Bidbook 2011 Facilitaire dienstverlening
Blijvend van waarde
Inleiding
De facilitaire dienstverlening vervult in Nederland een belangrijke rol. Catering, beveiliging en schoonmaken zijn de smeerolie van onze economie. Op de arbeidsmarkt heeft de branche een voorbeeldfunctie. Mensen die elders moeilijk of niet aan de slag komen krijgen kansen en een opleiding. Maar de facilitaire dienstverlening staat onder druk. De sterke focus bij opdrachtgevers op korte termijn besparingen bedreigen de lange termijn baten van de facilitaire dienstverlening. Er is een prijzenoorlog ontketend. In een sector die een significante bijdrage levert aan de arbeidsparticipatie van kwetsbare groepen, blijft dit niet zonder gevolgen. De rol van startmotor van de arbeidsmarkt die de facilitaire dienstverlening bekleedt, wordt aangetast. Hierdoor loopt bijvoorbeeld ook het doelgroepenbeleid van de overheid schade op. De financiële baten van het aanbesteden op de allerlaagste prijs, wegen niet op tegen de maatschappelijke schade die dit veroorzaakt. In de schoonmaaksector leidde dit tot de langdurigste staking in de naoorlogse arbeidsverhoudingen in het land. Bovendien heeft de prijzenslag onmiskenbaar zijn weerslag op de kwaliteit en de werkdruk van het personeel. Hoewel een verantwoorde groei binnen de sector mogelijk zou moeten zijn, is er in de praktijk sprake van krimp. Dit versterkt het gevoel van urgentie om de problemen snel en voortvarend aan te pakken. De facilitaire dienstverleners willen werken vanuit een gezond economisch model met de daarbij behorende positieve bedrijfseconomische, sociale en maatschappelijke effecten. Nu dit streven onder druk staat is een omslag in het denken en handelen binnen de keten nodig. Dit is een uitdaging die de branche samen met de opdrachtgevers aan dient te gaan. Te beginnen met de grootste opdrachtgever: de overheid. Juist nu de overheid zich geconfronteerd ziet met omvang rijke bezuinigingen die ook de overheidsorganisaties zelf niet ongemoeid zullen laten. Gezamenlijk willen we de weg naar succesvol ondernemerschap terug inslaan. In het FD Bidbook 2011 staan hiervoor de noodzakelijke stappen.
De facilitaire dienstverlening vervult in Nederland een belangrijke rol
Inhoudsopgave
Facilitaire dienstverlening: een factor van betekenis
6
Bedreigingen voor de facilitaire dienstverlening
7
FD Bid 2011: Blijvend van Waarde
8
Bijlage
12
Uitgave 26 oktober 2011
Facilitaire dienstverlening: een factor van betekenis
Facilitaire dienstverlening is een economische en maatschappelijke factor van betekenis. Het beheer van gebouwen, zoals onderhoud, schoonmaak, beveiliging en verzorging van de catering vormt een van de bouwstenen van een goed functionerende economie. De dienstverleners in de branche hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken:
○○ Het zijn arbeidsintensieve bedrijven met onregelmatige werktijden. ○○ Er werken veel laagopgeleide medewerkers uit veelal maatschappelijk kwetsbare groepen.
○○ Men werkt in een verdringingsmarkt met een forse prijsdruk en veel contract wisselingen.
○○ Opdrachten worden veelvuldig aanbesteed met de prijs als enig onderscheidend criterium.
○○ De focus op kosten stimuleert de entree van ‘cowboys’ op de markt die de cao negeren.
Facilitaire dienstverleners zijn unieke werkgevers omdat ze een atypische ‘workforce’ hebben. Mensen die moeilijk aan een baan komen, kunnen succesvol aan de slag in de facilitaire branches. Dit maakt de sociaal-economische betekenis van de facilitaire sector van bijzonder belang, zeker voor de overheid. De facilitaire dienstverlening heeft bewezen een opstap te zijn naar een succesvolle en bevredigende maatschappelijke en economische participatie van mensen uit alle lagen van de bevolking. De sector:
○○ ○○ ○○ ○○ ○○ ○○
levert een bijdrage aan de houdbaarheid van de verzorgingsstaat; voorkomt door de laagdrempeligheid een structureel tekort aan arbeidskrachten; biedt kansen aan vrouwen, ouderen, laaggeletterden, minderheden, herintreders; speelt een belangrijke rol bij het terugdringen van de (langdurige) werkloosheid; draagt actief bij aan integratie op de werkvloer van minderheidsgroeperingen; is voor velen een eerste stap op weg naar zelfstandig ondernemerschap.
