frisonijs Ook in dit nummer: Betere bereikbaarheid Leeuwarden door ‘De Haak’ Koningin Beatrix opende Provinciehuis Fryslân Hogere klanttevredenheid door renovatie Stadsvernieuwing Balthuskade zeer geslaagd
Gracieuze bouwstijl kenmerkt Theater Sneek
Gemeentehuis Beetsterzwaag energiezuinig na labeling Houkesloot voorkomt verspilling met lean produceren
juli 2012 1
voorwoord
frisonijs
Geachte relatie,
inhetbouwlicht Betere bereikbaarheid Leeuwarden door ‘De Haak’
Terugkijkend op het eerste half jaar van 2012 prijzen we ons nog steeds gelukkig met de mooie projecten die we hebben gerealiseerd. De bouwbranche is dynamisch, maar ook instabiel en het is heel hard werken voor die projecten die ons worden gegund. Dat dit Ook in dit nummer: Betere bereikbaarheid Leeuwarden door ‘De Haak’
Gracieuze bouwstijl kenmerkt Theater Sneek
Koningin Beatrix opende Provinciehuis Fryslân Hogere klanttevredenheid door renovatie Stadsvernieuwing Balthuskade zeer geslaagd Gemeentehuis Beetsterzwaag energiezuinig na labeling
harde werken ook werkelijk wordt beloond, leest u in deze Friso Nijs. Waar we als multidisciplinaire bouwonderneming verheugd over zijn, is de belangstelling voor de bouw. Op 2 juni trok de landelijke
Houkesloot voorkomt verspilling met lean produceren
juli 2012 1
Dag van de Bouw 115.000 bezoekers. Tijdens de Dag van de Bouw konden ook projecten van Friso worden bezocht; het bijna voltooide nieuwe Theater Sneek en het nieuwe Kunstencentrum
Friso Nijs juli 2012 - jaargang 12
Atrium, beide onderdeel van het Cultuur Kwartier Sneek. Medewerkers van Friso gaven rondleidingen in het theater en vertelden over het bouwproces. De belangstelling was boven
Friso Nijs is het relatieblad van
verwachting en met meer dan 1400 bezoekers de drukst bezochte
Friso Bouwgroep en verschijnt
bouwlocatie in het noorden.
De Haak om Leeuwarden is een nieuwe rijksweg aan de zuidwestkant van Leeuwarden. Deze 12 kilometer lange asfaltweg vormt een verbinding tussen de A31 bij Marsum en de N31 bij Hemriksein (Wâldwei), inclusief de Noordwestelijke Invalsweg. J.J. de Vries participeert in de realisatie van de kunstwerken in het middendeel van ‘De Haak’.
twee keer per jaar.
Een ander (bouw)technisch hoogstandje in de stad, is het project Redactie Salverda Communicatie Nelleke Wouters
Balthuskade. Volgens wethouder Gea Akkerman toverde Friso “deze ‘rotte kies’ om tot een prachtig bouwwerk in de binnenstad”. We deden dit volledig op eigen risico. Uit liefde voor de stad en
Nynke Dedden
omdat we ervan overtuigd waren dat de nieuwbouw in de smaak zou vallen.
Beeldverantwoording Nelleke Wouters Nynke Dedden
Ook goed nieuws van Center Parcs De Huttenheugte in Drenthe.
Friso Bouwgroep
Friso moderniseerde op dit vakantiepark 231 cottages. Het opti-
Provincie Friesland
Maximaal 100 km per uur mag er op de 2 x 2 rijstroken van de toekomstige rijksweg worden gereden. De weg moet zorgen voor een betere doorstroming op de N31 en het sluipverkeer op de regionale wegen terugdringen. De betere bereikbaarheid van de stad dient als stimulans voor de economische ontwikkeling van de regio. Een ambitieus project waarvan de regie in handen ligt van Rijkswaterstaat. Daarnaast realiseert Rijkswaterstaat het zuidelijke deel van De Haak. Provincie Fryslân neemt de totstandkoming van het noordelijke deel voor haar rekening. Dit deel is opgeknipt in meerdere contracten die apart worden aanbesteed en uitgevoerd. ProRail heeft, in opdracht van Provincie Fryslân Mobilis BV gecontracteerd voor de realisatie van het middendeel van De Haak.
en -technieken worden gebruikt. “Je zit hier midden in de oude Middelzee en haar voorgangers. Vroeger stroomde de Rijn hierlangs totdat bij de laatste ijstijd de doorgang door ijs werd versperd en de Rijn naar het westen afboog. Dit levert allerhande grondsoorten op variërend van klei en veen tot zand en dieper gelegen leem.” Voor de kunstwerken worden nieuwe technieken toegepast, waaronder een boorpalen wand als fundering. Ook wordt een polderconstructie gecreëerd door mixedin-place wanden. Deze constructie wordt 12 meter diep tot in de - van nature voorkomende waterafsluitende kleilaag geplaatst, om toestromend grondwater vanuit de zijkanten te keren. De kunstwerken moeten 80 jaar meegaan.
