1.2.10. Japans (en Koreanistiek)
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De studie van Japan en het Japans door Nederlanders begon al voor er een opleiding in Nederland bestond. Op Deshima bij Nagasaki had de VOC een handelspost waar om praktische redenen zulke studie werd verricht. En hand in hand daarmee ging het verzamelen van Japanse boeken en publiceren van studies en andere werken. In de 19e eeuw groeide dit proces aanzienlijk, o.a. door de inspanningen van J.F. van Overmeer Fisscher, J.L.C. Pompe van Meerdervoort, J.H. Donker Curtius en Philip Franz von Siebold. Von Siebold (17961866) verzamelde niet alleen veel Japanse boeken maar ook kunst- en gebruiksvoorwerpen, natuurhistorische specimina (opgezette dieren, etc.), die nu belangrijke onderdelen vormen van het Rijksmuseum voor Volkenkunde en de Hortus botanicus te Leiden. Bij de compilatie van zijn magnum opus (Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan) werd Von Siebold bijgestaan door o.a. J.J. Hoffmann (1805-1878), die in 1855 de eerste hoogleraar Japans en Chinees in Leiden (en Europa) zou worden. Hoffmann maakte ook studie van Korea en Koreaans. Rond 1880 kwamen de Japanse bibliotheken van Von Siebold e.a. in het bezit van de Universiteitsbibliotheek te Leiden, gevolgd door schenkingen van andere verzamelingen. Pas in 1917 kreeg Leiden een nieuwe hoogleraar in de Japanologie (M.W. de Visser). Japanse boeken werden opgenomen in de UB of de bibliotheek voor Sinologie. En pas in 1969 ontstond een apart Centrum voor Japanologie met eigen bibliotheek onder prof. dr. F. Vos (professor Japanologie & Koreanistiek van 1958 tot 1983). Vanaf 1981 bevinden centrum en bibliotheek (mét eigen bibliothecaris) zich in het Arsenaal. Een poging halverwege de jaren 1980 een apart Documentatie Centrum voor Japan op te richten is helaas gestrand door de toen reeds inzettende bezuinigingen op de universiteit. De studentenaantallen stegen echter in die jaren explosief (120 eerstejaars in 1985), het aantal stafleden met zeer uitlopende specialismen ook. Lag de nadruk tot dan toe op taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en filosofie, klassieke literatuur, theater en (kunst-) geschiedenis, vanaf de jaren tachtig kwamen er specialismen bij als politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en economie. Het budget voor de Talen en Culturen van Japan en Korea (TCJK) groeide van ca. fl. 16.000 per jaar in de jaren 1980 naar fl. 41.000 eind jaren 1990. Hoewel op het oog een forse verhoging, staat het bedrag in geen verhouding met de vele specialismen in, toen nog de vakgroep, het grote aantal studenten, en de forse, gemiddelde boekprijs in Japan, een veelvoud van de gemiddelde boekprijs in China, en zelfs Korea. Ruwweg de helft van het jaarlijkse budget gaat naar periodieken. Dat de aanwinstenlijst de laatste jaren toch nog zo’n 2000 banden per jaar telde (Japan en Korea samen), is te danken aan de NWO gelden (zo’n €8000 per jaar), en andere subsidies en donaties. Vanaf 1984 kan de bibliotheek periodiek een beroep doen op de I.A. Ailion Foundation indien het om aanschaf gaat met betrekking tot Japans-Nederlandse betrekkingen. Ook wordt er ‘support’ gegeven door de Japan Foundation, de Korea Foundation, etc., maar deze steun is niet structureel en kan van jaar tot jaar verschillen. Verder zijn er uitwisselingsrelaties met bibliotheken van de Universiteit van Tokyo en andere Japanse en Koreaanse bibliotheken. Een gunstige ontwikkeling is van dit moment is de lage stand van de Yen ten opzichte van de Euro. Door aanschaf, donaties, exchange en library donation programs zijn de volgende deelcollecties van belang. • Door een 80 jaar oude uitwisselingsrelatie met het Historiografisch Instituut van de Universiteit van Tokyo is er grote collectie historisch bronnenmateriaal • Door een schenking van de Bank of Tokyo is in de jaren negentig een belangrijke, meervoudige publicatie op het gebied van de studies van het Shinto aangeschaft.
