Beleggen & Voedingsgrondstoffen. een maatschappelijk debat

Beleggen & Voedingsgrondstoffen een maatschappelijk debat

Pieterstraat 11 3512 JT Utrecht T +31 (0) 30 234 00 31 [email protected] www.vbdo.nl

Beleggen & Voedingsgrondstoffen een maatschappelijk debat

Geschreven door: Anouk van Heeren & Victor de Lange (CREM) in samenwerking met Kees Gootjes (VBDO)

Mei 2012

Mede mogelijk gemaakt door:

Dit programma wordt uitgevoerd Disclaimer VBDO willPHWÀQDQFLsOHRQGHUVWHXQLQJYDQ assume no responsibility or legal liability for incorrect or misleading information provided by the sources used for this report. het ministerie van Buitenlandse Zaken

T HE D UT CH A SSOCIAT ION

2 FOR OF I NVEST ORS 2

SUSTA INABLE D EVELOPMEN T

Inhoudsopgave

Samenvatting

4

Executive summary

6

Hoofdstuk 1

Introductie

9

Hoofdstuk 2

Beleggen en Voedingsgrondstoffen

10

2.1

Speculeren, hedgen, beleggen & investeren.

10

2.2

Commodities en voedingsgrondstoffen

11

2.3

Beleggen in voedingsgrondstoffen

12

Mogelijke consequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen

16

3.1

Impact gebaseerd op recente onderzoeken en uitspraken

16

3.2

Overzicht van de mogelijke impact van beleggen

Hoofdstuk 3

met voedselgrondstoffen

22

Initiatieven om een mogelijke negatieve impact te beheersen

24

Hoofdstuk 5

Conclusies & Aanbevelingen

31

bijlage 1 bijlage 2 bijlage 3

Interviews Financiele derivaten Belangrijkste conclusies onderzoek LEI & Profundo, december 2011 Literatuurlijst

36 37

Hoofdstuk 4

bijlage 4

3

39 40

Samenvatting De VBDO heeft in samenwerking met onderzoeksbureau CREM onderzoek gedaan naar de de kwestie rondom beleggingen in voedsel. Er is recentelijk veel aandacht geweest over de rol van beleggers, met name als het ging om prijsvorming van voedselbeleggingen. Dit eindrapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, informatie van internet en artikelen uit de media. Daarnaast zijn 40 stakeholders benaderd waarvan het merendeel heeft deelgenomen aan een persoon-‐ lijk of telefonisch interview. Als laatste onderdeel zijn twee multi-‐stakeholder bijeenkomsten georganiseerd over beleggen en voedingsgrondstoffen. De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna-‐ WLRQDOH YUDDJVWXNNHQ RYHU YRHGVHO]HNHUKHLG ELRPDVVD HQ WUDQVIRUPDWLHV RS ÀQDQFLsOH PDUN-‐ ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan GLVFXVVLHVELQQHQGHÀQDQFLsOHZHUHOGHQKHWYRHGVHO]HNHUKHLGHQODQGERXZGHEDW'HJHPHQH GHOHULVGDWLHGHUHHQKHWHURYHUHHQVLVGDWKHWZDDUERUJHQYDQ]RZHOYRHGVHODOVÀQDQFLsOH zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft. 'DDUQDDVWYLQGWGH]HGLVFXVVLHSODDWVLQKHWOLFKWYDQGHUHsOHHFRQRPLH=RZHODDQGHYUDDJ kant (bijvoorbeeld stijgende wereldbevolking, stijgende vraag) als aan de aanbodkant is er veel dynamiek (bijvoorbeeld toegenomen productiviteit, groter aanbod). Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen zijn er vier typen beleggingen relevant: (a) beleggen in landbouwgrond, (b) beleggen in fysiek product, (c) beleggen in de voedselketen EHGULMYHQ HQG EHOHJJHQLQÀQDQFLsOHGHULYDWHQEHXUVHQ27& 'H]HYLHUW\SHQEHOHJJLQJHQ kennen een aantal voor-‐ en nadelen en zijn allen van belang als het gaat over een mogelijke impact van beleggen in voedingsgrondstoffen in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden. Daarbij kan worden gefocust op rijst, tarwe en maïs, want deze voedingsgrondstoffen zorgen voor 60% van de inname in koolhydraten/ energie. Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het kli-‐ maat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten van GHWRHQDPHYDQGHYUDDJQDDUDIJHOHLGHÀQDQFLsOHSURGXFWHQYDQJURQGVWRIIHQRSGHKRRJWH van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Voedselprijzen zullen vanwege de ‘fundamentals’ (o.a. toenemende wereldbevolking, toenemende vraag naar vlees, misoogsten door klimaatverandering,weersomstandigheden, kunstmest) enorm stijgen in de toekomst. Fun-‐ GDPHQWDOVKHEEHQODQJHWHUPLMQHIIHFWHQWHUZLMOGHÀQDQFLsOHVHFWRUYRRUDOGHNRUWHWHUPLMQ EHwQYORHGW'HLQYORHGYDQGHÀQDQFLsOHPDUNWLVGXV]LFKWEDDULQ]RJHQDDPGHVSLNHVVWHUNHHQ kortdurende prijsstijgingen, die in die korte tijd echter wel een grote impact kunnen hebben op de voedselprijzen in met name ontwikkelingslanden. Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of de effecten van beleggen op prijs en volatiliteit in de voedingsgrondstoffenmarkt VLJQLÀFDQWDDQZH]LJ]LMQ9RODWLOLWHLWKRRUWELMGHDJUDULVFKHPDUNWPDDUH[FHVVLHYHYRODWLOLWHLW is contraproductief en verstoort (investeringen in) de agrarische markt. (U]LMQGLYHUVHLQWHUQDWLRQDOHHQEHGULMIVVSHFLÀHNHLQLWLDWLHYHQGLHEHRJHQRPmogelijke nega-‐ tieve effecten van beleggen met voedingsgrondstoffen te beheersen. Omdat er nog geen eenduidigheid bestaat over de vele facetten en impact van beleggen met voedingsgrondstoffen zijn ook de (invulling van) oplossingsrichtingen sterk stakeholderafhankelijk.

4

Naar aanleiding van deze conclusies stelt de VBDO de volgende aanbevelingen voor: Ondanks dat er nog veel onzekerheid is over de precieze effecten van beleggen in voedsel-‐ JURQGVWRIIHQLV9%'2YDQPHQLQJGDWHUYRRUGHÀQDQFLsOHVHFWRUeen noodzaak is tot han-‐ delen. Het gaat immers om de mondiale voedselzekerheid, een onderwerp dat steeds meer een probleem zal worden. 7HQHHUVWHPRHWHQODQJHWHUPLMQEHOHJJHUVPHHUkennis krijgen over wat de mogelijke effecten van beleggingen in voedingsgrondstoffen zijn. De VBDO vindt dat beleggers bewust moeten zijn van de mogelijke consequenties van de verschillende vormen van beleggingen in voedings-‐ grondstoffen opdat zij ook bewustere keuzes kunnen maken. Beleggers moeten uit voorzorg maatregelen nemen om de mogelijke negatieve effecten van beleggingen in voedingsgrondstoffen te beperken/elimineren. Bestaande relevante publica-‐ WLHVXLWGHÀQDQFLsOHVHFWRU]RDOVGH813ULQFLSOHVIRU5HVSRQVLEOH,QYHVWPHQW35, ]LMQKLHUELM HHQ XLWJDQJVSXQW 'H 5HVSRQVLEOH ,QYHVWRU·V *XLGH WR &RPPRGLWLHV YDQ *OREDO &RPSDFW 35, & Onvalues geeft een aantal duidelijke aanbevelingen. De grote Nederlandse pensioenbeleg-‐ JHU3**0JHHIWDDQGDW]LMKXQLQGH[IRQGVSRUWHIHXLOOHUHJHOPDWLJKHUEDODQFHUHQHQRSGH]H manier zou de prijs ook gedrukt worden. Deze herbalancering zou bijvoorbeeld minstens twee of drie keer per jaar plaats moeten vinden om ervoor te zorgen dat de volatiliteit tijdig en regelmatig gedrukt kan worden. De belangrijkste conclusie die de VBDO trekt is dat de discussie zich moet verplaatsen van de mogelijke effecten van beleggen in voedingsgrondstoffen tot hoe de lange termijn beleggers een positieve bijdrage kunnen leveren aan voedselzekerheid. Dit kwam duidelijk naar voren tijdens de brainstormsessies. Voedselproductie moet naar schatting met 70% toenemen om in 2050 de wereldbevolking te kunnen voeden. Lange termijn beleggers moeten op zo’n manier beleggen dat zij positief bijdragen aan voedselzekerheid. Dit betekent meer investeringen in voedingsgrondstoffen die gericht zijn op de lange termijn, in technologie, innovatie en produc-‐ WLH%HOHJJHQLQGHUHsOHHFRQRPLHLQI\VLHNHODQGERXZJURQGHQHQODQGERXZSURGXFWHQ]RDOV RRJVWPDFKLQHVLQSODDWVYDQLQÀQDQFLsOHSURGXFWHQJHEDVHHUGRSYRHGVHOJURQGVWRIIHQ Voorts is de VBDO van mening dat beleggers transparant zouden moeten zijn over activiteiten op het gebied van beleggen in voedingsgrondstoffen. 7RWVORWGRHWGH9%'2HHQDDQWDODDQ]HWWHQWRWDDQYXOOHQGRQGHU]RHN ‡ ,QWHUQDWLRQDOH LQYHQWDULVDWLH YDQ EHVW SUDFWLFHV YDQ SHQVLRHQIRQGVHQ EDQNHQ SHQVLRHQ verzekeraars, vermogensbeheerders en andere beleggers om investeringen in landbouw in ontwikkelingslanden te stimuleren en daarmee een positieve bijdrage te leveren aan GH PRQGLDOH YRHGVHO]HNHUKHLG 'H]H LQYHQWDULVDWLH ]RX GH 1HGHUODQGVH ÀQDQFLsOH VHFWRU stimuleren om meer bij te dragen aan het thema voedselzekerheid. ‡ 'H SRWHQWLsOH  rol van de toezichthoudende DNB zou beter in kaart gebracht moeten worden. Als een pensioenfonds belegt in grondstoffen wordt het vereiste eigen vermogen YHUODDJGYDQZHJHGHWRHJHQRPHQGLYHUVLÀFDWLH7RFKKHEEHQSHQVLRHQIRQGVHQYULMKHLGLQ GH PDQLHU ZDDURS ]LM LQYXOOLQJ JHYHQ DDQ KXQ JURQGVWRIIHQEHOHJJLQJHQ ,QYHVWHULQJHQ LQ voedselzekerheid zijn in principe mogelijk. ‡ (HQZHONRPHDDQYXOOLQJRSGLWRQGHU]RHN]RXHHQmeer gedetailleerd overzicht zijn van de beleggingen van Nederlandse fondsen in voedselcommodities. ‡ ,QKHWRQGHU]RHNLVRRNJHHQDDQGDFKWEHVWHHGDDQGHLQYORHGYDQKHWlandbouwbeleid op de mondiale voedselzekerheid. Door de steeds verdergaande liberalisering van agrarische markten treden grote veranderingen op. Deze dynamiek zou in analyses van prijsvorming en –volatiliteit meegenomen moeten worden.

5

Executive summary 7KH9%'2'XWFK$VVRFLDWLRQRI,QYHVWRUVIRU6XVWDLQDEOH'HYHORSPHQW KDVLQFROODERUDWLRQ ZLWK &65 FRQVXOWDQF\ &5(0 UHVHDUFKHG WKH LVVXH RI IRRG FRPPRGLW\ LQYHVWPHQWV 5HFHQWO\ there has been a lot of attention on the role of investors, especially when it comes to the im-‐ SDFWWKH\KDYHRQSULFH7KLVÀQDOUHSRUWLVEDVHGRQDQH[WHQVLYHOLWHUDWXUHUHYLHZLQWHUQHW DQGPHGLDUHVHDUFK,QDGGLWLRQVWDNHKROGHUVZHUHLQWHUYLHZHGYLDWHOHSKRQHRULQSHUVRQ Finally, two multi-‐stakeholder meetings were organised on the topic of food commodity invest-‐ ments. 7KH GLVFXVVLRQ DERXW IRRG FRPPRGLW\ LQYHVWPHQW WDNHV SODFH ZLWKLQ WKH FRQWH[W RI LQWHUQD-‐ WLRQDOLVVXHVFRQFHUQLQJIRRGVHFXULW\ELRPDVVDQGWUDQVIRUPDWLRQVLQÀQDQFLDOPDUNHWV,QYHVW-‐ ments in food commodities are not isolated but are directly related to discussions within the ÀQDQFLDOVHFWRUDVZHOODVIRRGVHFXULW\DQGDJULFXOWXUDOGLVFXVVLRQV7KHFRPPRQGHQRPLQDWRU LVWKDWHYHU\RQHDJUHHVHQVXULQJERWKIRRGDQGÀQDQFLDOVHFXULW\LQWKHORQJUXQLVDJUHDWFKDO-‐ OHQJHDQGDKLJKSULRULW\,QDGGLWLRQWKLVGLVFXVVLRQWDNHVSODFHLQWKHUHDOHFRQRP\7KHUH are many dynamics on both the supply side (eg. increased productivity, greater range) and the demand side (such as rising population, increasing demand). When it comes to investing in food commodities, there are four relevant types of investments: (a) investment in agricultural land, (b) investment in physical commodities, (c) investment LQWKHIRRGVXSSO\FKDLQFRPSDQLHV DQGG LQYHVWPHQWLQÀQDQFLDOGHULYDWLYHVPDUNHWDQG 27& 7KHVHIRXUW\SHVRILQYHVWPHQWVKDYHDQXPEHURIDGYDQWDJHVDQGGLVDGYDQWDJHVDQGDUH all important when it comes to the possible impact of food commodity investments in develo-‐ SLQJFRXQWULHV7KHIRFXVFDQEHSXWRQULFHZKHDWDQGFRUQEHFDXVHWKHVHIRRGFRPPRGLWLHV provide 60% of the carbohydrate/energy intake. Longterm pricing is determined by the development of supply and demand of food commodi-‐ ties and factors as population growth, climate and production affect this supply and demand. 7KHSULFHVRIFRPPRGLWLHVDUHDWDKLVWRULFKLJK7KDWEHLQJVDLGWKHHIIHFWVRIWKHLQFUHDVH LQGHPDQGIRUÀQDQFLDOGHULYDWLYHFRPPRGLW\SURGXFWVRQSULFHGHWHUPLQDWLRQKDYH\HWWREH GHPRQVWUDWHGFRQFOXVLYHO\)RRGSULFHVZLOOKRZHYHUFRQWLQXHWRULVHVLJQLÀFDQWO\LQWKHIX-‐ ture because of the ‘fundamentals’ (eg. an increasing world population, increasing demand for PHDWFURSIDLOXUHVGXHWRFOLPDWHFKDQJHZHDWKHUFRQGLWLRQVIHUWLOL]HU 7KHVHIXQGDPHQWDOV KDYHORQJWHUPHIIHFWVZKLOHWKHÀQDQFLDOLQYHVWPHQWLPSDFWVDUHJHQHUDOO\PRUHVKRUWWHUP 7KHLQÁXHQFHRIWKHÀQDQFLDOPDUNHWLVYLVLEOHLQVRFDOOHGVSLNHVVWURQJVKRUWWHUPSULFHLQ-‐ creases that can have a major impact on food prices, particularly in developing countries. More research is needed to determine whether the effects of derivative commodity investments on SULFHDQGYRODWLOLW\LQWKHIRRGFRPPRGLW\PDUNHWDUHVLJQLÀFDQWO\SUHVHQW9RODWLOLW\LVDSDUW of the agricultural market, but excessive volatility is counterproductive and disrupts (invest-‐ ment in) the agricultural market. 7KHUHDUHVHYHUDOLQWHUQDWLRQDODQGFRPSDQ\VSHFLÀFLQLWLDWLYHVGHVLJQHGWRSUHYHQWDQGPDQ-‐ age possible negative effects of food commodity investments. Because no consensus exists about the many facets and impacts of food commodity investments, the proposed solutions are strongly stakeholder dependent.

6

Based on these conclusions, the VBDO has the following recommendations: Although there is still much uncertainty about the precise effects of investing in food commodi-‐ WLHVWKH9%'2EHOLHYHVWKDWWKHÀQDQFLDOVHFWRUKDVWRtake action7KHLVVXHFRQFHUQVJOREDO food security, a topic that will only increase in importance. ,QWKHÀUVWSODFHORQJWHUPLQYHVWRUVPXVWJDLQPRUHknowledge about the possible impacts of IRRGFRPPRGLW\LQYHVWPHQWV7KH9%'2EHOLHYHVLQYHVWRUVPXVWEHDZDUHRIWKHSRVVLEOHFRQ-‐ sequences of different types of food commodity investments so that they can make conscious, informed choices. ,QYHVWRUVVKRXOGWDNHSUHFDXWLRQDU\PHDVXUHVWRreduce/eliminate the possible negative ef-‐ fects RIIRRGFRPPRGLW\LQYHVWPHQWV([LVWLQJUHOHYDQWSXEOLFDWLRQVIURPWKHÀQDQFLDOVHFWRU VXFKDVWKH813ULQFLSOHVIRU5HVSRQVLEOH,QYHVWPHQW35, SURYLGHDVWDUWLQJSRLQW7KH5HVSRQ-‐ VLEOH ,QYHVWRU·V *XLGH WR &RPPRGLWLHV SXEOLVKHG E\ WKH 81 *OREDO &RPSDFW 35,  2QYDOXHV FRQWDLQVVRPHFOHDUUHFRPPHQGDWLRQV7KHPDMRU'XWFKSHQVLRQLQYHVWRU3**0LQGLFDWHVWKDW LWUHJXODUO\UHEDODQFHVLWVLQGH[IXQGSRUWIROLRDQGWKXVHIIHFWLYHO\GULYLQJGRZQWKHSULFH7KLV rebalancing should take place at least two or three times a year to ensure that volatility is combatted in a timely and regular fashion. 7KHPDLQFRQFOXVLRQKRZHYHUWKDWWKH9%'2GUDZVLVWKDWWKHGHEDWHVKRXOGPRYHIURPWKH possible effects of food commodity investments to how longterm investors can make a positive contributionWRIRRGVHFXULW\7KLVEHFDPHHYLGHQWGXULQJWKHEUDLQVWRUPLQJVHVVLRQVWKDWZHUH part of the project process. Food production must increase by an estimated 70% in 2050 to feed the world. Longterm investors should invest in such a way that they positively contribute to IRRGVHFXULW\7KLVPHDQVPRUHORQJWHUPLQYHVWPHQWLQIRRGFRPPRGLWLHVLQWHFKQRORJ\LQ-‐ QRYDWLRQDQGSURGXFWLRQ7KLVPHDQVLQYHVWLQJLQWKHUHDOHFRQRP\LQSK\VLFDOIDUPODQGDQG DJULFXOWXUDOSURGXFWVVXFKDVKDUYHVWHUVUDWKHUWKDQLQÀQDQFLDOSURGXFWVEDVHGRQIRRGFRP-‐ modities. Furthermore, the VBDO believes that investors should be transparent about their activities in WKHÀHOGRIIRRGFRPPRGLW\LQYHVWPHQW Finally, the VBDO provides the following research suggestions: ‡$Q international inventory of best practices of pension funds, banks, (pension) insurers, asset managers and other investors in agricultural investments in developing countries to SURPRWHDQGPDNHDSRVLWLYHFRQWULEXWLRQWRJOREDOIRRGVHFXULW\7KLVLQYHQWRU\ZRXOGHQFRX UDJHWKH'XWFKÀQDQFLDOVHFWRUWRFRQWULEXWHPRUHWRWKHLVVXHRIIRRGVHFXULW\ ‡7KHSRWHQWLDO role of the supervisory Dutch Central Bank'1% VKRXOGEHEHWWHUGHÀQHG ,IDIXQGKDVFRPPRGLWLHVH[SRVXUHLQLWVLQYHVWPHQWVWKHFDSLWDOUHTXLUHPHQWVFDQEHGH-‐ FUHDVHGEHFDXVHGXHWRLQFUHDVHGGLYHUVLÀFDWLRQ
7

1

Introductie “Zoals de premier in zijn Regeringsverklaring zei: “De welvaart van een land en het geluk van de mensen wordt niet bepaald in Haagse kantoren.” Daar wil ik graag aan toevoegen: “En ook niet in de bestuurskamers van banken en verzeke-‐ raars”. “Want de welvaart van een land en het geluk van de mensen wordt vooral bepaald door iedere klant en kiezer zelf: zij maken hun eigen keuzen aan hun eigen keukentafel.” Toespraak van minister De Jager bij de opening van het publiekssymposium “Naar een WUDQVSDUDQWHÀQDQFLsOHVHFWRUµ Dit eindrapport is opgesteld om een goed gesprek te voeren over beleggen en voedselgrondstof-‐ fen aan de keukentafel. Vrijwel alle Nederlanders zijn op een of andere manier betrokken bij beleggingen in voedsel. Dit kan door middel van hun eigen (beursgenoteerde) beleggingen zijn of via hun pensioenfonds of verzekeraar. Het onderwerp beleggen en voedsel kent voor-‐ en tegenstanders. Het onderwerp kent veel nuances, een hoge mate van complexiteit en actualiteit, veel stakeholders, literatuur en onder-‐ zoek. Dit eindrapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, informatie van internet en artikelen uit de media. Daarnaast zijn 40 stakeholders benaderd waarvan het merendeel heeft deel-‐ genomen aan een persoonlijk of telefonisch interview (zie bijlage 1). Als laatste onderdeel zijn twee multi-‐stakeholder bijeenkomsten georganiseerd over beleggen en voedingsgrondstoffen. Leeswijzer ,QKRRIGVWXNZRUGWLQJHJDDQRSEHOHJJHQHQYRHGLQJVJURQGVWRIIHQ+LHULQZRUGHQGHYHUVFKLO-‐ lende beleggingsproducten beschreven. Hoofdstuk 3 behandelt de mogelijke consequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 een overzicht gegeven van LQLWLDWLHYHQGLHGHPRJHOLMNHQHJDWLHYHLPSDFWSUREHUHQWHEHKHHUVHQ7HQVORWWH]LMQGHFRQ-‐ clusies en aanbevelingen te vinden in hoofdstuk 5.

