 2000) ‘Was stomverbaasd zo’n prachtig en gedegen stuk over mijn werk aan te treffen. Ik werd door verschillende mensen getipt. Maar er is een onvolkomenheid: sinds een jaar of twaalf heb ik wel een eigen pers thuis en daardoor tot rust gekomen is er nu het definitieve Bureau Claxon. In het verleden werd ik ook wel een spookdrukker genoemd, al die imprints gaven een hoop verwarring, maar ik mis die tijd wel een beetje. De naam van de imprint was als het ware de signatuur.’ (Hesters commentaar op een internetrecensie op sfcdt’s posterous, juli 2010) Op 15 mei van dit jaar, vijf dagen na haar 62e verjaardag, overleed Hester Verkruissen. Typograaf, grafisch kunstenaar. In het harnas: ‘Ik heb nog een mooi project in ontwikkeling, doe ik samen met Jaap Schipper, dan is de continuïteit gewaarborgd.’ Hester: oorspronkelijk, eigenzinnig, trouw, onzakelijk en een gat in haar hand (leningen, en dan moest ik als haar ‘zaakwaarnemer’ weer naar André Swerts om haar nieuwste aanwinsten te verkopen), stijlvol (ook in haar interieur, met bijvoorbeeld de Rietveldstoel, en de Atheneumuitgaven op kleur in de boekenkast), belezen, krachtig in haar typografie, en inspirerend.

En consequent: in het oude gebouw van de ub Groningen was ze plaatsvervangend hoofd van de catalogiseerafdeling. Bij de verhuizing naar de nieuwbouw gaf ze die baan op voor een functie als zaalmedewerkster Letteren: ‘Dat komt ervan als je werk niet alles voor je is. Als plaatsvervangend hoofd heb je het behoorlijk druk. Al die mensen die met problemen bij je komen... Deze functie is veel meer solitair. Je kunt ook eens rustig nadenken, dromen over de dingen die je wilt gaan maken. En in de bibliotheek ben ik een vos in het kippenhok.’ In september 1974 meldde ik mij bij het Grafisch Centrum voor de cursus typografie. Geïnspireerd door een uitgaafje van drie gedichten van A.Roland Holst, dat ik van mijn boekhandelaar, de heer Berghuis cadeau kreeg (25 exx., zeldzaam! Tjonge, verzamelen is leuk, maar je kan ze ook zelf maken!). Er was op dat moment geen wachtlijst, dus ik kon gelijk beginnen. Een jaar eerder was Hester begonnen met de cursus. Ze was bezig met de Notities van Camus. Ik verwondde mijn vinger bij het drukken van de eerste uitgave van mijn hand, een gedicht van Den Brabander. Hester drukte de rest van de oplage. Leermeester Feike Boorsma zei ons: ik leer je het zetten en drukken zoals dat al eeuwen volgens de regels gebeurt. Wat je met die vaardigheid zelf doet moet je maar bekijken. Alles is vrij. Wij voelden ons Van Rooyen, De Roos, Sandberg, Werkman. Tot op een moment een vriend van een collega van Hester, die vernomen had dat wij aan het drukken waren, ons uitnodigde om bij hem werk van nieuwe ‘drukkertjes’ (een term van Hester) te bekijken. De Slofpers, de Quid Novum Pers, de Avalonpers, een wereld ging voor ons open: de Stichting Drukwerk in de Marge. We werden lid. Enkele jaren later werd ons gevraagd om onze cursusplaats ter beschikking te stellen (de wachtlijst was gegroeid) en vrijwerker te worden. Hester had een gruwelijke hekel aan het opbinden van het zetsel, maar oké. Wekelijks hadden we een vaste avond. Een eigen kastje, met eigen bestek, want na werktijd gingen we rechtstreeks naar het Grafisch Centrum en haalden een hap van Rima, met een biertje uit onze eigen krat. We maakten ieder onze eigen uitgaven, maar we assisteerden elkaar. Uit die tijd stammen onze bijnamen: de dokter (ik corrigeerde op de pers) en de zuster (Hester gaf de priem en de els aan). Terzijde: ze grossierde niet alleen in persnamen, ‘imprints’, maar ook in bijnamen: Dis voor de familie, Chef in Zuidhorn, De Zuster voor mij en Hester voor de wereld. Op die gemeenschappelijke avonden hadden we ieder ons eigen drukje onderhanden. Hester maakte o.a. de prachtige uitgave van Gilbert en George, ‘The sculptors say’. ‘Over kleur’ was al eerder verschenen, een aankondiging van de strakke lijnen, de ruitjes en de blokjes van later. We hadden discussies, onder andere over haar


