Beheerplan Houtwallen
Voor
Mariënwold
Na Opdrachtgever : Gemeente Steenwijkerland Beheerder groen: Hendrik Betten
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 3
4. INVENTARISATIE 10
Houtwallen op het Mariënwold
Huidig beeld
Aanleiding
Achterstallig onderhoud
Doel
Verwijderen van ongewenste beplanting
Afbakening
Verwijderen van rest- en tuinafval
2. UITGANGSPUNTEN EN RICHTLIJNEN 5
Herplant en inboet van beplanting
Geschiedenis
5. REGULIER BEHEER 12
Cultuurhistorie
Algemene eisen groenbeheer
Ecologie
Reguliere maatregelen (bijlage)
Beschermen
Flora- en Faunawet
3. VISIE OP BEHEER 8
BIJLAGEN 14
Visie Streef- eindbeeld houtwal Het sortiment behorend op houtwal Beheer Samen met bewoners 2
1. INLEIDING Dit groenbeheerplan legt de maatregelen, de eisen en de verantwoordelijkheden vast voor het beheer van de houtwallen op het Mariënwold te Steenwijkerwold voor de komende 10 jaar. Houtwallen op het Mariënwold Tot op de dag van vandaag is een groot aantal houtwallen op Steenwijkerwold bewaard gebleven en zijn ze geïntegreerd in woonwijken. Mariënwold is zo’n woonwijk waar deze lijnvormige, cultuurhistorische elementen nog goed zichtbaar zijn. De houtwallen liggen dicht tegen de erfgrens van de tuinen van een aantal bewoners op het Mariënwold, Zr. Canisiahof en Gerardus Majellahof. Aanleiding Van oudsher hebben landschapselementen - zoals houtwallen, singels en kikkerpoelen - in natuur, bos en landschap een economische en/of praktische functie. Daarmee was ook het onderhoud geregeld. Zo zorgde de boer er bijvoorbeeld zelf voor dat de houtwal als afrastering voor zijn weiland goed dicht bleef. Nu de economische en/of praktische functie van veel landschapselementen verdwijnt, is ook het onderhoud niet meer vanzelfsprekend. Wat vroeger nuttig was, is nu geen noodzaak meer. Het idyllische beeld blijft bewaard in onze herinnering. Is vroeger voltooid verleden tijd, of zijn er nog kansen voor landschapselementen in de woonwijk? Bij de planfase van de woonwijk Mariënwold zijn de houtwallen behouden vanwege de belangrijke cultuurhistorische en ecologische waarde. Ook werd onderkend, dat ze van betekenis zijn als leefgebied en verbindingsweg voor plant en dier. Houtwallen vragen om specifiek beheer. Dit geldt voor houtwallen in de woonwijk en in het landschap. Doel Doelen van dit beheerplan zijn: • het vastleggen van duidelijke eindbeelden en prestatie-eisen; • helderheid scheppen omtrent verantwoordelijkheden en organisatie van het onderhoud; • inzicht krijgen in kosten van eenmalig- en regulier beheer.
3
Afbakening De volgende uitgangspunten zijn van toepassing op dit beheerplan: • de plangrens is te vinden op de kaart hieronder; • het beheerplan is van toepassing op de houtwallen (beplantingen en bomen) in het openbare groen van Mariënwold, deze worden fel groen aangegeven op de plankaart; • de oranje houtwallen op de plankaart zijn niet van de gemeente en worden niet beheerd/ onderhouden door de gemeente.