8

2

Beleggen en voedingsgrondstoffen ,QGLWKRRIGVWXNZRUGWNRUWLQJHJDDQRSGHEHWHNHQLVYDQVSHFXOHUHQKHGJHQEHOHJJHQLQYHV-‐ WHUHQLQ YRHGLQJVJURQGVWRIIHQHQFRPPRGLWLHVLQ ,QSDUDJUDDIVWDDWGHSUDN-‐ tijk van beleggen in voedingsgrondstoffen centraal. Waarom wordt er geld belegd in voedings-‐ grondstoffen en waarom worden er termijncontracten afgesloten? Welke vormen van beleggen bestaan er en wie spelen daarbij een rol? Dit alles in vogelvlucht.

2.1 Speculeren, hedgen, beleggen & investeren. (U ]LMQ YHHO YHUVFKLOOHQGH GHÀQLWLHV YDQ VSHFXOHUHQ KHGJHQ ULVLFR·V DIGHNNHQ  EHOHJJHQ HQ investeren en het is niet altijd eenduidig waar de scheidslijn ligt. 6SHFXOHUHQ LV   JRNNHQ RS GH EHXUV1, (2) handelen in de verwachting winst te maken door stijging of daling van prijzen2 of (3) bepaalde risico’s te nemen met als doel het behalen van relatief hoge winsten3. Bij een goede marktwerking en informatie is speculeren eerder corri-‐ gerend dan storend en is speculeren niet meer dan voorraden opkopen (mogelijk op papier) met het idee dat het schaars wordt4. +HGJHQLVKHWDIGHNNHQYDQULVLFR·V0HHVWDOEHKHOVWKHGJHQKHWFUHsUHQYDQHHQDGGLWLRQHOH NDVVWURRP GLH WRH GDQ ZHO DIQHHPW QDDUPDWH HHQ ULVLFRIDFWRU ZLVVHONRHUV LQÁDWLH HWF  verandert. Wanneer de risicofactor toeneemt, verandert de waarde van de door de hedge ge-‐ genereerde kasstroom in tegenovergestelde richting aan de waarde van de door een investering gegenereerde kasstroom. 8LWGHGHÀQLWLHVYDQVSHFXOHUHQHQKHGJHQEOLMNWDOGDWKHWLQGHSUDNWLMNQLHWDOWLMGHHQYRXGLJ LVRPRQGHUVFKHLGWHPDNHQWXVVHQEHLGHQ6OHFKWVGDQZDQQHHUDOOHWRHNRPVWLJH NDVVWURPHQ bekend zijn, is duidelijk of een investeerder risico’s afdekt, dan wel bewust meer risico’s neemt. Een bepaalde positie op een derivatenmarkt (in bijvoorbeeld futures) kan zowel specu-‐ latief als risico-‐afdekkend zijn, afhankelijk van de onderliggende positie. Boeren, bijvoorbeeld, hedgen ook actief om hun toekomstige inkomsten veilig te stellen. ,QYHVWHUHQLVHHQRSRIIHULQJLQWLMGJHOGRIPDQNUDFKWSHUVRQHHO WHQEHKRHYHYDQHHQGRHO GDWSDVRSODQJHWHUPLMQZRUGWEHKDDOG,QYHVWHUHQLVKHWEHOHJJHQYDQJHOGRIKHWDDQVFKDIIHQ van productiemiddelen ter verkrijging van een meeropbrengst c.q. om winst te behalen5. %HOHJJHQLVKHWDDQVFKDIIHQYDQÀQDQFLsOHZDDUGHQGLHYULMHHQYRXGLJWHYHUKDQGHOHQ]LMQ]RDOV vreemd geld, aandelen en obligaties. Beleggen is investeren in effecten en derivaten (afgeleide producten) met als doel vermogen op te bouwen6. 2IWHZHOYROJHQV0LQLVWHUYDQ)LQDQFLsQGH-DJHU´(HQ©LQYHVWHHUGHUªLVHHQJHQHULHNHWHUP HQ©EHOHJJHUªLVGDDUHHQVSHFLHVYDQ2IWHZHOHHQEHOHJJHULVZHODOWLMGHHQLQYHVWHHUGHUPDDU een investeerder is niet altijd een belegger.”7 Beleggen, investeren en speculeren hebben gemeen dat geld niet onmiddellijk wordt geconsu-‐ meerd door er goederen en/of diensten mee te kopen. Beleggen is geld rentegevend maken. ,QYHVWHUHQ LV EHOHJJHQ PHW HHQ SURGXFWLHYH EHVWHPPLQJ HQ VSHFXOHUHQ JDDW RYHU NRSHQ HQ verkopen met als doel om snelle winst te maken8.

9

’Beleggen’ staat centraal “Het blijft een beetje gokken wanneer investeren (in voedselketens) speculeren (met voeding) wordt.” Over het algemeen richt speculeren zich op de korte ter-‐ PLMQHQOLJWGHIRFXVRSVQHO JHOGYHUGLHQHQ9HUGHULVGHUHODWLHPHWGHUHsOH onderliggende economie (meestal) indirect. Echter, ook boeren en andere parti-‐ MHQLQGHUHsOHNHWHQVSHFXOHUHQRSHHQKRJHRIMXLVWODJHSULMV8LWGHLQWHUYLHZV en de media blijkt dat het woord speculeren een negatieve bijklank heeft als het wordt gekoppeld aan voedingsgrondstoffen. Er bestaan verschillende meningen RYHURIGLWHHQMXLVWHREVHUYDWLHLVRIQLHW7HQEHKRHYHYDQGHQHXWUDOHLQVWHHN van dit onderzoek is derhalve gekozen de titel te wijzigen in beleggen en voe-‐ dingsgrondstoffen.”

2.2 Commodities en voedingsgrondstoffen *OREDDO JH]HJG ]LMQ FRPPRGLWLHV grondstoffen of bulkgoederen die worden gebruikt bij het produceren van goederen. Commodity is de Engelse term die daarvoor generiek wordt gebruikt. Commodities is een beleggingsklasse en worden voornamelijk verhandeld via termijncontracten op de beurs. Er zijn verschillende typen commodities: ‡ DJUDULVFKH SURGXFWHQ JUDDQ FDFDR SLQGD·V SODQWDDUGLJH ROLsQ VLQDDVDSSHOVDS NDWRHQ NRIÀHDDUGDSSHOVHQVODFKWYDUNHQV ‡ HGHOPHWDOHQJRXG]LOYHUSDOODGLXPPHWDOHQNRSHUWLQ ‡ HQHUJLHROLHDDUGJDVVWHHQNRRONHURVLQHHOHNWULFLWHLW ‡ GHOIVWRIIHQ]RXW]DQGFHPHQW Als het gaat om (basis)voedsel zijn koolhydraten, eiwitten en vetten (en alcohol) de leve-‐ ranciers van energie aan het lichaam. Brood, pasta, rijst en aardappelen zijn leveranciers voor koolhydraten. Boter, olie, noten en vis zijn belangrijke leveranciers van vetten. Vlees, zuivelproducten, eieren, noten en bonen zijn leveranciers van eiwitten. Volgens de FAO zijn rijst, maïs en tarwe wereldwijd de drie belangrijkste commodities die zorgen voor 60% van de voedselinname (in koolhydraten, energie).9 Voor dit onderzoek zijn rijst, maïs en tarwe dus de drie belangrijkste agrarische commodities in voedselketens. Daarnaast spelen de energetische commodities als olie (benzine) een indirecte rol als input in de agrarische keten. Niet alle commodities worden op dezelfde manier verhandeld. Voor sommige commodities JHOGWGDWYHHOKDQGHOQLHWYLDHHQYDQGHJURWHEHXU]HQSODDWVYLQGW=RLVNRIÀHQDROLH GH meest via een beurs verhandelde commodity, o.a. omdat rijst, maïs en tarwe veelal (lokaal) op andere manieren verhandeld worden.10

10

Dimensions of Need -‐ Staple foods: What do people eat? “A staple food is one that is eaten regularly and in such quantities as to consti-‐ tute the dominant part of the diet and supply a major proportion of energy and nu-‐trient needs. A staple food does not meet a population’s total nutritional QHHGV D YDULHW\ RI IRRGV LV UHTXLUHG7KLV LV SDUWLFXODUO\ WKH FDVH IRU FKLOGUHQ and other nutritionally vulnerable groups. Most people live on a diet based on one or more of the following staples: rice, wheat, maize (corn), millet, sorghum, roots and tubers (potatoes, cassava, yams and taro), and animal products such as PHDWPLONHJJVFKHHVHDQGÀVKµ “Of more than 50 000 edible plant species in the world, only a few hundred con-‐ WULEXWHVLJQLÀFDQWO\WRIRRGVXSSOLHV-XVWFURSSODQWVSURYLGHSHUFHQWRI the world’s food energy intake, with three rice, maize and wheat -‐ making up WZRWKLUGVRIWKLV7KHVHWKUHHDUHWKHVWDSOHVRIRYHUPLOOLRQSHRSOHµ )$2KWWSZZZIDRRUJGRFUHSXHXHKWP

2.3 Beleggen in voedingsgrondstoffen Wat betekent dat dan, beleggen in voedingsgrondstoffen? Beleggen in (voedings)grondstoffen is zo oud als de markt voor landbouwproducten zelf en kent met name de volgende twee functies:  $IGHNNHQYDQÀQDQFLsOHULVLFR·VKHW]HNHUVWHOOHQYDQYHUZDFKWUHQGHPHQW a. Fysiek in de grondstofketen: door boeren, handelaren, verwerkende industrie.  E ,QEHOHJJLQJVSRUWHIHXLOOHVHQIRQGVHQGRRUSHQVLRHQIRQGVHQLQVWLWXWLRQHOHEHOHJJHUVHQ banken. 2. Het behalen van rendement op uitgezette gelden. Het is van belang op te merken dat, vooral wat betreft het zeker stellen van verwacht rende-‐ ment, investeringen in commodities niet noodzakelijk door rendementen gedreven worden. De rendementen op commodity futures kenmerken zich, evenals andere ‘alternatieve’ inves-‐ teringen zoals kunst en land, o.a. door het feit dat ze zich niet gelijk aan de rendementen op aandelen ontwikkelen. Het gevolg hiervan is dat het toevoegen van investeringen in commodity IXWXUHV DDQ HHQ EHOHJJLQJVSRUWHIHXLOOH YDDN YRRUDO DOV GRHO KHHIW RP ULVLFR GLYHUVLÀFDWLH WH bewerkstelligen. *OREDDO NXQQHQ HU YLHU PDQLHUHQ YDQ EHOHJJHQ LQ YRHGLQJVJURQGVWRIIHQ ZRUGHQ RQGHUVFKHL-‐ den11:  %HOHJJHQLQODQGERXZJURQGRISODQWDJHV 2. Voedingsgrondstoffen fysiek (ver)kopen/ voorraad houden: bv. rijst, graan, maïs, soja, NRIÀH  ,QYHVWHUHQLQEHGULMYHQLQGHYRHGLQJVNHWHQEYEHGULMYHQGLHYRHGLQJVJURQGVWRIIHQYHUERX-‐ ZHQYHUZHUNHQRIJHZDVVHQYHUHGHOHQ  +DQGHOHQRSGHEHXUVHQ¶2YHU7KH&RXQWHU27& ·LQD GHULYDWHQHQE ,QGH[IRQGVHQ 1. Beleggen in landbouwgrond of plantages. Landbouwgrond is een interessant beleggingsobject geworden. Vooral na de koersval op de EHXUVLQLVKHWEHOHJJHQLQODQGERXZJURQGSRSXODLUJHZRUGHQ9ROJHQVKHW,QWHUQDWLRQDO )RRG3ROLF\5HVHDUFK,QVWLWXWH,)35, LQ:DVKLQJWRQ'&KHEEHQRQWZLNNHOLQJVODQGHQWXVVHQ 11

2006 en 2009 15 tot 20 miljoen hectare landbouwgrond aan rijkere landen verpacht. Door de groei van de wereldbevolking, de welvaart en de vraag naar bio-‐energie zal de vraag naar ODQGERXZJURQGDOOHHQQRJPDDUJDDQWRHQHPHQ*URQGLVKLVWRULVFKJH]LHQHHQUHODWLHIVWDELHO EHOHJJLQJVSURGXFWHQPLQGHURQGHUKHYLJDDQFRQMXQFWXUHOHVFKRPPHOLQJHQGDQÀQDQFLsOHRI FRPPHUFLsOHSURGXFWHQ,QPLGGHOVKHEEHQLQYHVWHULQJVPDDWVFKDSSLMHQZHUHOGZLMGODQGERXZ fondsen opgericht. Met deze fondsen willen de investeringsmaatschappijen geld aantrekken om landbouwgrond aan te kopen in diverse delen van de wereld. Er zijn tegenwoordig ruim 90 beleggingsfondsen die rechtstreeks beleggen in landbouwgrond. Een voorbeeld is Rabo FARM, dat zich concentreert op landbouwmiddelen en primaire productie12.

Pensioenfondsen beleggen in land ´-RV/HPPHQVVHQLRUSRUWIROLRPDQDJHUDW1HWKHUODQGVEDVHG$3*VDLGLWSODQV WR UDLVH LWV LQWHUHVW WR DURXQG  ELOOLRQ (XURV 7UDGLWLRQDOO\ WKH IXQG PDQDJHU -‐-‐ which has 220 billion euro under management -‐-‐ has invested in agricultural commodities via commodity futures markets, but since 2007 it has also invested LQ IDUPODQG ´3DUW RI RXU  VWUDWHJ\ LV PRUH HIÀFLHQW DOORFDWLRQ WR FRPPRGL-‐ ties, part of that strategy is to own real assets, especially land,” Lemmens said. 1HWKHUODQGV KHDOWKFDUH SHQVLRQ IXQG 3**0 ZKLFK KDV DURXQG  ELOOLRQ HXUR under management, has said it may raise its allocation of funds to farmland at the next annual review.” $1$/<6,63HQVLRQIXQGVWREXONXSIDUPODQGLQYHVWPHQWVMXQL

2. Voedingsgrondstoffen fysiek (ver)kopen/voorraad14 houden 3DUWLMHQLQGHNHWHQSUREHUHQ]RJRHGPRJHOLMNYRHGLQJVJURQGVWRIIHQLQWHNRSHQHQWHYHUNR-‐ pen. Door een in-‐ of verkoop langer uit te stellen kunnen bijvoorbeeld hogere inkomsten worden JHUHDOLVHHUG +HW]HOIGH JHOGW YRRU KHW YRRUXLW LQNRSHQ HQ RSVODDQ YDQ PLGGHOHQ ,Q EHLGH gevallen zullen de voorraadkosten in de analyse moeten worden betrokken. Handelshuizen zijn SDUWLMHQGLH]LFKVSHFLÀHNRSGLWI\VLHNHVWXNYDQGHKDQGHOULFKWHQYDDNLQFRPELQDWLHPHW ÀQDQFLsOHSURGXFWHQRPGHULVLFR·VDIWHGHNNHQ$PVWHUGDP&RPPRGLWLHVRI$FRPR15 is een voorbeeld van een Nederlandse handelshuis, gevestigd in Rotterdam, actief in de handel en distributie van specerijen en grondstoffen voor de rubber-‐ en voedingsindustrie. *HGXUHQGHGHDIJHORSHQWZLQWLJMDDU]LMQVWUDWHJLVFKH FRPPRGLW\YRRUUDGHQLQYHHOODQGHQ geleidelijk aan afgebouwd16. Lage voorraadbuffers kunnen de prijsvolatiliteit verhogen, en ook de prijs zelf. ,QWHJHQVWHOOLQJWRWZDWJHOGWYRRUYHOHDQGHUHDFWLYDNXQQHQFRPPRGLWLHVYDDN²LQPHHURI mindere mate – bewaard worden. Eenvoudig gezegd kan een producent (of eigenaar) van een FRPPRGLW\KLHUGRRUEHVOLVVHQQXLH´VSRWµWHYHUNRSHQRILQGHWRHNRPVW,QKHWODDWVWH geval kan de producent (of eigenaar) ervoor kiezen om de toekomstige verkoopprijs vast te leggen met een futures contract. Hiermee is meteen de link tussen commodity futures en de ontwikkelingen op de spot market gelegd. 3. Investeren in bedrijven in de voedingsketen Door te investeren in (beurs)genoteerde bedrijven die voedingsgrondstoffen verbouwen, ver-‐ werken of gewassen veredelen kan op de lange termijn een goed rendement worden verwacht omdat deze bedrijven zich richten op een uitdagingen van de huidige samenleving, namelijk KHW YRHGVHOYUDDJVWXN =RDOV GH 7ULRGRV %DQN KHW EHVFKULMIWµ «RPGDW RS GH ODQJH WHUPLMQ bedrijven die de beste balans vinden op het vlak van maatschappij, milieu en governance 12

