Binnen de Cool Breaks promotiecampagne zijn een aantal doelen geformuleerd, namelijk:

Cool Breaks – eindmeting 2012

Voorwoord Cool Breaks is de (inter)nationale marketingcampagne voor Short Breaks in Zuidoost Nederland en de Duitse Niederrhein – oftewel de Cool Breaks-regio - die van eind 2009 t/m juni 2012 is gevoerd. Cool Breaks is een paraplumerk waaronder steden, regio’s, attracties, evenementen en verblijfsaccommodaties in de regio hun product presenteren. Door middel van een eigentijds en internationaal te gebruiken communicatieconcept, is aandacht gevraagd voor het onbekende en verrassende productaanbod in de Cool Breaksregio. De grensoverschrijdende samenwerking tussen – toeristische bedrijven en organisaties in – Nederland en Duitsland, moet ervoor zorgen dat de consument naar deze regio toe komt voor een Short Break. De Cool Breaks-regio houdt vast aan de huidige identiteit (natuur, rust en ontspanning), maar wil daarnaast een nieuwe identiteit ontwikkelen (verassend, spannend, stijlvol). Met deze twee identiteiten kunnen zowel bestaande doelgroepen (ouderen en families met kinderen) als nieuwe doelgroepen (25-plussers, koppels zonder kinderen) worden aangesproken. De Afdeling Onderzoek heeft de opdracht gekregen de eindmeting uit te voeren voor de Cool Breaks campagne. De nulmeting is in 2010 uitgevoerd door het Gelderse Overijssels Bureau voor Toerisme (per 01-01-2012 opgeheven). Voor u liggen de resultaten van de Cool Breaks Eindmeting. Dit rapport omvat niet alleen de resultaten van de eindmeting, maar ook de vergelijking met de resultaten van de nulmeting 2008-2009 en de ontwikkeling in de periode 2008/20092011/2012. Binnen de Cool Breaks promotiecampagne zijn een aantal doelen geformuleerd, namelijk:

Verhoging bezoekersaantallen regio (overnachtingen en dagbezoek). Verhoging naamsbekendheid regio en in de markt zetten van het concept Cool Breaks. Verhoging van de toeristische omzet. Verbetering van de concurrentiepositie van de regio in het (inter)nationale toerisme

Op basis van de resultaten van de eindmeting kan geconcludeerd worden in hoeverre de doelen van het project Cool Breaks behaald zijn.

Zutphen, september 2012

In de Cool Breaks campagne werken Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen, Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme, gemeente Arnhem, gemeente Nijmegen, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Regio Maasduinen (gemeente Gennep, Bergen, Arcen/Velden, Mook & Middelaar, Venlo), Regio Peel en Maas (gemeente Peel en Maas, Horst a/d Maas, Venray), RBT Rivierenland, regio Maasplassen (Roermond), Veluws Bureau voor Toerisme, VVV Noordoost Brabant, WFG Kreis Viersen, WFG Kreis Kleve GmbH, Kleve Marketing, EAW Wesel, Duisburg Marketing GmbH, Stadtmarketing Krefeld, Gemeinde Weeze, Stadtmarketing Goch, Kreis Neuss. 2


Samenvatting Ontwikkeling bezoek Cool Breaks-regio Stijging van het aantal aankomsten/verblijfsbezoeken in alle doelmarkten

Ontw ikkeling aantal aankomsten/ verblijfsbezoeken en nachten in de Cool Breaks- regio 2009- 2011 16% 12% 8%

11% 9%

12%

8%

7%

4%

2%

3%

0% buitenlanders - totaal

GB, ES, IT, SE

Nederlanders

-4%

Duitsers

-5%

-8% aankomsten/verblijfsbezoeken

nachten

Bronnen: CBS, www.landesdatenbank.nrw.de

Het totaal aantal buitenlandse verblijfsbezoekers1 in de Cool Breaks regio is in de periode 2009-2011 toegenomen met 9%. Het aantal bezoekers uit Groot Brittannië, Spanje, Italië en Zweden liet een stijging van 8% zien. Het aantal Nederlandse bezoekers in de Cool Breaks regio nam toe (+3%), terwijl het aantal nachten dat de Nederlanders in de Cool Breaks regio doorbrachten afnam. Deze daling heeft alleen betrekking het aantal nachten dat Nederlanders in het Nederlandse deel van Cool Breaks regio doorbrachten (-5%). Het aantal Nederlanders dat in het Duitse deel van de Cool Breaks overnachtte nam juist toe (+6%). Het aantal Duitse verblijfsbezoekers steeg met 11%, zowel in het Nederlandse als in het Duitse deel van de regio is sprake van een stijging.

Verblijfsbezoek Cool Breaks-regio met 6% gegroeid tot ruim 6 miljoen In 2011 hebben ruim 6 miljoen vakantiegangers en zakelijke bezoekers één of meer nachten doorgebracht in de Cool Breaks-regio. Dit is 6% meer dan in 2009, toen bijna 5,7 miljoen verblijfsgasten de regio bezochten. Het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio werd door bijna 4,4 miljoen verblijfsbezoekers bezocht, het Duitse deel door een kleine 1,7 miljoen.

1 Let op voor het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio horen de Duitse gasten bij de buitenlandse bezoekers, voor het Duitse deel van de regio juist de Nederlandse bezoekers.

3


Meer korte verblijven in de Cool Breaks-regio. Zowel voor de Nederlandse bezoekers van de Cool Breaks-regio, als voor de bezoekers uit Groot Brittannië, Spanje, Italië en Zweden, geldt dat zij in 2011 meer vakanties en/of verblijfsbezoeken in de regio hebben doorgebracht dan in 2009. Het aantal nachten dat in het gebied doorgebracht werd steeg minder sterk of daalde. Dit betekent dat gasten uit deze landen in 2011 meer korte vakanties/verblijven (short breaks) in de regio hebben doorgebracht dan in 2009. Opvallend is dat de gemiddelde verblijfsduur van de Duitse bezoekers in dezelfde periode ongeveer gelijk is gebleven. Het aantal verblijfsbezoeken van Duitsers nam met 11% toe, het aantal nachten dat zij in het gebied doorbrachten steeg met 12% ten opzichte van 2009.

Airport Weeze in 2011 evenveel passagiers als in 2009, Eindhoven Airport +53% Airport Weeze en Eindhoven Airport vervoerden in 2011 respectievelijk 2,4 miljoen en 2,6 miljoen passagiers. Voor Airport Weeze betekent dit dat het aantal passagiers in 2011 vergelijkbaar was met 2009, maar aanzienlijk lager dan in van 2010 (2,9 mln). Het vliegveld lijkt, na een verdere daling van het aantal passagiers in de eerste helft van 2012, zich nu weer wat te herstellen. Eindhoven Airport laat in de periode 2009-2011 een groei van het aantal passagiers zien van 53%, ook in 2012 zet deze stijgende lijn zich voort.

Veertig procent van de dagattracties ontving in 2011 meer buitenlandse bezoekers Het aantal bezoekers van de Nederlandse dagattracties is in de periode 2009-2011 toegenomen met 6 % (2008-2011 +11%), in Duitsland steeg het aantal bezoekers in dezelfde periode met 7 % (2008-2011 +13%). Van de dagattracties die weten waar hun bezoekers vandaan komen, geeft een kleine 40% aan dat het aantal buitenlandse bezoekers is toegenomen.

www.coolbreaks.com ruim 650.000 keer bezocht In totaal hebben de ruim 585.000 unieke bezoekers van de website www.coolbreaks.com ruim 1,5 miljoen pagina’s bekeken. Het merendeel van de websitebezoekers komt uit Nederland (33%) en Duitsland (30%), bijna een kwart (23%) komt uit Italië, Groot Brittannië, Spanje of Zweden. Het aantal bezoekers laat een stijgende trend zien gedurende de looptijd van het project.

Directe omzet van bijna 2,3 miljoen euro De in totaal ruim 23.000 boekingen van hotelovernachtingen en arrangementen via www.coolbreaks.com leverden (tot en met juni 2012) circa 2,3 miljoen euro aan directe boekingen op. In 2012 nam, door een toename van het aantal geboekte arrangementen, de gemiddelde omzet per nacht toe met 57%.

Verhogen bekendheid Cool Breaks-regio Cool Breaks-regio met name meer bezocht door Duitsers In 2009 gaf 21% van de Duitsers aan dat zij het Duitse deel van de Cool Breaks-regio al eens bezocht hebben, in 2012 was dit percentage gestegen tot 28%, een toename van 33%. Het deel van de Duitsers dat het Nederlandse deel van de Cool Breaks regio bezocht heeft is gestegen van 19% naar 23%. Voor Nederland zijn geen significante verschillen waar te nemen tussen 2009 en 2012. Circa de helft van de Nederlanders heeft het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio al een bezocht, 40% is al wel eens in het Duitse deel van de regio geweest. 4


Bekendheid Cool Breaks-regio vooral toegenomen onder Duitsers In 2009 kende 64% van de Duitsers het Duitse deel van de Cool Breaks-regio minimaal van naam, dit aandeel is in 2012 toegenomen tot 70%, een stijging van 9%. De bekendheid van het Nederlandse deel van de Cool-Breaks regio is niet significant veranderd. Het merendeel (86%) van de Nederlanders kent het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio – na het zien van het kaartje van de regio - minimaal van naam. Het Duitse deel van de regio is bij circa 70% van de Nederlanders minimaal bekend van naam.

550.000 Nederlanders en 7,4 miljoen Duitsers herkennen Cool Breaks-logo 3,3 Procent van de Nederlanders (550.000 personen) en 9,1% van de Duitsers (7,4 mln personen) is in aanraking geweest met een promotie-uiting over het gebied, bijvoorbeeld de website, een advertentie, reclame op stations of op een beurs.

Ontwikkeling imago Cool Breaks-regio Natuur, rust, rivieren, steden en gastvrijheid kenmerkend voor Cool Breaks-regio Het imago van de regio is in 2012 hoofdlijnen vergelijkbaar met het imago dat de regio in 2009 had. Bij een vraag naar spontane associaties met het gebied noemen Nederlanders vooral natuur, rust en het mooie landschap. Dit wijkt niet veel af van de associaties die de Duitsers bij het gebied hebben, namelijk een mooi (landelijk) gebied, vlak landschap en rivieren en rust. Er zijn echter wel duidelijke verschuivingen te zien op een aantal aspecten. Nederlanders vinden duidelijk vaker dat de aspecten ‘geschikt voor kinderen’, ‘sportief’ en ‘eigentijds/modern’ bij de regio passen. In Duitsland scoort de Cool Breaks-regio duidelijk hoger op de aspecten ‘stijlvol’, ‘verrassend’, ‘eigentijds/modern’, ‘bruisend’ en ‘veel attracties’.

Regio vooral geschikt voor korte vakanties of weekendjes weg Mooie natuur, fiets- en wandelmogelijkheden, aantrekkelijk voor een dagje uit/uitstapje, aantrekkelijk voor een weekendje weg/korte vakantie en goede bereikbaarheid zijn de aspecten die volgens zowel de Duitsers als de Nederlanders – met minimaal een globaal beeld van het gebied – goed bij het Cool Breaks gebied passen.

Cool Breaks-regio ‘geschikt voor iedereen’ Een belangrijk deel van de respondenten zowel in Duitsland als in Nederland vindt dat de Cool Breaks-regio geschikt is voor iedereen. Specifieke groepen die volgens zowel de Nederlanders als de Duitsers de bezoekers van de regio zijn, zijn: oudere stellen (55+) zonder kinderen, senioren en stellen van 35-55 jaar zonder kinderen. Duitsers noemen daarnaast relatief vaak gezinnen met kinderen tot 12 jaar. Ten opzichte van 2009 vindt de Nederlander duidelijk vaker dat de regio geschikt is voor oudere stellen (55+) zonder kinderen (+19%), maar er zijn ook duidelijk meer Nederlanders die vinden dat de regio geschikt is voor gezinnen met kinderen en voor jongeren tot 30 jaar. In Duitsland is ten opzicht van 2009 het percentage respondenten dat vindt dat de regio geschikt is voor groepen (familie, vrienden, etc.) toegenomen. Hetzelfde geldt voor: gezinnen met oudere kinderen (>12 jaar), jongeren tot 30 jaar, jonge stellen tot 35 jaar zonder kinderen en stellen van 35-55 jaar zonder kinderen).