Grutte Fier
Een grotere rol
Mobilis BV heeft als hoofdaannemer de, voor deze opdracht speciaal opgerichte, VOF ‘Grutte Fier’ opdracht gegeven om de werkzaamheden uit te voeren. Deze VOF bestaat uit Oosterhof-Holman wegenbouw BV, Van Gelder Rail BV, Van Gelder aannemersbedrijf en J.J. de Vries (onderdeel van Friso Bouwgroep). “Op zich een mooie constructie”, vindt Doeke de Jong vestigingsleider van J.J. de Vries. “Je hebt een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het slagen van het project. Dat betekent dat je niet denkt vanuit het belang van je eigen discipline, maar in het belang van het totaal. We moeten uiteindelijk als geheel positief draaien.”
De werkzaamheden beperken zich tot nu toe tot de voorbereidings- en ontwerpfase. Komend september starten de voorbereidende buitenwerkzaamheden zoals grond- en infrawerk. Vanaf november worden de mixedin-place-wanden geplaatst om de kunstmatige polders te creëren. Na januari is een grotere rol voor J.J. de Vries weggelegd met de realisatie van de spoorwegviaducten. Deze worden in delen naast het spoor gebouwd. “Eenmaal klaar wordt het beton met een gewicht van 1000 tot 2000 ton, tijdens een 72-urige buitendienststelling van het spoor, in twee fases ingeschoven.” Dit vindt plaats in twee periodes; in mei en in september 2013.
Margreet van Dijk
maliseren van deze recreatiewoningen leverde Center Parcs een
Kunstwerken
Vrij Baan
Center Parcs
stijging van de klanttevredenheidsscores op van maar liefst 20%.
J.J. de Vries is binnen ‘Grutte Fier’ mede verantwoordelijk voor de uitvoering van de kunstwerken. In totaal gaat het om zes stuks: een duikersbrug, vier spoorviaducten en een viaductweg/spoor. De vormgeving van de kunstwerken is vastgesteld op basis van een beeldkwaliteitsplan. De constructie wordt door de combinatie ‘Grutte Fier’ zelf ingevuld en ge-engineerd. De grondsamenstelling bepaalt voor een groot deel welke funderingsmaterialen
Eind 2014 wordt de Haak om Leeuwarden voor het verkeer opengesteld. De Haak om Leeuwarden maakt deel uit van het infraprogramma ‘Vrij Baan’. Gemeente Leeuwarden, Provincie Fryslân en Rijkswaterstaat willen met dit programma de bereikbaarheid van de stad op lange termijn veiligstellen. Het programma beslaat een veertigtal projecten. Goed voor een investering van 750 miljoen euro. I
Gerard Menger
Verder leest u in deze Friso Nijs onder andere over het gemeenteFoto voorpagina
huis in Beetsterzwaag waar Friso Restauratie het energielabel
Nelleke Wouters
optimaliseert en over Houkesloot Toelevering waar de lean werkwijze inmiddels door de aderen stroomt.
Vormgeving, realisatie Salverda Communicatie
Tot slot willen wij u nog meegeven dat de door Friso gerealiseerde Drukwerk
Reitdiepschool Rietwierde de grote winnaar is geworden van de
Hanzedruk, Bolsward
Groninger gebouwenenquete 2012, toegekend door zowel de vakjury als het publiek.
Redactieadres Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 49
Een hoop positieve ontwikkelingen. Deze wensen we u en uw
8600 AA Sneek
organisatie ook toe. Ook wensen we u een hele goede zomer.
t. 0515-429 999 e.
[email protected]
Henk Dedden Algemeen directeur Friso Bouwgroep
Rechten Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Friso Bouwgroep.
2
Op 2 juni, op de landelijke Dag van de Bouw, bezochten ruim 1450 mensen het nieuwe Theater Sneek en het Kunstencentrum Atrium. Friso Bouwgroep organiseerde deze mogelijkheid samen met Cultuur Kwartier Sneek. Op pagina 6 en 7 van deze Friso Nijs leest u meer over dit theater dat is gevestigd in hartje Sneek.
