Beveilig uw gemeentehuis

www.vps.fgov.be

Beveilig uw gemeentehuis

Inhoudstafel Inleiding

5

Fiche I Opening van het gemeentehuis

7

Richtlijnen Incidenten Fiche II Sluiting van het gemeentehuis

Richtlijnen Incidenten

8 9

11

12 13

Fiche III Opening cliënteel

15

Richtlijnen Incidenten

16 17

Fiche IV Toegang tot de beveiligde personeelzone voor onderhoudspersoneel of derde ondernemingen

Richtlijnen Incidenten

2

INHOUDSTAFEL

19

20 21

Fiche V Vergrendelingsmiddelen

Richtlijnen A. Sleutels B. Codes Incidenten Fiche VI Vaststelling van een misdrijf

Richtlijnen Incidenten Fiche VII Bommelding en brandalarm

Richtlijnen A. Bommelding per telefoon B. Brandalarm Fiche VIII Beveiliging voorraden waardedocumenten

Richtlijnen Incidenten

23

24 24 25 26

27

28 29

31

32 32 33

35

36 37

3

4

Inleiding De beveiliging van de documenten is een belangrijk element in het totaalconcept bij de beveiliging van administratieve gebouwen van een gemeente. Het is van fundamenteel belang ervoor te zorgen dat de blanco identiteitsdocumenten en rijbewijzen met de meeste zorg beveiligd worden om elke vorm van diefstal of fraude te voorkomen. De geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van deze documenten in het buitenland is hiervan in grote mate afhankelijk en veelvuldige diefstallen en vooral het misbruik van deze documenten betekenen een belangrijk imagoverlies. Tenslotte dient hier eveneens aangestipt dat sommige diefstallen gebeuren door het eigen personeel (interne diefstallen) die uit louter winstbejag meewerken aan een diefstal, hem mogelijk maken of zelf de diefstal plegen. Aangeraden wordt om hier reeds rekening mee te houden bij de aanwerving van het personeel. In veel gevallen hadden de diefstallen in de gemeentehuizen kunnen voorkomen worden. Veel gemeentehuizen zijn namelijk weinig of onvoldoende beveiligd tegen diefstal van waardedocumenten. Door het nemen van preventiemaatregelen zouden de risico’s aanzienlijk verminderd kunnen worden. Dit referentiedocument is ontwikkeld voor veiligheidsverantwoordelijken, aangeduid door de burgemeester. Voor hen is het een onmisbaar werkinstrument in het kader van hun opdracht om preventiemaatregelen toe te passen binnen de gemeenteadministratie. De vele organisatorische voorschriften vervat in de hierna voorgestelde fiches zijn algemene richtlijnen die dienen aangepast te worden aan de lokale omstandigheden, afhankelijk van de omgevingsfactoren, de structuur van het administratieve complex en de middelen die voorhanden zijn. Deze drie elementen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en slechts het geheel van maatregelen is doeltreffend. Het gemeentebestuur kan een beroep doen op de technopreventief adviseurs die actief zijn binnen de politiezone. Als specialisten in de beveiliging van gebouwen kunnen zij een veiligheidsdiagnose van het gemeentehuis opstellen en zo de veiligheidsverantwoordelijke helpen de beveiligingsgraad van zijn gemeentehuis te verhogen.

Jérôme GLORIE, Directeur-generaal Veiligheid en Preventie

5

6

Opening van het gemeentehuis

Fiche I

Richtlijnen 1

De opening van het gemeentehuis gebeurt bij voorkeur steeds door twee personeelsleden.

2

Laat het gemeentehuis niet openen door iemand die in het bezit is van de koffersleutels in het zicht van iedereen.

3

Controleer bij aankomst steeds de buitenomgeving (braaksporen op ramen en/of deuren, aanwezigheid verdachte personen en/of voertuigen).

4

Open de buitendeur en sluit ze achter u vermits het gemeentehuis nog niet toegankelijk is voor de burger.

5

Controleer vlug de binnenzijde van het kantoor (vooral ramen en/of deuren die niet buiten kunnen gecontroleerd worden).

6

Alle overige personeelsleden worden bij voorkeur binnengelaten door voor hen de deur te openen om te voorkomen dat ze een sleutel gebruiken in het zicht van iedereen.

7

Hou belangrijke telefoonnummers steeds bij de hand (politiekantoor, veiligheidsverantwoordelijke).