ook het meest succesvol zijn.” Er kan individueel of in een index geïnvesteerd worden. Het $JULEXVLQHVV&HUWLÀFDDWYDQ5R\DO%DQNRI6FKRWODQG$%1LVHHQYRRUEHHOGYDQHHQLQGH[PHW een dertigtal internationale ondernemingen die actief zijn in de voedingsbusiness, zoals zaden-‐ bedrijven, mestbedrijven en visvoerondernemingen17(HQDQGHUYRRUEHHOGLVKHW':6,QYHVW *OREDO$JULEXVLQHVVIRQGVGDWZHUHOGZLMGEHOHJWLQDDQGHOHQYDQEHGULMYHQGLHDFWLHI]LMQLQGH landbouwsector of daaruit inkomsten genereren.18 4. Handelen op de beurs en ‘Over The Counter’(OTC) Met de verkoop van termijncontracten kunnen producenten zich bijvoorbeeld indekken (hedgen) tegen nadelige schommelingen in de prijs van de producten die zij produceren. Ook ondernemingen kunnen zich indekken tegen het risico van prijsstijgingen. Daarnaast worden commodities gebruikt in beleggingsportefeuilles of als individuele belegging om in te spelen op mogelijke prijsschommelingen. 2SGHEHOHJJLQJVPDUNWYDQFRPPRGLWLHVEHVWDDQYHUVFKLOOHQGHÀQDQFLsOHSURGXFWHQ(UNDQHHQ onderverdeling worden gemaakt in (a) derivaten en (b) indexfondsen. (a) Derivaten: futures, (exotic) opties, warrants, swaps, turbo’s & Over The Counter (OTC) )LQDQFLsOHGHULYDWHQ]LMQDIJHOHLGHÀQDQFLsOHLQVWUXPHQWHQZDDUELMGHZDDUGHZRUGWDIJHOHLG van een onderliggende waarde. (Exotic) Opties, futures (ook wel termijncontracten), warrants, VZDSVWXUER·VVSULQWHUVOLPLWHG6SHHGHUV]LMQÀQDQFLsOHSURGXFWHQZDDUYRHGLQJVJURQGVWRI-‐ IHQLQNXQQHQ]LMQRSJHQRPHQ*URQGVWRIRIFRPPRGLW\GHULYDWHQ]LMQÀQDQFLsOHLQVWUXPHQWHQ ZDDUYDQGHZDDUGHEHSDDOGZRUGWGRRUGHZDDUGHYDQGHRQGHUOLJJHQGHJURQGVWRI,QELMODJH ZRUGHQGHÀQDQFLsOHGHULYDWHQNRUWWRHJHOLFKW 2YHU7KH&RXQWHU27& GHULYDWHQ]LMQÀQDQFLsOHLQVWUXPHQWHQGLHZRUGHQJHEUXLNWRPWRH-‐ NRPVWLJH  ÀQDQFLsOH ULVLFR·V DI WH GHNNHQ RI RP HHQ H[WUD UHQGHPHQW WH EHKDOHQ RS HHQ LQ-‐ vestering. Het zijn overeenkomsten, die tussen twee partijen tot stand komen en waarvan de waarde gebaseerd is op de ontwikkeling van een zogenaamde onderliggende basiswaarde. Deze onderliggende basiswaarde kan worden gevormd door een rentevoet, vreemde valuta, grond-‐ VWRIIHQ HGHOH PHWDOHQ RI HHQ EHXUVLQGH[ ¶2YHU7KH&RXQWHU· EHWHNHQW QLHW YHUKDQGHOG YLD HHQJHUHJOHPHQWHHUGHEHXUV27&WUDQVDFWLHVYLQGHQUHFKWVWUHHNVSODDWVPHWHHQPDUNWSDUWLM bijvoorbeeld een bank19. (b) Commodity Indexfondsen en Exchange Traded Fund ETF’s (HQ ,QGH[IRQGV RRN ZHO HHQ ([FKDQJH 7UDGHG )XQG (7)  RI LQGH[ WUDFNHU JHQRHPG LV HHQ beleggingsfonds dat op de beurs verhandeld wordt. Met behulp van geautomatiseerde handels-‐ FRPSXWHUVYROJWHHQ(7)SUHFLHVGHLQGH[GHEHQFKPDUN +HWLQYHVWHULQJVGRHOYDQHHQ(7) is het behalen van een gelijk rendement als de beursindex door het zo nauwkeurig mogelijk volgen van een onderliggende beursindex. Een traditioneel beleggingsfonds probeert met actief beheer een zo hoog mogelijk rendement te halen, en de benchmark te verslaan. De commodity index fondsen zijn actief in het kopen van commodity futures. De fondsen beleggen in een mandje van commodity futures. De gewichten van iedere commodity in het PDQGMHZRUGHQYDQWLMGWRWWLMGELMJHVWHOG,QGHUHJHOEHOHJWPHQ¶ODQJODQJ·FRPPRGLW\LQ-‐ GH[IRQGVHQ]LMQYDDNDFWLHIDOVNRSHUYDQIXWXUHVHQKRXGHQGLHSRVLWLHGRRUHHQDÁRSHQGH future meteen te vervangen door een nieuwe future. Hoewel er geen eensluidend oordeel is

13

over het effect van commodity index fondsen op spotprijzen, is het wel zo dat in andere mark-‐ ten waar index fondsen actief zijn, soms sprake is van zogeheten ‘marktimpact’, resulterend in hogere prijzen, als gevolg van de beleggingsstrategie van deze fondsen.20 Voorbeelden van relevante index waar voedingsgerelateerde commodities onderdeel van zijn: ‡ S  tandards & Poor’s Goldman Sachs Commodity Index6 3*6&, EHYDWFRPPRGLWLHV uit alle sectoren (energie, metal, vee, agrarische producten). Het is een gewogen gemid-‐ delde gebaseerd op de gemiddelde productie per commodity in de afgelopen vijf jaar. ‡ Dow Jones-‐UBS Commodity Index is samengesteld uit futures-‐contracten van de fysieke FRPPRGLWLHV'H,QGH[KHHIWPRPHQWHHOFRPPRGLW\IXWXUHVLQ]HYHQVHFWRUHQ ‡ D  eutsche Bank (DB) Commodity Index is gebaseerd op 14 future contracten van de 14 meest verhandelde commodities wereldwijd. ‡ D  e Jim Rogers RICI® ETF bestaat uit 38 verschillende fysieke grondstoffen ontwikkeld GRRU¶EHOHJJLQJVJRHURH·-LP5RJHUV:HUHOGZLMGHFRQVXPSWLHSDWURQHQ]LMQGHEDVLVYDQ de wegingen van de grondstoffen in de index. 7DEHOLVWHULOOXVWUDWLHRSJHQRPHQ,QGHWDEHOZRUGWHHQYRRUEHHOGJHJHYHQYDQGHUHOHYDQ-‐ tie van bepaalde beleggingsvormen voor de drie belangrijkste commodities als het om voedsel gaat. Dit voorbeeld geeft geen volledig beeld van alle mogelijke combinaties. ,QNRORPVWDDQGHLQGLUHFW DDQYRHGVHOJHUHODWHHUGHFRPPRGLWLHVULMVWPDwVHQWDUZHHQ daarnaast staan de vier vormen van beleggen die relevant zijn voor deze commodities. 7DEHO(QNHOHEHOHJJLQJVYRUPHQYRRUGULHEDVLVYRHGLQJVJURQGVWRIIHQ Voedsel (gerelateerde) Commodity

Investeren in land

Grondstof (ver) kopen/ voorraad houden

Investeren in fysieke keten

Handelen op de beurs Derivaten

Commodity Index

Rijst (rough rice/ paddy rice)

7KDLODQG%DKUDLQ 3KLOLSSLQHV%DKUDLQ&KLQD Birma (China) Cameroon (China) Laos (China) Mozambique (China) 7DQ]DQLD&KLQD 8JDQGD&KLQD

7KDLVHUHJHULQJ legde export stil (2008)

X

Rough rice Futures 7XUER·V

Mais

3KLOLSSLQHV&KLQD Zimbabwe (China) 8JDQGD&KLQD

X

X

Mais Futures 7XUER·V

6 3*6&, 'RZ-RQHV&, '%&,

7DUZH

Kazakhstan (China) X 6RHGDQGH9HUHQLJGH$UDELVFKH Emiraten) (WKLRSLs6DXGL$UDELs

X

Wheat Fu-‐ tures 7XUER·V

6 3*6&, 'RZ-RQHV&, '%&,

14

3

Mogelijke consequenties van beleggen in voedings-‐ grondstoffen ,QGLWKRRIGVWXNZRUGWHHQRYHU]LFKWJHJHYHQYDQGHPRJHOLMNHSRVLWLHYHHQQHJDWLHYH FRQ-‐ sequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen. Hiertoe wordt eerst kort samengevat wat er speelt met betrekking tot dit onderwerp en hoe recente onderzoeken hier over schrijven. Op basis van deze analyse en aanvullende interviews wordt in 3.3 een overzicht opgesteld. Daar-‐ na wordt per type belegging gekeken wat de mogelijke positieve of negatieve consequenties hiervan zijn.

3.1 Impact gebaseerd op recente onderzoeken en uitspraken Het onderwerp beleggen en voedingsgrondstoffen wordt in verband gebracht met de volgende thema’s: A. Volatiliteit van prijzen van voedingsgrondstoffen % 3ULMVQLYHDXYDQYRHGLQJVJURQGVWRIIHQ C. Relatie tussen beleggen, prijzen en volatiliteit ' 9RHGVHO]HNHUKHLGHQHUJLHELREUDQGVWRIIHQ HQÀQDQFLsOHPDUNWHQ 3HUWKHPDZRUGWDDQJHJHYHQZDWGHLQVWHHNLVYDQGHYROJHQGHEURQQHQ)$2*&KULVWLDQ $LGKHW/(,HQGHLQWHUYLHZV A. Volatiliteit van prijzen van voedingsgrondstoffen ,QGHÀQDQFLsOHPDUNWHQLVGHYRODWLOLWHLWGHPDWHYDQEHZHHJOLMNKHLGYDQGHNRHUVYDQHHQ ÀQDQFLHHOSURGXFW'H)$2VSUHHNWYDQHHQWRHJHQRPHQYRODWLOLWHLWRSGHYRHGVHO JURQGVWRIIHQ markten sinds 1990 (FAO, 2010, pag. 8) en ook het FAO, OECD onderzoek van dit jaar beves-‐ tigt deze observatie. De mate waarin beleggers volatiliteit verwachten, zogeheten implied22, wordt afgeleid uit de prijs die zij bereid zijn te betalen voor het afdekken van toekomstige SULMVVFKRPPHOLQJHQGRRUKHWNRSHQYDQFRPPRGLW\IXWXUHV7RFK]LMQHURRNWRRQDDQJHYHQGH onderzoeken die het tegendeel aantonen23. Vanuit historisch perspectief is volatiliteit in de grondstoffenmarkt niet nieuw gezien de aard van de markt: kans op misoogsten (ziekten en weer), zowel de elasticiteit van de vraag op prijs als van de aanbod kant is (op korte termijn) laag en de aanpassing van de productie verloopt cyclisch (na een seizoen/oogst).

15

´1R DWWHPSW LV PDGH KHUH WR GHÀQH H[WUHPH RU H[FHVVLYH SULFH YRODWLOLW\ 6XI-‐ ÀFHLVWRVD\WKDWYRODWLOLW\EHFRPHVDQLVVXHIRUFRQFHUQDQGIRUSRVVLEOHSROLF\ response when it LQGXFHVULVNDGYHUVHEHKDYLRXUWKDWOHDGVWRLQHIÀFLHQWLQYHVW PHQWGHFLVLRQVDQGZKHQLWFUHDWHVSUREOHPVWKDWDUHEH\RQGWKHFDSDFLW\RI SURGXFHUVFRQVXPHUVRUQDWLRQVWRFRSHWhat constitutes excessive volati-‐ lity depends very much on the situation of the individual or nation. 3RRU consumers in less developed countries without access to adequate social support DUHPRVWLPPHGLDWHO\DIIHFWHGE\SULFHVXUJHV6PDOOUHVRXUFHOLPLWHGIDUPHUV IDFHSDUWLFXODUO\VHYHUHSUREOHPVZKHQSULFHVIDOO7KHHSLVRGHRIYRODWLOLW\WKDW occurred during the 2007-‐2008 period resulted in poor, vulnerable consumers and producers and poorer developing countries dependent on food imports experi-‐ encing severe economic, social and political stress because of high prices and fears of scarcity. Lessons learned concerning appropriate national and interna-‐ tional response are instructive as we enter 2011 with many commodity prices again increasing sharply.µ )$22(&'-XQH

Onderzoeken

Volatiliteit

FAO, OECD etc.

“When looked at in the long term there is little or no evidence that volatility in international agricultural commodity prices, as measured using standard statistical measures is increasing DQGWKLVÀQGLQJDSSOLHVWRERWKQRPLQDODQGUHDOSULFHV9RODWLOLW\KDVKRZHYHUEHHQKLJKHU during the decade since 2000 than during the previous two decades and this is also the case of wheat and rice prices in the most recent years (2006-‐2010) compared to the nineteen seventies (1.3.8).”

*

´&RPEDWLQJFRPPRGLW\SULFHYRODWLOLW\·LVSULRULW\RI3UHVLGHQW6DUNR]\2EMHFWLYHLY RI$FWLRQ 3ODQ LPSURYHDQGGHYHORSULVNPDQDJHPHQWWRROVIRUJRYHUQPHQWVÀUPVDQGIDUPHUVLQ order to build capacity to manage and mitigate the risks associated with food price volatility, in particular in the poorest countries (page 3).”

Christian Aid

“Although there has been marked volatility in food prices over the past two years, most of the ZRUOG·VSRSXODWLRQVWLOOHQMR\VSOHQWLIXODQGDIIRUGDEOHIRRG
/(,

“De volatiliteit van verschillende landbouwgrondstoffen is de afgelopen decennia niet toe-‐ genomen (pagina 13). Aangezien de wereldmarkten op de korte tot middellange termijn krapte zullen blijven vertonen, wordt verwacht dat kleine veranderingen in productie zullen leiden tot grote prijsveranderingen. Voorlopig is daarom te verwachten dat de sterke prijsvolatiliteit zal blijven bestaan“(pagina 14).

,QWHUYLHZV

´6SHFXOHUHQKHHIWDOOHHQLQYORHGRSGHYRODWLOLWHLWYDQGHSULM]HQ'RRUGHWRHJHQRPHQYRODWL-‐ liteit wordt de functie van risico afdekking wel enigszins verstoord. Er bestaat een soort opti-‐ mum voor liquiditeit (aantal contracten) in de markt.”

Samenvatting: (excessieve) volatiliteit werkt verstorend Volatiliteit hoort bij de agrarische markt, maar excessieve volatiliteit is contraproductief en verstoort (investeringen in) de agrarische markt. Dit is echter situatie-‐ en landafhankelijk. 8LWKLVWRULVFKSHUVSHFWLHIODQJHWHUPLMQ LVQLHWRYHUWXLJHQGDDQWHWRQHQGDWGHYRODWLOLWHLW toeneemt. Wel is de prijsvolatiliteit in de afgelopen paar jaar duidelijk toegenomen. Er is wel consensus dat excessieve prijsvolatiliteit ongewenst is. Het brengt onrust en onzekerheid op de markt en is niet goed voor boeren, de verwerkende industrie, banken die krediet verstrekken en de consument.

16

B. Prijsniveau van voedingsgrondstoffen Een ander onderdeel van de discussie waar sprake is van een redelijke consensus is dat het lange termijn prijsniveau van grondstoffen over het algemeen bepaald wordt door veranderin-‐ gen in vraag en aanbod. Oorzaken die een verandering van vraag of aanbod tot gevolg hebben zijn: ‡ ‡ ‡ ‡ ‡ ‡ ‡

7RHQHPHQGHZHUHOGEHYRONLQJ +RJHURQWZLNNHOLQJVQLYHDXYDQODQGHQ *HEUXLNYDQELRPDVVDYRRUHQHUJLH .OLPDWRORJLVFKHRPVWDQGLJKHGHQGURRJWHWVXQDPL·V 9HURXGHULQJSURGXFWLHDUHDDO 9HUNRRSYDQHQEHSHUNWHYRRUUDGHQ (Mogelijk)7RHJHQRPHQYUDDJQDDUDIJHOHLGHÀQDQFLsOHSURGXFWHQ25

Het huidige prijsniveau van voedselgrondstoffen is hoog. De FAO Food index (gewogen gemid-‐ GHOGH YDQ  FRPPRGLWLHV  EHUHLNWH LQ IHEUXDUL  KHW KRRJVWH QLYHDX YDQ  SXQWHQ ,Q QRYHPEHUVWRQGGH))3,RSSXQWHQ2QGHUVWDDQGVWDDWMHZHHUVSLHJHOWGHVWLMJHQGH lijn vanaf 1990.

FAO Food Price Index 2002-2004=100 250

Nominal

210

170

130

Real+ 90

50 90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

00

01

02

03

04

05

* The real price is the nominal price index deflated by the World Bank Manufactures Unit Value Index (MUV)

http://www.fao.org/worldfoodsituation/wfs-‐home/foodpricesindex/en/

17

06

07

08

09

10

11

12

Onderzoeken

Prijsniveau voedsel

FAO, OECD etc.

(42) “Estimated numbers of hungry people in the world rose from 820 million in 2007 to more than a billion in 2009, proof that neither national nor international responses were able to IXOO\FRSHZLWKWKHVFDOHRIWKHSUREOHP'HÀFLHQFLHVLQLQIRUPDWLRQFRPPXQLFDWLRQDQG in readiness contributed, as did uncoordinated measures that may have actually aggravated WKHSUREOHPIRUSHRSOHDQGFRXQWULHVOHVVZHOODEOHWRFRSH7KHQXPEHUVRIKXQJU\SHRSOH KDYHVLQFHGURSSHGWRDERXWPLOOLRQ7KHVHHYHQWVKDYHGUDZQLQFUHDVHGDWWHQWLRQWR WKH IDFW WKDW D VLJQLÀFDQWSURSRUWLRQRIKXPDQLW\DERXW UHPDLQVFKURQLFDOO\XQGHU QRXULVKHGHYHQGXULQJSHULRGVRIUHODWLYHO\QRUPDOSULFHVDQGORZYRODWLOLW\7KHRYHUDUFKLQJ goal of actions with respect to food price volatility should be to ensure that the most vulner-‐ DEOHSHRSOHKDYHDFFHVVWRVXIÀFLHQWQXWULWLRXVIRRG$OOSROLF\LQWHUYHQWLRQVVKRXOGKDYH as their ultimate aim, the elimination of all food insecurity, whatever its cause (page 15).”

*

 ´:HGHFLGHWRODXQFKWKH$JULFXOWXUDO0DUNHW,QIRUPDWLRQ6\VWHP$0,6 LQRUGHUWRHQFRXU-‐ age major players on the agri-‐food markets to share data, to enhance existing information systems, to promote greater shared understanding of food price developments, and further policy dialogue and cooperation (page 7).”

Christian Aid

“A major sign that matters are deteriorating came with a massive spike in world food prices in 2008, when the cost of basics such as wheat, maize and rice rose by more than 100 per cent as agricultural commodities, along with the price of oil, rocketed.”

/(,

“Recent price developments are explained mainly by supply shortfalls, tight stocks, trade poli-‐ FLHVDZHDNGROODUDQGKLJKRLOSULFHV7KHORQJWHUPGHYHORSPHQWVRISRSXODWLRQDQGHFRQRPLF JURZWKKDYHFRQWULEXWHGWRDWLJKWHQLQJPDUNHW7KHUHFHQWIRRGSULFHSHDNVZHUHFDXVHGE\ weather-‐induced supply shocks in several important cereal producing areas, except for rice. 6WRFNVRIPDMRUFHUHDOVZHUHDOVRORZZKLFKPHDQWWKDWWKHUHZDVQRSRVVLELOLW\WRFXVKLRQWKH HIIHFWVRIWKHVXSSO\VKRFN7KHVXSSO\VKRFNVZHUHDJJUDYDWHGE\WKHH[SRUWEDQVLPSRVHGE\ VHYHUDOFRXQWULHV7KH86H[FKDQJHUDWHZDVDJDLQZHDNDVLQLQWKHSUHYLRXVSULFHSHDNFRQ-‐ tributing to higher international prices (page 17).”

,QWHUYLHZ

“De internationale grondstoffenmarkt is in beweging. De volatiliteit is toegenomen en in 2007-‐ LVHUHHQVLJQLÀFDQWHSULMVSLHNJHZHHVW'LHSULMVSLHNLVLQPLGGHOVYRRUELMPHGHGRRUGH economische crisis, maar veel van de onderliggende oorzaken van volatiliteit en prijsstijging zijn nog aanwezig. Zo blijft de groei van de productie per hectare landbouwgrond afnemen, neemt het beslag op grondstoffen toe door de groeiende wereldbevolking en de concurrentie PHWDQGHUHLQGXVWULHsQELMYRRUEHHOGYRRUGHSURGXFWLHYDQELRGLHVHO HQJURHLWGHVSHFXODWLH RSGHJURQGVWRIIHQPDUNW)1/, µ26.

