Wat inspireert Myrthe met Pasen? 2
Betekenis palmpaas stokken 3
BLAD VO O R K ER K, C U LTU U R E N SA ME NL E V I N G
Sociale Kruidenier open 4 MAART 2016 ✖ PROTESTANTSAMSTERDAM.NL
KERK IN MOKUM De passies van Bach
foto: Prado Museum, Madrid
Bach-specialist Govert Jan Bach over de Matthäus en Johannes Passion
Agnus Dei (1640), Francisco de Zurbarán. Het lijdende lam als symbool voor zondebesef en boetedoening.
Peter Idenburg Muziekkenner en Bach-specialist Govert Jan Bach is pastoraal psycholoog en werkte lange tijd in de Valeriuskliniek. Daar gebruikte hij regelmatig muziek als bron van therapie, dikwijls de Matthäus Passion. Ook geeft hij al vele jaren inleidingen op muziek, waaronder Bachs Matthäus en Johannes Passion. Hij is programmamaker van het programma Geen dag zonder Bach bij de concertzender. In de afgelopen jaren publiceerde hij luisterboeken over Bachs Matthäus Passion (2014), Johannes Passion (2015) en Weihnachts-
oratorium (2015) met tekst en veel geluidsfragmenten bij uitgeverij Rubinstein. Zijn verwantschap met J.S. Bach gaat terug naar een gemeenschappelijke voorvader. Wat verklaart de populariteit van Bachs Matthäus en Johannes Passion in Nederland? De belangstelling voor het vocale werk van Bach is in Duitsland ontstaan midden 19e eeuw onder invloed van de Romantiek. De jonge Felix Mendelssohn speelde daarbij een belangrijke rol. Willem Mengelberg, de tweede chefdirigent van het Concertgebouworkest, introduceerde de Matthäus Passion in Nederland en voerde die van 1899 tot 1945 jaarlijks uit. Vanaf 1922 werden deze uitvoeringen door de AVRO live op de radio uitgezon-
den. Mengelberg was rooms katholiek en daarom mochten ook katholieken naar deze protestantse muziek luisteren. Hij wilde de muziek toegankelijk maken voor een zo breed mogelijk publiek; onder zijn leiding werd de Matthäus Passion op Palmpasen in het Con-
certgebouw muziek voor het volk. Hij voerde de Johannes Passion nooit uit. Na 1920 ontstond er een grote strijd over de uitvoeringspraktijk van de Matthäus Passion, waardoor er op Goede Vrijdag een ‘tegen-Matthäus’ werd begonnen in de Grote Kerk van Naarden.
Vergelijk Vergelijk dit triomfantelijke Lam Gods van de gebroeders Van Eyck met het schilderij van het lijdend lam hierboven. De Johannes Passion mist de menselijkheid van de Matthäus Passion, die goed te horen is in bijvoorbeeld de aria Erbarme Dich. Om
Sindsdien worden de Passionen ook in veel kerken uitgevoerd, maar nooit in een kerkdienst. Dit jaar zijn er in het Concertgebouw 16 uitvoeringen van de Matthäus Passion. lees verder op pagina 7
het gebrek aan emotionele momenten bij Johannes te compenseren, importeerde Bach de tekst over het berouw van Petrus uit het Matteüs evangelie in de Johannes Passion. Overigens doet de Johannes Passion in muzikaal opzicht geenszins onder voor de Matthäus Passion.
Het Lam Gods (1432), gebroeders Van Eyck. Op de achtergrond het Hemelse Jeruzalem.
2 KERK in MOKUM
maart 2016
Inspirerende teksten God breekt totaal onverwacht door al onze tegenstand heen Tirza van der Graaf Op de weg naar Pasen hebben veel mensen woorden die hen inspireren. Dit kan een Bijbeltekst zijn, maar ook een gedicht of een popsong. In deze editie vertellen drie mensen uit verschillende kerken hun inspirerende teksten rondom de veertigdagentijd, het lijden en de opstanding.
Voel jij je verlaten? Myrthe van Winzum, actief in de Keizersgrachtkerk ‘De afgelopen jaren hebben we in onze gemeente zo’n vijftien vespers gehouden in de veertigdagentijd. Twee jaar geleden organiseerde ik een van die bijeenkomsten. We hebben een gedicht van Rutger Kopland gebruikt, dat Weggaan heet. We pasten het iets aan en noemden het Verlaten.’
Maar wil je dan echt alles verlaten? Wil je dát echt; alles verlaten? Of is het slechts een schreeuw om hulp? Voel jij je verlaten? Wil je de nabijheid van die ander, die Ander ervaren.
‘Het gedicht is te verbinden met psalm 22, waarin Jezus ook verlaten wordt. Hij roept dan: mijn God, mijn God, waarom verlaat U mij? God was weg en had Jezus verlaten.’
Roel Boogaard, actief in de Noorderkerk ‘Pasen is een periode waar ik erg naar uitkijk. Dat komt ook omdat ik de dienst op Goede Vrijdag een van de indrukwekkendste momenten van het kerkelijk jaar vind. Dan wordt er echt een punt gezet: Jezus hangt aan het kruis en het is klaar. We verlaten dan ook in stilte de kerk. Ik ervaar het als een heel diep moment, waar je niet voor hoeft weg te lopen. Maar met Pasen lezen we in Lucas 24: Waarom zoekt u de levenden tussen de doden? Het is dan totaal anders.’
We verlaten de kerk in stilte
Verlaten Misschien heb je soms de behoefte weg te gaan, maar weggaan is iets anders dan het huis uit sluipen eenzaam de duisternis in de deur achter je dichttrekken en niet terugkeren.
Je blijft iemand op wie wordt gewacht. Je bent kostbaar in de ogen van Een die hoort en ziet. Wat je ook doet, hij zal er blijven. Zij wacht en neemt geen afscheid, want je gaat niet weg
Hij schept een nieuwe wereld
‘God verlaat mensen niet.’
Kostbaar ‘In het gedicht staat dat er altijd iemand is die op je wacht. Dat heb ik ook ervaren. Ik heb periodes gekend dat ik minder naar de kerk ging en dat ik als het ware het huis wilde uit sluipen. Ik heb gemerkt dat ik dat voor mezelf kon doen, maar dat God mensen niet verlaat. Hij heeft op me gewacht. Je bent kostbaar in Zijn ogen.’
Contrast ‘Het is precies dit contrast dat me zo inspireert. Ook in mijn dagelijks leven zoek ik naar de verbinding van geloven en de rauwe werkelijkheid. Hoe kan ik blijven geloven in een wereld die in brand staat en in een stad waar de huizenprijzen de pan uitrijzen? Hoe kan het dat ik tegelijkertijd zo van diezelfde wereld geniet? Het doet me denken aan de tekst van Goethe: Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt. Het mooie aan de opstanding vind ik dat God precies door dit contrast heen breekt. Hij laat ons niet zitten in onze uitzichtloosheid en breekt totaal onverwacht door al onze tegenstand heen. Hij schept een nieuwe werkelijkheid. Het herinnert me aan een paasviering in een koptische kerk die ik eens bijwoonde en waar een processie werd gehouden. Op een gegeven moment brak de deur open en werd geroepen: Hij leeft!’