5


Inhoudsopgave Inleiding .......................................................................................................................................................... 7 H1 Ontwikkeling 2008/2009 – 2011/2012 .................................................................................................... 8 1.1. Verblijfsbezoek in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio ..................................................................... 8 1.1.1. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Nederlanders ................................................................................. 8 1.1.2. Verblijfsbezoek en overnachtingen van buitenlanders ................................................................................ 9 1.1.3. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Duitsers .......................................................................................10 1.1.4. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden ....................................11 1.2. Verblijfsbezoek in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio .............................................................................13 1.2.1. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Duitsers .......................................................................................13 1.2.2. Verblijfsbezoek en overnachtingen van buitenlanders ...............................................................................14 1.2.3. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Nederlanders ................................................................................16 1.2.4. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden ....................................17 1.3. Totaal verblijfsbezoek en overnachtingen Cool Breaks-regio ............................................................................18 1.3.1. Ontwikkeling in het Nederlandse en Duitse deel van de Cool Breaks-regio .................................................18 1.3.2. Ontwikkeling in de gehele Cool Breaks-regio ............................................................................................19 1.4. De vliegvelden ...............................................................................................................................................20 1.4.1. Weeze Airport .........................................................................................................................................20 1.4.2. Eindhoven Airport ...................................................................................................................................21 1.5. Bezoek aan dagattracties ...............................................................................................................................22 1.5.1. Dagattracties Nederland ..........................................................................................................................22 1.5.2. Dagattracties Duitsland ...........................................................................................................................23 1.6. Bezoek www.coolbreaks.com en directe boekingen .........................................................................................24 1.6.1. Bezoekers website ..................................................................................................................................24 1.6.2. Boekingen via Cool Breaks.......................................................................................................................26 H2 Bekendheid Cool Breaks-regio onder Nederlanders................................................................................ 28 2.1. Bekendheid regio ...........................................................................................................................................28 2.2. Campagne .....................................................................................................................................................28 2.3. Bezoekmotief .................................................................................................................................................29 2.4. Bezoek in de toekomst ...................................................................................................................................29 2.5. Beeld regio ....................................................................................................................................................29 2.5.1. Spontane associaties ...............................................................................................................................30 2.5.2. Kenmerkende aspecten ...........................................................................................................................30 2.5.3. Kenmerken regio ....................................................................................................................................31 2.6. Bezoekers regio – volgens de Nederlander ......................................................................................................33 H3 Bekendheid Cool Breaks-regio onder Duitsers ........................................................................................ 34 3.1. Bekendheid regio ...........................................................................................................................................34 3.1.1. Bekendheid onder Duitsers ......................................................................................................................34 3.1.2. Bekendheid naar herkomst respondent ....................................................................................................35 3.2. Campagne .....................................................................................................................................................35 3.3. Bezoekmotief .................................................................................................................................................36 3.4. Bezoek in de toekomst ...................................................................................................................................36 3.5. Beeld regio ....................................................................................................................................................37 3.5.1. Spontane associaties ...............................................................................................................................37 3.5.2. Kenmerkende aspecten ...........................................................................................................................38 3.5.3. Kenmerken regio ....................................................................................................................................39 3.6. Bezoekers regio – volgens de Duitser..............................................................................................................40 H4 Onderzoeksverantwoording .................................................................................................................... 42 4.1. Deskresearch .................................................................................................................................................42 4.1.1. Overnachtingen en herkomst bezoekers ...................................................................................................42 4.1.2. Passagiersaantallen .................................................................................................................................42 4.2. Onderzoek bezoekersaantallen dagattracties ...................................................................................................42 4.3. Onderzoek bekendheid en imago ....................................................................................................................43 4.3.1. Nederlanders ..........................................................................................................................................43 4.3.2. Duitsers ..................................................................................................................................................44 Bijlagen ......................................................................................................................................................... 45 Bijlage 1 Overzicht toeristengebieden CBS .............................................................................................................46

6


Inleiding Deze Cool Breaks Eindmeting heeft als doel te onderzoeken of de voor de Cool Breaks-campagne geformuleerde doelstellingen gerealiseerd zijn. Dit rapport bevat de resultaten van de Cool Breaks nulmeting en van de Cool Breaks eindmeting. De Cool Breaks campagne is eind 2009 van start gegaan en richt zich op de jaren 2010, 2011 en 2012 (t/m juni). In de nulmeting is de stand van zaken voor aanvang van de campagne vastgesteld, in deze eindmeting wordt de situatie op dit moment2 vastgesteld. De economische situatie heeft in de campagneperiode invloed gehad op het vakantiegedrag van de Europeanen. Van de Nederlanders is bijvoorbeeld bekend dat ze in de afgelopen periode ‘minder ver’ op vakantie zijn gegaan. Dit zou positief kunnen zijn voor het aantal vakanties in de Cool Breaks-regio. Echter het zijn wel vooral de korte ‘extra’ vakanties waar de consumenten als eerste op bezuinigen en daar richt de Cool Breaks-campagne zich juist op. In hoeverre de economische situatie daadwerkelijk invloed heeft gehad op het bezoek aan de regio is niet bekend. Het eerste hoofdstuk geeft inzicht in de ontwikkeling van het aantal vakanties en/of zakelijke verblijfsbezoeken en het aantal overnachtingen in de Cool Breaks-regio. De ontwikkeling in de Cool Breaks-regio in de periode 2009-2011 wordt afgezet tegen de landelijke ontwikkeling. Voor het monitoren hiervan wordt gebruik gemaakt van de landelijke toeristische statistieken. Hoofdstuk 1 gaat eveneens in op de ontwikkeling van de bezoekersaantallen van de deelnemende dagattracties, het bezoek aan de website en het aantal boekingen via www.coolbreaks.com. De hoofdstukken 2 en 3 geven inzicht in de bekendheid en het imago van de Cool Breaks-regio onder Nederlanders en Duitsers en de ontwikkeling hiervan in de periode 2009-2012. Het rapport eindigt met een uitgebreide onderzoeksverantwoording.

2

Of op basis van de meest recente beschikbare gegevens. 7


H1 Ontwikkeling 2008/2009 – 2011/2012 De Cool Breaks campagne is eind 2009 van start gegaan en loopt tot en met zomer 2012. De campagne richt zicht buiten Nederland en Duitsland op Groot Brittannië, Spanje, Italië en Zweden.

1.1. Verblijfsbezoek in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio Om de ontwikkeling van het aantal verblijfsbezoeken en overnachtingen te meten en af te zetten tegen de landelijke ontwikkeling wordt gebruik gemaakt van cijfers van de Statistiek Logiesaccommodaties (SLA) van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio komt in hoofdlijnen overeen met de CBS toeristengebieden: Veluwe en Veluwerand, Gelders Rivierengebied, Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en Rijk van Nijmegen3. Een overzicht van de gemeenten per CBS toeristengebied is te vinden in bijlage 1.

1.1.1. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Nederlanders Overnachtingen tijdens verblijfsbezoek van Nederlanders (x 1.000)

2009

2010

2011

Gelders Rivierengebied Veluwe en Veluwerand Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en Rijk van Nijmegen. Totaal Cool Breaks-regio – Nld

432 6.029

458 5.984

467 5.747

Ontwikkeling 20092011 +8% -5%

5.800 12.261

5.426 11.868

5.455 11.669

-6% -5%

59.502

58.073

57.629

-4%

Totaal Nederland Bron: CBS – Statistiek Logiesaccommodaties 2009-2011.

In de periode 2009-2011 is het aantal overnachtingen van Nederlanders in de Cool Breaksregio met 5% afgenomen, landelijk is er sprake van een daling van het aantal overnachtingen van 4%. Het aantal verblijfsbezoeken van Nederlanders in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio is juist sterker dan gemiddeld toegenomen (+3% t.o.v. +2% gemiddeld in Nederland). Nederlanders hebben dus meer korte vakanties (short breaks) in de Cool Breaksregio doorgebracht. Verblijfsbezoeken van Nederlanders (x 1.000)

2009

2010

2011


123 1.754

130 1.868

151 1.835

Ontwikkeling 20092011 +22% +5%

1.658 3.534

1.580 3.578

1.663 3.648

+0% +3%

Totaal Nederland

19.039

19.125

19.367

+2%

Bron: CBS – Statistiek Logiesaccommodaties 2009-2011.

3

In principe zou het CBS een uitdraai op niveau van de Cool Breaks kunnen maken. Zij leveren deze data echter niet op niveau van de individuele landen. Daarom is gekozen voor de samenvoeging van de bestaande CBS toeristengebieden Gelders Rivierengebied, Veluwe en Veluwerand, Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en Rijk van Nijmegen. Een overzicht van de gemeenten per CBS gebied is te vinden in bijlage 1. 8


Nadere analyse toont aan dat de toename van het aantal verblijfsbezoeken in de Cool Breaksregio alleen betrekking heeft op de bezoeken die in een hotel, pension of jeugdaccommodatie wordt doorgebracht (+13%). Het aantal verblijfsbezoeken aan verblijfsrecreatieve logiesvormen zoals campings of bungalowparken is juist afgenomen (-3%). Ten opzichte van de landelijke ontwikkeling heeft de Cool Breaks-regio het beter gedaan dan gemiddeld, dit geldt zowel voor de ontwikkeling van het aantal gasten in hotels, pensions en jeugdaccommodaties, als voor de gasten in verblijfsrecreatieve accommodaties. Onderstaande grafiek toont dit duidelijk aan.

Ontw ikkeling aantal gasten in hotels, pensions en jeugdaccommodaties en in verblijfsrecratieve logiesvormen 2009- 2011 15%

13%

10%

7%

5%

-5%

-5%

-3%

0%

Hotels, pensions, jeugdaccommodaties

Verblijfsrecratieve logiesvormen

-10% Cool Breaks-regio

Nederland

Bron: CBS, Statistiek Logiesaccommodaties 2009-2011.

1.1.2. Verblijfsbezoek en overnachtingen van buitenlanders Overnachtingen tijdens verblijfsbezoek buitenlanders – totaal (x 1.000)

2009

2010

20115

Ontwikkeling 20092011

Gelders Rivierengebied4 Veluwe en Veluwerand Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en Rijk van Nijmegen. Totaal Cool Breaks-regio – Nld

21 565

51 570

44 598

+109% +6%

1.579 2.166

1.635 2.257

1.626 2.288

+3% +6%

Totaal Nederland

25.014

26.780

27.739

+11%

Bron: CBS – Statistiek Logiesaccommodaties 2009-2011

Het aantal buitenlandse bezoekers in de Cool-Breaks regio is in de periode 2009-2011 toegenomen met 6%. Landelijk is sprake van een sterkere stijging, deze wordt met name veroorzaak door een sterke stijging van het aantal overnachtingen van inwoners van Australië en Oceanië (+50%) en Afrika (+31%). De Cool Break regio ontvangt relatief weinig vakantiegangers uit deze gebieden. De grafiek op de volgende pagina geeft een overzicht van de ontwikkeling van het aantal buitenlandse verblijfsbezoekers – zakelijk en toeristisch - in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio en in geheel Nederland in de periode 2009-2011.

4 De grote schommelingen in de aantallen voor het Gelders Rivierengebied hebben waarschijnlijk te maken met de relatief kleine steekproef van de Statistiek Logiesaccommodaties (CBS) in deze regio.

