BINNENCOVER 2 - ZW.W. ADVERTENTIES 1

BINNENCOVER 2 - ZW.W. ADVERTENTIES 1

2

IVN Barneveld

N A T U U R L IJ K E R W IJ Z E IVN Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Barneveld www.ivn.nl/lunterenbarneveld postadres: Postbus 135, 3770 AC Barneveld e-mail: [email protected]

juli 2013 37e jaargang nr.3

Van de voorzitter .......................................................................................... 4 Beleef de natuur in 2013 .............................................................................. 5 De Dutch Bird Fair 2013, hét festival van Nederland! ............................. 6 De vlindervogel hoort hier niet thuis ........................................................ 9 "Je kunt veel leren van de natuur" ........................................................... 11 Jargon ook bij natuurliefhebbers .............................................................. 14 Is je tuin wel kroeg en kraamkamer? ...................................................... 15 Stippen tellen .............................................................................................. 16 Kom in actie bij de Natuurgidsencursus ................................................. 18 Burgemeester op fototentoonstelling ...................................................... 19 De oeverzwaluw is terug! .......................................................................... 20 Kerkuilen in ons landschap ...................................................................... 21 Nestkastjes maken in het BCB .................................................................. 23 Zeilexcursies naar de Kreupel .................................................................. 24 Vers en glimmend op de stoep ................................................................. 25 De watergentiaan groeit in wielen ........................................................... 26 Verslag voorjaarsledenvergadering ......................................................... 27 Adresgegevens ............................................................................................ 30 Kopij:

de redactie ontvangt uw bijdrage voor het volgende nummer graag vóór zaterdag 14 september a.s. via e-mail.

IVN is een landelijke organisatie die mensen lokaal bij de natuur betrekt. Meer dan 20.000 ervaren vrijwilligers organiseren jaarlijks met veel passie en kennis talloze excursies, cursussen, wandelingen en tentoonstellingen. Zo komen veel mensen in contact met de natuur. En dat is nodig want IVN is er van overtuigd dat kennis van natuur, milieu en landschap de betrokkenheid vergroot. U kunt IVN Barneveld steunen door donateur te worden voor een minimum bijdrage van € 10,- per jaar, leden betalen ten minste € 12,50. Opzeggingen: Opzeggingen voor 1 november van het lopende kalenderjaar.

Natuurlijkerwijze zomer 2013

3

Van de voorzitter De zomer is er! Na een lange en koude winter zonder eikels en beukennootjes en een voorjaar waarin de vogels laat tot broeden kwamen is nu de zomer aangebroken en kunnen we genieten van het buiten zijn op de lange avonden. Het voor voorjaar was droog. Hoe ver sommige mensen van de natuur afstaan, viel me op, toen, na een lange, droge periode de eerste regenbui viel en iedere natuurliefhebber naar buiten rende en de regen onderging als een zegen na de droogte. Een jonge vrouw, ik schatte haar rond de dertig, keurig gekapt en gekleed, riep: "Regen, bah, wat smerig!" Ik reageerde op haar uitroep, wie weet dringt het nog eens door. Met de uitspraak: 'Regen is een Zegen', zal niet iedereen kunnen instemmen, maar als je de aarde bekijkt, dan zie je toch dat de welvaart het vaakst voorkomt in gebieden waar een gematigd klimaat heerst, met regelmatig regen. We waren ooit eens in Namibië, waar het al 33 jaar niet meer geregend had. Wat een armoede komt daar voor! Grote woestijngebieden (de Namib en de Kalahari), waar nauwelijks iets groeit. Een boer hield daar schapen: een schaap op vijf hectare land en moest dan nog bijvoeren. Nou, geef ons dan maar regelmatig een buitje regen en wees er blij om! Een van de belangrijkste zaken voor onze vereniging de komende maanden, is de start van de natuurgidsencursus, die meer dan voorheen, de hele vereniging aangaat. De aanmeldingen komen binnen. Heb je belangstelling, wacht dan niet te lang, want bij dertig deelnemers stoppen we. Op pagina 18 lees je hier meer over. Ik wens iedereen een prachtige zomer met regelmatig een malse regenbui, afgewisseld met mooie zonnige en droge perioden. Aart Mulder 4

IVN Barneveld

Beleef de natuur in 2013 Alle wandelingen vertrekken vanaf parkeerplaats Vetkamp, Stati Stationsonsweg, 3772 VH Barneveld tegenover landgoed landgoed de de Schaffelaar, tenzij anders vermeld. vermeld. Kosten € 2,00 per persoon. Leden, donateurs en kinderen t/m 12 jaar mogen gratis mee. mee. Deelname is geheel op ei eigen risico. Zaterdag 6 juli 9.00 uur

DagDag- en nachtvlinderexcursie - Anko en René de Graaff Zaterdag 6 juli 10.00 uur parkeerplaats Kallenbroekerweg, Barneveld

Special for Kids: Met laarzen aan naar het Paradijs! radijs! Wgr. Kinderen naar Buiten, info: 03420-450 909 Dinsdag 9 juli 18.30 uur

Terug naar het verleden: op zoek naar yserkuilen en klapperstenen - Hans van de Bovenkamp en Hans Kaptein Woensdag 17 juli 19.00 uur

Pinetum Lunteren, honderden soorten en variëteiten kekegeldragers - Evert van den Berg en Piet Kruijt Donderdag 25 juli 19.00 uur

Wild speuren in het kroondomein - Karel Eijgenraam, Aart Mulder en Henk van de Beek Maandag 5 augustus 19.00 uur

Slaperdijk en Werk aan de Daatselaar - Jolanda Denekamp Dinsdag 17 september 18.30 uur

Gallen kijken, ga mee met een specia specialist - Jan van Harten Zaterdag 12 oktober 13.30 uur vanaf Koetshuis van De Schaffelaar

Paddenstoelen, geheimen van de herfst herfst - Evert van de Berg en Mieke Luytjes Natuurlijkerwijze zomer 2013

5

Dinsdag 15 oktober 18.30 uur vanaf Vetkamp en 18.45 uur vanaf de Rabobank, Smidsplein 21, 3781 GR Voorthuizen

Ommetje Voorthuizen, op zoek naar bijzondere bomen en mooie plekjes - Aart Mulder en Hans Kaptein Zaterdag 26 oktober 13.30 uur

Landgoed Oud Groevenbeek, een afwisselend landschap met statige villa als middelpunt - Daan Kuiper en Kees Verduijn Zaterdagavond 26 oktober

Nacht van de Nacht zie t.z.t. de berichten in de lokale kranten Zaterdag 2 november

Natuurwer Natuurwerkrwerkdag – meer informatie volgt in het oktobernummer Zaterdag 28 december 13.30 uur

Snertwandeling voor leden en donateurs, die persoonlijk worden uitgenodigd.