Bezoekersaantal Theater Sneek ruim boven verwachting In het Theater kon de bezoeker zelf ervaren hoe bijzonder het bouwproject is en wat er komt kijken bij de realisatie van dit theater. Medewerkers van Friso Bouwgroep vertelden hen hierover tijdens een uitgebreide rondleiding door het gehele gebouw. De opkomst van het aantal bezoekers was ruim boven verwachting. Waar de rondleiding in Theater Sneek stopte, ging deze verder in het vernieuwde Kunsten centrum Atrium aan de overkant van het theater. Hier verwelkomden studenten van Cultuur Kwartier Sneek de bezoeker met muzikale optredens. Friso Bouwgroep deed ook hier de
ver- en nieuwbouw en renovatie van het pand. In november 2012 wordt het nieuwe theater geopend en start het nieuwe theaterseizoen. De Dag van de Bouw vond voor de zevende keer plaats. In het hele land waren meer dan 220 locaties open voor het publiek. Volgens organisator Bouwend Nederland brachten ruim 115.000 mensen dit jaar een bezoek aan een bouwlocatie. Dat zijn er ongeveer 15.000 meer dan vorig jaar. Met de dag wil werkgeversorganisatie Bouwend Nederland de positieve kanten van de bouwsector benadrukken. I
3
frisonijs
vandebouwgrond Hoogste punt rsg Wiringherlant bereikt De bouwwerkzaamheden rondom Rijksscholengemeenschap (rsg) Wiringherlant in Wieringerwerf lopen voorspoedig. In week 23 is officieel het hoogste punt bereikt. Voordat dit zover was, is zowel op de bouwplaats als achter de schermen hard gewerkt. Inrichting van het ketenpark, het heien van de palen, het leggen van de fundering en het opbouwen van de wanden en vloeren van de drie bouwlagen vonden achtereenvolgens plaats. Voor een gebouw bestaande uit drie bouwlagen en met een oppervlak van circa 9.500 m2 BVO is deze mijlpaal in een relatief korte tijd behaald. Achter de schermen is het ontwerp tot op uitvoeringstechnisch niveau uitgewerkt en is het besluitvormingsproces over de inrichting, afwerking en het kleurenplan nagenoeg afgerond. In 2013 is de nieuwbouw van de rsg Wiringherlant gereed. I
Kaakchirurgen bundelen krachten in nieuwe polikliniek In het oude pand van Heineken, aan de Oedsmawei in Grou, heeft Friso Bouwgroep de polikliniek voor kaakchirurgie gerealiseerd. Omnimed, zoals de polikliniek heet, is een verwijspraktijk voor kaakchirurgie en implantologie. De praktijk is opgezet door kaakchirurgen van het Antonius ziekenhuis in Sneek en het MCL in Leeuwarden. De samenwerking tussen de kaakspecialisten en tandheelkundige specialisten maakt de kliniek binnen Friesland uniek in zijn soort. I
Koningin Beatrix opende Provinciehuis Fryslân Koningin Beatrix opende op 22 mei officieel het vernieuwde Provinciehuis Fryslân in Leeuwarden. Het nieuwe provinciehuis is ontworpen door architect Sjoerd Soeters en gerealiseerd door Bouwcombinatie Provinciehuis Fryslân vof. Bijzonder aan het gebouw is dat binnen een monumentaal stedelijke omgeving het monumentale gedeelte en de nieuwbouw perfect samengaan. Het gebouw is op tijd en binnen het beschikbare budget van 79,8 miljoen gerealiseerd en opgeleverd. I
4
Bouw theater Steenwijk gestart
Energiezuinig en flexibel woon-zorgproject in Lemmer
De theaterzaal van Theater De Meenthe is toe aan een modernisering, zodat ook in de toekomst artiesten en voorstellingen naar de Meenthe blijven komen. Inmiddels hebben de bouwplannen, die al in 2008 werden gemaakt, vorm gekregen en zijn de werkzaamheden op 1 mei van start gegaan. Friso Bouwgroep voert onder andere de verbouw van de centrale entree, de nieuwe foyer en de uitbreiding van de theaterzaal uit. De huidige sporthal wordt omgebouwd tot evenementenhal. De verbouw moet ertoe leiden dat het vernieuwde Rabo Theater een unieke plaats wordt voor lokale evenementen en professionele voorstellingen in Steenwijk. I
