B e e l d k wa l i t e i t E m p e l 3 e fa s e
juni
2003
De uitbreiding rond Empel nadert zijn voltooiing. De eerste en tweede fase van de uitbreiding zijn voor een groot deel gerealiseerd en de uitwerking van de derde en laatste fase staat voor de deur. Tijd om voorzichtig terug te kijken…. Vertrekkend uit de derde fase stappen we langzaam terug door de tijd. Ten zuiden van de bestaande kom bestaan de plannen voor de uitbreiding slechts op papier. Tussen de Bankade en de Hustenweg wordt tegelijkertijd druk gebouwd aan een nieuwe buurt. Metselaars, betonwerkers, schilders, elektriciens en loodgieters zijn er nog druk in de weer. Ten noorden van de Hustenweg is de ontwikkeling van de buurt nog in volle gang. Hier zijn het de bewoners zelf die schilderen, pleisteren, tegelen, inrichten. Er wordt driftig aan en bijgebouwd. Huizen en tuinen worden ingericht om de nodige nestwarmte te verschaffen. Wanneer we vervolgens noordwaarts trekken en de eerste fase in wandelen is de dynamiek van het bouwen steeds minder voelbaar. Hier wordt geleefd….in een voor VINEX-begrippen bovenmatig ruime en groene wijk. Hier spelen de kinderen op de straat en in het park. Hier ontstaan buurtborrels en straatfeesten. Hier raakt men verknocht aan voetbalclub Emplina en de dorpsrevue die wordt opgevoerd in buurtcentrum ‘Den As’. Let wel….Vanaf 1997 is het dorp Empel gegroeid van 1900 inwoners naar een kleine 5000 in 2002. Met de realisatie van de laatste fasen zal het dorp groeien naar zo’n 7200 inwoners. Anders gezegd; dan is het inwonertal in korte tijd ruim verdriedubbeld. De sociale impact van de uitbreiding was en is heel groot. Toch zijn de reacties van de oude en nieuwe Empelnaren overwegend positief. De woontevredenheid onder de nieuwe bewoners is groot. Maar ook de oude Empelnaren zien de voordelen van de groei van hun kern. De uitbreiding zorgt voor voldoende draagvlak voor voorzieningen als een supermarkt, apotheek en dokterspraktijk en geeft een impuls aan het rijke Empelse verenigingsleven.
Proloog 2
Dit boekwerk vormt de opmaat voor de realisatie van de woningen in Empel 3e fase. In dit beeldkwaliteitsplan zijn de essenties van de ruimtelijke en functionele opbouw van de derde en laatste fase van de uitbreiding rond Empel opgetekend. Aan de hand van plattegronden, profielen, schema’s en collages wordt het verhaal van de buurt aan u, de aandachtige lezer, gepresenteerd. Het boekwerk hoopt een hulpmiddel en inspiratiebron te zijn voor ontwikkelaars en architecten bij de vervolmaking van het ‘nieuwe’ Empel. Het beeldkwaliteitsplan laat zich lezen als een prentenboek. Het kent een eenvoudige gelaagde opbouw. In eerste instantie wordt het concept voor de totale uitbreiding voor het voetlicht gebracht. Vervolgens wordt langzaam afgedaald naar het ontwerp voor de nieuwe buurt, de derde fase, om uiteindelijk de principes van de woonstraat te laten zien. Na een uiteenzetting van de ruimtelijke hoofdstructuur, volgt een korte verhandeling over een belangrijke inspiratiebron voor de uitbreiding rond Empel; de tuinstedelijke uitbreidingen uit het begin van de vorige eeuw. Daarna volgen een aantal bladzijden over algemene beeldbepalende aspecten voor de buurt: materialisering, duurzaamheid, oriëntatie en erfafscheidingen. Tot slot volgt een korte toelichting op de randvoorwaarden voor de uitwerking van de verschillende deelgebieden.
