BELEEF. zuid-holland! Herinrichting van Nieuw Leeuwenhorst. Molennetwerk werkt voor Zuid-Holland. Kasteelgidsen krijgen hun cursus op maat

Samen voor een mooie provincie

3 - 2014 | Speciale uitgave | www.landschaperfgoedzh.nl

BELEEF zuid-Holland!

Herinrichting van Nieuw Leeuwenhorst

Molennetwerk werkt voor Zuid-Holland

Kasteelgidsen krijgen hun cursus op maat Beleef Zuid-Holland 3 - 2014

1

Inhoud

20

4

2

7

10

4

Landgoed Nieuw-Leeuwenhorst

18

Dunea

7

‘Ik ben monumentenwachter’

20

Open Monumentendag

8

Veldnieuws

22

Proef de Alblasserwaard

10

Vrijwilliger: kasteelgids

23

FEESTDAG IN HET ARCHEON

12

Molennetwerk Zuid-Holland

24

KIJK op: Ooltgensplaat

16

Langs zeven erfgoedlijnen

EXTRA Fietsroute langs de Atlantikwall

goed nieuws!

Invullen? Graag!

Nu het Zuid-Hollands Landschap officieel eigenaar is van alle drie de Polders Poelgeest wordt het natuurgebied op 8 oktober 2014 officieel geopend. Zo snel mogelijk gaan we een struinpad aanleggen dat zorgt voor een doorgaande wandelroute tussen Warmond en Oegstgeest. www.zhl.nl/poelgeest

Wij zijn benieuwd wat u vindt van dit tijdschrift. Geef uw mening via www.zhl.nl/enquete

Beleef Zuid-Holland 3 - 2014

Voorwoord

Samen beschermen Onze provincie is rijk aan landgoederen, molens, natuur, musea en historische steden en dorpen. Iedereen heeft wel ergens in Zuid-Holland een favoriete plek waar het landschap en het erfgoed bijzonder voelen. Waar je graag komt met familie, partner, vrienden. Het zijn plekken die de moeite van het bewaren waard zijn.

Onder de naam Landschap & Erfgoed ZuidHolland beschermen we onze natuurlijke en historische omgeving nog beter. Door alle ‘onderdelen’ daarvan in samenhang te bewaren en te gebruiken. Dus: het landschap én de monumentale gebouwen daarin. Het kasteel, maar ook het landgoed. De streek plus de streekgebonden historische collecties. Telkens gaat het om het hele verhaal. Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis zijn organisaties die dat bewaren en benutten in de genen hebben. Afzonderlijk, maar nu ook met de wil om de activiteiten en doelgroepen te verbinden. Landschap én erfgoed In deze speciale editie van het tijdschrift van het Zuid-Hollands Landschap laten

we zien dat we al aardig verbonden zijn. U leest artikelen over landschap en erfgoed. Bovendien gaat het tijdschrift niet alleen naar de Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap, maar ook naar de relaties en vrijwilligers van het Erfgoedhuis ZuidHolland. Wij denken dat beide groepen zich nauw betrokken voelen bij zowel natuur en landschap als cultuurhistorie.

«

Inspiratie van de Britten Misschien kent u de National Trust van onze Britse overburen. Britten houden van vroeger en bewaren dat graag. De National Trust beheert veel van het ‘oude’ landschap en erfgoed. Deze particuliere organisatie scoort daarbij indrukwekkende cijfers: 70.000 vrijwilligers, 4 miljoen leden! Nu is Zuid-Holland niet goed te vergelijken met Groot-Brittannië, maar de National Trust is wel een belangrijke inspiratiebron voor de samenwerking die Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland zijn aangegaan.

Andries Ponsteen (R) en Michiel Houtzagers (L), directeuren van Erfgoedhuis ZuidHolland en Het Zuid-Hollands Landschap

Bent u ook geïnspireerd? Wij zijn benieuwd wat u vindt van dit nummer. (Zie www.zhl.nl/enquete) Als onze samenwerking ook u inspireert kunnen we in de toekomst meer gecombineerde nummers uitbrengen. Zo hopen we een toenemend aantal mensen in Zuid-Holland te betrekken bij ons veelzijdige landschap en erfgoed. [email protected] | [email protected] @erfgoedhuiszh | @Houtzagers

Colofon Speciale uitgave van het kwartaaltijdschrift van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Samengesteld door Erfgoedhuis Zuid-Holland en Zuid-Hollands Landschap die samenwerken onder de naam Landschap & Erfgoed Zuid-Holland. Jaargang 43, 3 - 2014 Contact Oude Delft 116, 2611 CG Delft, (015) 215 43 50, [email protected], www.zhl.nl www.landschaperfgoedzh.nl Beschermer De minimale bijdrage is € 20,- per kalenderjaar of € 2,- per maand, per gezin. Wilt u de stichting steunen zonder tijdschrift of mailing, bel (010) 272 22 22. Graag bij verhuizing gebruikmaken

van de PostNL verhuisservice. Opzeggen kan telefonisch of schriftelijk, voor 1 oktober. Volgende nummer verschijnt in november 2014. Beschermeradministratie ING Bank, IBAN NL94 INGB 0000 3071 76 Andere giften ING Bank, IBAN NL41 INGB 0662 9753 67 Redactie Marie-Louise Govers (eindredactie), Michiel Houtzagers (hoofdredactie), Evelien Masselink, Andries Ponsteen, Tim Remmel (social media) Redactionele begeleiding Kees Loogman

Oplage 58.000 Vormgeving SQZI ConceptStudio, Arkel Druk Drukkerij Verloop, Alblasserdam Advertentieverkoop A2, Ron de Graaf, [email protected], (023) 526 04 05 Het drukproces van dit blad voldoet aan de meest strenge eisen op het gebied van milieu en gezondheid. Dit tijdschrift wordt gedrukt op FSC gecertificeerd papier. De folie voor de verpakking van Zuid-Hollands Landschap bestaat uit de grondstoffen polyethyleen c.q. polypropyleen. Tijdens de productie, verwerking, het gebruik en de afbraak, ontstaan geen milieuonvriendelijke afvalstoffen.


3

Landgoederenzone

Sterk staaltje samenwerking

Wat is er te doen? Dit jaar is begonnen met de herinrichting van het landgoed. Wilt u meehelpen als vrijwilliger of gaat u er liever een wandeling maken?

4

Beleef Zuid-Holland!