8

Voorzie een extern trefpunt (dat wil zeggen een verzamelplaats) van waaruit je kunt telefoneren in geval van noodzaak (verdachte personen/voertuigen, braaksporen, enz.).

9

Ga je naar het extern trefpunt: zorg er dan voor dat al je collega’s daar samenkomen.

10 Geef geen toegangscode van het elektronisch detectiesysteem aan alle personeelsleden, maar beperk dit tot een strikt minimum. 11 Blijven de koffersleutels in het gemeentehuis opgeborgen tijdens de sluitingsuren, zorg er dan voor dat slechts een beperkt aantal personen de bergplaats kennen (enkel deze die de koffers moeten openen en sluiten).

8

OPENING VAN HET GEMEENTEHUIS

Incidenten Je wordt gevolgd door verdachte personen/voertuigen nabij het gemeentehuis. TO -

DO: blijf kalm, doe geen ondoordachte dingen; noteer de nummerplaat van het voertuig en de kenmerken van de personen; ga naar het extern trefpunt; bel de politie en de veiligheidsverantwoordelijke.

Je stelt buiten inbraaksporen (zoals een ingeslagen venster, schade aan deuren of chassis) vast aan gemeentehuis. TO DO: - ga niet binnen maar begeef je naar het extern trefpunt; - noteer nummerplaat voertuig en stel een beschrijving op van de personen die zich in de omgeving bevinden; - zorg dat al uw collega’s verwittigd worden; - bel de politie en de veiligheidsverantwoordelijke.

Je stelt binnen vast dat er inbraaksporen zijn of dat er een mogelijke inbraak is geweest. TO DO: - verlaat onmiddellijk het gemeentehuis; vergrendel de deur achter je; -

begeef je naar het extern trefpunt; bel de politie en de veiligheidsverantwoordelijke.

Er is bij je aankomst aan het gemeentehuis een inbraakalarm (bv. de sirene). TO DO: - ga niet binnen maar begeef je naar het extern trefpunt; - noteer nummerplaat voertuig en stel een beschrijving op van de personen die zich in de omgeving bevinden; - zorg dat al uw collega’s verwittigd worden; - bel de politie en de veiligheidsverantwoordelijke.

Terwijl je de buitendeur opent, wordt je plots overvallen en verplicht binnen te gaan. TO -

DO: blijf kalm, maak geen bruuske bewegingen; volg de bevelen op van de overvaller(s); ontgrendel de elektronische beveiliging met de Durescode (indien voorhanden).

9

10

Sluiting van het gemeentehuis

Fiche II

Richtlijnen

12

1

Bezoek na het vertrek van de laatste cliënt alle voor het publiek toegankelijke lokalen en controleer: • of niemand is achtergebleven; • of er geen voorwerpen werden achtergelaten; • of alle ramen en deuren slotvast zijn.

2

Berg alle documenten op in afgesloten kasten en verwijder de sleutels van de kasten.

3

Vergrendel de koffer(s).

4

Verdeel de sleutels van het lokaal en de koffer(s) over verschillende personen (indien de sleutels mee naar huis genomen worden, houd rekening met de opening ‘s anderendaags: de openers mogen geen koffersleutels bij zich hebben) OF berg ze op in een door de verantwoordelijken gekende plaats (regelmatig de bergplaats wijzigen).

5

Respecteer het ‘clean desk’ principe (garandeert een vlottere binnencontrole ‘s anderendaags).

6

Elke werknemer die het gemeentehuis verlaat dient ervoor te zorgen dat de deur steeds slotvast is.

7

De laatste vergrendelt het inbraaksysteem (periferie en koffer samen indien er geen afzonderlijke zone is) en controleert de aanduidingen op het klavier. Indien er een signalisatieled is, moet die op veilig staan.

8

Elektrisch gestuurde of bediende deuren moeten vergrendeld worden met de nachtschoot.

9

Alle voor het publiek niet toegankelijke lokalen worden tijdens de openingsuren het best slotvast gehouden. Hierdoor is de controle bij de sluiting een stuk eenvoudiger.

SLUITING VAN HET GEMEENTEHUIS

Incidenten

Je stelt bij het buitengaan vast dat er zich een verdacht persoon/voertuig vlakbij het kantoor bevindt. TO DO: - wacht even, misschien vertrekt de persoon/het voertuig en ga vervolgens gewoon door met de sluiting; - zo niet: bel de veiligheidsverantwoordelijke en geef alle nuttige informatie (nummerplaat, type voertuig, beschrijving persoon); - verwittig (eventueel) eveneens de politie en vraag richtlijnen; - volg richtlijnen strikt op.