De sector houdt de arbeidsmarkt en economie in beweging en biedt het beste alternatief voor (subsidie-)regelingen die gericht zijn op bovenstaande punten.
Bedreigingen voor de facilitaire dienstverlening
Het (succesvol) uitbesteden van facilitaire dienstverlening heeft als ongewenst bijeffect een gebrek aan belangstelling voor medewerkers en de geleverde diensten. Facilitaire dienstverlening is verworden tot een inkoopcategorie. Hierdoor komt de aangetoonde economische en maatschappelijke waarde van de sector in het geding. De inkoopmacht versterkt dit effect. Bijvoorbeeld het volume van de overheid maakt het mogelijk facilitaire diensten telkens weer tegen een lagere prijs en een kortere contractsduur aan te besteden. Dit bedreigt ten eerste de kwaliteit van de dienst verlening. De werkplek wordt minder schoon, veilig en gezond. Ten tweede wordt het zonder een gezonde facilitaire sector bijzonder moeilijk invulling te geven aan het doelgroepenbeleid ‘moeilijk plaatsbaren’ aan een baan te helpen. Ook investeringen in het opleiden van personeel worden teruggeschroefd. Voor de schoonmaak- en contractcateringbranche is bovendien in de cao vastgelegd, dat bij contractwisselingen het huidige personeel wordt overgenomen door de nieuwe dienstverlener. Zittend personeel gaat dus mee naar de goedkoopste aanbieder. Om nog iets te verdienen worden arbeidsuren van het personeel verminderd (terwijl de werkdruk stijgt). Het afgelopen jaar heeft duidelijk gemaakt dat het water de mede werkers en de bedrijven in de branche aan de lippen staat. Diverse langdurige stakingen waren landelijk nieuws. Een ander ongewenst effect van de neerwaartse prijsspiraal is dat meer en meer bedrijven moeite hebben de cao-afspraken na te komen, waardoor ‘cowboys’ vrij spel krijgen. Deze bedrijven ontduiken de cao, veiligheid- en hygiënevoorschriften met alle gevolgen van dien. Gecertificeerde bedrijven waarborgen juist de gewenste kwaliteit en de naleving van cao’s.
FD Bid 2011: Blijvend van waarde
Om blijvend van waarde te zijn, zowel bedrijfseconomisch als sociaal-maatschappelijk, stelt de facilitaire dienstverlening voor om samen met de overheid als grootste opdrachtgever de volgende stappen te zetten in 2011:
1.
Herstellen persoonlijk contact
Door schaalvergroting, rationalisering en uitbesteding van het inkoopproces zijn opdrachtgevers deels vervreemd van de dienst die ze inkopen. In zeker 30% van de aanbestedingen wordt bijvoorbeeld een intermediair ingehuurd om de aanbesteding van a tot z te regelen. Vraag en aanbod worden zo het vacuüm ingezogen door een zijdige focus op kosten. (De intermediair moet immers zijn eigen kosten plus een opslag terugverdienen.) Opdrachtgevers lopen zo de kans op een kwalitatief hoog waardige en innovatieve dienstverlening mis. Met het frequent inhuren van interme diairs boet de inkoper in aan kennis en ervaring met een bepaalde dienst, en daarmee ook aan betrokkenheid bij de dienstverlener, zijn of haar medewerkers en de kwaliteit van de dienst. Herstel van het persoonlijk contact tussen opdrachtgever en opdracht nemer zorgt voor een hogere kwaliteit van de inkoop. De ‘code voor verantwoordelijk marktgedrag’ (initiatief van de schoonmaak- en glazenwasserbranche) onderstreept de huidige tendens van de neerwaartse spiraal die zijn grenzen ook hier lijkt te hebben bereikt.
2.
Inhoudelijke ondersteuning inkopers
3.
Contractvoorwaarden nader bekijken
4.
Duur en kwaliteit contracten
Wet- en regelgeving, waarvan een groot deel Europees, juridisering van het inkoop proces en een gebrek aan objectieve meetinstrumenten belemmeren een kwalitatief goede aanbesteding. Als gevolg hiervan wordt in veel gevallen het eenduidige criterium van de prijs gehanteerd. De facilitaire dienstverlening werkt daarom aan het transpa ranter maken van het inkoopproces en het opstellen van kwalitatieve en kwantitatieve meetinstrumenten. Deze inhoudelijke ondersteuning zal de communicatie tussen opdrachtgever en dienstverlener verbeteren. Daarnaast zorgt een duidelijke uitleg van de toepassing van Europese regelgeving voor het niet langer onnodig uitsluiten van het mkb bij aanbestedingen.