Nieuw Leeuwenhorst heeft een rijke geschiedenis. Dat voel je, als je over de statige beukenlanen loopt. Journalist Kirsten Dorrestein ging naar het landgoed en ontdekte naast die historie veel interessante, nieuwe ontwikkelingen. Op naar Leeuwenhorst 2.0! Tegenover de ingang van Nieuw Leeuwenhorst, aan de overkant van de Gooweg ontmoet ik gravin Alexandra Van den Bosch, barones van Heeckeren van Brandsenburg. Zij woont met haar man in landhuis Klein Leeuwenhorst. Het was haar grootvader die begin 1900 het landgoed erfde van zijn kinderloze oudtante.

Werk genoeg Van den Bosch en haar dochter doen zelf veel aan het onderhoud van hun landgoed.

Vrijwilligersgroep De vrijwillige natuurbeheerders van Nieuw Leeuwenhorst zijn elke week op het landgoed aan het werk. Wordt u hun nieuwe collega? www.facebook.com/vrijwilligersZHL

"Het bos is opengesteld voor wandelaars. Dat brengt de verantwoordelijkheid met zich mee dat de paden veilig en toegankelijk moeten zijn", verklaart Van den Bosch. Adeline Evelein is zich bewust van het voorrecht om geboren te worden op een landgoed. "Het is prachtig om hier te wonen, en het is ook echt een manier van leven. Wij proberen zo veel mogelijk andere mensen mee te laten genieten." In ere herstellen Verderop kom ik Maarten van der Valk, regiohoofd Kuststreek van het Zuid-Hollands Landschap tegen. Met hem loop ik de gelepaaltjesroute die ons langs en over het landgoed leidt. Ook hij is enthousiast over de vernieuwingen. "Door de jaren heen is Nieuw Leeuwenhorst versnipperd geraakt.

Nieuwsbrief Wie op de hoogte wil blijven van de nieuwste ontwikkelingen meldt zich aan voor de ‘Nieuwsbrief Nieuw Leeuwenhorst’ via www.zhl.nl/nieuwleeuwenhorst

«

Crowdfund We praten over de renovatieplannen. "Het is geweldig dat dit gebied in de oude glorie wordt hersteld", zegt Van den Bosch. Voor de renovatieplannen moeten we even twee jaar terug. In 2012 werd er op initiatief van het Zuid-Hollands Landschap een crowdfundcampagne gehouden. Doel: geld bijeen brengen om landgoed Nieuw Leeuwenhorst in oude glorie te herstellen. De actie was een groot succes, met name de Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap gaven veel extra geld. In 2013 werden dan ook enkele bijeenkomsten georganiseerd waarin bewoners, gebruikers, vrijwilligers en overheden samen tot concrete en uitvoerbare ideeën kwamen. "Als bewoners hebben wij actief deelgenomen aan de discussieavonden en meegedacht over de plannen. Ook mijn dochter Adeline Evelein, die met haar man en kinderen in het verbouwde Stalhuis woont, is betrokken geweest bij de plannen."

De grote vijver, onderdeel van de Atlantikwall. In 1943 moest hier een antitankgracht gegraven worden ten koste van het oude landhuis.

»

Wandelroute Met de Konijnenroute, een uitgezette wandeling van drie kilometer, ontdekt u Nieuw Leeuwenhorst en omgeving. www.zhl.nl/konijnenroute


5

Mysterieuze bunker op het landgoed

«

Landgoederenzone

»

Om meer eenheid in het geheel te brengen, hebben we in samenspraak met de bewoners plannen gemaakt. De allure van het landgoed gaan we weer in ere herstellen. Om een voorbeeld te noemen: we zullen de zichtlijn vanaf het landhuis naar de uitkijkheuvel die hierachter ligt herstellen. Wie straks de heuvel beklimt, heeft een prachtig uitzicht op het landhuis. Nu al zijn de eerste paden teruggelegd in het oude landgoedplan." Samenwerking Op weg naar Delft realiseer ik me dat dit landgoed in de drukke Randstad een belangrijke functie heeft. Goed dat de crowdfund actie zo veel opgeleverd heeft! In Delft praat ik erover met Onno Helleman van Erfgoedhuis Zuid-Holland.

"Met het Zuid-Hollands Landschap werken we samen als Landschap & Erfgoed. Het Erfgoedhuis is dan ook door het Zuid-Hollands Landschap betrokken bij de planvorming rond de renovatie van Nieuw Leeuwenhorst. Ik maakte deel uit van de klankbordgroep die reageerde op de plannen zoals die in overleg met de bewoners en gebruikers werden ontwikkeld. In de groep zaten mensen met kennis van het gebied, van natuur en van cultuurhistorie."

Land-goed-nieuws Zuid-Holland heeft veel land goederen. Mensen genieten er op hun vrije dag van de historische gebouwen, de parken, de oude bomenlanen en de adellijke sfeer. Eigenaren en beheerders zorgen dat dit erfgoed behouden blijft. Dat kost tijd en geld. Gelukkig trekt de provincie de komende jaren meer geld uit voor de landgoederen in de ZuidHollandse ‘Landgoederenzone’. Deze zone ligt evenwijdig aan de

6


kust tussen Westland en Hillegom. Van zuid naar noord komt u prachtige kastelen, landgoederen en buitenplaatsen tegen zoals Park Clingendael (zie pagina 17), Buitengoed Dorrepaal, Kasteel Duivenvoorde (zie pagina 10), Huys te Warmont en Kasteel Keukenhof. In totaal zijn ruim 80 landgoederen opgenomen in de Landgoederenzone. Zie www. geschiedenisvanzuidholland.nl/ landgoederenzone

tekst Kirsten Dorrestijn foto's Ministerie van Beeld, Alfio Scisetti/123RF (beuk)

Tevreden "De oude, monumentale spiegelvijver wordt hersteld, de zichtlijnen, oude lanenpatronen met bomen… Ja, we kunnen tevreden zijn. Dit is een sterk staaltje van samenwerking, waardoor én landschap en natuur én cultureel erfgoed behouden blijven voor de toekomst."

