Beoordeling uitvoering hondenbeleid in Dordrecht

Beoordeling uitvoering hondenbeleid in Dordrecht

Onderzoekcentrum Drechtsteden drs. S.A.W. van Oostrom-van der Meijden drs. J.M.A. Schalk juli 2010

Colofon Opdrachtgever Tekst Drukwerk Informatie

sector Stadsbeheer, gemeente Dordrecht Onderzoekcentrum Drechtsteden Impuls Publiciteit, Alblasserdam GR Drechtsteden Onderzoekcentrum Drechtsteden Postbus 619 3300 AP Dordrecht 078 – 620 65 25 www.onderzoekcentrumdrechtsteden.nl

Overnemen van delen van de tekst is toegestaan onder voorwaarde van een duidelijke bronvermelding.

Inhoud

Samenvatting .........................................................................................5 1 Inleiding..........................................................................................9 1.1 Aanleiding en doel ............................................................................9 1.2 Vraagstelling ....................................................................................9 1.3 Opzet............................................................................................ 10 1.4 Leeswijzer ..................................................................................... 10 2 Hondenoverlast ............................................................................. 13 2.1 Mate van (over)last ........................................................................ 13 2.2 Hondenvoorzieningen...................................................................... 17 2.3 Aanspreken en meldingen................................................................ 19 3 Hondenbeleid ................................................................................ 23 3.1 Bekendheid.................................................................................... 23 3.2 Hondenbelasting............................................................................. 23 3.3 Voorlichting ................................................................................... 24 3.4 Handhaving ................................................................................... 26 4 Hondenbezit .................................................................................. 29 4.1 Gebruik voorzieningen..................................................................... 29 4.2 Handhaving ................................................................................... 31 Bijlagen ................................................................................................ 33 Bijlage 1 Methodologische verantwoording .............................................. 35 Bijlage 2 Aanvullende tabellen ............................................................... 37 Bijlage 3 Vragenlijst ............................................................................. 41

Samenvatting In opdracht van de sector Stadsbeheer van de gemeente Dordrecht hebben wij, het Onderzoekcentrum Drechtsteden (OCD), in 2003 een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar het hondenbeleid van de gemeente. Uit de monitor Leefbaarheid & Veiligheid 2009 van het OCD blijkt dat hondenpoep nog altijd in de top-3 van meest voorkomende buurtproblemen staat. Vier op de tien Dordtenaren vinden dat het probleem hondenpoep met voorrang aangepakt moet worden. De aanleiding voor de gemeente om het onderzoek uit 2003 te herhalen. In deze samenvatting vindt u de belangrijkste resultaten van dit onderzoek.

We hebben voor het onderzoek gebruik gemaakt van het Omnibusonderzoek van maart 2010, waarin we een aselecte steekproef van 3.875 inwoners van 18 jaar en ouder (bewoners van verzorging- en verpleeghuizen uitgezonderd) hebben benaderd. De respons van het onderzoek bedraagt 39%.

Hondenoverlast Een derde van de Dordtenaren heeft vaak last van hondenpoep Daarnaast geven vier op de tien aan af en toe last van hondenpoep op straat te hebben. Volgens een kwart wordt de overlast (mede) veroorzaakt doordat er te weinig hondenvoorzieningen in de buurt zijn. Drie op de tien Dordtenaren zijn van mening dat de mate van overlast van hondenpoep het afgelopen jaar veranderd is: 17% zegt meer overlast te ervaren, 11% ervaart minder overlast. Net als in 2003 ervaren hondenbezitters minder last van hondenpoep op straat dan niet-hondenbezitters (tabel 1). Volgens drie kwart van de mensen ruimen hondenbezitters de poep van hun hond vaak niet op (dit geldt ook voor het merendeel van de hondenbezitters zelf). Daarnaast geven drie op de tien aan dat er nog steeds hondenpoep voor komt op kinderspeelplaatsen. Vier op de tien zijn het hiermee oneens. Ook over het opruimbeleid van de gemeente zijn de meningen verdeeld: een derde vindt dat de gemeente hondenpoep slecht opruimt, een kwart is wel tevreden over het opruimbeleid. Ten slotte geven vier op de tien Dordtenaren aan dat de honden in hun buurt vaak niet zijn aangelijnd. Een derde zegt dat honden in de meeste gevallen wel zijn aangelijnd. Minder overlast van honden(uitlaat)voorzieningen Van de Dordtse hondenbezitters zeggen acht op de tien te weten dat er een honden(uitlaat)voorziening in hun naaste omgeving is. Onder niet-hondenbezitters is dit aandeel logischerwijze lager (47%). Van de Dordtenaren die een voorziening in de buurt hebben, ervaart één op de tien hier overlast van. Dit is aanzienlijk minder dan in 2003. Twee op de tien Dordtse hondenbezitters zijn van mening dat de gemeente voorzieningen slecht onderhoudt. Een kwart vindt het onderhoud wel voldoende. Over het aantal uitlaatvoorzieningen in de buurt zijn de meningen nog meer verdeeld: een derde vindt het aantal te weinig, ruim een derde zegt dat er wel voldoende voorzieningen in de buurt zijn om honden uit te laten. Dit alles geldt ook voor niet-hondenbezitters. Gemiddeld geven zowel hondenbezitters als niet-hondenbezitters een 5,7 als rapportcijfer voor de honden(uitlaat)voorzieningen in Dordrecht. Ook voor het schoonhouden ervan geeft de Dordtse bevolking een 5,7 gemiddeld. Vier op de tien Dordtenaren geven een onvoldoende voor (één van) beide.


5

Een kwart heeft wel eens een hondenbezitter aangesproken Daarnaast heeft 5% van de Dordtenaren wel eens een melding gedaan bij de gemeente over hondenoverlast. De meeste meldingen gaan over het gedrag van hondenbezitters, zoals het niet opruimen van hondenpoep en het feit dat zij hun hond niet aanlijnen.

Tabel 1

Verschillen voor hondenoverlast

mate van overlast overlast hondenpoep minder overlast dan jaar geleden er is/was geen overlast overlast door te weinig voorzieningen in de buurt hondenbezitters ruimen hondenpoep vaak niet op op kinderspeelplaatsen komt poep minder voor de gemeente ruimt hondenpoep goed op hondenvoorzieningen honden(uitlaat)voorziening in de buurt overlast van honden(uitlaat)voorziening te weinig voorzieningen in de buurt rapportcijfer honden(uitlaat)voorzieningen rapportcijfer schoonhouden voorzieningen

hond

geen hond

Centrum

West

Oost

aanspreken en meldingen hondenbezitters aanspreken melding gedaan van vandalisme bij voorziening = significant hoger dan gemiddeld = significant lager dan gemiddeld = geen significant verschil

Hondenbeleid Negen op de tien Dordtenaren goed op de hoogte van hondenbeleid Ten opzichte van 2003 is de bekendheid met de regels van het hondenbeleid onder Dordtenaren zonder hond toegenomen. Met het opruimbeleid van de gemeente Dordrecht zijn aanzienlijk minder (15%) Dordtenaren bekend. Ook met het gebruik van de hondenbelasting is niet iedereen bekend. Zeven op de tien weten niet waarvoor deze belasting gebruikt wordt. Logischerwijze is er hierbij een duidelijk verschil tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Toch weet nog altijd de helft van de hondenbezitters niet waar de belasting voor gebruikt wordt. Meningen over voorlichting verdeeld Twee op de tien Dordtenaren zijn van mening dat de gemeente voldoende voorlichting geeft over het hondenbeleid in de gemeente. Een kwart vindt dat de gemeente onvoldoende voorlichting geeft. De meeste onduidelijkheid bestaat er over de handhaving van het beleid. Verreweg de meeste Dordtenaren (59%) hebben geen mening of weten het niet. Een deel van deze mensen geeft aan dat zij graag meer informatie ontvangen over het hondenbeleid van de gemeente Dordrecht. Dit geldt ook voor niet-hondenbezitters. Van alle Dordtse hondenbezitters is slechts 37% bekend met de hondenkrant die de gemeente in december 2009 verspreid heeft onder Dordtenaren met een hond. Wel heeft de grote meerderheid van hen de krant gelezen. De bekendheid onder niet-hondenbezitters is minimaal. De voorlichting van de gemeente over het hondenbeleid krijgt van de Dordtse bevolking gemiddeld een 5,3. Over de aanduidingen door middel van hondenplaatjes zijn Dordtenaren wat beter gestemd (gemiddeld een 5,9).

6


Onvoldoende voor toezicht op naleving Maar liefst zes op de tien Dordtenaren geven een onvoldoende voor het toezicht van de gemeente op de naleving van hondenregels. Het gemiddelde ligt hiermee op een 4,9. Vier op de tien Dordtenaren hebben geen idee of mening over het handhavingsbeleid van de gemeente. Van degenen die wel een mening hebben, vinden zes op de tien dat de gemeente te weinig optreedt wanneer hondenbezitters regels overtreden. Slechts één op de tien is van mening dat de gemeente voldoende optreedt.

