BIJLAGE 2: SELECTIE VAN MICROPROGRAMMA’S IN EUROPA
ADIE (Frankrijk)
Adie (l'Association pour le Droit de l'Initiative Economique) is een non profit organisatie opgezet in Frankrijk, in December 1988, met het doel om werklozen en/of mensen met een sociale uitkering te helpen als zelfstandige te beginnen of met een eigen zaak. ADIE biedt verschillende (financiële) producten aan: ð Leningen tot €5 000 met commerciële rente tarieven (7.5% in 2003). Meer dan 70% van deze leningen worden via de banken gegeven die ook 20% van de lening voor hun eigen rekening nemen. ð Giften om op te starten, die voor rekening komen van de overheid of particuliere geldschieters ð Renteloze achtergestelde leningen ð Advies aan ondernemers, vaak gerelateerd aan de lening De giften en het advies aan de ondernemers worden volledig gesubsidieerd. ADIE heeft ook de beschikking over een netwerk van 600 vrijwilligers, met name om de klanten te helpen met het overwinnen van bureaucratische hindernissen en voor advies aan de ondernemers na het verlenen van de lening. De belangrijkste criteria om aanvragen voor leningen te evalueren zijn de capaciteit en motivatie van de ondernemer en de haalbaarheid van het plan van de ondernemer (ondernemersplan). De aanvragen voor leningen worden geëvalueerd door een Comité met vrijwilligers uit de zaken- en financiële wereld en door staf van de bankpartners van ADIE. De meerderheid van de leningen gaat naar de handel en diensten sector (website ontwikkelaars; binnenhuisarchitecten, bloemisten, kunstenaars, bars, etc). ADIE heeft op dit moment 10 000 actieve klanten. Sinds 1989 heeft zij 23 000 bedrijfjes geholpen op te starten. De overlevingskans van deze bedrijven na twee jaar staat op 75%, wat gelijk is aan het nationale gemiddelde in Frankrijk. Na drie jaar is de overlevingskans hoger dan het Franse gemiddelde, dat is 54%. ADIE dekt haar kosten voor 30%. Een van de redenen is hiervoor zijn de kosten voor de niet financiële dienstverlening. Wat betreft de kosten voor de financiële diensten heeft Adie financiële kosten (zij leent van de banken) en moet zij de banken commissie betalen voor de leningen die via de banken versterkt worden. Hier staat tegenover dat de rente tarieven die ADIE aan de klant kan vragen wettelijk gelimiteerd zijn. Het ADIE model is interessant om verschillende redenen. Een van de redenen is de relatie tussen en organisatie als ADIE en de banken. Deze relatie draagt ertoe bij dat uiteindelijk de ADIE klant bankwaardig wordt. Interessant is ook dat de startende ondernemers een persoon toegewezen krijgen die hen helpt bij het volgen van de bureaucratische procedures met instanties die zich bezighouden met het opzetten van bedrijven en sociale uitkeringen. Een probleem is de duurzaamheid van de financiële dienstverlening van ADIE. Hierbij spelen wettelijk geregelde maximale rente tarieven en de hoge commissie van de banken een rol.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 1
De Solidaire Lening België Koning Boudewijn Stichting (tot 2002)
Het programma Solidaire Leningen werd in 1997 opgestart, na publicatie van het Algemeen Verslag over de Armoede waaruit bleek hoe moeilijk het voor kansarmen is om bij een bank krediet aan te vragen. Het programma werd door de Stichting Koning Boudewijn gefinancierd, met de financiële steun van de grote Belgische banken[1] en van de Nationale Loterij. De solidaire lening is tegelijk een krediet én een vorm van individuele begeleiding voor kansarme personen die als zelfstandige willen werken. Het idee is gebaseerd op de vaststelling dat een aantal mensen in de marge, die van een uitkering leven of in hun leven tegenslag