Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden) Brochure voor leidinggevenden over de gezondheidsrisico’s van beeldschermwerk
Inhoudsopgave Gezond werken aan het beeldscherm
3
1.
Inleiding
3
2.
Wat is RSI/KANS?
3
3.
Fasering klachten
4
4.
Risicofactoren in het werk
5
5.
Meer informatie
7
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
2
5
Gezond werken aan het beeldscherm 1.
Inleiding
2.
Wat is RSI / KANS?
Repeterend werk wordt vaak geassocieerd met
RSI is de afkorting van ‘Repetitive Strain Injury’.
werken achter de computer. En dat is ook terecht.
RSI is een verzamelterm voor pijnklachten in de
In Nederland wordt namelijk steeds meer
nek, schouders, armen, polsen en/of handen door
gewerkt met beeldschermen, toetsenborden en
chronische overbelasting. Letterlijk betekent
muizen. Meer dan de helft van de werknemers in
de term ‘lichamelijk letsel door herhaalde over-
Nederland werkt momenteel meer dan twee uur
belasting’. Een andere veel voorkomende naam
per dag achter een beeldscherm. Daarmee zijn
is KANS. Dit staat voor klachten arm, nek en/of
we koploper in Europa! Door de toenemende
schouder. Deze brochure gebruikt de term KANS.
digitalisering van het werk binnen gemeenten
KANS ontstaat niet alleen door een overbelasting
verricht ook veel gemeentelijk personeel
in het werk. Klachten kunnen ook veroorzaakt
beeldschermwerk. Voorbeelden zijn: administratief
worden door overbelasting in de vrije tijd.
personeel, balie- en beleidsmedewerkers, kassa-
Klachten zijn onder te verdelen op basis van
medewerkers, secretaresses, CAD-tekenaars,
twee hoofdoorzaken:
data-entry-medewerkers, callcenter-medewerkers en ICT-medewerkers. Voor al deze genoemde beroepen geldt:
1. Bij dynamische belasting gaat het om overbelasting als gevolg van het uitvoeren van steeds dezelfde bewegingen zoals
’Medewerkers die lang achter elkaar dezelfde handelingen uitvoeren in een belastende houding,
bijvoorbeeld bij data invoerwerk. 2. Bij statische belasting gaat het vooral om
bij wie de werkdruk hoog is of voor wie de werkplek
een tekort aan bewegingen (bewegingsarmoede).
ongunstig is ingericht, lopen kans op chronische
Iemand zit of staat langdurig in een statische
overbelasting ofwel kans op RSI of KANS’.
houding. Bijvoorbeeld met opgetrokken schouders bij beeldschermwerk. Een combinatie van statische en dynamische belasting geeft een grotere kans op klachten.
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
3
3.
Fasering klachten
Klachten kunnen zich voordoen in spieren, pezen en zenuwen van de nek, schouders, armen en handen. De symptomen kunnen variëren van stijfheid en tintelingen tot krachtsverlies. Daarbij is er meestal sprake van een toenemende pijn naarmate de dag en de werkweek vorderen. De individuele gevoeligheid voor de klachten varieert sterk. Sommige mensen hebben meer kans op klachten dan anderen.
Klachten (fase 1). ‘Pijnplekken zijn duidelijk herkenbaar’ Mogelijke kenmerken: • Pijn en vermoeidheid aan het einde van de werkdag of na stressvol werken. • Duidelijke relatie tussen oorzaak en pijn. • Pijn verdwijnt na een nacht goed slapen. • Vermoeidheid, krampen, tintelingen en/of doof gevoel komen voor. • Geen beperkingen, men kan alles nog doen. • Klachten zijn met relatief eenvoudige maatregelen op te lossen. Klachten (fase 2). ‘Pijn straalt ook uit naar andere lichaamsregio’s’ Mogelijke kenmerken: • Klachten treden sneller en heviger op en verdwijnen minder snel. • Minder duidelijke relatie tussen oorzaak en pijn. • Pijn kan ook ‘s nachts opkomen, soms last van ochtendstijfheid. • Ook bij andere activiteiten in het dagelijkse leven doen zich steeds vaker klachten voor. • Krachtverlies en ‘zwaar’ gevoel. • Toenemende beperkingen in het werk en bij dagelijkse bezigheden. • Neiging tot vermijdend of compenserend handgebruik. • Klachten zijn alleen nog met uitgebreide maatregelen en discipline terug te dringen. Klachten (fase 3). ‘Altijd pijn’ Mogelijke kenmerken: • Pijn is steeds aanwezig. • Geen duidelijke relatie tussen het moment van pijn en de oorzaak. • Slaapproblemen. • Klachtenpatroon en aandoeningen zijn aanwezig in nek, schouder en arm. • Vermindering van coördinatie, gevoel en kracht. • Vermoeidheid. • Werken en dagelijkse bezigheden zijn nauwelijks mogelijk. • Fysieke en emotionele gevolgen. • Klachten duren lang, herstel is/verloopt moeizaam. • L astig om weer op het oude niveau te presteren, ook als men pijnvrij is. Tabel 1 Fasering klachten
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
4
4.