Tabel 2

Verschillen voor hondenbeleid

bekendheid op de hoogte dat kinderspeelplaatsen verboden zijn voor honden bekend met gebruik van hondenbelasting voorlichting gemeente geeft voldoende voorlichting bekend met hondenkrant rapportcijfer aanduidingen d.m.v. paaltjes

hond

geen hond

Centrum

West

Oost

-

-

-

-

-

-

handhaving gemeente treedt te weinig op rapportcijfer toezicht op naleving = significant hoger dan gemiddeld = significant lager dan gemiddeld = geen significant verschil - = niet onderzocht

Hondenbezit Losloopterreinen het meest gebruikt Drie kwart van de hondenbezitters laat zijn/haar hond minimaal één keer per dag uit op een losloopterrein. Daarnaast is er belangstelling voor uitlaatstroken. Het gebruik van (honden)speelvelden en met name hondentoiletten is aanzienlijk minder. Ten opzichte van 2003 is (de frequentie van) het gebruik van de drie hondenvoorzieningen onder hondenbezitters niet veranderd. Net als in 2003 is voor alle drie de voorzieningen de meest genoemde reden om deze weinig of niet te gebruiken, dat de voorziening op te grote loopafstand is of weinig/helemaal niet in de wijk voorkomt. Wel wordt deze reden voor losloopterreinen duidelijk minder vaak genoemd dan in 2003. Voor hondentoiletten worden ook de redenen ‘mijn hond poept niet op het soort ondergrond’ en ‘de voorziening is te vies’ door ruim één op de tien hondenbezitters genoemd. Deze laatste reden wordt in vergelijking met 2003 echter minder vaak genoemd. Dat de voorziening niet goed verlicht is, wordt anno 2010 het vaakst genoemd voor losloopterreinen. Wat betreft afvalbakken zijn hondenbezitters het meest tevreden over de leging ervan. Over het aantal afvalbakken en de plaatsing van afvalbakken zijn juist wat meer mensen ontevreden dan tevreden. Grote toename van hondenbezitters die aangesproken zijn Het aandeel hondenbezitters dat in een jaar is aangesproken door een toezichthouder van de gemeente is in zeven jaar toegenomen van 2% naar 14%. Het aandeel dat afgelopen jaar bekeurd is, bedraagt 4%.


7

Conclusie en aanbevelingen Over het algemeen is de Dordtse bevolking goed op de hoogte van het Dordtse hondenbeleid. Dit geldt niet voor de besteding van de hondenbelasting. Zelfs van de hondenbezitters geeft de helft aan niet te weten waar deze belasting voor gebruikt wordt. Daarnaast geven Dordtenaren een onvoldoende voor het handhavingsbeleid van de gemeente en geven veel mensen aan dat ze geen idee hebben van het handhavingsbeleid van de gemeente of dat de gemeente te weinig handhaaft. Verreweg de meeste Dordtenaren hebben ook geen mening over de voorlichting van de gemeente over het hondenbeleid omdat zij er niet mee bekend zijn. Het is dan ook aan te bevelen om richting burgers vaker te communiceren over het hondenbeleid en vooral ook over de manier waarop de gemeente dit beleid handhaaft, bijvoorbeeld in wijkkranten en huis-aanhuisbladen. Inzetten op communicatie is dus erg belangrijk. Zowel hondenbezitters als niet-hondenbezitter weten vaak niet of er een hondenvoorziening in hun buurt is. Ook hier ligt een taak voor de gemeente om burgers beter te informeren over de hondenvoorzieningen in de gemeente, bijvoorbeeld in de media maar ook door middel van hondenpaaltjes. Over de uitlaatvoorzieningen zelf en de reiniging ervan, zijn ook zowel hondenbezitters als niet-hondenbezitters erg ontevreden. Het gebruik van hondentoiletten is nog altijd laag. Zeven op de tien hondenbezitters maken met hun hond geen gebruik van deze voorziening. Het is de vraag of de gemeente deze voorziening moet behouden. Ook over het aantal en de plaatsing van afvalbakken zijn meer hondenbezitters ontevreden dan tevreden. Wel zeggen nu – in vergelijking met zeven jaar geleden – minder mensen overlast van uitlaatvoorzieningen te hebben. Nog altijd heeft het merendeel van de Dordtse bevolking wel eens last van hondenpoep op straat. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door te weinig hondenvoorzieningen in de buurt en het opruimbeleid van de gemeente, maar vooral ook door het gedrag van hondenbezitters. Ondanks het feit dat hondenbezitters weten dat zij de poep van hun hond moeten opruimen, wordt dit vaak niet gedaan. Het blijft voor de gemeente een uitdaging om deze gedragsverandering bij hondenbezitters te bewerkstelligen. Het is daarom belangrijk om in gesprek te blijven met hondenbezitters (en niet-hondenbezitters). Wat vinden zij van het probleem? En met wat voor oplossingen komen zij?

8


1

Inleiding

Uit de monitor Leefbaarheid & Veiligheid van het Onderzoekcentrum Drechtsteden (OCD) blijkt dat Dordtenaren over het algemeen tevreden zijn over de leefbaarheid in hun buurt. Hondenpoep staat echter al jaren in de top-3 van meest voorkomende buurtproblemen. Vier op de tien Dordtenaren vinden dat het probleem hondenpoep met voorrang aangepakt moet worden door de gemeente. De aanleiding voor de sector Stadsbeheer om een uitgebreider onderzoek naar het hondenbeleid uit te laten voeren, waarvan wij in dit rapport verslag doen.

1.1

Aanleiding en doel

De gemeente Dordrecht heeft een duidelijke visie op de hond in de stad. Het dier dat de beste vriend van de een is, moet niet de grootste ergernis van de ander worden. Daarom heeft de gemeente een aantal hondenuitlaatvoorzieningen aangelegd. In de gemeente gelden bovendien een paar basisregels: elke hond moet in Dordrecht aan de lijn en als een hond poept moet dat worden opgeruimd. Waar de hond ook loopt (los of niet), de eigenaar blijft aansprakelijk voor de hond. De hondenbelasting wordt in Dordrecht hondgericht besteed, bijvoorbeeld aan voorlichting over de spelregels en handhaving. Maar vooral aan het aanleggen en onderhouden van voorzieningen voor honden, zoals speciale speelveldjes, uitlaatgebieden en hondentoiletten1. In opdracht van de sector Stadsbeheer van de gemeente Dordrecht hebben wij in 2003 een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar het hondenbeleid van de gemeente Dordrecht. De sector Stadsbeheer wil nu, zeven jaar later, een tweede onderzoek dat input moet leveren voor de herijking van het hondenbeleid en voor het opstellen van een uitvoeringsprogramma voor de periode 2011-2015. Met het onderzoek wil Stadsbeheer graag te weten komen op welke plekken in de stad inwoners overlast van honden ervaren en wat daarvan de oorzaken zijn. Hoe kijkt de Dordtse bevolking - en in het bijzonder hondenbezitters – tegen de voorzieningen (zoals hondentoiletten en afvalbakken) aan? En hoe beoordeelt men (de uitvoering van) het hondenbeleid van de gemeente, de communicatie daaromtrent en de handhaving van het beleid? Ook is men benieuwd naar de bekendheid met het beleid en de hondenkrant, die in december 2009 in Dordrecht verspreid is.

1.2

Vraagstelling

De volgende onderzoeksvragen staan in het onderzoek centraal: 1. In hoeverre zijn Dordtenaren bekend met het gemeentelijke hondenbeleid? 2. Hoe beoordelen Dordtenaren (de uitvoering van) het hondenbeleid? Wat vindt men van de communicatie en de handhaving ervan? 3. In hoeverre ervaren Dordtenaren overlast van honden? Op welke plekken? En wat zijn de oorzaken hiervan? 4. Hoe beoordeelt men de voorzieningen voor honden? Wat vindt men van het beheer en onderhoud ervan? 5. Welke suggesties geeft men voor veranderingen in het hondenbeleid? 6. In hoeverre maken hondenbezitters gebruik van voorzieningen voor honden?

1

Bron: website gemeente Dordrecht


9

1.3

Opzet

We maken in het onderzoek een onderscheid tussen twee doelgroepen: Dordtse hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Voor beide doelgroepen hebben we dezelfde onderzoeksmethode gehanteerd: het Omnibusonderzoek. Methode en steekproef Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen hebben wij gebruik gemaakt van enquêtering via een combinatie van internet en schriftelijk. Het vragenblok ‘Hondenvoorzieningen’ heeft meegelopen in ons Omnibusonderzoek van maart 2010, waarin een aselecte steekproef van 3.875 inwoners van 18 jaar en ouder (bewoners van verzorging- en verpleeghuizen uitgezonderd) is benaderd. Dit onderzoek is daarmee geschikt om gegevens te genereren op wijkniveau. Om de resultaten van deze (gedeeltelijke) herhalingsmeting te kunnen vergelijken met de vorige metingen uit 2003, zijn gedeeltelijk dezelfde vragen gesteld (bijlage 3). Aangezien er een aantal aanpassingen in de vragenlijst aangebracht zijn, is een echte één-op-één vergelijking niet altijd mogelijk. Veldwerk Wij hebben een brief naar alle 3.875 personen gestuurd met het verzoek om aan het onderzoek deel te nemen door op internet de vragenlijst in te vullen. Zij konden inloggen in de vragenlijst met behulp van een persoonsgebonden gebruikersnaam en wachtwoord die in de brief vermeld staat. Op verzoek hebben we een schriftelijke vragenlijst opgestuurd. We hebben twee maal gerappelleerd en er zijn enquêteurs ingezet in de wijken waar de respons achter bleef. De respons van het onderzoek bedraagt 39% (bijlage 1). Analyse De resultaten van het onderzoek worden gerapporteerd voor Dordrecht als geheel en apart voor hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Hondenoverlast en de tevredenheid over hondenvoorzieningen presenteren we ook op gebiedsniveau (Dordrecht Centrum, Oost en West2). Vanwege het beperkte aantal hondenbezitters maken we op gebiedsniveau geen vergelijking tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Waar mogelijk vergelijken we de resultaten met 2003.