Een grote collectie microfilms van Engelstalige kranten verschenen in Japan tussen 1870 en 1920 • Een groeiende collectie DVD’s met Japanse films en anime (= tekenfilm), één van de belangrijkste cultuuruitingen van het hedendaags Japan • Een collectie van honderden oude (pre-Meiji = voor 1868) Japanse boeken. •
Actuele omvang In de gegevens over omvang wordt geen onderscheid gemaakt tussen de Japanse en de Koreaanse collectie. De werken staan echter niet door elkaar gezet, maar in aparte kasten; dat geldt ook voor het westerstalige materiaal. Bij de Japanstalige boeken is op dit moment slechts een ruwe schatting van het aantal titels te geven, omdat veel van deze werken als meervoudige publicaties onder een koepeltitel verschijnen. Hieronder is dus het aantal Japanse boeken in aantal banden gegeven. Tijdschriften (lopende): 200 titels
Daarnaast zijn er honderden tijdschriften die niet meer “lopend” zijn, hetzij door opheffing van het tijdschrift, hetzij door annuleren van het abonnement, hetzij door het feit dat slechts enkele jaargangen door schenking in de collectie terecht zijn gekomen. In JSTOR en Project MUSE bevinden zich een tiental electronische tijdschriften, in het Engels, op het gebied van de Japanologie. Overigens zou een ruimer JSTOR-abonnement toegang verschaffen tot meer Japan-gerelateerde tijdschriften, zoals Journal of the Teachers of Japanese. Naslagwerken: 120 meter
De definitie van een “naslagwerk” ten opzichte van een monografie is niet altijd duidelijk te trekken. Hierboven is het aantal meters “naslagwerken” in de leeszaal vermeld, werken dus die alleen ter inzage zijn. Verschillende naslagwerken zijn electronisch raadpleegbaar Monografieën: 43000 banden
Hier wordt papieren banden bedoeld. De verspreiding van e-books is op dit moment in Japan, bijv. in vergelijking met China, gering. Overige materialen
Er bevinden zich op dit moment 690 DVD/Video’s in de collectie. Daarnaast duizenden microfilms en –fiches, geluidsbanden, dia’s, kaarten en grammofoonplaten, die wat meters betreft relatief weinig ruimte innemen.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Japanologie, ook wel Japankunde, of in het Engels Japanese Studies omvat alle onderwerpen op het gebied van Humanities, Arts en Social Studies, d.w.z. taal- en literatuurwetenschap, religie, filosofie, kunst en cultuur, recht, politiek, economie, sociologie en antropologie. In alle bibliotheken van de bovengenoemde domeinen, bijvoorbeeld de FSW bibliotheek of de bibliotheek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid zijn enkele (westerstalige) titels te vinden met betrekking tot Japan. De bibliotheek van het Instituut Kern heeft een collectie die van groot belang is voor de studie van het boeddhisme, en dus van belang is voor stafleden en studenten van Japanologie die zich met het Japans boeddhisme bezighouden. De bibliotheek van het Sinologisch Instituut bezit talloze boeken met raakvlakken met de studie Japanologie, zeker voor de stafleden en studenten die het Chinees machtig zijn. De vele
Japanstalige titels in deze bibliotheek betreffen over het algemeen Chinese studies, nog steeds een groot en belangrijk vakgebied in de Japanse academische wereld. De voormalige bibliotheek van het Bureau Buitenland (code BURBUI) staat in leeszaal van de TCJK bibliotheek (al waar ook de uitlening) en bevat meerdere titels die ook voor O&O van TCJK van belang zijn. Deze collectie wordt beheerd in samenwerking met Sinologie. Tot de Bijzondere Collecties van de UB behoren sinds de splitsing van “de Siebold-collectie” in de tweede helft van de negentiende eeuw een duizendtal oude oude Japanse boeken.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er zijn, buiten de bibliotheek TCJK, in Nederland geen andere bibliotheken die met betrekking tot Japan breed collectioneren. Het Museum voor Volkenkunde in Leiden heeft een collectie op het gebied van Japanse kunst, en ‘de helft’ van de Sieboldcollectie. Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden, en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie hebben een collectie boeken en tijdschriften over de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. De bibliotheek van het Rijksmuseum te Amsterdam heeft een collectie boeken over vooral Japanse schilderkunst. Met de Oostaziatische afdeling van de Staatsbibliothek Berlin is er een afspraak gemaakt over IBL (= blauer Leihverkehr”). In onderhandeling binnen een consortium van Europese bibliotheken met o.a. Oxford Bodleian Library, British Library, BULAC (Paris) is een abonnement op JapanKnowledge, een online referentie database.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De TCJK collectie richt allereerst zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Talen en Culturen van Japan en de Opleiding Talen en Culturen van Korea. In nauwe samenwerking met de staf wordt acquisitie van nieuw materiaal bepaald. Rondleidingen in de bibliotheek en instructie van het gebruik ervan wordt de studenten aangeboden in afspraak met de docenten, zodat de instructie zich kan toespitsen op een bepaald onderwerp, bijv. raadplegen van electronische bestanden. Visiting researchers van het aan de Opleiding verbonden Modern East Asia Research Centre (MEARC), en onderzoekers binnen het VICI-project van TCJK en TCC maken actief gebruik van de bibliotheekfaciliteiten. Op verzoek van stafleden worden (buitenlandse) bezoekers in de bibliotheek rondgeleid, en eventueel op weg geholpen bij een langer verblijf in het kader van onderzoek. In overleg met de staf worden kleine tentoonstellingen in de bibliotheek georganiseerd. Verder is de bibliotheek relevant voor onderzoekers en studenten van de Opleiding Talen en Culturen van China, Talen en Culturen van India en Tibet, Archeologie, Kunstgeschiedenis, Vergelijkende Indo-europese Taalwetenschap, Politicologie, Filosofie, Godsdienstwetenschappen en Film.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Aangezien de collectie uniek is in Nederland, worden er vanuit het hele land IBL verzoeken gedaan. Ten eerste andere universiteiten, maar relatief ook veel openbare bibliotheken (literatuur in vertaling bijvoorbeeld), scholieren die profielwerkstukken maken in hun eindexamenjaar. Hoewel geen doelgroep gezien vanuit een academisch perspectief, maar wel veelvuldig gebruiker zijn de in Nederland, en vooral in de omgeving Leiden, wonende Japanners en Koreanen.
En voorts: Onderzoekers, staf, en studenten van instellingen en instituten als het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS – KNAW), het Vredespaleis, Institute of Social Studies, Instituut Clingendael (allen regio Den Haag) en het NIOD te Amsterdam. • Studenten die in het kader van internationale overeenkomsten naar Leiden komen (o.a. met Venetie, Paris, Napels, etc.). • Onderzoekers, uitgenodigd door het MEARC, uit de Verenigde Staten, Japan en Taiwan. • Studenten Japanologie en Koreanistiek uit Leuven en Gent. •
Zwaartepunten Zwaartepunten in de aanschaf van Japanstalig materiaal zijn: (pre-moderne) geschiedenis, filosofie/ideeëngeschiedenis (modern en pre-modern), boeddhisme, antropologie, kunst, film, linguïstiek, buitenlandse betrekkingen/politiek, en literatuur. In de aanschaf van niet-Japanstalig (hoofdzakelijk Engelstalig) materiaal probeert de bibliotheek op een zo’n breed mogelijk gebied aan te schaffen, i.v.m. grote aantallen eersteen tweedejaars studenten die nog geen of nauwelijks Japans lezen. Ze kunnen kiezen uit een breed scala aan onderwerpen: taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en filosofie, literatuur, theater, (kunst-) geschiedenis, politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en economie
Fysieke staat In het algemeen verkeren de boeken zich in goede staat. Strepen en krassen komt helaas voor. Over het algemeen worden gebonden edities gekocht van de westerstalige boeken, behalve indien het gaat om dissertaties via University Microfilms International/ProQuest. Bij Japansen Koreaantalige werken bestaat die keus over het algemeen niet. Japanstalige wetenschappelijke werken zijn veelal luxe uitgevoerd: gebonden en in een slipcase (ook goed tegen het stof). Boeken die in slechte staat verkeren gaan naar de binder. Ook de antieke Japanse boekjes verkeren in goede staat. Indien de (typische) Japanse binding loslaat worden ze in huis gerepareerd.
