BESTUUR Voorzitter
Secretaris
Penningmeester/ Ledenadministratie
Chris Moorman Koninginneweg 89 3331 CD Zwijndrecht
[email protected]
Klarin GF Vink P. Dirvenstraat 18 5104 BC Dongen
[email protected]
Tonny Antheunisse Meekrapstraat 19 3073 DL Rotterdam
[email protected] 010-4865613
078-6191749
06 14608419
OVERIGE BESTUURSLEDEN 2e Secretaris Jan Witkam Gerko Lieftink Fred Pronk
0111-414610 030-2881494 010-4193458
[email protected] [email protected] [email protected]
COMMISSIES Beurzen Braderieën Cursussen Excursies Jeugd Micromount
Aad Kuik Bernard Hollestein vacant Albert v Schaick Dirk Slijkhuis
078-6156615 0180-422488
[email protected] [email protected]
078-6177043 078-6162705
[email protected] [email protected]
DIENSTEN Bibliotheek Catering services Internet Ledenbijeenkomst Materiaalbeheer Publiciteit Redactie Maandblad
Fred Pronk Aad Kuik Fred Pronk Gerko Lieftink Chris Antheunisse Dick Apon Leo Hemmes
010-4193458 078-6156615 010-4193458 030-2881494 010-4865613 078-6174225 010-2025454
1
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
VERENIGING VAN VERZAMELAARS EN VERWERKERS VAN MINERALEN EN FOSSIELEN GEODE BIJEENKOMSTEN GEODE De bijeenkomsten van Geode worden gehouden op elke 3e woensdag van de maand (m.u.v. de maanden juli en augustus): in december de 2e woensdag van de maand, in het Develsteincollege, Develsingel 5, Zwijndrecht. Aanvang 20.00 uur. BIJEENKOMSTEN JEUGD De bijeenkomsten van de jeugd worden gehouden op elke 3e zaterdagmorgen van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus) in ’t Weetpunt Zwijndrecht, Develpad 169, 3335 AR Zwijndrecht. Voor de juiste datum, zie het hoofdstuk VOOR DE JEUGD in het Geodeblad. Aanvang 09.30 uur. IEDERE WEEK SLIJPEN EN EDELSMEDEN IN HET GEODROOM Even week edelsmeden. Oneven week siersteen slijpen. Plaats: Basisschool “Blijvliet” Hillevliet 96 Rotterdam(zuid). Info: Bernhard Hollestein tel. 0180 – 41123 of na 18.00 h tel. 0180 – 422488. BIJEENKOMSTEN MICROMOUNT De bijeenkomsten Micromount worden gehouden op elke 2e woensdag van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus), in december de 3e woensdag van de maand, in het ’t Weetpunt Zwijndrecht, Develpad 169, 3335 AR Zwijndrecht. Aanvang 19.30 uur. KOSTEN LIDMAATSCHAP Volwassen leden Lid+huisgenoot lid Volledig gezin Jeugd tot 18 jaar Eenmalig inschrijfgeld
(BEDRAGEN PER KALENDERJAAR) € 19.50 € 28.00 € 29.50 € 13.50 € 2.25 p.p.
Het Geode-boekjaar loopt van 1 januari t/m 31 december. Oprichtingsdatum Geode: 14 februari 1974. Gironummer: 3238146, t.n.v. Geode Zwijndrecht GEODE NU OOK OP INTERNET: www.geodezwijndrecht.nl 2
33e JAARGANG NR
3
maart 2008
WOENSDAG 12 MAART 2008 (let op de datum !!!!) Het bestuur nodigt u uit voor de Algemene Ledenvergadering. Agenda: 1. Opening. 2. Ingekomen stukken en mededelingen. 3. Notulen ALV 21 maart 2007. 4. Jaarverslag secretaris. 5. Financieel verslag 2007. 6. Begroting. 7. Benoeming kascontrole commissie. 8. Bestuursverkiezing: Benoeming nieuwe secretaris. Voor de functie van penningmeester heeft zich tot op heden helaas niemand aangemeld. Kandidaten voor de functie van penningmeester worden dringend verzorgd zich op te geven. 9. Rondvraag en sluiting. 10. Loterij en gezellig samenzijn. . GEVRAAGD Vrijwilligers voor het opbouwen en afbreken van onze beurs! Wij starten op vrijdagmiddag 14 maart a.s om 15.00 uur in de aula van het Develsteincollege. We hopen dan om ongeveer 19.00 uur klaar te zijn. Voor een natje en een droogje wordt gezorgd. Zaterdagmiddag 15 maart vanaf 17.00 uur afbouwen. Helpt u ons weer een handje?……… Graag tot ziens en alvast bedankt
INLEVEREN KOPIJ De kopij voor het aprilnummer 2008 dient uiterlijk donderdag 20 maart 2008 bij het redactieadres te zijn ingeleverd. 3