Samenvatting: Lange termijn prijsniveau wordt bepaald door vraag en aanbod Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het klimaat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten YDQ GH WRHQDPH YDQ GH YUDDJ QDDU DIJHOHLGH ÀQDQFLsOH SURGXFWHQ YDQ JURQGVWRIIHQ RS GH hoogte van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Wel is het zo dat in andere markten waar indexfondsen actief zijn, de beleggingsstrategie van deze fondsen soms resul-‐ teren in hogere voedselprijzen. C. Relatie tussen beleggen, prijzen en volatiliteit Over de effecten van beleggen op de prijs en volatiliteit van (voedings)grondstoffen zijn de meningen verdeeld. Er bestaat enige consensus dat door de toegenomen beleggingen (van bijvoorbeeld institutionele beleggers), de volatiliteit op de grondstoffenmarkt is toegenomen. Dat door de toegenomen beleggingen de prijs van grondstoffen is gestegen wordt niet beaamd en is onderwerp van meer onderzoek. Vragen hierbij zijn: ‡ :DWLVGHUHODWLHWXVVHQGHWHUPLMQPDUNWHQGHVSRWPDUNWRIWHZHOLQKRHYHUUHKHHIWHHQ YHUZDFKWH VWLMJLQJYDQGHSULMVRSGHWHUPLMQPDUNWHIIHFWRSGHKXLGLJHUHsOHSULMVVSRW-‐ markt)? ‡ =RUJWGHWRHVWURRPYDQODQJHWHUPLMQJHULFKWHOLTXLGHPLGGHOHQYUDDJQDDUORQJSRVLWLHV  op de grondstoffenmarkt voor een opwaartse druk op de prijzen en is die van dien aard dat het marktverstorend werkt? ‡ .DQKDQGHOLQ¶2YHU7KH&RXQWHU·GHULYDWHQEXLWHQGHPDUNWRP WRWHHQSULMVVWLMJLQJOHL-‐ den? 18

Het debat leidt tot veel vragen, veel meningen en kent veel belangen. De gemene deler is de roep om transparantie en meer informatie, ook via wetgeving, over handel in derivaten (vooral YRRU2YHU7KH&RXQWHUWUDQVDFWLHV +HWGRHOYDQGHWHUPLMQPDUNWHQ27&PDUNW LVKHW]R JRHGPRJHOLMNODWHQIXQFWLRQHUHQYDQGHPDUNW]RGDWGHPDUNWSULMVVQHOHQHIÀFLsQWWRWVWDQG komt, tegen zo laag mogelijke kosten. Een hogere mate van transparantie en informatie zal mogelijk een bijdrage leveren aan de hui-‐ dige discussie over de mogelijke effecten van beleggen op prijs(stijging) en volatiliteit en aan het beantwoorden van de vraag of de termijnmarkt nog effectief is in haar rol van afdekken van (prijs)risico’s en het vaststellen van de marktprijs. Onderzoeken

Relatie volatiliteit, prijs en beleggen

FAO, OECD etc

 µ7KHUH LV QR GRXEW WKDW LQYHVWPHQW LQ ÀQDQFLDO GHULYDWLYHV PDUNHWV IRU DJULFXOWXUDO FRP-‐ modities increased strongly in the mid-‐2000s, but there is disagreement about the role of ÀQDQFLDOVSHFXODWLRQDVDGULYHURIDJULFXOWXUDOFRPPRGLW\SULFHLQFUHDVHVDQGYRODWLOLW\ :KLOH DQDO\VWV DUJXH DERXW ZKHWKHU ÀQDQFLDO VSHFXODWLRQ KDV EHHQ D PDMRU IDFWRU PRVW agree that increased participation by non-‐commercial actors such as index funds, swap GHDOHUV DQG PRQH\ PDQDJHUV LQ ÀQDQFLDO PDUNHWV SUREDEO\ DFWHG WR DPSOLI\ VKRUW WHUP price swings and could have contributed to the formation of price bubbles in some situa-‐ WLRQV$JDLQVWWKLVEDFNJURXQGWKHH[WHQWWRZKLFKÀQDQFLDOVSHFXODWLRQPLJKWEHDGHWHU-‐ PLQDQWRIDJULFXOWXUDOSULFHYRODWLOLW\LQWKHIXWXUHLVDOVRVXEMHFWWRGLVDJUHHPHQW,WLV clear however that well functioning derivatives markets for agricultural commodities could SOD\DVLJQLÀFDQWUROHLQUHGXFLQJRUVPRRWKLQJSULFHÁXFWXDWLRQV²LQGHHGWKLVLVRQHRIWKH primary functions of commodity futures markets.”

*

´:H UHFRJQL]H WKDW DSSURSULDWHO\ UHJXODWHG DQG WUDQVSDUHQW DJULFXOWXUH ÀQDQFLDO PDUNHWV DUH LQGHHGNH\IRUZHOOIXQFWLRQLQJSK\VLFDOPDUNHWV7KHVHPDUNHWVIDFLOLWDWHSULFHGLVFRYHU\DQG allow for market participants to hedge their exposure to price risks. (54) We welcome the forth-‐ FRPLQJZRUNRI,QWHUQDWLRQDO2UJDQL]DWLRQRI6HFXULWLHV&RPPLVVLRQV,26&2 EDVHGRQWKHVHW of concrete measures mentioned in its report to ensure a better functioning and more transpa-‐ UHQWDJULFXOWXUDOÀQDQFLDOPDUNHWVLQFOXGLQJ2YHU7KH&RXQWHUGHULYDWLYHV WRSUHYHQWDQGWR address market abuses, cross-‐market manipulations and disorderly markets. On this topic, we also welcome the joint international organizations report on food price volatility (page 13).”

Christian Aid

´7KHUHDUHXOWLPDWHO\WZRNH\LVVXHVIRUIRRGPDUNHWVWKDWDULVHIURPWKHLQYROYHPHQWRI institutional investors through commodity index funds: ȽZKDWKDYHWKHHIIHFWVEHHQRQWKHSURFHVVRISULFHGLVFRYHU\" ȽZKDWKDYHWKHEHQHÀWVEHHQIRULQYHVWRUVDQGJLYHQWKHVHZKDWLVOLNHO\WRIROORZ" ,QDQVZHUWRWKHÀUVWLWLVFOHDUWKDWIXUWKHUDQDO\VLVLVQHHGHGEHIRUHZHZLOOEHDEOHIXOO\ to understand the nature and power of the structural change in commodity markets that fol-‐ ORZHGWKHLUOLEHUDOLVDWLRQWRLQVWLWXWLRQDOLQGH[LQYHVWRUV,QWKHLPPHGLDWHWHUPWKHELJJHVW problem with the continuing growth of commodity index investment seems to be that it has VXSSRUWHGQRWRQO\PRUHFRPSOH[SULFHGHWHUPLQDWLRQEXWVSHFLÀFDOO\IRUWKHPRPHQWDW OHDVWSULFHULVHV,QVWLWXWLRQDOLQYHVWRUVIRXQGLQWKHFRPPRGLW\LQGLFHVDSODFHWRSDUNWKHLU money that so far has always delivered a return. Clearly the value of an index can fall – but WKDWKDV\HWWRKDSSHQIRUDQ\VXVWDLQHGSHULRG,QWKHPHDQWLPHFRQVWDQWO\FOLPELQJIRRG prices have meant a greater proportion of the world’s population going hungry.”

/(,

“Er kan niet worden aangetoond dat speculatie op futuresmarkten, bijvoorbeeld door index-‐ fondsen, het hoge prijsniveau heeft veroorzaakt. De impact van indexfondsen beperkt zich tot beïnvloeding van de volatiliteit van futuresprijzen, hoewel dit nog overtuigend moet worden aangetoond (pagina 12).” ´7KHFUX[RIWKHGHEDWHRQWKHUROHRIVSHFXODWLRQLQKLJKIRRGSULFHVLVZKHWKHUDQGKRZWKH traders in the futures markets can have an impact on the spot market (pagina 17).” Het onderzoek is verder uitgewerkt in Bijlage 3.

,QWHUYLHZV

“Commodities futures contracts do not pay interest, rents, dividends, or entitle the holder to a VKDUHRIDFRPSDQ\ VIXWXUHFDVKÁRZ7KHUHIRUHWKHRQO\UHWXUQVRPHRQHFDQKRSHWRDFKLHYH LVDIDYRXUDEOHFKDQJHLQWKHSULFHRIWKHFRQWUDFW7KLVLVZK\EX\LQJFRPPRGLWLHVIXWXUHVLV WREHFRQVLGHUHGVSHFXODWLRQDQGQRWLQYHVWPHQW7ULRGRV 27.”

Samenvatting: Effecten van beleggen zijn niet eenduidig Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of de effecten van beleggen op prijs en volatiliteit LQGHYRHGLQJVJURQGVWRIIHQPDUNWVLJQLÀFDQWDDQZH]LJ]LMQ'HUHODWLHWXVVHQGHWHUPLMQPDUNW en de spotmarkt is hierin belangrijk. Om hierin beter inzicht te krijgen is het van belang dat de markt voor derivaten transparanter wordt (o.a. via wetgeving) en dat er meer informatie komt over transacties, handelaren en volume. 19

'9RHGVHO]HNHUKHLGHQHUJLHELREUDQGVWRIIHQ HQÀQDQFLsOHPDUNWHQ

“Behind concerns about volatility lie concerns about price levels and behind both, OLHFRQFHUQVDERXWIRRGVHFXULW\µ)$22(&'-XQH 

9RHGVHO]HNHUKHLGLVQLHWDOOHHQYRRUGH1HGHUODQGVHUHJHULQJHHQKRJHEHOHLGVSULRULWHLW,QWHU-‐ nationaal spreekt men ook van ‘the 9 billion people question’. De FAO heeft ingeschat dat de voedselproductie met 70% moet toenemen om in 2050 de bevolking te kunnen voeden28 (FAO,  0LOOHQLXP'HYHORSPHQW*RDOFJDDWRYHUKHWKDOYHUHQYDQKRQJHULQGHZHUHOGWXVVHQ 1990 en 2015.

´7KHSURSRUWLRQRISHRSOHVXIIHULQJIURPKXQJHULVGHFOLQLQJEXWDWDQXQVDWLVIDF-‐ tory pace. Even though the proportion of people worldwide suffering from mal-‐ nutrition and hunger has fallen since the early 1990s, progress has stalled since 7KHHVWLPDWHRIWKHQXPEHURISHRSOHZKRZLOOVXIIHUFKURQLFKXQJHU this year is 925 million, according to the FAO — down from 1.023 billion in 2009, but still more than the number of undernourished people in 1990 (about 815 mil-‐ OLRQ 810LOOHQQLXP'HYHORSPHQW*RDOµ De vraag naar biomassa neemt toe, zo ook de vraag of biomassa kan en mag concurreren op land met voedselgrondstoffen. Daarnaast neemt de roep tot aanpassingen van het huidige econo-‐ PLVFKHV\VWHHPWRHPHHUWUDQVSDUDQWLHPHHUZHWJHYLQJ%DVHODNNRRUGHQ5RELQ+RRG7RELQ  7D[)LQDQFLDO7UDQVDFWLRQ7D[HQ/RFDO(FRQRP\7UDGH6\VWHPV/(76 RPHQNHOHJHOXLGHQWH noemen. De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen vindt plaats binnen deze inter-‐ nationale, dynamische en confronterende context. Onderzoeken

Context

FAO, OECD etc.

Recommendation 3 (page 23) ´*JRYHUQPHQWVUHFRJQL]HWKHQHHGWRLPSURYHLQIRUPDWLRQDQGWUDQVSDUHQF\LQIXWXUHVDQG over-‐the-‐counter markets and encourage appropriate rules to enhance their economic func-‐ tions paying attention to the need for harmonization across exchanges in order to avoid regula-‐ tory arbitrage.” ´3URSRVHGFKDQJHVVKRXOGEHFRQVLGHUHGLQOLJKWRIWKHRQJRLQJUHYLHZRIUHJXODWRU\RYHUVLJKW RIDOOÀQDQFLDOPDUNHWVDQGQRWVROHO\DJULFXOWXUDOFRPPRGLW\PDUNHWVLQSDUWLFXODUE\* )LQDQFH0LQLVWHUVDQG&HQWUDO%DQN*RYHUQRUVµ ´7KH*VXSSRUWVWKHHIIRUWVPDGHE\WKH8QLWHG6WDWHVWKH(XURSHDQ&RPPLVVLRQDQGRWKHUV LQDGGUHVVLQJWUDQVSDUHQF\DQGHIÀFLHQF\LVVXHVLQIXWXUHVPDUNHWVµ

*

´7KH VLWXDWLRQ LV VWLOO ZRUU\LQJ HVSHFLDOO\ LQ GHYHORSLQJ FRXQWULHV DQG PDQ\ FKDOOHQJHV UH-‐ main. World population is projected to reach more than 9 billion by the middle of this century. Much of this increase is projected to occur in developing countries which currently face the JUHDWHVWOHYHORIIRRGLQVHFXULW\,QWKLVUHJDUGZHUHFDOORXUFRPPLWPHQWVWRVXSSRUWthe )LYH5RPH3ULQFLSOHVIRU6XVWDLQDEOH*OREDO)RRG6HFXULW\SUHVHQWHGDWWKH:RUOG6XPPLWRQ )RRG6HFXULW\LQ1RY µ

/(,

´3ULFHLQFUHDVHVKDYHVHYHUDOURRWVDQGDQRUPDOO\IXQFWLRQLQJPDUNHWZLOOLQWLPHSURYLGHDFHU-‐ tain degree of corrective action. However, agricultural markets do not react instantly: there is DOZD\VDWLPHODSVHEHIRUHVXSSO\DGMXVWVWRGHPDQGDQGSULFHV,QWHUYHQWLRQPD\WKHUHIRUHEH QHFHVVDU\WRDOOHYLDWHWKHHIIHFWVRIVKRUWWHUPSULFHSHDNVHVSHFLDOO\RQWKHSRRUHVWSHRSOH,W is expected that the long-‐term tension on agricultural markets will remain as population and in-‐ come growth continue and non-‐renewable energy sources, water and fertile land become scarce. 3ROLF\PHDVXUHVWKDWKHOSWRLQFUHDVHSURGXFWLYLW\DQGUHVLOLHQFHRIDJULFXOWXUHDUHQHFHVVDU\WR secure the global food situation in the long run (page 20).”

20

Onderzoeken

Context

Christian Aid

´7KHKXPDQFRVWRIFKDQJHVWRERWKJOREDODQGQDWLRQDOPDUNHWUHJXODWLRQRIIRRGFRPPRGLW\ PDUNHWV PXVW EH UHFRJQLVHG DQG DFWHG XSRQ 3ROLF\ PDNHUV PXVW UHFRJQLVH WKH UHVSRQVLELOL-‐ ties that interconnected global markets create for national market regulation – above all with respect to food commodity markets. While the effects of regulatory changes to commodity PDUNHWVRQIRRGSULFHVDQGKXPDQKXQJHUKDYHQRWEHHQFRQÀUPHGWKHUHLVQRGRXEWWKDWVXFK UHJXODWRU\ FKDQJHV FRXOG KDYH JUDYH FRQVHTXHQFHV IRU SHRSOH·V DELOLW\ WR VHFXUH IRRG 3ROLF\ makers and regulators with responsibility for globally important markets should: ȽFRPPLWWRFDUU\RXWDIXOODVVHVVPHQWRIWKHSRWHQWLDOKXPDQLPSDFWRIDQ\VLJQLÀFDQWUHJXOD-‐ tory changes, ȽFRQWLQXHZLWKUHVHDUFKWRXQGHUVWDQGWKHIXOOKXPDQLPSDFWRIOLEHUDOLVDWLRQRYHUWKHSDVWWZR decades, including the creation of commodity index funds, with a view to responding effec-‐ tively where human costs are established (page 102).”

,QWHUYLHZ

“Er is hoog ingezet op Nederland als exportland. Wat dit in feite tot gevolg heeft is dat de markt c.q. de vraag-‐ en aanbodkant worden ‘verpest’ en er geen natuurlijke prijs tot stand kan komen. 50/60% van de beursverhandelde producten wordt ge-‐ en verkocht door niet economisch gebonden partijen. De invloed op prijs door beleggen zal op zijn hoogst 3-‐5% zijn. Dit is dus verwaarloosbaar. Het grotere probleem ligt op het gebied van stelselmatig de markt verstoren door subsidies en importquota.”

Samenvatting: De context waarin dit debat plaatsvindt is bepalend De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna-‐ WLRQDOHYUDDJVWXNNHQRYHUYRHGVHO]HNHUKHLGELRPDVVDHQWUDQVIRUPDWLHVRSÀQDQFLsOHPDUN-‐ ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan GLVFXVVLHVELQQHQGHÀQDQFLsOHZHUHOGHQKHWYRHGVHO]HNHUKHLGHQODQGERXZGHEDW'HJHPHQH GHOHULVGDWLHGHUHHQKHWHURYHUHHQVLVGDWKHWZDDUERUJHQYDQ]RZHOYRHGVHODOVÀQDQFLsOH zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft.

3.2 Overzicht van de mogelijke impact van beleggen met voedselgrondstoffen Op basis van de literatuurstudie, informatie op internet en uit de media en de interviews is de volgende tabel opgesteld waarin de mogelijke positieve en negatieve impact van beleggen in voedingsgrondstoffen wordt samengevat. Hierbij is een onderscheid gemaakt in het type beleg-‐ ging (zie paragraaf 2.3). De impact op de belegger en de maatschappij wordt hierin genoemd. Soort belegging

Mogelijke positieve impact ?

Mogelijke negatieve impact ?

1. Beleggen in landbouwgrond/ plantages.

,VJRHGYRRUGHHFRQRPLVFKH RQWZLNNHOLQJ en werkgelegenheid van een land.

Kan veroorzaken dat boeren hun land moe-‐ ten verlaten (vrijwillig of gedwongen) of land verkopen.

8LWEHVWHGHQYDQGHYRHGVHOSURGXFWLHOHLGW tot (broodnodige) extra investeringen, waardoor meer zaden, kunstmest en machines beschikbaar komen.

8LWVWURRPYDQJURQGVWRIIHQYRHGVHO Voedseltekorten.

+RJHUHHQRIHIÀFLsQWHUHSURGXFWLH mogelijk?

Door stijgende vraag naar landbouwgrond en schaarste stijgt de prijs.

Lange termijn belegging met verwacht positief rendement.

Verlies van onafhankelijkheid/ autonomie en zelfbeschikking van een land. Ecologische verstoringen.

2. Voedingsgrondstof-‐ fen fysiek kopen/ opslaan: rijst, graan, mais, soja, NRIÀHFDFDR

*RHGHSULMVUHDOLVHUHQGRRURSWHVODDQWH verkopen of in te kopen (boer verwerker).

Hogere prijs voor consument.

Voedselzekerheid garanderen (door over-‐ heden).

Voedsel aan markt onttrekken.

Door onttrekken van aanbod van de markt kan prijs stijgen (boer).

Door afname van het directe aanbod kan prijs stijgen (consument, verwerker).

21

Soort belegging

Mogelijke positieve impact ?

Mogelijke negatieve impact ?

,QYHVWHUHQLQ (aandelen van) bedrijven in de voedingsketen

Continuïteit van de voedselketen.

,QYHVWHUHQLQRQGXXU]DPHDFWLYLWHLWHQ onevenredige aandacht voor aandeel-‐ houderswaarde.

&UHsUHQYDQZHUNJHOHJHQKHLG

Rendement van de investering is slecht in te schatten.

6WLPXOHUHQYDQQLHXZHRQWZLNNHOLQJHQHQ WHFKQRORJLHsQ

De koers van aandelen is afhankelijk van veel factoren die niets met de grondstoffen-‐ markt te maken hebben.

Futures bieden boeren een verzekering tegen prijsschommelingen en dekt het prijsrisico af.

'HULYDWHQULVLFR6RPPLJHGHULYDWHQYRRUDO 27&NXQQHQRSYHUVFKLOOHQGHZLM]HQ worden gewaardeerd. Een derivaat kan een minder sterke correlatie hebben met de onderliggende effecten dan verwacht en kan daardoor ineffectief blijken of een averechts effect hebben op de waarde van HHQ)RQGV,QGH[29.