Proloog 3
Empel in aanbouw
4
1. Ruimtelijke hoofdstructuur Empel 3e fase 5
Hoofdopzet uitbreiding Empel 6
Het toekomstige Empel kan worden gekarakteriseerd als een geïsoleerde, zelfstandige en herkenbare eenheid binnen de stedelijke context van de Bossche regio. De in de 1e fase ingezette cirkelvormige structuur is een leidend thema voor de totale uitbreiding van Empel. De door de provincie ontwikkelde bastiongedachte wordt vormgegeven door het maken van een duidelijke hoofdvorm; een schil van bebouwing rond het bestaande dorp. De herkenbaarheid van het afgeronde dorp wordt versterkt door de duidelijke inkadering van het dorp binnen fysieke barrières. De begrenzing van het vierkant wordt gevormd door de A2 in het westen, de mogelijke ontsluitingsweg voor Empel en RosmalenNoord in het zuiden. De voorgestelde omlegging van de Zuid-Willemsvaart vormt de oostelijke grens. De noordgrens van het ‘vierkant’ wordt gevormd door de rivierbedding van de Maas met de Empelsedijk. Door het gebied dat tussen de uiteindelijke kern en de begrenzing van het ‘vierkant’ ligt als een open landschappelijk gebied in te richten, wordt de heldere ronde begrenzing van het toekomstige dorp Empel zichtbaar. De zelfstandige ligging van het dorp is vanaf alle zijden van het kwadrant herkenbaar. In de open ruimten kunnen voorzieningen gerealiseerd worden in de vorm van sportvelden en dergelijke.
Hoofdopzet uitbreiding Empel 7
kom Empel
Empel 1e fase
Empel 3e fase Empel 2e fase Empel 1e fase Bedrijventerrein
Empel 2e fase
Hoofdopzet deelgebieden 8
In de uitbreiding rond Empel is onderscheid te maken tussen woongebieden en werkgebieden. De nieuwe bedrijventerreinen bevinden zich aan de zijde van de A2, ten noordwesten en zuid-westen van de huidige kern. Het woongebied is als een schil, vanuit het noorden in oostelijke richting rondom de bestaande kern getrokken. Het nieuwe woongebied is zo’n 1800 woningen groot en is onderverdeeld in drie verschillende buurten. Uitgangspunt is een duidelijke herkenbaarheid per buurt en het dooraderen van buurten met water en groen. Een nieuwe rondweg rond de bestaande kern vormt de belangrijkste ontsluiting van de nieuwe wijk. De eerste fase, die reeds is gerealiseerd, heeft het karakter van een tuindorp. De architectuur is traditioneel, passend bij de bebouwing van de bestaande Kom Empel. Een eenduidige kapvorm (zadeldaken) en materialisering (terracotta baksteen, antracietkleurige dakpan) versterken de eenheid binnen de buurt. De deels gerealiseerde tweede fase kent een meer stedelijk, eigentijds karakter. Deze meest oostelijk gelegen buurt kent dan ook de hoogste dichtheid (30 woningen per hectare). Hier is gekozen voor een strakke baksteen architectuur met overwegend platte daken of lessenaarsdaken. In de voorliggende derde fase is de dichtheid lager en zal de nadruk liggen op een duurzaam en milieuvriendelijk karakter. Ook hier wordt ingezet op een samenhangend beeld van de buurt, waarbij wordt gerefereerd aan Scandinavische architectuur. De nieuwe dorpsrand rond Empel kent een drietal verbijzonderingen. Een tweetal poortwachters (urban-villa’s aan het park) aan de noordzijde. Daar waar de Hustenweg door het toekomstig kanaal wordt afgesneden wordt een modern en stedelijk bastion ontwikkeld. De toekomstige entree aan de zuidzijde van het dorp wordt gevormd door een groen bolwerk met bijzondere woningen.