8/9

voorkeur voor grote spaties tussen de woorden. Het leidde tot een uitgave van beiden van dezelfde tekst van Jan Hanlo, op hetzelfde formaat en gezet uit hetzelfde lettertype, de schrijfmachineletter. We spraken over typografie. Ik toonde nieuwe uitgaven die ik gekocht had, zij toonde bijzondere boeken die ze geleend had uit de ub. Op een avond liet ik een drukje van Werkman zien, een quasi-reclamefolder van Bureau Claxon, van Werkman. Sodeju, zei Hester, wat een mooie persnaam, maar wat heb je dat vreselijk in laten lijsten! We maakten ook gezamenlijke uitgaven: van ongepubliceerde gedichten van Vestdijk, uiteraard onder weer een andere imprint, een Reve over Wijn, een geboorteboekje voor Hugo Ernst, tot een affiche voor de Noordelijke Drukkersmarkt in de ub Groningen. Iets van twaalf uitgaven. Het samenwerken eindigde toen Hester naar Den Haag vertrok. Ze kocht een eigen pers. Het contact verminderde. Hierboven zei ik dat Hester inspirerend was. Ik raakte in een typografische dip. Maar zij maakte vervolgens de mooiste dingen, en maakte waar wat ze in een interview in 1996 zei: ik kan me een leven zonder drukken niet meer voorstellen. In de eerste editie van Mooi Marginaal werden vier van haar uitgaven opgenomen, in een latere editie nog eens twee, met uitspraken in de juryrapporten als prachtig, superieur, niet te verbeteren, nagenoeg volmaakt. (Grappig is overigens dat de jury van Mooi Marginaal haar twee keer verwijt dat haar colophon te weinig bibliografisch is.) En terecht is extra aandacht aan haar werk besteed in Het ideale boek. Hester had nog veel prachtige boeken kunnen maken, zoals in de trant van bedrukt papier, of al die Engelse pareltjes die een eigen uitgave rechtvaardigen, maar er is een solide oeuvre, dat zeker in het Grafisch Centrum te Groningen, de ub Groningen of Het Museum voor het Boek een tentoonstelling verdient. Pim Witteveen

Adland maakt ‘oud omslag’ voor moderne educatie Het startend grafisch museum Adland in Dordrecht heeft meegewerkt aan het realiseren van een omslag voor een educatief boekje voor erfgoedcentrum diep. Omdat dit gaat over een dagboekje uit de oorlogstijd werd gezocht naar een beeld wat helemaal paste bij die tijd.

Ad den Houter heeft op imitatie strobord van 1 mm dik een blinddruk gemaakt van een kader en vervolgens daarin twee tekstregels gedrukt in blauw en rood. Voor de blinddruk werd gebruik gemaakt van de Heidelberger degel uit 1953 en voor het drukken van dezelfde machine uit 1977. De ontwerpster Brandendzant uit Rotterdam was zeer gecharmeerd dat vandaag de dag nog productief gebruik kan worden gemaakt van oude machines en materialen met een museale status. Het was een mooie samenwerking met een schitterend resultaat waar het erfgoed weer helemaal tot haar recht kwam. Frank van der Leer Drukkerij rad, Dordrecht

boekbespreking

Precies mijn type Voor letters hebben we Groenendaal, een catalogus van Lettergieterij Amsterdam, of een oude drukproef waar je met je vinger kunt proberen de moet te voelen. We kennen ook boeken waar de ontwikkeling van de lettervorm door de geschiedenis wordt gevolgd, soms in relatie met architectuur. Voordat ik ‘Precies Mijn Type’ van Simon Garfield las wist ik dan ook niet dat ik dit boek gemist had. Het staat vol verhalen die op een of andere manier een verband hebben met lettertypen. Die verhalen gaan over ontwerpers en hun onderlinge relaties. Het boek zoekt naar antwoorden op vragen als: Waar was een font voor nodig en waarom was daarvoor een nieuw lettertype nodig? Waarom zijn er nu meer dan honderdduizend lettertypen en kunnen we het niet met een paar families af? Waarom lijken schreeflozen als Helvetica en Arial toch zo veel op elkaar? Het boek doet dat door te kijken naar de mensen die zich met letters bezig hielden: Het effect van de kalligrafielessen van Steve Jobs wordt breed uitgemeten; het beschrijft hoe het kwam dat Edward Johnston voor de taak werd gesteld om voor de Londense metro een


10/11

eigen lettertype te ontwerpen en hoe hij dat deed. Het boek loopt met grote schreden voor- en achteruit door de geschiedenis van de gedrukte letters, natuurlijk vanaf de letters die Gutenberg sneed tot aan de explosie van digitale fonts die we nu beleven. Het gaat over discussies tussen ontwerpers zoals over vraagstukken of de in steen gebeitelde Romeinse kapitalen dan wel de gekalligrafeerde letters als uitgangspunt dienen te worden genomen en of snelle leesbaarheid wel zo’n belangrijk criterium is, vooral voor smoutletters. De invloed van het gedrukte boek op de uniforme spelling komt aan bod en het laat zien hoe een lettertype als Comic Sans, dat eerst bedoeld was voor een beperkt doel, later toch zo een hoge vlucht neemt, terwijl, of juist doordat, het vaak meer als een aberratie wordt gezien.