In het hart van Lemmer bouwt aannemingsmaatschappij Friso een nieuwe woon-zorgzone. Deze bestaat uit 19 psychogeriatrische zorgplaatsen voor Zorggroep Plantein en 17 zelfstandige appartementen voor Lyaemer Wonen. Het gemengde woonprogramma wordt ondergebracht in een gemeenschappelijk woongebouw. Het woonzorgcomplex krijgt een vrolijke print van gekleurde glazen panelen. De bovenbouw wordt uitgevoerd in antracietkleurige baksteen. Het complex wordt aan alle kanten omgeven door openbare ruimte. Naast het uiterlijk van het project is ook nagedacht over duurzaamheid. De plattegrond van het woonzorggedeelte is opgezet in een brede beukmaat. Zo ontstaat grote flexibiliteit in de gebruikersmogelijkheid. In de toekomst is het gebouw eenvoudig opnieuw in te delen en kan zo ook een ander woonprogramma huisvesten. Daarnaast wordt het complex zeer zuinig in het energiegebruik. Op deze manier blijven de woonlasten voor de huurders laag en is de milieubelasting minimaal. I
Nieuw Fries Museum is opgeleverd Op 11 juni is de nieuwbouw van het Fries Museum aan het Leeuwarder Wilhelminaplein opgeleverd. In 2013 opent het museum haar deuren en kunnen bezoekers de geschiedenis van Friesland bekijken. Het ontwerp van het nieuwe museum is van architect Hubert-Jan Henket in samenwerking met Bonnema Architecten. Voor de realisatie van de parkeergarage, het museum, de winkels en de woningen in het Nieuw-Zaailand vormden aannemers Friso, Koopmans en de BAM samen Bouwcombinatie Leeuwarden Centrum. I
5
inuitvoering Vijf jaar geleden was er geen theatergebouw meer in Sneek. Daarna kwam een tijdelijk theater in het voormalige TNT-gebouw. Precies op die plaats verrijst nu een nieuw, sprookjesachtig theater. Ontworpen door architecten Alberts en Van Huut, gerealiseerd door Aannemingsmaatschappij Friso. Kunstencentrum
Gracieuze bouwstijl kenmerkt Theater Sneek ‘Na een lange werkdag fietst of rijdt u naar huis. U ziet in uw ooghoek de feeërieke kroon van het theater. Vandaag kleurt ze de lucht rood; de kleur van het genre ‘toneel’. Uw favoriete genre. Het begint te kriebelen. Een telefoontje later heeft u zich verzekerd van twee comfortabele zitplaatsen.’ Het begin van een mooie avond.’
Dat is het effect dat wordt beoogd met de lichtbakken die zijn verwerkt in de kroon van het nieuwe theater. “Ieder genre heeft zijn eigen kleur”, vertelt Ben van der Knaap, directeur van Theater Sneek. “Een aardigheidje dat bijdraagt aan het beeld van het theater en als impuls dient om bezoekers te verleiden om alsnog een kaartje voor die avond te kopen.” Een klein onderdeel van een groots theater, dat Van der Knaap zonder twijfel het mooiste theater van Noord-Nederland durft te noemen.
Ambachtelijkheid Specifieke hoeken in de kozijnen, de toegepaste metselwijze, kleurstellingen binnen het baksteengebruik, samen kenmerken ze de gracieuze stijl van de architecten. “Een stijl die appelleert aan een zekere mate van ambachtelijkheid. Aannemings maatschappij Friso is er goed in geslaagd om volgens deze stijl te bouwen”, vindt Van der Knaap. Gedwongen door een financiële uitdaging dienen de fundamenten van het oude postkantoor als basis. De vele keldergewelven zijn hergebruikt voor een garderobe, een aantal herentoiletten en maar liefst negentien damestoiletten. De grote transparante pui verraadt vanaf de buitenkant de gezelligheid. Het stadspark op het dak biedt frisse lucht en een fraai uitzicht.
Mystiek De bouw is voorspoedig verlopen en bevindt zich in de eindfase. In juni 2012 wordt het theater bouwkundig
6
“Vijf maanden hard werken om met de juiste afwerking de mystiek van het theater te laten spreken.” opgeleverd. Daarna volgen de theatertechnische aanpassingen en de afwerking. Van der Knaap: “Vijf maanden hard werken om met de juiste afwerking de mystiek van het theater te laten spreken.” Op 1 november 2012 opent het theater haar deuren. Het programma is al aangekondigd door een huis-aan-huis verspreidde theaterbrochure. Dat theaterliefhebbers na al die jaren bijna niet kunnen wachten, bleek uit de succesvolle voorverkoop. Deze kwam direct na het uitbrengen van de brochure in volle vaart op gang.
Intiem en overzichtelijk Het theater heeft dan ook veel te bieden, vindt Van der Knaap. “Het wordt met circa 600 stoelen een intiem en overzichtelijk geheel, naar aard en schaal van de gemeente. Het feit dat het theater zo compact is, geeft de artiest de mogelijkheid om gemakkelijk een sfeer en stempel op de voorstelling te drukken. Dat beïnvloedt de ervaring en staat samen met de bijzondere entourage borg voor een avond die bezoekers in vervoering brengt en boven de beslommeringen van alle dag uit tilt.”