Marienwold_plankaart met houtwallen. 4
2. UITGANGSPUNTEN EN RICHTLIJNEN In dit hoofdstuk staan de geschiedenis, de uitgangspunten en richtlijnen die gelden voor het beheer van de houtwallen in de woonwijk Mariënwold. Geschiedenis Dorpen in Overijssel zijn van oorsprong boerendorpen. Er was vroeger een sterke verbinding tussen het dorp en het omliggende land dat de boeren bewerkten. In de loop der eeuwen groeiden de dorpen langzaam en zonder plan. Dat werd anders toen in de jaren ‘50 en ‘60 woningnood ontstond. De dorpen werden uitgebreid met nieuwe wijken, bedrijventerreinen en wegen. Vaak is de binding tussen dorp en het landschap hiermee verbroken en verdwenen de cultuurhistorische landschapselementen zoals houtwallen en singels. De volgende twee kaarten laat de ontwikkeling van de houtwallen en uitbreiding van de bebouwing in en om Steenwijkerwold rond 1900 en 2000 zien.
Steenwijkerwold, Gelderingen rond 1900.
Steenwijkerwold, Gelderingen rond 2000 overgebleven houtwallen fel groen. 5
Cultuurhistorie
Het hooggelegen houtwallenlandschap in de noordwesthoek van Steenwijkerland is eeuwen oud. Zuidwaarts van Paasloo en Basse loopt het land geleidelijk af richting De Weerribben en de polders. Noordwaarts reikt de helling van de stuwwal tot aan De Linde. Een houtwal is een aarden wal, een soort dijkje, begroeid met bomen en struiken. Vroeger, toen er nog geen prikkeldraad was, gebruikten boeren zo’n wal om hun vee binnen het terrein te houden. Het moest dus vooral ondoordringbaar zijn voor koeien, paarden of schapen. Bovendien konden de boeren af en toe wat bomen of struiken kappen. Dit hout werd voor van alles gebruikt: als brandhout of om gereedschapsstelen, meubels of hekken te maken. Houtwallen zijn niet alleen mooi in een landschap maar ze hebben ook nog steeds een belangrijke functie: ze werken als een windscherm voor het vee. De houtwal beschermt het vee tegen felle zon, wind en regen. Ecologie Houtwallen zijn lijnelementen en vormen vaak een langere, aaneengesloten route waarlangs dieren en planten zich kunnen verplaatsen. Dit wordt ook wel een ecologische infrastructuur genoemd. De steile wallichamen, met een zonbeschenen kant en een schaduwzijde, leveren veel insecten, paddenstoelen, mossen, vogels en kruiden op. Door de hoogte en steile taluds lopen dit soort wallen bovendien sneller uit, wat leidt tot verarming van de bodem en daardoor tot een soortenrijkere flora en fauna. Ecologisch gezien is een begroeiing het meest waardevol als er zoveel mogelijk variatie is: oude bomen naast pas uitlopende stobben, struik- en kruidlaag met meerdere soorten bomen en struiken. Beschermen In de tweede helft van de 20ste eeuw veranderde het boerenbedrijf en pasten de houtwallen en houtsingels niet goed meer in de landbouwmethoden. Het landschap raakte hierdoor steeds meer uitgekleed. Veel beplantingen werden gerooid of gingen verloren door achterstallig onderhoud. Ook in de omgeving van Steenwijkerwold verdwenen honderden meters houtwallen. Vanaf 1980 kwam de kentering. Men ging eindelijk inzien dat deze landschapselementen belangrijke cultuurhistorische en ecologische waarden hebben. Ook werd onderkend dat ze van betekenis zijn als leefgebied en verbindingsweg voor plant en dier. Nu zijn houtwallen vaak een beschermd element en worden ze door natuurbeschermingsorganisaties aangekocht en onderhouden. Op plaatsen waar ze vroeger hebben gestaan worden ze ook wel weer aangeplant.