Monumentenwachter: soms behoorlijk Beroep

spectaculair

tekst Nadine Mussert foto Ministerie van Beeld

Rien van Meggelen (58) is monumentenwachter van Erfgoedhuis Zuid-Holland: "We zijn hier op de watertoren in Dirksland, met ruim zestig meter het hoogste gebouw van Goeree Overflakkee. Ik bekijk hoe de dakbedekking van de watertoren er aan toe is. Dat doe ik hangend in een tuigje aan een touw. Monumentenwachter kan een behoorlijk spectaculair beroep zijn, hoewel we ook regelmatig achter de computer zitten om rapporten uit te werken. Ons werk

vereist brede kennis van bouwkundige onderhoudszaken en je moet handig zijn. Bij Erfgoedhuis Zuid-Holland zorgen we met een club van tien man dat de onderhoudstoestand van monumenten in de gaten wordt gehouden en gerapporteerd. Ik doe dit werk al wat langer en dan krijgen de panden een verhaal omdat je ook de mensen die er wonen of werken leert kennen." www.mwzh.nl Beleef Zuid-Holland 3 - 2014

7

Veldnieuws

gratis! overnachten midden in de natuur Heeft u altijd al eens wakker willen worden midden in een natuurgebied? De provinciale Landschappen bieden u de kans op zo’n natuurbeleving! Op unieke locaties in de natuur staan onze vakantiewoningen. De verbouwde Groningse boerderij ‘’Olle Tjoard’’ bijvoorbeeld is een fijn vertrekpunt voor wandelingen en fietstochten langs de Dollarddijk en de vogelrijke Breebaartpolder.

Meer woningen én informatie over voordeel voor Beschermers vindt u op www.inhetlandschap.nl

foto Evelien Masselink

Op 15 mei kwam Jaap Smit, Commissaris van de Koning in Zuid-Holland, op werkbezoek bij het Erfgoedhuis en Zuid-Hollands Landschap. Samen met de beide besturen en de directies stelde hij zich op de hoogte van de werkzaamheden van beide organisaties.

8


Er is véél te zien in en véél te wandelen door de natuurgebieden van het ZuidHollands Landschap. Onze 10 beste routes hebben we gebundeld in een e-book. Te downloaden via www.zhl.nl/wandeltop10

Help de ringslang Leerlingen van het Lekkerkerkse Gemini College waren goed bezig. Zij hebben aan de Elserkade in Berkenwoude een broeihoop aangelegd voor ringslangen. Boswachter Gerard Dekker (ZuidHollands Landschap) en Koos Rust (RAVON) hielpen mee. De ongevaarlijke ringslang is in het noorden van de Krimpenerwaard door beheersmaatregelen van het Zuid-Hollands Landschap in aantal fors toegenomen. Eén van die maatregelen is de aanleg van broeihopen waarin de eieren kunnen uitkomen. "Eerst moesten we het hooi van het land halen", aldus een van de leerlingen. "Met paardenmest, takken en houtsnippers maakten we er dan een mooie hoop van. Zo’n hoop is zes kubieke meter, dus dat was doorwerken. Nu afwachten of de ringslangen er blij mee zijn. We gaan het over een paar maanden samen met de boswachter bekijken."

prijswinnaar Het Zuid-Hollands Landschap vierde op 24 mei haar 80-jarig jubileum tijdens de Tour de ZHL: een fietstocht van 464 kilometer langs een groot aantal natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap. Een kleine duizend enthousiastelingen fietsten mee. Onder de deelnemers werd een fiets verloot, Hans Poort uit Pijnacker was de gelukkige. Filiaalmanager Sander van Hans Struijk Fietsen overhandigde hem de prijs op twee wielen. www.zhl.nl/fietsplezier

Giften en donaties Het Zuid-Hollands Landschap ontvangt veel giften of spontane verhogingen van de jaarlijks bijdrage. U kunt bijvoorbeeld bij een verjaardag of jubileum aan de gasten een donatie vragen. Dit kwartaal geven we aandacht aan de volgende giften: € 40,- Cadeau Florus Wijsenbeek € 560,- L. van der Ende, nalatenschap € 763,- Streekfonds Krimpenerwaard, giften Koeneschans € 100,- G.N.M. Kragtwijk en G.G.J. Kragtwijk-Reekers, donatie € 145,- J.P.F. Slijpen, opbrengst verjaardag € 520,- J. Kann, opbrengst verjaardag € 1500,- M.C. Scherpenisse, legaat € 200,- H.R.G. Dekker, gift voor Bezoekerscentrum Tenellaplas € 600,- Fam. Van Oord, donatie voor een bankje bij Tenellaplas € 1.500,- Gate terminal, extra informatiepunt bij Twee Werelden fietsroute De Zuid-Hollandse natuur heeft uw giften, groot en klein echt nodig. Alle gulle gevers: hartelijk bedankt!

De belastingdienst heeft het Zuid-Hollands Landschap aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling. De stichting heeft ook het CBF keurmerk. Kijk op belastingdienst.nl/giften of cbf.nl

Duinendag Zet vast in uw agenda: zondag 21 september, Duinendag bij Bezoekerscentrum Tenellaplas, Duinstraat 12a, Rockanje. IVN en het Zuid-Hollands Landschap maken die middag allerlei leuke activiteiten mogelijk. Er zijn korte ontdek-denatuur-routes, u en de kinderen kunnen vogels spotten, waterdiertjes vangen in de duinpoel, insecten lokken op een laken. Van 13.00 tot 16.30 uur.

De Nacht van de Nacht vindt dit jaar plaats op 25 oktober. Doet u mee? Ook in Zuid-Holland worden spannende tochten georganiseerd. www.nachtvandenacht.nl

Nieuwe orchidee Misschien hoorde u het al bij Vroege Vogels? Langs de Lek, op een natuurterrein van het Zuid-Hollands Landschap, is een orchidee ontdekt die nog niet eerder in Nederland en Europa is gevonden. Het gaat om een uit Amerika afkomstige schroeforchis met de wetenschappelijke naam Spiranthes lucida. www.zhl.nl/schroeforchis


9

Vrijwilligers

Cursus op maat voor kasteelgidsen

‘Hier voel je historie’ Met trots laat kasteelgids Jenny de Bruin ‘haar’ kasteel zien. "Kasteel Duivenvoorde heeft door de eeuwen heen veel bewoners gehad, je ziet ze op oude schilderijen." Haar lievelingsplek is niet in, maar buiten het kasteel. "Vanaf de brug zie je de muren hoog oprijzen. Hier voel je historie." Jenny de Bruin is de mentor van de kasteelgidsen. In Kasteel Duivenvoorde werken 25 vrijwillige gidsen die rondleidingen geven aan bezoekers. Rondleiden is een vak apart! Alle gidsen van het kasteel hebben dit voorjaar via Fonds 1818 (zie blauwe kader) een cursus op maat gevolgd. ‘Minder is soms meer’ "Het was zeker nuttig. Wij hebben er allemaal, ieder op eigen manier, van geleerd. Er waren vijf gidsen in opleiding bij. Zij hebben het meest geprofiteerd van de kennis die werd overgedragen. Ik vond het bijzonder dat één van hen na afloop zei: ‘Ik weet nu dat minder ook meer kan zijn’, doelend op de hoeveelheid informatie die je als gids kunt geven."