Hoofdopzet deelgebieden 9
Opzet Empel 3e fase 10
In Empel derde fase beperkt het woongebied zich tot een kleine 300 woningen. Deze woningen zijn voornamelijk gesitueerd ten oosten van de Empelseweg. De rondweg die in de eerdere fases is geïntroduceerd zal in dit plandeel worden afgerond. Deze buurtontsluitingsweg zal met het ommeland worden verbonden door een verbinding ter hoogte van de bestaande Empelseweg in zuidelijke richting. Ter hoogte van de toekomstige entree van Empel wordt de thematiek van Empel als modern bastion of bolwerk expliciet vormgegeven als groen ‘bolwerk’ of ‘schans’. Ten zuiden van het woongebied zal in 2004 de nieuwe velden en de accommodatie van voetbalvereniging Emplina zijn gerealiseerd. Ingeklemd tussen de A2, de mogelijke ontsluitingsweg richting Groote Wielen en het toekomstige bolwerk is het bedrijventerrein Empel Zuid ontworpen. Dit reguliere bedrijventerrein zoekt aansluiting bij de structuur, maat en schaal van het dorp Empel. Tussen de bestaande kern en de uitbreiding Empel 3e fase wordt een informeel groengebied met sportieve recreatieve functies voorgestaan. Daarbij dient men naast speelvoorzieningen bijvoorbeeld rekening te houden met de situering van tennisvereniging Empel Asmunt en drumfanfare Exempel. De informele groenstructuur sluit aan bij de groenstructuur die in de eerste en tweede fase is ontwikkeld.
Opzet Empel 3e fase 11
Woongebied Empel 3e fase 12
Tussen de bestaande Empelseweg en de Bankade is een buurt geprojecteerd van een kleine 300 woningen. De woningen zijn geordend in woonstraten die haaks op de hoofdontsluiting in oost-west richting zijn ontworpen. De woningen aan deze vijf woonstraten kennen een bijna perfecte oriëntatie op de zon, zodat op eenvoudige wijze gebruik gemaakt kan worden van passieve en actieve zonneenergie. Drie woonstraten sluiten direct aan op de hoofdontsluiting, twee straten kennen slechts een continuïteit voor fietsers en voetgangers en zijn voor de auto doodlopend. De vijf woonstraten kennen een gedifferentieerde opbouw waarbij enerzijds rij-woningen worden geplaatst tegenover duurdere twee-onder-één-kappers. Een dergelijke opzet zorgt voor een sociale menging op het niveau van de straat en daarnaast kan op relatief eenvoudige wijze het parkeren in de woonstraat worden opgelost. De woonstraten worden in het westen beëindigd door een groenzone, het uitloopgebied van deze buurt, in het oosten vormen de voetbalvelden en het omringende landschap de beëindiging. Net als de eerste en de tweede fase van de uitbreiding van Empel, krijgt ook de derde fase een eigen karakter dat gebaseerd is op een eenduidig en samenhangend beeld van de buurt. Het begrip ecologische duurzaamheid zal in de architectonische uitwerking centraal staan. De toepassing van duurzame en natuurlijke materialen als bijvoorbeeld combinaties van hout en baksteen, grote glasoppervlaktes, als ook de integratie van zonnepanelen en een afgekoppelde regenwaterafvoer zijn van belang. Naast de woningbouw in de vijf ‘reguliere’ woonstraten zijn er een aantal lokaties aan te wijzen waar een afwijkende bebouwing wordt voorgesteld.
