Beste deelnemer aan het Max Havelaar Toesprakentoernooi,
‘Een spreker is patiënt – lyder – in-stede van voorganger’, kreunt en steunt Multatuli in zijn omvangrijke Ideën over het houden van een toespraak. ‘De gemartelde “waarheid”-verkondiger komt geknakt te-huis, en doolt dagen lang rond, vóór-i de geleden smart heeft verslikt, voor-i op-nieuw genoegzaam helder ziet tot het scheppen van nieuwe denkbeelden.’ Multatuli’s behandeling van de retorica heeft zo nu en dan meer weg van een tranentrekkend blueslied. Er blijkt echter ook nog een andere kant te zijn. Zo trad Multatuli regelmatig op als publiek spreker en belangrijker: hij was er nog erg goed in ook. Het was toch echt dezelfde man die besloot om tussen 1878 en 1881 jaarlijks vier maanden lang de hoofdrolspeler te zijn van een ware voordrachtentournee door het gehele land; dezelfde man die het publiek liet klappen, juichen en zelfs liet eisen dat hij na afloop van zijn voordracht het podium weer betrad; dezelfde man die daar zichtbaar van genoot.
Een dag hard werken, uitmondend in een toespraak die door een volle zaal met groot enthousiasme wordt ontvangen: voor een aantal van jullie zal het werkelijkheid worden. Een dag vol met colleges achter de rug; in de middag heb je samen met een schoolgenoot gewerkt aan de ideale inleiding, die ene juiste grap en een slot dat niet meer uit de gedachten van de toehoorders is weg te jagen. En daar sta je: een zaal met ruim honderdvijftig man staart je aan in afwachting van de eerste woorden. Lukt het jou om het publiek te overtuigen en de Haags-Leidse Universiteit te verlaten als beste spreker van de dag?
In dit document vind je een overzicht van het programma dat op 5 oktober zal worden gevolgd. Maar alvorens over te gaan op een beschrijving daarvan, nog even het volgende: we vinden het ontzettend leuk dat jullie je vrije zaterdag – en in sommige gevallen een dag waarop geld verdiend kan worden – willen opgeven om je verder te verdiepen in de universitaire wereld van de retorica! Van Terneuzen tot Zaandam, van het zuidelijke Deurne tot Heerenveen; vanuit alle hoeken van het land is door jullie wederom met enthousiasme gereageerd. Wij voelen ons vereerd met de aanhoudende belangstelling van een dergelijk groot en divers publiek. We hopen dan ook van harte dat je het universiteitsgebouw niet als patiënt verlaat, maar deze dag als een leuke en leerzame dag zult ervaren.
Hartelijke groeten,
De Max Havelaar Academie
De inleiding: drie colleges over de retorica 10.00 uur – 12.30 uur
Nadat je bent ontvangen in de nieuwe Haagse vestiging van de Universiteit Leiden en je de opening in de grote zaal hebt aangehoord, gaat de dag rond 10.30 uur echt van start. Om je zo goed mogelijk voor te bereiden op de speech die je in de middag zal gaan schrijven en voordragen, ga je de eerste drie uur één plenair college – van Leids retoricadeskundige prof. dr. Jaap de Jong – en drie kleinschalige colleges volgen van diverse speech- en communicatieprofessionals. Welke jij gaat volgen, beslis je zelf: je hebt de keuze uit vijf aspecten van de toespraak.
Hieronder volgt een korte beschrijving van de colleges en van de professionals die de colleges zullen verzorgen. Kies drie colleges uit die jou interessant, inspirerend en leerzaam lijken en geef je keuze door aan je docent. Op de dag zelf heeft je docent de keuze om met je mee te gaan, maar hij of zij kan ook een eigen pad kiezen. Zo wordt er speciaal voor hen een college Retorica in het middelbaar onderwijs verzorgd door drs. Anneke Wurth, vakdidactica Nederlands en lerarenopleider aan de Universiteit Leiden.
College 1 Hoe begin je een toespraak? Tommy Hopstaken – schrijftrainer@Hendrikx Van der Spek De inleiding is een verschrikkelijk belangrijk onderdeel van je speech. In een goede inleiding schud je je publiek wakker en zorg je ervoor dat ze zin krijgen om naar je te verhaal luisteren. Laat ze op het puntje van hun stoel zitten! Makkelijker gezegd dan gedaan: want hoe pak je dat aan? In dit college trekken we de retorische trucendoos open . We bekijken samen een aantal concrete technieken om je toespraak knallend, spannend en vlammend te openen. Betover je publiek met humor, een sappige anekdote, een sterk citaat of meer. De tips uit dit college kun je direct gebruiken in je eigen toespraak!