10


Opfrissen "Soms hoef je het verhaal niet compleet te vertellen om de kasteelbezoekers toch een leuke, informatieve middag te laten beleven. Iedere groep is anders, je moet proberen ze op hun interesses en eigen kennis in te schatten en de rondleiding daarop aan te passen. De gidsen die hier al heel lang werken hebben de studiedag ook ervaren als ‘opfriscursus’. Natuurlijk ken je de drie basisregels van het rondleiden: 1. enthousiasme, 2. vakkundigheid in je performance en 3. kennis van de inhoud; in die volgorde. Maar het is goed er weer eens op gewezen te worden en het opnieuw toe te passen. Het middagdeel van de cursus vond ik ook heel interessant, omdat daarin nadruk werd gelegd op de praktijk. We leerden veel van elkaar."

Kasteel Duivenvoorde Al vanaf de Middeleeuwen bewoonde de invloedrijke familie Van Wassenaer kasteel Duivenvoorde in Voorschoten. In een begeleide rondgang door de prachtige stijlkamers beleef je de geschiedenis van de bewoners door de eeuwen heen. Kasteel Duivenvoorde is geopend tot en met 25 oktober. Op zondag en maandag is het kasteel gesloten. Tijdens de openingsdagen verzorgen de deskundige gidsen twee keer een rondleiding voor bezoekers, om 14.00 en 15.30 uur. Groepsrondleidingen op afspraak. De tuin is vrij toegankelijk. Adres: Laan van Duivenvoorde 4, Voorschoten. www.kasteelduivenvoorde.nl

Bent u vrijwilliger? Ondersteuning van vrijwilligers in de groene leefomgeving gebeurt via De Groene Motor. Wilt u een nieuwe vrijwilligersgroep opstarten of nieuwe vrijwilligers aantrekken voor een bestaande groep? Neem contact op met een van de medewerkers via www.landschaperfgoed.nl De cursussen voor vrijwilligers van musea, kastelen e.d. worden gefinancierd door Fonds 1818. In het najaar wordt nog een aantal cursussen aangeboden, waaronder het omgaan met groepen leerlingen en het opzetten van tentoon stellingen. Wilt u meer weten over de cursusmogelijkheden? Ga naar www.erfgoedhuis-zh.nl/activiteiten/ kennis-delen. Of neem contact op met Tamara van Zwol van Erfgoed huis Zuid-Holland: (015) 2154 396, [email protected]

Tekst en foto’s Paula Zuidhof

Elk seizoen een training Kasteel Duivenvoorde heeft elk seizoen een nieuwe tentoonstelling. "Ik zou het een goed idee vinden dat de gidsen jaarlijks voor aanvang van het nieuwe tentoonstellingsseizoen een training krijgen hoe ze het nieuwe verhaal en de basisrondleiding met elkaar kunnen verweven. En ook om te bekijken hoe je interactiever kunt rondleiden, toegepast op de lopende tentoonstelling."


11

Reportage

Molennetwerk werkt voor alle Het water van de Vlist bij Haastrecht glinstert in de zon. Fietsers met windje mee trappen fluitend voorbij. Molenaar Kees Kammeraat kijkt nog eens naar de lucht en draait zich om naar de molen. Er is werk te doen. Zaterdag is de draaidag van molenaar Kees Kammeraat. Dan is hij verantwoordelijk voor de Zesde Boezemmolen van Haastrecht. Met een dik touw trekt hij de 18 ton zware kap van de grote stenen molen om. "Ik zet de kap van de molen alvast klaar voor de voorspelde zuidwestelijke wind. De wieken moeten de wind van voren krijgen, daar is de molen op gebouwd. Als molenaar let je erop, want de wind kan snel draaien. Het is mooi speelgoed, maar een molen kan gevaarlijk zijn of kapot gaan." »

12


mo

tekst Roza van der Veer foto's Ministerie van Beeld en Ellen Steendam

olens in Zuid-Holland


13

Reportage

Hij draait als een »

tierelier!

Bijzonder molenvirus Kammeraat is één van de drie vaste molenaars van de Zesde Boezemmolen. Daarnaast is er nog een leerling-molenaar en sinds enkele maanden een vrijwilliger die hand- en spandiensten verleent. Kammeraat hoeft hier niet elke zaterdag te draaien, maar omdat hij nog een andere molen heeft, is hij toch bijna elk weekeinde wel aan de slag. Hij lacht: "Ik ben besmet met het molenvirus. Niets mooier dan een molen die met een constante wind draait als een tierelier!" Hij draait weer De Zesde Boezemmolen was ooit onderdeel van een reeks van zeven molens. Ze pompten overtollig water van de Vlist via de Hoge Boezem naar de Hollandse IJssel. Kammeraat wijst naar verhogingen in het weiland. "Kijk, je ziet nog waar de andere molens hebben gestaan. Zeven op een rij, het was hier net als bij Kinderdijk. Zes zijn er verdwenen. Omdat deze molen van steen was, is hij blijven staan. In 1914 zijn de wieken eraf gehaald en sinds die tijd heeft hier een gezin gewoond. Niemand in Haastrecht kon zich herinneren dat de molen ooit wieken had. Al was er eerst scepsis in het dorp over de restauratie, nu is iedereen enthousiast over deze draaiende molen langs de Vlist." Als vanouds Stap voor stap wordt de boezemmolen hersteld. Sinds 2005 is hij eigendom van het Zuid-Hollands Landschap. In 2011 heeft de molen een nieuwe kap en wieken gekregen. "Ik hoop dat er geld komt om de waterlopen van de molen te herstellen", vertelt

Kammeraat. "En hij zou weer een scheprad moeten krijgen." Zo kan er weer, als vanouds, water uit de Vlist worden gepompt en kunnen bezoekers het water in de Hooge Boezem zien stijgen "Dan draaien we niet meer voor de Prins, zoals de molenaars zeggen als een molen alleen voor het zicht draait."