hebben gekend, wel een interessant plan hebben voor een eigen zaak, maar er niet in slagen het nodige startkapitaal bijeen te brengen omdat het krediet tegen marktvoorwaarden voor hen onbereikbaar is. Door hun isolement beschikken ze vaak ook niet over de nodige interessante contacten om hun plan bij te schaven of om de onvermijdelijke problemen tijdens de startfase te boven te komen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel: hun wat chaotische verleden wekt argwaan op bij de banken en werkt verlammend op de ondernemingszin van de initiatiefnemers. Het systeem van solidaire leningen wil die spiraal doorbreken en de aanvragers, na selectie, een microkrediet toekennen van maximum€ 7500, gekoppeld aan professionele begeleiding door gespecialiseerde structuren. Die structuren - Job’in in Luik, Cer’action in Brussel, Credal in Wallonië en in Brussel, Hefboom in Vlaanderen, Kanaal 127 in Kortrijk - hebben heel nauw aan het experiment meegewerkt. Er werd een duizendtal dossiers ingediend, uit alle hoeken van het land. Ongeveer 210 aanvragers hebben een solidaire lening gekregen. In totaal werd voor €1.25 miljoen krediet toegekend. Het zijn vooral uitkeringsgerechtigde werklozen en mensen die een leefloon trekken die een solidaire lening aanvragen. De aard van de activiteiten is zeer uiteenlopend, maar het gaat vooral om klein- en ambulante handel, om buurtdiensten, kleine productieactiviteiten, ambachtelijke activiteiten en de horeca. Met de solidaire lening konden bedrijfsactiviteiten worden opgestart zoals een naaiatelier, een afhaalpizzeria, een bio-kruidenierszaak, een schoenmakerij, een sociale taxidienst, een kunstsmederij, een sleep- en takeldienst dag en nacht, onderhoud van tuinen en parken, een mobiele carwash, een exotisch restaurant, … Een groot deel van de uitgekeerde leningen word echter niet terugbetaald en een relatief groot deel van de deelnemers heeft uiteindelijk geen bedrijf opgestart. De belangrijkste les die we van het programma kunnen leren zijn is dat doelgroep en instrumenten op elkaar afgestemd moeten zijn om de doelstellingen te bereiken. In het geval van de Koning Boudewijn Stichting was er geen duidelijke keuze gemaakt tussen het soort klanten dat de lening zou kunnen aanvragen: • •
echte ondernemers die daadwerkelijk succesvol kunnen zijn met het opzetten van een eigen bedrijf of klanten die het meeste geholpen zijn met een klein steuntje in de rug om een supplementair inkomen te verwerven.
Voor de tweede groep is een leningenprogramma niet de juiste optie, want zij zullen vaak niet in staat zijn deze leningen terug te betalen. Bovendien, indien men wil dat een groot deel van de deelnemers daadwerkelijk ondernemingen opzet, moet men ook op ondernemers selecteren. Een additionele les is dat het imago van het programma belangrijk is. Een sociaal imago draagt niet noodzakelijkerwijs toe aan terugbetaling van leningen. Een programma dat zich richt op ondernemerschap ontwikkeling heeft een ondernemend imago nodig.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 2
The Back to (Enterprise) Work Allowance Ierland
Het Ierse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft beleid dat er op gericht is structureel werklozen aan te moedigen als zelfstandige aan de slag te gaan. De werkloze behoud zijn uitkering over een periode van vier jaar, waarbij de uitkering na ieder jaar 25% afneemt. Deze uitkering wordt Back to Work (Enterprise) Allowance genoemd en is niet alleen bedoeld voor structureel werkelozen maar ook voor alleenstaande ouders, personen die een uitkering krijgen vanwege een handicap of arbeidsongeschiktheid en mensen die uit de gevangenis