1.4

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 gaan we allereerst in op hondenoverlast. Andere onderwerpen die in het hoofdstuk aan bod komen, zijn (de waardering voor) hondenvoorzieningen, het aanspreken van hondenbezitters en het melden van overlast. Het hondenbeleid van de gemeente Dordrecht staat centraal in hoofdstuk 3. Hoe groot is de bekendheid met dit beleid en hondenbelasting? Wat vindt men van de voorlichting door de gemeente? En hoe beoordeelt men de handhaving van het beleid? In hoofdstuk 4 zoomen we ten slotte in op hondenbezitters. Van welke voorzieningen maken zij gebruik? En hoeveel hondenbezitters zijn wel eens aangesproken of bekeurd door een toezichthouder van de gemeente? Voorafgaand aan deze inleiding vindt u een apart leesbare samenvatting met daarin beknopt de belangrijkste resultaten weergegeven.

2

Dordrecht Centrum: Binnenstad, Noordflank, Reeland, Staart. West: Oud- en Nieuw-Krispijn, Crabbehof, Wielwijk. Oost: Sterrenburg, Stadspolders, Dubbeldam.

10



11

12


2

Hondenoverlast

Een derde van de Dordtenaren heeft vaak last van hondenpoep op straat. Waardoor wordt deze overlast volgens hen veroorzaakt? En is de mate van overlast het afgelopen jaar veranderd? Andere onderwerpen die in dit hoofdstuk aan bod komen, zijn: de (waardering van) hondenvoorzieningen, het aanspreken van hondenbezitters en het melden van overlast.

2.1

Mate van (over)last

Een derde van de Dordtse bevolking zegt in de buurt vaak last te hebben van hondenpoep op straat. Nog eens vier op de tien Dordtenaren hebben af en toe last van hondenpoep (figuur 2.1).

Figuur 2.1 Mate van last hondenpoep

27% 33% vaak af en toe (bijna) nooit

40%

Hondenbezitters ervaren minder vaak last van hondenpoep op straat dan niethondenbezitters. In 2003 was dit ook al het geval (tabel 2.1). De meeste last van hondenpoep op straat wordt ervaren door bewoners van het Centrum en Dordt-West. Vier op de tien bewoners hebben daar vaak last van hondenpoep. Van de Dordtenaren die in Dordt-Oost wonen, geeft een kwart aan vaak last te hebben3.

Tabel 2.1

Mate van last hondenpoep (%) vaak 2003 2010 hondenbezit hond 13 22 geen hond 34 35

2003

af en toe 2010

44 43

45 39

(bijna) nooit 2003 2010 43 23

33 26

gebied Centrum West Oost

40 39 26

38 35 43

22 25 31

totaal

33

40

27

Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief of negatief af van het gemiddelde

3

Het aandeel hondenbezitters verschilt niet per gebied.


13

Volgens drie op de tien Dordtenaren is de mate van overlast van hondenpoep in de buurt het afgelopen jaar veranderd: 17% zegt meer overlast te ervaren, 11% ervaart minder overlast dan een jaar geleden. De helft van de Dordtse bevolking zegt evenveel overlast van hondenpoep te ervaren (figuur 2.2).

Figuur 2.2 Mate van overlast hondenpoep veranderd

17%

18% meer minder

11%

evenveel er is/was geen overlast 54%

Toelichting: weet niet/geen mening bedraagt 20%

Voor alle gebieden geldt dat meer bewoners vinden dat er meer overlast van hondenpoep is dan minder. Het enige verschil is dat de bewoners van DordtWest vaker dan gemiddeld aangeven dat zij vergeleken met een jaar geleden minder overlast van hondenpoep op straat ervaren. De bewoners van DordtOost geven juist vaker aan dat er geen overlast was en nu nog steeds niet is (tabel 2.2). Vergeleken met 2003 wordt de optie ‘er is/was geen overlast’ door niet-hondenbezitters minder vaak genoemd.

Tabel 2.2

Mate van overlast hondenpoep veranderd (%) meer minder

hondenbezit hond geen hond

evenveel

2003

2010

2003

2010

2003

2010

9 17

15 18

16 15

12 11

48 56

51 54

er is/was geen overlast 2003 2010 27 12

22 17


18 19 16

11 15 10

57 52 52

14 14 22

totaal

17

11

44

18

Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde. Onderstreepte waarden wijken significant af van 2003

Volgens een kwart van de Dordtenaren die wel eens last van hondenpoep hebben op straat, wordt deze overlast (mede) veroorzaakt doordat er te weinig hondenvoorzieningen in de buurt zijn (figuur 2.3). Ruim vier op de tien (45%) zeggen dat dit niet de oorzaak is en drie op de tien hebben geen mening of weten het niet. Hondenbezitters geven minder vaak aan dat de overlast van hondenpoep die zij in de buurt ervaren wordt veroorzaakt door te weinig hondenvoorzieningen. Niet-hondenbezitters stellen zich ten aanzien van deze vraag vaker neutraal op. Vergeleken met het Dordtse gemiddelde antwoorden bewoners in Dordt-Oost vaker dat de overlast niet veroorzaakt wordt door te weinig voorzieningen in hun buurt.

14


Figuur 2.3 Overlast hondenpoep door te weinig voorzieningen

100% 15% 33%

80%

32%

33%

28%

31%

wn/gm 60%

nee

60% 44%

41%

40%

25%

24%

27%

27%

hond

geen hond

52%

45%

20%

24%

Oost

totaal

ja

40%

20%

0% Centrum West

Toelichting: % van Dordtenaren die wel eens overlast van hondenpoep ervaren.

We hebben Dordtenaren vier stellingen voorgelegd over hondenoverlast (figuur 2.4). Het aandeel dat over (één van deze) vier stellingen geen mening heeft of het antwoord niet weet, varieert van 14% tot 46%. Van degenen die wel een mening hebben, zegt drie kwart dat hondenbezitters de poep van hun hond op straat vaak niet opruimen. Ook geven drie op de tien aan dat er nog steeds hondenpoep op kinderspeelplaatsen voor komt. Vier op de tien zijn het hiermee oneens. Vier op de tien Dordtenaren geven aan dat de honden in hun buurt vaak niet zijn aangelijnd. Een derde zegt dat de honden in de meeste gevallen wel zijn aangelijnd. Ook over het opruimbeleid van de gemeente zijn de meningen verdeeld. Wat meer mensen zijn van mening dat de gemeente hondenpoep slecht opruimt dan goed opruimt: 32% versus 25%.

Figuur 2.4 Stellingen over hondenoverlast

hondenbezitters ruimen de hondenpoep op straat vaak niet op

73%

op kinderspeelplaatsen komt hondenpoep bijna niet meer voor*

41%

honden zijn in de buurt vaak niet aangelijnd

40%

de gemeente ruimt hondenpoep goed op**

25%

0% (zeer) mee eens * **

20% neutraal

15% 12%

30%

25%

43%

40%

29%

35%

32%

60%

80%

100%

(zeer) mee oneens

weet niet/geen mening bedraagt 46% weet niet/geen mening bedraagt 38%

Vergeleken met Dordtenaren zonder hond zijn Dordtenaren met hond vaker van mening dat zij (de hondenbezitters) de hondenpoep op straat vaak wel opruimen, hondenpoep op kinderspeelplaatsen bijna niet meer voor komt en dat de gemeente hondenpoep slecht opruimt. Desondanks vindt nog altijd twee derde van de hondenbezitters dat hondenbezitters de poep van hun hond vaak


15

niet opruimen (tabel 2.3). De bewoners van Dordt-West geven vaker aan dat hondenbezitters de hondenpoep op straat vaak niet opruimen. Welke ontwikkelingen zien we in de periode 2003-2010? In 2003 waren zowel hondenbezitters als niet-hondenbezitters het vaker oneens met de stelling dat er minder hondenpoep op kinderspeelplaatsen voorkomt. Nu zijn juist wat meer mensen het eens dan oneens. Daarnaast waren hondenbezitters het in 2003 vaker eens dan oneens met de stelling dat honden in hun buurt vaak niet aangelijnd zijn. Samenvattend kunnen we stellen dat (volgens hondenbezitters) honden vaker zijn aangelijnd en hondenpoep minder vaak voorkomt op kinderspeelplaatsen dan zeven jaar geleden.