Het komt regelmatig voor dat contractvoorwaarden a priori partijen uitsluiten van het aanbestedingsproces. Wij realiseren ons dat dit op voorhand niet zo bedoeld is door aanbieders, maar het blijkt in de praktijk wel vaak het gevolg van gestelde criteria. Deze knock-out contracten doen opdrachtgever en aanbieder te kort. Een goed functionerende markt is gebaat bij een divers aanbod. Het vooraf uitsluiten van aanbieders laat de markt aan een te beperkt aantal spelers. Dit effect wordt soms versterkt door de zogenaamde referentie-eis en het gebruik van cluster- en raamcontracten. In het regeerakkoord wordt hier aandacht aan besteed: ‘Het mkb verdient meer kansen bij aanbestedingen door de overheid. Cluster- en raamcontracten worden terug gedrongen; de omzeteis gaat omlaag. Als een bedrijf met succes een aanbestedings procedure heeft doorstaan, moet de erkenning voor meerdere jaren zijn geregeld.’ In de regeldrukbrief van minister Verhagen wordt deze doelstelling herhaald. Een andere onmogelijke contractvoorwaarde is die van de onbeperkte aansprakelijk heid. Hiervoor kunnen grote en kleine bedrijven zich simpelweg niet verzekeren. Als de dienstverlener ingaat op deze eis, zet hij de continuïteit van zijn bedrijf op het spel. De opdrachtgever kan immers een onbeperkte schadeclaim bij opdrachtnemer neer leggen. Een normale eis is een beperking van de aansprakelijkheid tot een bepaald redelijk bedrag, waarbij redelijk een bedrag is dat in een bepaalde verhouding staat tot de totale opdrachtsom.
Bedrijven in de sector facilitaire dienstverlening gaan failliet als gevolg van de huidige mores op de aanbestedingsmarkt. Begrijpelijk is dat de overheid zuinig en zorgvuldig om gaat met belastinggeld. Maar de winst die bijvoorbeeld de overheid behaalt met het verlagen van de prijs, weegt niet op tegen de maatschappelijke kosten zoals verslechtering van arbeidsomstandigheden en -voorwaarden van medewerkers en een verstoring van de arbeidsmarkt voor ongeschoold personeel en kwetsbare groepen. Bij contractwisselingen worden werknemers in de contractcatering- en schoonmaak branche overgenomen door de nieuwe (vaak goedkopere) opdrachtgever. Deze wisseling van ‘baas’ blijkt voor medewerkers een belangrijke werkdrukfactor te zijn. Een factor waarmee rekening gehouden moet worden. Bovendien leiden kort lopende contracten (met een duur van 1-3 jaar) voor zowel opdrachtgever als opdrachtnemer tot hoge aanbestedingskosten, nog los van de juridische conflicten die regelmatig uit de procedures voortvloeien. Een kortlopend contract belemmert innovaties en investeringen (in personeel bijvoorbeeld).
Het nieuwe kabinet en de overheid hebben de sleutel in handen om dit te veranderen door uit te gaan van ‘Fair Trade’ in aanbesteden. Naast duurzame inkoop van producten moet dit zich ook vertalen in eerlijk aanbesteden met oog voor kwaliteit en mede werkers (sociale criteria) en de duur van contracten teneinde innovatie en investeringen mogelijk te maken.
5.
Voorkom juridisering Europese aanbestedingen
6.