Bij het nazicht van het kantoor tijdens de sluitingsprocedure tref je een verdacht pakket of verdacht voorwerp aan. TO -

DO: raak niets aan; verwittig de collega’s en verwijder je zo ver mogelijk van het verdachte voorwerp; verlaat, na het veilig opbergen van de documenten, ordelijk het gemeentehuis;

-

waarschuw de politie; volg hun richtlijnen op.

13

14

Opening cliënteel

Fiche III

Richtlijnen

1

Open op het voorziene uur de toegangsdeur(en).

2

Draag er zorg voor dat de nodige documenten uit de koffer gehaald zijn en dat alle documenten die niet onmiddellijk nodig zijn, veilig opgeborgen zijn in afsluitbare kasten.

3

Waak erover dat alle officiële stempels buiten handbereik van de cliënten verblijven.

4

Verlaat uw werkplek nooit als gevoelige documenten of voorwerpen binnen handbereik van de cliënten zijn.

5

Loop nooit de ganse dag met de koffersleutel op zak, maar verberg hem op een discrete plaats. Neem nooit een koffersleutel mee naar buiten als je tijdens de dag het gemeentehuis moet verlaten.

6

Enkel gemachtigd personeel van de gemeente wordt toegelaten tot de (beveiligde) personeelszone.

7

16

Bij twijfel: • ga te rade bij een collega of; • ga over tot identificatie aan het loket.

OPENING CLIËNTEEL

Incidenten

Je ziet één of meerdere personen aan de toegangsdeur die er verdacht uitzien (aangezicht bedekt zodat je ze niet kan herkennen). TO -

DO: open niet zo maar; vraag dat de betrokken persoon zich herkenbaar maakt; weigert de persoon, bel de politie en geef alle nuttige informatie; open het kantoor slechts na de interventie van de politie of het ophouden van de verdachte situatie.

Je merkt dat je collega die de buitendeur manueel opent, overvallen of bedreigd wordt met een wapen. TO DO in een gesloten loket: - begeef je onmiddellijk naar een beveiligd lokaal, sluit je op en alarmeer je collega’s zodat ze meegaan; - sla alarm (alarmdrukknop als die aanwezig is) en bel de politie; - verlaat het beveiligd lokaal slechts na het einde van de agressie; -

sluit het gemeentehuis en vraag de aanwezige cliënten (getuigen) ter plaatse te blijven.

TO -

DO in een open loket: vermijd alle ondoordachte of paniekhandelingen; schik je naar de richtlijnen van de overvallers, doch neem GEEN initiatief; blijf ‘low profile’ en tracht tijd te winnen; sluit na het verdwijnen van de overvallers het gemeentehuis en vraag de aanwezige cliënten om ter plaatse te blijven; verwittig de politie; raak niets aan om geen sporen te wissen; pas, indien nodig, EHBO toe; noteer elk afzonderlijk wat je gezien of geobserveerd hebt (persoonsbeschrijving, opvallende kentekens, gedragingen, handelingen, taal, ...).

-

17

18

Toegang tot de beveiligde personeelszone voor onderhoudspersoneel of derde ondernemingen

Fiche IV

Richtlijnen

20

1

Eis dat de identiteit van het betrokken personeel op voorhand medegedeeld wordt, evenals de dag en het uur van de prestatie.

2

Regelmatige bezoeken (bvb 1x per maand voor ramenwassers) en vervanging van personeel moeten eveneens aangekondigd worden.

3

Vertrouw nooit enkel op voorkomen of kledij als ze moeten werken in diefstalgevoelige lokalen zonder toezicht. Controleer steeds grondig. Voer bij aankomst van het betrokken personeel een volledige identiteitscontrole uit (ID-kaart, authenticiteit van de badge van zijn bedrijf), vergelijk met de aankondiging en noteer in het bezoekersregister (indien bestaande).

4

Worden de afspraken niet nageleefd, weiger de toegang en informeer de veiligheidsverantwoordelijke zodat die gepast kan reageren.

5

Laat nooit derden binnen tijdens de openingsprocedure.

6

Overhandig nooit een sleutel of een toegangscode van de beveiligde deuren aan een derde die tijdens de openingsuren werkt.