Tabel 2.3

Stellingen over hondenoverlast (%) (zeer) mee eens neutraal (zeer) mee oneens hondenbezitters ruimen de hondenpoep op straat vaak niet op hondenbezit hond 64 19 17 geen hond 75 14 11 gebied Centrum West Oost

72 81 70

13 12 17

14 7 13

totaal

73

15

12

op kinderspeelplaatsen komt hondenpoep bijna niet meer voor hondenbezit hond geen hond

60 38

20 32

20 30


40 43 41

34 27 30

26 29 30

totaal

41

30

29

honden zijn in de buurt vaak niet aangelijnd hondenbezit hond geen hond

34 41

29 25

38 35


37 40 42

25 25 26

38 35 33

totaal

40

25

35

de gemeente ruimt hondenpoep goed op hondenbezit hond geen hond

22 26

35 44

43 30


28 28 21

40 41 46

32 31 33

totaal

25

43

32


16


2.2

Hondenvoorzieningen

In deze paragraaf gaan we in op hondenvoorzieningen. Hoeveel Dordtenaren zijn bekend met hondenvoorzieningen in de naaste omgeving? Ervaart men overlast van deze voorziening? En hoe beoordeelt men de voorziening? Van de Dordtse hondenbezitters zeggen acht op de tien te weten dat er een honden(uitlaat)voorziening in hun naaste omgeving is. Onder niet-hondenbezitters is dit aandeel logischerwijze lager (47%). Eén op de tien Dordtenaren die een honden(uitlaat)voorziening in hun naaste omgeving hebben, ervaart hier overlast van. Ook hier is er een duidelijk verschil tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Van de hondenbezitters zegt 4% overlast te ervaren van de honden(uitlaat)voorziening in hun buurt, onder Dordtenaren zonder hond bedraagt dit 11% (figuur 2.5). In 2003 was dit verschil ook aanwezig, maar was het percentage dat overlast ervaarde van de honden(uitlaat)voorziening in de naaste omgeving voor beide groepen veel groter.

Figuur 2.5 Overlast van honden(uilaat)voorziening in de naaste omgeving

hond

4%

11%

geen hond

10%

Centrum

2010 2003

12%

West

8%

Oost

9%

totaal

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Toelichting: % van Dordtenaren die een hondenuitlaatvoorziening in hun naaste omgeving hebben

Waarvan ervaart men de meeste overlast? De meeste Dordtenaren (92x) geven aan dat zij overlast ervaren van hondenpoep op het trottoir of in hun eigen tuin, dat door de hondenbezitters niet wordt opgeruimd. Ook zijn er Dordtenaren (37x) die aangeven dat honden wel op de juiste plaats hun behoefte doen, maar dat ook daar de hondenpoep zich opstapelt en niet wordt opgeruimd. “Al het groen wordt tegenwoordig gezien als uitlaatplaats”. Andere vormen van overlast die door vijf of meer personen worden genoemd, zijn:

• • • •

kinderen kunnen niet meer vrij spelen (20x); stank (17x); honden zijn niet aangelijnd (15x); slecht onderhoud/schoonmaak door gemeente (5x).


17

Eerder in dit hoofdstuk zagen we dat een derde van de Dordtenaren vindt dat de gemeente hondenpoep niet goed opruimt. Ook over het onderhoud van de honden(uitlaat)voorzieningen is men niet erg positief: één op de vijf is van mening dat de gemeente de voorzieningen slecht onderhoud (figuur 2.6). Over het aantal uitlaatvoorzieningen in de buurt zijn de meningen wat meer verdeeld. Volgens een derde van de Dordtse bevolking zijn er te weinig uitlaatvoorzieningen in de buurt. Ruim een derde zegt dat er wel voldoende voorzieningen zijn om honden uit te laten. Overigens geldt ook voor deze twee stellingen dat een groot aandeel van de mensen geen mening heeft of het niet weet.

Figuur 2.6 Stellingen over honden(uitlaat)voorzieningen er zijn te weinig uitlaatvoorzieningen in de buurt*

32%

de gemeente onderhoudt honden(uitlaat)voorzieningen slecht**

19%

0%

**

37%

53%

20%

(zeer) mee eens *

30%

40%

28%

60%

neutraal

80%

100%

(zeer) mee oneens

weet niet/geen mening bedraagt 31% weet niet/geen mening bedraagt 54%

We zien geen verschillen tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters, maar wel naar gebied (tabel 2.4). De bewoners in Dordt-West vinden vaker dat er te weinig uitlaatvoorzieningen in hun buurt zijn, terwijl bewoners in Dordt-Oost juist vaker aangeven dat er voldoende uitlaatvoorzieningen zijn. Over het onderhoud van de honden(uitlaat)voorzieningen verschillen de meningen niet.

Tabel 2.4

Stellingen over honden(uitlaat)voorzieningen (%) (zeer) mee eens neutraal (zeer) mee oneens er zijn te weinig uitlaatvoorzieningen in de buurt hondenbezit hond 34 25 42 geen hond 32 32 37 wijk Centrum West Oost

35 41 25

30 29 32

35 30 43

totaal

32

30

37

de gemeente onderhoudt honden(uitlaat)voorzieningen slecht hondenbezit hond geen hond

23 18

51 54

26 29

wijk Centrum West Oost

21 22 15

51 50 57

28 28 29

totaal

19

53

28


18


We hebben Dordtenaren gevraagd een rapportcijfer te geven voor de honden(uitlaat)voorzieningen in hun buurt en de mate waarin deze worden schoongehouden. In figuur 2.7 zien we dat de uitlaatvoorzieningen gemiddeld een 5,8 krijgen en het schoonhouden ervan een 5,7. Vier op de tien Dordtenaren geven voor beide een onvoldoende.

Figuur 2.7 Rapportcijfers voor honden(uitlaat)voorzieningen

de honden(uitlaat)voorzieningen*

5,8

het schoonhouden van de honden(uitlaat)voorzieningen**

5,7

1

* **

2

3

4

5

6

7

8

9

10

geen antwoord bedraagt 20% geen antwoord bedraagt 24%

De bewoners in Dordt-West zijn minder te spreken over zowel de honden(uitlaat)voorzieningen als de mate waarin deze worden schoongehouden. Ook de bewoners in het Centrum geven een lager gemiddeld rapportcijfer voor de (uitlaat)voorzieningen in hun buurt dan gemiddeld in Dordrecht. We zien geen verschil tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters.

Tabel 2.5

Rapportcijfers voor honden(uitlaat)voorzieningen (uitlaat)voorzieningen

schoonhouden (uitlaat)voorzieningen gemiddelde onvoldoende

gemiddelde

onvoldoende

hondenbezita hond geen hond

5,7 5,7

39 38

5,5 5,7

46 40

gebiedb Centrum West Oost

5,6 5,6 5,9

43 44 32

5,6 5,5 5,8

43 45 38

totaal

5,8

38

5,7

41

a

geen antwoord varieert van 4% tot 22% b geen antwoord varieert van 19% tot 24% Toelichting: onvoldoende betreft % Dordtenaren dat een rapportcijfer van 5 of lager geeft. Vetgedrukte waarden wijken significant negatief af van het gemiddelde

2.3

Aanspreken en meldingen

Een kwart van de Dordtse bevolking heeft wel eens een hondenbezitter aangesproken. De bewoners in het Centrum doen dit vaker dan gemiddeld (33%, figuur 2.8). Daarnaast heeft 5% van de Dordtenaren wel eens een melding gedaan bij de gemeente over hondenoverlast (tabel 2.6).


19

Tabel 2.6

Wel eens een melding gedaan bij gemeente (%)

hondenbezit hond geen hond

2003

2010

11 5

8 5


5 4 6

totaal

5

Figuur 2.8 Wel eens hondenbezitters aangesproken 100%

80% 69% 60%

74%

68%

77%

75%

73%

nee ja

40%

20%

31%

27%

hond

geen hond

33%

23%

25%

27%

Centrum West

Oost

totaal

0%

Waar gingen de meldingen van hondenoverlast precies over? Acht op de tien melders hadden een klacht over het gedrag van hondenbezitters, zoals het niet opruimen van hondenpoep en het feit dat zij hun hond niet aanlijnen. Eén op de tien heeft wel eens een melding gedaan over het schoonmaken van honden(uilaat)voorzieningen en 5% van vandalisme bij (uitlaat)voorzieningen (tabel 2.7). Dordtse hondenbezitters die bij de gemeente wel eens een melding van overlast hebben gedaan, deden dit veel vaker over vandalisme bij voorzieningen dan niet-hondenbezitters. Hondenbezitters merken vandalisme waarschijnlijk eerder op, omdat zij gebruik maken van deze voorzieningen.

Tabel 2.7

Melding gedaan van… (%) schoonmaken hondenbezit hond 15 geen hond 7

gedrag

vandalisme

anders

85 77

21 2

14 18


10 19 6

90 75 72

5 6 6

11 19 17

totaal

10

78

5

16

Toelichting: % van Dordtenaren die wel eens een melding bij de gemeente hebben gedaan over hondenoverlast. Meerdere antwoorden waren mogelijk. Vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde.

20



21

22


3

Hondenbeleid

In dit hoofdstuk staat het hondenbeleid van de gemeente Dordrecht centraal. Hoe groot is de bekendheid met dit beleid? Hoeveel Dordtenaren weten waar de hondenbelasting voor gebruikt wordt? En wat vindt men van de voorlichting over en de handhaving van het beleid door de gemeente?