Hij laat ons niet zitten in uitzichtloosheid ‘Voor mij is Pasen een moment dat je met al je menselijke emoties in de kerk zit. Die
‘Ik zoek naar de verbinding van geloven en de rauwe werkelijkheid.’
kunnen daar een plek krijgen. Dan kunnen we denken: het is gebeurd en het komt nooit meer goed. Maar met de opstanding is Pasen ook het feest van de hoop. We weten dat we dan weer vooruit mogen kijken.’
Dichter bij het kruis en de opstanding komen Joanne Plaisier, woont in de communitaire gemeenschap Oudezijds 100 ‘Voordat de veertigdagentijd begon in onze commune, hebben we eerst carnaval gevierd. Dat deden we uitbundig, we hebben spareribs gegeten en verkleedden ons. Maar nu is de vastentijd echt begonnen. Dat komt onder meer tot uiting tijdens de maaltijd. Zo nemen we geen vlees en toetje en we eten in stilte. Tijdens het eten staat er wel muziek aan, om het geluid van het bestek en kauwen te overstemmen.
Besef dat ik er niet alleen voor sta Toch vond ik het in het begin best ongemakkelijk, omdat dit de eerste keer is voor mij dat ik meedoe. Inmiddels ben ik eraan gewend en vind ik het mooi: de stilte is er namelijk ook zodat je je op God kunt richten. Normaal zeggen we na de maaltijd een klein gloria op, dat wil zeggen een loflied. Nu spreken we een andere tekst uit: Misericordias Domini in aeternum cantabo. Dat betekent:
van de barmhartigheid van de Heer zal ik eeuwig zingen.’ Climax ‘Doordat we dit elke dag samen doen, word ik herinnerd aan de vastenperiode. Het zet me tegelijkertijd stil bij het feit dat ons leven nu niet volmaakt is en dat we God daarvoor nodig hebben. Ook is het steeds een moment dat ik besef dat ik er niet alleen voor sta, maar we samen de veertigdagentijd gedenken. Je kunt het in je eentje doen, maar nu kun je elkaar ook goed helpen. Het werkt als een soort geheugensteuntje.’ ‘De lijdenstijd zoals wij hem invullen, werkt naar een soort climax. Naast de gewoontes bij de maaltijden gebeurt er veel meer. Zo zijn er extra bijeenkomsten en zamelen de kinderen geld in voor een goed doel. In de week voor Pasen is er in plaats van twee keer per dag, vier keer per dag een gebed. Ik vind deze opbouw mooi, omdat ik ervaar dat ik naarmate de vastentijd vordert, dichter bij het kruis en de opstanding kom.’
‘De stilte is er ook zodat je je op God kunt richten.’
KERK in MOKUM
maart 2016
3
Palmpaasstok maken Zien, proeven en horen waar het verhaal van Pasen over gaat Palmpaasstokmaakmiddag in de Oranjekerk - Pijp Samen palmpaasstokken maken als voorbereiding op Palmpasen: broodhaantje bakken, palmpaasstok timmeren en versieren, luisteren naar het verhaal van Pasen en als je wilt zondagmorgen 20 maart meelopen in de palmpasenoptocht vanuit de kerkdienst naar zorgcentrum d’Oude Raai. Voor kinderen van 4 t/m 12 jaar. Za. 19 mrt. inloopruimte Oranjekerk, 2e van der Helststr. Amsterdam, 1-3, 13.30-15.30 uur, info: ds. Jantine Heuvelink 020-679 55 59, oranjekerkamsterdam.nl
Zaterdag 19 maart kunnen kinderen in de Oranjekerk een palmpaasstok knutselen. Een houten kruis timmeren en versieren. Paaseitjes, rozijntjes, buxustakjes en crêpepapier zorgen voor een vrolijk en smakelijk geheel. Predikant Jantine Heuvelink: ‘Het mooie van de palmpaasstok is dat je er een groot en ingewikkeld verhaal heel beeldend mee vertelt. Er zijn allerlei verwijzingen naar het verhaal van Palmpasen en Pasen.’
Palmpaasstokken maken in de Nassaukerk - West In de Nassaukerk gaan de kinderen op zaterdag 19 maart palmpaasstokken maken. Ieder kind is welkom! Op zondag gaan de kinderen in optocht door de kerk met hun palmpaasstokken. Za. 19 mrt. Nassaukerk, De Wittenkade 111, Amsterdam, 13.00 uur Palmpaastokken maken in de Nieuwendammerkerk - Noord Voor de kinderen begint op Palmzondag om 10.00 uur een gezellige ochtend in de kosterij naast de kerk. Zij horen het verhaal van Palmpasen en versieren palm-
foto: Maartje Geels
Bijbeluitleg tijdens knutselen Tijdens het knutselen krijgen kinderen uitgelegd wat de palmpaasstok betekent. Alle versieringen hebben namelijk een betekenis. Zo verwijst het broodhaantje naar de haan die kraaide toen leerling Petrus ontkende bij Jezus te horen. Dertig rozijnen worden aan een touw geregen als symbool voor de dertig zilverstukken die Judas kreeg voor zijn verraad. De buxustakjes staan symbool voor de palmtakken waarmee Jezus in de stad verwelkomd werd. Het geheel wordt met crêpepapier versierd. Bloemen van crêpepapier verwijzen naar het nieuwe leven dat met Pasen gevierd wordt. Zo hebben de kinderen een leuke middag waarin ze timmeren, brood bakken, knutselen, liedjes zingen en verhalen horen. Alle zintuigen worden gebruikt om het verhaal van Palmpasen en Pasen te vertellen.
5640216_A5kaart.indd 1
paasstokken. Aan het eind van de kerkdienst komen de kinderen met hun palmpaasstokken de kerk in. Zo. 20 mrt. Nieuwendammerkerk, Brede Kerkepad 6-8, AmsterdamNoord, 10.00 uur Palmpaasstokken maken in de Westerkerk - Centrum Kinderen mogen tijdens de kerkdienst palmpaasstokken maken. Zij komen aan het einde van de dienst zingend de kerk binnen met hun palmpaasstokken. Zo. 20 mrt. Westerkerk, Prinsengracht 281, Amsterdam, 10.30 uur
foto: Sandra Haverman
Willemien van Berkum
Kijk voor meer plekken waar kinderen een palmpaasstok kunnen maken op pasen020.nl
08/02/16 14:40
Grote kleine Amsterdammer inspireert hulp Ouders zetten droom van overleden zoon voort van de medische misser voorkomen én het ziekenhuis laten bijdragen aan de droom van Wondem. Het AMC doneerde een flink bedrag en organiseert nog ieder jaar een benefietactie.
Taste of Ethiopia staat er met grote letters op restaurant Addis Ababa aan de Overtoom. De slogan blijkt niet alleen naar het heerlijke eten van Tefera en Etetu Zerfu te verwijzen. Met het werk van Stichting Wondem, vernoemd naar hun overleden zoon, wil het echtpaar een brug bouwen tussen Nederlanders en het Ethiopische dorp Mezezo.
De ouders van Tefera komen uit de buurt van Mezezo, een arm bergdorp met 8.000 inwoners. Tijdens een bezoek aan het geboorteland van zijn ouders schrok de toen zevenjarige Wondem van de aanblik van kinderen die ondanks de kou geen schoenen of warme kleding aan hadden. ‘Hij huilde en wilde niet verder reizen voordat we geld en zijn kleren aan de kinderen gaven’, zegt Tefera. Later die dag had zijn zoon geen trek in een welkomstmaaltijd. ‘Hij stond erop dat we samen met hem een straatkind uitkozen om aan tafel te vragen. Hij kwam er met vijf aanzetten.’