Simon Garfield schrijft veel van die verhalen vanuit een bepaald standpunt en belicht daarvandaan verschillende lettertypen, zoals: ‘Wat is er toch met die Zwitsers?’ (Helvetica, Futura, Universe, Frutiger), of ‘Kan een font Duits of Joods zijn?’ (Gotische letters afgezet tegen andere typen, inclusief de historische ontwikkelingen waar dit mee gepaard ging). Maar ook wordt beschreven waarom Ikea van Futura naar Verdana is overgegaan en welke reacties dat losmaakte. Tussen deze hoofdstukken staan kortere stukjes waarin slechts een enkel lettertype wordt behandeld, maar steeds vanuit de ontwerper of gebruiker: wat roept een font op, welke associaties gaan ermee gepaard en waarom zien we bepaalde typen keer op keer weer terug, ook na zo veel jaren. Tussendoor steeds weer grappige weetjes als wie de beeldmerk R van de Rolling Stones ontwierp of wie de T van de BeaTles maakte die onder de basislijn uitsteekt. Vaak blijkt de bloei van een letter te traceren naar één enkele persoon die, soms pas jaren na de eerste introductie, de aanzet gaf tot eerst een specifieke toepassing waarna het lettertype door anderen wordt opgepikt en een dominante positie kan gaan innemen. Soms werkt zo iemand voor Linotype of Monotype, maar andere keren komt zo’n font plots naar voren als het door een organisatie als de Olympische spelen effectief wordt gebruikt. Simon Garfield is journalist voor The Independent en The Observer en heeft een


12/13

vlotte schrijfwijze, waarbij hij luchtig over te ingewikkelde zaken heen kan stappen. Het boek is voor ‘ongeletterden’ geschreven en besteedt eerst aandacht aan de relevantie van verschillende lettertypen. Niet in een apart leerdeel, maar de lezer wordt bij de hand genomen en ongemerkt ingevoerd. Daardoor is er maar heel weinig technische informatie, maar, omdat het boek uit het Engels is vertaald, wordt daarmee ook veel verwarring vermeden. Slechts één keer komt het maatsysteem aan bod en dan blijven in de vertaling inches gewoon inches en worden alleen pica’s genoemd en zo wordt verwarring met centimeters en augustijnen vermeden. Er is een zekere bias naar het Verenigd Koninkrijk te bemerken (en naar schreefloze letters), maar het is zeker het lezen waard. Het boek heeft misschien weinig invloed gehad op mijn mening over Gill Sans, maar des te meer over Eric Gill. Hubert van der Heijden Simon Garfield, Precies mijn type, Uitgeverij Podium, 2012, isbn 978 90 5759 518 9 368 pagina’s, met veel zwart/wit afbeeldingen en een register

Groningens ontzet in poëzie en prenten De Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken staat borg voor de afname, dus voor de centjes, van een substantieel deel van de prachtdozen met gedichten en prenten die op 28 augustus 2012 aan de Hoge der A in Groningen gepresenteerd gaan worden. Hoe heeft het zover kunnen komen dat drukkers in de marge, dichters en andere kunstenaars zich inzetten voor volkse vermaken? Misschien dat Ramsey Nasrs gedicht met daarin uit nutteloze noodzaak schiep kunst de mens iets verklaart. Maar het begon allemaal op koppermaandag. Het Grafisch Centrum Groningen had een jubileum te vieren. Nee, de grote taart werd nog niet aangesneden, de belangrijke feestrede liet op zich wachten en het verwachte jubileumboek zal ook later dit jaar het licht zien. Wel was er de jaarlijkse kopperprent en -borrel en een optreden van de Groniger stadsdichter Stefan Nieuwenhuis en zijn gevolg. Tussen de borrels door klonk poëzie. En dat vroeg om een vervolg. De stadsdichter wist er wel raad mee. Was het niet zo dat in augustus 1672 Groningen zich staande had gehouden tegen de brute aanvallen met teerpotten, vlammende kanonnen en gloeiende kogels van de Duitse bisschop Bernard van Galen, bijgenaamd Bommen Berend? Een bisschop die niet de kat in het donker kneep, maar met open vizier die prachtstad op het eind van de Hondsrug eens mores zou leren. Mooi niet. Weg met

de bisschop. En sindsdien viert heel Groningen feest op die 28e augustus. Dit jaar voor de 340e keer. De stadsdichter vroeg zijn gevolg om zich te laten inspireren door dat historische feit. De acht gedichten die uit even zovele pennen vloeiden werden door acht drukkers uit de stal van het Grafisch Centrum in lood gevat en vorm gegeven. Wolfgang Hansel, meesterdrukker van het Grafisch Museum Groningen, drukte