3.1

Bekendheid

Negen op de tien Dordtenaren zijn goed op de hoogte van het Dordtse hondenbeleid en weten dat hondenbezitters de hondenpoep van hun hond buiten de losloopterreinen en hondentoiletten direct zelf moeten opruimen, dat honden aangelijnd moeten zijn en dat kinderspeelplekken verboden zijn voor honden. Met het opruimbeleid van de gemeente zijn aanzienlijk minder Dordtenaren bekend: 15% weet dat de gemeente drie keer per week de hondenpoep in hondentoiletten opruimt (tabel 3.1). We zien bijna geen verschillen tussen hondenbezitters en niet-hondenbezitters. Het enige verschil is dat Dordtenaren met een hond vaker op de hoogte zijn van de regel dat kinderspeelplekken verboden zijn voor honden. De bekendheid met het hondenbeleid is onder niet-hondenbezitters nog verder (deels) toegenomen ten opzichte van 2003.

Tabel 3.1

Bekend met hondenbeleid (%)

weet u dat… hondenbezitters de hondenpoep van hun hond buiten de losloopterreinen en hondentoiletten direct zelf moet opruimen honden aangelijnd moeten zijn (met uitzondering van losloopterreinen, hondentoiletten en hondenspeelveldjes) kinderspeelplekken verboden zijn voor honden de gemeente drie keer per week de hondenpoep in hondentoiletten opruimt

2003 95

hond 2010 93

geen hond 2003 2010 80 89

totaal 2010 89

96

93

80

89

89

99 .

96 18

89

86 15

87 15

Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief of negatief af van het gemiddelde. Onderstreepte waarden wijken significant af van 2003.

3.2

Hondenbelasting

De grote meerderheid van de Dordtenaren, zeven op de tien, weet niet waarvoor de hondenbelasting gebruikt wordt die hondenbezitters betalen voor hun hond. Een kwart zegt ongeveer te weten waarvoor de belasting gebruikt wordt, 6% weet het wel helemaal (figuur 3.1).

Figuur 3.1 Bekend met gebruik hondenbelasting

6%

25% helemaal een beetje niet 69%


23

Logischerwijze is er een duidelijk verschil tussen hondenbezitters en niethondenbezitters in de mate waarin zij op de hoogte zijn van het gebruik van de hondenbelasting door de gemeente (tabel 3.2). Toch weet nog altijd de helft van de hondenbezitters niet waar de belasting voor gebruikt wordt.

Tabel 3.2

Bekend met gebruik hondenbelasting (%) helemaal hond 13 geen hond 5 totaal

een beetje 32 24

niet 55 71

25

69

6


Volgens drie kwart van de Dordtenaren die (enigszins) op de hoogte zijn van het gebruik van de hondenbelasting gebruikt de gemeente de belasting voor het onderhoud van uitlaatplekken. Daarnaast weet de helft dat de gemeente van het belastinggeld hondenpoep opruimt en zeggen ruim vier op de tien te weten dat de gemeente het geld inzet om het eigen beleid te handhaven. Een kwart weet (ook) dat de gemeente de hondenbelasting gebruikt voor de voorlichting van regels. We zien in tabel 3.3 geen verschillen tussen Dordtenaren met hond en degenen zonder hond.

Tabel 3.3

Gebruik hondenbelasting (%) onderhoud uitlaatplekken hond 72 geen hond 77 totaal

opruimen hondenpoep 56 52

voorlichting regels 22 26

handhaving beleid 45 44

anders

52

25

44

4

75

4 4

Toelichting: % van Dordtenaren die bekend zijn met hondenbelasting

3.3

Voorlichting

Een kwart van de Dordtenaren vindt dat de gemeente onvoldoende voorlichting geeft over het hondenbeleid van de gemeente. Daarentegen zijn twee op de tien van mening dat de gemeente wel voldoende voorlichting geeft. Verreweg de meeste Dordtenaren (59%) hebben geen mening of weten het niet. Onder niethondenbezitters is dit aandeel vanzelfsprekend nog groter dan onder hondenbezitters (figuur 3.2).

Figuur 3.2 Geeft de gemeente Dordrecht voldoende voorlichting? 100%

80%

34% 63%

57%

55%

62%

59%

60%

wn/gm nee ja

31% 40% 25%

25%

16%

18%

geen ho nd

Centrum

22% 20%

21%

23%

21%

17%

18%

West

Oo st

totaal

34%

0% ho nd

24


Wat is er onduidelijk aan het Dordtse hondenbeleid? Het meest gegeven antwoord is dat niet zozeer het hondenbeleid onduidelijk is, maar vooral de handhaving van het beleid (97x). De meesten vinden dat de gemeente hondenbezitters te weinig controleert en te weinig sancties oplegt of dat dit onzichtbaar is voor de gewone burger. Daarnaast geven 40 mensen aan dat het hondenbeleid wel onduidelijk moet zijn voor hondenbezitters, omdat deze zich niet houden aan de regels. Dat de gemeente meer algemene en toegankelijke informatie over het hondenbeleid moet verschaffen (bijvoorbeeld in huis-aanhuis-bladen of op de website van de gemeente Dordrecht) noemen 38 mensen, zodat ook niet-hondenbezitters op de hoogte zijn van het beleid. Andere onduidelijkheden zijn: officiële hondenvoorzieningen: bebording en aanduidingpaaltjes (46x);

• • • • • •

de uitvoering van het beleid, zoals onderhoud (21x); bekeuringen: wat mag wel, wat mag niet? (19x); waar wordt hondenbelasting voor gebruikt? (15x); waarom zijn er zo weinig voorzieningen, zoals afvalbakken? (11x); waarom geen dierenbelasting in plaats van hondenbelasting (7x).

In december 2009 is er in Dordrecht eenmalig een hondenkrant verspreid onder hondenbezitters. Dit is ook gemeld in de Stem van Dordt. Van alle Dordtse hondenbezitters is ruim een derde op de hoogte van deze krant, waarvan de grote meerderheid de krant ook gelezen heeft (figuur 3.3). Onder niet-hondenbezitters is de bekendheid met de krant minimaal, namelijk 4%.

Figuur 3.3 Bekendheid hondenkrant

34% gelezen niet gelezen niet bekend

63%

Toelichting: % van hondenbezitters

De helft van de Dordtse bevolking geeft een onvoldoende voor de voorlichting van de gemeente over het hondenbeleid. Het gemiddelde rapportcijfer ligt op een 5,3 (figuur 3.4). Voor de aanduidingen door middel van hondenpaaltjes geven Dordtenaren een wat hoger rapportcijfer: gemiddeld een 5,9. Hiervoor geeft ruim een derde een rapportcijfer van 5 of lager.

Figuur 3.4 Rapportcijfers voor voorlichting

de voorlichting over het hondenbeleid*

5,3

de aanduidingen d.m.v. hondenpaaltjes**

5,9 1

* **

2

3

4

5

6

7

8

9

10

geen antwoord bedraagt 23% geen antwoord bedraagt 20%


25

In tabel 3.4 geven we het onderscheid weer tussen hondenbezitters en niethondenbezitters en tussen de drie gebieden. Het enige verschil zien we voor Dordt-West, waar de bewoners een lager gemiddeld rapportcijfer geven voor de aanduidingen door middel van hondenpaaltjes dan gemiddeld in Dordrecht.

Tabel 3.4

Rapportcijfers voor voorlichting hondenpaaltjes gemiddelde onvoldoende hondenbezita hond 5,8 40 geen hond 5,9 36

gemiddelde

voorlichting onvoldoende

5,2 5,3

52 52


5,8 5,6 6,0

38 41 33

5,2 5,2 5,3

54 53 49

totaal

5,9

36

5,3

52

a

geen antwoord varieert van 5% tot 21% b geen antwoord varieert van 20% tot 24% Toelichting: onvoldoende betreft % Dordtenaren dat een rapportcijfer van 5 of lager geeft. Vetgedrukte waarden wijken significant negatief af van het gemiddelde

3.4

Handhaving

Handhaving van beleid is belangrijk. We hebben de Dordtse bevolking gevraagd wat zij vinden van het handhavingsbeleid van de gemeente. Vier op de tien Dordtenaren hebben hierover geen mening of weten het niet. Van alle andere Dordtenaren zijn zes op de tien van mening dat de gemeente te weinig optreedt wanneer hondenbezitters regels overtreden. Eén op de tien (13%) is het (zeer) oneens met de stelling en vindt dat de gemeente wel voldoende optreedt tegen hondenbezitters die de regels overtreden. Drie op de tien stellen zich neutraal op (figuur 3.5).

Figuur 3.5 Stellingen over handhaving

de gemeente treedt te weinig op wanneer hondenbezitters regels overtreden

60%

0% (zeer) mee eens

20% neutraal

40%

28%

60%

80%

13%

100%

(zeer) mee oneens

Toelichting: weet niet/geen mening bedraagt 41%

Dordtenaren zonder hond zijn duidelijk minder tevreden over het optreden van de gemeente bij het overtreden van hondenregels dan hondenbezitters zelf. Van de mensen zonder hond vindt twee derde dat de gemeente te weinig optreedt, onder hondenbezitters is dit een derde (tabel 3.5).

26


Tabel 3.5

Stellingen over handhaving (%) (zeer) mee eens neutraal (zeer) mee oneens de gemeente treedt te weinig op wanneer hondenbezitters regels overtreden hondenbezit hond 34 34 32 geen hond 64 26 10 gebied Centrum West Oost

61 65 56

28 25 28

11 10 16

totaal

60

28

13


Maar liefst zes op de tien Dordtenaren geven een onvoldoende voor het toezicht van de gemeente Dordt op de naleving van hondenregels. Het gemiddelde komt hiermee ook uit op een onvoldoende: een 4,9 (figuur 3.6).