6
7
3. VISIE OP BEHEER In dit hoofdstuk wordt de visie op het beheer van de houtwallen in de woonwijk Mariënwold beschreven. Visie
Het duurzaam in stand houden van houtsingels/ wallen en/ of bomen die een verbinding vormen tussen dorp en landschap. Streef- eindbeeld houtwal Een verhoogd grondlichaam met oude bomen op ruime afstand, naast pas uitlopende stobben en goed ontwikkelde onder begroeiing. Op de wal staat streekeigen beplanting. Deze cultuurhistorische lijnelementen geven een eigen karakter en beleving aan de woonwijk. Het sortiment behorend op houtwal Boomvormers: inlandse eik, berk, lijsterbes, esdoorn en els. Struikvormers: cornus, meidoorn, gelderse roos, sleedoorn, krent, kers, geoorde wilg, liguster, kardinaalsmuts en hazelaar. Beheer Bij hakhoutbeheer wordt de begroeiing in een cyclus van 8 tot 15 jaar bij de grond afgezet. Bij aangepast hakhoutbeheer passen deze houtwallen in de woonwijk en wordt overlast van overhangend groen beperkt. Om tot een regulier beheer over te gaan zal er eerst een aantal eenmalige maatregelen moeten worden uit gevoerd. Samen met bewoners Betrokkenheid van bewoners bij hun leefomgeving versterkt de samenhorigheid en brengen bewoners dichter bij de natuur. Samenwerking betekent daarnaast dat maatregelen die door bewoners uitgevoerd kunnen worden op ieder gewenst moment zonder tussen komst van de gemeente uitgevoerd mogen worden. Hierdoor wordt de mate van overlast verminderd.
8
9
4. INVENTARISATIE In dit hoofdstuk wordt het huidige beeld en beheer van de houtwallen in de woonwijk Mariënwold beschreven. Vervolgens worden de maatregelen beschreven die eenmalig moeten worden uitgevoerd. Eenmalige maatregelen zijn nodig om het eindbeeld te realiseren. Als alle eenmalige maatregelen zijn uitgevoerd, dan kan overgestapt worden naar het reguliere beheer, zoals is opgenomen in hoofdstuk 5 van dit beheerplan. Huidig beeld Op bepaalde stukken op de houtwal is de struikenlaag ijl en zo goed als verdwenen doordat de boomlaag het licht wegneemt. De boomlaag bestaat hier uit dicht op elkaar staande boomvormers. Elders op de houtwal is de struiklaag dusdanig uitgegroeid dat deze te breed is en overhangt in particuliere tuinen. De overstaande oudere bomen zijn niet voldoende opgekroond en er zit dood hout in de kroon. Tijdens de inventarisatie is opgevallen dat de houtwallen als stortplaats voor tuinafval worden gebruikt. Dit doet afbreuk aan het karakter van de houtwallen (en trekt helaas ook meer rommel aan). Op sommige plekken hebben omwonende de houtwal ingeplant met tuinplanten en struiken. De authentieke uitstraling van de houtwal komt hiermee in het geding. Binnen een woonwijk is het hakhoutbeheer niet afdoende. Een veelvoorkomend probleem is dat de beplanting te hard groeit en de beplanting te groot wordt. Het tuinafval en het versnipperde snoeiafval verrijkt de grond en zorgt ervoor dat ongewenste vegetatie (bijvoorbeeld brandnetels en bramen) meer kans krijgt. Achterstallig onderhoud Om het gewenste eindbeeld te verkrijgen is het ingrijpen in de overdaad van doorgeschoten bomen en het onderhoud aan de onderbeplantingen noodzakelijk. De achterstand die is ontstaan in het beheer kan door effectieve maatregelen, zoals dunnen/ afzetten, opgelost worden. Verwijderen van ongewenste beplanting Beplanting die niet gewenst is op een houtwal moet worden verwijderd met wortel en al, of eventueel worden behandelt met een middel zodat deze beplanting niet weer uitloopt. De gecultiveerde beplanting die door de bewoner is geplant op de houtwal, moet in overleg met deze bewoner worden verwijderd. De taludkant aan de bewonerszijde 2/3 vrij maken van beplanting Verwijderen van rest- en tuinafval Het afval wat niet thuis hoort op de houtwal moet worden verwijderd. Herplant en inboet van beplanting Na het verwijderen van beplanting en restafval zullen er kale plekken ontstaan op de houtwal. Om doorloop en vandalisme te voorkomen wordt na het rooien en snoeien van de beplanting overgegaan tot inboet en herplant van de gewenste beplanting.