Tommy Hopstaken studeerde Nederlandse taal en cultuur aan de Universiteit van Leiden. Hij studeerde af op een bijzonder boeiend onderwerp: humor in toespraken. Momenteel werkt hij als trainer bij een communicatiebureau. Tommy geeft verschillende schrijftrainingen. Hierin leert hij mensen hoe ze aantrekkelijke, begrijpelijke en concrete teksten kunnen
schrijven. Zijn lievelingstraining is Krachtige speeches schrijven waarin hij de geheimen achter een sterke toespraak ontrafelt.
College 2 Beeldspraak: haarscherp en muurvast Caryn ’t Hart de Wijkerslooth – docent@TU Delft Metaforen zijn niet alleen voor dichters en zangers.Welnee! Iedereen gebruikt ze de hele dag. Je kunt met metaforen je betoog verlevendigen en zorgen dat je publiek je echt begrijpt en onthoudt. In dit college leer je manieren om beelden op te roepen in de hoofden van je toeschouwers.
Caryn ’t Hart de Wijkerslooth blogt sinds een jaar of tien en is sowieso gefascineerd door social media en de rol van taal daarin. Ze studeerde Nederlandse taal en cultuur en deed onderzoek naar dichters die het onzegbare toch willen vertellen. Caryn werkt als docent Communicatie aan de TU Delft. Ze leert studenten om zich optimaal uit te drukken in debat en presentaties.
College 3 Onthouden worden door slim te structureren Martijn Wackers – docent@TU Delft “Yes, we can” en “I have a dream”: twee zinnen uit beroemde speeches die bijna iedereen heeft onthouden. Ervoor zorgen dat het publiek je boodschap onthoudt, dat is bijna altijd je belangrijkste doel als spreker. Hoe kun je daarvoor zorgen? Een veelgehoord antwoord in de retorica is: door je toespraak slim te structureren. In deze workshop bekijken we welke retorische tips je boodschap memorabel maken en hoe je een slimme structuur kunt kiezen die ervoor kan zorgen dat je onthouden wordt.
Na het behalen van zowel de master Taalbeheersing als de master Journalistiek en Nieuwe Media ruilde Martijn Wackers de Leidse Universiteit in voor de TU Delft. Daar geeft hij de Delftse ingenieurs in spé colleges over presenteren, debatteren en schrijven – vaardigheden die ze allemaal goed kunnen gebruiken in hun carrière. Daarnaast is Martijn een promotieonderzoek gestart in Leiden, gericht op de verhouding tussen retorica en het onthouden van informatie: hoe kun je er als spreker voor zorgen dat je boodschap blijft hangen? Met zijn collega Josje Kuenen schreef hij onlangs het boek Presenteren: wat werkt echt en wat echt niet? Onderbouwde adviezen over presentatietechnieken, waarin adviezen voor een goede presentatie worden onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek.
College 4 Overtuigend argumenteren Karin Pijper – trainer, argumentatiecoach en senior communicatieadviseur@Hendrikx Van der Spek Met een speech wil je je luisteraars overtuigen: van je plan, je voorstel of je idee. En als je iemand wilt overtuigen, gebruik je natuurlijk argumenten. Maar hoe weet je of je argumenten overtuigend zijn? Hoe kun je argumenten het beste presenteren in je toespraak? En hoe ga je om met mogelijke tegenargumenten of bezwaren die je luisteraars al hebben? Op deze vragen krijg je tijdens dit college antwoord. Daarvoor kijken we naar sprekers als Obama, Jobs en Rutte. Wat kun je van hun speeches leren als het over argumenten gaat? Karin Pijper studeerde Nederlandse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden en heeft sindsdien een passie voor overtuigen. Ze studeerde af op het onderwerp ‘Argumentatieve overtuigingskracht in de speeches van het ministerie van Binnenlandse Zaken'. Voor dit onderzoek ontving ze de scriptieprijs van de Universiteit Leiden. Na ruim vijf jaar te hebben gewerkt in het middelbaar onderwijs, werkt ze nu als trainer, (argumentatie)coach en senior communicatieadviseur bij communicatieadviesbureau Hendrikx Van der Spek. Samen met Henri Raven richtte zij de Argumentatiecoach op en schreef zij het gelijknamige boek over overtuigen op de werkvloer. College 5 De actio: van voorlezen, tot voordragen, naar show
Sjaak Baars – docent communicatie@TU Delft ‘Persoonlijk durf ik wel vol te houden dat een matig betoog dat door een krachtige voordracht aantrekkelijk wordt gemaakt, meer effect heeft dan een heel goed betoog dat zo’n voordracht moet ontberen’, schreef Quintilianus, Romeins retoricus en schrijver van een van de eerste presentatieadviesboeken. Ook Cicero stelde dat de voordracht de baas is in de retorica. Terecht, want de voordracht (of: ‘de actio’) maakt of breekt een verhaal. Job Cohen sneuvelde mede door zijn zwakke optredens, zijn opvolger Diederik Samsom boekte juist een groot succes. Hij gaf toe maandenlang geoefend te hebben op zijn presentatietechnieken: stem, houding, rustige uitstraling. In dit college oefenen we aan de hand van vele voorbeelden onze presentatietechnieken: hoe staan we er eigenlijk bij tijdens het spreken, wat doen we met de handen, hoe kijken we naar de zaal, hoe zorgen we voor interactie met het publiek, en wat doen we als we even vastlopen?