Gebruik Tijdschriften, naslagwerken, kostbare of antieke werken worden niet uitgeleend. Boeken die gebruikt worden in de (werk)colleges worden onttrokken aan uitlening en ter inzage in de leeszaal gezet. Deze boeken worden door de grote studentenaantallen intensief gebruikt. Hierdoor is de aanschaf van dubbele exemplaren af en toe noodzakelijk
Ontsluiting De meeste westerstalige boeken zijn sinds de jaren 1980 voorzien van GOO. Verder worden de boeken van LoC trefwoorden voorzien, vanwege de fijnmazigheid wordt een oude HarvardYenching-codificatie nog gebruikt. Japanstalige werken bevinden zich nog gedeeltelijk in een kaartenbak. De hoop is om middels het AlephCJK-project ook Japanstalig (en Koreaanstalig) materiaal op grote schaal digitaal te kunnen ontsluiten. Verder wordt een project voorbereid om de video (VHS)-collectie te digitaliseren en zo toegankelijker te maken.
Collectievormingsprofiel Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.)
Opleiding Talen en Culturen van Japan:
stafleden • Er zijn op dit moment zes gewone dan wel bijzonder hoogleraren • De overige vaste staf bestaat uit 12 personen. Daarnaast zijn door de recente toevloed aan studenten tijdelijk taaldocenten aangesteld. • In 2008 wordt ook de aanstelling van drie UD’s verwacht (waarvan twee voor een periode van drie jaar) • AIO’s en promovendi: 6 studentenaantallen • MA-studenten: 5 • BA-studenten: 135 e • 1 -jaarsstudenten in 2007: 169 • Bijvakstudenten ca. 30 Affiliaties: • CNWS • MEARC • VICI-project Aankoop en -methodiek
Alvorens tot aankoop over te gaan vergaart de bibliotheek op diverse manieren bibliografische gegevens: • catalogi van uitgevers • catalogi met alle beschikbare publicaties per vakgebied (d.w.z. economie, linguïstiek, etc.) • boekbesprekingen in toonaangevende vaktijdschriften • electronische nieuwsbrieven • raadplegen van websites van belangrijke uitgevers. Per jaar is de boekproductie in Japan ongeveer 65.000 titels. Hieronder bevinden zich uiteraard veel boeken die niet voor aankoop van onze bibliotheek in aanmerking komen, zoals op het gebied van de natuurwetenschappen, belletrie, hobbyboeken etc. De catalogi, nieuwsbrieven, ed. worden ter beoordeling aan de vakspecialisten voorgelegd. De vakspecialisten komen ook regelmatig naar de bibliotheek met hun desiderata. Westerstalige boeken worden vaak zonder consultering met de stafleden aangeschaft. Aanschaf van de westerstalige boeken gaat via Aleph Aquisitions, de Japanstalige werken worden via vendors aangeschaft Selectiecriteria
Westerstalige collectie: Om de studenten met de vele facetten van Japan kennis te kunnen laten maken, komt bijna elk thema voor aanschaf in aanmerking (zie ook hierboven bij zwaartepunten). Thema’s als de geschiedenis van de geneeskunde in Japan komt uiteraard ook voor aanschaf in aanmerking, vanwege de Nederlandse invloed daarin. Nadruk ligt op monografieën. Japanstalige collectie: Op de specialismen van de aanwezige stafleden moet “dieper” gecollectioneerd worden. Dit zijn: • Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië (ud gedeeld met Sinologie) • Geschiedenis en intellectuele geschiedenis van het pre-moderne Japan (leerstoel) • Materiële cultuur, food studies (ud/VIDI-project) • Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor (uhd) • Kunst en materiële cultuur (leerstoel) • Beeldende kunst, m.n. schilder- en prentkunst, vnl. ukiyo-e (leerstoel) • Filosofie/ Ideeëngeschiedenis van het moderne Japan (leerstoel)
• • • • • •
Linguïstiek (ud) Moderne geschiedenis (ud) (pre)moderne politieke en intellectuele geschiedenis (leerstoel en ud) Klassieke en moderne literatuur/film (leerstoel) boeddhisme en Japanse religies (vnl. esoterisch boeddhisme en pelgimages) (ud) religieuze- en urbane antropologie (ud)