komen. Om te kwalificeren voor deze beleidsmaatregel moet men op zijn minst drie jaren werkloos zijn of sedert 12 maanden een andere sociale uitkering ontvangen (arbeidsongeschiktheid, een ouder gezin, weduwe pensioen, en dergelijke). Mensen die uit de gevangenis komen hebben meteen recht op deze uitkering. Als men een eigen zaak wil beginnen moet men allereerst een cursus Start Je Eigen Zaak volgen. Men kan ook additionele steun krijgen in de vorm van training, markt onderzoek, hulp bij de boekhouding en toegang tot leningen om gereedschap te kopen. Men krijgt ook 50% van de publieke aansprakelijkheidsverzekering vergoed, die verplicht is als men als zelfstandige wil werken. Indien het in vier jaar niet lukt om een succesvolle zaak op starten kan men zonder enig probleem terugvallen op de oorspronkelijke uitkering. Deze beleidsmaatregel is een goed voorbeeld van hoe werklozen gemotiveerd kunnen worden om een eigen zaak op te starten, namelijk door hen tijd te geven een winstgevende zaak op te bouwen. Van de andere kant kan men zich afvragen of de klant tot het uiterste zal gaan om van zijn zaak een succes te maken.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 3
Phoenix Fund Engeland
In Engeland heeft de regering in 1999 een fonds in het leven geroepen om het opzetten en ontwikkelen van ondernemingen van kansarme groepen in kansarme wijken te ondersteunen. Dit fonds heet het Phoenix Fund. Een van de programma’s van het Fonds ondersteunt de zogenaamde Community Development Finance Institutions (CDFS) die op hun beurt micro kredieten verstrekken aan kansarme. Deze steun van het Fonds aan de CDFIs heeft drie componenten:
1.
Schenkingen om de operationele kosten van de CDFIs te financieren
2.
Bijdrage aan het kapitaal van de CBFIs bedoeld om door te lenen aan de kansarmen
3.
Een garantie fonds om banken en liefdadigheidsorganisaties te bewegen om leningen te verstrekken aan de CDFIs
Op dit moment bestaan er 80 CDFIs in het Verenigd Koninkrijk waarvan er 60 steun hebben ontvangen van de Phoenix Challenge Fund. Voor 21 van deze organisaties was het de eerste keer dat men zich met financiële dienstverlening ging bezighouden. De resultaten van het programma zijn veelbelovend volgens de externe evaluatie van dit programma: 1.
Het programma heeft er in belangrijke mate aan toe bijgedragen dat kansarmen nu toegang hebben tot financiële dienstverlening en de CDFIs staan nu op de kaart van financiële dienstverleners.
2.
Er zijn 616 nieuwe ondernemingen opgezet and 290 bestaande ondernemingen hebben uitgebreid. Er zijn 1745 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd. 70% van de leningen ging naar kansarme wijken, 40% daarvan naar etnische minderheden en 30% naar vrouwen. De kosten van het creëren van een arbeidsplaats kostte gemiddeld 5000 Britse ponden.
Aan de andere kant is de financiële duurzaamheid van de CDFIs een probleem. De meerderheid is niet in staat zijn kosten te dekken. Er zijn verschillende redenen hiervoor aan te voeren. Het Fonds heeft een relatief groot aantal kleine CDFIs die nog in de eerste fase verkeren van financiële dienstverlening. Dit heeft invloed op het aantal klanten en de productiviteit. Ook de credit methodologieen zijn nog niet perfect en moeten financiële instrumenten en doelgroep beter op elkaar afgestemd worden. Het is de bedoeling van de overheid het programma ter ondersteuning van de CDFIs in 2006 stop te zetten. De externe evaluatie van het programma stelt echter dat de overheid haar steun zou moeten voortzetten vanwege de goede resultaten in plaats van te zaaien, maar niet te investeren om te oogsten. Andere aanbevelingen zijn: 1.
2. 3.
4.