Staand zetsel kort door de bocht Piet reed de auto. In de kofferbak was het zetsel van gevoelige poëzie voorzichtig neergelegd. Niet elk tekstblokje was even stevig in touw gevat, hadden we al gezien. Piet reed auto, op weg naar het Grafisch Museum. Hans vond dat we ook nog wel even in de binnenstad het benodigde papier konden inslaan. Vond Elze ook wel. Moet je net Groningen hebben, met zijn

verkeerscirculatieplan. Beloofde een lange dag te worden. Piet reed auto. Niet alleen bochten naar rechts, bleek. Soms ook scherpe naar links. Schoof er iets? Zetsel? Pastei? Oei, ook nog onverwachte verkeersdrempels. Bij het Grafisch Museum stond de meesterdrukker klaar, keek in de kofferbak en zag dat het goed was. Mooi zetwerk. Mooie rit... Goed werk Piet!


14/15

alle gedichten. En zo kan het zijn dat straks in augustus honderd prachtdozen, ingenieus vorm gegeven met een zeefdruk voorop, met een achttal gedichten, aangevuld met in elke doos één grafische prent het volk worden getoond. Met een eervolle heldenrol voor de Koninklijke Vereeniging. Tijdens een groots te organiseren Boeken- en Grafiekmarkt met diverse literaire optredens kan het kunst- & cultuurgevoelig publiek zich dan een doos aanschaffen, voor een volks bedrag van H 25,00. En op=op. Een vrolijk initiatief van een kerngroep enthousiastelingen, met een mooi resultaat na zo’n innige samenwerking van zulke diverse disciplines. Ja, inspiratie en durf, koppermaandag levert vaak meer op dan je kunt voorzien. En het scheelt bovendien dat geen enkele Raad voor de Kunst hierover een advies kon afscheiden. Geïnteresseerden in die doos kunnen hun belangstelling nu ook al tonen bij ondergetekende. Desgewenst wordt een doos gereserveerd. Elze ter Harkel elzeterharkelAhome.nl

Nieuw verschenen De Bucheliuspers Elvira Madigan, wie kent haar niet? Wat? U? Dan bedient De Bucheliuspers u op uw wenken. Uw drukker bezocht ooit het Deense eilandje Tåsinge, ten zuiden van Fyn, en verhaalt in de inleiding tot zijn nieuwste uitgave van zijn romantische vondst in een lieflijk bos aldaar: een gehavend zakdoekje met de geborduurde initialen E.M. Niet veel later hoorde hij het relaas van de tragische liefde tussen Elvira, het twintigjarige circusprinsesje, en de adellijke Zweedse dragonder Sixten Sparren. Hij was vierendertig, getrouwd en vader, en viel onmiddellijk voor haar niet geringe charmes. Na een jaar corresponderen vluchtte hij met Elvira naar Tåsinge, waar ze twee weken van de liefde leefden. Het geld was op, en uitkomst was er niet. In dat idyllische bos genoten zij een laatste maaltijd op het gras, waarop hij haar en zichzelf doodde met zijn dienstrevolver. Het was 1 juli 1889. Op het lieve kerkhofje van Landet, even verderop, liggen ze naast elkaar begraven, Sixten en Hedvig Jensen, zoals ze eigenlijk heette, onder een grote eik. Heel Scandinavië was aangedaan. De Zweedse dichter Johan Lindström Saxon schreef in zuivere smartlappenstijl een ballade over het geval. En die heeft De Bucheliuspers nu gedrukt, in het Zweeds en in vertaling. Wie wil horen hoe het lied klinkt, zoeke op YouTube, waar een passend ruisende opname uit 1942 te genieten valt van de Zweedse actrice Carin Swensson die het met eigen gitaarbegeleiding zingt. Wie het zelf wil zingen — en het is een wijsje dat uw drukker wekenlang onontkoombaar in het hoofd bleef zoemen — wordt bediend met de muzieknotatie in het boekje, een resultaat van mensonterend gepruts met bolletjes, o-tjes, ornamentjes en lijntjes door een zetter die geen muzieknoten, sleutels en rusten in de kast heeft, en die nog maar zwijgt over de Zweedse å, waarvoor hij een vernuftige, zij het bewerkelijke oplossing vond: een achtpunts o-tje op z’n kant, weggewerkt in de interlinie boven de regel. Als ijle wolkjes zweven ontdane open mondjes iets te hoog boven de schrijnende tekst. De uitgave kreeg een ongebruikelijk formaat: rank gelijk een leliestengel, zoals de vertaler niet geheel tekstgetrouw over Elvira beweert, en de linnen band, gelijk eenzelfde lelie zo wit, is voorzien van de typografisch geborduurde initialen van deze Deense Julia. In de inleiding meer over een film van Bo Widerberg, Mozarts pianoconcert 21, memorabilia in het