BIJEENKOMST MICROMOUNT Op woensdag 13 februari zijn we in ons nieuwe onderkomen `t Weetpunt in Zwijndrecht bij elkaar gekomen. Op deze avond hadden we voor 15 man een plaatsje gecreëerd. Buiten deze 15 man waren er nog 3 dames meegekomen. Zij trokken zich terug achter de aangrenzende open balie. Zij hebben ons die avond van koffie en thee voorzien en de afwas gedaan. Een bedankje voor die goede zorgen is hier wel op z`n plaats. Dirk Slijkhuis, die pas later op de avond aan kon schuiven, kon alleen nog een plaatsje vinden achter de eerder genoemde balie. Op onze volgende bijeenkomst zullen we dus creatiever met de tafelopstelling om moeten gaan. Verder is het een sfeervol onderkomen. De beheerder die ons ontving is bereid met ons mee te denken. `t Weetpunt is vanaf de snelweg gemakkelijk aan te rijden en er zijn voldoende parkeerplaatsen. Kortom, we zullen hier ons plaatsje wel vinden. Op woensdag 19 maart a.s. houden wij onze volgende micromountavond. Op deze avond houden wij ons bezig met Fluoriet in al zijn bestaansvormen. Tot ziens in `t Weetpunt. D.C.A. VOOR DE JEUGD Hoera, de jeugd heeft een nieuwe plek! Op zaterdag 16 februari 2008 zijn wij gestart met onze jeugdbijeenkomsten op de nieuwe locatie ’t Weetpunt, Zwijndrecht, Develpad 169, 3335 AR Zwijndrecht. De data voor de jeugdbijeenkomsten van 2008 zijn: 22 maart 2008 4e zaterdag van de maand 26 april 2008 4e zaterdag van de maand 17 mei 2008 3e zaterdag van de maand Tijden: aanvang 09.30 uur, einde 12.00 uur. Let op! De nieuwe data zijn gewijzigd ten opzicht van eerder gemelde data. Vergeet niet de nieuwe data van onze bijeenkomsten in jouw agenda te noteren. 4
MINERALEN EN HUN NAMEN (deel 1) Over -ieten en –lieten. Waarom dolomiet (afbeelding), orthoklaas, anataas, willemiet of babefphiet? Kunt u raden naar de herkomst van raïet? En hoe zit het met milleriet en milariet? Mineraalnamen lijken soms wonderlijke en onbegrijpelijke termen die meestal geen aanknopingspunt hebben met de aard van het vernoemde specimen. Maar azuriet is duidelijk (azuur)blauw, magnetiet is magnetisch en serpentijn lijkt soms een beetje op een slangenhuid. Enig verband tussen de naam en het mineraal zal er toch wel wezen? Hoewel Linnaeus getracht heeft de uit de biologie bekende dubbele systematische naamgeving aan het mineralenrijk mee te geven, is het hem niet gelukt zoiets door te voeren. Vanaf 1850 gebruikt men algemeen de toen in Europa al enige tijd gebruikte methode om ieder mineraal (of dingen die als apart mineraal beschouwd werden) een eigen naam te geven. Dit heeft in de loop der jaren tot een groot aantal overbodige namen geleid. Het is nogal verwarrend dat veel mineralen meer dan één naam hebben of hadden. 5
6
CURSUS SLIJPEN en/of DETERMINEREN
VINDPLAATSEN KARTHOTHEEK H. Noot Tel: 010 – 4518462 Na 18.00 uur
O.H. Bruins Vlaamsestraat 221 3332 ES Zwijndrecht Tel: 078 - 6123764
[email protected]
Voor de meeste mineralen is de naamgeving internationaal, maar dezelfde mineralen in verschillende landen kregen vaak verschillende namen. Ook zijn aan allerlei variëteiten van in wezen hetzelfde mineraal verschillende namen gegeven. Het verbaast dus niemand dat er tienduizenden namen in omloop zijn (en waren) voor zo'n 3800 mineralen. Men zou kunnen denken dat reeds de eerste mens namen aan stenen zou hebben gegeven. Het mineraal adamiet (of adamien) lijkt inderdaad Adam te eren. In werkelijkheid is het vernoemd naar de Franse mineraloog Gilbert-Joseph Adam die in de 19e eeuw enkele stukken van het toen nog niet beschreven mineraal voor onderzoek aanbood. Pas veel later noemde een niet van humor gespeende mineraloog een met adamiet verwant mineraal eveïet. Hij had zonder twijfel de eerste vrouw Eva, Eve, op het oog. De oudste en eerste wetenschappelijke publicaties over de toen bekende wereld van de mineralen werden geschreven door de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v. Chr.) en Plinius de Oudere (2379 AD). Het mineraalsysteem van Aristoteles bleef van kracht tot in de zestiende eeuw. Een aantal zeer oude mineraalnamen zijn van Oriëntaalse of Arabische herkomst: opaal, saffier, korund, zirkoon, toermalijn, jaspis, beryl, smaragd, cinnaber. Het laatste betekent "kleur van drakenbloed". 7