De CDFIs zouden meer aandacht moeten geven aan markt onderzoek door de CDFI, zodat ze de klanten beter leren kennen en de diensten beter kunnen afstemmen. CDFIs en overheid zouden maatregelen moeten nemen om de financiële duurzaamheid van de CDFIs te bewerkstelligen De overheid zou de diversiteit in de CDFI modellen moeten aanmoedigen om specifieke oplossingen voor specifieke problemen te laten bestaan. Aan de andere kant moet ook worden vastgesteld wat nu eigenlijk goede praktijken zijn door het introduceren van management informatie systemen en kosten baten analyse. De overheid zou het samengaan van financiële en niet financiële dienstverlening moeten bevorderen.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 4
ICH AG Duitsland
De beslissing om zelfstandig aan het werk te gaan of om een eigen zaak te beginnen is een beslissing met grote risico’s in Duitsland. Als men een eigen zaak opstart, verliest men alle uitkeringen na een half jaar overbrugging (Überbrückungsgeld) en wordt men verplicht om sociale premies af te dragen. Deze laatste zijn natuurlijk relatief hoog voor startende ondernemingen. Daarom heeft de Duitse regering een programma gestart om deze sociale lasten te verminderen gedurende enige tijd. De ICH AG subsidie is op zo’n manier berekend dat het de pensioen premies (AOW premie) vergoed, maar niet de premies voor de gezondheidszorg. De regeling is in 2003 gestart en heeft een duur van drie jaren, waarbij de subsidie afneemt van €600 in het eerste naar €240 in het derde jaar. In feite verlengt maatregel de periode waarin de starter subsidiesteun krijgt om zijn bedrijf winstgevend te maken. De regeling heeft een enorme vraag gecreëerd. Er zijn meer dan 200,000 aanvragen binnen gekomen, waarvan er bij benadering 100,000 zijn gehonoreerd. De regeling zou verbeterd kunnen worden door het inbouwen van een filter om eventueel misbruik te voorkomen en te selecteren op ondernemers kwaliteiten. De financiële dienst verlening (leningen) en niet financiële dienstverlening in de vorm van training en advies voor nieuwe ondernemers zijn ook zaken die voor verbetering vatbaar zijn in Duitsland.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 5
Caixas de Ahorro (Spaarbanken) Spanje
De spaarbanken in Spanje hebben van oorsprong sterke regionale wortels. Hun doel is om de behoeften van de families and ondernemingen in de regio te bevredigen. Op het moment zijn er 46 Spaarbanken in Spanje, wat normale banken zijn die onder toezicht staan van de Centrale Bank. De Spaarbanken combineren hun financiële activiteiten echter met sociaal werk, zoals zij dat noemen. Met de Stichting als rechtspersoon hoeven zij geen dividend te betalen over de winsten. Van de andere kant wordt geacht dat een deel van die winsten sociaal besteed wordt (25%). Sedert enkele jaren wordt een deel van de winsten gebruikt om middels micro kredieten aan nieuwe en bestaande ondernemingen mensen weer aan het werk te krijgen. Hieronder volgt een voorbeeld. De Caixa Catalunya was de eerste Spaarbank in Spanje die een micro krediet program opstartte in 2001, door middel van de Stichting Un Sol Mon, met de tweevoudige doelstelling om de toegang to financiële diensten voor kansarmen te verbeteren en werkgelegenheid te creëren. In 2004 formaliseerde deze stichting 207 micro leningen met een totale waarde van Euro 1.7 mln (Gemiddeld Euro 8.212,=). De Stichting werkt samen met het “Network of Microcredit Support Organizations (Xesmic)”, die aan het eind van 2004 74 leden had. Deze organisaties helpen de micro ondernemers om hun ideeën te formuleren, valideren de levensvatbaarheid van de projecten en geven advies aan de ondernemers nadat ze krediet hebben gekregen. Het Spaarbanken model is interessant want het geeft aan dat het mogelijk is fondsen te mobiliseren voor micro krediet en werkgelegenheid door te appelleren aan de sociale verantwoordelijkheid van grote (financiële) bedrijven en door het opzetten van publiek private samenwerking.
FACET BV 2006
Een nog onontgonnen gebied Microkredieten in Nederland, kansen en uitdagingen voor banken en starters Verplichtingnummer 1-4073
Bijlage 2 - 6