De Dutch Bird Fair 2013, hét festival van Nederland! Het gaat in 2013 weer gebeuren, op 24 en 25 augustus wordt de tweede editie van de Dutch Bird Fair georganiseerd. Natuurlijk weer in de Oostvaardersplassen bij Lelystad! Staatsbosbeheer, CameraNU.nl, Vogelbescherming Nederland, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Fogol, de bekende kijker- en telescoopfabrikanten Zeiss en Swarovski, Vogel- en Natuurwacht Zuid-Flevoland en Citymarketing Lelystad gaan samen om er ook in 2013 een belevenis van te maken voor iedereen die van vogels, natuur en fotografie houdt én een fantastisch dagje uit met het gezin wil beleven. 6

IVN Barneveld

Dutch Bird Fair Wat is de Dutch Bird Fair? Het grootste natuurevenement van Nederland, met meer dan honderd stands waar bedrijven, instanties, verenigingen, natuurbeschermers en goede doelen zichzelf presenteren. Er zijn drie tenten waar de hele dag door presentaties, lezingen en workshops worden verzorgd en er zijn tientallen wandelexcursies de Oostvaardersplassen in. Er zijn meer dan honderd tenten en marktkramen met de meest uiteenlopende producten voor het volop beleven van de natuur, zoals foto- en videoapparatuur, verrekijkers en telescopen. Voor de voge vogelaar Vogelaars kunnen dit weekend hun hart ophalen. Lezingen over vogels en hun habitat, de ontwikkeling en achteruitgang van vogelsoorten, vogelreizen, goede doelen, onderzoek, het ringen van vogels tijdens excursies en alles over het fotograferen van vogels: de Dutch Bird Fair is dé plek voor vogelminnend Nederland. Kids Ook voor de kids, die tot een leeftijd van 12 jaar gratis het festivalterrein op mogen, is er enorm veel te beleven. Twee dagen lang worden er de hele dag door leerzame activiteiten voor hen georganiseerd! Waar, Waar, wanneer, kos kosten? ten? In de Oostvaardersplassen, het uitgestrekte natuurgebied tussen Lelystad en Almere. Het festivalterrein is op beide dagen vanaf 9:30 uur geopend, de poort gaat 17:00 uur dicht. De entree van het festival is 10,- euro per persoon en kinderen tot en met een leeftijd van 12 jaar mogen helemaal gratis het festivalterrein op! Meer informatie Heeft u nog vragen over de Dutch Bird Fair? Kijk op internet op de site www.dutchbirdfair.nl of mail naar [email protected]!

Natuurlijkerwijze zomer 2013

7

BINNENWERK 1 – ADVERTENTIES ZW.W + KLEUR

8

IVN Barneveld

De vlindervogel hoort hier niet thuis Opgeruimd staat staat netjes. Nederlanders vinden dat een belangrijk aspect van hun cultuur. Het land moet er schoon, fris en ordentelijk bij liggen: liggen: het het gazon gemaaid, de coniferenhaag gesnoeid, het grind geharkt, de auto gewassen en het huis prima in de verf. Zo zijn onze onze manieren. Maar zo zijn beslist niet de manieren van de dieren. Die zijn gebaat bij rommel en wanorde. Zij houden van ongeordende natuur, waarin de mens niet heeft gekapt en gezaagd, gesnoeid en gemaaid. En omdat ze dit alles in Nederland niet meer kunnen vinden, laten heel wat dieren ons land voor wat het is. Maar het gaat toch goed met onze flora en fauna? Ik hoor het u zeggen. O ja, is dat zo? Waar zijn dan de wolf en de lynx en de wilde kat? Waar is de ortolaan? Waar zijn de kuifleeuwerik, de klapekster, de kwartelkoning en de hop? Ja, waar de hop is, dat weet ik wel. En dat weet u ook als u wel eens op vakantie gaat in Zuid-Europa. Want daar is hij te vinden: in Zuid-Frankrijk, in Spanje en in Italië. Daar vindt hij wat hij nodig heeft en dat is niet alleen zon. Die hebben we langzamerhand in Nederland ook volop. Maar rommelhoekjes, oude boomgaarden, kleinschalig boerenland, akkertjes, bosjes, erfjes met mesthopen, dat is wat de hop wil. En waar vind je die nog? Jawel, in het zuiden. Vroeger was de hop best wel te zien in Nederland. Ofschoon ons land aan de noordgrens van zijn verspreidingsgebied ligt, was en is hij bij ons gewoon inheems. Toen echter de grote opruiming van het landschap begon, zo ongeveer jaren vijftig, toen hield hij het steeds meer voor gezien. Jammer, want het is een leuke, interessante en vooral mooie vogel. Een tovervogel. Een mysterie. Een vlindervogel. Inderdaad, net een grote vlinder wanneer hij vliegt. De zwart-witte banden op de vleugels zijn eigenlijk te fors voor een vogel en doen inderdaad denken aan een vlinderdessin. Maar het is vooral de manier van vliegen, die vlinderachtig is. De hop fladdert meer dan dat hij vliegt. Na een paar vleugelslagen stopt hij, totdat hij zoveel hoogte heeft verloren dat hij de vleugels wel weer moet laten wapperen. Vlindervogel, dat rijmt volstrekt niet met een heel ander aspect van de hop. Dat is namelijk die rare, grote kuif. Die zet hij soms hoog op, zodat hij op een Natuurlijkerwijze zomer 2013