Door toegenomen liquiditeit en vraag dalen de kosten van derivaten.

Door toenemende (verwachte) volatiliteit VWLMJHQGHNRVWHQYDQHHQÀQDQFLHHOSUR duct.

Door toegenomen liquiditeit en vraag kan de prijs van het onderliggende product stijgen (boer).

Door toegenomen liquiditeit en vraag kan de prijs van het onderliggend product stij-‐ gen? (verwerker, consument)

Derivaten als los beleggingsobject zijn onderhevig aan grote prijsschommelingen waardoor veel geld kan worden verdiend.

Derivaten als los beleggingsobject zijn onderhevig aan grote prijsschommelingen waardoor veel geld kan worden verloren.

De volatiliteit is de beweeglijkheid van het aandeel. Hoe volatieler de waarde van de onderliggende effecten, hoe groter de kans dat de optie veel geld waard zal worden. Een verandering van de verwachte volati-‐ liteit doet de koers van opties dalen/stijgen (i.t.t. turbo's).

Een toename van de prijsvolatiliteit op de fysieke grondstoffenmarkt brengt onzeker-‐ heid. Excessieve volatiliteit is situatie-‐ en landafhankelijk, is contraproductief en verstoort de (investering in de) agrarische markt.

De meeste pensioenfondsen gebruiken een strategie van ‘herbalancering’. Als de prijs van de commoditie(index) daalt, kopen fondsen commodities(indices) bij om het percentage commodities(indices) in de beleggingsportefeuille op niveau te houden. Andersom verkopen fondsen bij een dergeli-‐ jke strategie commodities(indices) als de koersen zijn gestegen. Op macroniveau kan deze strategie zowel opgaande als neer-‐ gaande bewegingen op de commoditymarkt PRJHOLMNGHPSHQ'DW]RXGHÀQDQFLsOH stabiliteit zelfs ten goede kunnen komen (vergelijkbaar met de strategie bij aande-‐ len).

Mogelijk reputatierisico doordat de maatschappij beleggen/ speculeren met voedingsgrondstoffen afwijst.

4a. Handelen op de beurs in deri-‐ vaten: futures, opties, warrents, swaps & turbo’s

E%HOHJJHQLQ,Q-‐ dex)fondsen ge-‐ baseerd op voed-‐ ingsgrondstoffen/ soft commodities 6 3*6&, 

Het inzetten van commodities in de beleg-‐ gingsportefeuliie draagt bij aan een stabiel rendement. De kosten van het product kunnen mogelijk te hoog worden bijvoorbeeld door wet-‐ geving. Commodities zijn relatief ongevoelig voor LQÁDWLH

De correlatie van commodities met beleg-‐ gingen in aandelen en obligaties zijn laag. Hierdoor kan het risico van een brede portefeuille verlaagd worden.

22

Beleggen in commodities door institutionele aanbieders doet de vraag naar dit product toenemen: als de liquiditeit toeneemt kan GHWHUPLMQPDUNWVWHUNHUJDDQÁXFWXHUHQ

4

Initiatieven om een mogelijke negatieve impact te beheersen ,QGLWKRRIGVWXNZRUGWHHQDDQWDOLQLWLDWLHYHQEHVFKUHYHQGLHWRWGRHOKHEEHQRPHHQPRJH lijke negatieve impact van beleggen in voedingsgrondstoffen te beheersen. Er is een selectie gemaakt van initiatieven uit de literatuur en initiatieven die in de interviews zijn genoemd. Dit geeft geen volledig beeld van de initiatieven die er zijn. Het doel is om een indruk te geven van wat er speelt op dit gebied. De volgende initiatieven worden kort toegelicht. Ze zijn opgedeeld LQHHQWZHHWDOFDWHJRULHsQLQLWLDWLHYHQGLHJHULFKW]LMQRSGHYHUVFKLOOHQGHRYHUKHGHQHQRS beleggers: Overheden  :HWJHYLQJLQGH96HQ(XURSD  *$FWLRQ3ODQ35$,$0,6   :HUHOG%DQN$JULFXOWXUH3ULFH5LVN0DQDJHPHQW$350   6202RQGHU]RHN¶)HHGLQJWKH)LQDQFLDO+\SH· Beleggers  6DUDVLQ$OWHUQDWLYH,QYHVWPHQWV  3HQVLRHQIRQGV$PHULND&DOLIRUQLD7HDFKHUV  7KH5HVSRQVLEOH,QYHVWRU·V*XLGHWR&RPPRGLWLHV 8. Onderzoek European Centre for Corporate Engagement.  3**0KHUEDODQFHUHQ ,Q GLW KRRIGVWXN VWDDQ LQLWLDWLHYHQ EHVFKUHYHQ RP HHQ PRJHOLMNH QHJDWLHYH LPSDFW YDQ EHOHJJHQ LQ YRHGVHOJURQGVWRIIHQ WH YRRUNRPHQ 7LMGHQV GH EUDLQVWRUPVHVVLH PHW YHUWH-‐ JHQZRRUGLJHUVXLWGHÀQDQFLsOHVHFWRUHQSURGXFHQWHQZHUGHFKWHUEHQDGUXNWGDWGH]H EHQDGHULQJ RS ]LFK RRN HHQ QHJDWLHYHUHDFWLHYH LV 'H LQVSDQQLQJHQ YDQ GH ÀQDQFLsOH sector zouden er juist tevens op gericht kunnen zijn om een positieve impact op voed-‐ selzekerheid te bewerkstelligen. Onder andere om deze invalshoek verder uit te werken wordt het aanbevolen om te inventariseren welke voorbeelden op dit gebied internatio-‐ QDDO YRRUKDQGHQ ]LMQ RP GDDUYDQ WH OHUHQ HQ RP GH ÀQDQFLsOH VHFWRU LQ 1HGHUODQG WH stimuleren om vergelijkbare initiatieven te nemen.

Overheden 1. Wetgeving in de VS en Europa 'RGG²)UDQN:DOO6WUHHW5HIRUPDQG&RQVXPHU3URWHFWLRQ$FW 'H'RGG)UDQN$FWLVJHULFKWRSGHÀQDQFLsOHVWDELOLWHLWYDQGH86GRRUKHWYHUEHWHUHQYDQGH transparantie en de ‘accountability’. De Act is in 2010 aangenomen. Voor derivaten is vooral GH:DOO6WUHHW7UDQVSDUHQF\ $FFRXQWDELOLW\YRRU2YHU7KH&RXQWHU27& GHULYDWHQYDQEH ODQJ'DDUQDDVWKHEEHQGH&RPPRGLW\)XWXUHV7UDGLQJ&RPPLVVLRQ&)7& HQGH6HFXULWLHVDQG ([FKDQJH&RPPLVVLRQ6(& EHLGHHHQUHJHOJHYHQGHIXQFWLH'H&)7&VWHOWGH¶SRVLWLRQOLPLWV· vast voor de (speculatieve) handel in commodities30.

23

´&RUH 3ULQFLSOH  RI 6HFWLRQ G  RI WKH &RPPRGLW\ ([FKDQJH $FW &($  UH-‐ quires designated contract markets to adopt speculative position limits or position accountability for speculators, where necessary and appropriate, to reduce the potential threat of market manipulation or congestion, especially during trading in the delivery PRQWK7KHUHDUHWKUHHEDVLFHOHPHQWVWRWKHUHJXODWRU\IUDPHZRUNIRUVSHFXODWLYHSRVL-‐ WLRQOLPLWV7KH\DUH 1.the sizeRUOHYHOV RIWKHOLPLWVWKHPVHOYHV 2.the exemptionsIURPWKHOLPLWVIRUH[DPSOHKHGJHGSRVLWLRQV DQG 3.the policy on aggregating accounts for purposes of applying the limits.” “For several markets (corn, oats, wheat, soybeans, soybean oil, soybean meal, and cot-‐ ton), the limits are determined by the Commission and set out in Federal regulations &)7&5HJXODWLRQ&)5 )RURWKHUPDUNHWVWKHOLPLWVDUHGHWHUPLQHGE\ the exchanges.” =LHKWWSZZZFIWFJRY,QGXVWU\2YHUVLJKW0DUNHW6XUYHLOODQFH6SHFXODWLYH/LPLWVLQGH[KWP

E100047 -‐ Voorstel voor een verordening betreffende otc-‐derivaten, centrale tegenpartijen en transactieregisters. Het voorstel introduceert maatregelen om de over-‐the-‐counter (otc)-‐markt voor derivaten transparanter te maken en bepaalde waarborgen in te bouwen teneinde trans-‐ acties veiliger af te wikkelen. De nieuwe Europese Autoriteit voor effecten en markten (EAEM) zou verantwoordelijk zijn voor het toezicht op de transactieregisters en voor het verlenen/ LQWUHNNHQYDQKXQUHJLVWUDWLH2SMXOLKHHIWKHW(XURSHHV3DUOHPHQWJHVWHPGRYHUGH WHNVWPDDUQLHWRYHUGHGHÀQLWLHYHUHVROXWLH+LHUGRRUEOLMIWHUHHQRSHQLQJRPPHWGHOLG-‐ staten verder te onderhandelen en tot een vergelijk te komen, aldus de berichtgeving van de eerste kamer31. 0L),' 'H ¶0DUNHWV LQ )LQDQFLDO ,QVWUXPHQWV 'LUHFWLYH· 0L),'  LQWHJUHHUW GH PDUNW HQ UHJHOJH ving voor beleggingsdiensten in Europese landen. De richtlijn is vanaf 2007 van kracht en KDUPRQLVHHUWGHÀQDQFLsOHPDUNWHQHQEHRRJWJURWHUHWUDQVSDUDQWLHHQPHHUEHVFKHUPLQJ YRRUEHOHJJHUVWRWVWDQGWHEUHQJHQ%LQQHQGH0L),'ZRUGHQDIVSUDNHQJHPDDNWGLHUH OHYDQW]LMQYRRUGHJURQGVWRIIHQGHULYDWHQ+HWJDDWRYHUWUDQVSDUDQWLHGLVFORVXUH27&HQ PRJHOLMN¶SRVLWLRQOLPLWV·,QRNWREHULV0),',,JHSXEOLFHHUG+HWVWUHYHQLVGDWKHW eind begin 2012 in werking treedt. 0LÀG,,ZKLFKZDVSXEOLVKHGDVDFRQVXOWDWLRQGRFXPHQWLQ2FWREHUDLPVWREXLOG RQWKHUHIRUPVLQWURGXFHGE\WKHGLUHFWLYH7KHFRQVXOWDWLRQSURSRVDOSURYHGWREH far more extensive and radical than market-‐watchers anticipated, by proposing to over-‐ KDXOVHFRQGDU\WUDGLQJLQVHYHUDODVVHWFODVVHVLQFOXGLQJÀ[HGLQFRPHFRPPRGLWLHVDQG GHULYDWLYHV7KH(XURSHDQWUDGLQJLQGXVWU\ZKLFKLVDZDLWLQJDÀQDOOHJLVODWLYHSURSRVDO later this year, had widely assumed that the European Commission would look to update the directive. However, in a draft proposal circulating in Brussels, the European Commis-‐ VLRQQRWHV´7KH(8KDVFRPPLWWHGWRPLQLPLVHZKHUHDSSURSULDWHGLVFUHWLRQVDYDLODEOH WR0HPEHU6WDWHVDFURVV(8ÀQDQFLDOVHUYLFHVGLUHFWLYHV>DQG@KHOSIXUWKHUGHYHORSD OHYHOSOD\LQJÀHOGIRU0HPEHU6WDWHVDQGPDUNHWSDUWLFLSDQWV$VDUHVXOWWKHSURSRVDO DPHQGLQJ0LÀGLVGLYLGHGLQWZRµ0LÀG,,ZLOOFRPSULVHWZRWH[WVDGLUHFWLYHXSGDWLQJ the 2007 version and a regulation that will introduce a range of new rules regarding trading transparency, including how derivatives are traded, reported and cleared. Ac-‐ FRUGLQJWRRQHOREE\LVWZKRZLVKHGQRWWREHLGHQWLÀHG´7KHPDUNHWLQÀQDQFLDOLQVWUX-‐ ments regulation, as it will become, will take a long time to draw up and will have to be very prescriptive.” KWWSZZZHÀQDQFLDOQHZVFRPVWRU\HXURSHDQFRPPLVVLRQWRXJKHQVVWDQFHPLÀG 24

(0,5 2P GH ULVLFR·V YRRU GH VWDELOLWHLW YDQ KHW ÀQDQFLsOH VWHOVHO GRRU KHW JHEUXLN YDQ ¶RYHUWKH FRXQWHU·27& GHULYDWHQ²GHULYDWHQWUDQVDFWLHVGLHSDUWLMHQGLUHFWPHWHONDDUDIVOXLWHQWH EHSHUNHQLVGH(8EH]LJPHWKHWXLWZHUNHQYDQGH]QJ(0,5(XURSHDQ0DUNHWV,QIUDVWUXFWXUH Directive) richtlijn. Deze structuur, gecombineerd met nieuwe rapportageverplichtingen en de YHUSOLFKWLQJWRWKHWDDQKRXGHQYDQKRJHUHEXIIHUVGLHQWKHWV\VWHHPULVLFRYDQGH27&GHUL-‐ vatenhandel te verkleinen. Op dit moment worden de verschillende details van deze wetgeving QRJQDGHUXLWJHZHUNW'H(8KDGDOVGRHOVWHOOLQJGHULFKWOLMQPHGLRJHUHHGWHKHEEHQ'H (0,5]DOZDDUVFKLMQOLMNHLQG32 in werking treden. 2YHUNRHSHOHQGHHLVHQYDQGH,QWHUQDWLRQDO2UJDQL]DWLRQRI6HFXULWLHV&RPPLVVLRQV,26&2 ,26&2 LV HHQ LQWHUQDWLRQDO EHOHLGVIRUXP YRRU VHFXULWLHV UHJXODWRUV ,26&2 KHHIW LQ DXJXVWXV HHQHHUVWHGUDIWRSJHVWHOGPHWHLVHQZDDUDDQGHLQIRUPDWLHYHU]DPHOLQJYDQGH27&KDQ-‐ GHOGLHQWWHYROGRHQ(LQGZRUGWGHGHÀQLWLHYHYHUVLHYHUZDFKW33.

´,QFUHDVLQJ PDUNHW WUDQVSDUHQF\ LV YLWDO EXW ZLOO QRW JR IDU HQRXJK WR WDFNOH H[FHVVLYHÀQDQFLDOVSHFXODWLRQ:HWKHUHIRUHXUJH\RXWRVXSSRUWWKHHVWDEOLVK-‐ ment of position limits to cap the proportion of agricultural commodity deriva-‐ WLYHVPDUNHWVWKDWFDQEHKHOGE\ÀQDQFLDOVSHFXODWRUV/LPLWVFRXOGEHVHWDW DOHYHOWKDWZRXOGPDLQWDLQVXIÀFLHQWOLTXLGLW\LQWKHPDUNHWVZKLOHSUHYHQWLQJ DQH[FHVVLYHFRQFHQWUDWLRQRISXUHO\ÀQDQFLDODFWRUV7KH86KDVDOUHDG\SDVVHG OHJLVODWLRQLQFOXGLQJSURYLVLRQVWRLQWURGXFHVXFKOLPLWVDQGWKH*VKRXOGDFWWR prevent regulatory arbitrage between exchanges.” ´3RVLWLRQ OLPLWV ZRXOG EH PRUH HIIHFWLYH LQ WDFNOLQJ H[FHVVLYH VSHFXODWLRQ WKDQ position management powers, which rely on the use of judgement by exchanges and provide little assurance that powers will be exercised effectively. Clear limits would provide regulatory certainty, promoting stable and sustainable derivatives PDUNHWVWRWKHEHQHÀWRIIRRGSURGXFHUVFRQVXPHUVDQGEURDGHUHFRQRPLFVWD-‐ bility.” &LWDDWXLWEULHIYDQ:RUG'HYHORSPHQW2UJDQLVDWLRQDDQGHPLQLVWHUVYDQGH*

2. Actieplan G20 voor voedselprijsvolatiliteit en landbouw34 'LWDFWLHSODQZDVLQSXWYRRUGH*ELMHHQNRPVWJHSODQGRSQRYHPEHU7ZHHUHOHYDQWH SULRULWHLWHQYDQ3UHVLGHQW6DUNR]\LQGH]HGLVFXVVLH]LMQ¶&RPEDWLQJFRPPRGLW\SULFHYRODWL OLW\·HQ¶6WUHQJWKHQLQJÀQDQFLDOUHJXODWLRQ·+HWDFWLHSODQLVJHVFKUHYHQYDQXLWKHWUHFKWRS voedsel(zekerheid). Vijf belangrijke doelstellingen (in het Engels) zijn: (1) improve agricultural production and productivity both in the short and long term in order WRUHVSRQGWRDJURZLQJGHPDQGIRUDJULFXOWXUDOFRPPRGLWLHVDR3ULQFLSOHVIRU5HVSRQVL-‐ EOH$JULFXOWXUDO,QYHVWPHQW35$, (2) increase market information and transparency in order to better anchor expectations from JRYHUQPHQWV DQG HFRQRPLF RSHUDWRUV DRWKURXJK WKH ODXQFK RI DQ$JULFXOWXUDO 0DUNHW ,QIRUPDWLRQ6\VWHP$0,6    VWUHQJWKHQ LQWHUQDWLRQDO SROLF\ FRRUGLQDWLRQ LQ RUGHU WR HQKDQFH FRQÀGHQFH LQ LQWHUQD-‐ WLRQDOPDUNHWVDQGWRSUHYHQWDQGUHVSRQGWRIRRGPDUNHWFULVHVPRUHHIÀFLHQWO\   LPSURYHDQGGHYHORSULVNPDQDJHPHQWWRROVIRUJRYHUQPHQWVÀUPVDQGIDUPHUVLQRUGHU to build capacity to manage and mitigate the risks associated with food price volatility, in SDUWLFXODULQWKHSRRUHVWFRXQWULHV 25

(5) improve the functioning of agricultural commodities’ derivatives markets, this objective is EHLQJSXUVXHGWKURXJKWKHZRUNRI)LQDQFH0LQLVWHUVDQG&HQWUDO%DQN*RYHUQRUV

,Q -XQL  LV KHW$JULFXOWXUDO 0DUNHW ,QIRUPDWLRQ 6\VWHP $0,6  JHVWDUW ELM GH )$2 LQ VDPHQZHUNLQJPHWKHW,QWHUQDWLRQDO*UDLQV&RXQFLO,*& 'RHOYDQGLWV\VWHHPLVRPGDWD te verzamelen over commodities om meer grip te krijgen op prijs volatiliteit, voorraden HQZHUHOGZLMGHSURGXFWLH,QHHUVWHLQVWDQWLHULFKWKHWLQIRUPDWLHV\VWHHP]LFKRSWDUZH mais, rijst en soja bonen. De haalbaarheid van dit initiatief wordt bediscussieerd omdat de FAO geen extra geld hiervoor krijgt en grote graanhandelaren ‘gedwongen’ worden meer te GRHQWHUZLMOGLWFRQFXUUHQWLHJHYRHOLJHLQIRUPDWLHLVDOGXV7KH*XDUGLDQ35.