Cultuur Kwartier Sneek Het Theater Sneek is onderdeel van het Cultuur Kwartier Sneek. Vanaf 2006 is gewerkt aan de totstandkoming van het Cultuur Kwartier. Naast het theater bestaat het Cultuur Kwartier Sneek uit het onlangs vernieuwde Kunstencentrum Atrium. Het kunstencentrum bestaat uit vier bestaande beeldbepalende gebouwen: De Noorderkerk, Popzaal het Bolwerk en de twee schoolgebouwen aan het Oud Kerkhof. Deze vier gebouwen zijn gerenoveerd en met elkaar verbonden door een glazen overkapping, een atrium. De gehele realisatie van Cultuur Kwartier Sneek werd door Gemeente Sneek gegund aan Aannemingsmaatschappij Friso. Van der Knaap hoopt dat alle mensen die gebouwd hebben aan het theater straks terugkomen. Dat ze het eindresultaat zien en ervaren wat het wordt in handen van de artiesten die er optreden. “Dat ze worden betoverd door de wondere wereld die theater heet.” I
7
frisorelaties
gebouwd
In de bosrijke omgeving van Drenthe ligt Center Parcs De Huttenheugte. Aangedaan door de tand des tijds werden 231 cottages van het park door Friso gemoderniseerd. Vanaf april 2012 zijn de VIP- en Premiumcottages klaar om de bezoekers te verrassen. En verrast zijn ze; de tevredenheidscores zijn tot 20% opgelopen!
Op de hoek van de Lemmerweg en de Balthuskade in het centrum van Sneek achter het voormalige Hotel Ozinga, heeft Frisoplan vijf royale appartementen, vier stadswoningen en een commerciële ruimte gerealiseerd. Met de nieuwbouw veranderde Friso op eigen risico een rotte plek in de stad tot een gewilde toplocatie.
Hogere klanttevredenheid door renovatie
Stadsvernieuwing Balthuskade zeer geslaagd De cottages zijn van binnen volledig gestript en vervolgens weer opgebouwd. Nieuwe badkamers, toiletten en keukens, gecombineerd met mooie details als inbouwkasten en ingebouwde televisie- en audioapparatuur. Modern aangekleed en sfeervol ingericht. Sommige verblijven kwamen in aanmerking voor een renovatie plus. Deze cottages zijn ook aan de buitenkant gerenoveerd. “In een cyclus van zeven tot tien jaar worden de cottages onder handen genomen”, vertelt Peter Keizer, Country Maintenance Manager. Dan is er sprake van verval door het gebruik en veroudering van stijlen en kleurstellingen. Dat betekent dat er, verdeeld over de negen parken binnen Nederland, bijna voortdurend wordt gerenoveerd. Bij het intreden van de crisis trapten banken en investeerders tijdelijk op de rem. Een korte pas op de plaats die al snel werd opgevolgd door een hernieuwde renovatieplanning.
Een stroomversnelling Afgelopen najaar kwamen de VIP- en Premiumverblijven in Drenthe in aanmerking. Na goedkeuring van de
‘proefbungalow’ en vaststelling van het budget, werd de klus gegund aan Friso. Keizer: “Vaak kent een renovatie van dergelijke omvang een wat stroeve aanloop. Dat was ook nu het geval.” De renovatie op de Huttenheugte kwam vanaf januari 2012 in een stroomversnelling. “Gedurende een aantal maanden werden 80 tot 100 cottages tegelijkertijd gerenoveerd en wekelijks per cluster opgeleverd.” Voor de clusters stond een tijdsbestek van vier weken. Dan moesten de cottages weer klaar zijn voor verhuur. “Dat de planning wordt gehaald is fijn. Gaat het samen met een hoge kwaliteit, dan is het super.”
Hoog afwerkingsniveau “Klanten zijn kritisch. Zijn de verblijven aan modernisering toe, dan zie je dat terug in de resultaten van de enquêtes. Na de renovatie liep de waardering voor de cottages op tot wel 20%. Daarom hechten we veel belang aan mooie materialen en een hoog afwerkingsniveau.” De luxe cottages zijn voorzien van een infraroodsauna, een luxe betegelde badkamer met bad en rainshower,
comfortabele boxspringbedden, een kersenhouten keuken en een moderne stijlvolle aankleding en inrichting. De premiumcottages zijn net wat eenvoudiger. Deze hebben bijvoorbeeld geen infraroodsauna.