16/17

museum van Troense, een Steen in het Nørreskov en een roerende traditie onder Tåsinger bruiden, die Elvira zo graag ook een mooie trouwdag hadden gegund. En over dat zakdoekje. (Saxon, Johan Lindström:) De Tragische Geschiedenis / van / Elvira Madigan / en / Sixten Sparre / zoals Bezongen door / Johan Lindström Saxon, 2012. Gezet uit de Lutetia en de Romana, gedrukt in zwart en donkerrood, met muzieknotatie en een portret van Elvira Madigan. 30 exx., 16 pag., 30,5 · 13 cm, gebonden in wit linnen, H 30. De Bucheliuspers, Oude Kamp 14, 3512 kh Utrecht, buchellAdds.nl

De Klaproos Op 25 april 2012 openden Koningin Beatrix en de Bondspresident van Duitsland de tentoonstelling ‘Dutch Design | Huis van Oranje’ in Paleis Oranienbaum. Vanaf donderdag 26 april 2012 is het paleis, voormalig woonhuis van de Nederlandse prinses ‘Vorstin Henriette Catharina van Anhalt-Dessau, Prinses van Oranje-Nassau’, open voor het grote publiek. Het paleis staat de hele zomer in het teken van historische en hedendaagse ‘excellent craft’. Met groot respect voor de oorspronkelijke gebruiksfunctie worden de tientallen paleiskamers gevuld met werk van Nederlandse vormgevers. Ook De Klaproos/Le Coquelicot is aanwezig, met de uitgave Les Oranges/Die Orangen, een doos met zes recepten in drie talen: Nederlands, Frans en Duits, met de hand gezet en gedrukt en omlijst met beelden. Leidraad bij de keuze van de recepten was de nog bestaande confiturenkeuken van paleis Oranienbaum en de mogelijkheid dat prinses Henriëtte Catherina dit soort recepten kende. De linosneden, houtgravure en polymeerdruk zijn ontleend aan een reststuk behang in het paleis, het bronzen beeld op het plein voor het paleis, gravures uitNederlantze Hesperides (1676) van Johannes Commelin en de recepten zelf. De beelden zijn met de hand ingekleurd. Papier: Reina Velin 250 g, Brightwater rib 90 g Letter: Bodoni

Lint: voor deze uitgave gebreid bij het Textielmuseum Tilburg Formaat: bladen 20 · 65 cm, gevouwen in doos, 24 · 26 cm Oplage: 55 genummerde en gesigneerde exemplaren De uitgave is verkrijgbaar in de museumwinkel en bij De Klaproos. De Klaproos, Kronenburgwerf 23, 4812 xr Breda, scholtensklaproosAhetnet.nl, www.klaproos-coquelicot.eu

In de Bonnefant Brigitte B. Nee, ouwe drukkers, dit is niet de droomvrouw uit uw jonge jaren, maar haar onnozele Cousine aus Baden. Frank Wedekind beschreef Brigitte’s avonturen in een humoristische ballade zonder moraal. Het gedicht werd opgenomen in Die vier Jahreszeiten (1905). Het gedicht verschijnt nu afzonderlijk bij In de Bonnefant, gezet uit de Neue Hammer-Unziale en gedrukt in zwart en rood op Japans Kanokopapier — flinterdun als Brigitte’s geweten. Het boekje van 24x16,5 cm omvat elf aan een kant bedrukte bladzijden, ingenaaid in een rood Fabriano Ingres omslag. De prijs is 20 euro, inclusief verzendkosten. En ja, het draadje van de zesendertig exemplaren is ook rood.