9


15.000 14.250 13.500 12.750 12.000 11.250 10.500 9.750 9.000 8.250 7.500

1.000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 2009 Nederland

2010

Cool Breaks - regio

Nederland

Ontwikkeling buitenlands verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

2011

Cool Breaks regio - NL


Verblijfsbezoek buitenlanders – totaal

2009

2010

20115


Gelders Rivierengebied6 Veluwe en Veluwerand Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en Rijk van Nijmegen. Totaal Cool Breaks-regio – Nld

19.900 201.700

29.100 203.800

22.200 214.200

+12% +6%

466.500 688.100

465.200 698.100

492.500 728.900

+6% +6%

Totaal Nederland

9.920.700

10.883.100

11.299.500

+14%


Het aantal buitenlandse verblijfsbezoekers is in de verschillende deelregio’s van het Cool Breaks gebied zonder uitzondering toegenomen. Het aantal verblijfsbezoeken ligt nu ongeveer op het niveau van het topjaar 2008 (736.300).

1.1.3. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Duitsers Overnachtingen tijdens verblijfsbezoek Duitsers

2009

2010

20115


10.9127 184.800

12.900 185.000

13.800 202.400

Ontwikkeling 20092011 +26% +10%

834.800 1.030.512

901.900 826.200 1.101.810 1.062.513

-1% +3%

Totaal Nederland

10.772.700

10.403.700 10.759.300

+0%


5

De cijfers voor 2011 zijn voorlopige cijfers en kunnen nog bijgesteld worden. De grote schommelingen in de aantallen voor het Gelders Rivierengebied hebben waarschijnlijk te maken met de relatief kleine steekproef van de Statistiek Logiesaccommodaties (CBS) in deze regio. 7 Gegevens CBS ontbreken, schatting op basis van het aantal verblijfsbezoeken in 2009 en de gemiddelde verblijfsduur in 2008, 2010, 2011 10 6


De Duitsers brachten in de periode 2009-2011 steeds ruim een miljoen nachten door in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio. In 2011 ligt het aantal Duitse verblijfsbezoekers boven het niveau van 2009 (+3%), maar onder het niveau van 2010 (-4%). De ontwikkeling van het aantal verblijfsbezoeken van Duitsers aan de Cool Breaks-regio is aanzienlijk meer gestegen dan het aantal overnachtingen. Dit betekent dat per vakantie minder nachten hebben doorgebracht in de regio, met andere woorden dat waarschijnlijk het aantal korte vakanties of weekendjes weg (short breaks) is toegenomen. Verblijfsbezoek Duitsers

2009

2010

20115


5.100 57.400

8.500 55.200

6.100 61.400

Ontwikkeling 20092011 +20% +7%

219.400 283.909

231.600 297.310

226.500 314.113

+3% +11%

Totaal Nederland

2.744.000

2.847.700

2.978.000

+9%


3.600 3.400 3.200 3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 1.800

360 340 320 300 280 260 240 220 200 180 2009 Nederland

2010

Cool Breaks - regio

Nederland

Ontw ikkeling Duits verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

2011

Cool Breaks regio - NL


1.1.4. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio wordt (nog) relatief weinig bezocht door Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden. Daarom is ervoor gekozen om voor deze landen alleen het totaal aantal bezoeken en overnachtingen in de Cool Breaks-regio weer te geven en niet de totalen per deelregio.

11


Overnachtingen tijdens verblijfsbezoek Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Cool Breaks-regio – Nld Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Nederland

2009

2010

20115

144.600 20.100 23.800 9.700 198.200

146.000 20.100 24.500 8.600 199.200

140.000 23.200 18.300 13.900 195.400

Ontwikkeling 20092011 -3% +15% -23% +43% -2%

2.771.300 726.300 741.200 181.500 4.420.300

3.023.100 885.800 901.600 204.700 5.015.200

2.908.700 864.800 905.400 226.700 4.905.600

+5% +19% +22% +25% +11%


Het aantal overnachtingen van Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio, is ten opzichte van 2009 licht gedaald. Het aantal verblijfsbezoeken is daarentegen juist gestegen. Dit betekent dat de gemiddelde verblijfsduur afgenomen is, dus dat het aandeel korte vakanties en/of weekendje weg (short breaks) is toegenomen. Verblijfsbezoek Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Cool Breaks-regio – Nld Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Nederland

2009

2010

20115

57.900 8.000 11.200 4.700 81.800

56.700 8.200 12.300 4.500 81.700

58.500 9.500 9.800 6.900 84.700

Ontwikkeling 20092011 +1% +19% -13% +47% +4%

1.508.300 425.300 437.700 124.900 2.496.000

+7% +19% +21% +24% +12%

1.408.700 351.200 368.400 100.600 2.229.000

1.555.500 439.700 443.00. 113.400 2.552.000


12


1.2. Verblijfsbezoek in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio Deze paragraaf gaat in op het aantal aankomsten en overnachtingen (verblijfsbezoek, zowel zakelijk als toeristisch) in Duitsland. Daarbij wordt eerst ingezoomd op de eigen inwoners (Duitsland), daarna op de Nederlanders en ten slotte op de Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de landelijke (www.destatis.de) en de regionale (www.landesdatenbank.nrw.de) toeristische statistieken.

1.2.1. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Duitsers Overnachtingen tijdens verblijfsbezoek Duitsers

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld Totaal Duitsland

2009

2010

2011

301.831 144.421 666.586 466.352 285.095 508.959 2.375.253

338.970 151.778 671.423 491.751 291.743 535.284 2.482.959

330.677 145.858 685.662 690.794 321.393 549.143 2.725.538

Ontwikkeling 20092011 +10% +1% +3% +48% +13% +8% +15%

313.870.000 319.970.000 330.290.000

+5%

Bron: www.landesdatenbank.nrw.de / www.destatis.de

In de periode 2009-2011 is het aantal nachten dat binnenlandse verblijfsbezoekers (Duitsers) in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio doorbrachten met 15% toegenomen. Deze stijging ligt ruim boven de landelijke stijging van 5%. In totaal hebben Duitsers in 2011 ruim 2,7 miljoen nachten in de regio doorgebracht. Een absolute toename van circa 350.000 nachten ten opzichte van 2009. Onderstaande grafiek illustreert duidelijk dat het aantal nachten dat door inwoners van Duitsland in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio wordt doorgebracht zich bovengemiddeld positief ontwikkelt ten opzichte van de ontwikkeling voor heel Duitsland.

400.000

3.000 2.850 2.700 2.550 2.400 2.250 2.100 1.950 1.800 1.650 1.500

375.000 Duitsland

350.000 325.000 300.000 275.000 250.000 225.000 200.000 2009 Totaal Duitsland

2010

Cool Breaks - regio

Ontw ikkeling overnachtingen tijdens binnenlands verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

2011

Totaal Cool Breaks regio – Dld

De stijging van het aantal verblijfsbezoeken (aankomsten) is wat minder sterk (+11%), dit betekent dat het gemiddeld aantal nachten dat tijdens een verblijfsbezoek in de regio is doorgebracht is toegenomen. Met andere woorden, een vakantie of zakelijke bezoek duurde 13


in 2011 gemiddeld langer dan in 2009. Landelijk nam de gemiddelde verblijfsduur juist af ten opzichte van 2009. Aankomsten (verblijfsbezoeken) Duitsers

2009

2010

2011

149.917 70.757 302.299 249.673 146.461 275.428 1.196.544

166.405 84.205 302.425 272.001 150.577 293.329 1.270.952

167.484 80.896 309.799 293.841 167.038 305.482 1.326.551

Ontwikkeling 20092011 +12% +14% +2% +18% +14% +11% +11%

108.608.000 113.116.000 118.962.000

+10%

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld Totaal Duitsland Bron: www.landesdatenbank.nrw.de / www.destatis.de

Onderstaande grafiek laat zien dat het aantal aankomsten (verblijfsbezoeken) van Duitsers in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio zich in hoofdlijnen op dezelfde manier ontwikkelt als gemiddeld in Duitsland.

150.000

1.500

137.500

1.375

125.000

1.250

112.500

1.125

100.000

1.000

87.500

875

75.000

Cool Breaks - regio

Duitsland

Ontw ikkeling binnenlands verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

750 2009 Duitsland

2010

2011

Cool Breaks regio - DLD


1.2.2. Verblijfsbezoek en overnachtingen van buitenlanders Overnachtingen tijdens verblijfsbezoeken buitenlanders

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld Totaal Duitsland

2009

2010

2011

59.730 41.169 150.258 164.087 35.569 87.422 540.244

69.917 51.502 155.485 160.472 40.017 103.264 582.667

71.511 58.347 143.298 187.225 40.700 104.352 607.444

Ontwikkeling 20092011 +20% +42% -5% +14% +14% +19% +12%

54.820.000

60.305.000

63.746.000

+16%


14


Het aantal overnachtingen van buitenlandse verblijfsgasten in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio is in de periode 2009-2011 met 12% toegenomen. In absolute zin gaat dit om een kleine 70.000 nachten. Landelijk is er sprake van een stijging van 16% ten opzichte van 2009. Het aantal aankomsten (verblijfsbezoeken) in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio is in dezelfde periode met 16% toegenomen (landelijk +17%). Het feit dat het aantal aankomsten (verblijfsbezoeken) sterker is gestegen dan het aantal overnachtingen betekent dat de buitenlandse verblijfsgasten in 2011 de Cool Breaks-regio vaker voor een kort(er) verblijf hebben bezocht dan in 2009. Dit heeft mogelijk een positief effect op de bestedingen in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio (tijdens korte verblijven wordt relatief meer besteed), maar gegevens over de bestedingen zijn niet beschikbaar. Landelijk is de gemiddelde verblijfsduur ongeveer vergelijkbaar met 2009. Het aantal aankomsten (verblijfsbezoeken) van buitenlandse verblijfsgasten ontwikkelt zich in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde (+16% in de Cool Breaks-regio en +17% landelijk). Aankomsten (verblijfsbezoeken) buitenlanders

2009

2010

2011

29.648 19.104 84.528 82.194 17.870 44.004 279.357

35.687 25.629 89.125 81.443 19.112 54.433 307.439

37.611 30.600 81.478 98.281 20.249 53.648 323.878

Ontwikkeling 20092011 +27% +60% -4% +20% +13% +22% +16%

24.223.000

26.875.000

28.374.000

+17%

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld Totaal Duitsland Bron: www.landesdatenbank.nrw.de / www.destatis.de

40.000

400

35.000

350

30.000

300

25.000

250

20.000

200

15.000

150

10.000

100

5.000

50

0

Cool Breaks - regio

Duitsland

Ontwikkeling buitenlands verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

0 2009 Duitsland

2010

2011



15


1.2.3. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Nederlanders Overnachtingen tijdens verblijfsbezoeken Nederlanders

2009

2010

2011

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld

9.644 3.115 111.386 16.379 6.739 32.691 181.964

14.014 5.924 109.597 16.850 8.095 40.496 196.987

13.881 7.483 96.983 25.261 8.793 37.464 191.876

Ontwikkeling 20092011 +44% +140% -13% +54% +30% +15% +6%

Totaal Duitsland

9.962.000

10.483.000

10.653.000

+7%


Nederlanders hebben in 2011 6% meer nachten doorgebracht in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio dan in 2009. Deze stijging ligt ongeveer in lijn met de landelijke stijging (+7%). Het is opvallend dat er in alle regio’s sprake is van een aanzienlijke stijging van het overnachtingen van Nederlanders, maar dat in de Kreis Kleve juist sprake is van een daling. Het aantal aankomsten is eveneens met 6% gestegen, dit ligt iets onder het gemiddelde voor Duitsland (+9%). Aankomsten (verblijfsbezoeken) Nederlanders

2009

2010

2011

Duisburg Krefeld Kreis Kleve Rhein-Kreis Neuss Kreis Viersen Kreis Wesel Totaal Cool Breaks-regio – Dld

6.496 1.897 65.685 9.724 4.001 17.938 105.741

8.904 3.182 64.214 10.289 4.110 22.606 113.305

8.880 5.164 56.355 15.457 4.525 21.255 111.636

Ontwikkeling 20092011 +37% +172% -14% +59% +13% +18% +6%

Totaal Duitsland

3.692.084

3.917.640

4.035.783

+9%


5.000 4.750 4.500 4.250 4.000 3.750 3.500 3.250 3.000 2.750 2.500

120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 2009 Duitsland

2010

Cool Breaks - regio

Duitsland

Ontw ikkeling Nederlands verblijfsbezoek ( zakelijk en toeristisch) ( x 1.000)

2011



16


De grafiek op de vorige pagina laat zien dat de Nederlanders met name in 2010 het Duitse deel van de Cool Breaks-regio goed wisten te vinden, een stijging van 7% ten opzichte van 2009. In 2011 was er sprake van een lichte daling t.o.v. 2010.