Na het behalen van zowel de master Argumentatie & Retorica als de master Journalistiek & Nieuwe Media verliet Sjaak Baars de Universiteit Leiden om te gaan werken als docent communicatie aan de TU Delft. Daar geeft hij studenten college over mondeling presenteren, debattechnieken en (academisch) schrijven. Via zijn blog (www.sjaakbaars.nl; twitter: @taalbeheerser) houdt hij zijn lezers op de hoogte over van alles wat te maken heeft met taalbeheersing: van optredens van Estelle Cruijff tot Barack Obama.
De kern: de officia oratoria in de praktijk 12.30 uur – 15.00 uur
Tussen 14.30 uur en 15.30 uur verlaten we de veilige sfeer van het college volgen en verschuift de aandacht naar de vijfde taak van de redenaar: de actio, het voordragen van een toespraak. Nog geen volle collegezaal – de groep zal worden opgedeeld in vijf of zes kleinere groepen – maar toch al gauw twintig tot dertig paar ogen op je gericht. ‘Gelukkig heb ik de toespraak de dagen daarvoor al eindeloos kunnen oefenen’, zul je wellicht denken, maar niets is minder waar: om 13.00 uur – direct na de laatste hap van de verzorgde lunch – krijg je pas te horen waar jouw toespraak over moet gaan. Besteed het begin van de middag dus vooral niet alleen om bij te komen van het collegegeweld en om weer op adem te komen: je hebt tussen 13:00 uur en 14.30 uur negentig minuten de tijd om samen met een klas- of schoolgenoot een inleiding van een minuut en een speech van drie minuten te schrijven en voor te bereiden. Hoewel Multatuli van mening was dat de ideale voorbereiding niet meer dan één uur in beslag neemt, raden wij je aan een verkennende tocht langs de Leidse grachten, culturele hoogstandjes en kroegen achterwege te laten. Het gaat namelijk niet slechts om het applaus van je groepsgenoten: per groep wordt er een duo uitgenodigd om aan het einde van de dag hun toespraak opnieuw voor te dragen voor een volledig gevulde collegezaal.
Het slot: de grootste Multatulianen aan het woord 15.30 uur – 17.00 uur
Nadat je tijdens een korte onderbreking bent bijgekomen van het harde werken en het adrenalinegehalte tot een acceptabel niveau is gedaald, ben je weer opgeladen voor het laatste gedeelte van de dag. En daar is alle reden toe: het knallende slotstuk vangt aan met een voordracht van Ilja Leonard Pfeijffer, niet alleen dichter en schrijver van La superba, maar – onder tal van andere activiteiten – ook een befaamd spreker.
Na afloop van het middagprogramma hebben zes duo’s te horen gekregen dat zij de dag mogen afsluiten met een herhaling van de door hen in de middag opgevoerde voordracht. Tijdens de voordracht van Ilja Pfeijffer krijgen zij de kans om samen met hun coach – degene die hen voor de finale heeft uitgekozen – de speech zo goed mogelijk bij te schaven en finaleproof te maken. Om 16.15 uur is er voor hen geen weg meer terug. Ruim driehonderd ogen en gespitste oren wachten tot het eerste duo het podium zal betreden en de stilte zal doorbreken met een pakkende openingszin. Of je nu tot een van die duo’s behoort of niet: de slottoespraken zullen ongetwijfeld zorgen voor een gepast einde van een dag vol retorisch vuurwerk!