Dreischor In de winter van 2010 schilderde Arie Berkulin een aantal aquarellen, geïnspireerd door de Zeeuwse polders: lucht, water en doorweekt land. Hierbij maakte Hans van de Waarsenburg een vijftal kwatrijnen, die hij in 2012 herschreef als korte gedichten. Gedichten en aquarellen — afgebeeld in kleur — zijn samengebracht in een boek, gedrukt op handgeschept Losin papier. De tekst is gezet uit de Diethelm-Antiqua en de titels uit de Post-Versal. Het formaat is 27,5 · 18,5 cm: 17 pagina’s gebrocheerd met een lichtblauw omslag. De oplage bedraagt 39 exemplaren; prijs H 35 (incl. verzendkosten). In de Bonnefant, Hans van Eijk, Pastoor Pendersstraat 21, 6262 pb Banholt bonnefantpressAhetnet.nl


18/19

Triona Pers Verschenen bij Triona Pers:

Remco Ekkers: Volg de rivier in Jiang Nan Bundel met acht gedichten, ontstaan tijdens een reis door China. (...) Alle / gebeurtenissen gescheiden / in tijd en plaats, zijn verbonden // en de toeschouwer kan wandelen / in de heuvels en de structuur / van het landschap beschouwen. // Kan niet zeggen of hij / in de natuur is of / de natuur in hem. Het omslag is verlucht met een linosnede van Beatrice Kluivers 16 pagina’s. Oplage: 80 exx. H 12. Voor de eerste bestellers is een gesigneerd exemplaar beschikbaar.

Herman Janssen: Nerf Een bundel met 10 gedichten. (...) Zichtbaar nu de lijnen / in het geplakte gezicht; / nerven van een blad / dat machteloos / toch ooit moet onthechten / van de al dode boom. De linosnede op het omslag is van de hand van Ina Fekken. 16 pagina’s. Oplage: 80 exx. H 11.

Peter van Straaten, Siegfried Woldhek: Vogels in Giethoorn Woldhek en Van Straaten zijn beiden tekenaar. De eerste woont in Giethoorn en de laatste heeft er gewoond. Er is nog iets dat ze gemeen hebben: een zekere passie voor vogels. In dit boekje beschrijft Van Straaten enkele vogeltekeningen van

Woldhek en gaat hij in op diens wijze van werken. Daarbij reflecteert hij ook op zijn eigen manier van tekenen. 16 pagina’s, één illustratie op het omslag, 3 in het binnenwerk, japans gebonden. Oplage 350 exx. H 10. Enkele gesigneerde exemplaren zijn beschikbaar voor H 13. Bestellingen gaarne via mailAzolderman.nl of telefoon 0595 577247.

Pastei akkoord Het is nog geen Lente in Kunduz Pastei reageert op artikel van Steven de Jong: ‘politieke durf vraagt om electoraal verzet’ in nrc 14 mei 2012 Poster 31 · 55 cm, blauw papier, biljetletter, cheops mager 10 punt. Met portret van Roel van Duijn (rastercliché) Boekdruk, oplage 25, H 15 excl. verzendkosten en koker.

Oeikraïne ek 2012, Even goede vrienden... Een eigenzinnige voorstelling (voorspelling) van Pastei (gedrukt vóór de eerste wedstrijden): alle 37 geselecteerde spelers zijn doorgestreept. Poster 31 · 55 cm, blauw papier, biljetletter, cheops 24, 16 punts. Met linosnede Boekdruk, oplage 37, H 15 excl. verzendkosten en koker.

ingepakt Doelpuntje Tekst van Johanna Priester, huisarts Pastei geeft dit gezondheidsbevorderende tip door aan het Nederlands elftal. Poster 42 · 58 cm, kraft pakpapier, biljetletter, cheops 10 punt, diverse lettertypen met elf illustraties gestanst uit zijl met etikettenstansen. Boekdruk, oplage 11, H 20 excl. verzendkosten en koker. Pastei, Alex Barbaix, Werkgebouw het Veem, –1.19, Van Diemenstraat 410–412, 1013 cr Amsterdam, pasteiAchello.nl