Woongebied Empel 3e fase 13
haag
grassteen
De woonstraat 14
Net als in de eerste fase van de uitbreiding rond Empel vormen de woonstraten, haaks op de hoofdontsluiting, de basis van de verkaveling. De vijf woonstraten zijn opgespannen tussen het park aan de westzijde en het buitengebied aan de oostzijde. Door de beperkte lengte van de woonstraten wordt het gevoel van ‘buiten’ wonen overal ervaarbaar. De vijf woonstraten zijn oost-west georiënteerd, zodat bij de ontwikkeling van de woningen optimaal gebruik gemaakt kan worden van actieve en passieve zonne-energie. De woonstraat kent een asymmetrische opbouw. Rijwoningen worden in de woonstraat geplaatst tegenover twee-onder-één-kapwoningen of geschakelde woningen. In tegenstelling tot eerdere fases, dient de woonstraat te worden ontworpen als een organisch gevormde meanderende ruimte, die groter wordt in de richting van het park en de poortgebouwen. Dit betekent dat de voorgevelrooilijn van de bebouwing in de woonstraten verspringt en de inrichting van de straat inspeelt op dit gegeven. De woonstraat kent eveneens een asymmetrische profielopbouw. Naast de rijbaan wordt aan beide zijden voorzien in een langsparkeerstrook van twee meter breed. Aan de zijde van de rijbebouwing is een groenstrook en een vrijliggend wandelpad ontworpen. De groenstrook, gras met een woonstraat gebiedseigen boomsoort, is gemiddeld drie meter breed. Het meanderende karakter van de ruimte kan echter worden versterkt door in de woonstraat deze groenstrook in omvang te laten variëren tussen anderhalve en vijf meter. Op deze wijze is het mogelijk om in de groenstrook een extra speelplek voor de allerkleinsten te maken. De duurzame en groene uitstraling van de woonstraat kan worden versterkt door het toepassen van halfverharding op de parkeerplaatsen en het zichtbaar afvoeren van het hemelwater, door de groenstrook in de woonstraat, in de richting van park of buitengebied, waar mogelijk.
lijnafwatering
De woonstraat 15
bankade sportpark speelplek parkzone groene vesting groen in woonstraat
Groenstructuur 16
Het belangrijkste uitloopgebied van de buurt is, gelijk de ontwikkeling van de 1e fase gelegen tussen de bestaande en de nieuwe bebouwing van Empel. Naast het feit dat het groengebied zo centraal in de buurt gelegen is, vormt het tevens een rustige en ruime overgang naar de bestaande woonbebouwing. Deze informele groenstructuur wordt voortgezet in de richting van het toekomstige bedrijventerrein, alwaar het een invulling met recreatieve functies (tennis en drumfanfare) zal krijgen. Andere waardevolle groene elementen zijn de Bankade, het toekomstige bolwerk en een nieuw groen veld, dat dwars door de nieuwe buurt snijdt. Bij de toekomstige inrichting van het park wordt uitgegaan van een organische, landschappelijke inrichting, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van streekeigen landschappelijke beplanting en bomen. Te denken valt aan wilgen, populieren, essen, riet etc. In het park en de groene randen zullen voldoende speelplekken voor kinderen en jongeren worden gerealiseerd. In de woonstraten zelf is behoefte aan kleine speelaanleidingen voor de allerkleinsten (0-6 jaar).
Groenstructuur 17
in/uit
stroomrichting bovengrondse g afvoer t regenwater ondergrondse g afvoer t regenwater hoofdwatergang in-/ uitlaat water
Water 18
Integraal waterbeheer is uitgangspunt voor het totale plangebied. Daarbij geldt een maximale afkoppeling van het regenwater op de riolering en de toepassing van een minimale hoeveelheid verharding. Het regenwater zal worden afgevoerd naar het oppervlaktewater. De centrale ontsluitingsweg vormt het hoogste punt binnen het plangebied. Vanaf deze lijn wordt afgewaterd in de richting van het park enerzijds en anderzijds in de richting van het sportpark. De afvoer van het regenwater kan ondergronds én bovengronds geschieden. Bij een zichtbare afkoppeling bovengronds is een zorgvuldige detaillering van de waterafvoer gewenst. Het water kan aanleiding zijn om een speelplek in de straat of in het park te verbijzonderen.