7

Onderhoud of herstellingen aan de buitendeur of inkomsas gebeuren enkel tijdens de openingsuren.

8

Houd tijdens de werken toezicht aan de doorgang naar de beveiligde zone.

TOEGANG TOT DE BEVEILIGDE PERSONEELSZONE VOOR ONDERHOUDSPERSONEEL OF DERDE ONDERNEMINGEN

Incidenten

Er bieden zich twee mannen aan tijdens de middagpauze aan de loketten, gekleed met overall en in het bezit van poetsmateriaal om de ramen te wassen, o.a. ook in de lokettenzaal. U bent hiervan niet ingelicht. TO DO: - Neem contact op met veiligheidsverantwoordelijke of het departement dat hiervoor verantwoordelijk is en licht hen in; - Wacht instructies af, maar zorg ervoor dat het betrokken personeel in de “publieke” zone blijft. Laat ze niet beginnen met werken; - Wordt de opdracht bevestigd (per e-mail of fax, identiteit is noodzakelijk), identificeer beiden en laat ze vervolgens pas beginnen met de werken.

Bij aankomst van de eerste twee personeelsleden ’s morgens, staat het onderhoudspersoneel te wachten om te beginnen werken. TO DO: - Laat het onderhoudspersoneel buiten wachten tot de volledige openingsprocedure beëindigd is; -

Laat het onderhoudspersoneel pas binnen als ook het overige personeel binnenkomt; Verwittig de veiligheidsverantwoordelijke hiervan en vraag dat de nodige schikkingen getroffen worden opdat het onderhoudspersoneel later begint te werken.

21

22

Vergrendelingsmiddelen

Fiche V

Richtlijnen

A. Sleutels

24

1

Beperk het aantal sleutels voor alle buitendeuren en vooral de sleutels van het kofferlokaal tot een strikt minimum. Eis dat alle personeelsleden via dezelfde ingang het gebouw binnengaan.

2

Respecteer de scheiding sleutel/code voor de koffers: de persoon die een koffersleutel heeft, kent de code niet en vice versa.

3

Open nooit alleen een koffer en vooral niet in het bijzijn van derden.

4

Wees discreet over het sleutelbezit of de bergplaats van de koffersleutel. Hoe minder personen dit weten, hoe beter.

5

Hang nooit sleutels van het gemeentehuis aan eenzelfde sleutelbos met privésleutels of autosleutels.

6

Bewaar de sleutel(s) waarvoor u verantwoordelijk bent op een veilige plaats als u met vakantie vertrekt.

7

Neem nooit onnodig sleutels mee naar buiten tijdens de openingsuren.

8

Voor een klein gemeentehuis zijn een viertal sleutels voor de toegangsdeur(en) ruimschoots voldoende, tenminste indien de sleutels bij afwezigheid of vakantie in het kantoor blijven.

9

Geef het onderhoudspersoneel dat tijdens de openingsuren poetst, nooit een sleutel of openingscode van de beveiligde deuren. Verplicht hen het werk zo te organiseren dat u zo weinig mogelijk gestoord wordt.

VERGRENDELINGSMIDDELEN

B. Codes 1

Wijzig geregeld (tenminste eens per jaar) de codes van koffers en van elektrische toegangsdeuren van bepaalde beveiligde lokalen of ruimten.

2

Sluit een koffer- of kluisdeur steeds onmiddellijk na het openen ervan.

3

Deel nooit toegangscodes van bepaalde deuren of systemen mee aan derden (ook niet aan het onderhoudspersoneel).

4

Kan je de code van een koffer niet meer wijzigen (ingeval van een oude koffer waarvan de handleiding zoek is), contacteer dan een gespecialiseerde firma en vraag een nieuwe handleiding.

5

Open nooit alleen een koffer en vooral niet in het bijzijn van derden want je geeft hen zo een verkeerd signaal.

25

Incidenten

Een van de bedienen verlaat om 09.30 uur het gemeentehuis om een boodschap te doen. Hij weet dat hij ongeveer een half uur later terug is. TO DO: - Zie erop toe dat hij de sleutels van het kantoor niet meeneemt (bijvoorbeeld die van de toegangsdeur of die van de beveiligde zone) want hij is immers zeker dat bij zijn terugkeer het overige personeel nog steeds aanwezig is.