Meer weten? Méér informatie over molens en het Molennetwerk vindt u op www.landschaperfgoedzh.nl/ molennetwerk

Van gemaal naar molen Poldermuseum Gemaal De Hooge Boezem, Hoogstraat 31 in Haastrecht is een mooi, monumentaal gebouw. Bovendien is er nu een interessante expositie over ‘1000 jaar leven met water’. Zin in een wandeling? Er zijn wandelroutes uitgestippeld tussen molen en gemaal. www.gemaalhaastrecht.nl

14


«

Goed netwerk voor Op initiatief van de provincie Zuid-Holland is eind 2012 het Molennetwerk Zuid-Holland opgericht. Het is een samenwerkingsverband van Erfgoedhuis Zuid-Holland en ZuidHollands Landschap. Het doel van het netwerk is om molenaars, moleneigenaren, molenorganisaties en betrokkenen bij molens te ondersteunen. De speerpunten van het Molennetwerk zijn: vrijwilligersbeleid, publieksbereik en de omgeving van de molen. Het netwerk organiseert bijeenkomsten en cursussen (Molengids) en geeft advies op maat. Het motto is: samen sterk voor ZuidHollandse molens! Actief Kees Kammeraat is ook actief in het Molennetwerk. "Er is voor vrijwilligers zo veel leuks te doen in en rond molens: rondleidingen geven, schoolklassen begeleiden, activiteiten organiseren. Het

Molenaar Theo de Rooij licht de vang op molen De Vrijheid in Schiedam.

molens

Molennetwerk geeft cursussen en zorgt ervoor dat je een deskundige gids wordt." Experts Kammeraat weet dat het Molennetwerk ook veel kan betekenen voor de omgeving, de biotoop rond molens. Hij legt uit: "Een molen draait het best als de wind niet wordt belemmerd door hoge bomen of gebouwen. Kijk, daar verderop langs de dijk staan drie hoge bomen. Als de wind uit die richting waait, krijg je draaiwinden en daar moet je als molenaar heel alert op zijn. Bomen snoeien of kappen blijkt heel lastig. In april organiseerde het Molennetwerk een informatiemiddag over de molenbiotoop. Interessant en nuttig; allerlei praktijkvoorbeelden kwamen aan de orde en wij konden met experts van gedachten wisselen."

Word molengids! Op onze oproep ‘Molengidsen gezocht’ reageerden enthousiaste nieuwsgierigen. Zij schreven zich in voor de tweedaagse cursus ‘Molengids’ van Molennetwerk ZH. Eerst kregen ze basiskennis over molens. Dag twee, in korenmolen Kyck over den Dyck in Dordrecht, was gericht op het rondleiden van groepen. Tijdens een terugkombijeenkomst, in de Putmolen in Aarlanderveen, wisselden de cursisten ervaringen uit over hun activiteiten als molengids.

Alle 17 cursisten ontvingen het certificaat. Zij geven nu rondleidingen en organiseren samen met de molenaars activiteiten.

Wilt u ook molengids worden? Neem contact op met Ellen Steendam: (015) 2154350 of [email protected]


15

Erfgoedlijnen

Door landschap en langs

erfgoed

Zuid-Holland is rijk aan erfgoed. Monumenten, oude duinenrijen, forten, mooie binnensteden, voormalige eilanden... Ze vertellen de verhalen van onze historie. Op de kaart ziet u dat er structuur in de geschiedenis is gebracht: door de provincie lopen zeven Erfgoedlijnen, gebieden die cultuurhistorisch extra waardevol zijn. We geven u tips om natuur en historie van Zuid-Holland te beleven.

1

Verscholen bunkers Door de Duinen van Oostvoorne loopt de Atlantikwall, u komt er bunkers en forten tegen. Sommige zijn te bezichtigen, andere liggen verscholen onder het zand. Vleermuizen en vogels wonen er graag.

2

Atlantikwall

3

1

Op reis Het thema van Open Monumentendag 2014 is ‘Op Reis’. Een goede reden om zaterdag 13 september een bezoek te brengen aan het RTM Museum in Ouddorp op Goeree-Overflakkee (www.rtm-ouddorp.nl). Natuurlijk is er nog meer te zien en te beleven op dit eiland waar water een belangrijke rol speelde en speelt. www.erfgoedlijngo.nl

4

Eeuwenoude geuren Archeologisch Park Matilo in Leiden heeft een Romeinse kruidentuin. Vrijwilligers verzorgen er de bedden van kruiden die de Romeinen hier ooit gebruikten. Zo ruikt u een vleugje Romeinse historie! Castellum Matilo was onderdeel van de Limes, de grens van het oude Romeinse Rijk. De kruidentuin is vrij toegankelijk, www.parkmatilo.nl.

Zie ook www.geschiedenisvanzuidholland.nl 16


Goeree-Overflakkee

7

Stijlvol aan de thee Wandelend door Park Clingendael in Den Haag ervaart u de rust en de rijkdom van deze historische buitenplaats. Vervolgens is het heerlijk uitrusten op het terras van het theehuis. Van 1 april tot 1 oktober dagelijks geopend (10-17 uur). Clingendael 6, Den Haag.

7 Landgoederenzone

4

Limes

6

5

20 september organiseren vrijwilligers van het ZuidHollands Landschap in de boomgaard bij het Schoonrewoerdse Wiel de jaarlijkse fruitplukdag. Pluk zelf appels en peren! Als u Beschermer bent, is het bovendien extra voordelig. www.zhl.nl/fruitplukdag

Trekvaarten Oude Hollandse Waterlinie

6 Waterdriehoek

5

3

2

Wie de natuur in alle rust wil beleven zet de tent neer op Kampeerterrein Duinen van Oostvoorne. Neem bij fietstochten uw verrekijker mee. Wie weet spot u de visarend. Kijk voor al onze kampeerterreinen op www.zhl.nl/kamperen

Prinsenmaand In september bruist het rondom de Oude Hollandse Waterlinie. Het is ‘Prinsenmaand’ in vestingstadjes als Bodegraven, Schoonhoven, Nieuwpoort, Leerdam, Gorinchem. Concerten, optredens van het leger, demonstraties kanonschieten… Programma: zie www.waterlinieopdekaart.nl


17

Fietsroute

Fietsen langs sporen van de

Atlantikwall

Wat is er nog te zien van de Atlantikwall? Deze fietsroute rond Hoek van Holland geeft het antwoord: talrijke Duitse bunkers liggen verspreid in het landschap, sommige verstopt onder het zand, andere duidelijk zichtbaar. Vanaf de Koningin Emmaboulevard zijn ze niet te missen: de kanonnen van Fort 1881 1 die de toegang tot de Nieuwe Waterweg moesten beschermen. Aan het einde van de boulevard, richting de pier, is rechts een bunker ingericht als Atlantikwallmuseum 2 . Verderop in de duinen staat een radarobservatiepost, de huidige Zeetoren 3 .

