1.2.17. Nederlands
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie. De collectie Nederlands bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde vanaf begin tot heden, en in mindere mate op het gebied van Fries en Afrikaans.13 Het vak Nederlands bestaat aan de Universiteit Leiden sinds 1797. Het was de tijd van de Bataafse Republiek, toen de regering streefde naar eenheid in het land op allerlei gebied: ook door de taal en de spelling per decreet te formaliseren. Daarom stelde men een leerstoel in voor ‘Vaderlandse taal en welsprekendheid’. De eerste hoogleraar in het nieuwe vak, Matthijs Siegenbeek, was een predikant met grote voorkeur voor klassieke welsprekendheid. Behalve het eigen bezit kan de UB ook beschikken over de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL), die haar bibliotheek sinds 1876 als bruikleen aan de UB heeft overgedragen. De oprichting van de MNL vond plaats op 26 maart 1766; een klein aantal boeken was toen reeds aanwezig en vormde de kern van de latere bibliotheek. Uitbreiding vond aanvankelijk plaats door schenkingen; een legaat van het in 1788 overleden M.N.L-lid Alewijn legde de grondslag voor de uitgebreide handschriftenverzameling. Vanaf 1780 begon zich een welbewust aanschaffingsbeleid af te tekenen. De groeiende bibliotheek verhuisde in de negentiende eeuw verscheidene keren, maar vond in 1876 onderdak in de Leidse universiteitsbibliotheek, waar op 2 oktober van dat jaar een bruikleenovereenkomst werd getekend die ook nú nog van kracht is. Het uitgangspunt van de overeenkomst is, dat beheer en administratie van de MNLbibliotheek gescheiden blijven van die van de Universiteitsbibliotheek. Het beheer van de boeken – inclusief de uitlening – werd overgenomen door de UB, de aanschaffing daarentegen bleef voorbehouden aan de MNL Deze heeft bij het bruikleencontract de verplichting op zich genomen “om zoover haar finantieel vermogen strekt, hare boekerij, bepaaldelijk wat betreft de Nederlandsche Taal- en Letterkunde, zoowel met nog ontbrekende werken van vroegeren tijd als met nieuw uitkomende aan te vullen en zoo mogelijk volledig te maken”. De MNL “stelt zich ten doel de beoefening van de schone letteren en de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge samenhang te bevorderen” (wet van de MNL, artikel 1) en verzamelt derhalve meer dan alleen maar Nederlands. Deze collectie geldt als een der belangrijkste in Nederland. Voor het aandeel van geschiedenis, zie Deel II - § 1.2.2 Geschiedenis.
Actuele omvang De collectie Nederlands is verdeeld over de MNL en de UB. Bellettrie wordt alleen door de Maatschappij aangeschaft, waarbij naar volledigheid wordt gestreefd. Aanschaf 1963 – 1994: 25.100 titels Aanschaf 1995 – 2006 : 12.000 titels Per jaar is de aanwas van de MNL (door aankoop en schenking) ca 900 boeken; daarnaast zijn er 200 abonnementen op tijdschriften, reeksen, meerdelige – en losbladige werken. De electronische aanschaf bedroeg het laatste jaar 2 e-tijdschriften en 6 e-bestanden. De UB-collectie neemt per jaar toe met ca 175 boeken ; daarnaast zijn er 100 abonnementen. Aan digitaal materiaal beschikt de collectie over 12 e-tijdschriften en 49 andere digitale bronnen. 13 Voorzover daarvoor andere bijzonderheden gelden dan voor het domein Nederlands, worden de deeldomeinen Fries en Afrikaans apart besproken aan het eind van de tekst van het domein Nederlands, zie § 1.2.17a en 1.2.17b.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL •
•
• • • •