26

VERGRENDELINGSMIDDELEN

Vaststelling van een misdrijf

Fiche VI

Richtlijnen

Zorg ervoor dat je bij elk telefoontoestel de nodige alarmnummers bij de hand hebt: brandweer, politie, veiligheidsverantwoordelijke, ...

28

VASTSTELLING VAN EEN MISDRIJF

Incidenten

Tijdens de openingsprocedure stelt u vast dat er braaksporen zijn bij één van de toegangen tot het gemeentehuis (braaksporen op ramen en/of deuren, kasten die open staan of braaksporen op een koffer). TO DO: - Verwittig zo snel mogelijk de politie en de veiligheidsverantwoordelijke; - Raak niets aan, ook niet uw persoonlijke zaken, en let erop dat u geen eventuele sporen wist; - Open het gemeentehuis niet en licht het publiek in dat het gemeentehuis tijdelijk gesloten blijft tot na de vaststellingen van de politie; - Maak na de vaststellingen of na de toelating van de politie, de inventaris op van de eventueel gestolen waarden (blanco documenten, aangevulde en afgewerkte documenten, gemeentestempels, ...); - Leg geen verklaringen af aan de pers, vooral niet over eventueel ontvreemde waarden.

Tijdens de openingsuren stelt u vast dat een gemeentestempel of een ander waardevol voorwerp werd ontvreemd. TO DO: - Verwittig onmiddellijk de politie en de veiligheidsverantwoordelijke; - Tracht u te herinneren wie de laatste persoon is die u bediend hebt en die mogelijk in aanmerking komt voor de diefstal; - Raak niets aan; - Sluit tijdelijk het loket; - Maak zo snel mogelijk een inventaris op van de mogelijk ontvreemde waarden; - Mijd alle contact met de pers en laat u niet fotograferen; - Wacht de komst van de politie af en verleen je medewerking aan het onderzoek.

29

U werkt aan een open loket. Plots stelt u vast dat de persoon die aan het loket zit een voorwerp steelt en wegvlucht. TO -

DO: Verwittig alle collega’s dat er een diefstal gepleegd is; Achtervolg de mogelijke dief nooit; Verwittig onmiddellijk de politie en tracht een persoonsbeschrijving te geven; Blijf ter plaatse tot de politie aankomt en verleen uw volle medewerking.

Aan het loket stelt u vast dat een persoon u een vervalst document overhandigt. TO DO: - Laat niet merken dat u het valse document opgemerkt hebt; - Zoek een uitvlucht om u te verwijderen van het loket en begeef u naar een gesloten lokaal; - Contacteer de politie en leg uit wat uw vermoedens zijn; - Begeef u terug naar het loket maar zorg ervoor dat uw collega’s weten wat er aan de hand is; - Houd de persoon aan de praat en wacht de komst van de politie af; -

Als de persoon de vlucht neemt, achtervolg hem niet; Iedereen die de persoon gezien heeft noteert afzonderlijk zijn of haar opmerkingen.

Richtlijnen

30

VASTSTELLING VAN EEN MISDRIJF

Bommelding en brandalarm

Fiche VII

Richtlijnen Houd er rekening mee dat een bommelding of het stichten van een klein brandje (papiermand, vuilbak, enz...) een list kan zijn om u buiten te lokken met de bedoeling een diefstal te plegen. Wees dus dubbel voorzichtig bij het evacueren van het kantoor.

A. Bommelding per telefoon 1

Blijf kalm, stel zoveel mogelijk vragen om de ernst van de melding te beoordelen: wie, wat, waar, hoe, wanneer.

2

Bel onmiddellijk de politie en de veiligheidsverantwoordelijke, geef alle informatie en vraag richtlijnen.

3

Indien de politie beslist om de plaats te evacueren, doe dit dan ordelijk en beheerst.

4

Beveilig in de mate van het mogelijke alle waarden in de koffer.

5

Raak nooit verdachte tassen of pakketten aan.

6

Sluit de loketten en wacht buiten. Let erop dat er niemand ontbreekt.

7

Overhandig bij aankomst van de politie onmiddellijk de sleutel van de buitendeur.

8

Houd het bureau goed in het oog, observeer de personen die in de buurt staan te kijken: de dader bevindt zich dikwijls in de buurt om te kijken wat zijn actie tot gevolg heeft.

9

De politie voert een systematische controle uit.