Gedwongen door een beperkt budget en door de hoge boekenprijs in Japan heeft de bibliotheek altijd voorrang gegeven aan de aanschaf van westerstalige monografieën, naslagwerken, en belangrijke seriële of meervoudige publicaties van vooral bronnenmateriaal (“De verzamelde werken van …”, “De grote serie van de klassieke literatuur”, etc.). Om meer diepte te geven aan de bovenstaande specialismen zou meer ruimte moeten komen Japanstalige monografieën aan te schaffen. Lacunes zijn: • Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië • Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor • Linguïstiek • Moderne geschiedenis • Moderne literatuur • Film Deze lacunes zijn deels “ontstaan” door reorganisatie van de opleiding, waardoor er nieuwe specialismen binnen de opleiding zijn gekomen. Ouder materiaal (vnl. 20ste eeuw) wordt en zal moeten worden aangeschaft om lacunes te vullen, bijvoorbeeld zoals op het gebied van de filosofie van de 20ste eeuw is gebeurd. Hoofdzakelijk wordt materiaal in het Japans en Engels aangeschaft, acquisitie van Nederlands-, Duits-, en Franstalig materiaal beperkt zich tot belangrijke studies (vooral in het Nederlands verschijnen weinig wetenschappelijke werken, maar er worden wel Nederlandse vertalingen van Japanse literatuur via geschenken of de tweedehands boekhandel in de collectie opgenomen. Japanstalig materiaal komt in van honderden verschillende uitgevers, met een nadruk op wetenschappelijke uitgevers als Iwanami shoten en Yoshikawa kobunkan. Een gemiddelde boekenprijs is moeilijk te geven, want deze hangt sterk af van het onderwerp. Prijzen van Boeddhistische monografieën schommelen tussen de €100 en €200. Werken op het gebied van politieke wetenschap kosten over het algemeen niet meer dan €100. Bij het westers (Engelstalig) materiaal zijn Routledge/Curzon (Taylor & Francis Group), en diverse Amerikaanse University Presses de belangrijkste. Gemiddelde boekenprijs bij Routledge is ₤75. Het aanbod aan electronische bronnen is om verschillende reden beperkt, maar zal in de nabije toekomst uitgebreid worden. Het niveau van de publicaties is hoofdzakelijk wetenschappelijk, maar Japanstalige literatuur en beeldromans zijn ook in ruime mate voorhanden, omdat ze een belangrijke rol spelen in het onderwijs. Beschikbare middelen
Structureel (2007) regulier aanschafbudget UL: Ailion Foundation Tijdelijke / incidentele budgetten 2007 12
€ 24.434 € 11.33112
Geoormerkte subsidie voor aanschaf materiaal Nederlands-Japanse betrekkingen.
BGW (01-H04-2007 ) BGW NW kunst (01-H17-2007)
€ 10.290 € 2500
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Naar schatting 30 tot 50 % van de jaarlijkse aanwinsten betreffen schenkingen. Deze zijn onder te verdelen in verschillende categorieën: • Exchange A, voorbeeld: het Historiographical Institute, University of Tokyo, stuurt jaarlijks ca. 15 (dure) boeken met historisch bronnenmateriaal, deel uitmakend van een langlopende series • Exchange B, voorbeeld: de National Diet Library stuurt lijsten met boek- en tijdschrifttitels die naar wens aangekruist kunnen worden • Foundations uit Japan schenken, tot aan een bepaald bedrag, boeken die door de onszelf op een “verlanglijst” zijn ingeleverd. Soms tegen betaling portokosten. • “Ongevraagde” schenkingen. De bibliotheek houdt altijd het recht zelf te beslissen over elk individueel boek in de geschonken collectie. D.w.z. dubbele exemplaren, en boeken die in geen relatie staan tot de studie Japans, worden niet in de bibliotheek opgenomen. • Vertaalde Japanse literatuur wordt niet actief aangeschaft, tenzij het wetenschappelijke, geannoteerde vertalingen van klassieke werken betreft, maar komt wel binnen via schenkingen. Deselectie • •
•
Dagkranten worden vernietigd, nadat een verkleinde maanduitgave is ontvangen Onderdelen van de Japanstalige collectie op het gebied van economie en rechten zijn op dit moment geen specialismen in het O&O en zouden naar de UB kunnen worden overgebracht. Afstoten is kapitaalvernietiging. Er zijn geen onderdelen aan te wijzen die mogelijk beter in andere collecties passen. Andersom is wellicht de plaatsing van de oude Japanse boekjes uit de UB naar het Domein Japan te overwegen, vanwege de daar aanwezige expertise.