9

punker met hanenkam lijkt of op een Indiaan. Maar meestal ligt die kuif plat naar achteren, in het verlengde van de snavel, alsof er van voren naar achteren een stok door de kop steekt. Hoe dan ook, een prachtig dier maar ook dat wordt weer teniet gedaan door andere typische eigenschappen: zijn slordigheid en zijn weerzinwekkende stank. Deze hebben de hop allerlei onfrisse bijnamen bezorgd, zoals drekhaan en stinkhaan. Helemaal eerlijk zijn die kwalificaties niet en deels zelfs niet terecht. Ja, de hop stinkt, maar hij kan er niets aan doen. Vroeger dacht men dat hij er maar gewoon een zootje van maakte, met name van zijn nest. Dat de jonge hoppen vrolijk de nestholte vol poepten en dat de ouders daar schaamteloos aan meededen. Het is nog niet eens zo lang geleden dat men er achter kwam dat de ouders het nest wel degelijk schoon houden en dat de beruchte hoppenstank een heel andere oorsprong heeft dan onzindelijkheid. Ze is afkomstig uit een speciale klier bij zowel de jonge hopjes als de broedende en verzorgende vrouwtjes, die een dikke, afschuwelijk ruikende vloeistof produceert. Deze smerige stank moet katten, marters en andere nestrovers afschrikken en ik verzeker u dat het werkt. Maar eigenlijk zijn ze toch wel een beetje vies, die hoppen. Vooral de jonge vogels. Die hebben de smerige gewoonte hun vijanden met poep te beschieten wanneer dat zo uitkomt. Steekt een belager zijn kop door het vlieggat van de nestholte, dan brengen de kuikens meteen hun eigen opening in stelling om de vijand op goed gerichte schoten hoppenmest te trakteren. Fraai is het allemaal niet en je ziet het die mooie vogel beslist niet aan. Een rare snuiter eigenlijk. Neem nu die lange, iets gebogen snavel. Ook dat ding is in zichzelf tegenstrijdig. Zeker, de hop peutert er kevers en slakken mee tussen stenen vandaan of weet er larven achter boomschors mee te pakken te nemen waar geen ander dier bij kan, maar er zit zo'n belachelijk piepklein tongetje in, dat hij nauwelijks kan slikken. Dus gooit de hop grotere prooidieren de lucht in om ze vervolgens in de keel op te vangen, zoals sommige uitslovers en feestgangers dat met pinda's doen. Nee, de hop is te bont, te gek en te tegenstrijdig voor het eenduidige, rechtlijnige en keurige Nederland. Hij behoort elders. Hij behoort in het zuiden. Theo Schildkamp

10

IVN Barneveld

"Je kunt veel leren van de natuur" Na de onthulling van van de twee borden aan de muur van Biologisch Centrum Barneveld gaf Asje van Dijk, burgemeester van de gemeente Barneveld, de deelnemers aan de voorjaarsledenvergadering inzicht in zijn natuurbeleving door de jaren heen en de toepasbaarheid van die kennis in in andere activiteiten: "Symbiose is een belangrijk woord." Hoe dat woord toepasbaar is, gaf hij gelijk in zijn reactie op het stopzetten van de subsidie voor de boomfeestdag: "Als alle aanwezigen hier een tientje storten voor de volgende dag, hebben we gelijk een aardig budget bij elkaar. Immers, geld van de gemeente kost veel aan procedures en besluitvorming. De samenleving is maakbaar door de handen van iedereen te laten wapperen." Als kind is hem de liefde voor de natuur bijgebracht door zijn ouders en later ook in het onderwijs. Zo had hij leem nodig voor een deel van de tuin en trok met zijn moeder naar leemkuilen in het oosten van het land. Daarin zag hij de meest vreemde dingen die zijn interesse trokken. Later heeft hij op school een herfstwerkstuk gemaakt, maar wel paddenstoelen geplukt en toch de eerste prijs gewonnen. Wier en schimmel Op de middelbare school was de biologieleraar bepalend voor zijn groeiende interesse, doordat de klas naar buiten ging. Hij schetst zijn eerste praktische toepasbaarheid: "Daar leerde ik over de korstmosNatuurlijkerwijze zomer 2013

11

BINNENWERK 2 – ZW.W.ADVERTENTIES

12

IVN Barneveld

sen, een symbiose van wier en schimmel, die niet zonder elkaar kunnen. Later realiseerde ik me dat die verhouding model staat voor een goed huwelijk." In die lessen groeide de verdere nieuwsgierigheid en in 1970 sloot hij zich aan bij de IVN-afdeling die zijn biologieleraar oprichtte. Daarin trok hij veel naar buiten, maar was ook betrokken bij acties, waardoor ondermeer de A1 verlegd is. "Ik ging begrijpen hoe ecosystemen werken. Mieren lopen steeds naar dezelfde boom om luizen te melken totdat ze verkouden worden en het spoor verleggen. Daar vinden ze dan ook weer wat ze zoeken. Dit heb ik regelmatig gebruikt als organisatieadviseur om mensen duidelijk te maken dat een verandering niet altijd vervelend hoeft te zijn. Een ander voorbeeld dat ik heb toegepast is de boom. Deze heeft geen natuurlijke vijanden, behalve de termiet, die in staat is hem te vernietigen met krachtige kaken. Die eigenschappen zijn later toegevoegd aan eerder niet afbreekbare stoffen, waardoor nu ballonnen gemaakt worden van afbreekbaar plastic. Ook de bes van een taxus, die de stoffen in het darmkanaal van een vogel nodig heeft om te ontkiemen, gebruikte ik nog wel eens in gesprekken met ondernemers." Meer dan dan tijdverdrijf Was de natuur vroeger alleen tijdverdrijf, later vond hij steeds vaker praktische toepassingen buiten: "Misschien heeft u ook zulke ervaringen en geleerd dat problemen kleiner worden als je naar buiten gaat." In feite riep hij daarmee de aanwezigen op om ideeën uit de natuur te halen om ze toe te passen in het rationele leven. In een korte uitstap in de geschiedenis haalde hij nog even op dat de natuur vroeger bij het leven hoorde en mensen tegen de natuur moesten vechten. Later kwam de tijd dat Nederland natuurwachten kende, die als politieagent iedereen tot de orde riepen met vertoon van hun pasje. Nu richten we ons meer op natuurbeleving en –educatie: "Ontbreekt de liefde voor de natuur dan is er ook geen aandacht voor onze ecosystemen", vertelde hij en benadrukte gelijk dat educatie belangrijk is, "IVN moet de symbiose helder maken en veel energie steken in de schooljeugd. Aan kinderen tussen acht en veertien jaar is de natuur het beste over te brengen. Daarna gaat de aandacht meer uit naar andere aspecten van het leven. Maar die basis komt later weer boven." Hij merkte dat ook bij zijn eigen kinderen die jarenlang moe werden van zijn gidsactiviteiten in het gezin, maar nu op oudere leeftijd toch waardering hebben voor het toen geleerde.