1.2.4. Verblijfsbezoek en overnachtingen van Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Overnachtingen tijdens verblijfsbezoeken Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Cool Breaks-regio – Dld Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Duitsland

2009

2010

2011


32.624 9.997 17.601 7.826 68.048

35.613 11.957 20.692 8.307 76.569

32.590 11.638 24.498 7.243 75.969

+0% +16% +39% -7% +12%

3.699.244 4.180.624 4.296.497 1.750.525 1.929.506 2.045.174 3.101.720 3.295.849 3.262.617 1.359.645 1.514.850 1.525.431 9.911.134 10.920.829 11.129.719

+16% +17% +5% +12% +12%


Het aantal overnachtingen in de Cool Breaks-regio – door Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden - is ten opzichte van 2009 met 12% toegenomen. Landelijk was er eveneens sprake van een stijging van 12%. Het aantal aankomsten (verblijfsbezoeken) nam daarentegen juist bovengemiddeld toe in de Cool Breaks-regio (+18% in de Cool Breaks-regio t.o.v. +13% landelijk). Dit betekent dat het aandeel korte vakanties (short breaks) in de regio is toegenomen. Voor heel Duitsland geldt dat de gemiddelde verblijfsduur ongeveer gelijk gebleven is. Aankomsten (verblijfsbezoeken) Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden

Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Cool Breaks-regio – Dld Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Totaal Duitsland

2009

2010

2011


16.668 5.315 8.261 4.881 35.125

18.622 6.498 10.439 5.477 41.036

17.427 6.560 12.555 4.746 41.288

+5% +23% +52% -3% +18%

1.749.663 761.098 1.444.144 762.679 4.717.584

1.986.891 842.785 1.524.134 859.261 5.213.071

2.054.839 889.506 1.538.369 846.615 5.329.329

+17% +17% +7% +11% +13%


17


1.3. Totaal verblijfsbezoek en overnachtingen Cool Breaks-regio 1.3.1. Ontwikkeling in het Nederlandse en Duitse deel van de Cool Breaks-regio Onderstaande tabel geeft een overzicht van de ontwikkeling van het aantal verblijfsbezoeken in zowel het Nederlandse als het Duitse deel van het Cool Breaks-gebied in de periode 20092011. Aantal verblijfsbezoeken (x1000) Nederlandse deel

buitenland totaal - Duitsers - Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Nederlanders

Duitse deel

buitenland totaal - Nederlanders - Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Duitsers

2009 688

2010 698

2011 729

Ontwikkeling 2009-2011 +6%

284

297

314

+11%

82

82

85

+4%

3.534

3.578

3.648

+3%

279

307

324

+16%

106

113

112

+6%

35

41

41

+17%

1.197

1.271

1.327

+11%


In de periode 2009-2011 is zowel in het Nederlandse als in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio het aantal buitenlandse verblijfsbezoekers gestegen, met respectievelijk 6% en 16%. In het Nederlandse deel zijn met name meer Duitse verblijfsbezoekers geweest (+11%), in het Duitse deel is juist het aantal Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden bovengemiddeld gestegen (+17%). Het aantal verblijfsbezoeken uit eigen land is in het Duitse deel van de regio met 11% tegenomen, in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio nam het aantal verblijfsbezoekers met 3% toe. Aantal overnachtingen tijdens vakanties/verblijfsbezoeken (x1000) Nederlandse deel buitenland totaal - Duitsers - Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden

Nederlanders Duitse deel

buitenland totaal - Nederlanders - Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden Duitsers

2009 2.166

2010 2.257

2011 2.288

Ontwikkeling 2009-2011 +6%

1.020

1.102

1.063

+4%

198

199

195

-2%

12.261

11.868

11.669

-5%

538

581

605

+12%

182

197

192

+5%

68

77

76

+12%

2.373

2.481

2.724

+15%


Het aantal overnachtingen tijdens verblijfsbezoek van buitenlanders is in de periode 20092011 eveneens gestegen. In het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio bedroeg de 18


stijging 6%, in het Duitse deel 12%. Duitsers hebben in 2011 4% meer nachten in het Nederlandse deel van de regio doorgebracht dan in 2009. Het aantal nachten van Nederlanders in het Duitse deel van de regio nam met 5% toe ten opzichte van 2009. Doordat de Britten, Spanjaarden, Italianen en Zweden per verblijf korter in het Nederlandse deel van de regio verbleven (short breaks), nam het aantal nachten dat ze in de regio doorbrachten – ondanks de 4% stijging van het aantal bezoeken - licht af (-2%). Nederlanders brachten in 2011 5% minder nachten in het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio. Duitsers hebben juist 15% meer nachten doorgebracht in het Duitse deel van de regio.

1.3.2. Ontwikkeling in de gehele Cool Breaks-regio Onderstaande grafiek heeft de informatie uit de verschillende bronnen opgeteld om een totaalbeeld te geven voor de gehele Cool Breaks-regio - zowel het Nederlandse als het Duitse deel.

Ontw ikkeling aantal aankomsten/ verblijfsbezoeken en nachten in de Cool Breaks- regio 2009- 2011 16% 12% 8%

11% 9%

12%

8%

7%

4%

2%

3%

0% buitenlanders - totaal

GB, ES, IT, SE

Nederlanders

-4%

Duitsers

-5%

-8% aankomsten/verblijfsbezoeken

nachten


Het totaal aantal buitenlandse verblijfsbezoekers8 in de Cool Breaks regio is in de periode 2009-2011 toegenomen met 9%. Het aantal bezoekers uit Groot Brittannië, Spanje, Italië en Zweden liet een stijging van 8% zien. Zowel voor alle buitenlanders als voor de bezoekers uit de genoemde landen geldt dat het aantal overnachtingen minder sterk is gestegen. Dit betekent dat het aantal korte verblijven (short breaks) is toegenomen. Het aantal Nederlandse bezoekers in de Cool Breaks regio is ook toegenomen (+3%), het aantal nachten dat de Nederlanders in de Cool Breaks regio doorbrachten nam echter af (-5%). Deze daling heeft alleen betrekking het aantal nachten dat Nederlanders in het Nederlandse deel van Cool Breaks regio doorbrachten (-5%). Het aantal Nederlanders dat in het Duitse deel van de Cool Breaks overnachtten nam juist toe (+6%). Ook voor de Nederlanders geldt dat het aantal short Breaks is toegenomen. Het aantal Duitse bezoekers steeg met 11%. Er is zowel in het Nederlandse als in het Duitse deel van de Cool Breaks-regio sprake van een stijging van het aantal Duitse verblijfsbezoekers. Het aantal nachten dat Duitsers in het gebied doorbrachten is zelfs nog iets sterker gestegen. De Duitse bezoekers is dus per verblijf gemiddeld iets langer in de regio gebleven.

8 Let op voor het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio horen de Duitse gasten bij de buitenlandse bezoekers, voor het Duitse deel van de regio juist de Nederlandse bezoekers.

19


1.4. De vliegvelden 1.4.1. Weeze Airport Aantal passagiers (x mln)

Weeze Airport

2009

2010

2011

Ontwikkeling 2009-2011

2,4

2,9

2,4

0%

http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends

In 2011 maakten in totaal 2,4 miljoen passagiers gebruik van Weeze Airport, dit aantal ligt op het niveau van 2009. Het tussenliggende jaar 2010 was met 2,9 miljoen passagiers een topjaar voor Weeze Airport. Het merendeel van de passagiers (85%) was ‘outgoing’ (Airport Weeze is de vertrekluchthaven), de overige 15% was ‘incoming’ (Airport Weeze is de aankomstluchthaven)9. Dat de groei in 2011 niet verder doorzette zal voor een deel te maken hebben met de in 2011 ingevoerde vliegtax (in Nederland werd deze al eerder ingevoerd). In het eerste kwartaal van 2012 was er sprake van een aanzienlijke daling van het aantal passagiers (-35%). Ook het tweede kwartaal van 2012 lag voor Weeze Airport qua passagiersaantallen onder het niveau van 2011 (respectievelijk -16%, -9% en -6%). Er lijkt echter sprake te zijn van (voorzichtig) herstel, in juli 2012 is het aantal passagiers voor het eerst weer gegroeid (met 6% ten opzichte van 2011). In de periode januari tot en met juli 2012 heeft Weeze Airport in totaal ruim 1,2 miljoen passagiers vervoerd.10 Deel inkomende passagiers uit Groot-Brittannië, Spanje, Italië en Zweden Groot-Brittannië Spanje Italië Zweden Overige landen

2009

2011

22% 19% 14% 10% 35%

18% 20% 24% 5% 33%

Bron: Airport Weeze – Passagierbefragung 2009-2011

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de beest genoemde reisdoelen/bestemmingen van de inkomende passagiers. Het merendeel van de inkomende passagiers (80%) heeft Duitsland als bestemming, 17% noemt een bestemming in Nederland. Düsseldorf is de meest genoemde bestemming (24%), gevolgd door Keulen (8%) en de regio Arnhem-Nijmegen (5%). Top 10 reisdoelen inkomende passagiers Düsseldorf Keulen Nijmegen en Arnhem Amsterdam Essen Munster Mönchengladbach Utrecht Eindhoven Dortmund/Aachen/Kleve/Venlo

2009

2011

22% 10% 4% 6% 3% 3% 2% 2% 2% 2%

24% 8% 5% 4% 2% 2% 2% 2% 2% 6%

Bron: Airport Weeze – Passagierbefragung 2009-2011

9

http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends/ http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends/

10

20


Uit het passagiersonderzoek van 2011 bleek verder circa 40% van de inkomende passagiers een zakelijk motief heeft. Dit betekent dat de rest (circa 60%) een leisure-motief heeft, zoals het bezoeken van familie of vrienden (40%) of vakantie (21%). Het aandeel leisure op het totaal aantal passagiers is in de periode 2009-2011 afgenomen, in 2009 had nog 76% van de inkomende passagiers een leisure-motief.11

1.4.2. Eindhoven Airport Aantal passagiers (x mln)

Eindhoven Airport

2009

2010

2011

Ontwikkeling 2009-2011

1,7

2,1

2,6

+53%

http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends/

Het aantal passagiers van Eindhoven Airport laat een stijgende trend zien, in de periode 20092011 is het aantal passagiers met ruim de helft (+53%) toegenomen. Eindhoven Airport heeft in de eerste maanden van 2012 iedere maand geplust ten opzichte van het jaar ervoor. In de periode januari tot en met augustus 2012 zijn al ruim 2 miljoen passagiers vervoerd.12

11

12

Airport Weeze – Passagierbefragung 2009-2011 http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends/ 21


1.5. Bezoek aan dagattracties De volgende alinea’s geven inzicht in de ontwikkeling van het bezoek aan de deelnemende dagattracties13 in Nederland en Duitsland.