Duur speelgoed was voor hem uit den boze Aanstekelijk enthousiasme Terug in Nederland verkondigde Wondem aan iedereen dat hij arme Ethiopische kinderen wilde helpen. Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk en zijn vader
Met het geld richtte Tefera Stichting Wondem op, dat in Mezezo een kraamkliniek, twee practicumlokalen en een goedbezochte bibliotheek liet bouwen en voor een betere watervoorziening van drie scholen zorgde. De stichting deelt maandverband aan schoolgaande meisjes uit, zodat ze niet thuis hoeven te blijven als ze menstrueren. Hun schoolprestaties verbeterden direct, ook omdat ze in ruil voor de gift nooit een les mogen missen en in de klas vóór de jongens moeten zitten.
vond een stichting die weeskinderen in Addis Abeba bijstaat. Vanaf dat moment was Wondem vastbesloten te sparen voor ‘zijn’ goede doel. Duur speelgoed was voor hem uit den boze en hij wilde opeens betaald worden voor huishoudelijke klusjes. Hij wist zelfs Johan Cruijff en marathonloper Haile Gebrselassie te vertellen over zijn droom.
Het ziekenhuis laten bijdragen aan de droom van Wondem
Steun in hun geloof van de Ethiopisch-orthodoxe Kerk
Medische misser De sociale en sportieve Wondem had vanwege een aandoening een drain om overtollig vocht in zijn hoofd af te voeren. Op een dag kreeg hij hevige hoofdpijn en de huisarts stuurde hem naar het AMC, waar een kinderarts van de Spoedeisende Hulp hem en zijn ouders afwimpelde. Wondems drain bleek verstopt. De hoge druk in zijn hoofd werd Wondem fataal en hij overleed op 11 februari 2009 op twaalfjarige leeftijd. Tefera en Etetu zetten de daaropvolgende tuchtprocedure niet tot het uiterste door. Ze wilden slechts een herhaling
De kleinschaligheid van Stichting Wondem maakt een duurzame en persoonlijke band met donateurs mogelijk. Tefera: ‘Ze moeten in het werk van de stichting geloven, zodat donaties uit het hart komen. Ik wil een brug bouwen tussen Nederlanders en Ethiopiërs.’
foto: Jörgen Caris
Harmen Brethouwer
Onderwijs en water
Vergeving en acceptatie De foto van Wondem in het Ethiopisch restaurant Addis Ababa van zijn ouders
Zo voeren Tefera en Etetu nog altijd de opdracht uit die ze zeven jaar geleden van hun zoon kregen. ‘Het is onze ver-
antwoordelijkheid’, zegt Tefera. Hij en zijn vrouw vinden daarbij steun in hun geloof. Ze gaan naar de Ethiopischorthodoxe Kerk in Amstelveen. ‘We mogen niet vergeten, maar moeten wel vergeven. We accepteren dat onze God onze zoon heeft weggenomen’, zegt Tefera over de dood van Wondem. ‘Nu kregen we van Hem duizend kinderen uit Mezezo. Kinderen zonder vader krijgen er de familienaam Zerfu en toen mijn vrouw er was, werd ze door de meisjes ‘mama’ genoemd. Dat vinden we heel bijzonder.’
Draag bij aan de droom van Wondem met een financiële donatie. In 2016 wil Stichting Wondem sanitaire voorzieningen, waterputten en bibliotheken bouwen, lesmateriaal aanschaffen en alleenstaande moeders in Mezezo empoweren. Kijk voor meer informatie op wondemfoundation.org. Wie voor mei 2016 toezegt regelmatig (bijvoorbeeld maandelijks) te doneren en verwijst naar dit artikel in Kerk in Mokum, krijgt een heerlijke maaltijd voor twee personen in restaurant Addis Ababa! Stichting Wondem heeft de ANBIstatus en werkt met vrijwilligers, zodat het nagenoeg alle bijdragen in Mezezo kan investeren.
4 KERK in MOKUM
maart 2016
De Sociale Kruidenier opent de deuren Zorgen dat mensen hun leven weer op orde krijgen
Tirza van der Graaf De meeste mensen zijn gewend als ze iets nodig hebben, naar de winkel te gaan om dat te kopen. Maar voor mensen die afhankelijk zijn van de Voedselbank, ligt dit een stuk ingewikkelder. Zij moeten iedere week afwachten wat er in hun pakket zit. Dan kan het gebeuren dat ze iets hard nodig hebben, maar het die week niet in hun krat zit. Even naar de winkel rennen is er voor hen meestal niet bij.
Iedere week afwachten wat er in je pakket zit Daarom is er nu de Sociale Kruidenier, een initiatief van de Protestantse Diaconie Amsterdam. Aan de Nieuwe Herengracht opent een winkel. Die is toegankelijk voor klanten van de Voedselbank aan de Marnixstraat en van Corvershof. ‘Maar het is natuurlijk de bedoeling dat het uitbreidt’, zegt Wouter.
Met pasje betaal je zelf De Sociale Kruidenier is geen winkel zoals andere ketens. ‘We hebben naar de pakketten gekeken om te zien wat er niet vaak in zat en waar wel behoefte aan is’, vertelt Slangenberg. ‘Dat zijn vooral non-food dingen, zoals tandpasta en deodorant. Maar ook producten die lang houdbaar zijn, zoals pasta, rijst en sauzen.’ De klanten van de Sociale Kruidenier betalen een deel van de producten zelf. ‘De rest gaat van een pasje met tegoed af. Het is per klant verschillend hoeveel geld er op het pasje staat. Zo krijgt een gezin een ander bedrag dan een alleenstaande.’ Als de punten op zijn, kunnen klanten nieuwe verdienen, bijvoorbeeld door naar trainingen te gaan over geld. Zo is er iedere week een financieel café. Daarin bekijken klanten met vrijwilligers hun uitgavenpatroon om te zien wat er anders kan. ‘Dat is ook precies de insteek van het project’, gaat Slangenberg verder. ‘Ik hoop dat mensen door de Sociale Kruidenier naar de trainingen komen. Uiteindelijk willen we
de mensen activeren hun leven weer op orde te krijgen, zodat ze niet meer naar de Voedselbank hoeven.’
Non-food dingen, zoals tandpasta en deodorant Supermarktactie Hoe komt de Sociale Kruidenier aan spullen? ‘De non-food producten krijgen we van de Voedselbank’, zegt Slangenberg. ‘Zij concentreren zich op voedsel. Daarnaast houden we supermarktacties. Vrijwilligers gaan dan bij de ingang staan en vragen aan klanten of ze iets bij hun boodschappen willen doen voor de Sociale Kruidenier. Ook ben ik bezig bedrijven in de buurt te vragen te helpen, bijvoorbeeld door elke maand vijf dozen pasta te sponsoren. We willen graag een vast aantal spullen, zodat er altijd boontjes in blik en tandpasta is.’
Elke maand vijf dozen pasta sponsoren Wouter vindt een aantal dingen ook wel lastig. ‘Stel dat iemand al zijn tegoed opmaakt aan tandpasta, wat doe je dan? Je kunt mensen wel een beetje sturen in hun keuze, maar het is de bedoeling dat ze het zelf doen.’ Verder is
foto: Peter Lowie
In maart start de pop-upwinkel van de Sociale Kruidenier, het nieuwe project van de Protestantse Diaconie Amsterdam. Daar kunnen klanten van de Voedselbank spullen kopen om hun pakket aan te vullen. Coördinator van het project Wouter Slangenberg (31) legt uit hoe het project werkt.