Natuurlijkerwijze zomer 2013

13

Jargon ook bij natuurliefhebbers Maatschappelijke segmenten beschikken over jargon. Dokters en overig witgejast en -geschort zorgzorg- en ziekenhuispersoneel bezigen hun medisch Latijn, waarmee ze een verkoudheid rap een rhinitis noemen. Juristen spreken graag over plaats delict en musici beheerbeheersen niet alleen het notenschrift, eveneens converseren ze op ernsti ernstige toon en met beschaafde stemmen over opmaat, crescendo en decresdecrescendo, en met lente bedoelen ze niet altijd en overal een van de vier jaargetijden of de multifunctionele muziek van Antonio Vi Vivaldi. Een ontdekking van het laatste half jaar is dat fervente natuurliefhebbers en natuurwerkers eveneens vaktaal onder elkaar praten en dat zij woorden mixen in hun zinnen, waarvan de betekenis voor de argeloze natuurleek niet meteen klip en klaar is. Voorbeeld: 'Dennenopslag'. Een naïeveling ziet als reflex een ordelijke, wellicht torenhoge, stapel dennen, in beeld komen. Dennenstammen, die door stoere mannen/vrouwen, met gevoel voor precisie en met minimalistisch ruimtelijk inzicht bijeen gesprokkeld zijn en terzijde van een pad of werkterrein zijn neergelegd, wachtend om opgeladen en vervoerd te worden op een daarvoor bestemde terreinwagen met lage gearing of een vrachtwagen met minstens zes versnellingen. "Nee", hielp iemand, die werkelijk van wanten wist, mij uit deze droom: "Dat proces noemen we 'rillen' maken" . Uit het college dat volgde begreep ik dat het woord 'dennenopslag' verwijst naar jonge dennen, die over razendsnel groeivermogen beschikken. Wanneer je deze dennetjes hun, tot de hemel schietende, gang zou laten gaan, zou het prille jeneverbesboompje het onderspit delven door gebrek aan zonlicht, zuurstof en voedende luchtstromen. Korte metten wordt ook gemaakt met de Amerikaanse vogelkers wanneer deze een jeneverbesboompje plaagt door in zijn zon te gaan staan groeien en bloeien. Die vogelkers ontkomt net zo min als de den aan de scherpe tanden van een net geslepen zaag en de kniplust van de vrijwilligers. Uit de kluiten gewassen dennen worden zelfs, 14

IVN Barneveld

zonder pardon, met een motorzaag te lijf gegaan. Om een motorzaag te mogen bedienen, moet je overigens wel een diploma op zak hebben en een futuristisch aandoende oranje /rode helm dragen met bijpassende oordoppen. 'Afleggers': nog zo'n woord, waarbij de vraagtekens door het brein tolden. Nee, afleggers hebben niets met overleden mensen te maken, noch met doodskisten, crematoria of begrafenisondernemers. Juist niet. Jeneverbesstruik en afleggers horen bij elkaar zoals vogelaar en verrekijker. Afleggers zijn jonge jeneverbesboompjes, die ontstaan doordat takken van de moederboom de grond, noodgedwongen door zware sneeuw of ijzel, hebben gekust. Wortel schieten in de letterlijke betekenis van het woord is een klein natuurkunstje, zodat een nieuwe jeneverbesstruik ontstaat. Leuke vraag trouwens voor een quiz: wat is een aflegger? Trudy Key, Natuurimpressies

Is je tuin wel kroeg en kraamkamer? Kleurige vlinders in de tuin, wie wil dat nou niet? Kijk naar je tuin door vlinderogen en je weet wat je te doen staat. Vlinders hebben geen kaken en kunnen niet, zoals rupsen, van planten eten. Vlinders zijn afhankelijk van vloeibaar voedsel dat ze opzuigen met hun lange roltong. Ze hebben bloeiende planten nodig. In het vroege voorjaar bijvoorbeeld winterheide, in de zomer vlinderstruik en in het najaar herfstaster en klimop. Als we de tuin bekijken door vlinderogen dan moeten er ook planten staan waar de rupsen op kunnen leven. Rupsen zijn buitengewoon kieskeurige wezens. Veel rupsen kunnen alleen maar leven van een of enkele planten. Die noemen we de waardplanten. Ontbreken die, dan kunnen de vlinders zich niet voortplanten. Een goede vlindertuin is een zonnige en beschutte nectarkroeg waar je als vlinder volop kunt drinken, maar ook een kraamkamer met planten die de rupsen nodig hebben. Heb je een tuin? Doe dan mee met de tuinvlindertelling op 3 en 4 augustus (zie ook vlindermee.nl). Natuurlijkerwijze zomer 2013

15

Stippen tellen Heel wat soorten lieveheersbeestjes kunnen aanzienlijke afstanden overbruggen. Vooral de soorten die bladluizen eten, eten, zijn daar goed in en doen dat soms massaal. Daardoor kon het in 2009 voorkomen dat de stranden van de Waddeneilanden bezaaid waren met aangeaangespoelde lieveheersbeestjes. "Tel de stippen en je weet hoe oud die is", werd/wordt kinderen verteld. Maar niets is minder waar! Lieveheersbeestjes worden maximaal een jaar oud. Hun leven bestaat, net als bij andere insecten uit vier stadia: ei, larve, pop en volwassen insect. De vrolijke kleuren van deze kevertjes zijn waarschuwingskleuren, die hun mogelijke vijanden duidelijk moeten maken dat ze vies smaken. Als ze worden vastgepakt scheiden ze soms een druppel bijtende vloeistof af dat nog een hele tijd te ruiken is aan de handen. De meeste soorten zijn zogenaamde vleeseters, vooral bladluizen. Tijdens de eerste zonnige dagen in het voorjaar komen de lieveheersbeestjes te voorschijn. Elke soort heeft weer een ander aantal stippen of vlekken. Onderstaande soorten kun je deze maand tegenkomen. Het tweestippelig lieveheersbeestje komt algemeen in veel variaties voor, bijvoorbeeld zwart met rode stippen. De grootte varieert van 3,5 – 5,5 mm. Leeft van bladluizen op bomen. Het meest voorkomende lieveheersbeestje is de zevenzevenstippelige. stippelige Op elke dekschild zitten drie zwarte vlekken met vooraan een gemeenschappelijke zevende. Hij is 5 – 8 mm groot en eet bladluizen en insectenlarven. Het elfstippelig lieveheersbeestje is kleiner dan het zevenstippelige. Op de dekschilden zitten elf stippen. Komt maar zelden op hoge struiken of in bomen voor, leeft ook van bladluizen en insectenlarven.