3. World Bank risk management tool Agriculture Price Risk Management (APRM) $350LVHHQLQLWLDWLHIYDQGH:HUHOGEDQNRPULVLFRPDQDJHPHQWLQOHQLQJHQHQNUHGLHWHQWHYHU-‐ EHWHUHQHQRPVWUDWHJLHsQWHRQWZLNNHOHQRPULVLFR·VLQGHFRPPRGLW\VHFWRUDIWHGHNNHQGRRU RYHUKHGHQ+HWLQLWLDWLHILVLQ-XQLJHODQFHHUG+HWVWDUWNDSLWDDOLVELOOLRQRPERHUHQ voedselproducenten en consumenten in ontwikkelingslanden te beschermen tegen de volati-‐ liteit van de voedselprijzen. Het behelst toegang tot hedging instrumenten en het beschermt kopers van prijsstijgingen in voedselgerelateerde commodities als tarwe, suiker, cacao, melk, OHYHQGYHHPDwVVRMDERQHQHQULMVW7KH,)&LQVDPHQZHUNLQJPHW-30RUJDQJDDWKHWLQVWUX-‐ ment implementeren36. 4. SOMO rapport ‘Feeding the Financial Hype’ 6WLFKWLQJ2QGHU]RHN0XOWLQDWLRQDOH2QGHUQHPLQJHQ6202 SXEOLFHHUGHLQ1RYHPEHUHHQ rapport waarin het laat zien dat er steeds meer bewijs is dat de toenemende speculatie op de derivatenmarkt voor agrarische grondstoffen voor buitensporig stijgende voedselprijzen zorgt. +HW6202UDSSRUWFRQFOXGHHUWGDWGHWRHJHQRPHQVSHFXODWLHRSGHJURQGVWRIGHULYDWHQPDUN-‐ WHQPHHUNZDDGGRHWGDQJRHG´'HWRHJHQRPHQÀQDQFLsOHVSHFXODWLHEUHQJWJHHQGXLGHOLMNH voordelen en de hoge voedselprijzen die het gevolg ervan zijn, hebben een schadelijke invloed RSGHPHHVWNZHWVEDUHQµDOGXV5HQVYDQ7LOEXUJVHQLRURQGHU]RHNHUHQHHQYDQGHDXWHXUV van het rapport. 6202GRHWGDDURPHHQEHURHSRSGH(XURSHVHUHJHULQJHQRPVODJYDDUGLJWHKDQGHOHQHQÀQDQ-‐ FLsOHVSHFXODWLHRSGHJURQGVWRIGHULYDWHQPDUNWHQWHUXJWHEUHQJHQQDDUKHWQLYHDXYDQYyyU het jaar 2000. Hiertoe kan het voorzorgsprincipe, zoals vastgelegd in het Verdrag van Lissa-‐ bon, worden gebruikt. Over de nieuwe wetgeving op derivatenmarkten wordt in 2011 en 2012 besloten. Wat gereguleerd moet worden is niet alleen het vergroten van de transparantie op de fysieke voedselmarkt en voedselderivatenmarkt, maar ook het vergroten van de capaciteit en expertise van de regelgevende instanties/supervisoren die de handelsinformatie moeten verwerken. Nieuwe regels zouden het aantal speculanten op de derivatenmarkt strikt moeten YHUPLQGHUHQ(HQEHODVWLQJRSÀQDQFLsOHWUDQVDFWLHV]RXVSHFXODWLHYHUGHUNXQQHQYHUPLQGHUHQ HQNXQQHQ]RUJHQYRRUYHUDQGHULQJHQLQKHWODQGERXZEHOHLG+HW(XURSHHV3DUOHPHQWNDQGLW GRHQGRRUGHYRRUJHVWHOGH¶0DUNHWVLQ)LQDQFLDO,QVWUXPHQWV'LUHFWLYHDQG5HJXODWLRQ0L),' DQG0L),5 ·WHYHUVWHUNHQ37.

26

Beleggers 6DUDVLQ$OWHUQDWLYHLQYHVWPHQWV´DQHIIHFWLYHYHKLFOHIRUGLYHUVLÀFDWLRQµ 'H6DUDVLQJURHSLVHHQLQWHUQDWLRQDOHÀQDQFLsOHGLHQVWYHUOHQHU6DUDVLQLVRRNGHIRQGVPDQDJHU YDQKHW5REHFR&RPPRGLW\*URQGVWRIIHQIRQGV+HW6DUDVLQ&RPPRGLW\)XQG&+) ´H[SORLWV WKHG\QDPLVPDQGYRODWLOLW\RILQWHUQDWLRQDOFRPPRGLW\H[FKDQJHV7KHUHEDODQFLQJSURFHVV GHYHORSHGE\%DQN6DUDVLQ &R/WGHQVXUHVWKDWWKHVLJQLÀFDQWÁXFWXDWLRQVLQWKHSULFHRIDJ ULFXOWXUDOSURGXFWVPHWDOVDQGHQHUJ\SURGXFHJRRGUHWXUQVµDOGXVGHZHEVLWHYDQ6DUDVLQ ,QHHQUHVHDUFKSDSHU39YDQVFKULMIW6DUDVLQ´EHFDXVHRIWKHSHUVLVWHQWVKRUWWHUPPDU NHWXQFHUWDLQWLHVDQGWKHVLJQLÀFDQWVRFLDOLPSDFWVZHUHFRPPHQGVWHHULQJFOHDURILQYHVW PHQWV LQ ZKHDW DQG FRUQ IRU WKH WLPH EHLQJ ERWK RI ZKLFK DUH YHU\ LPSRUWDQW VWDSOHV IRU IHHGLQJWKHSRSXODWLRQRIGHYHORSLQJFRXQWULHVµ« En ´WKHXVHRIFRUQDQGSDOPRLOIRUPDQX IDFWXULQJELRIXHOVLVQRWFRQVLGHUHGWREHSDUWLFXODUO\6XVWDLQDEOHDVWKH\FRPSHWHIRUODQG QHHGHGWRJURZIRRGFURSVDQGDOVREDUHO\SHUIRUPEHWWHUWKHQIRVVLOVZKHQLWFRPHVWR&2 HPLVVLRQVµ ´5DWKHU WKDQ GLUHFW LQYHVWPHQWV VXVWDLQDEOH PLQGHG LQYHVWRUV VKRXOG FRQVLGHU EDVNHWVRIVKDUHVVXFKDVWKH6DUDVLQ6XVWDLQDEOH$JULFXOWXUH%DVNHWZKLFKLQYHVWVLQFRPSD QLHVZKLFKGRQRWEHQHÀWSULPDULO\IURPULVLQJSULFHVEXWIURPWKHLQFUHDVHLQDJULFXOWXUDO SURGXFWLRQµ. 6. Het Amerikaanse pensioenfonds CALSTRS, Californian Teacher’s retirement system is terughoudend met index beleggen 1DDUDDQOHLGLQJYDQHHQFDPSDJQHYDQ1*2·VRPLQYHVWHHUGHUVWHRYHUWXLJHQRPQLHWLQFRP-‐ PRGLW\ LQGH[ IRQGVHQ WH EHOHJJHQ KHHIW &$/6756 &DOLIRUQLD WHDFKHUV· UHWLUHPHQW V\VWHP  EHVORWHQRPPLQGHULQFRPPRGLWLHVWHEHOHJJHQ,QHHUVWHLQVWDQWLHZLOGH&$/6756ELO-‐ OLRQLQFRPPRGLWLHVEHOHJJHQPDDUPHWLQJDQJYDQHLQGYRULJMDDUKHHIW&$/6756HHQDQGHUH VWUDWHJLH JHYROJW 'H NRPHQGH PDDQGHQ ZRUGW  PLOMRHQ LQ FRPPRGLWLHV EHOHJG WHUZLMO &$/6756 YHUGHU RQGHU]RHN GRHW QDDU GLW WKHPD40 6DUDVLQ KHHIW KHHO UHFHQW KDDU VWDQGSXQW hierover geactualiseerd. 7. The Responsible Investor’s Guide to Commodities (http://www.unpri.org/publications/commodities_2011.pdf) 7KH 5HVSRQVLEOH ,QYHVWRU·V *XLGH WR &RPPRGLWLHV VHSWHPEHU   JHHIW HHQ RYHU]LFKW YDQ ‘best practices’ van activatypen waarbij commodities betrokken kunnen zijn. Deze gids is het UHVXOWDDWYDQHHQPHHUMDULJSURMHFWJHVSRQVRUGGRRUGH91JHVWHXQGH3ULQFLSOHVIRU5HVSRQ-‐ VLEOH,QYHVWPHQW35, HQKHW91*OREDO&RPSDFWVHFUHWDULDDWHQKHW=ZLWVHUVHIHGHUDOHPLQL sterie van Buitenlandse Zaken. Het doel was om het begrip te verhogen voor de milieu, sociale HQEHVWXXUOLMNH(6* FRPSRQHQWHQJHUHODWHHUGDDQLQYHVWHULQJHQLQJURQGVWRIIHQHQRPEHVW SUDFWLFHVWHLGHQWLÀFHUHQHQEHYRUGHUHQ(ULVHHQEUHGHJURHSYDQLQVWLWXWLRQHOHEHOHJJHUVHQ andere belanghebbenden actief betrokken geweest.

While the concept of responsible investing is well developed for some asset classes, inclu-‐ GLQJSXEOLFHTXLWLHVÀ[HGLQFRPHUHDOHVWDWHDQGSULYDWHHTXLW\WKHGHEDWHRQUHVSRQ-‐ VLEOHLQYHVWPHQWDSSURDFKHVIRUFRPPRGLWLHVKDVMXVWEHJXQ7KHÀQGLQJVLQWKLVUHSRUW highlight some of the key challenges and management options for investors and should be seen more as the beginning of a debate within the investment world on this topic. More research and discussions between investors will be needed in the coming year to validate DQGGHHSHQRXUÀQGLQJVµSDJH 

27

Verder bevat het rapport voor de verschillende vormen van beleggingen in voedsel een aantal aanbevelingen om mogelijke negatieve effecten te voorkomen. Een voorbeeld is om limieten te stellen voor kleinere, meer illiquide markten om te voorkomen dat één belegger grote invloed heeft op de prijs. 8. Onderzoek ECCE De discussie over investeringen in commodities en commodity futures wordt bemoeilijkt door het gebrek aan breed, onafhankelijk onderzoek. Bestaand onderzoek kenmerkt zich veelal door D  HHQ EHSHUNWH IRFXV YDDN RS GH SXXU ÀQDQFLsOH DVSHFWHQ YUDDJ HQ DDQERGJHUHODWHHUGH aspecten negerend), (b) een zekere vooringenomenheid of (c) beiden. Het European Centre for Corporate Engagement (ECCE) heeft bijvoorbeeld onderzoek gedaan QDDUGHUHODWLHWXVVHQFRPPRGLW\IXWXUHVHQGHVSRW SULMVYDQNRIÀH418LWGLWRQGHU]RHNEOLMNW GDWHUHHQ¶VSLN\·UHODWLHLVWXVVHQFRPPRGLW\LQGH[IXWXUHVHQGHSULMVYDQNRIÀH'LHUHODWLHLV afhankelijk van o.a. de aanwezige voorraden, de relatieve grootte van de positie van commo-‐ dity index fondsen op de commodity futures markt, en de ontwikkeling van overige commodity prijzen (met name olie). Echter, nog altijd blijft op sommige momenten een deel van de prijs onverklaard en dat dit deel minder wordt als de positie (lang en kort) van ‘speculatoren’ op de commodity futures markt wordt meegenomen. ECCE wil dit onderzoek verder uitbreiden door: 1. een brede analyse van alle verhandelde commodities, waarbij zowel vraag als aanbod, pro-‐ ductiegerelateerde factoren (voorraden, prijs van grond, arbeid, meststoffen, etc.) alsook ÀQDQFLsOHPDUNWYDULDEHOHQPHHJHQRPHQZRUGHQ 2. een focus op olie, als de belangrijkste commodity in de index, ten einde spillovers van olieprijs veranderingen naar andere commodities en commodity futures te analyseren. 3. een economische analyse van het belang van verschillende partijen (incl. commodity index funds) met betrekking tot het toevoegen van liquiditeit. Doel is om te onderzoeken in welke mate speculatieve limieten stabiliteit kunnen brengen, en hoe die limieten tot stand kunnen komen op basis van een economische analyse. 9. PGGM standpunt 3**0JHHIW]HOIDDQGDWKHWRSYHUVFKLOOHQGHPDQLHUHQLQDJUDULVFKHJURQGVWRIIHQEHOHJWGRRU in landbouwgrond en in landbouwbedrijven te beleggen. Daarnaast belegt het ook via derivaten in voedingsgrondstoffen. Om mogelijke negatieve effecten van deze beleggingen te voorkomen PDDNWJHEUXLNYDQHHQKHUEDODQFHULQJVPHWKRGLHN¶3**0JHEUXLNWHHQKHUEDODQFHULQJVPHWKR diek die een dempend effect kan hebben op de prijsvorming van termijncontracten op grondstof fen. Met deze methodiek wordt het actuele portefeuillegewicht op maandbasis terug gebracht naar het lange termijn strategische portefeuillegewicht. Als de grondstofprijzen stijgen, zal het DFWXHOHJHZLFKWZDDUVFKLMQOLMNKRJHU]LMQGDQKHWVWUDWHJLVFKHJHZLFKW+HW3**0&RPPRGLW\ fund zal daarom in stijgende markten verkopen. Het omgekeerde geldt wanneer grondstof-‐ prijzen dalen. Dan wordt juist gekocht.’42

28

Samenvatting (U]LMQGLYHUVHLQWHUQDWLRQDOHHQEHGULMIVVSHFLÀHNHLQLWLDWLHYHQGLHEHRJHQRPPRJHOLMNHQHJD-‐ WLHYHHIIHFWHQYDQEHOHJJHQPHWYRHGLQJVJURQGVWRIIHQWHEHKHHUVHQ'H*]HWLQWHUQDWLRQDDO bijvoorbeeld in op een actieplan met vijf stappen. De risk tool van de Wereldbank biedt een handvat voor ontwikkelingslanden om de risico’s af te dekken en minder kwetsbaar te zijn voor SULMVRQWZLNNHOLQJHQ%LQQHQGH96LVGHÀQDQFLsOHZHWJHYLQJYHUVWHYLJGYRRUGHKDQGHOLQGHUL-‐ YDWHQHQRRNLQGH(8]HLKHWYHUWUDDJGLVZHWJHYLQJLQGHPDDNGLHVWXUHQGLVRSUDSSRUWDJH WUDQVSDUDQWLHHQ27&·V6202URHSWRRNRSRPGHÀQDQFLsOHVSHFXODWLHRSGHJURQGVWRIGHUL-‐ vatenmarkten aan banden te leggen. (HQLQGLYLGXHHOSHQVLRHQIRQGV&$/6756NLHVWYDQXLWKHW¶YRRU]LFKWLJKHLGSULQFLSH·YRRUPLQGHU inleg in commodity gerelateerde index funds omdat de effecten van (index)beleggen in voe-‐ GLQJVJURQGVWRIIHQQRJQLHWGXLGHOLMN]LMQ,QHHQUDSSRUWDGYLVHHUW%DQN6DUDVLQRPQLHWLQPDwV en soja te beleggen zolang niet duidelijk is wat de mogelijke effecten zijn. Daarnaast is er in GRRUGH8135,HHQGRFXPHQWPHWDDQEHYHOLQJHQHQYRRUEHHOGHQXLWJHEUDFKWRPRSHHQ GXXU]DPHZLM]HWHEHOHJJHQLQFRPPRGLWLHV3**0]HJWGDWKDDUEHOHJJLQJHQHHQGHPSHQG effect hebben doordat ze hun portefeuille herbalanceren. Omdat er nog geen eenduidigheid bestaat over de vele facetten en impact van beleggen met voedingsgrondstoffen zijn ook de (invulling van) oplossingsrichtingen sterk stakeholderafhanke-‐ lijk. Dit wil zeggen dat elke stakeholder vanuit zijn belang een andere impact kan ervaren (een hoge prijs is bijvoorbeeld gunstig voor boeren en ongunstig voor producenten en consumenten) en daardoor een andere oplossingrichting voor ogen heeft.

29

5

Conclusies & aanbevelingen

5.1 Conclusies 'H FRQWH[W ZDDULQ GLW GHEDW SODDWVYLQGW LV EHSDOHQG KHW ZDDUERUJHQ YDQ ÀQDQFLsOH HQ voedselzekerheid De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna-‐ WLRQDOH YUDDJVWXNNHQ RYHU YRHGVHO]HNHUKHLG ELRPDVVD HQ WUDQVIRUPDWLHV RS ÀQDQFLsOH PDUN-‐ ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan GLVFXVVLHVELQQHQGHÀQDQFLsOHZHUHOGHQKHWYRHGVHO]HNHUKHLGHQODQGERXZGHEDW'HJHPHQH GHOHULVGDWLHGHUHHQKHWHURYHUHHQVLVGDWKHWZDDUERUJHQYDQ]RZHOYRHGVHODOVÀQDQFLsOH zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft. 'DDUQDDVW PRHW GH]H GLVFXVVLH SODDWVYLQGHQ LQ KHW OLFKW YDQ GH UHsOH PDUNW =RZHO DDQ GH vraagkant (bijvoorbeeld stijgende wereldbevolking, stijgende vraag) als aan de aanbodkant is er veel dynamiek (bijvoorbeeld toegenomen productiviteit, groter aanbod). Korte en lange termijn versus speculeren en beleggen Er is een verschil tussen lange en korte termijn, als het gaat om beleggers en speculanten (speculant is iemand die belegt in derivaten zonder onderliggende positie). Er zijn bijvoorbeeld lange termijn beleggers als pensioenfondsen, terwijl speculanten van alle tijden zijn en vooral naar de korte termijn kijken. Deze discussie gaat over korte termijn prijsspikes versus de be-‐ KRHIWHDDQODQJHWHUPLMQÀQDQFLHULQJYRRUYRHGVHOJURQGVWRIIHQ  Er zijn vier typen beleggingen relevant in het debat over beleggen en voedingsgrondstoffen Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen zijn er vier typen beleggingen relevant: (a) beleggen in landbouwgrond, (b) beleggen in fysiek product, (c) beleggen in de voedselketen EHGULMYHQ HQG EHOHJJHQLQÀQDQFLsOHGHULYDWHQEHXUVHQ27& 'H]HYLHUW\SHQEHOHJJLQJHQ zijn allen van belang als het gaat over een mogelijke impact van beleggen in voedingsgrondstof-‐ fen in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden. Drie commodities (rijst, tarwe, mais) centraal in discussie over beleggen & voedselzeker-‐ heid Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen in relatie tot prijsstijgingen, voedselzeker-‐ heid en/of hongersnood dan kan een focus gelegd worden op drie commodities: rijst, tarwe en maïs. Deze drie voedingsgrondstoffen zorgen voor 60% van de inname in koolhydraten/ energie. Lange termijn prijsniveau wordt bepaald door vraag en aanbod Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het kli-‐ maat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten van GHWRHQDPHYDQGHYUDDJQDDUDIJHOHLGHÀQDQFLsOHSURGXFWHQYDQJURQGVWRIIHQRSGHKRRJWH van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Wel is het zo dat in andere markten waar indexfondsen actief zijn, de beleggingsstrategie van deze fondsen soms resulteren in hogere voedselprijzen. Er is een beperkte aangetoonde invloed van het beleggen in voedingsgrondstoffen op de voedselprijzen Voedselprijzen zullen vanwege de ‘fundamentals’ (o.a. toenemende wereldbevolking, toe-‐ nemende vraag naar vlees, misoogsten door klimaatverandering,weersomstandigheden, kunst-‐ mest) enorm stijgen in de toekomst. Fundamentals hebben lange termijneffecten terwijl het EHOHJJHQLQYRHGLQJVJURQGVWRIIHQYRRUDOGHNRUWHWHUPLMQEHwQYORHGW'HLQYORHGYDQGHÀQDQ-‐ FLsOHPDUNWLVGXV]LFKWEDDULQ]RJHQDDPGHVSLNHVVWHUNHHQNRUWGXUHQGHSULMVVWLMJLQJHQGLH in die korte tijd echter wel een grote impact kunnen hebben op de voedselprijzen in met name ontwikkelingslanden. 30

Voorraadvorming van invloed op de prijsstijgingen van voedselgrondstoffen Een hele jaarvoorraad opkopen, bijvoorbeeld door banken, is duidelijk een vorm van speculatie en kan de markt sterk verstoren. De verwachting is dat dit gaat toenemen. Locale voorraad-‐ vorming kan echter ook een stabiliserende werking hebben op de voedselprijzen. Effecten van beleggen op PRIJS zijn tegengesteld en niet eenduidig Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of de effecten van beleggen op prijs en volati-‐ OLWHLWLQGHYRHGLQJVJURQGVWRIIHQPDUNWVLJQLÀFDQWDDQZH]LJ]LMQ'HUHODWLHWXVVHQGHWHUPLMQ-‐ markt en de spotmarkt is hierin belangrijk. Om hierin beter inzicht te krijgen is het van belang dat de markt voor derivaten transparanter wordt (o.a. via wetgeving) en dat er meer informatie komt over transacties, handelaren en volume. Excessieve VOLATILITEIT werkt verstorend Volatiliteit hoort bij de agrarische markt, maar excessieve volatiliteit is contraproductief en YHUVWRRUWLQYHVWHULQJHQLQ GHDJUDULVFKHPDUNW'LWLVHFKWHUVLWXDWLHHQODQGDIKDQNHOLMN8LW historisch perspectief (lange termijn) is niet overtuigend aan te tonen dat de volatiliteit toe-‐ neemt. Wel is de prijsvolatiliteit in de afgelopen paar jaar duidelijk toegenomen. Ondanks deze onduidelijkheid is er wel consensus dat excessieve prijsvolatiliteit ongewenst is. Het brengt onrust en onzekerheid op de markt en is niet goed voor boeren, de verwerkende industrie en de consument. Maatregelen om negatieve impacts te voorkomen (U]LMQGLYHUVHLQWHUQDWLRQDOHHQEHGULMIVVSHFLÀHNHLQLWLDWLHYHQGLHEHRJHQRPPRJHOLMNHQHJD-‐ tieve effecten van beleggen met voedingsgrondstoffen te beheersen. Omdat er nog geen een-‐ duidigheid bestaat over de vele facetten en impact van beleggen met voedingsgrondstoffen zijn ook de (invulling van) oplossingsrichtingen sterk stakeholderafhankelijk. Dit wil zeggen dat elke stakeholder vanuit zijn belang een andere impact kan ervaren (een hoge prijs is bijvoorbeeld gunstig voor boeren en ongunstig voor producenten en consumenten) en daardoor een andere oplossingrichting voor ogen heeft. Verschil tussen regels (wetgeving) in Nederland/ Europa en de VS (ULVHHQYHUVFKLOWXVVHQGH96HQ1HGHUODQGZDWEHWUHIWKHWSHUVSHFWLHIRSGH]HGLVFXVVLH'H 96 LV ¶UXOHV EDVHG· RIWHZHO DOV HU JHHQ UHJHO LQJHVWHOG LV GDQ PDJ KHW 1HGHUODQG LV ¶QRUP based’, dus ook als er geen regel ingesteld is, wordt er toch geredeneerd over wat mag en ZDWQLHWPDJ,QGH96LVGH'RGG)UDQNDFWLQJHYRHUGLQ(XURSDLV0L),'XLWJHZHUNWHQZRUGW waarschijnlijk in 2012 ingevoerd.