“Ervaar maar” De werkzaamheden liepen sterk uiteen. Van het vervangen van complete daken tot het maken van kastenwanden en het monteren van een haarföhn. “We benaderen onze dienstverlening altijd vanuit het oogpunt van de klant. Daarom stelden we een tiental cottages tijdens de verbouwperiode beschikbaar aan medewerkers van Friso. Ervaar maar. Waar loop je als ‘gast’ tegenaan? Wat kan beter, comfortabeler, mooier? Zo creëer je betrokkenheid bij het product.” Keizer: “De samenwerking met Friso is goed bevallen. We hebben vooraf duidelijke afspraken gemaakt. Friso heeft zich gehouden aan de afspraken. Geen nacalculatie of vertragingen. Een man een man, een woord een woord. Dat is heel prettig. Daarnaast was ik onder de indruk van de kwaliteit.” I
Pier Reitsma, manager plan & projectontwikkeling Frisoplan: “Friso is een Sneker bedrijf met hart voor de stad, voor prójecten in het hart van de stad.” Friso was in eerste instantie alleen als bouwer bij de Balthuskade betrokken, totdat het bouwproject in 2010 in zijn geheel is overgenomen. De locatie en de directe omgeving kennen een lange historie. Deze prominente hoek was toe aan een grondige opknapbeurt. De eerste aanzet hiertoe is enkele jaren geleden al door Friso gemaakt met de complete gevelrenovatie van het voormalige hotel Ozinga in opdracht van Woningstichting De Wieren in Sneek. “Op eigen risico zijn we gestart. Er was nog geen woning verkocht. We geloofden in deze mooie locatie. Het ligt op de Elfstedenroute en wordt volop gebruikt door watersporters. We wilden het risico nemen voor Sneek.” Friso werd met de overname van het plan zowel projectontwikkelaar als bouwer.
plek verdiende dat ook: Het pand aan de Balthuskade kijkt uit op de Waterpoort, hèt icoon van Sneek. Ook vanaf het water is dit een gezichtsbepalende locatie. Het is dus niet alleen een aanwinst voor de Snekers, maar ook voor de watersporters die van onze gemeentehoofdstad komen genieten. Ik ben blij dat Friso het heeft aangedurfd om dit op eigen risico te realiseren. Het wordt beloond met een goedlopende verkoop.”
Stedelijk wonen combineren met ruimte
Kwaliteit De woningmarkt verkeert in zwaar weer en de economische crisis heeft zijn weerslag op de bouw- en vastgoedsector. Dit heeft Friso er niet van weerhouden te investeren in het project. Integendeel, er is juist veel aandacht besteed aan kwaliteit en details. Architect Oving koos voor bijzondere gevels met klassieke uitstraling. Bovendien stonden licht en ruimte boven aan het verlanglijstje. Enkele kenmerkende details zijn de met zink beklede goten en dakkapellen en de natuurstenen accenten op de gevels. Houkesloot Toelevering leverde de daken, kozijnen en de houtskelet bouw. Architect Oving uit Groningen is goed te spreken over de door Friso gerealiseerde kwaliteit. “Als je ziet wat Friso in korte tijd heeft gerealiseerd, verdient dat echt onze complimenten.” I
Gezichtsbepalende locatie
De stadwoningen van elk ruim 800 kubieke meter hebben een tuin, vier of vijf slaapkamers en een overdekte parkeerplaats op de binnenplaats. “Vooral gezinnen die stedelijk wonen willen combineren met ruimte zijn hier helemaal op hun plek.” De appartementen variëren van 100m2 tot 150m2 en hebben allemaal een ruim balkon met uitzicht op de prachtige Waterpoort. Deze zijn inmiddels bijna allemaal verkocht. De stadswoningen en appartementen zijn in mei van dit jaar opgeleverd.
Wethouder Gea Akkerman van de gemeente Súdwest Fryslan: “Frisoplan heeft een ‘rotte kies’ in de binnenstad omgetoverd tot een prachtig bouwwerk. Het is stijlvol ingepast in de historische gebouwen er omheen. Deze
‘De hoek is veranderd van oude troep in prachtige nieuwbouw. Dat draagt bij aan de kwaliteitsverbetering van de stad. Dit vinden we heel waardevol’
9 8
inuitvoering
inpandig 73 woningen Verhulstlaan Almelo gebouwd volgens lean principe.
Lean produceren is afkomstig uit de auto-industrie en heeft nu ook zijn intrede gedaan in de bouwbranche. Houkesloot Toelevering is continue bezig met het optimaliseren van het productieproces, gericht op het wegnemen van verspilling en het toevoegen van waarde, de kernwaarden van de lean-gedachte. Inmiddels stroomt de lean-werkwijze de medewerkers door de aderen. Gerard Menger, verantwoordelijk voor aquisitie bij Houkesloot Toelevering: “De productie wordt volledig afgestemd op het resultaat. Om dit voor elkaar te krijgen richten wij ons op de wensen van de opdrachtgever en denken we out of the box. Dit maakt het lean werken leuk, efficiënt en goedkoper.”