16

IVN Barneveld

Een gele soort is het veertienstippelig lieveheersbeestje, het is 3,5 – 5 mm groot. De zeven zwarte vlekken per dekschild vormen min of meer rechthoekige vlekken, waardoor een patroon als een schaakbord ontstaat. Komt op allerlei gewassen voor en voedt zich met bladluizen. Een superklein kevertje is het zestienpunt lieveheersbeestje, het is nooit groter dan 3 mm. De gelige dekschilden hebben elk acht zwarte vlekken, die soms in elkaar overlopen. Een karakteristieke zwarte streep loopt langs de naad tussen de dekschilden. De soort is vooral langs de kust en de grote rivieren te vinden. En leeft behalve van bladluizen ook van dauwschimmels en stuifmeel. Het tweeëntwintigstippelig lieveheersbeestje varieert van 3 – 4,5 mm grootte en is heldergeel met zwarte stippen. Het mannetje heeft zwarte vlekjes op zijn gele kop. Meeldauwschimmels is het voedsel voor de larven en de volwassen kevers. Het oogvleklieveoogvleklieveheersbeestje is, met bijna 1 cm, het grootste lieveheersbeestje van Europa. De dekschilden zijn wat bleekrood van kleur. Deze soort heeft meestal acht vlekjes met gelige randjes. Eet vooral bladluizen en is vaak te vinden in de buurt van naaldbomen. Bijna rond van vorm is het viervleklieveheersviervleklieveheersbeestje. beestje Het diertje is 5 mm groot. Op de zwarte dekschilden zitten twee paar vlekken. In het midden een ronde met aan de buitenkant een smalle niervormige vlek. Leeft van schild- en bladluizen op allerlei bomen.

Natuurlijkerwijze zomer 2013

17

Kom in actie bij de Natuurgidsencursus Dat er plannen zijn om in september een nieuwe nieuwe natuurgidsencursus (NGC) te starten, mag ondertussen bij leden en donateurs bekend verondersteld worden. Tijdens de laatste ledenvergadering in april jl. is in feite de werving van cursisten van start gegaan en hebben de eersten zich al gemeld. Ook is bij die gelegenheid er op gewezen dat tegenwoordig een NGC heel anders ingericht is dan vroeger. Luisterde men in het verleden de hele avond naar een docent die zijn kennis spuide, tegenwoordig worden de cursisten veel actiever bij de cursus betrokken. Het is nu niet meer alleen aanhoren wat iemand te vertellen heeft (hoe interessant en deskundig dat ook moge zijn), maar een groot deel van de cursusavonden gaan de cursisten op een praktische manier gezamenlijk aan de slag.

Dat een cursus in deze vorm veel meer begeleiding van de cursisten vraagt en niet door een persoon gedaan kan worden, moge duidelijk zijn. Er is dan ook een cursusteam van vier personen gevormd, die samen de kar zullen trekken. Praktisch alle lessen voor de komende twee jaar zijn al door het team voorbereid. Maar ook zij kunnen het niet alleen! Vooral tijdens de praktijkgedeelten en de excursies op zaterdagochtend is hulp nodig. Werkgroepen zullen gevraagd worden om bij de excursies te assisteren en te ondersteunen. Gelukkig heeft ook al een beperkt aantal leden zich gemeld om op de lesavonden te helpen, maar nog enkelen

18

IVN Barneveld

er bij zou voor iedereen fijn zijn. Er hoeft dan immers niet steeds een beroep op dezelfde mensen gedaan te worden. Door de inzet van velen uit onze afdeling moet het mogelijk zijn er voor de cursisten een leerzame maar ook leuke cursus van te maken. Bovendien helpen zulke contacten de aanstaande natuurgidsen hun plaats te vinden binnen IVN Barneveld. De data van de cursusavonden en van de excursies zijn al vastgesteld. Mocht je dat willen weten, dan kun je daar bij Hans Boland ([email protected]) of Aart Mulder ([email protected]) naar vragen. Opgave voor en nadere inlichtingen over de cursus kan ook via dezelfde e-mailadressen of telefonisch bij Aart Mulder: 0342-478 688. Leden en donateurs hebben tot 1 augustus voorrang bij inschrijving en krijgen 20 euro korting op de cursusprijs van € 235,00. Op 9 september om 19:30 uur is er een informatieavond in het Biologisch Centrum Barneveld. Namens het cursusteam, Hans Boland

Burgemeester op fototentoonstelling Sommige bezoekers van de tentoonstelling van de werkgroep Natuurfotografie noteren een opmerking in het gastenboek. Hiernaast de reactie van Asje van Dijk, de burgemeester van Barneveld. Natuurlijkerwijze zomer 2013