Water 19
A D'
D
A'
B B'
C C'
haag langs de weg E' E
hoofdontsluiting buurtontsluiting woonstraat langzaam verkeers ontsluiting C
Verkeer 20
C'
dwarsprofiel
De ontsluiting van de uitbreiding Empel en het bedrijventerrein aan de Rosmalense Plas vindt op lange termijn plaats via het knooppunt Bruistensingel en de Empelseweg. Deze weg sluit aan op de belangrijkste buurtontsluitingsweg; de rondweg van Empel. De rondweg die in de eerste en tweede fase is ingezet dient in de derde fase te worden vervolmaakt. Het woongebied kent een drietal aansluitingen op de ontsluitingsweg en twee oversteken voor het langzame verkeer. Uitgangspunt is het beperken van het aantal aansluitingen op de buurtontsluitingsweg omdat dit de verkeersveiligheid en de doorstroming negatief De Empelseweg beïnvloedt. De buurtontsluitingsweg wordt ook door het bedrijventerrein Empel Zuid geleid om uiteindelijk aan te takken op de rotonde aan de Burgemeester Godschalx-straat. Zo zal de rondweg worden gecompleteerd. Het woongebied heeft zoveel mogelijk een ‘30-kilometer per uur’-regime. Binnen het woongebied wordt uitgegaan van een parkeernorm van 1,8 parkeerplaats per woning. Deze parkeerplaatsen dienen waar mogelijk op eigen erf gerealiseerd te worden. Wanneer er sprake is van de bouw van garages of carports op eigen terrein, dient op het eigen terrein een opstelruimte voor minimaal twee auto’s te worden gerealiseerd. Verder is het bestemmingsplan leidend voor de parkeernormen.
De Bankade
Verkeer 21
woonstraat AA’
buurtontsl. BB’
waterrand CC’
Profielen 22
Parkrand DD’
Bedrijventerrein EE’
Profielen 23
groene slinger
rand wonen
groene slinger rand wonen patio wonen poort wonen park wonen bolwerk empel
patio wonen
Typologie bebouwing 24
woonstraat
Net als de eerste en de tweede fase van de uitbreiding van Empel, krijgt ook de derde fase een eigen karakter, gebaseerd op een eenduidig en samenhangend beeld van de buurt. Het begrip ecologische duurzaamheid staat in de architectonische uitwerking centraal. De toepassing van duurzame en natuurlijke materialen, combinaties van hout en baksteen, grote glasoppervlaktes, als ook de integratie van zonnepanelen en een afgekoppelde regenwaterafvoer zijn van belang. Daarnaast wordt gedacht aan het toepassen van zadeldaken en lessenaardaken die zich op de zon oriënteren. Naast de woningbouw in de vijf ‘reguliere’ woonstraten zijn er een aantal lokaties aan te wijzen waar een afwijkende bebouwing wordt voorgesteld : groene slinger; rand wonen; patio wonen; poort wonen; park wonen; bolwerk Empel. Een karakteristiek van de verschillende woonmilieus wordt in het vervolg van dit beeldkwaliteitsplan geschetst.