Wouter Slangenberg, coördinator van de Sociale Kruidenier
hij benieuwd hoe het contact tussen de klanten onderling wordt. ‘Ik hoop bijvoorbeeld niet dat er ruzie komt als we een keer merkspullen hebben. Of dat mensen wel naar de trainingen willen, maar niet kunnen omdat ze kinderen thuis hebben zitten.’ Bovenal hoopt Wouter dat de winkel een sociaal effect heeft. ‘Het zou mooi zijn als de klanten uit hun sociale isolement komen en die drempel over
De Sociale Kruidenier is gevestigd in de kelder van de Diaconie, Nieuwe Herengracht 18.
COLUMN
Voor een brandende braamstruik
Dimitri Verhulst laat in Bloedboek, God zichzelf aan Mozes voorstellen als: ISENWASENZAL. Een God die er altijd is geweest en altijd zal zijn. Voor veel mensen een troostrijke gedachte. Al struikel je bij Verhulsts versie makkelijk over obsceniteit en seksuele zinspelingen. Zelfs de ongelovigen aan tafel vinden het wat te gortig. En dan hebben we het nog niet eens over het veronderstelde Godsbestaan. De atheïstische dominee Klaas Hendrikse laat in zijn boek Geloven in een God die niet bestaat, God zichzelf op een andere manier voorstellen. Hij is: Ga maar, ik ga met jullie mee. God bestaat niet, zegt Hendrikse, God gebeurt. Daar
waar mensen in beweging komen, daar gebeurt God. Mozes moest van God namelijk in de benen. Hij werd geroepen om een volk uit de slavernij te bevrijden. We zien onszelf even voor die brandende braamstruik staan. De vraag naar God ebt wat weg. De vraag naar roeping komt naar voren. Wij hebben ze ook gehad: momenten dat we wisten, hier ligt voor mij een taak. Een vluchteling in huis nemen, bezoeken brengen aan stervende vreemdelingen. Soms volbrengen we onze roeping zoals de blijmoedige (niet geheel Bijbelgetrouwe) Mozes van Verhulst. Met vuur en passie, er is een doel! Vaak ook voltrekken wie onze roeping als de twijfelende Mozes van de Bijbel. Maar we komen in beweging! En ongetwijfeld, concludeert deze onderstaande theoloog, gebeurt in dit alles God. Joost de Wolf, is werkzaam voor de Protestantse Diaconie Amsterdam als diaconaal bezoekwerker in Osdorp-Sloten
foto: Peter Lowie
Met vijf ongelovige senioren zit ik rond de keukentafel. Voorzien van een warme kop thee, laten we de net gelezen verhalen even op ons inwerken. Drie versies van Exodus 3; een versie van een Vlaamse schrijver, een van een atheïstische dominee en uiteraard de grondtekst uit de Bijbel.
Joost de Wolf, diaconaal bezoekwerker Osdorp-Sloten.
durven stappen om naar de winkel te komen. Misschien ontstaan er dan wel kleine vriendschappen. Het zou fantastisch zijn als dat lukt.’ De Sociale Kruidenier zoekt vrijwilligers. Lijkt jou dat wat? Neem voor meer informatie contact op met
[email protected] socialekruidenier.nl
KERK in MOKUM
maart 2016
5
KIJK OP KUNST
De opstanding van Christus
Peter Idenburg
Dit fresco (1463) geldt als het meesterwerk van de grote Italiaanse kunstenaar Piero della Francesca. Het is te vinden in het stadhuis (nu museum) van het midden-Italiaanse stadje Sansepolcro, bij Arezzo en toont een vitaal en sterk ogende, bijna atletische Christus. Op Paaszondag is hij verrezen uit het graf en werkelijk ‘wedergeboren’, de triomfantelijke overwinnaar van de dood. De Christusfiguur kijkt
met zijn scherpe blik de toeschouwer frontaal aan en doet daarmee een beroep op zijn geloof. Zijn linkerbeen staat gebogen met zijn voet stevig op de graftombe, die lijkt op een altaar. In zijn rechterhand houdt hij een witte vlag met een rood kruis, symbool van de opstanding. Een totaal andere figuur dan de magere, lijdende, gekruisigde Christus, zoals vaak weergegeven in de Middeleeuwen. Uit vrees voor de engel, die de steen voor de tombe heeft weggerold, beven de Romeinse bewakers en zijn geworden als doden (Matteüs 28:14). Op de achtergrond zien we de zonsopkomst en de natuur die links kaal is en rechts tot bloei gekomen is.
foto: Museum Sansepolcro, Italië
Meesterwerk van Francesca
De opstanding van Christus (1463), Piero della Francesca (1420-1494).
Kruiswegstaties op IJburg Kruis zichtbaar in gebogen houding van Jezus Amsterdam West. Toen de kunstenaar zijn sculptuur daar weer zag, raakte de figuur van de verrezen Christus hem opnieuw. Hij besloot de kruiswegstaties te maken, met als vijftiende statie de figuur van de verrezen Christus. Wie de reliëfs in De Binnenwaai bekijkt, valt de eenvoud op. De staties zijn gemaakt van koper en messing op een achtergrond van hout. Aluminiumdetails zijn toegevoegd. De personages in de verhalen hebben steeds dezelfde vormgeving en kleurstelling, die ze herkenbaar maakt. Jezus is een eenvoudige figuur, die gedurende de staties steeds meer een gebogen figuur wordt.
Wie pioniergemeente De Binnenwaai op IJburg binnenloopt, heeft niet direct het idee een kerk binnen te stappen. Het hoekpand naast een kinderopvang heeft een open en kleurrijke uitstraling. Alleen aan de eenvoudige liturgische tafel en de verschillende schilderijen is te zien dat het hier om een religieuze ruimte gaat. Maar wie naar de garderobe loopt, ziet meteen de vijftien reliëfs die aan de muur hangen. De reeks valt op. Wie dichterbij komt, ziet dat het hier gaat om kruiswegstaties, afbeeldingen van de lijdensweg van Jezus. Een kruisweg bestaat traditioneel uit veertien staties, die samen het verhaal van de laatste uren van Jezus’ leven vertellen. Het woord statie is afgeleid van het Latijnse woord statio, dat staan of stilstaan betekent. De veertien schilderijen of reliëfs helpen mensen om stil te staan bij de lijdensweg die Jezus is gegaan. Rond 1960 werd steeds vaker een vijftiende statie toegevoegd, waarin de opstanding van Jezus wordt uitgebeeld. Ook in De Binnenwaai is deze vijftiende statie toegevoegd. Geen eiland In veel rooms katholieke kerken zijn
foto: Peter Lowie
Willemien van Berkum
Gemaakt van koper en messing op een achtergrond van hout
Statie 8: Jezus troost de wenende vrouwen.
de kruiswegstaties beeldbepalend. Kunnen ze nu zomaar een plek krijgen in een protestantse kerk? Dominee Rob Visser vindt van wel. ‘In een stad als Amsterdam is het belangrijk om samen te werken.’