5.2 Aanbevelingen Onderstaande aanbevelingen richten zich vooral op lange termijn beleggers die op verschil-‐ lende manieren beleggen in voedingsgrondstoffen. Deze beleggers spelen, zoals aangegeven in het rapport, een belangrijke rol door hun toenemende investeringen in voedsel. Algemeen: noodzaak tot handelen ondanks onzekerheid over precieze effecten Ondanks dat er nog veel onzekerheid is over de precieze effecten van beleggen in voedsel-‐ JURQGVWRIIHQLV9%'2YDQPHQLQJGDWHUYRRUGHÀQDQFLsOHVHFWRUHHQQRRG]DDNLVWRWKDQGHOHQ Het gaat immers om de mondiale voedselzekerheid, een onderwerp dat steeds meer een pro-‐ EOHHP]DOZRUGHQ+HWYRRU]RUJSULQFLSHGLHQWXLWJDQJVSXQWWH]LMQ'DDUQDDVW]RXGHÀQDQFLsOH sector kansen om een positieve bijdrage aan voedselzekerheid te leveren zoveel mogelijk moe-‐ ten benutten. Er zou een directere relatie gelegd moeten worden tussen dit soort beleggingen HQGHUHsOHPDUNWZDDULQYRHGLQJVJURQGVWRIIHQHHQRQGHUGHHOYDQ]LMQ

31

Kennis en bewustwording Lange termijn beleggers moeten meer kennis krijgen over wat de mogelijke effecten van EHOHJJLQJHQLQYRHGLQJVJURQGVWRIIHQ]LMQ'LWRQGHU]RHNHQKHW8135,UDSSRUWJHYHQDDQGDW beleggers op verschillende manieren beleggen in voedingsgrondstoffen en dat de mogelijke consequenties nog niet helemaal in kaart zijn gebracht. De VBDO vindt dat beleggers bewust moeten zijn van de mogelijke consequenties van de verschillende vormen van beleggingen in voedingsgrondstoffen opdat zij ook bewustere keuzes kunnen maken. Voorzorg: negatieve effecten beperken Beleggers moeten uit voorzorg maatregelen nemen om de mogelijke negatieve effecten van beleggingen in voedingsgrondstoffen te beperken/elimineren. Bestaande relevante initia-‐ WLHYHQRIULFKWOLMQHQXLWGHÀQDQFLsOHVHFWRU]RDOVGH813ULQFLSOHVIRU5HVSRQVLEOH,QYHVWPHQW 35, ]LMQKLHUELMHHQXLWJDQJVSXQW'H5HVSRQVLEOH,QYHVWRU·V*XLGHWR&RPPRGLWLHVYDQ*OREDO &RPSDFW35, 2QYDOXHVJHHIWHHQDDQWDOGXLGHOLMNHDDQEHYHOLQJHQ9RRUEHHOGHQ]LMQRPOL mieten te stellen voor kleinere, meer illiquide markten om te voorkomen dat één belegger grote invloed heeft op de prijs. Of door de indexfondsportefeuille regelmatig herbalanceren, en op deze manier de prijs proberen te drukken. Deze herbalancering zou minstens twee of drie keer per jaar plaats moeten vinden om ervoor te zorgen dat de volatiliteit tijdig en regelmatig gedrukt kan worden. Positief beleggen in voedselzekerheid De VBDO vindt dat de discussie zich moet verplaatsen van de mogelijke effecten van beleggen in voedingsgrondstoffen tot hoe de lange termijn beleggers een positieve bijdrage kunnen le-‐ veren aan voedselzekerheid. Dit kwam duidelijk naar voren tijdens de brainstormsessies. Voed-‐ selproductie moet, naar schatting, met 70% toenemen om in 2050 de wereldbevolking te kun-‐ nen voeden. Lange termijn beleggers moeten op zo’n manier beleggen dat zij positief bijdragen aan verhoging voedselzekerheid. Dus dit betekent meer investeringen in voedingsgrondstoffen GLHJHULFKW]LMQRSGHODQJHWHUPLMQLQGHUHsOHHFRQRPLHLQWHFKQRORJLHLQQRYDWLHHQSUR-‐ GXFWLH%HOHJJHQLQGHUHsOHDJUDULVFKHHFRQRPLHLQI\VLHNHYHUDQWZRRUGHODQGERXZJURQGHQ HQODQGERXZSURGXFWHQ]RDOVRRJVWPDFKLQHVLQSODDWVYDQLQÀQDQFLsOHSURGXFWHQJHEDVHHUGRS voedselgrondstoffen. Er bestaan reeds veel relatief kleine projecten om bijvoorbeeld de productiviteit van boeren in ontwikkelingslanden te verbeteren. Maar institutionele beleggers zoals pensioenfondsen kun-‐ nen, vanwege hun schaalgrote, niet voor minder dan tientallen miljoenen euro’s in een project beleggen. Opschaling is derhalve een uitdaging. Deze investeringsmogelijkheden moeten ge-‐ bundeld worden om het belegbaar te maken voor grote institutionele beleggers. 2PGH]HPRJHOLMNSRVLWLHYHELMGUDJHDDQWHNDDUWHQ ELMEHOHJJHUV]RXGHQDDQELHGHUVYDQÀ-‐ QDQFLsOHSURGXFWHQHHQERRGVFKDSRYHUYRHGVHO]HNHUKHLGRSNXQQHQQHPHQ2SGH]HPDQLHU worden beleggers erop attent gemaakt dat zij een verantwoorde keuze kunnen maken. Transparantie 2QGDQNVKHWIHLWGDWJHEUHNDDQWUDQVSDUDQWLHYDDNGHEDVLVYRUPWYRRUGHKDQGHOLQÀQDQFLsOH producten is VBDO van mening dat beleggers transparant zouden moeten zijn over: a) Hun beweegredenen om in voedsel te beleggen. Beleggingen in voedingsgrondstoffen zijn een bijzondere vorm van beleggen omdat het raakt aan de basisbehoeften van de mens. De VBDO vindt dat beleggers duidelijk moeten maken waarom ze in deze producten beleggen en welke voorzorgsmaatregelen ze nemen om mogelijke negatieve effecten te beperken. b) Hoeveel zij beleggen in voedingsgrondstoffen. Dit sluit ook aan bij de MiFid wetgeving, dat voor meer transparantie zal zorgen in een Europees context.

32

Aanvullend onderzoek De VBDO vindt het van belang om aanvullend onderzoek te doen naar de volgende onderwer-‐ pen: ‡ ,QWHUQDWLRQDOH LQYHQWDULVDWLH YDQ EHVW SUDFWLFHV YDQ SHQVLRHQIRQGVHQ EDQNHQ SHQVLRHQ verzekeraars, vermogensbeheerders en andere beleggers om investeringen in landbouw in ontwikkelingslanden te stimuleren en daarmee een positieve bijdrage te leveren aan GH PRQGLDOH YRHGVHO]HNHUKHLG 'H]H LQYHQWDULVDWLH ]RX GH 1HGHUODQGVH ÀQDQFLsOH VHFWRU stimuleren om meer bij te dragen aan het thema voedselzekerheid. Op basis van de voor-‐ beelden kunnen zij een strategie ontwikkelen, innovatieve samenwerkingsverbanden aan-‐ gaan en/of nieuwe producten of markten ontwikkelen. Voor de Nederlandse overheid zullen deze voorbeelden een inspiratiebron kunnen zijn voor onder andere initiatieven in het kader YDQKHWWRSVHFWRUHQEHOHLGDJURIRRGHQWXLQERXZXLWJDQJVPDWHULDDO JUHHQGHDOVGH333 voedselzekerheid en klimaat(adaptatie)beleid. Daarnaast kan de Nederlandse overheid deze voorbeelden in internationale gremia onder de aandacht brengen. Voor zover bij best prac-‐ tices Nederlandse bedrijven betrokken (kunnen) zijn, zal dat ook voor deze bedrijven een LQVSLUDWLHEURQ]LMQRPLQQRYDWLHYHDOOLDQWLHVDDQWHJDDQPHWGHÀQDQFLsOHVHFWRUGLHXLWHLQ-‐ GHOLMNOHLGHQWRWQLHXZHH[SRUWNDQVHQ7RWVORW]XOOHQGH]HEHVWSUDFWLFHVGH9%'2]HOIHQ andere maatschappelijke organisaties in staat stellen om over het thema voedselzekerheid HHQHIIHFWLHYHHQRQGHUERXZGHGLDORRJDDQWHJDDQPHWGH1HGHUODQGVHÀQDQFLsOHVHFWRU en/of met Nederlandse bedrijven die een relatie hebben met de voedingsmiddelensector. ‡ 'HSRWHQWLsOH UROYDQGHWRH]LFKWKRXGHQGH'1%]RXEHWHULQNDDUWJHEUDFKWPRHWHQZRUGHQ Voor zover de VBDO weet beoordeelt de DNB niet de duurzaamheid van beleggingen van institutionele beleggers. De DNB beoordeelt het vereiste eigen vermogen dat aangehouden moet worden afhankelijk van de risico van de beleggingen. Als een pensioenfonds belegt in grondstoffen wordt het vereiste eigen vermogen verlaagd vanwege de toegenomen diversi-‐ ÀFDWLH7RFKKHEEHQSHQVLRHQIRQGVHQYULMKHLGLQGHPDQLHUZDDURS]LMLQYXOOLQJJHYHQDDQ KXQJURQGVWRIIHQEHOHJJLQJHQ,QYHVWHULQJHQLQYRHGVHO]HNHUKHLG]LMQLQSULQFLSHPRJHOLMN ‡ (HQZHONRPHDDQYXOOLQJRSGLWRQGHU]RHN]RXHHQPHHUJHGHWDLOOHHUGRYHU]LFKW]LMQYDQGH EHOHJJLQJHQYDQ1HGHUODQGVHIRQGVHQLQYRHGVHOFRPPRGLWLHV8LWHHQRQGHU]RHNHLQG YDQKHW/(,HQ3URIXQGREOLMNWHFKWHUGDWKHWODVWLJLVRPGLWVRRUWLQIRUPDWLHWHDFKWHUKDOHQ ‡ ,QKHWRQGHU]RHNLVRRNJHHQDDQGDFKWEHVWHHGDDQGHLQYORHGYDQKHW/DQGERXZEHOHLGRS de mondiale voedselzekerheid. Door de steeds verdergaande liberalisering van agrarische markten treden grote veranderingen op. Deze dynamiek zou in analyses van prijsvorming en –volatiliteit meegenomen moeten worden.

33

Bijlagen

34

1

Interviews Ketenspeler

Stakeholder

Mail/ Telefonisch Contact

Nederlandse overheid '*,6(/ ,)LQDQ-‐ FLsQ6RFLDOH=DNHQ )LQDQFLsOH6HFWRU

Persoonlijk Interview '*,6(/ ,)LQDQ-‐ FLsQ6RFLDOH=DNHQ

Banken

De Nederlandse Bank Nederlandse verenig-‐ ing van Banken AFM ,1* $61 Rabobank Robeco

7ULRGRV ABN AMRO

3HQVLRHQIRQGVHQ

$%3

3**0 Vereniging van bedri-‐ jfstakpensioenfonds

Verzekeringsmaat-‐ schappijen

Bond van Verzeker-‐ aars Delta Loyd

Vermogensbe-‐ $(*21 heerders/fondsbeleg-‐ Robeco ger Landbouw

,QGXVWULH

Boeren in Nederland/ /72 Europa Boeren in Ontwik-‐ kelingslanden

Agriterra/ Agri-‐ profocus

Voedselverwerkende industrie/ produ-‐ centen

8QLOHYHU Masterfoods

Retail Consument

)1/, VBZ CBL

Beleggingsproduct *RHGH:DDU verzekering voedings-‐ Consumentenbond grondstoffen ,QRQWZLNNHOLQJVODQG

Overig

1$-.

Oxfam Novib VEB

35

6202 :RUOG3HUVSHFWLYHV

2

)LQDQFLsOHGHULYDWHQ Een future of termijn contract is een gestandaardiseerde overeenkomst waarbij de koop en verkoop in de toekomst van een vastgestelde hoeveelheid van een onderliggende waarde is geregeld. (HQ&RPPRGLW\ 6ZDS is een afspraak tussen twee partijen om gedurende een bepaalde peri-‐ ode de betaling van een gemiddelde geïndexeerde variabele prijs (van een grondstof) te ruilen tegen de betaling van een vooraf overeengekomen vaste prijs.

Futures met een fysieke levering of met cash settlement Bij Futures met een fysieke levering geldt dat er daadwerkelijk een transactie plaats zal vinden in het onderliggende product waarop het future contract betrekking heeft. Bij deze futures hoort een verplichting om een hoeveelheid olie, aardappelen of obligaties af te QHPHQRIWHOHYHUHQ,QGHSUDNWLMNZRUGHQGHPHHVWHRSHQVWDDQGHFRQWUDFWHQYyyUGH DÁRRSGDWXPJHVORWHQ,QYHVWHHUGHUVPHWHHQORQJSRVLWLHYHUNRSHQKXQIXWXUHVHQEHOHJ-‐ JHUVGLHIXWXUHVYHUNRFKWKHEEHQNRSHQGH]HWHUXJ,QGHPHHVWHJHYDOOHQJDDWKHWQLHWRP de fysieke levering van de obligaties, olie of aardappelen maar gaat het om de prijsveran-‐ deringen van de onderliggende waarde. Futures met cash settlement. houdt in dat men het prijsverschil afrekent in geld. Als men een future op bijvoorbeeld de AEX index heeft ge-‐ kocht en deze is gestegen, dan ontvangt men het verschil in geld en niet de onderliggende waarde. Ook futures op bijvoorbeeld het weer (waarmee bijvoorbeeld ijsjesverkopers en energieleveranciers zich in kunnen dekken) worden zo afgerekend -‐ per afwijking van de gemiddelde temperatuur ontvangt of betaalt men een bedrag. %LMKDQGHOLQIXWXUHVPHWFDVKVHWWOHPHQWLVHUJHHQGLUHFWHUHODWLHPHWGHUHsOHHFRQRPLH%LM)X-‐ tures met fysieke levering geldt dit wel.

Een optie is een verhandelbaar contract dat de houder het recht geeft een bepaald waarde-‐ papier tegen een bepaalde prijs gedurende een bepaalde tijd te kopen (calloptie)of te verkopen(putoptie). Een optie wordt door de beurs uitgegeven. Een exotische optieLVHHQFRPSOH[HRSWLHPHWDIZLMNHQGHFRQWUDFWVSHFLÀFDWLHV'HVWDQGDDUG variabelen bij normale optiecontracten kunnen worden aangepast: bv. tijdstip van uit-‐ oefening, onderliggende waarde en valuta’s. Exotische opties worden niet op de normale beurs YHUKDQGHOGPDDUDOOHHQLQGHRYHUWKHFRXQWHUPDUNW27& $OOHHQGHJURWH]DNHQEDQNHQJHYHQ prijzen af in exotische opties. De structured products voor particulieren zoals clickfondsen en garantienotes maken meestal gebruik van exotische opties. Daarnaast kunnen ondernemingen hun risico’s op het gebied van valutas en grondstoffen op een nauwkeurige manier afdekken. Een warrantLVHHQVRRUWRSWLHKHWJHHIWLHPDQGKHWUHFKWRPYyyURIRSHHQEHSDDOGHGDWXP effecten te kopen (call-‐warrant) dan wel te verkopen (put-‐warrant) tegen een vooraf vast-‐ gestelde prijs. Het belangrijkste verschil tussen opties en warrants is dat de opties door de EHXUVJHwQWURGXFHHUGZRUGHQHQZDUUDQWVZRUGHQGRRUHHQRQGHUQHPLQJÀQDQFLsOHLQVWHOOLQJ uitgegeven. Een 7XUER6SULQWHUOLPLWHG 6SHHGHUV is een beleggingsproduct dat beleggers de mogelijkheid geeft met een hefboom te beleggen in verschillende onderliggende waarden zoals aandelen, beursindices, valuta, obligaties, grondstoffen (commodities) en beleggingsfondsen. Een turbo is gebaseerd op een onderliggende waarde. Dit kan een aandeel zijn maar ook grondstoffen, valuta, obligaties of indices. Men kan met een turbo speculeren op stijgingen en dalingen. Een

36

WXUERORQJVWLMJWDOVGHRQGHUOLJJHQGHZDDUGHVWLMJWELMHHQWXUERVKRUWLVKHWRPJHNHHUGHKHW geval. Bij aankoop van een turbo long koopt de bank doorgaans de onderliggende waarde aan. (HQGHHOYDQGHNRVWHQYRRUGHRQGHUOLJJHQGHZDDUGHZRUGWJHÀQDQFLHUGGRRUGHEDQNKHW overblijvende deel betaalt de belegger in de vorm van de waarde van de turbo long. Over het GHHOGDWGHEDQNÀQDQFLHUWEHWDDOWGHEHOHJJHUUHQWH