poort wonen
park wonen
Bolwerk Empel
Typologie bebouwing 25
Empel in aanbouw
26
2. Beeldbepalende aspecten Empel 3e fase 27
De inspiratiebron 28
De stedenbouwkundige opzet van de tuinstedelijke uitbreidingen uit het begin van de vorige eeuw vormen de belangrijkste inspiratiebron voor de uitbreiding rond Empel. Grandpré Molière en Verhagen toonden aan dat het maken van een heldere stedenbouwkundige structuur in combinatie met een samenhangende, rijk gedetailleerd architectuur, leidt tot kwalitatief hoogwaardige wijken die de tand des tijds met glans doorstaan. Goede Nederlandse voorbeelden zijn bijvoorbeeld tuindorp Vreewijk in Rotterdam, Oostzaan en Watergraafsmeer in Amsterdam, maar ook bijvoorbeeld de Bossche buurt de Vliert. Een belangrijk uitgangspunt voor de opzet van deze wijken is dat de verkaveling moet inspelen op de landschappelijke gegevenheden van de situatie. Reliëf, bezonning, uitzicht en oriëntatie spelen een belangrijke rol in de opzet van de buurt. Waarden als geborgenheid, rust en harmonie vormden het uitgangspunt bij deze projecten. Het realiseren van een samenhang tussen het ontwerp van de woningen en de openbare ruimte is dan ook van groot belang. De herkenbaarheid van het eigen huis binnen de eenheid van de straat, de buurt, de wijk is een belangrijk thema binnen de uitwerking van het stedenbouwkundig plan. Het uiteindelijke doel is het realiseren van een ‘harmonie in verscheidenheid’. De Nederlandse voorbeelden van tuindorpen worden gekenmerkt door traditionele romantische architectuur. Dat een zelfde zorgvuldige stedenbouwkundige opbouw is te realiseren met ‘moderne’ woningbouw is te zien in Berlijn, waar Bruno Taut in de jaren 30 van de vorige eeuw een aantal uitbreidingen realiseerde. Buurten die gekenmerkt worden door strakke gestuukte woningen, soms met platte daken, uitgewerkt in een zorgvuldig palet van kleuren.
De inspiratiebron 29
Materialisering 30
Net als de eerste en de tweede fase van de uitbreiding van Empel, krijgt ook de derde fase een eigen karakter dat gebaseerd is op een eenduidig en samenhangend beeld van de buurt. Het begrip ecologische duurzaamheid zal in de architectonische uitwerking centraal staan. In de uitwerking van de woningbouw wordt uitgegaan van de toepassing van duurzame en natuurlijke materialen zoals bijvoorbeeld een combinatie van hout en baksteen, toepassing van keramische pannen. Het zorgvuldig integreren van grote glasoppervlaktes (serres en puien), zonnepanelen en een afgekoppelde regenwaterafvoer ondersteunen de wens om de buurt een duurzaam karakter te geven. De Scandinavische architectuur en woningbouw vormt een belangrijke inspiratiebron voor de uitwerking van de woningbouw in Empel 3e fase. Het inventieve gebruik van traditionele vormen geïnspireerd op de landschappelijke context en gebruik makend van natuurlijke materialen is kenmerkend voor de ‘moderne’ Scandinavische architecten, zoals Asplund, Aalto, Saarinen en Erskine. Scandinavische woningbouw wordt gekenmerkt door de veelvuldige combinatie van baksteen en hout, de toepassing van flauwe daken met overstekken en een vlakke dakpan. De combinatie van een massief hoofdvolume met een glazen uitbouw (serre), ingegeven door de koude, is terug te vinden in Scandinavische woningbouw.
Materialisering 31
Duurzaam bouwen 32
Bij het ontwerp van Empel 3e fase streeft de gemeente ernaar om de volgende maatregelen te treffen: •
• • •
Zongerichte verkaveling, zodat de woningen optimaal gebruik kunnen maken van passieve en actieve zonne-energie; Integraal waterbeheer, waarbij zo min mogelijk schoon regenwater wordt afgevoerd via het riool; zoveel mogelijk afkoppelen van regenwater en; Behoud en versterking van bestaande waardevolle groen structuren; Het gebruik van milieuvriendelijke materialen bij de inrichting van de openbare ruimte en woningbouw; Bevordering van het langzame verkeer door snelle en comfortabele wandel- en fietsverbindingen.
Voor Empel 3e fase worden de bouwpartijen verplicht het Nationaal pakket duurzaam bouwen toe te passen en vervolgens de nationale Maatlat duurzaam bouwen. Het streven is om voor de woningen te komen tot het niveau van de ‘Groene Hypotheek’.