1.5.1. Dagattracties Nederland Bezoekersaantallen Dagattracties

2008

2009

2010

2011

Designer Outlet Center Roermond

3.000.000

3.500.000

3.800.000

4.100.000

Burgers' Zoo

1.520.000

1.525.000

1.470.000

1.505.000

Dolfinarium

765.000

750.000

714.000

710.000

Het Nationale Park De Hoge Veluwe

501.055

518.580

505.667

525.631

Toverland

530.000

495.000

495.000

525.000

Nederlands Openluchtmuseum

405.735

461.000

437.000

456.000

Koningin Juliana Toren

450.000

450.000

450.000

450.00014

Apenheul

400.000

364.000

395.000

450.000

Holland Casino Nijmegen

449.380

380.900

339.244

340.011

Paleis Het Loo

320.000

355.000

323.083

325.469

Kröller-Müller Museum

252.261

258.000

280.716

302.198

BillyBird Park Hemelrijk

270.000

275.000

270.000

250.000

Kasteeltuinen Arcen

160.000

170.000

210.000

235.000

Zoo Parc Overloon

240.000

235.000

210.000

235.000

15

110.000

Libertypark

95.000

110.000

De Tuinen van Appeltern

125.457

130.000

110.000

101.000

Museum Het Valkhof

110.628

109.666

80.026

84.882

Airborne Museum Hartenstein

45.500

37.000

79.000

76.500

Afrika Museum

67.142

71.306

66.653

69.295

Nederlands Watermuseum

71.483

71.709

71.174

61.833

Museum voor Moderne Kunst Arnhem

50.000

52.50016

55.000

55.000

Limburgs Museum

48.833

46.702

50.027

40.487

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944 - 1945

35.000

44.000

44.500

40.000

Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch

27.000

26.000

26.500

31.700

Museum Van Bommel Van Dam

17.791

23.839

20.000

23.000

Flipje en Streekmuseum Tiel

16.000

18.000

17.795

16.953

Historische Kelders Arnhem

16.750

17.960

14.000

15.900

gg

gg

12.790

13.020

12.000

11.500

12.000

12.000

5.410

6.870

5.897

6.632

Nederlands Wijnmuseum Nationaal Fietsmuseum Velorama Museum Het Land van Thorn

110.000

Het bezoek aan de Nederlandse dagattracties is in de periode 2008-2011 gestegen met 11%, ten opzichte van 2009 bedraagt de stijging 6%17. Circa twee derde van de respondenten heeft inzicht in het aandeel buitenlanders op het totaal aantal bezoekers in 2011, dit aandeel

13

De deelnemende dagattracties die geen bezoekersaantallen konden of wilden vrijgeven en de dagattracties die in de onderzoeksperiode niet bereikbaar bleken, zijn in dit overzicht buiten beschouwing gelaten. 14 Schatting op basis van de aantallen 2008-2009-2010. 15 Schatting op basis van aantallen 2009 en 2011. 16 Schatting op basis van aantallen 2008 en 2010 17 Deze percentages zijn berekend op basis van de bezoekersaantallen van de attracties die voor alle vier jaren bezoekersaantallen hebben doorgegeven. 22


varieert van 1% tot 64%. Het merendeel van de dagattracties (64%) ontvangt tussen de 1% en de 10% buitenlanders. Ongeveer de helft van de ondervraagde dagattracties heeft inzicht in de ontwikkeling van het aantal buitenlandse bezoekers in de periode 2008-2011. Ruim de helft (56%) van de dagattracties, die inzicht hebben in de ontwikkeling van het aantal buitenlandse bezoekers, heeft in 2011 ongeveer evenveel buitenlanders ontvangen als in 2008. Bijna vier op de tien (38%) dagattracties ontvingen in 2011 meer buitenlandse bezoekers dan in 2008, 6% ontving minder bezoekers. Het merendeel van de dagattracties heeft maar beperkt inzicht in de herkomst van de buitenlandse bezoekers. Het merendeel van de buitenlandse bezoekers van de Nederlandse dagattracties komt uit Duitsland en België. Ongeveer een derde van de attracties die inzicht hebben in de herkomst van de buitenlandse bezoekers, weet dat zij bezoekers uit Groot Brittannië, Spanje, Italië en/of Zweden hebben ontvangen in 2011.

1.5.2. Dagattracties Duitsland Bezoekersaantallen Dagattracties

2008

2009

2010

2011

Jever Skihalle Neuss

1.200.000

1.200.000

1.200.000

1.200.000

Duisburger Zoo

1.088.000

1.098.000

956.637

1.098.032

Landschaftspark Duisburg-Nord/ Tour de Ruhr GmbH LVR Archäologischer Park Xanten / LVR RömerMuseum

684.685

640.136

771.460

1.059.496

418.511

710.901

671.00018

632.000

Wunderland Kalkar

500.000

500.000

500.000

500.000

Krefelder Zoo

360.000

350.000

398.000

450.000

Kloster Kamp Stiftung Schloss Dyck - Zentrum für Gartenkunst und Landschaftskultur

gg

gg

220.000

240.000

232.000

240.000

213.182

200.347

Freizeitzentrum Xanten

200.000

210.000

190.50019

171.000

Stiftung Museum Schloss Moyland

90.000

70.000

80.000

87.000

Niederrheinisches Freilichtmuseum Grefrath Ansprechpartner für Grenzland Draisine alternativ

63.000 gg

65.000 gg

54.000 47.667

69.000 50.598

Biologische Station

gg

gg

39.801

43.655

Grenzland Draisine

26.000

40.000

37.825

39.500

Museum der deutschen Binnenschifffahrt

43.000

42.500

38.500

38.500

Wilhelm Lehmbruck Museum

41.670

32.368

45.000

35.000

gg

gg

31.500

33.000

gg

gg

25.000

25.000

20.194

20.168

20.016

17.892

Langen Foundation Preußen-Museum Nordrhein-Westfalen Museum Kurhaus Kleve - Ewald Mataré collectie Niederrheinisches Museum für Volkskunde Deutsches Textilmuseum Kunstmusea Krefeld - Kaiser Wilhelm Museum / Museum Haus Lange en Haus Esters20

18 19 20 21

gg

gg

18.823

17.511

16.154

12.146

12.126

13.030

54.000

36.000

15.880

14.641

Weinbrennerei Dujardin

gg

gg

9.100

7.800

Royal Air Force Museum

gg

gg

3.000

2.900

Weinfreilichtmuseum Kloster-Kraul

gg

gg

1.000

1.000

Ritterburg Räck

gg

gg

gg21

1.000

Schatting op basis van aantallen 2009 en 2011. Schatting op basis van aantallen 2009 en 2011. In 2010 en 2011 is het Kaiser Wilhelm Museum wegens saneringswerkzaamheden gesloten. Pas in september 2010 geopend. 23


Het bezoek aan de Duitse dagattracties is in de periode 2008-2011 gestegen met 13%, ten opzichte van 2009 bedraagt de stijging 7%22. Circa twee derde van de respondenten heeft inzicht in het aandeel buitenlanders op het totaal aantal bezoekers in 2011, dit aandeel varieert van 2% tot 57%. Het merendeel van de dagattracties (65%) ontvangt tussen de 1% en de 15% buitenlanders. Ongeveer de helft van de ondervraagde dagattracties heeft inzicht in de ontwikkeling van het aantal buitenlandse bezoekers in de periode 2008-2011. Acht van de tien Duitse dagattracties hebben inzicht in de ontwikkeling van het aantal buitenlandse bezoekers. De helft heeft in 2011 ongeveer evenveel buitenlanders ontvangen als in 2008. Ruim een derde (35%) heeft in 2011 meer buitenlandse bezoekers ontvangen dan in 2008 en 15% ontving juist minder bezoekers. Het merendeel van de dagattracties heeft maar beperkt inzicht in de herkomst van de buitenlandse bezoekers. Het merendeel van de buitenlandse bezoekers van de Duitse dagattracties komt uit Nederland. Ongeveer 30% van de attracties die inzicht hebben in de herkomst van de buitenlandse bezoekers, weet dat zij bezoekers uit Groot Brittannië, Spanje, Italië en/of Zweden hebben ontvangen in 2011.

1.6. Bezoek www.coolbreaks.com en directe boekingen 1.6.1. Bezoekers website Bezoekersaantallen De website www.coolbreaks.com is in de periode september 2009 tot en met juni 2012 in totaal 650.088 keer bezocht (ruim 585.000 unieke bezoeken), tijdens deze bezoeken zijn in totaal 1.565.948 pagina’s bekeken. Twaalf procent van de bezoekers is een herhalingsbezoeker, die dus meerdere keren www.coolbreaks.com heeft bezocht. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van het aantal unieke bezoekers, bezoeken en paginaweergaves per maand. Een duidelijke piek in het aantal paginaweergaven is te zien in juni tot en met oktober 2010, in maart tot en met mei 2011 en in april en mei 2012 (>50.000 paginaweergaves per maand). Aantal unieke bezoekers, bezoekers en paginaw eergaves op w w w .coolbreaks.com 120.000 100.000 80.000 Unieke bezoekers

60.000

Bezoeken 40.000

Paginaweergaves

20.000

jun-12

apr-12

mei-12

mrt-12

jan-12

feb-12

dec-11

okt-11

nov-11

sep-11

jul-11

aug-11

jun-11

apr-11

mei-11

maart-11

jan-11

feb-11

dec-10

okt-10

nov-10

sep-10

juli-10

aug-10

mei-10

juni-10

april-10

maart-10

jan-10

feb-10

dec-09

okt-09

nov-09

sep-09

0

22

Deze percentages zijn berekend op basis van de bezoekersaantallen van de attracties die voor alle vier jaren bezoekersaantallen hebben doorgegeven. 24


Verkeersbronnen Onderstaande grafiek geeft inzicht in het aandeel van de verschillende verkeersbronnen bij het internetverkeer naar de website. Duidelijk is te zien dat in de periode na de lancering van de website een groot deel van de bezoekers via direct verkeer – d.w.z. door www.coolbreaks.com in te typen in de adresbalk – op de website terecht kwam. In de daarop volgende maanden kwamen steeds meer bezoekers via verwijzende sites of via zoekmachines. De periodes waarop een piek in het website bezoek te zien is, laten ook relatief vaak een relatief hoog aandeel ‘direct verkeer’ of verkeer via verwijzende sites te zien. Dit zijn de periodes waarin offline (vooral direct verkeer) en online (vooral verkeer via verwijzende sites) Cool Breaks actief gepromoot is. Aandeel van de verschillende verkeersbronnen bij het verkeer naar de site 100% 90% 80% 70% 60% 50%

Direct verkeer

40%

Zoekmachines

30%

Verwijzende sites

20% 10%

Top 10 Verkeersbronnen sept. 2009-juni 2012 google direct airport-weeze.de ryanair.com travelzoo.com startpagina.nl holland.com expedia.com nu.nl reseguiden.se

jun-12

apr-12

mei-12

mrt-12

jan-12

feb-12

dec-11

okt-11

nov-11

sep-11

jul-11

aug-11

jun-11

apr-11

mei-11

maart-11

jan-11

feb-11

dec-10

okt-10

nov-10

sep-10

juli-10

aug-10

mei-10

juni-10

april-10

maart-10

jan-10

feb-10

dec-09

okt-09

nov-09

sep-09

0%

In procenten 35,02 % 18,37 % 8,63 % 3,62 % 3,30 % 2,23 % 1,46 % 1,19 % 1,06 % 0,84 %

Herkomstlanden Het merendeel van de bezoekers van de Cool Breaks website (www.coolbreaks.com) komt uit Nederland (33%) of Duitsland (30%). Italië, Groot Brittannië, Spanje en Zweden zijn samen goed voor 23% van het websitebezoek.