Figuur 3.6 Rapportcijfers voor toezicht op naleving

het toezicht op de naleving van hondenregels

4,9

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Toelichting: geen antwoord bedraagt 21%

Hondenbezitters geven een hoger gemiddeld rapportcijfer voor het toezicht op de naleving van hondenregels dan niet-hondenbezitters: respectievelijk een 5,4 en 4,7 (tabel 3.6). We zien geen verschil tussen de drie gebieden.

Tabel 3.6

Rapportcijfers voor toezicht op naleving toezicht op naleving gemiddelde onvoldoende

hondenbezita hond geen hond

5,4 4,7

47 60


4,6 4,7 5,0

63 60 53

totaal

4,9

58

a

geen antwoord varieert van 8% tot 18% b geen antwoord varieert van 19% tot 22% Toelichting: onvoldoende betreft % Dordtenaren dat een rapportcijfer van 5 of lager geeft. Vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde


27

28


4

Hondenbezit

In dit hoofdstuk zoomen we in op hondenbezitters. Van welke hondenuitlaatvoorziening maken zij het meest gebruik? Wat zijn redenen om bepaalde voorzieningen niet te gebruiken? En hoe tevreden is men over de afvalbakken om hondenpoep weg te gooien? Ook gaan we kort in op de handhaving van de gemeente Dordrecht. Hoeveel hondenbezitters zijn wel eens aangesproken of bekeurd door een toezichthouder van de gemeente?

Vanwege het beperkte aantal hondenbezitters in onze onderzoeksgroep, komen kleine ontwikkelingen ten opzichte van 2003 niet altijd naar voren op basis van statistische significantietoetsen.

4.1

Gebruik voorzieningen

Hondenbezitters maken het meeste gebruik van losloopterreinen. Drie kwart van de hondenbezitters laat hier zijn of haar hond(en) minimaal één keer per dag uit. Het gebruik van de andere twee voorzieningen - (honden)speelvelden en hondentoiletten - is aanzienlijk minder. ‘Slechts’ een kwart van de hondenbezitters maakt dagelijks van deze voorzieningen gebruik (figuur 4.1). Ruim één op de tien hondenbezitters (13%) maakt van alle drie genoemde voorzieningen geen gebruik.

Figuur 4.1

Frequentie van uitlaten (ho nden)speelveld

losloopterrein

17%

hondento ilet

23%

25%

> 1 keer p.d. 1 keer p.d. 1-2 p.w. 1-2 keer p.m.

5% 49%

4%

8%

10%

68%

(bijna) nooit

68%

15%

Toelichting: weet niet/geen mening bedraagt 26% voor hondentoilet en (honden)speelveld

Ten opzichte van 2003 is (de frequentie van) het gebruik van de drie hondenvoorzieningen onder hondenbezitters ongewijzigd gebleven (tabel 4.1).

Tabel 4.1

Frequentie van uitlaten (%) losloopterrein 2003 2010 > 1 keer per dag 67 68 1 keer per dag 9 8 1-2 keer per week 5 5 1-2 keer per maand 2 2 (bijna) nooit 17 17

(honden)speelveld 2003 2010 19 25 9 10 11 15 4 1 57 49

hondentoilet 2003 2010 25 23 7 4 3 2 2 3 63 68

Aan de hondenbezitters die weinig of geen gebruik maken van een bepaalde voorziening hebben we de vraag gesteld wat hiervoor de reden(en) is/zijn. Net als in 2003 is voor alle drie de voorzieningen de meest genoemde reden dat


29

deze voorzieningen op te grote loopafstand zijn of te weinig/helemaal niet in de wijk voorkomen. Voor hondentoiletten worden daarnaast de redenen ‘mijn hond poept niet op het soort ondergrond’ (18%) en ‘de voorziening is te vies’ (13%) door ruim één op de tien niet-gebruikers genoemd. Dat de voorziening niet goed is verlicht, wordt juist wat vaker genoemd voor losloopterreinen (figuur 4.2). Vergeleken met 2003 wordt de reden dat de voorziening te vies is minder vaak genoemd voor hondentoiletten. Dat de loopafstand te groot is, wordt voor losloopterreinen minder vaak genoemd als reden om deze voorziening weinig tot niet te gebruiken. Andere redenen die worden genoemd, zijn:

• • • •

hond doet zijn behoefte al elders (27x); onduidelijke of het ontbreken van aanduidingsborden (16x); onveilig (8x); honden vechten bij elkaar bij de voorziening (6x).

Figuur 4.2 Reden om bepaalde voorziening niet of weinig te gebruiken

28% lo opafstand is te gro o t

30% 17% 7%

hond po ept niet o p so ort o ndergro nd

18% 5% 6%

vo o rziening is te vies

(ho nden)speelveld 13%

hondento ilet lo slo opterrein

6% 2% voo rziening is niet goed verlicht

2% 9% 24% 29%

anders 20% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Toelichting: % van hondenbezitters die weinig of geen gebruik maken van bepaalde voorziening

Aan welke voorziening geven Dordtse hondenbezitters de voorkeur? In figuur 4.3 zien we dat verreweg de meeste hondenbezitters (twee derde) de voorkeur hebben voor een losloopterrein, op grote afstand gevolgd door een uitlaatstrook (29%), een (honden)speelveld (17%) en een hondentoilet (6%). Bij de optie ‘anders’ worden nog genoemd: een park (5x) en nabijgelegen groen, eventueel met hek (4x).

30


Figuur 4.3

Voorkeur voor voorziening

losloopterrein

66%

uitlaatstrook

29%

(honden)speelveld

17%

hondentoilet

6%

anders

7% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Toelichting: hondenbezitters mochten hierbij één antwoord aankruisen. Toch tellen de percentages op tot meer dan 100%, omdat niet iedereen zich hieraan gehouden heeft.

De tevredenheid met de afvalbakken om hondenpoep weg te gooien, hebben we weergegeven in figuur 4.4. Voor alle drie de aspecten (aantal, plaatsing en leging) geldt dat het aandeel hondenbezitters dat geen mening heeft of het niet weet, redelijk groot is en varieert van 27% tot 50%. Van alle drie de aspecten zijn hondenbezitters het meest tevreden over de leging van de afvalbakken. Wat meer mensen zijn hierover (zeer) tevreden dan (zeer) ontevreden: 41% versus 32%. Voor het aantal en de plaatsing van de afvalbakken geldt juist het tegenovergestelde. Voor beide aspecten geldt dat een derde van de Dordtse hondenbezitters (zeer) tevreden is en de helft (zeer) ontevreden.

Figuur 4.4

Tevredenheid met afvalbakken

41%

leging*

27%

32%

plaatsing**

32%

17%

51%

aantal***

32%

19%

49%

0%

20% (erg) tevreden

* ** ***

40%

60%

niet tevreden, niet ontevreden

80%

100%

(erg) ontevreden

weet niet/geen mening bedraagt 50% weet niet/geen mening bedraagt 34% weet niet/geen mening bedraagt 27%

4.2

Handhaving

In hoofdstuk 3 zagen we dat zes op de tien Dordtenaren van mening zijn dat de gemeente te weinig optreedt wanneer hondenbezitters regels overtreden. Maar hoe is de praktijk? Hoeveel Dordtse hondenbezitters zijn het afgelopen jaar wel eens aangesproken door een toezichthouder van de gemeente? En hoeveel hondenbezitters zijn daadwerkelijk ook bekeurd? Vergeleken met de vorige meting in 2003 zien we een behoorlijke toename van het aandeel hondenbezitters dat het afgelopen jaar is aangesproken door een toezichthouder van de gemeente: van 2% naar 14%. Het aandeel dat het afgelopen jaar bekeurd is, bedraagt 4% (figuur 4.5).


31

Figuur 4.5 Wel eens aangesproken/bekeurd in afgelopen jaar

wel eens aangesproken

14% 2010

wel eens bekeurd

0%

32

2003

4%

10%

20%

30%

40%

50%


Bijlagen


33

34


Bijlage 1 Methodologische verantwoording Respons Het vragenblok ‘Hondenvoorzieningen’ heeft meegelopen in het OCD-Omnibus(wijk)onderzoek van het voorjaar 2010. De afdeling Burgerzaken van de gemeente Dordrecht heeft per wijk uit het bevolkingsbestand een aselecte steekproef getrokken van in totaal 3.875 personen uit alle inwoners van 18 jaar en ouder (bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen uitgezonderd). Deze Dordtenaren hebben van ons in maart 2010 schriftelijk het verzoek gekregen de vragenlijst op internet in te vullen, met de mogelijkheid om de schriftelijke vragenlijst bij ons op te vragen. Om de respons te bevorderen, hebben we tweemaal gerappelleerd; de eerste keer met een herinneringskaart, de tweede keer met een volledig pakket (brief, schriftelijke vragenlijst en retourenvelop). Ook zijn er enquêteurs ingezet in wijken waar de respons achter bleef. Uiteindelijk hebben we 1.509 ingevulde vragenlijsten binnen gekregen; een respons van 39% (tabel 1). De respons is herwogen naar wijk en leeftijd, waardoor de resultaten representatief zijn voor alle Dordtenaren van 18 jaar en ouder.