Code goed opdrachtgeverschap versneld verbreden
Europese aanbestedingen voor leveringen en diensten betreffen opdrachten van ten minste 193.000 euro. Een drempel die niet alleen door de facilitaire branches, maar door het totaal georganiseerde bedrijfsleven veel te laag wordt bevonden. Doorgaans zijn het opdrachten waar veel belangen mee gemoeid zijn. De opdrachtgever wil op zeker spelen en aanbiedende partijen doen alle moeite een dergelijke opdracht binnen te halen. Deelname aan de aanbesteding is kostbaar vanwege de tijdrovende proce dure en het ambitieniveau van de aanbieders. Regelmatig komt het echter voor dat de bestekken niet volledig adequaat en duidelijk zijn. Vanwege de grote belangen én de hoge procedurekosten, zijn (niet-geselecteerde) aanbieders in dat geval geneigd tot het aangaan van een juridische strijd met de opdrachtgever (in meer dan 50% van de gevallen!). Hetgeen nog meer kosten met zich meebrengt. De facilitaire dienstverleners zouden graag van deze juridisering verlost worden. Geen enkele partij is er bij gebaat. De opdrachtgever wordt alsmaar strenger om nog meer zekerheid in te bouwen. De aanbieder stelt zich steeds harder op, gezien de grote belangen die op het spel staan. Het facilitaire bedrijfsleven wil samen met de rijksoverheid een oplossing zoeken voor deze juridisering, opdat grote aanbestedingsprocedures soepeler verlopen.
Werkgevers, vakbonden, private opdrachtgevers, rijksoverheid en intermediairs hebben gezamenlijk de ‘code verantwoordelijk marktgedrag’ ondertekend. Hierin is vastgesteld hoe een eerlijker concurrentie op basis van een goede prijs- en kwaliteitverhouding in de schoonmaakbranche tot stand kan komen. Ook in deze code krijgt de deskundigheid
van inkopers op het gebied van schoonmaak een plaats. Tegelijkertijd ontwikkelt de branche een keurmerk dat een gemeenschappelijk kwaliteitsniveau garandeert. Goed opdrachtgeverschap en goed werkgeverschap zijn twee kanten van dezelfde medaille. Gecertificeerde dienstverleners kunnen publieke en private opdrachtgevers veel meer waarborgen op goed werkgeverschap geven.
7.
Sociale criteria aanbesteden – verbreding scope
In een brief aan de Tweede Kamer van 13 april 2010 doet toenmalig minister Donner van het ministerie van SZW een aantal relevante toezeggingen. In 2010 vinden aanbestedingstrajecten plaats voor schoonmaakdiensten bij zeven departementen. Hierbij wordt rekening gehouden met sociale criteria en duurzaamheidcriteria. Een evaluatie hiervan laat zien in hoeverre de sociale en duurzame voornemens zijn gerealiseerd. De facilitaire dienstverlening stelt voor dit initiatief breder te trekken en catering en beveiliging onderdeel van de scope te maken. Bijvoorbeeld onder de noemer Maatschappelijk Verantwoord Aanbesteden (Diensten) voor de overheid.
8.
Regeerakkoord: centrale inkoop
‘Er wordt door de rijksoverheid verder gewerkt aan de vorming van een rijksinspectie en centralisatie van bedrijfsvoering (o.a. ICT, inkoop, huisvesting, auditdiensten, facilitaire diensten) met een adequate aansturing en doorzettingsmacht voor de verantwoordelijke bewindspersoon.’ Een centrale inkoop door de rijksoverheid met een verantwoordelijke bewindspersoon is een prachtige kans om gestalte te geven aan goed opdrachtgeverschap voor de inkoop van alle facilitaire diensten. Wel dient de rijksoverheid te waken voor te grote opdrachten uit oogpunt van bezuinigingen (niet één aanbesteding voor 25 politieregio’s bijvoorbeeld). Het ontwikkelen van aanbestedingsmodellen per dienst zal voor inkopers en aanbieders de kwaliteit en de samenwerking verder verbeteren. Ook nodigen de facilitaire branches de overheidsinkopers graag uit voor werkbezoeken.
9.
Experimenten met re-integratie
Werkgevers in de facilitaire dienstverlening bieden mensen met afstand tot de arbeids markt graag een kans om in hun bedrijf een loopbaan te starten. OSB, Veneca en de Nederlandse Veiligheidsbranche zien kansen om samen met de overheid initiatieven te ontplooien gericht op de activering van verschillende doelgroepen. Hiermee kan een start worden gemaakt met de daadkrachtige uitvoering van een belangrijk voorstel uit het regeerakkoord: het realiseren van één regeling voor de onderkant van de arbeids markt, die de Wet werk en bijstand (Wwb), Wajong en de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) hervormt. Met dit bidbook nemen OSB, Veneca en de Nederlandse Veiligheidsbranche het voortouw om afspraken te maken met de overheid over goed opdrachtgeverschap en goed werkgeverschap in de facilitaire dienstverlening.