Wanneer dit klaar is, kan Friso starten met het schilderwerk. Wat de opdrachtgever abso luut wilde behouden, is het vloermozaïek in de Raadzaal.
Isolatiepakket
Gemeentehuis Beetsterzwaag energiezuinig na labeling Het gemeentehuis in Beetsterzwaag wordt sinds januari 2012 volledig onder handen genomen door Friso Restauratie. De verbouwing van het naastgelegen Andreahuis is afgerond en omstreeks juni is de Raadzaal klaar. De kantoren worden komende periode voorzien van labeling, een opwaardering van het energielabel. “Het gemeentehuis in Beetsterzwaag bestaat onder meer uit een Raadzaal dat ooit een monument was. Dit heeft nog steeds een monumentale uitstraling, maar heeft door eerdere verbouwingen niet meer deze status”, vertelt werkbegeleider Michael van der Weg. Dit vergemakkelijkte de realisatie van een aanbouw aan de achterzijde. In de aanbouw zijn de nieuwe toiletten aangebracht. De oude toiletten en het balkon die zich achterin de Raadzaal bevonden, zijn verwijderd. De ruimte lijkt hierdoor een stuk groter. Ook is het stucwerk weer in de oude stijl aangebracht en de kozijnen zijn vernieuwd. Michael: “De bestaande dakranden achter de Raadzaal zijn aangepast in verband met de nieuwe aanbouw en voorzien van profilering. Uitvoerder Tabe Soepboer, een specialist op dit gebied en een man met een voorliefde voor detaillering, maakte hiervoor de mal.” Verder is de Raadzaal nu goed toegankelijk voor minder validen en de zaal wordt voorzien van techniek die audio en video mogelijk maakt.
10
Eerst is het Andreahuis intern verbouwd. Deze bevindt zich naast de Raadzaal. Hier zijn de kantoren van de burgemeester (begane grond), de wethouders en het secretariaat (verdieping en zolder) gevestigd. De trapopgang is vervangen door een houten exemplaar met vloerbedekking op de treden. Verder zijn onder andere de prachtige, oude lambrisering en raamluiken geschilderd. Het glas in de ramen is vervangen door glas met een bobbelige structuur, waardoor het monumentaal oogt. Deze ramen zijn voorzien van isolatiewaarde, waardoor de energiewaarde van het pand is verhoogd. Ook de Raadzaal en het deel van het gemeentehuis dat in de jaren zeventig is aangebouwd, waar de kantoren zijn gevestigd, zijn voorzien van een nieuw isolatiepakket. Deze worden voorzien van labeling. Michael: “Dit houdt in dat de kierdichting in de draaibare delen en klepramen worden verbeterd, voor de ramen komt zonwering en de schuine daken worden geïsoleerd.” Verder komt er een nieuwe kantine in met een nieuw keukenblok en de vide wordt verlengd met een vloer. Hierdoor ontstaat meer vloeroppervlakte voor de kantoren.
Verbouwen in fasen “De verbouw bestaat uit zes fasen. Het Andreahuis is afgerond. De Raadzaal is bijna klaar. Hier hoeft alleen nog te worden geschilderd. Daarna schuiven we door naar het kantorendeel. Daar gaan we het isolatiepakket aanbrengen. Dit bestaat uit een afgewerkte plaat iso-easy. In het schuine dak moeten voor een deel de plafonds worden opengehaald. Nog tot november 2012 zijn we zoet in het gemeentehuis van Beetsterzwaag. Daarna voldoet het aan de aangescherpte overheidseisen die worden gesteld aan isolatie, is de vloeroppervlakte van de werkvloer vergroot en zijn diverse verouderde onderdelen vervangen door nieuwe. Het energielabel is daarna geoptimaliseerd.” I
Houkesloot voorkomt verspilling met lean produceren Vijf jaar geleden groeide Houkesloot Toelevering uit zijn jasje en betrok een groter pand op industrieterrein De Hemmen in Sneek. Deze locatie is volledig toegerust op lean productie en de medewerkers ontwikkelden zich hier steeds verder in. Gerard: “Er is veel energie gestoken in het uitdenken van een optimale productie. In deze fabriek hebben we dat voor elkaar gekregen.”