Geschiedenis: De MNL heeft Vaderlandse geschiedenis als aanschafgebied, maar ook hier geldt dat MNL-bezit niet op een studiezaal geplaatst mag worden. Het grootste deel van de collectie Vaderlandse geschiedenis in de UB is dus MNL-bezit, uitgezonderd de boeken op de Studiezaal Geschiedenis. Algemene Taalwetenschap: De Nederlandse taalkunde houdt zich niet meer alleen bezig met de Nederlandse taal, maar kijkt, wat theorievorming betreft, ook over de grenzen en betreedt dan het gebied van de Algemene Taalwetenschap. Algemene Literatuurwetenschap: Voornamelijk op het gebied van theorievorming. Duitse taal en cultuur: Vooral in de middeleeuwen is de scheiding tussen Duits en Nederlands nog niet goed te trekken. Theologie: Middeleeuwse religieuze teksten worden vaak door medioneerlandici gebruikt voor onderzoek naar middelnederlandse taal- en letterkunde. Bijzondere Collecties: handschriften en oude drukken. Veel bronnenmateriaal voor het Nederlands wordt , om diverse redenen, aangeschaft en bewaard op de afdeling Bijzondere Collecties. Ook bibliofiel materiaal, dat voornamelijk wordt gekocht door de MNL, vindt hier een plaats.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Koninklijke Bibliotheek (KB) is houder van het vrijwillig Depot van Nederlandse publicaties en verwerft daarom in principe alles wat in Nederland verschijnt en tevens literatuur over Nederland die in het buitenland gepubliceerd wordt. Vooral voor bellettrie en regionale geschiedenis leunt de Leidse collectie zwaar op de KB. Met andere Nederlandse universiteits- en instituutsbibliotheken is contact in de vorm van een vakreferentenoverleg, twee keer per jaar, maar geen afbakening van terreinen: iedere instelling richt zich naar de eigen opleiding.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op docenten en studenten van de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur (NT&C) en de opleiding Dutch Studies (DS). De MNL-collectie is bovendien toegankelijk voor de ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. In totaal zijn er vier gewoon hoogleraren (taalkunde, oudere letterkunde, moderne letterkunde en taalbeheersing) en drie buitengewoon hoogleraren ( kinderliteratuur, Fries, didactiek)) aan de opleiding Nederlands verbonden. De opleiding Dutch Studies heeft één ( bijzonder) hoogleraar. Samen met de opleiding Duitse Taal & Cultuur vormen de opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur, en Dutch Studies het onderwijsinstituut NDD. Bij de opleiding NT&C staan circa 230 studenten ingeschreven., bij de opleiding DS circa 90. De instroom per jaar is bij Nederlandse Taal en Cultuur circa 60 studenten en bij Dutch Studies circa 30. Onderwijs De opleiding NT&C bestaat uit vier secties: Taalkunde, Taalbeheersing, Oudere Letterkunde en Moderne Letterkunde. Deze secties vervullen uitvoerende en adviserende taken ten aanzien van het onderzoeks- en onderwijsprogramma van de opleiding en functioneren tevens als overlegorgaan tussen de betrokken docenten en studenten. Als masterspecialisatie bestaat sinds 2005 ook de opleiding Journalistiek en nieuwe media. Naast deze secties bestaat nog de discipline Boekwetenschap. De opleiding Dutch Studies verzorgt onderwijs aan studenten met een buitenlandse vooropleiding op het gebied van de Nederlandse taal, literatuur, cultuur en geschiedenis.
Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. Onderzoek Docenten zijn verbonden aan de onderzoeksinstituten Pallas (letterkunde) en LUCL (taalkunde).
Doelgroepen buiten UL De MNL-collectie is , behalve voor studenten en docenten van de UL, toegankelijk voor de ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die ook buiten Nederland kunnen wonen.
Zwaartepunten De UB-aanschaf richt zich op tegenwoordig voornamelijk op literatuur op vakonderdelen waarop de MNL niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing en vakdidactiek. Het onderwijs kent geen specifieke zwaartepunten: de hele Neerlandistiek is onderwerp van onderzoek en onderwijs: Moderne letterkunde, Oudere letterkunde, Moderne taalkunde, Historische taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap. De MNL-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd: gestreefd wordt naar een complete aanschaf van de hedendaagse Nederlandse bellettrie.
Gebruik Volgens de Wet van de M.N.L., bijlage 1, artikel 4. 2003 mag het bezit van de MNL niet openbaar (in open opstelling) geplaatst worden. Dit geldt zowel voor boeken én voor tijdschriften. In uitzonderingsgevallen kan de bibliotheekcommissie van de MNL toestemming geven van deze regel af te wijken.
Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Nederlands richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Nederlandse taal en cultuur en Dutch Studies en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. Verder is de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (M.N.L.) beschikbaar voor de ( circa 1200) leden van de Maatschappij. De collectie van de M.N.L. is een bruikleen sinds 1876. Onderwijs De Opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur, Dutch Studies en Duitse Taal en Cultuur vormen samen het onderwijsinstituut NDD: De bacheloropleiding Nederlandse taal en cultuur bestaat uit vijf deelgebieden: Moderne Letterkunde, Oudere Letterkunde, Taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap. Er zijn verschillende masterprogrammas: • Doorstroommaster (éénjarig) • Onderzoeksmaster (tweejarig) • Educatieve master (tweejarig, met name gericht op een baan in het onderwijs) • Diverse andere éénjarige masters, bijvoorbeeld op het gebied van boekwetenschap of journalistiek. De Opleiding Nederlandkunde/Dutch Studies verzorgt voor studenten met een buitenlandse vooropleiding onderwijs op het gebied van de Taalverwerving, Nederlandse taal, Letterkunde,
Kunstgeschiedenis, Geschiedenis en Cultuur en Maatschappij. Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. De master Dutch Studies is dus eveneeens bedoeld voor internationale studenten. Onderzoek Het onderzoek van de Opleiding NT&C van de secties Oudere letterkunde en Moderne Letterkunde is ondergebracht in het onderzoeksinstituut Pallas. Het taalkundig onderzoek is deels ondergebracht bij het LUCL. De sectie Taalbeheersing opereert zelfstandig. Het onderzoek van de Opleiding Nederlandkunde / Dutch Studies is ondergebracht in drie van de vier Onderzoeksinstituten van de Faculteit der Letteren: CNWS, LUCL en Pallas. Elders in de Faculteit der Letteren zijn bij de opleidingen Duits, Engels en Literatuurwetenschap onderzoekers werkzaam op onderwerpen die raken aan de Nederlandse taal en cultuur. Zij steunen voor hun onderzoek mede op de collecties op dit vakgebied. Verder zijn nog een aantal NWO-onderzoeken relevant: 1. Men of Letters. Medieval Dutch Literature and Learning. NWO VIDI 2004-2009. 2. Dutch as a construction language. Vanaf 2004. 3. Stilistiek van het Nederlands. Vanaf 2007. Aantallen NT&C Gewone hoogleraren Bijzondere hoogleraren Overige vaste staf AIO’s , promovendi MA-studenten BA-studenten e 1 jaars in 2007
5 4 21 18 31 189 60
Aantallen Dutch Studies Gewone hoogleraren Bijzondere hoogleraren Overige vaste staf AIO’s , promovendi MA-studenten BA-studenten 1e jaars in 2007
1 1 10 8 91 24
Aankoop en –methodiek
Aanschaf gebeurt via de boekhandel of bij uitgevers rechtstreeks. De selectie vindt voornamelijk plaats door middel van het doornemen van de weeklijsten van de Nederlandse bibliografie die verzorgd wordt door de KB-Den Haag. (http://netuit.kb.nl/kozijn.htm?inleiding.ned ) Verder vormen de vaktijdschriften een belangrijke bron, daarnaast recensies in dag- en weekbladen en folders. Incidenteel wordt aangeschaft op beurzen, tentoonstellingen en bij symposia. Selectiecriteria
De UB-aanschaf richt zich op ’t ogenblik voornamelijk op het onderwijs: boeken voor de studiezaal en literatuur op vakonderdelen waarop de M.N.L. niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing, vakdidactiek. De M.N.L.-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd.
NBC
18.10
18.11
17.61-17.63
06.21-06.29
Vakgebied
Nederlandse taalkunde
Nederlandse Letterkunde
Taalbeheersing
Boekwetenschap
Opmerkingen Taalkunde van het hedendaags Nederlands en de historische taalkunde Taalverwerving. Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal bij de Opleiding Dutch Studies Didactiek v.h. Nederlands Hedendaagse taalkunde; Het ontstaan van taalregels, psycholinguistiek [ook ATW]
Niveau Collectievorming Cijfers 1-10 Huidig
Gewenst
9
9
5
7
6
7
6
7
Middeleeuwen tot heden Onderzoek naar de betrekkingen tussen de Nederlandse en Duitse Letterkunde in de 14e eeuw, in het bijzonder op het terrein van de mystieke literatuur [ook Duits en godsdienstwetenschappen
6
8
Vertaalde literatuur
6
7
Bibliofiele uitgaven
6
7
Jeugdliteratuur. Alleen secundaire literatuur
5
5
Wordt niet door M.N.L. aangeschaft, alleen door UB
5
9
Interpretatie en argumentatie ( in juridische context) [ook bij Juridisch}
5
9
Retorica en debat [ook bij ATW en Klassieke talen]
5
9
Wetenschapsjournalistiek en schrijfonderzoek [ook bij Nieuwe media]
6
9
Geschiedenis van boekhandel en uitgeverij
1
1
Beschikbare middelen •
•
In 2007 bedroeg het UB-budget voor Nederlands: € 6105. Daarvan is € 1067 uitgegeven aan monografieën, € 3518 voor tijdschriften en ca. € 1500 voor andere lopende verplichtingen (seriewerken, losbladige werken, meerdelige werken). Het budget van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde bedraagt € 35.000, waarvan ca. 50%.het domein Nederlands betreft en 50% de vaderlandse geschiedenis. Daarvan is € 18.000 uitgegeven aan monografieën, € 12.000 voor tijdschriften en € 5000 voor andere lopende verplichtingen.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De M.N.L. ontvangt per jaar circa 1200 schenkingen, veelal publicaties van de leden. Het is de bedoeling op korte termijn in gesprek te gaan met het bestuur van de M.N.L. over de vraag in hoeverre hier dezelfde selectiecriteria kunnen gelden als voor de collectievorming in het algemeen 1.2.17a Fries
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Eelco Verwijs (1830-1880) heeft een schitterende grondslag gelegd voor de Friese collectie door al zijn boeken aan de Maatschappij te vermaken. De schrale jaren voor en na de oorlog maakten het onmogelijk om de bibliotheek op peil te houden; pas in de jaren zestig zou de opgelopen schade enigszins worden hersteld maar er bleven grote lacunes.