Als vijftiende statie de figuur van de verrezen Christus ‘De huidige samenleving laat geen ruimte om op een eiland te werken. Uit volle overtuiging deel ik deze
ruimte bijvoorbeeld met de rooms katholieke gemeente. De veelkleurigheid en pluriformiteit van God geeft daar alle ruimte voor.’ Die veelkleurigheid en ruimte waar Visser over spreekt, is terug te zien in de ruimte van De Binnenwaai. De kracht van de eenvoud De kruiswegstaties in De Binnenwaai zijn gemaakt door kunstenaar Simon van Blokland. In 1983 maakte hij een sculptuur van de verrezen Christus voor de katholieke Augustinuskerk in
De vrouwen worden in twee kleuren koper weergegeven. Er zijn geen voorwerpen te zien, ook geen kruis. Een toelichting van de kunstenaar maakt duidelijk dat het kruis zichtbaar wordt in de gebogen houding van Jezus. Dit laat ruimte om het kruis niet alleen letterlijk op te vatten, maar ook bij het algemene lijden stil te staan. De kruisweg eindigt met de extra statie waarin de verrezen Christus is afgebeeld. Geen Kerst zonder Pasen Voor Visser is dit essentieel. ‘Pasen is het verhaal van de hoop, van de
nieuwe wereld. Zelfs de dood maakte Jezus niet los van God. Daarmee is Jezus de verpersoonlijking van de nieuwe wereld. Zonder de opstanding verliest het lijdensverhaal aan betekenis.’ Om die reden heeft Visser ook weinig met de Matthäus Passion. ‘Het verhaal van de Matthäus Passion stopt bij de dood van Jezus. Maar het evangelie stopt daar niet! Dat vind ik zo mooi aan The Passion. Het is niet mijn muziek, maar het evenement eindigt altijd met de hoop en de opstanding.’
Pasen is het verhaal van de hoop, van de nieuwe wereld Hoewel het kerstverhaal voor veel mensen veel bekender is, vindt Visser het paasverhaal veel belangrijker. ‘Ik heb eens in Apeldoorn met Kerst een paaspreek gehouden. Voor mij is er geen Kerst zonder Pasen.
Paaspreek met Kerst En de geromantiseerde versie van het kerstverhaal doet al helemaal geen recht aan het verhaal. Wij leven met een God die weet wat het is om te lijden. Een God die de gebrokenheid kent. Dat is wat deze kruiswegstaties voor mij laten zien.’ debinnenwaai.nl
6 KERK in MOKUM
maart 2016
Passie betekent lijden, maar ook liefde Theo de Boer en het Leerhuis Peter Idenburg Het Leerhuis Amsterdam Tenach en Evangelie is een samenwerkingsverband binnen de Protestantse Kerk Amsterdam, dat cursussen en kringen organiseert. Het Leerhuis wil een ontmoetingsplaats zijn rondom de Bijbelse geschriften, waar het kan gaan over alle vragen van het leven. Theo de Boer (1932), emeritus hoogleraar wijsgerige antropologie aan de UvA en systematische wijsbegeerte aan de VU, was de afgelopen twaalf jaar verbonden aan het Leerhuis en heeft in die periode meer dan 70 bijeenkomsten met een trouwe schare kringgenoten geleid. Bij zijn afscheid in april 2015 werd een seminar gehouden in de Thomaskerk, waarbij de kringgenoten hem een bundel aanboden: Te Denken Geven. Daarin passeert een rijk spectrum onderwerpen de revue, waaronder veel poëzie. Uit de bijdragen blijkt een grote waardering en dankbaarheid voor de bijeenkomsten met Theo de Boer, onder coördinatie van Adriaan Deurloo.
le, natuurlijke theologie is gestorven, maar dat is slechts een gestalte waarin mensen zijn mysterie en de transcendentie kunnen ondergaan.
Religies zijn gedichten. Ze brengen ons daglicht en dromend denken, onze emoties, instinct, adem en aangeboren gebaren samen in het enige hele denken: poëzie. Niets is gezegd voor het is uitgedroomd in woorden. En niets is waar wat alleen in woorden verschijnt.
Is er nog een kennen van cultuur en natuur voorbij de wetenschap? Het aardse bestaan dat velen zwaar valt, moet niet ontvlucht maar bezongen worden. Dat kan betekenen dat passie de basale relatie is van de mens met zijn omgeving. Passie betekent lijden en angst, maar ook een groot verlangen naar iets. Niet voor niets worden deze begrippen gedekt door hetzelfde woord. De opstanding overkomt je, het is de sublieme ervaring. De opstanding komt steeds terug in de Bijbel, niet alleen met Pasen. Bijvoorbeeld bij Paulus op weg naar Damascus en in zijn brief aan de Filippenzen. Of in de gelijkenis van de verloren zoon, waarin de vader na zijn terugkeer zegt: ‘De zoon van mij was dood en nu leeft hij.’
Wat gebeurt er als religie wordt vervangen door kunst en de kerk door het museum? In de Heidelbergse catechismus wordt het geloof een ‘stellig weten’ genoemd, maar ook een ‘vast vertrouwen’. Staat dat haaks op dichten? Ik citeer het tweede couplet van Psalm 150, vertaald door Martinus Nijhoff:
Emeritus hoogleraar Theo de Boer: ‘De opstanding overkomt je, het is de sublieme ervaring.’
Passie voor gedichten Filosofen Edmund Husserl en Emmanuel Levinas Theo de Boer heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de bekendheid in ons land van het werk van de filosoof Edmund Husserl (1859-1938), die wordt beschouwd als de grondlegger van de
lied van Genesis 1. Ik verwijs graag naar de Australische dichter Les Murray. Volgens hem is een gedicht een kleine religie en religie een groot gedicht:
fenomenologie en van de Franse-joodse filosoof Emmanuel Levinas (1901-1995), die in 1975 een eredoctoraat ontving van de Universiteit Leiden. Sinds zijn middelbare schooltijd heeft Theo de Boer een passie voor gedichten. Zes jaar lang publiceerde Trouw een groot aantal interviews met hem over poëzie
en spiritualiteit. Deze interviews door Peter Henk Steenhuis werden gebundeld in het boek Denken over Dichten. Wat is de relatie van kunst in het algemeen en poëzie in het bijzonder met religie? Veel Bijbelse taal is poëzie, zoals het
Hef, bazuin, uw gouden stem, harp en fluit, verheerlijkt Hem! Citer, cimbel, tamboerijn, laat uw maat de maatslag zijn van Gods ongemeten wezen, opdat zinge al wat leeft, juiche al wat adem heeft tot Gods eer. Hij zij geprezen. Er is hier veel aandacht besteed aan de samenhang van tekst en melodie. Bij de cursief geschreven woorden gaat het om halve noten. Het gaat hier onmiskenbaar om religie. De klinkende instrumenten moeten de maatslag zijn van Gods ongemeten wezen. Dat is een vorm van weten die zeker geen mystieke kennis is. De god van de ratione-
leerhuisamsterdam.nl
Publicaties Te denken geven, € 5,- te bestellen via Adriaan Deurloo, latepost@ rijmerij.nl Denken over Dichten, Theo de Boer en Peter Henk Steenhuis, ISBN 97890 477 0355 6, Lemniscaat (2012) Religie zonder God, Theo de Boer en Ger Groot, ISBN 97894 9111 0054, Sjibbolet (2014)
BIJBELTEKST VAN EEN AMSTERDAMMER
Hij zocht naarstig naar het licht Kunsthistoricus Louis van Tilborgh, senior researcher bij het Van Gogh Museum Guide Attema Toen Vincent van Gogh nog niet had ontdekt dat zijn grootste talent beoefend kon worden op het canvas, vertoefde hij vier-
honderd dagen in Amsterdam om zijn droom na te streven: predikant worden. Hij wilde een ware navolgeling van Jezus zijn. Zijn zus omschreef Vincent in die periode dan ook als ‘suf van vroomheid.’