Toegang: Volwassenen: € 2,50 kinderen tot 18 jaar € 1,50 65+ € 1,50 Informatie : 078 - 6156615 Internet: www.geodezwijndrecht.nl
8
Via het Grieks en Latijn zijn vooral de oude Perzische- en Sanskrietnamen, al of niet met een verwisselde betekenis, tot ons gekomen. Nog direct uit het Arabisch stammen talk, borax, realgaar ("poeder van de mijn"). Echt Grieks zijn amethist ("tegen dronkenschap"); chrysopraas (goudgroen); hematiet (haima = bloed); gips (gypsos = pleisterkalk); pyriet (pyr = vuur, vanwege de vonken bij het aanslaan); asbest (asbestose, niet te doven?); heliotroop (helios = zon, tropein = draaien, vanwege de rode vlekjes die opvallen bij het draaien van de steen in zonlicht). Jan Witkam. Ramshoorngips uit Tunesië. Foto: C.H. van As.
MARDI’s Mineralen & Sieraden Grote sortering mineralen en fossielen uit de gehele wereld Exclusieve sieraden van edel- en natuurstenen uit eigen atelier Carvings, geschenkartikelen, bollen, eieren, lampen en kaarsenhouders Esoterische artikelen, massagesticks, piramides, obelisken, gezondheidsstenen en -hangers Koopjescorner met leuke mineralen Alles vervaardigd van mineralen en gesteenten.
U bent van harte welkom in onze winkel in de Julianastraat 100 in Alphen aan den Rijn (t.o. de Rabobank en ANWB). Wij zijn geopend dinsdag t/m vrijdag van 09.30-17.30 uur en op zaterdag van 09.30 tot 17.00 uur. Telefoon 06-14884985 / 06-14598199, fax: 0172-432289, e-mail:
[email protected]
9
10
IJZERISOTOPEN VERTELLEN GESCHIEDENIS Een onderzoeksteam van de Universiteit van Zürich heeft een nieuwe manier ontwikkeld om de chemische ontwikkeling van de te ontraadselen. Zij wijzen er op dat de verhouding van ijzerisotopen met het massanummer 57 en 54 aangeeft in welke oxidatietoestand het ijzer zich lang geleden bevond. IJzer kan in mineralen in twee verschillende toestanden voorkomen: Of als tweewaardig, of als driewaardig positief geladen ion. Onder de huidige omstandigheden verandert ijzer meteen in roest, wanneer er zuurstof bijkomt. Wij kennen het dan o.a. als het mooie mineraal hematiet (Fe2O3). In deze verbinding gaat het om driewaardig ijzer. Wanneer er wat minder zuurstof voorhanden is zal het ijzer niet zo sterk oxideren en ontstaan mineralen met tweewaardig ijzer. Zoals magnetiet (Fe3O4) of pyriet (FeS2). Men heeft de verschillende ijzerisotopen met elkaar vergeleken en ontdekt dat de zware isotopen vooral voorkomen in verbindingen met driewaardig ijzer en de lichte isotopen in verbindingen met tweewaardig ijzer. Om die verhoudingen te bepalen werd gewerkt met het mineraal spinel (MgAl2O4), een mineraal dat vrij veel voorkomt in de aardmantel. De volgende stap is het onderzoeken van de oxidatietoestand van ijzer in oude gesteenten. Hoewel deze gesteenten sterk veranderd 11
zijn in de loop van vele miljoenen jaren, zijn de isotopen en de daaraan verbonden informatie over oxidatie niet veranderd. De geschiedenis van het ijzer heeft veel parallellen met de geschiedenis van de atmosfeer van de aarde. In de oeratmosfeer kwam geen zuurstof voor, zodat het ijzer in die tijd tweewaardig was. Ondertussen gaat het onderzoek door. Bron: www.wissenschaft.de DE FOTO VAN DE MAAND
Na een artikel over ijzerisotopen is deze fraaie hematietroos uit de Clara wel op zijn plaats.