Tabel 1

Responsoverzicht naar wijk

wijk Oud-Krispijn Nieuw-Krispijn Wielwijk Crabbehof/Zuidhoven Binnenstad Noordflank Het Reeland Staart Sterrenburg Dubbeldam Stadspolders totaal

verstuurde enquêtes (aantal)

respons (aantal)

respons (%)

350 350 425 400 350 350 350 400 300 300 300

130 142 156 144 120 152 124 155 123 136 127

37 41 37 36 34 43 35 39 41 45 42

3.875

1.509

39

Toelichting: het aantal verstuurde enquêtes is gecorrigeerd op basis van enquêtes die we retour afzender krijgen. We hebben meer bruto vragenlijsten uitgezet in die wijken, waar we denken dat de respons tegenvalt. Dit om toch aan ongeveer 125 bewoners per wijk te komen.

Betrouwbaarheidsmarges In steekproefonderzoek heb je te maken met een zekere onnauwkeurigheid. Bij herhaling van het onderzoek kan de waarde met een bepaalde marge afwijken van het percentage dat wij gemeten hebben. Deze marges noemen we statistische betrouwbaarheidsmarges. Wij gebruiken een betrouwbaarheidsmarge van 95%. De betekenis hiervan is, dat wanneer we de meting zouden herhalen, we met 95% zekerheid kunnen zeggen dat de werkelijke waarde zich binnen de betrouwbaarheidsmarge zal bevinden. Een betrouwbaarheidsmarge (dus: de onnauwkeurigheid) is kleiner naarmate de steekproef groter is, maar verschilt ook met het gemeten percentage: percentages van rond de 50% hebben absoluut gezien de grootste onnauwkeurigheid. Hoe verder het percentage van de 50% af zit, hoe kleiner de onnauwkeurigheid. Tabel 2 geeft voor in steekproeven of delen daarvan gemeten percentages de betrouwbaarheidsmarges voor een meting van 50% en ter illustratie ook voor een meting van 10% of 90%. Aan het Omnibus(wijk)onderzoek hebben in totaal 1.509 respondenten deelgenomen. Wanneer 50% van hen zegt een (erg) tevreden te zijn over het openbaar groen in de stad, moet dit gelezen worden als 47% à 53%.

Tabel 2 De 95%-betrouwbaarheidsmarges van gemeten percentages bij een respons van: is 10% eigenlijk: is 50% eigenlijk: hondenbezitters 10% ± 4% 50% ± 7% gebieden 10% ± 3% 50% ± 4% niet-hondenbezitters 10% ± 3% 50% ± 4% 1.500 (totaal) 10% ± 2% 50% ± 3%


is 90% eigenlijk: 90% ± 4% 90% ± 3% 90% ± 3% 90% ± 2%

35

Vergelijkingen Om te toetsen of verschillen in percentages of gemiddelden veroorzaakt zijn door het toevalskarakter van de steekproef of dat er werkelijk een verschil is, maken we gebruik van statistische toetsen. Wij rapporteren alleen echte (significante) verschillen.

36


Bijlage 2 Aanvullende tabellen Hoofdstuk 2: Hondenoverlast

Tabel 1

Stelling: hondenbezitters ruimen de hondenpoep op straat vaak niet op (%) zeer mee eens mee eens neutraal mee oneens hondenbezit hond 22 42 19 13 geen hond 32 42 14 9

zeer mee oneens 4 2


29 38 29

44 44 40

13 12 17

13 5 10

2 2 4

totaal

31

42

15

10

2


Tabel 2

Stelling: op kinderspeelplaatsen komt hondenpoep bijna niet meer voor (%) zeer mee eens mee eens neutraal mee oneens hondenbezita hond 12 48 20 14 geen hond 4 34 32 22

zeer mee oneens 6 8


4 6 6

37 38 35

34 27 30

19 21 22

7 9 8

totaalc

5

36

30

21

8

mee oneens

zeer mee oneens

26 29

12 6

a

het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 31% en 46% b het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 51%, 42% en 46% c het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 46% Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief of negatief af van het gemiddelde

Tabel 3

Stelling: honden zijn in de buurt vaak niet aangelijnd (%) zeer mee eens mee eens neutraal hondenbezit hond 6 28 29 geen hond 11 30 25 gebied Centrum West Oost

8 9 12

29 31 30

25 25 26

32 31 25

6 4 8

totaal

10

30

25

29

6

Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde


37

Tabel 4

Stelling: de gemeente ruimt hondenpoep goed op (%) zeer mee eens mee eens hondenbezita hond 1 22 geen hond 3 23

neutraal

mee oneens

zeer mee oneens

35 44

26 22

16 9


3 2 3

26 26 19

40 41 46

21 22 23

11 9 10

totaalc

3

23

43

22

10

mee oneens

zeer mee oneens

31 32

10 5

a

het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 17 en 37% b het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 30%, 36% en 43% c het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 38% Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde

Tabel 5

Stelling: er zijn te weinig uitlaatvoorzieningen in de buurt (%) zeer mee eens mee eens neutraal hondenbezita hond 13 20 25 geen hond 9 23 32 gebiedb Centrum West Oost

11 13 7

24 29 18

30 29 31

29 27 36

6 4 7

totaalc

10

23

30

32

6

a


Tabel 6

Stelling: de gemeente onderhoudt honden(uitlaat)voorzieningen slecht (%) zeer mee eens mee eens neutraal mee oneens hondenbezita hond 6 17 51 19 geen hond 5 13 54 26

zeer mee oneens 7 3


5 8 4

17 14 11

51 50 57

23 24 26

2 3 4

totaalc

5

14

53

25

3

a

het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 28% en 55% b het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt resp. 54%, 50% en 56% c het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 54% Toelichting: vetgedrukte waarden wijken significant positief af van het gemiddelde

38


Hoofdstuk 3: hondenbeleid

Tabel 7

Stelling: de gemeente treedt te weinig op wanneer hondenbezitters regels overtreden (%) zeer mee eens mee eens neutraal mee oneens zeer mee oneens hondenbezita hond 13 21 34 22 10 geen hond 26 38 26 8 2 gebiedb Centrum West Oost

26 25 22

34 40 34

28 25 28

9 7 12

2 3 4

totaalc

24

36

28

10

3

a


Hoofdstuk 4: hondenbezit

Tabel 8

Tevredenheid over afvalbakken (%) erg tevreden aantal a 9 plaatsingb 6 legingc 9

tevreden 23 26 32

neutraal 19 17 27

ontevreden 21 21 15

erg ontevreden 29 30 17

a

het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 27% het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 34% het percentage weet niet/nvt/niet ingevuld bedraagt 50% Toelichting: % van hondenbezitters b c


39

40


Bijlage 3 Vragenlijst

B. Hondenvoorzieningen 1.

Hoe vaak heeft u in uw buurt last van hondenpoep op straat?

vaak af en toe (bijna) nooit ga verder met vraag 3 weet niet/geen mening ga verder met vraag 3 2.

Wordt deze overlast veroorzaakt doordat er te weinig honden(uitlaat)voorzieningen in uw buurt zijn?

ja nee weet niet/geen mening 3.

Is de overlast van hondenpoep in uw buurt in het afgelopen jaar veranderd?

ja, er is meer overlast ja, er is minder overlast nee, er is ongeveer evenveel overlast nee, er was en is geen overlast weet niet/geen mening 4.

Heeft u een honden(uitlaat)voorziening in uw naaste omgeving?

ja nee ga verder met vraag 7 weet niet ga verder met vraag 7 5.

Ervaart u overlast van deze honden(uitlaat)voorziening?

ja nee 6.

Kunt u aangeven waar u overlast van heeft?

7.

Heeft u wel eens een hondenbezitter aangesproken op de overlast die zijn/haar hond veroorzaakt?

ja nee 8.

Heeft u wel eens een melding gedaan bij de gemeente over hondenoverlast?

ja nee ga verder met vraag 10


41

9.

Waar ging deze melding over? (meerdere antwoorden mogelijk)

schoonmaken honden(uitlaat)voorzieningen gedrag van hondenbezitters (hondenpoep opruimen, honden aanlijnen) vandalisme bij honden(uitlaat)voorzieningen anders, namelijk: 10.

Hondenbezitters betalen hondenbelasting voor hun hond. Weet u waarvoor de gemeente deze belasting gebruikt?

ja, helemaal ja, een beetje nee ga verder met vraag 12 11.

Waarvoor gebruikt de gemeente hondenbelasting volgens u? (meerdere antwoorden mogelijk)

onderhoud van uitlaatplekken opruimen van hondenpoep voorlichting over regels handhaving van hondenbeleid anders, namelijk: 12.

Weet u dat…? a. hondenbezitters de hondenpoep van hun hond buiten de losloopterreinen en hondentoiletten direct zelf moeten opruimen? b. honden aangelijnd moeten zijn (met uitzondering van losloopterreinen, hondentoiletten en hondenspeelveldjes)? c. kinderspeelplekken verboden zijn voor honden? d. de gemeente drie keer per week de hondenpoep in hondentoiletten opruimt?

13.

ja

nee

Vindt u dat de gemeente Dordrecht voldoende voorlichting geeft over het hondenbeleid in de gemeente?

ja ga verder met vraag 15 nee weet niet/geen mening 14.