Na een groot aantal bunkers passeert u langs de N220 de destijds zwaar verdedigde Oranjesluis 4 . De bunkers in het Staelduinse Bos 5 bieden nu een thuis aan vleermuizen. Meer weten over de Atlantikwall? Erfgoedhuis Zuid-Holland heeft véél informatie (zie kader hieronder).

VEEL FIETSPLEZIER! Routekaart (z.o.z.) en -beschrijving uitknippen, proviand mee en weg bent u. Zo geniet u 1, 2, 3 van een mooie fietsroute langs de kust.

Méér informatie Met deze route fietst u langs bunkers en verdedigingswerken van de Atlantikwall uit de Tweede Wereldoorlog. We geven u hier beknopt wat achtergrondinformatie, maar er is veel meer! Met andere organisaties heeft Erfgoedhuis Zuid-Holland de fietsroute ontwikkeld én een overzichtskaart samengesteld vol interessante informatie. Iedereen kan het routeboekje en de overzichtskaart downloaden. Zo komt u alles te weten over de Erfgoedlijn Atlantikwall. www.atlantikwall-zh.nl

Routebeschrijving Bunker in het Staelduinse Bos

«

De Atlantikwall, hier bij Katwijk, was 5200 km lang en liep van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk.

«

Startpunt van de fietsroute: het Atllantikwallmuseum.

Foto Geo van Geffen

«

Op Weg

9

Startplaats Koningin Emmaboulevard in Hoek van Holland Lengte 28 km

51

Bereikbaarheid auto - parkeren aan de Koningin Emmaboulevard trein - station Hoek van Holland Haven.

3 21 2

1

17

65

94

19

24 18

22

5 4

Fietsverhuur OV-fiets bij station Hoek van Holland Haven of Peter van Leeuwen Tweewielers, Prins Hendrikstraat 205, Hoek van Holland, (0174) 38 78 95 Horeca Hoek van Holland en Monster

Fietsroute

Start op de Koningin Emmaboulevard in Hoek van Holland. Met de rug naar het water linksaf, einde bocht naar rechts. Eind linksaf en op kruising rechtsaf richting Kijkduin (Strandboulevard). Einde bocht naar rechts en rechtdoor (Schelpweg). Na de camping bij fietsknooppunt 21 linksaf richting Kijkduin (Noordlandsepad). Na 1 km weg oversteken. Na 500 m rechtdoor langs N211 (Noordlandseweg). Na 1 km linksaf richting strand (Strandweg). Bij 51 naar 9 . (verkorting: voor tunneltje links naar boven en rechtsaf, Arendsduin. Einde linksaf, langs N211. Rotonde rechtsaf, Parallelweg langs Koningin Julianaweg). Bij Ter Heijde vanaf 9 richting 10 tot aan N211. Hier bij rotonde rechtsaf. Bij tweede rotonde linksaf (via Parallelweg langs Koningin Julianaweg, einde routeverkorting). Door ’s-Gravenzande. Na ruim 3 km bij rotonde linksaf richting Naaldwijk (Naaldwijkseweg). Fiets langs 65 richting 17 (bij politiebureau linksaf), dan richting 24 (bij tunneltje rechtsaf). Vanaf 24 richting 23 . Steek drukke N220 over, dan eerste rechtsaf: volg de weg onderlangs de N220. Na ruim 1 km linksaf (Staelduinlaan). Einde rechtsaf (Bonnenlaan) en even verder weer rechtsaf, langs Staelduinse Bos. Volg de knooppunten 18 , 19 en 22 . Dan richting 94 . Na station linksaf en rechtsaf (Stationsweg). Einde linksaf en rechtsaf.

Achter de

duinen…

De zeereep is een hoge, sterke duinenrij langs het strand, die het achterland beschermt tegen de zee. Die kustduinen zijn ontstaan door een eeuwenlang spel van zand, wind en water. Helaas bestaat dat dynamische proces in deze vorm niet meer langs de Nederlandse kust, maar we doen wel ons best om het te herstellen. In de strijd tegen het water hebben wij Nederlanders het zand zoveel mogelijk vastgelegd, zodat we goed beschermd zijn tegen de zee. Hoe meer zand er in de duinen vastligt, des te beter. Het zou mooi zijn als er nog meer zand bij zou kunnen komen. Daarom gaat Dunea in de zeereep inkepingen graven. Zo krijgt de wind weer vrij spel en worden er met stuivend zand nieuwe duinen achter de zeereep gevormd. Dat is hoog nodig, want het duin verliest planten en struiken die hier van oorsprong thuishoren. Sterk en veerkrachtig “Het lijkt misschien of we de duinrand kapot maken, maar het tegendeel is waar”, verklaart

Gijs ten Napel, projectleider Natuur bij Dunea. “Juist hierdoor krijgen de duinen hun eigen dynamiek terug en blijven ze sterk en veerkrachtig. Ook de kustveiligheid komt niet in gevaar.”

Deze zomer deed Kees Neve, een van de vaste tellers voor Dunea in Meijendel, een bijzondere waarneming: twee keizersmantels. Deze grote vlindersoort is nog niet eerder gezien in Meijendel. We zijn er trots op! Het zegt veel over het natuurbeheer van Dunea. Meer waarnemingen van Kees Neve vindt u op www.waarneming.nl/waarneming/view/86034081

Eropuit met

Dunea

Woensdag 27 augustus » Kinderen (6-10 jr) beleven Meijendel. Start: 14.00 uur, bij De Tapuit. Aanmelden kan via: [email protected]

Woensdag 10 september » Grazers, van mier tot galloway. Nazomerwandeling Ganzenhoek. Start: 14.00 uur, Wassenaarseslag, parkeerplaats t.o. hotel Duinoord

18

Dunea 3 - 2014

Zaterdag 13 september » Open Monumentendag bij de watertoren, Scheveningen. Watertoren van Dunea is open én wandeling door de Ruygenhoek en Harstenhoek. Deelname gratis. 11.00-15.00 uur. Kom op de fiets of met OV!

Zondag 14 september » Jaarlijkse Natuurfeestdag in Meijendel. Feest in de natuur voor jong en oud. Lekker buiten spelen. Deelname gratis. 11.00-16.00 uur. Kom op de fiets of met OV!