20/21

Titi Zaadnoordijk ‘Een indrukwekkende bundel, mooi, breekbaar en belangrijk, Titi Zaadnoordijk slecht taboes.’ (Peggy Olislaegers, directeur Nederlandse Dansdagen) ‘Haar niets verbloemende taalgebruik en haar eeuwige hunkering naar liefde zorgt voor bloedeerlijke poëzie. Titi Zaadnoordijk durft de moeder te beschrijven die meer wil zijn dan dat: een vrouw die naar liefde hunkert en tegelijkertijd met haar ouder wordende lichaam worstelt.’ Het jaar van de getrouwde man, de nieuwe dichtbundel van Titi Zaadnoordijk, ligt in de boekhandel of is te bestellen o.a. bij de uitgever (zonder portokosten). Op de kaft prijkt een afbeelding van een lino van Titi: ‘vrouw van middelbare leeftijd’, in de bundel staan kleine tekeningen afgedrukt. Sander Pinkse verzorgde de vormgeving in nauwe samenspraak met Titi, en het is een prachtig boek geworden! Het jaar van de getrouwde man van Titi Zaadnoordijk leest als een roman in gedichten. De typerende vrolijke en vrouwelijke toon die we kennen van eerdere bundels zoals Verlangen is een broertje dood (1995) en Wie is die kleine schijtebroek(1993) is behouden. Toch is Het jaar van de getrouwde man serieuzer: niet alleen ruiken kinderen meestal niet naar ambrozijn, de dichter is ouder geworden, een vrouw van middelbare leeftijd. Titi Zaadnoordijks niets verbloemende taalgebruik en haar eeuwige hunkering naar liefde zorgt voor bloedeerlijke poëzie die op het eerste gezicht naïef aandoet. Maar juist die vorm geeft Titi Zaadnoordijk de ruimte waardoor ze haar eigen leven en ook die van haar lezer kan beschrijven. Het jaar van de getrouwde man is een bundel vol liefde. ik ben niet jouw enige vrouw jij houdt van haar en mij heb je in je zak mijn grijns van oor tot oor Ingenaaid, 14 · 21 cm, geïllustreerd, 64 blz., H 16,50, uitgeverij In de Knipscheer, isbn 978 90 6265 690 5, www.indeknipscheer.com

Studio 3005 In 2008 verbleef Q.S. Serafijn een maand als artist in residence op het eiland BelleÎle. Tijdens zijn verblijf hield hij een logboekje bij. Marc Vleugels verzorgde hier een serene bibliofiele uitgave van in 65 genummerde, gesigneerde exemplaren. Logboek van Q.S. Serafijn, 16 pagina’s, offset, cahiersteek, H 14,50 Te bestellingen bij Marc Vleugels, Van ’t Hoffstraat 27, 2665 jl Bleiswijk, of via www.studio3005.nl/uitgeverij

Druksel Bij Druksel verscheen Baudelaise, een gedicht van Jan Lauwereyns en Shoichiro Iwakiri. Voor deze uitgave maakte Elly Strik de prent Ici-bas. Het boek verschijnt in een oplage van 226 exemplaren, alle werden gesigneerd en genummerd. Het kost H 20. Eerder verscheen Dertien wijzen om naar een merel te kijken, een vertaling door Paul Claes van ‘Thirteen Ways of Looking at a Blackbird’, van Wallace Stevens. Deze uitgave verscheen in een oplage van 126 exemplaren, alle door de vertaler gesigneerd, en kost H 15. Meer informatie via Johan Velter, Gentbruggestraat 106, be-9040 Gent of op www.druksel.be.

Agenda Cursussen Grafisch Centrum Groningen Het Grafisch Centrum biedt al vijftig jaar kunstenaars de ruimte om vrij te werken in hun eigen techniek. Daarnaast worden er cursussen, workshops , gespecialiseerde lezingen en scholenprojecten georganiseerd. In de week van 10 september starten de volgende cursussen:

Cursus houtdruk Onder leiding van kunstenares Antje Veldstra leren de cursisten de technische en creatieve aspecten van deze techniek gebruiken. In de begeleiding staan de eigen stijl en onderwerpen van de cursisten centraal. Daarnaast wordt groot belang gehecht aan het ontwikkelen van kleurgevoel.


22/23

Cursus etsen Het etsen is een diepdruktechniek waarin ooit de lijn het belangrijkste element was. Met een speciale naald wordt op een met etsgrond ingesmeerde metalen plaat getekend, vervolgens worden deze lijnen met zuur in de plaat gebeten. De ingeinkte lijnen die later op het papier worden afgedrukt hebben een heel levendig karakter. Dat geldt ook voor tekeningen waarbij de lijn direct in het metaal wordt gekrast, in de zogenaamde droge naald-techniek. In de loop van de tijd ontwikkelden zich daarnaast manieren om alle mogelijke kleurnuances en -tonen te kunnen weergeven. Ook worden etsplaten soms in kleinere stukken geknipt en over elkaar heen gedrukt, zodat de moet van de vlakken in het papier een beeldende rol kan gaan spelen. Kunstenares Lieke Vreede laat haar cursisten kennis maken met de technische en artistieke kanten van het etsen. Ze krijgen de vrijheid zoveel mogelijk hun eigen ideeën te volgen en te ontwikkelen. Experiment en authenticiteit zijn sleutelwoorden. De cursus is zowel voor beginners als gevorderden. Donderdag 15.30-18.30 en 19.00-22.00 uur, H 225 euro voor 12 lessen* *Naast het cursusgeld verzoeken wij elke cursist 1 tijdens de cursus gemaakte prent af te staan t.b.v. Stichting Grafisch Centrum Groningen.