25


Herkomst bezoeker - naar herkomstland 2% 2%1% 6% Nederland 6%

Duitsland

33%

Italië Groot Brittannië

9%

Spanje Zweden België Overig 30%

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de meest voorkomende herkomstplaatsen per land. Duidelijk is te zien dat er in Nederland en Duitsland meer sprake is van een spreiding van de herkomst over diverse plaatsen (relatief lage percentages voor de top 5). In Italië komt een relatief groot deel van de websitebezoekers uit Milaan en Rome (30% samen). De websitebezoekers uit Groot Brittannië komen relatief vaak uit Londen (29%) en in Spanje zijn Madrid en Barcelona samen goed voor een derde van het website bezoek. In Zweden komt ruim de helft van de websitebezoekers uit de regio’s Stockholm of Vastra Gotaland. Top 5 herkomstplaatsen per land Nederland 1 Amsterdam

Duitsland

Italië

Groot Brittannië

Spanje

Zweden Stockholm (33%) Vastra Gotaland (20%) Skane (5%)

Düsseldorf (9%)

Milaan (16%)

London (29%)

Madrid (21%)

(7%) 2 Nijmegen (7%)

Duisburg (6%)

Rome (14%)

Edinburgh (3%)

3 Arnhem (6%)

Keulen (5%)

Florence (4%)

4 Den Bosch (5%)

Wesel (5%)

Bologna (4%)

Manchester (3%) Glasgow (3%)

Barcelona (11%) Valencia (5%)

5 Utrecht (4%)

Essen (5%)

Torino (4%)

Birmingham (2%)

Sevilla (5%) Jaen (5%)

Ostergotland (3%) Sodemansland (3%)

1.6.2. Boekingen via Cool Breaks In totaal zijn er tot en met juni 2012 23.200 overnachtingen geboekt via www.coolbreaks.com, deze boekingen leverden in totaal een directe omzet op van bijna 2,3 miljoen euro. De omzet nam toe van € 719.000 in 2010, naar € 1.037.000 in 2011 en € 518.000 in de eerste zes maanden van 2012. In de eerste helft van 2012 zijn relatief veel arrangementen geboekt in plaats van losse overnachtingen. Zoals arrangementen van de Floriade, deze bestaan naast de overnachting(en) bijvoorbeeld ook uit de entree van de Floriade, koffie en vlaai op de locatie en bezoek overige attracties in de regio. De behaalde omzet heeft in dat geval niet alleen betrekking op de overnachtingen, maar ook op de omzet bij de dagattractie/horeca.

26


1200

120000

1000

100000

800

80000

600

60000

400

40000

200

20000

0

Omzet

overnachtingen

Gemiddeld aantal overnachtingen en gemiddelde omzet per maand ( totalen per jaar in 2010, 2011 en jan-jun 2012 / aantal maanden)

0 2010 Gemiddelde omzet per maand

2011

2012 Gemiddeld aantal overnachtingen per maand

Bovenstaande grafiek laat duidelijk zien dat de gemiddelde maandelijkse omzet in 2011 hoger is dan in 2010. De gemiddelde omzet van de eerste maanden van 2012 is vergelijkbaar met 2011. Het gemiddeld aantal geboekte nachten per maand ligt – na een stijging in periode 2010-2011 – in 2012 weer ongeveer op het niveau van 2010. Hoewel het gemiddeld aantal geboekte overnachtingen per maand dus later ligt dan in de voorgaande jaren, ligt de gemiddelde omzet per nacht in 2012 dus beduidend hoger (+57%) dan in 2011 en 2010.

27


H2 Bekendheid Cool Breaks-regio onder Nederlanders Zowel in 2009 als in 2012 is een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking ondervraagd over de bekendheid en het imago van de Cool Breaks-regio (Zuidoost Nederland en Duitse Niederrhein).

2.1. Bekendheid regio Aan de hand van een kaart met een uitsnede van het gebied is aan de Nederlanders gevraagd in hoeverre zij bekend zijn met de Cool Breaks-regio. In 2012 kent het merendeel van de respondenten kent het Nederlandse deel van de regio minimaal van naam, circa een op de acht respondenten kent de regio niet. Een op de tien Nederlanders woont in het gebied en circa de helft van de Nederlanders heeft het gebied wel eens bezocht. Er zijn geen significante verschillen tussen 2009 en 2012.

Nederlandse deel

Bekendheid Cool Breaks regio onder Nederlanders

2009

2012

Duitse deel

Woont in gebied 2009

Kent regio en heeft regio bezocht Globaal beeld regio, niet bezocht Kent regio van naam

2012

Kent regio niet 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Zeventig procent van de Nederlanders kent het Duitse deel van het gebied minimaal van naam, 40% van de Nederlanders heeft het Duitse deel van de Cool Breaks-regio al eens bezocht. De bekendheid van het Duitse deel van het Cool Break-gebied wijkt in 2012 niet significant af van 2009.

2.2. Campagne Van alle respondenten geeft 3,3% - na het zien van het Cool Breaks-logo - aan dat zij de afgelopen periode in aanraking zijn gekomen met een promotie-uiting over dit gebied, bijvoorbeeld op de website, via advertenties, reclame op stations, op beurzen, etc. Dit betekent dat ruim 550.000 Nederlanders23 bewust één of meerdere promotie-uitingen van de Cool Breaks-campagne gezien hebben. Daarnaast antwoordt 7,2% van de respondenten (ruim 1,2 miljoen Nederlanders) dat zij wellicht een promotie-uiting gezien hebben, maar dat zij dit niet (meer) zeker weten.

23

3,3% van 16.733.727 (aantal inwoners per 1-4-12, CBS) 28


2.3. Bezoekmotief In totaal heeft in 2012 59% van de Nederlanders het Duitse en/of het Nederlandse deel van het Cool Breaks gebied een of meerdere keren bezocht. Dit wijkt niet significant af van 2009. Circa 36% van de Nederlandse bezoekers van het gebied, was één of meerdere keren in het gebied op vakantie. Ruim 45% van de bezoekers van het gebied heeft één of meerdere dagjes uit in de regio doorgebracht. Onderstaande grafiek geeft inzicht in de motieven van de bezoekers van het gebied en niet in het totaal aantal activiteiten.

Bezoekmotief Cool Breaks regio vakantie dagje uit familiebezoek bezoek vrienden etc.

2009

zakelijk bezoek

2012

doorreis andere reden 0

10

20

30

40

50

60

%

2.4. Bezoek in de toekomst Ruim drie kwart (77%) van alle Nederlanders (circa 12,9 miljoen personen) heeft minimaal een globaal beeld van de regio Zuidoost Nederland en/of Niederrhein, deze groep wordt in dit rapport ‘de kenners’ genoemd. Aan deze groep is gevraagd of zij van plan zijn het gebied in de toekomst (nogmaals) te bezoeken. Zeventig procent van ‘de kenners’ (ruim 9 miljoen personen), is van plan het gebied in de toekomst (nogmaals) te bezoeken voor een vakantie of een (dag) uitstapje. Een kleine 40% ziet het gebied als potentiele vakantiebestemming, 60% wil het gebied bezoeken voor een daguitstapje.

2.5. Beeld regio De Nederlanders die minimaal een globaal beeld van de regio hebben – de kenners – is gevraagd waar zij aan denken, als zij aan de regio Zuidoost Nederland en/of de Duitse Niederrhein denken. Eerst is de vraag – om de respondenten niet een bepaalde denkrichting op te sturen – open gesteld. Vervolgens is specifiek naar een aantal aspecten gevraagd.

29


2.5.1. Spontane associaties

Bovenstaande afbeelding is een samenvatting van de meest genoemde woorden en begrippen in de vorm van een zogenaamde ‘word cloud’, een volledig overzicht van de antwoorden is te vinden in bijlage 2.

2.5.2. Kenmerkende aspecten Nederlandse kenners van het gebied denken bij de regio Zuidoost Nederland en de Duitse Niederrhein vooral aan de natuur (76%), het heuvelachtige landschap (47%) of juist het rivierenlandschap (47%). Eénenveertig procent van de kenners denkt bij dit gebied aan de steden. In onderstaande grafiek zijn de verschillende kenmerken van de regio geclusterd binnen de thema’s: attracties en cultuur, actief, steden, geniet en omgeving. De grafiek laat zien dat de aspecten die te maken hebben met de omgeving (natuur, heuvelachtig landschap, rivierenlandschap en platteland) het meest genoemd worden. Daarnaast wordt de regio duidelijk als stedelijk gebied gezien, 41% denkt bij deze regio aan steden en ongeveer een kwart aan winkelen en mode. Binnen het onderdeel attracties en cultuur scoren vooral de kastelen heel hoog, 30% van de kenners van het gebied denkt bij de regio Zuidoost Nederland en de Duitse Niederrhein aan kastelen.

30


Natuur Heuvelachtig landschap Rivierenlandschap Platteland

Steden

Geniet

Omgeving

Kenmerken Cool Breaks regio

Culinair Wellness Steden Winkelen/mode

Attracties en cultuur

Actief

Uitgaan 2012 Actieve recreatie

2009

Watersport Kastelen Cultuur Cultuurhistorie Romeinse tijd Attracties Musea Kunst 0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

2.5.3. Kenmerken regio Aan de kenners van de Cool Breaks-regio is gevraagd in hoeverre zij bepaalde aspecten bij de regio vinden passen. De aspecten die volgens hen het best bij het gebied passen zijn: mooie natuur (84% vindt dat dit aspect goed of zeer goed past bij de regio) veel fiets- en wandelmogelijkheden (83%) aantrekkelijk voor een dagje uit/uitstapje (78%) aantrekkelijk voor een weekendje weg/korte vakantie (77%) goed bereikbaar (77%) Dit komt in hoofdlijnen overeen met het beeld dat de kenners van de regio in 2009 van het gebied hadden. Namelijk dat de regio Zuidoost Nederland en de Duitse Niederrhein een goed bereikbare regio, met mooie natuur en veel fiets- en wandelmogelijkheden is, die met name geschikt is voor korte vakanties, weekendjes weg en dagjes uit.

31


Kenmerken Cool Breaks regio Romantische kastelen Aantrekkelijke evenementen Veel attracties Rijke (cultuur)historie Aantrekkelijk voor een dagje uit/uitstapje Geschikt voor kinderen Leuke steden Goed bereikbaar Stijlvol Aantrekkelijk voor lange vakantie Veel fiets- en wandelmogelijkheden Aanbevelenswaardig Mooie natuur Bruisend Verleidelijk Aantrekkelijk voor korte vakantie Sportief Verrassend Eigentijds/modern 0%

past zeer goed

past goed

neutraal

10%

20%

30%

past slecht

40%

50%

60%

past zeer slecht

70%

80%

90% 100%

weet niet/geen mening

Onderstaande grafiek licht een aantal aspecten eruit waarbij een duidelijke positieve ontwikkeling te zien is, namelijk het deel van de respondenten dat vindt dat aspecten ‘geschikt voor kinderen’, ‘sportief’ en ‘eigentijds/modern’ goed of zeer goed bij het gebied passen.

Eigentijds/ modern

Sportief

Geschikt voor kinderen

Kenmerken Cool Breaks regio - 2009 en 2012 vergeleken

2012

2009

2012

2009

2012

2009 0%

past zeer goed

10%

20%

past goed

30%

neutraal

40%

50%

past slecht

60%

70%

past zeer slecht

80%

90%

100%


32


Opvallend is dat ten opzichte van 2009 het aantal kenners dat vindt dat de omschrijving ‘eigentijds/modern’ goed of zeer goed bij het gebied past is gestegen van 27% naar 32%, een toename van 18%. Ook op de aspecten ‘sportief’ en ‘geschikt voor kinderen’ scoort de regio in 2012 duidelijk beter dan in 2009 (een stijging van het aantal kenners dat vindt dat het goed/zeer goed bij het gebied past van respectievelijk 8% en 9%). Het deel van de kenners dat vindt dat ‘rijke cultuurhistorie’ goed of zeer goed bij de regio past is afgenomen 65% in 2009 naar 61% in 2012.