37

3

Belangrijkste conclusies onderzoek lei & profundo, december 2011 Speculatie op agrarische termijnmarkten: een Quick Scan ´'HÀQDQFLsOHLQVWHOOLQJHQKHEEHQPHHVWDOJHHQFLMIHUVJHJHYHQVRYHUGHRPYDQJYDQKXQEH leggingen in grondstoffen. Mede daarom en omdat het aantal onderzochte organisaties zeer laag is, kunnen geen uitspraken worden gedaan over de omvang van de investeringen in agrari-‐ VFKHJURQGVWRIIHQGRRUGHÀQDQFLsOHVHFWRULQ1HGHUODQGSDJ µ “De meeste geïnterviewde pensioenfondsen geven aan dat ze ongeveer tien jaar geleden zijn begonnen met het opbouwen van een grondstoffenportefeuille. Voor pensioenfondsen is dit vaak een stabiel aandeel van de gehele portefeuille tussen de 3% en 6%. Deze ‘asset’ alloca-‐ tie is gebaseerd op de ‘asset liability management’ (ALM) studie en hier mag nauwelijks van worden afgeweken.” (pag.8). Er worden 3 typen conclusies getrokken: $FWLYLWHLWHQÀQDQFLsOHLQVWHOOLQJHQPEWDJUDULVFKHJURQGVWRIIHQ ´2YHU KHW DOJHPHHQ ]LMQ GH JHwQWHUYLHZGH ÀQDQFLsOH LQVWHOOLQJHQ YDQ PHQLQJ GDW VWLMJHQGH voedselprijzen niet worden veroorzaakt door handel op de termijnmarkten van grondstoffen, om de volgende redenen: ‡ (ULVJHHQGLUHFWHUHODWLHWXVVHQGHI\VLHNHPDUNWHQWHUPLMQPDUNWYDQJURQGVWRIIHQRIDOOHHQ LQGHULFKWLQJYDQGHWHUPLMQPDUNWHQQLHWDQGHUVRP ‡ ,QVWLWXWLRQHOHEHOHJJHUV]LMQRSHHQEHSHUNWDDQWDOPDUNWHQDFWLHIKDQGHOHQDOOHHQLQJURQG stoftermijncontracten en beperken zich daarbij door de asset allocatie van hun portefeuil-‐ OLH ‡ 'H SULMV RS GH I\VLHNH PDUNW ZRUGW EHSDDOG GRRU PHHU IXQGDPHQWHOH IDFWRUHQ ZHHULQ vloeden, olieprijzen, exportbeperkingen) en op de lange termijn door geleidelijke veran-‐ deringen zoals bevolkingsgroei en vraag naar biobrandstoffen.” ,QYORHGYDQVSHFXODWLHGRRULQGH[IRQGVHQRSKRJHYRHGVHOSULM]HQOLWHUDWXXURYHU]LFKW “Wij baseren onze conclusies op de resultaten van de wetenschappelijke studies van de hoogste kwaliteit. Op basis van deze studies concluderen wij dat er niet aangetoond kan worden dat speculatie (door index fondsen) de prijzen van agrarische goederen structureel heeft ver-‐ hoogd en voor 100% tot hogere prijzen heeft geleid. Deze studies vinden ook geen bewijs dat de grotere instroom van speculatief kapitaal tot meer (middel)lange termijn volatiliteit heeft JHOHLGW6RPPLJHYLQGHQMXLVWGDWKHWWRWPLQGHUYRODWLOLWHLWRSGHPLGGHO ODQJHWHUPLMQKHHIW geleid. Er zijn wel een aantal studies die concluderen dat grote stromen speculatief kapitaal OHLGWWRWNRUWHWHUPLMQÁXFWXDWLHVYDQHHQSDDUGDJHQWRWHHQSDDUXXUµ 3 Beperking derivatenhandel door positielimieten Het is dus van belang dat er een duidelijke analyse komt van de kosten (voor verschillende marktpartijen) en de baten van het instellen van positielimieten. Hierbij wijzen wij naar het YRQQLV YDQ GH )HGHUDO$SSHDOV &RXUW YDQ GH 96 GDW GH 6HFXULWLHV DQG ([FKDQJH &RPPLVVLRQ heeft opgedragen om een gedegen economische analyse te maken van de voorgestelde regels.

38

4

Literatuurlijst $61%HOHJJLQJVIRQGVHQ3URVSHFWXV, mei 2011, Den Haag. %OHLMHUYHOG5ZHHUJDYHYDQGHOH]LQJGRRU0\ULDPYDQGHUVWLFKHOH71,6202 µ:DWWHGRHQ WHJHQYRHGVHOVSHFXODWLH"µ, april 2011. Bleker H., 21 501-‐32 Landbouw-‐ en Visserijraad Nr. 474, Brief van de staatsecretaris van econo-‐ mische zaken, landbouw en innovatie, Verslag van twee seminars over de hoge voedselprijzen en de volatiliteit daarvan, april 2011, Den Haag. Bleker H., Brief betreft +RJHSULM]HQYRRUDJUDULVFKHJURQGVWRIIHQHQYRHGVHO, 21 maart 2011. %RV-,QGH[EHOHJJHUVVWHHGVDFWLHYHUGHQLHXZHWUDFNHUV]LMQ]RVSHFLDDOGDW]HOLMNHQRS WUDGLWLRQHOHEHOHJJLQJVIRQGVHQ, Volkskrant, 2011. Brandsma, 1LHPDQGZHHWPHHUZDWNRIÀHHFKWZDDUGLV7URXZRNWREHU=HLVW 6SHFXODWLHYHUVWRRUWYRHGVHOPDUNW, Volkskrant, januari 2011. Brown Lester, 7KHJUHDWIRRGFULVLVRI)RUHLJQ3ROLF\-DQXDU\ Brown Lester, En China koopt de oogsten, NRC Weekend, 4 & 5 juni 2011. Christian Aid, +XQJU\IRUMXVWLFHÀJKWLQJVWDUYDWLRQLQDQDJHRISOHQW\-XQH De Nederlandse Bank, 2YHU]LFKW)LQDQFLsOH6WDELOLWHLW, voorjaar 2011/nr.13. 'H 6WLOOH .UDFKW 5RXWH 9RRUZDDUWV YRRU GH 1HGHUODQGVH /HYHQVPLGGHOHQLQGXVWULH YLVLHGRFX-‐ ment van de Nederlandse Levensmiddelenindustrie, 2010. )$2,)$',0)2(&'81&7$':)3WKH:RUOG%DQNWKH:72,)35,DQGWKH81+/7) 3ULFH 9RODWLOLW\LQ)RRGDQG$JULFXOWXUDO0DUNHWV3ROLF\5HVSRQVHV-XQH Financing Food, )LQDQFLDOLVDWLRQDQG)LQDQFLDO$FWRUVLQ$JULFXOWXUH&RPPRGLW\0DUNHWV 6202SDSHU$SULO *$JULFXOWXUH0LQLVWHUV$FWLRQSODQRQIRRGSULFHYRODWLOLW\DQGDJULFXOWXUH-XQH3DULV 0HLMHULQN*6YDQ%HUNXP.6KXWHVDQG*6RODQR/(, 3ULFHDQGSUHMXGLFH:K\DUHIRRG SULFHVVRKLJK", 2011, Den Haag. *HUZHQYDQ+HQN0DDWUHJHOHQWHJHQKRJHYRHGVHOSULM]HQKRQJHUHQVSHFXODWLH, 2011. *URRW¶9RHGVHOFULVLV¶2YHUGULMIUROVSHFXODQWHQQLHW·, Radio Nederland Omroep, februari 2011. .QRHSIHO ,YR 3K' &,,$ 5HVSRQVLEOH LQYHVWPHQW LQ FRPPRGLWLHV WKH LVVXHV DW VWDNH DQG D SRWHQWLDOUROHIRULQVWLWXWLRQDOLQYHVWRUV-DQXDU\=XULFK Machiko Nissanke, &RPPRGLW\0DUNHWVDQG([FHVV9RODWLOLW\6RXUFHVDQG6WUDWHJLHVWR5HGXFH $GYHUVH'HYHORSPHQW,PSDFWV, 2010, revised February 2011, London.

39

Mchumo Ali, 2SHQLQJ*OREDO&RPPRGLWLHV)RUXP&RPPRQ)XQGIRU&RPPRGLWLHV-DQXDU\ 1 February 2011. Mededeling van de commissie aan het europees parlement, de raad, het europees economische en sociaal comité en het comité van de regio’s, JURQGVWRIIHQHQJURQGVWRIPDUNWHQXLWGDJLQJHQ en oplossingen&20 GHÀQLWLHIIHEUXDUL%UXVVHO 2OLYLHUGH6FKXWWHU)RRG&RPPRGLWLHV6SHFXODWLRQDQG)RRG3ULFH&ULVLVUHJXODWLRQWRUHGXFH WKHULVNVRISULFHYRODWLOLW\6HSWHPEHU 23)8Y% 9%'XWFK3HQVLRQ)XQGRUJDQL]DWLRQV3RVLWLRQ3DSHURQWKH(XURSHDQFRPPLV VLRQ·VSURSRVDOIRUDUHJXODWLRQRQWKH27&GHULYDWLYHVPDUNHWRI6HSWHPEHU. Contact: 6LE\OOH5HLFKHUW 2[IDP1RYLE/DQGDQG3RZHU7KHJURZLQJVFDQGDOVXUURXQGLQJWKHQHZZDYHRILQYHVWPHQWV LQ ODQG 6HSWHPEHU  'RZQORDG KWWSZZZR[IDPQRYLEQO5HGDFWLH'RZQORDGV5DS-‐ porten/bp151-‐land-‐power-‐land-‐rights-‐220911-‐en.pdf 3DUNHU -RKQ7KH  ELOOLRQSHRSOH TXHVWLRQ7KH (FRQRPLVW  D VSHFLDO UHSRUW RQ IHHGLQJ WKH world, February 2011, London. 3OLQNH'U6DUDVLQUHVHDUFKSDSHU&RPPRGLWLHV²VWLOODUHVSRQVLEOHLQYHVWPHQW"-XQH 6SDDUPRWLHI'XXU]DDP'LOHPPD6SHFXODWLHLQJURQGVWRIIHQJRHGYRRUGHERHURIQLHW", april 2012. 6 3*6&,$JULFXOWXUH,QGH[ZZZVSJVFLVWDQGDUGSRRUVFRP 7ZHHGH .DPHU GHU 6WDWHQ*HQHUDDO = Vragen van de leden Braakhuis en Irrgang RYHUVSHFXODWLHPHWYRHGVHO, ingezonden 20 januari 2011. 7ULRGRV3RVLWLRQ3DSHU World Development Movement, Betting on Hunger, 2010. Website: http://www.wdm.org.uk

40

Footnotes: 1

http://www.blaucapel.nl/diversen/begrip.htm

2

http://www.encyclo.nl/lokaal/10768

3

http://www.aegon.nl/zakelijk/asset-‐management/bele

4

uit de interviews, zie bijlage 1.

5

http://www.technopartner.nl/begrippen

6

http://www.staatvanbeleg.nl/beleggersabc/47-‐belegg

 KWWSV]RHNRIÀFLHOHEHNHQGPDNLQJHQQONVW&KWPO 8

Bewerkt uit de cursus “Beleggen, een kwestie van economie en psychologie”

9

De keuze voor deze drie commodities is gemaakt in het kader van dit onderzoek. Naast het UHFKWRSYRHGVHOFDORULHsQHQHUJLH EHVWDDWRRNKHWUHFKWRSYRHG]DPHQXWULHQWHQ=RDOV -RKQ+RGGLQRWWYDQ,)35,DDQJHHIWLQWKH(FRQRPLVWYDQIHEUXDUL´)HHGLQJWKHZRUOG is not only about calories, but nutrient too”.

10 http://www.investorguide.com/igu-‐article-‐1139-‐investing-‐basics-‐what-‐are-‐the-‐most-‐com-‐ monly-‐traded-‐commodities.html  7  KHUHVSRQVLEOH,QYHVWRU·V*XLGHWR&RPPRGLWLHVDQRYHUYLHZRIEHVWSUDFWLFHVDFURVVFRP-‐ modity-‐exposed asset classes maakt een vergelijkbaar onderscheid: (1) commodity deriva-‐ tives, (2) physical commodities, (3) real assets, (4) investment in company debt/ equity. 12 Rabobank, 2009 13 http://farmlandgrab.org/post/view/14033  KWWSHQZLNLSHGLDRUJZLNL&RPPRGLW\,QYHQWRU\BGDWD 15 http://www.acomo.nl/  KWWSSDSHUVVVUQFRPVROSDSHUVFIP"DEVWUDFWBLG   K  WWSPDUNHWVUEVQO1/0HGLD/LEUDU\'RFXPHQW3')3URGXFW7\SH'RFXPHQWV%UR-‐ chure.pdf  KWWSVZZZGZVQO3URGXFWHQ)RQGVHQ2YHU]LFKW  ,QIRUPDWLHEODG7UHDVXU\GLHQVWYHUOHQLQJ$%1$052  =  LHELMY%LNNHU-$/6SLHUGLMN3-YDQGHU6OXLV0DUNHWLPSDFWFRVWVRILQVWLWX-‐ WLRQDOHTXLW\WUDGHV-RXUQDORI,QWHUQDWLRQDO0RQH\DQG)LQDQFH 21 Voorbeelden afkomstig van http://www.grain.org/article/entries/93-‐seized-‐the-‐ ODQGJUDEIRUIRRGDQGÀQDQFLDOVHFXULW\9RRUPHHULQIRUPDWLHKLHURYHU]LHRRN 2[IDP1RYLE/DQ 3RZHU

41

 ´  ,PSOLHGYRODWLOLW\UHÁHFWVWKHH[SHFWDWLRQVRIPDUNHWSDUWLFLSDQWVRQKRZYRODWLOHSULFHV will be and is measured as a percentage of the deviation in the futures price (six months ahead) from underlying expected value. Broadly speaking, increases in implied volatility UHÁHFW KRZ PDUNHW FRQGLWLRQV DQG XQSUHGLFWDEOH HYHQWV WUDQVODWH WR KLJKHU XQFHUWDLQW\ ahead for traders and other market participants.”  7  ZHHYHHOJHFLWHHUGHVWXGLHVGLHKHWWHJHQGHHOEHZHUHQ]LMQ2(&'PHL2(&',V DJULFXOWXUDOFRPPRGLW\SULFHYRODWLOLW\LQFUHDVLQJ"$KLVWRULFDOUHYLHZ2(&'7UDGHDQG$J-‐ ULFXOWXUH'LUHFWRUDWH3DULV)UDQFH0D\EHQ*LOEHUW 0RUJDQ *LOEHUW &/DQG&:\Q0RUJDQ+DVIRRGSULFHYRODWLOLW\ULVHQ"'HSWRI(FRQRPLFV8QLYHUVLW\RI 7UHQWR7UHQWR,WDO\ 24 http://www.christianaid.org.uk/images/hungry-‐for-‐justice.pdf (page 5) 25 One of the key factors driving price volatility is speculation: “Most researchers agree that high levels of speculative activity in futures markets may amplify price movements in the short term although there is no conclusive evidence of longer term systemic effects on volatility.” From: Food price volatility -‐ OECD-‐FAO Agricultural Outlook 2011-‐2020 KWWSZZZDJULRXWORRNRUJGRFXPHQWHQBBB BBBBKWPO  8  LWGH6WLOOH.UDFKW5RXWH9RRUZDDUWVYRRUGH1HGHUODQGVH/HYHQVPLGGHOHQLQGXVWULHSDJLQD 34.  8LW7ULRGRV3RVLWLRQ3DSHURQFRPPRGLW\VSHFXODWLRQ6HSWHPEHU  +  RZWR)HHGWKH:RUOGLQFRQYHQHGDWKUHHGD\0HHWLQJRI([SHUWVLQ5RPHLQ-XQH 2009.  K  WWSZZZEQSSDULEDVLSQOSXEOLFDWLRQVGRFXPHQWVRWKHU,3GRFXPHQWOLVWZIWQO 6$5B*URHQ)RQGVBSGI  7  KHSXUSRVHVRIVSHFXODWLYHSRVLWLRQOLPLWVDUHWRGLPLQLVKHOLPLQDWHRUSUHYHQWVXGGHQRU XQUHDVRQDEOHÁXFWXDWLRQVRUXQZDUUDQWHGFKDQJHVLQWKHSULFHVRIIXWXUHVFRQWUDFWV&XU-‐ rently, speculative position limits (i) for corn, oats, wheat, soybean, soybean oil and cotton DUHGHWHUPLQHGE\WKH&)7&DQGLL IRUDOORWKHUFRPPRGLWLHVDUHGHWHUPLQHGE\WKHIXWXUHV H[FKDQJHV3XUVXDQWWRWKHVWDWXWRU\PDQGDWHRIWKH'RGG)UDQN:DOO6WUHHW5HIRUPDQG&RQ-‐ VXPHU3URWHFWLRQ$FWRUWKH'RGG)UDQN$FWZKLFKZDVVLJQHGLQWRODZRQ-XO\WKH &)7&SURSRVHGUHJXODWLRQVLQ-DQXDU\RUWKH3URSRVHG5HJXODWLRQVWKDWZRXOGLQSHU-‐ tinent part, impose new federal position limits on futures and options on a subset of energy, metal, and agricultural commodities, or the Referenced Contracts, and economically equiva-‐ OHQWVZDSV)XWXUHVRQ/LJKW6ZHHW&UXGH2LO+HDWLQJ2LO5%2%*DVROLQH1DWXUDO*DV*ROG 6LOYHU&RUQ6R\EHDQV:KHDW.DQVDV&LW\:KHDW6XJDU&RFRD&RIIHH&RWWRQ/LYH&DWWOH )HHGHU&DWWOHDQG/HDQ+RJVDUH5HIHUHQFHG&RQWUDFWVVXEMHFWWRWKH3URSRVHG5HJXODWLRQV KWWSGEIXQGVGEFRP3GIV3RZHU6KDUHVB'%B0XOWLB6HFWRUB&RPPRGLW\B7UXVWBSGI  KWWSZZZHHUVWHNDPHUQOHXHGRVVLHUHBYRRUVWHOBYRRUBHHQ  KWWSZZZROVZDQJFRPSGIVUHDOHVWDWHBMXQSGI 33 http://www.world-‐exchanges.org/news-‐views/news/iosco-‐cpss-‐releases-‐report-‐require-‐ ments-‐otc-‐derivatives-‐data-‐reporting-‐and-‐aggregati

42

 KWWSDJULFXOWXUHJRXYIU,0*SGIBB$FWLRQB3ODQBB9)LQDOHSGI 35 http://www.guardian.co.uk/global-‐development/poverty-‐matters/2011/jun/23/g20-‐min-‐ isters-‐dodge-‐big-‐questions-‐food  K  WWSZHEZRUOGEDQNRUJ:%6,7((;7(51$/1(:6FRQWHQW0'.aSDJH3. aSL3.aWKH6LWH3.KWPO  KWWSVRPRQOQHZVQOIHHGLQJWKHÀQDQFLDOK\SH  K  WWSZZZVDUDVLQFKLQWHUQHWLHFKHQLQGH[BLHFKSULYDWHBFOLHQWVBLHFKSULYDWHBFOL-‐ HQWVBSURGXFWVBLHFKKWPDVVHVVHGDXJXVW  6 DUDVLQ5HVHDUFK3DSHU&RPPRGLWLHV²VWLOODUHVSRQVLEOHLQYHVWPHQW"'U(3OLQNHDQG RWKHUV-XQH 40 http://www.grain.org/artic.le/entries/4287-‐pension-‐funds-‐key-‐players-‐in-‐the-‐global-‐ farmland-‐grab  -DDS%RVMERV#PDDVWULFKWXQLYHUVLW\QOZZZMZEERVFRP   =  LHKWWSZZZJRRJOHQOXUO"VD W UFW M T SJJPJURQGVWRIIHQEHOHJJLQJHQ VRXUF H ZHE FG  YHG &)44)M$$ XUO KWWS$))ZZZSJJPQO),PDJHV)B '()3**03RVLWLRQSDSHU*URQGVWRIIHQ/R5HVB WFPSGI HL 04T07'Z+R:MJ2H6&4 XVJ $)4M&1(W8.I9X[])VG-.7 HLB;0JZ FDG UMD

43

www.vbdo.nl / www.goed-‐geld.nl (HQGXXU]DDPZHUNHQGHNDSLWDDOPDUNWLVKHWGRHOYDQGH9%'2(HQNDSLWDDOPDUNWGLHQDDVWÀQDQFLsOHFULWHULD ook op basis van sociale-‐ en milieucriteria vraag en aanbod bij elkaar brengt. De focus ligt daarbij op Nederland in een internationale, voornamelijk Europese context.