In 2001 is de bibliotheek van de Maatschappij verrijkt met een collectie boeken en tijdschriften op het gebied van de Friese taalkunde, letterkunde en plaatselijke geschiedenis, tezamen zo’n 850 titels, afkomstig van professor E.G.A. Galama, oud- hoogleraar Fries in Leiden.
Algemene omvang De aanschaf voor de collectie Fries bedroeg in de periode 1963-2006 bedroeg, afgezien van de collectie-Galama, ruim 800 titels. Per jaar worden ongeveer 40 titels aangeschaft. Er is 1 digitaal bestand op het terrein van Fries.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL. Er zijn raakvlakken met Nederlands en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (met name de specialisatie Oudgermaans).
Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Fryske Akademy in Leeuwarden bezit de grootste collectie Fries in Nederland.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Oud-Friese taal-en letterkunde kan op ’t ogenblik als keuzevak gevolgd worden. Er is één (buitengewoon) hoogleraar Oudere Friese taal- en letterkunde, een bijzondere leerstoel namens de Fryske Akademy.
Zwaartepunten Oudere Friese taal-en letterkunde.
Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De cursus Oud-Friese taal en letterkunde kan zelfstandig gevolgd worden, maar bijvoorbeeld ook ingepast worden bij de minor Mediëvistiek of bij de specialisatie Oudgermaans van de Opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap. Er is 1 (één) bijzonder hoogleraaar. Beschikbare middelen
Er is geen afzonderlijk budget voor Fries, aanschaf gebeurt uit het krediet Nederlands (voor de UB) en uit het M.N.L.-krediet. In 2007 is er voor circa € 400 besteld (22 titels). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De M.N.L .krijgt wel eens wat Friese bellettrie ten geschenke, zo’n 20 boeken per jaar. 1.2.17b Afrikaans
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie Afrikaans bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied van de (Zuid-)Afrikaanse taal- en letterkunde vanaf begin tot heden .
Actuele omvang
Voor Afrikaans zijn in de periode 1963-12006 een kleine 1000 titels aangeschaft; per jaar worden ongeveer 40 titels aangekocht. Er zijn twee elektronische bestanden op het gebied van Afrikaanse geschiedenis.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties De bibliotheek van het NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika) in Amsterdam heeft een zeer uitgebreide collectie Afrikaans. Het ASC (Afrika StudieCentrum) in Leiden bevat behalve taal- en letterkunde van ZuidAfrika ook literatuur over de geschiedenis en de sociologie.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Binnen de master Moderne Letterkunde bij de Opleiding Nederlandse Taal & Cultuur wordt een college Afrikaanse Letterkunde gegeven. Er is samenwerking met de Opleidingen Dutch Studies en Engels over Postkoloniale letterkunde.
Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Afrikaans is onderdeel van de master Nederlandse taal en cultuur. In 2008 wordt een werkgroep Afrikaans georganiseerd samen met de opleiding Engels. Er is 1 docent. Aankoop en –methodiek
Aanschaf gebeurt meestal bij een vaste leverancier in Zuid-Afrika. Beschikbare middelen
Er is geen zelfstandig budget voor Afrikaans; de aanschaf gebeurt uit het krediet voor Nederlands (641) en van de M.N.L. Er wordt voor circa € 300 per jaar gekocht ( 20 titels).