Risicofactoren in het werk
Werktijden
De belastende factoren van beeldschermwerk
‘Zorg voor regelmatige en natuurlijke pauzes en
kunnen grofweg onderverdeeld worden in vijf
beperk het totaal aantal uren beeldschermwerk
categorieën: werktaken, werktijden, werkdruk,
op een dag tot maximaal 6 uur. Natuurlijke pauzes
werkplek en werkwijze.
ontstaan door een medewerker variatie in taken aan te bieden waarbij ook andere dan beeldschermtaken worden uitgevoerd.’ Afwisseling en/of onderbreking van het beeldschermgebonden werk is essentieel voor de preventie van KANS. De bewegingsarmoede die optreedt bij het beeldschermwerk wordt op die manier doorbroken. Mogelijke maatregelen zijn: • Veel korte rustmomenten op de werkplek zelf (minimaal 20 seconden). • Geplande korte rustmomenten waarbij de werkplek wordt verlaten (5 tot 10 minuten). • Beperking van de duur van het werk (in uren).
Figuur 1 Risicofactoren voor KANS
Werkdruk ‘Vermijd pieken in de werkdruk door in te spelen op
Het Vijf-Werkfactoren-Model, zoals de indeling in
voorziene periodes van hoge werkdruk. Een hoge
Figuur 1 ook wel wordt genoemd, is een veel gebruikt
werkdruk kan het beste worden aangepakt door de
model voor het in kaart brengen van risico’s door
medewerker voldoende regelmogelijkheden te geven.’
beeldschermwerk. Hieronder worden per werkfactor de belangrijkste aandachtspunten weergegeven.
Een te hoge werkdruk kan veel oorzaken hebben. Ligt de oorzaak in de relationele sfeer met collega’s
Werktaken
en leidinggevenden, in de aard van de medewerker
‘Zorg voor een uitgebalanceerd takenpakket
of in de taak en organisatie van het werk (deadlines,
met voldoende spreiding over de dag en met
weinig regelmogelijkheden)? Iedere oorzaak vereist
voldoende individuele regelmogelijkheden.’
een andere aanpak. Meestal bestaat de aanpak uit een combinatie van maatregelen zoals weergegeven
Een brede en afwisselende functie heeft de
bij werktaken en werktijden. Een succesvolle
volgende kenmerken:
maatregel tegen een verhoogde werkdruk is het
• Naast uitvoerende taken ook zaken als
uitbreiden van regelmogelijkheden. Dit kan
werkvoorbereiding en ondersteuning.
bijvoorbeeld al via afspraken op het niveau van de
• Wisselende moeilijkheidsgraden.
uitvoeringsvolgorde van taken of het zelf kunnen
• Zelfstandigheid in de keuze van werkvolgorde,
indelen van werktijd. Belangrijk bij KANS is de
werktempo of werkmethode. • Contactmogelijkheden met collega’s en/ of derden.
reactie van het lichaam op werkdruk. Bij een hoge werkdruk verhoogt de spierspanning (bijvoorbeeld in de nek- en schouderspieren). Het helpt om medewerkers te trainen in het op een ontspannen
Afwisselend werk ontstaat door het samenvoegen
manier omgaan met werkdruk. Er bestaan veel
van meerdere taken in een functie. Als voorbereiding
varianten in dit soort trainingen.
op het uitvoerende werk kan bijvoorbeeld eerst in werkoverleg het werk worden gepland, verdeeld en afgestemd. Ook kan uitvoerend werk worden uitgebreid met bijvoorbeeld administratieve taken of het inwerken van collega’s.
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
5
Werkplek
Aandacht voor de lichaamshouding
‘Zorg voor een ergonomisch optimale werkplek.’