Wat vindt u nog onduidelijk aan het hondenbeleid?

15.

In december 2009 is er in Dordrecht de hondenkrant verspreid onder hondenbezitters. Dit is ook gemeld in de Stem van Dordt. Kent u de hondenkrant?

ja, heb de krant ook gelezen ja, maar heb de krant niet gelezen nee

42


16.

17.

In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? zeer mee eens

mee eens

niet mee eens, niet mee oneens

mee oneens

a. honden zijn in de buurt vaak niet aangelijnd b. hondenbezitters ruimen de hondenpoep op straat vaak niet op c. er zijn te weinig uitlaatvoorzieningen in de buurt d. de gemeente ruimt hondenpoep goed op

e. de gemeente onderhoudt honden(uitlaat)voorzieningen slecht f. op kinderspeelplaatsen komt hondenpoep bijna niet meer voor g. de gemeente treedt te weinig op wanneer hondenbezitters de regels overtreden

Welk rapportcijfer geeft u voor …? (1 = zeer slecht, 10 = zeer goed)

a. de honden(uitlaat)voorzieningen in de gemeente Dordrecht b. het schoonhouden van de honden(uitlaat)voorzieningen c. de aanduidingen door middel van hondenpaaltjes d. de voorlichting over het hondenbeleid e. het toezicht op de naleving van de hondenregels

18.

zeer mee weet niet oneens /n.v.t.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Heeft u of iemand in uw huishouden één of meerdere honden?

ja nee ga verder met vraag 25 19.

Hoe vaak laat u uw hond(en) uit op de volgende plaatsen? (kruis per voorziening een vakje aan) vaker dan één keer per dag één keer per dag één of twee keer per week één of twee keer per maand (bijna) nooit

20.

losloopterrein

hondentoilet

(honden)speelveld

Als u weinig gebruik maakt van een voorziening, waardoor komt dit? (per voorziening meerdere antwoorden mogelijk) a. de loopafstand tot de voorziening is te groot b. de voorziening is te vies c. de voorziening is niet goed verlicht d. mijn hond poept niet op het soort ondergrond e. anders, namelijk


losloopterrein

hondentoilet

(honden)speelveld

43

21.

Welke voorziening heeft uw voorkeur? (slechts één antwoord mogelijk)

losloopterrein hondentoilet (honden)speelveld uitlaatstrook anders, namelijk: 22.

Bent u in het afgelopen jaar wel eens aangesproken door een toezichthouder van de gemeente? Bijvoorbeeld omdat uw hond niet aangelijnd was.

ja nee 23.

Heeft u in het afgelopen jaar wel eens een bekeuring gehad vanwege uw hond? Bijvoorbeeld voor het niet opruimen van de poep van uw hond.

ja nee 24.

Hoe tevreden bent u over de afvalbakken waar u de poep van uw hond kan weggooien? erg tevreden tevreden

a. het aantal afvalbakken b. de plaatsing van de afvalbakken c. de leging van de afvalbakken

25.

niet tevreden, niet ontevreden

ontevreden

erg on- weet niet tevreden /n.v.t.

Heeft u nog verbetersuggesties of andere opmerkingen over het hondenbeleid?

Hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst!

44


Publicaties van het Onderzoekcentrum Drechtsteden Algemeen Trends Toekomst van Dordrecht Kerncijfers Drechtsteden 2008 Staat van de Drechtsteden Prognose plechtigheden op de Essenhof in Dordrecht 2005-2020 Bestuur en Imago Imago Oud Krispijn, Herhalingsmeting Vertrouwen in het bestuur en oordeel over de raadscommunicatie 2007 Imago onderzoek De Grote Rivieren Imago Oud-Krispijn Bekend maakt bemind Monitor Beeld van Dordt Wijkpanel Staart Imago

2009 2009 2008 2006

2008 2008 2007 2006 2005 2005

Bevolking Bevolkingsprognose per wijk gemeente Dordrecht 2007-2020 2008 Integrale leerlingenprognose gemeente Dordrecht 2002-2018 2003 Dordt op z’n droogst jaarlijks Dienstverlening Klanttevredenheidsonderzoek Sociale Dienst Drechtsteden Klanttevredenheidsonderzoek Wijklijn Klanttevredenheidsonderzoek Drechthopper Klanttevredenheidsonderzoek Monumenten Klanttevredenheidsonderzoek Parkeren 2006 Bekendheid, gebruik en tevredenheid website en E-loket Bekendheid en wensen Ondernemersloket Evaluatie waarderingsgesprekken

2009 2007 2006 2006 2006 2006 2005 2005

Economie en Arbeidsmarkt Monitor Binnenstad 2007 2008 Bedrijvenregister Drechtsteden 2007 2008 Monitor Route 23 Dordrecht en Drechtsteden ‘07 2008 Situatie, toekomstperspectief en randvoorwaarden voor ontwikkeling bedrijven buitengebied Dordrecht 2007 Passantenenquête Kernwinkelgebied 2007 Jongerenonderzoek Route 23 2006 Evaluatie vrijdagmiddagmarkt 2005 Koopgedrag, koopstromen en het functioneren van het aanbod in de sector dagelijkse artikelen 2005 Inkomen en Armoede Inkomensmonitor Dordt-West 2008 0-Meting SMS-Kinderfonds

2008 2006

Leefbaarheid en Veiligheid Veiligheidsbeleving op school 2008 2008 Sturen aan de wal, Brede aanpak jeugdcriminaliteit uitgelicht 2008 Politiekeurmerk Veilig wonen 0- en 1- meting 2007 Leefbaarheid en veiligheid Dordrecht 2007 2007 De burger over de buurtagent 2007 Evaluatie stadswachten in de wijken 2007 Leefbaarheid en veiligheid Zwijndrecht 2005 2006 Leefbaarheid en veiligheid in de Drechtsteden ‘05 2006 Leefbaarheid en veiligheid Oud-Beijerland 2006 2006 Wijkpanel Veilig opgroeien in de Staart 2006 Leefbaarheid en veiligheid in Sliedrecht 2005 2005 Leefbaarheid en veiligheid in Alblasserdam 2005 2005 Mobiliteit en Milieu Milieu in de Drechtsteden 2007 2008 Gebruik bestrijdingsmiddelen en meststoffen onder hoveniers nulmeting 2007 Evaluatie Wijkverkeersplannen 2006 Milieumonitor Dordrecht 2005 2006 Evaluatie Verkeersplan Binnenstad 2006


Belevingswaardeonderzoek oppervlaktewater Goeree-Overflakkee Evaluatie proef mini-container papier

2006 2005

Onderwijs Onderwijsmonitor Dordrecht 2006-2007 Overgang basisonderwijs - voortgezet onderwijs Huiswerkbegeleiding bij Dordtse zelforganisaties Laaggeletterdheid in Dordrecht Jongeren en huiswerk Kiezen voor beroepsonderwijs

2007 2007 2006 2006 2005 2005

Vrije tijd Recreatie in Dordrecht Vrijetijdsmonitor Dordrecht 2008 Evaluatie festival- en evenementenbeleid Dordrecht Publieksprofiel en economische en toeristische betekenis Sinterklaashuis 2006 Bereik en waardering RTV Dordrecht – herhalingsmeting Evaluatie Internationaal Poppentheater Festival Cultuurbereik 2005 Welzijn Bekendheid en gebruik Openbare Bibliotheek Dordrecht 2007 Inventarisatie behoefte dagarrangementen Hendrik-Ido-Ambacht Jongerenmonitor 2007 Mantelzorg Dordrecht 2007 Anatomische model van de civil society voor de WMO Factsheet Antilliaanse Dordtenaren 2008 Factsheet Jongerenparticipatie Ouderenmonitor 2007 Leefsituatie ouderen in Zwijndrecht 2006 Ban yuda otro – Antilliaans moederschap in Dordt Sociale voorzieningen in Hendrik-Ido-Ambacht Factsheet Sociale Staat van Dordrecht 2005 Integratiemonitor Dordrecht 2005 Realisatie- en exploitatiemogelijkheden hostelvoorziening Evaluatie kwaliteitsimpuls Stadspolder Opinie buurtwerk Inventarisatie WMO Drechtsteden Wonen Woonmonitor Drechtsteden 2008 Woonwensen senioren en aanbod van complexen Opinieonderzoek structuurvisie Papendrecht 2020 Opinieonderzoek structuurvisie Dordrecht 2020 Verhuisonderzoek Drechtsteden 2005 en 2006 Bewonersoordeel openbaar groen Enquête onderzoek Woonkeus en woonruimteverdelingssysteem Behoefte aanleunwoningen Sterrenburg

2009 2008 2007 2007 2006 2005 2005

2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2007 2007 2007 2006 2006 2006 2006 2005 2005

2008 2008 2008 2007 2007 2007 2006 2005

Bovenstaande lijst bevat een selectie van publicaties van het OCD

Meer cijfers en trends kunt u vinden op onze website www.onderzoekcentrumdrechtsteden.nl

Informatie/bestellen: (078) 620 65 25 Onderzoekcentrum Drechtsteden Postbus 619 - 3300 AP DORDRECHT [email protected] www.onderzoekcentrumdrechtsteden.nl

45

Beoordeling uitvoering hondenbeleid in Dordrecht

Recommend Documents