10 Ga alleen maar terug het gemeentehuis binnen als u er zeker van bent dat er geen gevaar meer heerst.

32

BOMMELDING EN BRANDALARM

B. Brandalarm 1

Zorg dat u bij een lokale kleine brand weet welk blustoestel u moet gebruiken. Weet dus welke brandblusser zich waar bevindt. Vraag tijdens het jaarlijks onderhoud uitleg aan de onderhoudstechnicus.

2

Is het een lokale, kleine brand, tracht hem te blussen met de brandblustoestellen die voorhanden zijn. Verwittig uw collega’s.

3

Kunt u de brand niet bedwingen, verlaat onmiddellijk het gemeentehuis. Heeft u de tijd en de mogelijkheid om de waarden te beveiligen, doe dit dan, maar neem geen onnodige risico’s.

4

Waarschuw de brandweer en de veiligheidsverantwoordelijke, als u kunt vanuit het gemeentehuis, zo niet buiten.

5

Blijf in de buurt en houd contact met de commandant van de brandweer.

33

34

Beveiliging voorraden waardedocumenten

Fiche VIII

Wat verstaat men onder waarden: identiteitsdocumenten, rijbewijzen, alles wat kan dienen om deze documenten een authenticiteitsaspect te bezorgen (stempels van de gemeente),...

Richtlijnen

36

1

Berg, telkens u het loket of uw bureau verlaat, de onmiddellijk beschikbare voorraad documenten op in een afsluitbare kast of in de koffer.

2

Respecteer zorgvuldig een beperkte voorraad waardedocumenten.

3

Berg een voldoende voorraad op in een afsluitbare kast voor de opening voor het publiek. Hierdoor vermijdt u dat het publiek ziet dat u documenten moet uithalen.

4

Zorg dat het register van de identiteitsdocumenten en rijbewijzen nauwkeurig bijgehouden wordt en controleer telkens wanneer er een nieuw document aangemaakt wordt of het voorgaande uitgereikte document een nummer draagt dat één cijfer lager is.

5

De verantwoordelijke controleert tweemaal per maand (minimaal) de voorraad van de waardedocumenten.

6

Draag er zorg voor dat de reserve aan documenten niet te groot wordt. Bijvoorbeeld, een kleine gemeente waar jaarlijks slechts een tiental rijbewijzen uitgereikt worden, hoeft geen reserve van 300 stuks te hebben. De FOD zullen hierover eveneens waken.

BEVEILIGING VOORRADEN WAARDEDOCUMENTEN

Incidenten

Een cliënt biedt zich aan het loket aan met een aanvraagformulier waarvan u een vermoeden hebt van vervalsing. TO -

DO: Houd de cliënt bezig; Verwijder u onder de mom van een of andere activiteit; Licht een collega in die een oogje in het zeil houdt op de persoon; Verwittig de politie en geef een korte persoonsbeschrijving; Neemt de persoon de vlucht, achtervolg hem niet, maar wacht de komst van de politie af en verleen uw medewerking.

Bij een aanvraag tot het bekomen van een rijbewijs, stelt u aan een open loket vast dat de werkingsvoorraad opgebruikt is en dat u het loket moet verlaten. Bij uw terugkeer stelt u vast dat de persoon een gemeentestempel tracht te ontvreemden. TO DO: - Laat niet blijken dat u het opgemerkt hebt; -

Licht onmiddellijk en discreet de politie, uw collega’s en de veiligheidsverantwoordelijke in; Ga vooral nooit zelf trachten de zaak op te lossen, maar laat dit over aan de politie; Kan de politie niet binnen een redelijke termijn ter plaatse zijn, zorg ervoor dat u over alle persoonsgegevens beschikt en laat de persoon vertrekken.

Tijdens de registratie van een nieuw document stelt u vast dat het nummer van dit document niet overeenstemt met het nummer in het register. TO DO: - Verwittig onmiddellijk de verantwoordelijke; - Ga vooral nooit zelf trachten de zaak op te lossen.

37

Waterloolaan 76 1000 Brussel

T 02 557 33 99 F 02 557 33 67

Deze brochure kan gratis worden besteld per mail: [email protected] of fax: 02/557.35.22

[email protected] www.vps.fgov.be

V.U.: Jérôme Glorie, directeur-generaal - Waterloolaan 76 - 1000 Brussel

Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken Algemene Directie Veiligheid en Preventie Directie lokaal integraal veiligheidsbeleid