Belangrijk is een ontspannen houding waarbij
Het doel is optimaal afstemmen van de werkplek
afgewisseld wordt tussen verschillende
op de medewerker en zijn taken. Er is een apart
werkhoudingen en tussendoor steeds dynamisch
webdocument ‘Optimale instelling beeldscherm-
wordt bewogen. Wanneer iemand een hele dag aan het
werkplek’ beschikbaar op www.aeno.nl dat ingaat
bureau zit, is de variatie in lichaamshouding (te)
op de juiste instelling van de werkplek.
gering. Beweging is te stimuleren door telefoon, archiefkasten en dergelijke minder onder handbereik
Werkwijze
te plaatsen.
‘Zorg ervoor dat werkzaamheden op de minst belastende manier worden uitgevoerd. Voldoende
Het muizen
voorlichting over het optimale gebruik van de
Bij het gebruik van de computermuis ligt de muis
werkplek en het ontspannen reageren op eventuele
voorin de hand en liggen de vingers ontspannen op de
werkdruk is daarbij van belang.’
muis. Het is belangrijk om bij het gebruik van de muis de pols niet zijdelings te buigen. Met andere woorden:
Tips voor gezond werken
de muis moet bediend worden door de elleboog stil te
Iedereen doet zijn werk op zijn eigen manier. Of die
laten liggen en de hele onderarm heen en weer te
manier ook goed is voor het lichaam, is iets anders.
bewegen. Zet de muis zo op het werkblad neer dat
Een verkeerd gebruik van het lichaam kan leiden tot
deze recht voor de schouder ligt, de bovenarmen
pijn. Hieronder een aantal tips om gezond te werken.
ontspannen zijn en langs het lichaam afhangen tijdens het werk. Voorkom ver reiken.
Eigen werkorganisatie Een goede inhoud en organisatie van het werk is
Verder:
essentieel om klachten te voorkomen. Bevorder
• Probeer werken onder een langdurig hoge
een goede tijdsbesteding bij beeldschermwerk door:
werkdruk te voorkomen. Probeer vooral de
• zoveel mogelijk afwisseling met niet-
pieken in de werkdruk te spreiden. Geef tijdig
beeldschermgebonden taken; • niet langer dan vijf à zes uur per dag beeldschermwerk te verrichten; • na ten minste elke twee uur beeldschermwerk
aan wanneer er teveel werk is. • Vermijd lunchen op de werkplek, maar neem de tijd om er op een andere plek van te genieten. • Beweeg veel, ook op het werk. Maak bijvoorbeeld
afwisseling door ander werk of een pauze in
een wandeling tijdens de lunchpauze of loop eens
te bouwen;
naar een collega in plaats van bellen of mailen.
• naast de gewone pauzes, vaak micropauzes te nemen. Dit zijn korte pauzes, waarmee het beeldschermwerk gedurende minimaal
• Gebruik vaker de trap in plaats van de lift en fiets naar het werk. • Neem klachten serieus: beginnende klachten
20 seconden onderbroken wordt. Wissel
(pijn, tintelingen, stijf gevoel) kunnen snel ernstig
tegelijkertijd beeldschermwerk af met
worden! Raadpleeg zo nodig de bedrijfsarts.
ander werk. Werken met ontspannen schouders Het is erg belangrijk om met ontspannen schouders te werken. Bij een verkeerd ingestelde werkplek maar ook bij ‘stress’ loopt de spanning in de schouderspieren snel op. Ontspan de spieren in de nek- en schouderregio door de armen regelmatig te steunen op het werkblad en/of de armsteunen.
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
6
5.
Meer informatie
Meer informatie over beeldschermwerk en gezondheidsrisico’s kunt u vinden op op www.aeno.nl zoals: • Arbocatalogus ‘Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente’. De arbocatalogus bevat onder andere een digitaal oplossingenboek Beeldschermwerk. • Brochure Optimale instelling van de beeldschermwerkplek. • Webdocument Omgaan met gezondheidsklachten door beeldschermwerk. Zie ook: www.rsi.startpagina.nl www.rsi-vereniging.nl www.rsi.algemeen.nl www.muisarm.nl www.arbobondgenoten.nl/arbothem/lichblst/rsi.htm
Webdocument Gezond werken aan het beeldscherm (voor leidinggevenden)
Arbocatalogus Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Sector Gemeenten
7