19

De oeverzwaluw is terug! Na een jaar van afwezigheid zijn de oeverzwaluwen in de zandhoop zandhoop op het erf van Gert van Middendorp aan de Achterveldseweg 26c sinds 20 april jl. weer terug. Waar ze vorig jaar gebroed hebben? Wie het weet mag het zeg zeggen. In de meestal open broedgebieden van de oeverzwaluw is zoet water vaak op korte afstand van de nesten aanwezig. De nesten worden gemaakt in zelf gegraven, 60 tot 120 cm diepe gangen in steile zand-, leem- of kleiwallen aan de oevers van beken en rivieren of in zandafgravingen of depots. Oeverzwaluwen broeden in kolonies, die variëren van enkele tot vele honderden paren. Het voedsel bestaat uit vliegende insecten, die ook aan de jongen worden gevoerd. De in Nederland broedende oeverzwaluwen overwinteren in Afrika ten zuiden van de Sahara. Ze broeden van mei tot diep in augustus en kunnen een tot twee broedsel per seizoen groot brengen. Aangenomen wordt dat oeverzwaluwen een partnerkeus voor het leven maken. Dat is ook wel zo, maar vogelwaarnemers hebben er zo'n 2.000 uur aan besteed om er achter te komen dat het 'hand-in-hand' vliegen van de paartjes moet voorkomen dat andere mannetjes hun kans waarnemen. De oeverzwaluwvrouwtjes zijn maximaal acht dagen vruchtbaar, ze is dan zo'n 20% in gewicht toegenomen en vliegt daardoor met een wat tragere vleugelslag. Luidruchtige achtervolgingen door grijpgrage mannetjes spelen zich bij de kolonie af, waarbij er geramd wordt en zelfs gevochten. Ook is waargenomen dat mannetjes het vrouwtje van hun keuze tegen de grond drukten of naar het nest terugdreven. Enkele dagen later nam zo'n mannetje zelf deel aan de jacht op vruchtbare, andere, vrouwtjes. Dit alles tussen de drukke bedrijven van nestbouw, broeden en voederen door, want daar onttrok hij zich niet aan. Je kunt de oeverzwaluwen bij Kaasboerderij/Landwinkel Vanelly, Achterveldseweg 26c, 3772 NB Barneveld van dichtbij bewonderen. IVN Barneveld heeft enkele jaren terug bij de hoop zand een kijkhut geplaatst. Tijdens openingstijden van de winkel (dinsdagmiddag, woensdag, vrijdag en zaterdag) kan men daar gebruik van maken. Advies: neem een verrekijker mee! Wel even in de winkel melden. 20

IVN Barneveld

Kerkuilen in ons landschap Als echte nachtvogels jagen kerkuilen vooral met behulp van hun scherpe gehoor. Prooien worden zo nauwkeurig gelokaliseerd dat kerkuilen zelfs in volledige duisternis muizen feilloos weten te vangen. Dit gebeurt vliegend door laag boven de grond velden en stroken af te zoeken. Daarnaast wordt ook gejaagd door vanaf vaste punten, bijvoorbijvoorbeeld een afrasteringpaaltje, de omgeving in de gaten te hou houden. Wat hebben kerkuilen nodig? Kerkuilen zijn gespecialiseerde muizeneters van halfopen tot open landschappen. Gebieden met heggen en verspreide bosjes genieten in ons land de voorkeur. Kerkuilen komen alleen tot broeden in de omgeving van on- of lichtbegraasde terreinen in de vorm van wat ruige veldjes, perceelranden en andere ruigtestroken. Zulke plekken zijn ook het favoriete leefgebied van de veldmuis, de belangrijkste voedselbron van de kerkuil. 's Winters wordt ook in stallen en schuren gejaagd. Kerkuilen vinden soms een nestplaats op de zolder van een boerderij en in een schuur. De omvang van het jachtgebied Het jachtgebied strekt zich bij optimaal gelegen nestplaatsen uit tot niet veel verder dan een kilometer vanaf de nestplaats. In minder muizenrijke terreinen gaan de uilen wel drie kilometer vanaf het nest op muizenjacht. Hoe meer moeite gedaan moet worden voor de vangst van prooidieren, des te minder voedsel wordt op het nest aangevoerd. Dit heeft direct gevolgen voor het aantal eieren dat gelegd wordt en voor het aantal jongen dat wordt groot gebracht. Totdat de jongen enkele weken oud zijn, is het vrouwtje voor de voedselvoorziening geheel afhankelijk van de prooien die het mannetje op het nest weet aan te voeren. Per nacht zijn voor een kerkuilengezin met opgroeiende jongen wel twintig muizen nodig! Natuurlijkerwijze zomer 2013

21

BINNENWERK 3 ADVER ADVERTENTIES IN KLEUR

22

IVN Barneveld

Nestkastjes maken in het BCB

Foto: Hans Verhorst, BDU

jon ngens In de meivakantie, op vrijdagochtend 3 mei, kwamen negen jo naar het Biologisch Biologisch Centrum Barneveld om een nest nestkastje te maken. Eerst kregen ze uitleg over welke vogeltjes er meestal van de kastjes gebruik maken, namelijk koolmezen en pimpelmezen. Er werd op gewezen dat het broedseizoen al is begonnen. Maar ook in de winter komen vaak vogeltjes overnachten in de kastjes. Verder is het bebelangrijk om de kastjes met de opening naar het oosten te hangen: "Vogels zien graag de zon opkomen". Na het broeden en na de winter is het nodig om de kast kastjes leeg en schoon te maken. Hierna gingen de jongelui aan de slag. De jongens waren erg enthousiast en gingen per tweetal en in één geval met z’n drieën aan het schroeven. En als het soms niet helemaal lukte, was er voldoende hulp aanwezig. Toen de kastjes af waren, werd er limonade geschonken, want van al dat werken krijg je dorst. De kinderen gingen trots met het zelfgemaakte nestkastje naar huis. Gezien het enthousiasme van de kinderen, is dit zeker voor herhaling vatbaar. Klazien Koppelaar Natuurlijkerwijze zomer 2013