Colofon Deze spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Sandra Zittersteijn. Foto’s/illustraties: Cees van de Noort, Kee

Hart van

Ontwerp: T2 Ontwerp

Meijendel Buiten spelen in

Paardenstal In mei 2012 werden de eerste veranderingen zichtbaar: een nieuwe paardenstal opende haar deuren. De oude paardenstal werd verbouwd tot De Tapuit, het bezoekerscentrum van Dunea, dat in september 2012 opende. Boerderij Meijendel Ook pannenkoekenrestaurant ‘Boerderij Meyendel’ is vernieuwd. Ondernemers en eigenaar Dunea vonden dat het restaurant verduurzaamd moest worden. Op 23 mei werden de eerste pannenkoeken weer geserveerd. Voor jong en oud! Kinderen kunnen nu lekker spelen in het nieuwe Monkeybos (speelbos) of op de waterspeelplaats bij De Tapuit. Maar mét behoud van de zo gewaardeerde rust en ruimte in het gebied en de interessante cultuur historische elementen. Kijk voor meer informatie op www.dunea.nl.

11.00 - 16.00 uur Meijendelseweg 40 Wassenaar Meer info: www.dunea.nl

p Kom o de fiets e t het m f o OV!

Organisatie: Dunea in samenwerking met IVN, KNNV, Het Bewaarde Land, Vogelwerkgroep Meijendel, SBB, Corpus, de Strandwerkgroep, Museon, Ravon, TGPST, Natuurclix, Haagsche vogel- en egelopvang, de Stichting Duinbehoud en Tekenen in het Wild.

DUNEA - A3 poster Natuurfeestdag 2014 v01.indd 1

«

30-06-14 11:49

De afgelopen twee jaar is er veel veranderd in de Vallei Meijendel. Komt u er ook eens kijken?

Donderdag 18 september » Avondwandeling in Meijendel. Start: 19.00 uur, bij De Tapuit

Zaterdag 4 oktober » Herfstkleuren en paddenstoelen zoeken. Start: 9.30 uur, bij De Tapuit

Zaterdag 20 september » Trekvogels spotten en bezoek Vinkenbaan. Start: 9.00 uur, bij De Tapuit

Zaterdag 27 september » Struinen door Solleveld. Start 9.30 uur, bij Watertoren Monster

Zaterdag 27 september » Op zoek naar cultuursporen in Meijendel. Start: 9.30 uur, bij De Tapuit

Kijk voor aanmelden en kosten op www.dunea.nl/ bezoekerscentrum

es Neve, Dennis Wegewijs, Dunea Beeldbank. Dunea: Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer, (088) 347 47 47, www.dunea.nl

Dunea 3 - 2014

19

Beleef het dichtbij

Kom naar de

Open Monumentendag Meisjeshuis: Oude Delft 116, Delft

Bezoekerscentrum Tenellaplas: Duinstraat 12a, Rockanje Zaterdag 13 september, 10.00 - 17.00 uur www.zhl.nl/openmonumentendag 20

Beleef Zuid-Holland!

Open Monumentendag Bezoekerscentrum Tenellaplas ligt midden in het duingebied van Voorne. Op de zaterdagse Open Monumentendag organiseert het Zuid-Hollands Landschap er extra veel activiteiten. Natuurgidsen staan klaar voor rondleidingen, u kunt kennismaken met de schaapskudde, vogels spotten met de boswachter, met uw kinderen oudhollandse spelletjes spelen, Openluchtmuseum De Duinhuisjes bezoeken, ‘griezelen’ in een bunker. Of... Historie én natuur ... u fietst vanaf Tenellaplas onze Vestingroute op Voorne. Weidevogels, forten, historisch Brielle, knotwilgen… Natuur en historie komen mooi bij elkaar! Wie de route op Open Monumentendag fietst, kan Fort Penserdijk (zie foto) en Fort Noorddijk bezoeken. Beide zijn die dag open. Download de route via www.zhl.nl/vestingroute

Welkom in het Meisjeshuis! Zaterdag 13 september zetten honderden monumenten hun deuren open. In Delft bent u onder andere welkom in het Meisjeshuis. Achter de gevel van het grachtenpand met de vele ramen is nu het kantoor van het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland. Het is een historische werkomgeving, want eeuwen lang woonden hier weesmeisjes die door zusters opgeleid en verzorgd werden. U kunt met eigen ogen zien hoe wij in dit pand ‘werken anno 2014’ combineren met de authen tieke, historische sfeer van het voormalige weeshuis. En wist u dat Willem van Oranje (speciaal voor de kinderen) er ook zal zijn? foto Evelien Masselink

foto Evelien Masselink


21

Ja, ik ontvang graag meer informatie over Beschermer worden bij het Zuid-Hollands Landschap

e-mailadres

achternaam

voornaam

Ja, ik ontvang graag meer informatie over het werk van Erfgoedhuis Zuid-Holland

m

v *

* aankruisen wat van toepassing is

ik blijf graag op de hoogte van de activiteiten en ontvang graag uitnodigingen voor evenementen van Landschap & Erfgoed Zuid-Holland

Samen zorgen voor behoud en beleving van natuur, erfgoed en landschap in de provincie Zuid-Holland om er nu en in de toekomst van te kunnen genieten

Uitnodiging

Vergadering van Beschermers

PRAAT MEE & DENK MEE

op zaterdag 13 september!

Vergadering van Beschermers

Programma

Zaterdag 13 september organiseert het Zuid-Hollands Landschap de jaarlijkse Vergadering van Beschermers. Tijdens deze vergadering is er aandacht voor ons beleid en wordt een nieuw bestuurslid benoemd.

10.00-10.15 ontvangst in het Meisjeshuis, Oude Delft 116 in Delft

Voordracht nieuw bestuurslid Volgens het rooster van aftreden treedt dit jaar mevrouw Ir. I.M. Bakker af. Zij is in 2009 tot bestuurder benoemd en niet herkiesbaar. Voor de invulling van de vacature heeft in het tijdschrift 1/2014 voor de Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap een oproep gestaan. De sollicitatie commissie, bestaande uit leden van het bestuur, heeft met enkele kandidaten gesprekken gevoerd.

Mevrouw M. van Duijn wordt door het bestuur voorgedragen voor benoeming tot lid van het Bestuur in de Vergadering van Beschermers. Het eventueel voordragen van tegenkandidaten door Beschermers is mogelijk door tenminste vijf werkdagen voor de Vergadering van Beschermers aan de voorzitter, de heer prof.dr. André N. van der Zande, een brief te richten ondertekend door tenminste 25 Beschermers vergezeld van een schriftelijke bereidverklaring van de tegenkandidaat. Uitnodiging Wij nodigen u van harte uit om deel te nemen aan deze vergadering. U meldt zich met een e-mail aan via het bestuurssecretariaat: [email protected].