MINERANT 2008 33ste internationale beurs van mineralen, fossielen en schelpen 26 en 27 april 2008 10 tot 18 uur Antwerp Expo Jan Van Rijswijcklaan 191, Antwerpen Mineralogische Kring Antwerpen www.minerant.org/MKA/minerantnl.html
12
VAN DE LEESTAFEL Lapis, februari 2008. De Steckbrief is sphärocobaltiet, een kobaltcarbonaat. Uit de Donnerkuhle in Sauerland (in de buurt van Hagen) zijn interessante nikkelmineralen gevonden. De vondst van grote bergkristallen in het Rauriser Tal (Oostenrijk). De mijnbouw bij de Gottesberg in Vogtland. Zeolieten van de Färör-eilanden, een indrukwekkende lijst. En verder nog wat korte artikelen. The Mineralogical Record, november/december 2007. Een groot gedeelte van dit blad is gewijd aan de toermalijnwinning in Vietnam. The Mineralogical Record, januari/februari 2008. Een groot artikel: De Benitoite Gem Mine in Californië en verder wat kleine artikeltjes. Bovendien is er een prachtige bijlage met veel foto’s van de Marc Weil Collection.
13
EEN OVERLEVENDE UIT DE OERTIJD Het gaat om heermoes, een uiterst algemene paardenstaart. De paardenstaarten ontstonden zo'n 300 miljoen jaar geleden. Er waren bomen bij van wel twintig meter hoog. Hun resten kennen we als steenkool. Het heermoes lijkt sprekend op zijn fossiele verwanten, al is het veel kleiner. In de berm van de Beneluxbaan, uitvalsweg van Amsterdam door Amstelveen, groeiden duizenden sporenaren van het heermoes in de berm (en dat was in de maand april). Die sporenaren lijken op maïskolven en staan op bleekbruine, lichtelijk doorschijnende stengels. De sporen ontwikkelen zich in vliezige sporenzakjes, steeds tien onder een gesteeld schildje dat op een punaise lijkt. Als de rijpe sporen de vrijheid hebben gekregen, verwelken de sporenaren en verschijnen gelede groene stengels met kransen van gelede zijtakken, die je als de delen van een hengel uit elkaar kunt trekken. Paardenstaarten nemen uit de bodem kiezelzuur op, dat in minuscule kristallen in de groeven op de stengels wordt afgezet (en kiezelzuur kennen we als SiO2). Vanwege die kiezelzuurwratjes kun je heermoesstengels gebruiken als pannenspons. Bron: Trouw. 14
NGV Op zaterdag 8 maart 2008 vindt in Utrecht weer de landelijke contactdag plaats. Dit jaar staat de contactdag geheel in het teken van het Jaar van de Aarde, een wereldwijd initiatief van de Verenigde Naties. Doel van het Jaar van de Aarde is meer bekendheid te geven aan de aarde en de wetenschappen die haar bestuderen. Daarom zijn de lezingen voor deze dag gericht op de volgende thema's: • Het weer, vroeger en nu. Dit is met name interessant voor de huidige discussie omtrent de klimaatverandering. • Water. Water komt van vier kanten: van onderen (grondwater) van boven (regen) van links (de zee) van rechts (de rivieren). Hoe kan dit voor Nederland toch leefbaar blijven? • Bodem. We leven er allemaal op en nemen het voor lief. Maar bodemwetenschap leert ons meer, en bodembeheer is nodig. • Delfstoffen. Niet alleen gas en olie, maar ook zout, zand en grind zijn belangrijk. Winning van delfstoffen kan leiden tot aanslagen op het landschap. Hoe wordt dit beheerst? Vanwege het 'jaar van de aarde' willen we deze keer iedereen uitnodigen die interesse heeft in de geologie. Naast de lezingen worden alle verenigingen, instituten, musea, etc. ook uitgenodigd om een presentatie te verzorgen tijdens een twee uur durende 'geologische markt'. Het programma begint om 10.00 uur, kent (vanwege de geologische markt) een lunchpauze van 12.00 . 14.00 uur en zal naar verwachting rond 16.00 uur afgelopen zijn. Inschrijven kan onder vermelding van alle gegevens (Naam, Adres, Telefoonnummer, Email, Geboortedatum), per e-mail aan
[email protected]. De deelnamekosten zijn € 12,00 inclusief lunch. De aanmelding wordt in behandeling genomen na betaling van dit bedrag aan de Nederlandse Geologische Vereniging (post)rekeningnummer 1182107. Eind februari zal aan de deelnemers een gedetailleerd programma worden toegestuurd. 15
16