10
11
5. REGULIER BEHEER Dit hoofdstuk vormt de basis voor het reguliere beheer de houtwallen. Het visualiseert eindbeelden en geeft inzicht in de prestatie eisen voor onderhoud. Het regulier werkplan met de uit te voeren onderhoudsmaatregelen is opgenomen op kaart. Een volledige lijst met onderhoudsmaatregelen inclusief jaarplanning is opgenomen in bijlage. Algemene eisen groenbeheer De volgende algemene eisen zijn van toepassing: • Intensieve maatregelen uitvoeren buiten het broedseizoen van vogels, overeenkomstig de Flora- en faunawet, • Zone van 2 meter vanaf de gevel van de gebouwen vrijhouden van bomen, • Zone van 0,5 meter vanaf de gevel van de gebouwen vrijhouden van houtachtige beplantingen (onderhoudsstroken), • Een zone van 0,5 meter vanaf de erfgrens is vrij van houtachtige beplantingen, • Bomen langs wegen moeten zijn opgekroond tot een hoogte van 6 meter om overlast te voorkomen, zoals verkeershinder • Indien nodig vindt er direct snoei plaats aan bomen en beplanting waar zich gevaarlijke situaties voordoen (zieke/dode takken, plakoksels, gebrokentakken etc.), • Bomen met een stamdiameter meer dan 30 cm worden eens in de vijf jaar VTA-gecontroleerd, • Bomen worden alleen gesnoeid naar aanleiding van VTA-controle. Reguliere maatregelen (bijlage) • 3x / jaar 100% uitmaaien van de ongewenste vegetatie met namen na het inboeten en herplanten, • 1x/ 4 jaar 100% van hakhout terugzetten, 1e keer winter 2013, • 1x/ 2 jaar 50% dunnen van houtachtige beplantingen, • • • • •
1x per jaar 100% snoeien overhangende beplanting in 1 meter zone langserfgrens, Versnipperen van vrijkomend takhout en snippers afvoeren, 26x /jaar maaien grasvegetatie, 1x/ 5 jaar VTA controle bomen, 1x/ 5 jaar snoeien bomen naar aanleiding van VTA controle bomen.
Flora- en Faunawet De uitvoerder dient met zijn werkzaamheden rekening te houden met de zorgplicht voor de flora en fauna. Om niet iedere keer goedkeuring te vragen via een ontheffing voor uitvoerende werkzaamheden in het groen, zijn er diverse gedragscodes opgesteld. Voor bestendig beheer in het openbaar groen is door Stadswerk een gedragscode opgesteld die door de gemeente Steenwijkerland wordt toegepast. Om met de gedragscode te kunnen werken zijn voor de gemeente Steenwijkerland een leidraad met werkprotocollen gemaakt. De werkprotocollen “Bomen met ondergroei en Houtig struweel” zijn van toepassing voor de houtwallen op het Mariënwold.
12
Duurzaamheid Bij het onderhoud van deze van deze groen elementen komt biomassa vrij. Deze biomassa wordt gebruikt voor de opwekking van energie. Nu is de vraag naar biomassa nog niet groot genoeg om voor een kostendekkende prijs te zorgen voor beheerders. ‘In de toekomst zal de energievoorziening echter in toenemende mate van biomassa afhankelijk zijn’, blijkt uit onderzoek van Barry de Vries van Alterra, onderdeel van Wageningen UR. Elk groen element kan al bijdragen aan duurzame energie. ‘Zelfs de boom om de hoek.’ Intensiever onderhoud, een extra houtwal of een dubbele rij bomen langs de weg kan de opbrengst aan restproducten verhogen. Beheer uitgevoerd door bewoners Lage struikbeplanting die het particulier terrein overgroeit, mag iedere bewoner aanwonend aan de houtwal zelf snoeien. Aanvullend kan er in samenwerking met de gemeente op de eerste zaterdag van oktober gezamenlijk werkzaamheden aan de houtwal worden uitgevoerd.
13