23

Zeilexcursies naar de Kreupel De komende weken weken worden nog twee zeilexcursies naar vogelei vogeleiland de Kreupel georganiseerd. De Kreupel is een uniek vogelgebied in het kok-IJsselmeer waar je alleen per boot kunt komen. Duizenden kok meeuwen broeden er, er, vis visdieven en zwarte sterns komen er aan. 13 juli: juli Zeilen naar de de grootste visdief visdiefkolonie Hoe zal het de visdieven van de Kreupel in 2013 vergaan? Het IJsselmeer is een groot zoetwatermeer dat vanwege de omvang en kwaliteit plaats biedt aan omvangrijke populaties van vele vogelsoorten. De visdief is er één van. De visdief heeft hier altijd grote kolonies gehad zoals in het verleden op de schelpenbanken van de Zuiderzee voor de Friese kust. Na de aanleg van de Afsluitdijk bleef het gebied als broed- en voedselgebied in trek met kolonies bij Onderdijk en voor de Friese kust. Na de aanleg van vogeleiland de Kreupel, zijn de aantallen toegenomen. Er broeden hier nu zelfs meer dan 5.000 paar visdieven, waarmee dit de grootste Europese kolonie is. In de beginjaren was het broedsucces goed, maar vanaf 2009 tot en met 2011 was het uitermate slecht. Er groeiden deze jaren vrijwel geen jongen op. Tijdens deze excursie zeilen we naar vogeleiland de Kreupel en kunt u de visdiefkolonie met eigen ogen bekijken. Sjoerd Dirksen geeft nadere uitleg. 3 en 10 augustus: augustus De grootste zwarte stern stern slaapplaats van Europa Wist u dat vogeleiland de Kreupel in het najaar de belangrijkste slaapplaats is voor zwarte sterns in Europa? Tijdens deze excursie zullen we deze enorme slaapplaats van de zwarte sterns aandoen. In het najaar is vogeleiland de Kreupel dé plek om de slaaptrek van de sterns te bekijken. Onderweg zullen we al veel foeragerende visdieven en zwarte sterns tegenkomen en hebben we 24

IVN Barneveld

kans op het zien van dwergmeeuwen. We varen onder leiding van Jan van der Winden mee met de vogels die richting het eiland vliegen en zullen hier het anker uitgooien of aanmeren in het haventje naast het vogeleiland. Meer informatie en aanmelden op: www.fogol.nl Voor vragen kunt u ook bellen met Debby Doodeman: 06 300 21816 De excursies worden met name duurzaam ondernomen, zeilend leggen we de route af en het eten aan boord is biologisch.

Vers en glimmend op de stoep Mijn eerste wolf zal ik nooit vergeten. Het was op een afgelegen plek in de bergen, in Joegoslavië, zo heette dat land toen nog. Daar zat ik naast studiemakker Vlado, een beer van een vent, op het bankje voor de blokhut, toen in de avondschemering een wolf begon te huilen. Ik wild enthousiast, Vlado wild geschrokken. Hij snelde naar binnen, ik huilde mee met de wolf. En wat ik niet had verwacht: het dier beantwoordde mijn stemgeluid en sloop steeds dichterbij. Vlado woest, ik opgewonden. De volgende ochtend vonden we een cadeau op de stoffige weg, pal voor onze hut: een stevige, harige wolvendrol, kakelvers gedraaid. Nu heb ik goed nieuws: ook hier in ons kikkerlandje komen de wolven eraan! Zo maar wat wolvenberichten: Een jaar geleden knalde een jager vlakbij Keulen een wolf neer. Enkele maanden daarvoor spotte een vrouw nabij Duiven vanuit haar auto hoogst waarschijnlijk een wolf. En korter geleden werd in de Belgische Ardennen een wolf gefilmd. Van mij mogen ze komen, dat snap je. Maar laten we de dieren wel een kaartje meegeven, hoe ze veilig de Veluwe kunnen bereiken of de Oostvaardersplassen. Hans van den Bos, www.natuurscheurkalender.nl Natuurlijkerwijze zomer 2013

25

De watergentiaan groeit in wielen De watergentiaan is een van de fraaiste wilde planten in ons land. De drij drijvende bladeren lijken op die van de gele plomp maar zijn veel kleiner, hebben meestal bruine vlekken langs de gegolfde rand en een donkergroene kleur. Bij de watergentiaan groeit de stengel met bladeren en al naar de waterspiegel. De top van de stengel vormt daar bloemknoppen en de bloemen worden gedragen door stelen van een paar centimeter lengte. De bloemen zelf zijn buitengewoon. Elk van de vijf kroonbladeren heeft een bijna doorschijnende zoom, die fijn gefranjerd is en heldergeel van kleur. Het middendeel is donkergeel en veel steviger. De bloemen verschijnen in trosjes en per trosje bloeien er meestal maar een of twee tegelijk. De knoppen en de uitgebloeide bloemen zitten onder water, waar ook de vruchten rijpen. De watergentiaan, die werkelijk familie is van de bekende blauwe gentianen uit de bergen en van onze vochtige heidevelden, groeit meestal in vrij diep water met een vruchtbare bodem. Hij is vooral nog te vinden in de zogenaamde wielen, diepe poelen langs de grote rivieren die bij een dijkdoorbraak door het kolkende water gevormd zijn. Verder is hij niet zeldzaam in sloten en vaarten. Tenslotte nog een bijzonderheid: als het water opdroogt waarin de watergentiaan groeit, hoeft de plant niet dood te gaan. In een heel gedrongen, compacte vorm, met donker roodbruine blaadjes, kleiner en steviger dan de drijvende, ziet de plant kans de moeilijke periode te overleven, in afwachting van betere tijden. Jaap Brinkman, Mens en natuur 26

IVN Barneveld

Verslag voorjaarsledenvergadering Cennvan IVN Barneveld, gehouden op 11 april 2013 in het Biologisch Ce trum Barneveld (BCB). 1. Aart Mulder heet de aanwezigen welkom en in het bijzonder ons erelid Gerrit de Graaff. Hij meldt vast dat later de borden aan de gevel worden onthuld. 2. De agenda behoeft geen wijzigingen. 3. Mededelingen: Mededelingen a) Er zijn vijftien afmeldingen en 47 aanwezigen. b) Hans Cornelese heeft een kast met houtzwammen geschonken aan het BCB. Bekijk hem even: hij is de moeite waard en we zijn Hans dankbaar. c) Presentje voor deelnemers: Voor deelnemers aan activiteiten heeft het bestuur een pen met opdruk 'IVN Barneveld Beleef de natuur' gekocht. Gidsen kunnen die in overleg met Cees Klomp afhalen in het BCB. Voor de aanwezigen is er ook een exemplaar. d) Welzijn Barneveld: Aart Buurma heeft privé de activiteit 'wandelen met ouderen' gestart. Nu is er zoveel belangstelling dat IVN is gevraagd dit op vrijdag te verzorgen. Enkele gidsen hebben zich aangemeld, maar er is behoefte aan meer. Dus graag aanmelden bij Hans Kaptein. e) Stichting Alzheimer: Er zijn nu vier gidsen voor de wandelingen in Barneveld, maar de stichting wil dit ook graag in Nijkerk en Ermelo. IVN Nijkerk heeft geen gidsen. Zijn er mensen uit onze afdeling bereid om die taak in een van beide plaatsen op zich te nemen? Graag melden bij Hans Kaptein. 4. Het verslag van de najaarsledenvergadering is akkoord. 5. Diverse verslagen: verslagen a) Het Jaarverslag van de secretaris is akkoord. b) Voor het Financieel Verslag van de penningmeester heeft de kascommissie decharge verleend. c) De kascommissie is nog niet compleet: wie meldt zich bij de penningmeester aan als tweede lid? d) Uit de verslagen van de werkgroepen blijkt dat er veel gebeurt binnen de afdeling en dat we veel mensen bereiken. 6. In het BCB heeft Cees Klomp gezorgd voor een fraaie inrichting. De meeste scholen zijn weer terug en het centrum is gemiddeld zes dagdelen per week bezet. Zorgen zijn er over de bemensing, vandaar de oproep om eens te kijken of je niet een dagdeel per Natuurlijkerwijze zomer 2013