Optimale planning Lean bouwen kan verder geoptimaliseerd worden door nauwer samen te werken met partners, ook wel ketensamenwerking genoemd. Op deze manier kan er beter worden aangesloten op de veranderende vraag vanuit de markt: kleinere series, specifieke detaillering en meer toegevoegde waarde, zoals afgelakte kozijnen die compleet beglaasd op de bouw worden gemonteerd onder verantwoordelijkheid van Houkesloot Toelevering. En dat alles binnen een strakke planning waardoor ‘Just in Time’ kan worden geleverd op de bouwplaats. “Ketensamenwerking is het werken aan continuïteit met je relatie. Initiatieven nemen en goede communicatie”, legt Gerard uit. “Je werkt niet meer op basis van een dwingend bestek, maar de opdrachtgever vertelt wat zij willen en vraagt ons hoe we dat gaan bereiken. De ketenpartners beleggen vervolgens een planningsessie en gezamenlijk maken we een optimale planning. Omdat we dit samen doen, is iedereen verantwoordelijk voor
een goed resultaat. Voordeel voor de opdrachtgever is dat er geen meerwerk is en de bouw ligt nooit stil. Dit betekent optimaal gebruik van middelen én geen onverwachte kosten.”
Toolbox meeting De gezamenlijke verantwoordelijkheid van de ketenpartners heeft ook als resultaat dat de verschillende fasen in het bouwproces beter op elkaar aansluiten. Gerard: “Sinds we lean produceren en als ketenpartner worden betrokken, stopt onze verantwoordelijkheid niet meer bij het afleveren van prefab timmerwerken op de bouwplaats. We gaan vooraf naar de bouw voor een zogenaamde toolbox meeting. Hierin geven we informatie over het geleverde product. Ook zorgen we ter plaatse voor bescherming van de prefab materialen. Beschadigingen tijdens de bouw worden hierdoor voorkomen. Dit levert een duurzaam product en veel minder opleverpunten op.”
Op zoek naar oplossingen “Moraal van het verhaal is, dat je creatief moet zijn met elkaar. Out of the box denken. Je blijft zoeken naar oplossingen. Elke keer onderzoeken we de verschillende opties om zo het meest optimale product te realiseren. Keuzes maken op basis van ketenoptimalisatie, met als resultaat een product en planning dat voldoet aan de wensen van de opdrachtgever.” I
11
Aannemingsmaatschappij Friso B.V. Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 49 8600 AA Sneek t 0515 – 42 99 99 f 0515 – 42 99 90
Houkesloot Toelevering B.V. Tingietersstraat 8 Postbus 296 8600 AG Sneek t 0515 – 23 80 20 f 0515 – 43 49 76
Friso Leeuwarden Siriusweg 3 Postbus 7522 8903 JM Leeuwarden t 058 – 267 43 00 f 058 – 267 32 10
Friso Groningen Osloweg 125 Postbus 5274 9700 GG Groningen t 050 – 544 52 00 f 050 – 544 52 09
Frisoplan B.V. Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 19 8600 AA Sneek t 0515 – 43 66 66 f 0515 – 43 66 67
Timmerfabriek Houkesloot B.V. Tingietersstraat 8 Postbus 296 8600 AG Sneek t 0515 – 23 80 20 f 0515 – 43 49 76
Friso Heerenveen Nikkelweg 1 Postbus 32 8440 AA Heerenveen t 0513 – 68 92 00 f 0513 – 64 68 05
Aannemingsmaatschappij Friso Almere B.V. Palmpolstraat 23 Postbus 50030 1305 AA Almere t 036 – 523 08 00 f 036 – 534 91 68
Aannemingsbedrijf J.J. de Vries B.V. Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 2030 8600 CA Sneek t 0515 – 43 66 70 f 0515 – 43 66 80
Houkesloot Prefab B.V. Newtonweg 2 Postbus 83 8900 AB Leeuwarden t 0515 – 23 80 20 f 058 – 234 36 76
Friso Restauratie Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 49 8600 AA Sneek t 0515 – 42 99 99 f 0515 – 42 99 90
Aannemingsmaatschappij Friso Balk B.V. Meerweg 24 Postbus 7 8560 AA Balk t 0514 – 60 30 41 f 0514 – 60 25 73
Friso Service & Onderhoud Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 49 8600 AA Sneek t 0515 – 42 99 66 f 0515 – 42 99 60
Aannemingsmaatschappij Friso Oost B.V. Borculoseweg 52 Postbus 159 7150 AD Eibergen t 0545 – 29 18 42 f 0545 – 29 34 69
Friso Bouwgroep B.V. Pieter Zeemanstraat 9 Postbus 49 8600 AA Sneek t 0515 - 42 99 99 f 0515 - 42 99 90
12
www.frisobouwgroep.nl