Van Gogh deelde alles wat hij bezat of kreeg met anderen. Als predikant wilde hij in een plattelandsgemeente aan de slag om te leven onder de boeren en te zorgen voor de armen. Dat ging zijn familie, Vincent kwam uit een gegoede familie, alsmede de kerk te ver. Je behoorde een zekere distantie tot de onderklasse te behouden. Ze beschouwden Vincent als ‘sociaal mislukt’. Dit zorgde er uiteindelijk voor dat hij de kerk de rug toekeerde.
foto: Van Gogh Museum
Compassie voor de medemens
De opwekking van Lazarus (1890), Vincent van Gogh
‘In al zijn doen en laten was Van Gogh zijn leven lang enorm protestants, erg ijverig dus’, zegt kunsthistoricus Louis van Tilborgh, werkzaam als senior researcher bij het Van Gogh Museum. Geboren met twee linkerhanden had Vincent een tomeloze inzet om de schildertechnieken onder de knie te krijgen.’ Droevig en blijde ‘Vincent behield altijd een enorme compassie voor de medemens. Naar mijn gevoel een christelijke waarde’, voegt Van Tilborgh eraan toe. Dat zie
je terug in zijn schilderijen. Hij schildert vaak oudere mensen, arbeiders. “Je moet je voor God bewijzen”, was zijn motto. “Droevig en blijde” is zijn meest aangehaalde citaat. Vincent schilderde met onafgebroken werkvlijt.’ Sterrennacht ‘Wanneer het heel slecht met hem gaat, in korte tijd krijgt hij meerdere zenuwinzinkingen te verwerken, laat hij zich opnemen in een kliniek. Vincent zoekt naar troost in de Bijbelverhalen die gerelateerd zijn aan zijn ziektebeeld. Uit zijn schilderij De sterrennacht put hij kracht.’ In een brief schrijft Vincent: ‘Waarom, vraag ik me af, zouden de stralende stippen in de lucht niet net zo makkelijk te bereiken zijn als de zwarte stippen op de kaart van Frankrijk? Net zoals we de trein naar Tarascon of Rouen nemen, gebruiken we de dood om naar de sterren te reizen (red.). ‘De schilder zoekt naar manieren om de Bijbelverhalen te actualiseren, om ze als hedendaags mens te kunnen duiden. Zo schildert hij, naar een origineel van Rembrandt, zichzelf als Lazarus, die net door Jezus is opgewekt uit de dood. Jezus zelf verruilt
Vincent echter door de zon. In die tijd durfde Vincent niet naar buiten, maar zocht naarstig naar het licht. Een half jaar later exposeerde hij op verzoek zes werken in Brussel.’
Bijbeltekst Marta zei tegen Jezus: ‘Als u hier was geweest, Heer, zou mijn broer niet gestorven zijn.
Maar zelfs nu weet ik God u alles zal geven wat u vraagt.’ Jezus zei: ‘Je broer zal uit de dood opstaan.’ ‘Ja’, zei Marta, ‘ik weet dat hij bij de opstanding op de laatste dag zal opstaan.’ Maar Jezus zei: ‘Ik ben de opstanding en het leven. Wie in mij gelooft zal leven, dat
ook wanneer hij sterft.’
Johannes 11:21-25
KERK in MOKUM
maart 2016
7
MENSEN MET EEN MISSIE VOOR MOKUM
’Jezus is allang aanwezig in de stad’ Straatpastor Luc Tanja op het verhalenplein Het lukt de kerken dan om drempelverlagende activiteiten te organiseren. Toch signaleert hij bij al die warmte ook een distantie. ‘De uitdaging zit erin om zover te komen dat je gaat begrijpen wat er op straat gebeurt.’ Dat is nog niet zo eenvoudig. Tanja: ‘Mensen in de kerk zijn net gewone mensen. De angst voor de vreemde is een universeel begrip. Er blijkt ook een behoefte je te willen onderscheiden. ‘ik ben niet zo als die arme sloebers’, dat is een reflex in ieder van ons. We willen niet onder ogen zien dat dakloosheid ons allemaal kan treffen. Drie maanden je huur niet betalen en je staat op straat.’ Toch is hij enthousiast over de stad. ‘Amsterdammers hebben een grote bereidheid om elkaar te helpen. Onlangs werd op het Haarlemmerplein een dakloze door een supermarktmanager weggestuurd. De aanwezige marktkooplieden kwamen daartegen in verzet: Je kunt onze dakloze niet wegsturen!’
Ferdinand Borger Straatpastor Luc Tanja ziet het straatpastoraat als een verhalenplein. ‘Het is een open ruimte waar je weet dat er naar je geluisterd wordt en ieder zijn verhaal kwijt kan, maar het is geen plek om te blijven.’ Toch loopt hij er al vijf jaar rond en geeft reliëf aan levens die moeilijk aansluiting kunnen vinden bij het ‘normale’ bestaan. Hij vertelt de behuisde bewoners van de stad, hoeveel moois er te zien is op straat. En hoe hard het leven er kan zijn.
Ik ga een soort vriendschapsrelatie aan Visie hoe goed leven eruit ziet Luc gaat in zijn werk uit van de zogenaamde presentiemethode en komt niet met plannen die hij mensen van buiten oplegt. ‘In de presentiemethode zit een zekere dubbelheid. Je gaat mee met de leefwereld van mensen die leven in armoede op straat, maar je brengt ook wat nieuws, je hebt een visie hoe goed leven eruit ziet. Die visie probeer je wel te brengen, maar je begint met luisteren en het meegaan met mensen. Ik ga daarbij een soort vriendschapsrelatie aan, maar uiteindelijk zijn we geen vrienden. Voor mij is het werk. Ik kleed mij anders en ik spreek geen straattaal. Soms krijg ik het advies om ook een paar nachten op straat door te brengen, maar dat
Dakloosheid kan ons allemaal treffen SMS-dienst voor daklozen foto: Peter Lowie
Tanja: ‘Veel mensen op straat zitten in een fase van hun leven waarin ze heel lang kunnen blijven hangen. De acute crisis van de dakloosheid is voorbij, maar aansluiting vinden bij de werkende maatschappij zit er ook niet echt in. Mensen hobbelen dan wat in het circuit rond. Ik zie het als mijn taak die levens van hoogtepunten te voorzien. Twee jaar geleden deden wij met het daklozenkoor ‘De Straatklinkers’ mee aan de film Erbarme dich over de Matthäus Passion. Met hetzelfde koor hebben we in het Concertgebouw gezongen. Het zijn momenten dat je kunt laten zien hoe het leven ook kan zijn.’
