Beknopte commentaar bij de uiteenzettingen van C. Valenduc en G. Nicodème BIOF - studiedag 16 september 2011 Luc Van Meensel
Research Department
DS.11.09.361
Voornaamste bevindingen van Christian Valenduc
Kritische analyse van de fiscale uitgaven •
omvangrijk verlies aan fiscale ontvangsten
•
niet efficiënt vanuit economisch oogpunt
•
•
een brede heffingsbasis en lagere tarieven zijn beter
leidt tot onwenselijke herverdelingseffecten
tegenstrijdig met principe van horizontale gelijkheid
dikwijls geconcentreerd bij hoge inkomens
inzake gedragssturing wordt in vele gevallen voorbijgeschoten aan de doelstelling
Fiscale uitgaven bestaan voornamelijk omwille van political economy-motieven
electorale overwegingen, lobbying, ...
Heroverweging van fiscale uitgaven biedt mogelijkheden in het kader van de vereiste budgettaire aanpassingsmaatregelen
2
1
Voornaamste bevindingen van Gaëtan Nicodème
Vragen •
waarom wijken belastingstelsels dikwijls af van de voorschriften uit de economische literatuur inzake optimale belastingsystemen?
•
waarom worden hervormingen die de (economische en herverdelings) efficiëntie kunnen verhogen niet doorgevoerd?
Antwoord = redenen van political economy •
(spel)theoretische modellen tonen aan dat het democratische beslissingsproces aan kiezers en beleidsverantwoordelijken prikkels kan geven om af te wijken van een optimaal stelsel
•
status quo bias: belemmert (alleszins fundamentele) hervormingen
Empirisch onderzoek •
determinanten van de recente hervormingen inzake personenbelasting in de EU zijn veeleer politieke dan economische variabelen
3
Efficiëntie en political economy in het fiscaal beleid
C. Valenduc en G. Nicodème beklemtonen - m.i. volledig terecht - het belang van political economy-aspecten
•
dit geldt niet enkel voor het fiscaal beleid, maar evenzeer voor andere aspecten van de overheidsfinanciën
•
bv. deficit bias omwille van budgettaire kortzichtigheid of common pool-probleem
dit gaat dikwijls ten koste van economische efficiëntie
Economische theorie over optimale belastingsystemen heeft haar beperkingen • • •
is niet steeds eenduidig realiteit is complexer dan theoretische modellen fiscaliteit is instrument waarmee verschillende doelstellingen worden nagestreefd
ontvangsten genereren herverdelingsfunctie sturen van gedrag (rekening houden met externaliteiten
efficiëntieverhogend)
binnen strikte randvoorwaarden: administratief eenvoudig, ...
doelstellingen zijn dikwijls tegenstrijdig
(politieke) afweging is noodzakelijk
4
2
Opportuniteitsbeoordeling inzake fiscale uitgaven
Bij fiscale uitgaven geldt voornamelijk de afweging tussen •
invloed op de gewenste gedragsverandering (positief aspect)
•
verlies aan ontvangsten (negatief aspect)
•
administratieve complexiteit (negatief aspect)
•
met aandacht voor herverdelingsaspecten
Fiscale uitgaven die geen of nauwelijks leiden tot de gewenste gedragsverandering kunnen niet worden verantwoord
•
maar: invloed op gedrag is veelal moeilijk of niet meetbaar
Opletten met ongenuanceerde conclusies inzake herverdelingsaspecten
5
Ongelijkheid van de belastingaftrekken (Inkomsten 2002, aanslagjaar 2003, Ginicoëfficiënten)
Ongelijkheid van het inkomen vóór personenbelasting
Ongelijkheid van de personenbelasting
Aandeel in de personenbelasting (pct.)
Aflossingen hypothecaire leningen
3,2
Pensioensparen
0,9
Levensverzekeringen
0,8
Groepsverzekeringen
0,3
Hypothecaire interestlasten
0,3
Kosten voor kinderopvang
0,2
Giften
0,1
PWA-cheques
0,1
Aankoop aandelen werkgever
0,0
Geklasseerde monumenten
0,0
Huisbedienden
0,0
Totaal
Totaal 6,0 0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
Bron: FOD Financiën. 1 Andere dan verbonden aan hypothecaire leningen. 2 Ongelijkheid van personenbelasting nadat de belastingaftrekken in rekening zijn gebracht.
6
3
Herverdelend karakter van de btw
Aandeel van de uitgavencategorieën
Aandeel van de btw
60
12
50
10
40
8
30
6
20
4
140 120 100 80 60 40
10
2
0
20
0 1
2
3
4 5 6 7 Inkomensdeciel
8
9
10
6 pct.
12 pct.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Inkomensdeciel
Uitgaven onderworpen aan het BTW-tarief van: 0 pct.
0 1
21 pct.
BTW in verhouding tot de uitgaven 6 pct. 21 pct. BTW in verhouding tot het beschikbaar inkomen
waarvan:
Consumptiequote (rechterschaal)
Bronnen: FOD Economie, NBB.
7
Belang van economische en politieke context voor aanpassingen aan de fiscale uitgaven Decennium 2000-2010: context van expansief budgettair beleid • verruiming van fiscale uitgaven i.p.v. beperking of budgetneutrale hervorming
bv. energiebesparende investeringen, pensioensparen, dienstencheques adviezen van HRF-afdeling "fiscaliteit en parafiscaliteit" over fiscale uitgaven zijn dode letter gebleven
Huidige context •
herziening van de financiële relaties tussen federale overheid en gewesten
•
herschikking van bevoegdheden inzake fiscale uitgaven?
aansluitend bij gewestbevoegdheden inzake milieu- en huisvestingsbeleid?
mogelijkheid tot herfinanciering van de federale overheid?
begrotingsevenwicht in 2015 vereist substantiële consolidatie-inspanning
voornamelijk via een beperking van de overheidsuitgaven gelet op de omvang van de saneringsoperatie, kunnen ontvangstenverhogingen wellicht niet worden uitgesloten (maar een verhoging van de heffingen op arbeid is niet wenselijk)
•
de huidige context kan - meer dan voorheen - een politiek draagvlak creëren om de efficiëntie van de fiscale uitgaven onder de loupe te nemen en aanpassingen door te voeren
8
4
Begrotingsdoelstellingen tot 2015 (procenten bbp) 1
0
-1
-2
-3
-4
-5 2011
2012
2013
Begrotingstekort bij ongewijzigd beleid¹
2014
2015
Doelstelling stabiliteitsprogramma (april 2011)
Bronnen: HRF, NBB. Zoals geraamd door het Federaal Planbureau in mei 2011. 1
9
Kenmerken van de Belgische overheidsfinanciën Impliciete heffingsdruk op arbeid
Primaire uitgaven (procenten bbp)
50
55
(2009)
45 40 50 35 + 6.9
30 25
45
20 15 40 10 5 35
0 2000
2002
2004
2006
Primaire uitgaven
2008
2010
IT BE FR FI AT DE NL EE SI ES LU SK EL CY IE PT MT
Gemiddelde¹ van het eurogebied
Bronnen: EC, INR. 1 Ongewogen gemiddelde.
10
5
Bedankt voor uw aandacht
11
6