Bijlage: cijfers, definities en achtergronden
Tabel 1 Schoonmaak
Catering
Beveiliging
Geslacht
65% vrouwen 35% mannen
70% vrouwen 30% mannen
22% vrouwen 78% mannen
Leeftijd
12% < 21 jaar 49% 22-40 jaar 39% > 40 jaar
11% 21-30 jaar 21% 30-40 jaar 68% > 40 jaar
15% < 25 jaar 62% 25-45 jaar 23% > 45 jaar
Omvang dienstverband
20% voltijd 21% voltijd 80% deeltijd 24% 31-39 uur 67% minder dan 25 uur 55% < 30 uur
Specifieke kenmerken als werkgever Bedrijfscatering
○○ De branche is aantrekkelijk voor herintreders (69% is ouder dan 40 jaar). ○○ Steeds meer Wajongers en van oorsprong niet-Nederlanders vinden hun weg naar de contractcatering.
○○ Nederlands spreken en lezen is vereist, maar men kan in de catering van start
zonder diploma’s. Vervolgens zijn de opleidingen cateringmedewerker en catering manager beschikbaar. Catering is vaak een eerste stap in een loopbaan.
Schoonmaak
○○ Het betreft werknemers in schoonmaak van bedrijfsgebouwen en -objecten, ○○ ○○
gespecialiseerde schoonmaak en mensen in leidinggevende posities. Circa 70% is laagopgeleid en ongeveer een kwart van het personeelsbestand is van allochtone afkomst. Opleiding: een opleiding is niet nodig. Wel worden vakopleidingen en taal cursussen aangeboden (dit laatste is afgesproken in de cao). Voor meer gespecia liseerde vormen van schoonmaak, zoals gevelreiniging, zijn meer gespecialiseerde opleidingen vereist.
Beveiliging
○○ De beveiligingsbranche vangt veel werknemers op uit andere sectoren. Zoals ○○ ○○ ○○
afgekeurde medewerkers uit de fysiek zware beroepen. Deze krijgen in de beveiliging een tweede kans op een loopbaan. In de beveiliging werken ook relatief veel medewerkers van allochtone afkomst. De branche vormt de onderkant van de geüniformeerde beroepen (kan een opstap naar een carrière binnen de politie zijn). Opleiding: een vakdiploma is vereist. Medewerkers moeten de Nederlandse taal goed beheersen. Het gemiddelde niveau is mbo 2.
Effecten van aanbesteden op bodemprijzen
1. Verlaging van de kwaliteit van dienstverlening (schoon, veilig en gezond); 2. Verhoging van werkdruk en verlaging van arbeidsvoorwaarden; 3. Verlaging van de contracturen van medewerkers; 4. Geen investeringen in vakopleiding, taalcursus en ondersteuning bij inburgering; 5. Het door ondernemers niet 100% naleven van het contract (omdat dat niet kan voor het afgesproken bedrag); 6. Het niet aannemen van nieuw personeel; 7. Het ontduiken van de cao.
OSB
OSB behartigt de belangen van de schoonmaak- en glazenwasserbranche. Bij OSB zijn 600 leden aangesloten die samen 80% van de markt realiseren. Zij zijn actief in schoonmaak van gebouwen, glazenwassen, gevelbehandeling, calamiteiten schoonmaak en reiniging in de voedingsmiddelenindustrie. In de branche werken 150.000 mensen, waarvan 120.000 bij OSB-leden.
Veneca
Branchevereniging Veneca heeft als doel door onderlinge samenwerking van de leden de economische en sociale belangen van hun bedrijven en de sector catering als zodanig te behartigen. Alle lidbedrijven zijn landelijk opererende contractcatering organisaties. De Veneca-leden vertegenwoordigen 90% van de markt en verzorgen samen ruim 2 miljoen maaltijden per dag.
Nederlandse Veiligheidsbranche
De Nederlandse Veiligheidsbranche is de brancheorganisatie van bedrijven die econo misch actief zijn in de veiligheidsbranche. Bij de vereniging zijn beveiligingsbedrijven, onderzoeksbureaus en bedrijven in het geld- en waardetransport aangesloten. De leden van de Nederlandse Veiligheidsbranche vertegenwoordigen ruim 90% van de omzet in de markt. Ook is meer dan 90% van de 31.500 werknemers in dienstbetrekking bij een van haar leden.
Colofon Redactie OSB Veneca Nederlandse Veiligheidsbranche Vormgeving BURO18 communicatie bv Drukwerk Bergman Mediagroup
De facilitaire dienstverlening vervult in Nederland een belangrijke rol
Meer informatie via
[email protected] of 0183 - 626 172