Straatpastor Luc Tanja: ‘Ik ga mee met de leefwereld van mensen die leven in armoede op straat, maar ik breng ook wat nieuws.’
zou voor mij een kampeervakantie zijn. Het blijft doen alsof. Het is beter dat mensen mij vertellen hoe het echt is en ik de tijd neem om dat te begrijpen. Je bouwt krediet op door aanwezig te zijn, ook als het regent. Wat ik daarbij van mijzelf vertel, staat ten dienste van wat hen verder helpt. Ik ben pastor namens de protestantse kerk. De Bijbel met zijn verhalen en een visie op het goede leven zitten daarbij in mijn rugzak.‘
Solidariteit Tanja beschouwt het als zijn missie om het evangelie te ontdekken. ‘Het is niet zo dat ik Jezus meeneem, Jezus is allang aanwezig in de stad en met mensen bezig. Dat is vaak niet zo duidelijk voor mensen die niet op straat leven. Ik laat hen zien hoeveel moois er gebeurt op straat, hoeveel solidariteit er is onder mensen die in armoede le-
ven. Daarnaast toon ik hen wat er mis gaat. En wat wij daaraan moeten doen. De gedachte dat Jezus al in de wereld aanwezig is, heeft oude papieren en is nog steeds heel radicaal. De kerk heeft de neiging om Jezus in een doosje te stoppen en God op te sluiten. En dan zijn er gelukkig mensen die naar buiten gaan en ontdekken dat de Geest al lang rond waait. Dat overkwam missionarissen die naar Brazilië gingen om het evangelie te verkondigen. Ook bij de 13e eeuwse Franciscus van Assisi vind je dit inzicht terug. Wat wij in het straatpastoraat doen staat in een traditie die veel ouder is dan de protestantse kerk.’
Angst voor de vreemde
Burgemeester Van der Laan bracht Tanja met het Leger des Heils en Vodafone samen, waaruit een speciale sms-dienst voor daklozen tot stand kwam. Zodra je op straat belandt, krijg je twee keer per dag een sms met tips. ‘Ik leer met behulp van de telefoonjongens en -meiden steeds korter en doelmatiger communiceren. Veel daklozen ervaren die sms’jes als een vorm van aandacht.’
Op het balkon slapen Door het goede voorzieningenniveau in de stad komt het bijna nergens tot schrijnende armoede, er zijn maar heel weinig mensen die overlijden op straat. Maar het blijft moeilijk om de straat achter je te laten. Soms krijgen mensen een huis, maar gaan dan op het balkon slapen. Of durven niet in bed te gaan liggen, uit angst dat ze aan een luxe wennen die ze zich straks niet meer kunnen veroorloven. Het kan jaren duren voordat mensen weer een normaal leven leiden. Het probleem met dakloosheid is dat het je identiteit vormt. Je kunt wel van die identiteit afkomen, maar vaak duurt dat langer dan mensen zichzelf toestaan. En ook langer dan de samenleving wil begrijpen.’
Over aandacht van die kerk voor de wereld van daklozen heeft Tanja niet te klagen, maar die concentreert zich vooral rondom de kerstdagen.
straatpastoraat.amsterdam/ straatpastoraat
Bach-specialist Govert Jan Bach over de Matthäus en Johannes Passion Vervolg van pagina 1 Wat maakt Bach als componist uniek? Wereldwijd wordt de Matthäus Passion erkend als behorend tot de beste muziekwerken die ooit zijn gemaakt. In Nederland staat de Matthäus Passion op nummer 1 van de top 300 in de Radio 4 Hart en Ziellijst. De verklaring daarvoor is de verklanking van menselijke emoties, waardoor de muziek theatraler wordt, maar ook beter invoelbaar. Bach is virtuoos in zijn gebruik van de retorica, maaten toonsoort, instrumentatie, zangstem, herhaling, overdrijving en versnelling. Hoewel de Matthäus Passion complex is en ontstond rond 1725, is deze muziek universeel en niet tijdgebonden. Wat is de opbouw van de Matthäus Passion?
Bach gebruikt als vorm de oeroude mystieke opzet van de lectio divina (de spirituele lezing van het evangelie), met vier geledingen. Lectio, de lezing van het Bijbelverhaal door de evangelist. Meditatio, de recitatieven van de solisten, waarin de tekst mediterend wordt overdacht. Oratio, de aria’s waarin de gebeurtenis op de persoon wordt betrokken als in een gebed. Contemplatio, de vierde en diepste laag, waarin door het koraal de diepte van het gebeurde wordt gepeild. Hoe passen de Matthäus en Johannes Passion in de Paasweek? In Nederland zijn de Passies deel van een jaarlijkse Paascyclus. Bach stond in de protestantse Lutherse traditie
waarin de nadruk in de week voor Pasen ligt op Jezus’ kruisdood op Goede Vrijdag. Zijn Matthäus Passion gaat niet verder dan de treurnis over Jezus’ sterven in het slotkoor Wir setzen uns mit Tränen nieder. In andere tradities zijn de Paasnacht, met het licht dat wordt doorgegeven of de Paasdag met Christus’ opstanding het hoogtepunt van de week. In veel landen, zoals de Verenigde Staten, worden de Passies het hele jaar uitgevoerd. Wat is het verschil tussen de Matthäus en de Johannes Passion? Bach voelde haarfijn het verschil aan tussen de tekst van de evangeliën van Matteüs en Johannes. Het symbool van Johannes is de adelaar, hoog verheven
boven de wereld en op afstand waarnemend. De toon van het evangelie van Johannes is direct en rationeel. Het symbool van de evangelist Matteüs is de mens; de Matthäus Passion is vol mededogen en daardoor voor mensen invoelbaar. Johannes wil de gelovigen overtuigen dat de kruisiging de overwinning op de dood betekent. Hoe is de relatie tussen de massale aandacht voor deze Passies en de kerkelijke traditie? Bach schreef zijn Passies voor de hoofdkerken in Leipzig en zij werden in die tijd in een kerkdienst uitgevoerd. Mengelberg was een exponent van de beweging aan het eind van
de 19e eeuw waaraan de namen van Richard Wagner en Gustav Mahler zijn verbonden. Zij stonden in een religieuze traditie, maar wilden de traditionele kerkelijke beleving vervangen door hun hogere kunst, met eigen tempels: concertzalen, operahuizen en musea. Daarin vervullen Bachs Passies nog steeds een grote behoefte aan zingeving en verdiepte beschouwing over het leven, maar wel los van de kerkelijke traditie. Zelfs kopstukken uit de popwereld wagen zich nu aan aria’s uit dit oratorium en Nederland kent het typisch Nederlandse verschijnsel van de meezing-Matthäus. Bach zette Soli Deo Gloria (alleen God zij de eer) boven zijn werken. De Roemeense filosoof Cioran schreef God heeft veel te danken aan Johann Sebastian Bach.
8 KERK in MOKUM
maart 2016
DEUR OP DOORTOCHT
WERK IN DE KERK
Zomaar bij elkaar gezet
Licht vult de kapel
Jeannet van Doorn, pionier Nieuw-Westenwind Guido Attema Wie ben je? Ik groeide op in Oud-Beijerland. Het was als meisje in een Gereformeerde Bondsgemeente niet vanzelfsprekend dat ik theologie zou gaan studeren. Desondanks koos ik voor de studie omdat ik wilde nadenken over hoe het in elkaar stak. Mijn ouders legden me gelukkig geen strobreed in de weg.
Waar andere kerkelijke stromingen geschiedenis en tradities hebben, is de Vineyard piepjong.