2.6. Bezoekers regio – volgens de Nederlander Aan de kenners van de Cool Breaks-regio is gevraagd wie volgens hen de bezoekers van de regio zijn of voor wie de regio geschikt is. Zij konden daarbij voor meerdere antwoordcategorieën kiezen. Ten opzichte van 2009 is het aandeel kenners dat vindt dat de regio ‘geschikt is voor iedereen’ afgenomen (-12%). Er is een opvallende toename van het aantal respondenten dat vindt dat de regio geschikt is voor oudere stellen van 55 jaar of ouder (+19%). Ook het aantal respondenten dat vindt dat het gebied geschikt is voor gezinnen met kinderen (zowel kinderen van jonger dan 12 jaar, als kinderen ouder dan 12 jaar) in 2012 met ruim een kwart toegenomen ten opzichte van 2009. Opvallend is dat een kleiner deel van de kenners het gebied geschikt vindt voor jonge stellen (<35 jaar) zonder kinderen, maar dat het gebied juist vaker als geschikt voor jongeren tot 30 jaar wordt beschouwd.

Bezoekers regio - volgens de Nederlander Geschikt voor iedereen Senioren (55 jaar of ouder) Groepen (familie/vrienden/etc) Gezinnen met kinderen ouder dan 12 jaar Gezinnen met kinderen tot 12 jaar 2012

Oudere stellen van 55 jaar of ouder zonder kinderen

2009

Stellen van 35-55 jaar zonder kinderen Jonge stellen tot 35 jaar zonder kinderen Jongeren tot 30 jaar Weet niet 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

%

Gezinnen met jonge kinderen (tot en met 12 jaar) vinden significant vaker dan gemiddeld dat de regio geschikt is voor gezinnen met kinderen (zowel onder als boven de 12 jaar oud). Dit zou er mee te maken kunnen hebben dat deze groep beter op de hoogte is van de mogelijkheden die er zijn voor kinderen in de regio.

33


H3 Bekendheid Cool Breaks-regio onder Duitsers Zowel in 2009 als in 2012 is een representatieve steekproef van de Duitse bevolking ondervraagd over de bekendheid en het imago van de Cool Breaks-regio (Zuidoost Nederland en Duitse Niederrhein).

3.1. Bekendheid regio 3.1.1. Bekendheid onder Duitsers Aan de hand van een kaart met een uitsnede van het gebied is aan de Duitsers gevraagd in hoeverre zij bekend zijn met de Cool Breaks-regio. Na het bekijken van de kaart geeft in 2012 bijna 70% van de respondenten aan dat zij het Duitse deel van de regio minimaal van naam kennen. Circa 7% van de respondenten woont in het gebied. In 2009 gaf 21% van de Duitsers aan het Duitse deel van het gebied al eens bezocht te hebben, in 2012 was dit percentage toegenomen tot 28%, dit is een toename van circa 33%.

Duitse deel

Bekendheid Cool Breaks regio onder Duitsers

2009

2012

Nederlandse deel

Woont in gebied Kent regio en heeft regio bezocht

2009

Globaal beeld regio, niet bezocht Kent regio van naam

2012

Kent regio niet 0%

20%

40%

60%

80%

100%

In 2012 kent bijna 60% van de respondenten kent het Nederlandse deel van het Cool Breaks gebied minimaal van naam. Drieëntwintig procent van de Duitsers heeft in 2012 het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio al eens bezocht, in 2009 was dit nog 19%.

34


3.1.2. Bekendheid naar herkomst respondent

rest Duitsland

Bekendheid Duitse deel Cool Breaks regio naar w oonregio

2012

2009

Nordrhein Westfalen


2012

Globaal beeld regio, niet bezocht Kent regio van naam Kent regio niet

2009 0%

20%

40%

60%

80%

100%

rest Duitsland

Bekendheid Nederlandse deel Cool Breaks regio naar w oonregio

2012

2009

Nordrhein Westfalen


2012

Globaal beeld regio, niet bezocht Kent regio van naam Kent regio niet

2009 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Er is een significant verband tussen de herkomst van de respondent (Nordrhein-Westfalen of rest Duitsland) en de mate waarin men bekend is met het gebied. Zowel het Nederlandse als het Duitse deel van de Cool Breaks-regio is bekender onder inwoners van NordrheinWestfalen dan onder inwoners van de rest van Duitsland. Ten opzichte van 2009 is er sprake van een stijging van de bekendheid van het gebied, dit geldt zowel voor het Nederlandse als het Duitse deel van het gebied en de bekendheid is toegenomen onder zowel de inwoners van Nordrhein-Westfalen als onder de inwoners uit de rest van Duitsland.

3.2. Campagne Van alle respondenten geeft 9,1% - na het zien van het Cool Breaks-logo - aan dat zij de afgelopen periode in aanraking zijn gekomen met een promotie-uiting over dit gebied, bijvoorbeeld op de website, via advertenties, reclame op stations, op beurzen, etc. Dit

35


betekent dat ruim 7,4 miljoen Duitsers 24 bewust één of meerdere promotie-uitingen van de Cool Breaks-campagne gezien hebben. Daarnaast antwoordt eveneens 9,1% van de respondenten dat zij wellicht een promotie-uiting gezien hebben, maar dat zij dit niet (meer) zeker weten.

3.3. Bezoekmotief In totaal heeft 37% van de Duitsers het Duitse en/of het Nederlandse deel van het Cool Breaks gebied al eens bezocht (de bezoekers), in 2009 lag dit percentage nog op 32%. In 2012 gaf ruim 40% van de bezoekers van de Cool-Breaks regio aan (ooit) één of meerdere keren in het gebied te zijn geweest voor een dagje uit. Ruim een kwart 27% is ooit in het gebied op vakantie geweest (in 2009 was dit nog een derde van de bezoekers). Onderstaande grafiek geeft inzicht in de motieven van de bezoekers van het gebied en niet in het totaal aantal activiteiten.

Bezoekmotief Cool Breaks regio vakantie dagje uit familiebezoek bezoek vrienden etc.

2009

zakelijk bezoek

2012

doorreis andere reden 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

%

3.4. Bezoek in de toekomst Aan de Duitsers die minimaal een globaal beeld van de regio Zuidoost Nederland en Niederrhein hebben (in dit rapport de kenners genoemd), is gevraagd of zij van plan zijn het gebied in de toekomst (nogmaals) te bezoeken.

24

9,1% van 81.751.602 (aantal inwoners per 31-12-10, Destatis) 36


I nteresse in toekomstig bezoek

0,9

13,3

Ja, voor vakantie

17,2

Ja, voor uitstapje

8,7

Ja, voor vakantie en uitstapje

2,2

Nee, ben er al geweest Nee, gebied spreekt mij niet aan 23,4

34,4

Nee, andere reden Weet ik (nog) niet

Ruim 40% van de kenners ziet de regio als potentiële vakantiebestemming. Bijna 60% verwacht er wel eens een dagje uit te gaan doorbrengen. Circa één op de negen kenners denkt niet dat zij in de toekomst (nogmaals) de regio zullen bezoeken en 13% weet het (nog) niet.

3.5. Beeld regio De Duitsers die minimaal een globaal beeld van de regio hebben – de kenners – is gevraagd waar zij aan denken, als zij aan de regio Zuidoost Nederland en Duitse Niederrhein denken. Eerst is de vraag – om de respondenten niet een bepaalde denkrichting op te sturen – open gesteld. Vervolgens is specifiek naar een aantal aspecten gevraagd.

3.5.1. Spontane associaties

Bovenstaande afbeelding is een samenvatting van de meest genoemde woorden en begrippen in de vorm van een zogenaamde ‘word cloud’, een volledig overzicht van de antwoorden is te vinden in bijlage 3. Het beeld dat de Duitsers in 2012 van het gebied hebben, komt in 37


hoofdlijnen overeen met het beeld dat zij in 2009 hadden. Zij vinden de Cool Breaks-regio een gebied met een mooi (vlak) landschap met veel fietsmogelijkheden, steden (winkelen), water en een aardige bevolking

3.5.2. Kenmerkende aspecten Duitse kenners van het gebied denken bij de regio Zuidoost Nederland en de Duitse Niederrhein vooral aan de natuur (63%), het rivierenlandschap (46%), de steden (46%) of het platteland (44%). In onderstaande grafiek zijn de verschillende kenmerken van de regio geclusterd binnen de thema’s: attracties en cultuur, actief, steden, geniet en omgeving. De grafiek laat zien dat de aspecten die te maken hebben met de omgeving (natuur, heuvelachtig landschap, rivierenlandschap en platteland) het meest genoemd worden, maar dat het gebied ook duidelijk als stedelijk gebied gezien wordt.

Steden

Geniet

Omgeving

Kenmerken Cool Breaks regio Natuur Rivierenlandschap Platteland Heuvelachtig landschap Culinair Wellness Steden Winkelen/mode

Attracties en cultuur

Actief

Uitgaan 2011 Actieve recreatie

2009

Watersport Cultuur Cultuurhistorie Kastelen Romeinse tijd Musea Attracties Kunst 0

10

20

30

40

50

60

70

%

In vergelijking met 2009 worden met name de aspecten ‘attracties’ (+52%), ‘cultuur’ (+24%), ‘actieve recreatie’ (+20%), ‘winkelen/mode’ (+26%) en ‘wellness’ (+29%) vaker genoemd als kenmerkend voor de regio.

38


3.5.3. Kenmerken regio Aan de kenners van de Cool Breaks-regio is gevraagd in hoeverre zij bepaalde aspecten bij de regio vinden passen. De aspecten die volgens hen het best bij het gebied passen zijn: aantrekkelijk voor een dagje uit/uitstapje (78% vindt dat dit goed of zeer goed past bij de regio) mooie natuur (77%) veel fiets- en wandelmogelijkheden (76%) aantrekkelijk voor een weekendje weg/korte vakantie (73%) leuke steden (72%)

Kenmerken Cool Breaks regio Romantische kastelen Aantrekkelijke evenementen Veel attracties Rijke (cultuur)historie Aantrekkelijk voor een dagje uit/uitstapje Geschikt voor kinderen Leuke steden Goed bereikbaar Stijlvol Aantrekkelijk voor lange vakantie (> 1 week) Veel fiets- en wandelmogelijkheden Aanbevelenswaardig Mooie natuur Bruisend Verleidelijk Aantrekkelijk voor korte vakantie Sportief Verrassend Eigentijds/modern 0%

past zeer goed

past goed

neutraal

10%

20%

past slecht

30%

40%

50%

past zeer slecht

60%

70%

80%

90% 100%


De grafiek op de volgende pagina licht een aantal aspecten eruit waarbij een duidelijke positieve ontwikkeling te zien is, namelijk het deel van de respondenten dat vindt dat aspecten ‘stijlvol, ‘verrassend’, ‘eigentijds/modern’, ‘bruisend’ en ‘veel attracties’ goed of zeer goed bij het gebied passen.

39


2012 2009 2012

Eigentijds/ modern

2012

Bruisend

2009

2012

Veel Attracties

Verrassend

Stijlvol

Kenmerken Cool Breaks regio - 2009 en 2012 vergeleken

2012

2009

2009

2009 0%

past zeer goed

10%

20%

past goed

30%

neutraal

40%

50%

past slecht

60%

70%

past zeer slecht

80%

90%

100%


3.6. Bezoekers regio – volgens de Duitser Aan de kenners van de Cool Breaks-regio is gevraagd wie volgens hen de bezoekers van de regio zijn of voor wie de regio geschikt is. Zij konden daarbij voor meerdere categorieën kiezen. Zesendertig procent van de kenners denkt dat de Cool Breaks-regio geschikt is voor iedereen. Circa 22% van de kenners vindt het gebied geschikt voor stellen tussen de 35 en 55 jaar. Een bijna even groot deel (21%) van de kenners geeft aan dat zij de regio geschikt vinden voor oudere stellen (55+). Eén op de vijf kenners (20%) ziet gezinnen met kinderen tot 12 jaar als doelgroep van het gebied. Duitsers vinden het gebied het minst geschikt voor groepen (familie of vrienden), jongeren of jonge stellen (<30 jaar).