10.15-10.30 opening door prof. dr. André N. van der Zande, voorzitter 10.30-10.45 activiteiten 2013 en toekomstplannen door ir. Michiel Houtzagers, directeur 10.45-11.00 gelegenheid tot het stellen van vragen

U KOMT TOCH OOK? Meteen ná de vergadering: speciale rondleiding door het historische Meisjeshuis.

Landschap & Erfgoed ZH Antwoordnummer 10202 2600 WB DELFT postzegel niet nodig

Beleef het dichtbij

Proef het

polderleven

Wandelen of fietsen door de Alblasserwaard smaakt naar méér. Achter de gevels in de dorpen, onder de fruitbomen of naast een boerderij komt u verrassende bedrijfjes tegen. Ga er eens langs en proef!

Vis Langs het water van de brede Ammersche Boezem staat de Graaflandse Molen uit 1596. “Mijn familie woont al generaties lang bij deze molen”, vertelt Riet van Wijk. “We hebben meer dan 100 jaar ervaring in de visserij en sinds 2007 verkopen we hier vis, vissalades en broodjes gerookte zalm of paling.” www.viswinkelbijdemolen.nl

Wijn Dat is echt bijzonder: wijnbouw tussen de weilanden! En toch maakt wijngaardenier Adrie Krielaart al sinds 1985 wijn. "Chateau du Tets, zo heet mijn wijnboerderijtje, staat in het mooie dorpje Goudriaan", vertelt Adrie. "Ik ben geen full-time wijnboer en daarom is het bedrijf altijd klein gebleven. Mijn speciale interesse gaat uit naar het maken van goede wijnen op een biologische manier." www.chateaudutets.nl

Vers fruit en sap Langs de Lek, bij Langerak hebben Arie en Joniette Pek een fruitteeltbedrijf. Het fruit en allerlei sappen van de fruitbomen (appelen, peren, kersen, pruimen) verkopen ze in hun landwinkel. Bovendien is er onder de bomen een heerlijk terras om even uit te rusten en te genieten van koffie, thee, pure vruchten sappen of boerenijs. Grappig: langs en door de boomgaard loopt een fietspad naar de Tiendweg. http://pek.landwinkel.nl

22


Feest voordeel Feestje in het

Archeon!

Dit jaar bestaat het Zuid-Hollands Landschap 80 jaar. Bovendien zijn Archeon en Zuid-Hollands Landschap een nieuwe samenwerking aangegaan. Een dubbele reden om feest te vieren! Beschermers, vrijwilligers, samenwerkingspartners, bedrijfs relaties en hun familieleden... iedereen is van harte welkom op zaterdag 27 september in het Archeon, Alphen aan de Rijn. Beleef en proef de geschiedenis Op die 27ste september laat het Archeon u prehistorie, Romeinse tijd en middeleeuwen van de Nederlandse geschiedenis beleven. U maakt gladiatorspelen mee, u kunt deelnemen aan archeologische workshops in het Archeologiehuis, topkok Pierre Wind laat u genieten van historische gerechten en dranken bij de Archeonproeverij. Op de speciale markt proeft en koopt u Zuid-Hollandse (natuur)streekproducten. En voor kinderen zijn er allerlei activiteiten waaraan ze mee kunnen doen met de Ontdekkingskaart in de hand. Zo kunnen ze zelf touw maken, of een echt Romeins schild oppoetsen.

Voor de feestdag 27 september geldt een aantrekkelijke toegangsprijs (€8,- p.p.) als u de kaarten online bestelt. U krijgt ruim 50% korting! Bovendien kunt u online de Ontdekkingskaart voor kinderen (€3,95), de Stempelkaart voor de Archeonproeverij (€3,95) en een parkeerkaart (€ 5,-) kopen. Dat scheelt wachttijd bij de kassa!

ONLINE TICKETS & INFO www.zhl.nl/archeon

Let op... online bestellen kan t/m 26 september. Op de dag zelf betaalt u aan de kassa de reguliere toegangsprijs (€17,25 p.kd. en €19,25 p.volw.).

Bedankt voor uw inzet! Directeur Michiel Houtzagers zal om 10.30 uur de dag officieel openen. "Met deze feestelijke dag willen we iedereen bedanken die zich heeft ingezet voor het Zuid-Hollands Landschap. Mede door die steun genieten we dagelijks van landschap en natuur in onze mooie provincie!" Beleef Zuid-Holland 3 - 2014

23

Kijk op Zuid-Holland

De sleutel tot

Goeree-Overflakkee Veel dorpen op Goeree-Overflakkee hebben een bijzondere vorm, vooral vanuit de lucht is dat goed te zien. Ze zijn bijna allemaal op eenzelfde manier aangelegd. Dat gebeurde in de vijftiende eeuw, toen het gebied werd ontgonnen. Drie zaken kenmerken de vorm van de dorpen. In elk dorp werd eerst een kerk gebouwd, met daaromheen een gracht, de ‘kerkring’. Hoewel de grachten in de 20ste eeuw zijn gedempt, is de cirkelvorm nog goed te zien, zoals hier in Ooltgensplaat. De gracht had geen specifieke functie, waarschijnlijk waren de bedenkers het zo gewend. In die tijd waren er veel dorpen die waren ontstaan rondom een middeleeuwse burcht met slotgracht.

Naast Ooltgensplaat, zijn ook Middel harnis, Sommelsdijk, Dirksland, NieuweTonge en Oude-Tonge sleuteldorpen. Meer informatie: www.streekarchiefgo.nl Filmpje over sleuteldorpen bit.ly/1lvimBa

2

Verder heeft elk dorp een Voorstraat, die altijd vanuit de kerkring naar de zeedijk loopt. De Voorstraat was de hoofdstraat van het dorp en werd aangelegd op een hoger gelegen gedeelte, vaak een oude kreekrug. Hier werden de eerste huizen gebouwd. De andere straten volgden pas later en liggen soms wel een meter lager.

3

Er is nog een derde kenmerk: de haven. Van oudsher vormt de haven voor dorpen en steden de verbinding met de buitenwereld. Zo ontstond in drie fasen de vorm waardoor dit soort dorpen ook wel ‘sleuteldorpen’ worden genoemd. De sleutel bestaat uit: 1. het rondje van de kerkring, 2. de Voorstraat als steel en 3. de haven als ‘baard’, waarmee je de sleutel in het sleutelgat steekt.

tekst Marloes Wellenberg foto © Eurosense B.V.

1

BELEEF. zuid-holland! Herinrichting van Nieuw Leeuwenhorst. Molennetwerk werkt voor Zuid-Holland. Kasteelgidsen krijgen hun cursus op maat

Recommend Documents