Huub Halewijn Rond Hervormingsdag trok de Protestantse Kerk Amsterdam met een deur door de stad. Amsterdammers werd gevraagd – net als Luther – stellingen op de deur te bevestigen. De deur staat ook in 2016 op verschillende plaatsen. Zondag 21 februari stond de deur, alias Kaarsenkapel, tijdens een dienst van Vineyard in de Zuiderkerk. Vineyard is onderdeel van een wereldwijde beweging die in de Verenigde Staten is begonnen onder hippies en later deel uitmaakte van de Jesus Movement. Naast de evangelicale traditie, tapt Vineyard Amsterdam graag uit verschillende vaatjes. Zo worden er stilteweekends georganiseerd in kloosters, cursussen vanuit de Ignatiaanse traditie gevolgd en werd de vastentijd begonnen met een liturgische dienst met de Anglicaanse buurman Christ Church. Het lenen van andere tradities is niet iets willekeurigs. We zoeken naar creatieve vormen en manieren die helpen bij het oefenen in het verlangen naar God. Alles om mensen dichter bij God en elkaar te brengen. Waar andere kerkelijke stromingen eeuwenoude geschiedenis en tradities hebben, is de Vineyard piepjong. Daarom willen we onze liturgische huishouding verrijken en in de veertigdagentijd experimenteren met verschillende liturgische vormen. Die zondag stond de deur dus in de Zuiderkerk. Een grote kaars symboliseerde God, het licht en leven dat we van Hem krijgen. Iedereen die dat wilde, kon een kaars aan de grote kaars aansteken en in de kapel zetten, als symbool dat we afhankelijk zijn van God voor ons licht en leven. Een simpele, maar aanstekelijke symboliek waar de 200 bezoekers zich graag in bewogen. Kaarsen werden aangestoken en langzaamaan vulde de kapel zich met licht. Huub Halewijn is diaconaal opbouwwerker in Amsterdam Noord en lid van Vineyard Amsterdam.
Station Lelylaan De deur staat als kaarsenkapel op Stille Zaterdag 26 maart vanaf 14.30 uur bij Station Lelylaan op de Arrival Place. Mensen kunnen hier uiting geven aan onmacht en hoop, door bloemen te leggen, kaarsen te branden, er met anderen over te praten en te bezinnen in een Stiltecoupé. Een initiatief van pioniersplek Nieuw-Westenwind. Bethelkerk Woensdag 20 april tussen 18.00 en 20.00 uur staat de deur bij de open maaltijd met buurt en gemeente in de Bethelkerk. Deelnemers worden uitgenodigd een boodschap op de deur te spijkeren: wat verwachten zij van de kerk in deze tijd? Mandelahuisje De deur staat zaterdag 23 april bij herberg het Mandelahuisje bij de feestelijke opening van het seizoen, waarbij de pioniers van Zinnig Noord een deel van de programmering verzorgen.
Waar werk je? Ik werk parttime als predikant in IJmuiden bij een gemeente met ongeveer 200 leden. De overige tijd ben ik werkzaam als pionier bij het project Nieuw-Westenwind. Drie pioniers werken gezamenlijk aan het vormgeven van het kerk-zijn in een buurt - Amsterdam-West - waar mensen nauwelijks nog traditionele kerkdiensten bezoeken. We zijn eigenlijk zomaar bij elkaar gezet, maar van meet af aan klikt het heel goed. Al brainstormend zoeken we naar manieren om onze boodschap te manifesteren in verschillende projecten. Een van de expedities die ik op me heb genomen is ‘de Windhoos’. Een kleine blokhut - kapelletje - op wielen waarmee ik iedere vrijdag op het Sierplein sta, de button met de tekst ‘dominee’ op mijn jas gespeld. Daar praat ik met belangstellenden over de zin en onzin van het leven. Daarnaast hebben we, in navolging van IJburg, meegewerkt aan het opzetten van een Parentshouse. Een plek waar een pas gescheiden ouder uit de buurt tijdelijk terecht kan na de breuk, zodat deze persoon naast het verwerken van het verdriet, rustig kan denken aan de toekomst zonder ver van zijn of haar kinderen te wonen. Wat is je missie? Het lastige aan deze wijze van dominee-zijn is dat je in het algemeen evenementen opzet die een vluchtig karakter hebben. Mensen komen en gaan. We planten zaadjes waarvan we vaak niet zien waar ze tot bloei komen. Toch denk ik dat je op deze manier Gods koninkrijk kunt bewerkstelligen. Zo zijn we samenwerkingen aangegaan met onder meer buurthuizen en het stadsdeelkantoor. Ook is een kernteam voor het Parentshouse
SCHIETGEBEDJE De stilte, zij wacht tot wij haar vinden. Voorbij onze schreeuw om beleving zwijgt zij ons toe. Door haar spreekt de Eeuwige: Kom tot rust. Laat je voeden. Ik zal er zijn. ds. Marianne Bogaard, predikant van de Paaskerk Amstelveen pasen020.nl, Stille Week kalender
Pionier Jeannet van Doorn: ’Ik praat met belangstellenden over de zin en onzin van het leven.’
ontstaan via ons netwerk dat alles draaiende houdt. Ik heb goede hoop dat in de toekomst meer van dit soort projecten ontstaan die de buurtcohesie vergroten. Favoriete plek in de stad De Sloterplas. Het ankerpunt dat alle buurten in Amsterdam-West met elkaar verbindt. Bijna altijd fiets ik erlangs als ik van A naar B reis. Alle nationaliteiten in de buurt zie je hier genieten van de omgeving.
Colofon Kerk in Mokum maandblad Februari 2016, jaargang 7, nummer 3 Protestantse Kerk Amsterdam Nieuwe Keizersgracht 1A 1018 DR Amsterdam Hoofdredactie: Hanna van Dorssen Eindredactie agenda: Baukje Bos-Burggraaff Contact:
[email protected], 020-53 53 705 Redactie Kerk in Mokum: Guido Attema, Willemien van Berkum, Tirza van der Graaf, Peter Idenburg. Verder werkten mee: Ferdinand Borger, Harmen Brethouwer, Huub Halewijn. Abonnement: Een abonnement opgeven of opzeggen doet u via
[email protected]
Mooiste kerk De Posthoornkerk in de Haarlemmerstraat. Een kerk hoort voor mij idealiter midden in het leven te staan. Dat dit gebouw rust biedt midden in een drukke winkelstraat vind ik een mooi gegeven. Deze kerk doet niet meer wekelijks dienst als gebedsruimte. Toch ademt de ruimte voor mij nog iets sacraals uit wanneer ik er binnenstap. De kerk heeft de functie behouden als plek waar mensen samenkomen.
of 020 53 53 706 (10.00-16.00 uur). Eenmaal per jaar wordt u uitgenodigd een vrijwillige bijdrage te betalen. Rek.nr. NL13 FVLB 0635 8012 21 t.n.v. Protestantse Gemeente te Amsterdam inz. Kerkblad
Verschijningsfrequentie: Kerk in Mokum verschijnt 10x per jaar, 5x als blad van 12 pagina’s en 5x als agenda van 4 pagina’s. Het volgende nummer komt uit op 12 april 2016. Bureauredactie: ABC Redactie, Culemborg Vormgeving: Studio Edens, Amsterdam Druk: BDU, Barneveld Protestants020 ProtestantseKerkAmsterdam protestants.amsterdam