27

twee weken vrij kunt maken om de bemensing te versterken. Truus Boland wacht op een antwoord. Cees Klomp verkoopt ansichtkaarten en kaarsen voor de aanvulling van het budget van het BCB. Heb je iets nodig, denk eens aan deze mogelijkheid. De nieuwbouwplannen op de Schaffelaar zien er veelbelovend uit, er zal ook een duurzaamheidcentrum moeten komen. IVN is benaderd, maar het is nog onzeker wat de voorwaarden en de kostenconsequenties zijn. Rozelaar en Ons Bedrijf zullen ook participeren. Realisatie kan nog een aantal jaren duren. 7. Hans Boland laat als 'Landschapsknokker' zien hoe het geld van zijn prijs besteed is. Eerder heeft hij hierover in Natuurlijkerwijze al bericht. 8. Rondvraag • Henk van de Beek vraagt naar de status van de site. Aart antwoordt dat de oude site uit de lucht gaat en het wachten is op een goed werkende cms om de nieuwe te bouwen. Henk had dit in Natuurlijkerwijze willen lezen. • Klaas Prakken wil graag dat de kennis van exoten verbreed wordt. Eduard Barreveld vraagt hem met de werkgroep scholing in contact te treden voor de invulling. • Nicoline Kwakkelstein meldt de samenwerking tussen de filatelistenvereniging De Globe en IVN Barneveld bij een jeugdactiviteit op zaterdag 7 september in de Veluwehal. • Albert Prins nodigt mensen uit voor deelname aan de excursie van de fotoclub op 20 april, waarvoor nu zes aanmeldingen zijn. Er zijn nog vier plaatsen. 9. In de pauze heeft de burgemeester van Barneveld, Asje van Dijk, de twee borden aan de muur van het BCB onthuld onder het genot van een passende versnapering. 10. De natuurbeleving van de burgemeester is elders in dit nummer opgetekend. 11. Hans Boland geeft met een korte presentatie het startsein voor de werving van deelnemers aan en hulp bij de Natuurgidsencursus tuurgidsencursus, encursus die in september van start moet gaan. Elders in dit blad het uitgebreidere verhaal. 12. Niets meer aan de orde zijnde sluit de voorzitter de vergadering, eenieder dankend voor de aanwezigheid en een goede thuiskomst wensend. 28

IVN Barneveld

BINNENWERK 4 ZW.W ADVERTENTIES

Natuurlijkerwijze zomer 2013

29

Adresgegevens IVN Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Barneveld, Postbus 135, 3770 AC Barneveld BESTUUR Aart Mulder, 0342-478 688 Mulder voorzitter Noordersingel 19A, 3781 XH Voorthuizen [email protected] Rob de Graaf, 0342-842 204 Graaf secretaris / 2e voorzitter Plaggenmeierslaan 45, 3781 DM Voorthuizen [email protected] Nicoline Kwakkelstein, 0342-493 444 Kwakkelstein penningmeester Kampstraat 16, 3771 AV Barneveld [email protected] bankrek.nr. 3855.61.652 t.n.v. IVN Lunteren/Barneveld te Barneveld Hanneke 0342-442 054 Hanneke van den BrinkBrink-Crevels, Crevels contacten werkgroepen Topperweg 16, 3774 LJ Kootwijkerbroek [email protected] Hans Kaptein, Kaptein PR & Publieksactiviteiten / 2e penningmeester 0342-413 983 Johannes Elsevierlaan 30, 3771 KK Barneveld [email protected] Klazien Koppelaar, 0342-490 970 Koppelaar contacten werkgroepen / 2e secretaris Begoniastraat 25, 3772 HA Barneveld [email protected] WERKGROEPEN Algemene vogelwerkgroep: Daan Kuiper Kinderen naar buiten: Rien Brand Milieu & planologie: Lex van Rootselaar Natuurbeheer: Hans Boland Natuurfotografie: Rob de Graaf Natuurtuin: Melie van den Brink Planten: Marja Barreveld PR & publieksactiviteiten: Hans Kaptein Redactie Natuurlijkerwijze: Hans Boland & Rob de Graaf Scholen Barneveld: Truus Boland-Kolenbrander Scholen Lunteren: Jan Hassink Scholing: Eduard Barreveld Vlinders: René de Graaff Vogels Barneveld: Piet Boer Vogels Erica: Kees van den Berg Vogels Garderen / Kootwijk: Aart Mulder Vogels Lunteren: Ina Adams Vogelinventarisatie: Daan Kuiper Webmaster internetsite: André van Reenen PERSBERICHTEN voor publieksactiviteiten via Hans Kaptein: [email protected] ADMINISTRATIE leden & donateurs: Hans Boland: [email protected]

30

0342-417 810 0342-491 310 0342-493 444 0342-417 415 0342-842 204 0342-415 050 0342-444 605 0342-413 983 0342-417 415 0342-417 415 0318-483 568 0342-444 605 0342-423 182 0342-417 393 0342-415 850 0342-478 688 0318-481 451 0342-417 810 06-49077728 0342-413 983 0342-417 415

IVN Barneveld

COVER 3 - ZW.W. ADVERTENTIES

ZW.W-Advertenties Natuurlijkerwijze zomer 2013

31

COVER 4 – in KLEUR

INTRATUIN

32

IVN Barneveld