40


Bezoekers regio - volgens de Duitser Geschikt voor iedereen Senioren (55 jaar of ouder) Groepen (familie/vrienden/etc) Gezinnen met kinderen ouder dan 12 jaar Gezinnen met kinderen tot 12 jaar Oudere stellen van 55 jaar of ouder zonder

2012

Stellen van 35-55 jaar zonder kinderen

2009

Jonge stellen tot 35 jaar zonder kinderen Jongeren tot 30 jaar Weet niet 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

%

41


H4 Onderzoeksverantwoording In de Cool Breaks Effectmeting wordt gebruik gemaakt van een combinatie van diverse onderzoeksmethoden (desk- en fieldresearch), in het rapport worden primaire en secundaire gegevens gecombineerd. De resultaten van de eindmeting worden vergeleken met de nulmeting en vervolgens worden conclusies getrokken over de mate waarin de onderstaande doelen behaald zijn.

Verhoging bezoekersaantallen regio (overnachtingen en dagbezoek). Verhoging naamsbekendheid regio en in de markt zetten van het concept Cool Breaks. Verhoging van de toeristische omzet. Verbetering van de concurrentiepositie van de regio in het (inter)nationale toerisme

4.1. Deskresearch Voor het vaststellen van het aantal overnachtingen en de herkomst van de bezoekers is gekozen voor deskresearch op basis van secundaire bronnen.25

4.1.1. Overnachtingen en herkomst bezoekers Om inzicht te kunnen verschaffen in het aantal vakanties/verblijfsbezoeken en het aantal overnachtingen is gebruik gemaakt van de landelijke onderzoeken en statistieken op het gebied van toerisme voor Nederland en Duitsland. Het gebruiken van deze landelijke statistieken heeft een aantal belangrijke voordelen: de ontwikkeling van het aantal overnachtingen in de regio kan vergeleken worden met de landelijke ontwikkelingen. Het belangrijkst nadeel van het gebruiken van deze landelijke onderzoeken en statistieken is het feit dat de regio-afbakening niet in alle onderzoeken exact overeenkomt met de Cool Breaks-regio.

4.1.2. Passagiersaantallen Voor het vaststellen van de passagiersaantallen van de vluchthavens in de regio (Weeze Airport en Eindhoven Airport) is gebruikt gemaakt van een Europees overzicht van aantallen passagiers op vluchthavens (http://www.anna.aero/european-airport-traffic-trends). Gegevens over de herkomst en het profiel van de passagiers zijn –voor zover beschikbaar – overgenomen uit de bezoekersonderzoeken van de betreffende luchthavens.

4.2. Onderzoek bezoekersaantallen dagattracties Voor het onderzoeken van de bezoekersaantallen van de deelnemende dagattracties is gekozen voor een online-onderzoek, aangevuld met telefonisch onderzoek. Deelnemende bedrijven zijn via een e-mail benaderd en konden - door middel van een link in de e-mail – online een vragenlijst invullen. Door middel van (meerdere) telefonische nabelrondes is de response vervolgens verhoogd. In totaal zijn 79 dagattracties benaderd en is met 65 attracties gesproken (82%). Een deel van de dagattracties bleek geen inzicht te kunnen of willen geven in het aantal en/of de

25 Secundaire bronnen zijn gegevens die niet specifiek voor dit onderzoek verzameld zijn. 42


herkomst van de bezoekers. In totaal hebben 57 bedrijven of organisaties (een deel van) de vragen beantwoord (72%).

4.3. Onderzoek bekendheid en imago Om het imago en de bekendheid van de regio te meten is gekozen voor een consumentenonderzoek in Nederland en Duitsland. Er is - vanwege de hoge kosten - afgezien van een vergelijkbaar onderzoek in Spanje, Italië, Zweden, Groot-Brittannië en Ierland. De nulmeting naar de bekendheid en het imago van de Cool Breaks-regio is in de tweede helft van 2009 uitgevoerd. De promotiecampagne was toen net van start gegaan. De eindmeting is in juni 2012 uitgevoerd, net voor het eind van de campagneperiode. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van een online onderzoekspanel. Voor het Nederlandse deel van het onderzoek is uit het consumentenpanel van het bureau Panelwizard (www.panelwizard.com) een streekproef getrokken. Voor het Duitse deel van het onderzoek is een door het bureau een bestand aangekocht bij een externe leverancier van panelleden. Panelwizard hanteert voor de representativiteit van de steekproef de Gouden Standaard26. Het werken met een steekproef in plaats van het ondervragen van de totale populatie heeft als gevolg dat de uitkomsten nooit voor 100% zeker zijn. Voor 100% zekerheid zou de gehele populatie (in dit geval de totale Nederlandse bevolking en de totale bevolking van Duitsland) ondervraagd moeten worden.

4.3.1. Nederlanders Bij het Nederlandse deel van het onderzoek is gekozen voor een onderzoek onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking. In dit onderzoek geldt dat de te onderzoeken steekproef klein is ten opzichte van de totale onderzoekspopulatie. Er zijn in totaal 962 Nederlanders ondervraagd in 2009 en 819 in 2012, maar dit is slechts een klein deel van alle Nederlanders. Als de netto steekproef klein is ten opzichte van de totale populatie wordt voor de berekening van de nauwkeurigheid van de onderzoeksresultaten onderstaande formule gebruikt. In deze formule wordt uitgegaan van 95% betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten. 1,96* √ p * (1-p) = √ (50*50) * 1,96 n n Het ondervragen van een netto steekproef (n) van 962 Nederlanders levert een afwijking op van 3,2%. Dit betekent concreet dat als uit het onderzoek blijkt dat 89% van de Nederlanders het Nederlandse deel van het Cool Breaks-regio kent, er 95% kans is dat dit percentage in werkelijkheid tussen de 85,8% (89-3,2) en 92,2% (89+3,2) ligt27. Specifieke vragen over het gebied zijn alleen aan ‘de kenners’ (n=732) van het gebied gesteld, dit levert een afwijking van 3,6% op. In 2012 bedraagt de afwijking respectievelijk 3,4% voor de gehele populatie (n=819) en 4,1% bij de kenners (n=578).

26 De Gouden Standaard is een uniek ijkingsinstrument voor nationale en regionale steekproeven. Met de komst van de Gouden Standaard wordt er in de hele onderzoeksbranche gebruik gemaakt van dezelfde ijkingsdata voor representatief steekproefonderzoek. 27 Er is 5% kans dat het percentage in werkelijkheid (bij het ondervragen van de totale populatie = in dit geval alle Nederlanders) kleiner dan 85,8% of groter dan 92,2% is. 43


4.3.2. Duitsers Inwoners van de regio Nordrhein-Westfalen zijn een belangrijke doelgroep voor de Cool Breaks Campagne – een belangrijk deel van de dag- en verblijfsbezoekers in Cool Breaksregio komt uit Nordrhein-Westfalen. Bij het Duitse deel van het onderzoek is daarom gekozen voor een disproportionele gestratificeerde steekproef. Gestratificeerd wil zeggen dat de totale populatie (in dit geval alle Duitsers) onderverdeeld wordt in deelgroepen. In dit onderzoek is gekozen voor een verdeling in: ‘inwoners van Nordrhein-Westfalen' en ‘inwoners van de rest van Duitsland’’. Uit beide deelgroepen (strata) is een representatieve steekproef getrokken. Vanwege het belang van dit ‘bundesland’ is tevens gekozen voor een disproportionele steekproef. Circa 60% van de respondenten in dit onderzoek komt uit Nordrhein-Westfalen en 40% uit de rest van Duitsland. Een proportionele steekproef (verdeling respondenten gelijk aan verdeling inwoners) levert namelijk een onvoldoende grote netto steekproef in NordrheinWestfalen op. Voor uitspraken over de totale Duitse bevolking worden de antwoorden gewogen. In 2009 is een steekproef van 1174 Duitsers is ondervraagd over de bekendheid en het imago van de Cool Breaks-regio (Zuidoost Nederland en Duitse Niederrhein). In totaal kwamen 715 respondenten uit de regio Nordrhein-Westfalen en 459 uit de rest van Duitsland. In 2012 zijn 1012 Duitsers ondervraagd, hiervan kwamen 585 respondenten uit Nordrhein-Westfalen en 427 uit de rest van Duitsland. Voor beide deelgroepen geldt dat de te onderzoeken steekproef klein is ten opzichte van de totale onderzoekspopulatie. Als de netto steekproef klein is ten opzichte van de totale populatie wordt voor de berekening van de nauwkeurigheid van de onderzoeksresultaten onderstaande formule gebruikt. In deze formule wordt uitgegaan van 95% betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten. 1,96* √ p * (1-p) = √ (50*50) * 1,96 n n Het ondervragen van een netto steekproef (n) van 715 respondenten (2009) in NordrheinWestfalen levert een afwijking op van 3,6%. Dit betekent concreet dat als uit het onderzoek blijkt dat 47% van de inwoners van Nordrhein-Westfalen het Duitse deel van de Cool Breaksregio heeft bezocht (of er woont), er 95% kans is dat dit percentage in werkelijkheid tussen de 43,3% (47-3,6) en 50,6% (47+3,6) ligt28. Een netto (n) steekproef van 585 respondenten (2012) levert een afwijking op van 4,1%. In de rest van Duitsland zijn 459 respondenten ondervraagt, deze netto steekproef (n) levert een afwijking op van 4,6%. Dit betekent dat als uit het onderzoek blijkt dat 15% van de inwoners van de rest van Duitsland het Nederlandse deel van de Cool Breaks-regio heeft bezocht, er 95% kans is dat dit percentage in werkelijkheid tussen de 10,4% (15-4,6) en 19,6% (15+ 4,6) ligt29. Een netto steekproef (n) van 427 respondenten (2012) levert een afwijking op van 4,7%.

28 Er is 5% kans dat het percentage in werkelijkheid (bij het ondervragen van de totale populatie = in dit geval alle inwoners van Nordrhein-Westfalen) kleiner dan 43,3% of groter dan 50,6% is. 29 Er is 5% kans dat het percentage in werkelijkheid (bij het ondervragen van de totale populatie = in dit geval alle inwoners van Duitsland (excl. Nordrhein-Westfalen)) kleiner dan 10,4% of groter dan 19,6% is. 44


Bijlagen

45


Bijlage 1 Overzicht toeristengebieden CBS

46


Veluwe en Veluwerand (8) Apeldoorn Arnhem Barneveld Brummen Ede Epe Ermelo Hattem Heerde Nijkerk Nunspeet Oldebroek Putten Renkum Rheden Rozendaal Scherpenzeel Voorst Wageningen Gelders Rivierengebied (9) Beuningen Buren Culemborg Druten Geldermalsen Lingewaal Lingewaard Maasdriel Neder-Betuwe Neerijnen Overbetuwe Tiel West Maas en Waal Wijchen Zaltbommel

Oost-Brabant, Noord- en Midden Limburg en Rijk van Nijmegen (14) Ambt Montfoort Arcen en Velden Asten Beesel Bergen (L) Boekel Boxmeer Cranendonk Cuijck Deurne Echt-Susteren Gemert-Bakel Gennep Grave Groesbeek Haelen Heel Helden Helmond Heumen Heythuysen Horst aan de Maas Hunsel Kessel Laarbeek Landerd Maasbracht Maasbree Meerlo-Wanssum Meijel Mill en Sint-Hubert Millingen aan de Rijn Mook en Middelaar Nederweert Nijmegen Oss Roerdalen Roermond Roggel en Neer Sevenum St. Antonius Someren Swalmen Thorn Ubbergen Uen Venlo Venray Weert

47


48


Opdrachtgever: Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen WFG für den Kreis Viersen mbH

Opdrachtnemer: De Afdeling Onderzoek Jan Vermeerstraat 16 7204 CM Zutphen www.deafdelingonderzoek.nl

49

Binnen de Cool Breaks promotiecampagne zijn een aantal doelen geformuleerd, namelijk:

Recommend Documents