Informatie en aanmelding bij: Hans Horn, coördinator, Stichting Grafisch Centrum Groningen, Warmoesstraat 41, 9724 jj Groningen, 06 25 178 093, infoAgrafischcentrumgroningen.nl Andere informatie over de Stichting Grafisch Centrum is te vinden op: www.grafischcentrumgroningen.nl

Tweedaagse workshop papiermaken – – – – –

Van welke materialen kun je zelf papier maken? Hoe maak je papierpulp? Hoe schep je papier, en hoe droog je het? Hoe maak je papier dat sterk en glad is, of juist ruw en tactiel? Hoe zorg je dat handgemaakt papier ook geschikt is om op te schrijven, printen, of drukken?

Wie meedoet aan deze workshop krijgt al doende antwoord op deze vragen en op nog heel veel andere. Het basismateriaal is gebruiksklare, hoogwaardige pulp van katoen, vlas, en hennep, vervaardigd in een hollander, maar er is ook gelegenheid om zelf pulp te leren maken met een blender. We scheppen met schepramen in allerlei maten tot A4. Het papier dat deelnemers maken wordt gedroogd op houten borden, in een droogkast, of in een hydraulische pers. Deelnemers krijgen informatie over de basismaterialen voor papierpulp, de eigenschappen van verschillende papiersoorten, de effecten van verschillende manieren van persen en drogen, en over het thuis maken van papier. Op beide cursusdagen wordt een korte film over een aspect van papierbereiding of papierkunst vertoond. Op de tweede cursusdag wordt gewerkt met langvezelige papierpulp zoals kozo (moerbeibast), abaca, en vlas, en met plantenpulp van bijvoorbeeld stro en gingkoblad.. Hiermee kan uniek, levendig papier worden gemaakt. Ook is er gelegenheid om te experimenteren met allerlei toevoegingen, zoals draden, kleuren, en bladeren. De workshop kan ook gebruikt worden voor het aanvullen van de eigen papiervoorraad door meer gevorderde deelnemers die thuis geen werkplaats hebben.


24

Deelnemers gaan naar huis met een schat aan eigengemaakt papier en een informatieboekje. Eén waarschuwing vooraf: papiermaken is zeer verslavend! Docent: Pien Rotterdam. Zij is papiermaakster, margedrukker en docent en maakt al meer dan vijftien jaar papier van zeer uiteenlopende materialen. Ze verwerkt haar papier in kunstenaarsboeken in kleine oplagen, met eigen teksten en beelden. Data: vrijdag 12 oktober 14.00–21.00 uur en zaterdag 13 oktober 9.30–16.30 uur. Kosten H 190 inclusief eenvoudige warme maaltijd op de vrijdag, dito lunch op de zaterdag, koffie en thee, en alle materialen. Plaats: Hooiweg 212, 9765 en Paterswolde. De cursuslocatie ligt op 8 km afstand van station Groningen en 5 km van station Haren. Tussen Groningen en Paterswolde is een busverbinding. Er zijn verschillende overnachtingsmogelijkheden in B&B’s en hotels in Paterswolde, Haren, en Groningen. Bij aanmelding ontvang je informatie over deze mogelijkheden. Opgave bij: Pien Rotterdam, Water Leaf Paper & Words, pien.rotterdamAhome.nl. Je krijgt dan een aanmeldingsformulier toegestuurd. Omdat slechts acht deelnemers geplaatst kunnen worden voor de workshop is snel aanmelden aan te bevelen!

colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van de Stichting Drukwerk in de Marge. Voorzitter: Bubb Kuyper, bubbkuyperAnetaffairs.nl Secretaris: Silvia Zwaaneveldt, Gerrit Doustraat 4, 2311 xp Leiden, silviaAdrukwerkindemarge.org Penningmeester: Roosje Keijser, Koningsweg 7, 3582 ga Utrecht, roosjeAdrukwerkindemarge.org Overige bestuursleden: Alex Barbaix, Sander Pinkse Nieuwe contribuanten/adreswijzigingen graag doorgeven aan de secretaris. Nieuwsbrieven verschijnen 4 maal per jaar, begin januari, april, juli en oktober. Kopij voor de nieuwsbrief dient uiterlijk halverwege de voorafgaande maand binnen te zijn. Bijdragen liefst per e-mail naar nieuwsbriefAdrukwerkindemarge.org, of per post naar Nieuwsbrief Stichting Drukwerk in de Marge, Herengracht 51, 1015 bc Amsterdam. Redactie nieuwsbrief: Alex Barbaix, Sander Pinkse

BoekKunstBeurs op 3 en 4 november 2012 in Leiden

Recommend Documents