Duurzaam bouwen 33
woningen in een straat Hoekwoningen woningen met twee voorkanten woningen op koppen woningen en gebouwen vrij in de ruimte
Oriëntatie van bebouwing 34
Woningen (midden) in een straat (éénzijdige oriëntatie); Deze woningen oriënteren zich eenvoudigweg op de voorliggende straat. De voordeur wordt vanaf deze zijde bereikt, de kamers kijken uit op de straat en dergelijke. Hoekwoningen (twee-zijdige oriëntatie op de hoek); De hoekwoningen in deze straten hebben al een wat bijzonderder positie. De twee gevels die gericht zijn op de straten, moeten beide voldoende open worden ontworpen, dat een visuele relatie kan ontstaan (uiteraard met behoud van privacy). Woningen met twee voorkanten (twee-zijdige oriëntatie voor en achter); Dan zijn er ook woningen die zowel voor- als achter uitkijken op openbaar gebied. Dat kan bijvoorbeeld de straat zijn, via welke de woningen worden ontsloten aan de ene zijde, en de Bankade aan de andere zijde. Dit betekent dat voor- en achtergevel van de woning zich dienen te richten op deze openbare ruimte. Woningen op koppen (driezijdige oriëntatie); Een aantal woningen, die wat vrijer in de ruimte staan (b.v. de koppen van woonstraten), hebben te maken met een driezijdige oriëntatie. Woningen en gebouwen vrij in de ruimte (met alzijdige oriëntatie). De laatste categorie gebouwen staat het meest vrij in de ruimte, en kan aan alle zijden goed worden bekeken vanuit openbaar gebied.
Oriëntatie van bebouwing 35
woningen g met beperkte b it i t buitenruimte tuinmuren groene erfafscheiding
Erfafscheidingen 36
De erfafscheiding vormt een essentiële schakel in de overgang tussen publieke en private ruimte. Een ontwerp voor de erfafscheidingen maakt onlosmakelijk onderdeel uit van het ontwerp van de woningen. Een eenheid in ontwerp en materiaalgebruik zorgt voor de nodige rust en samenhang op het niveau van de straat en de buurt als totaal. Er moet worden voorkomen dat een breed scala aan schuttingen en hagen het zorgvuldig ontworpen straatbeeld vertroebelt. Daar waar achtertuinen grenzen aan het openbaar gebied is het noodzakelijk om een hoge erfafscheiding (1,80 meter) te ontwerpen. De eerdere bouwfases hebben geleerd dat een gemetselde tuinmuur, de meest duurzame (dus beste) oplossing is. Combinaties van metselwerk met houten delen, een hekwerk of matglas zijn in deze fase goed voorstelbaar. Een andere variant is een gemetselde tuinmuur met een aantal openingen. Voor het boerderij-achtig wooncomplex in het park en het kinderdagverblijf aan de overzijde van de Empelseweg, ligt hoogopgaande beplanting meer voor de hand als erfafscheiding . Hier geeft een combinatie van een hekwerk met een volwassen haag de juiste groene uitstraling aan het complex.
Erfafscheidingen 37
Empel in aanbouw
38
3. Deelgebieden uitgewerkt 39
Woonstraat 40
sfeerbeeld
rooilijn hoogte dak
typologie materiaal
kleur
wonen in een groene, kindvriendelijke straat. Met geschakelde woningen twee-onder-één kappers en rijwoningen. Een in breedte variërende groenstrook biedt ruimte voor een kleine speelplek en de afvoer van hemelwater. Het ontspannen beeld wordt versterkt door de toepassing van flauwe overste kende daken, de combinatie van hout en baksteen in de gevel; verspringend, parallel aan de woonstraat. Aan de groene scheg is de rooilijn continu; 2 bouwlagen met een kap; daken met een overstek en een flauwe dakhelling (tussen de 15 en 30 graden); nok parallel aan de straat; combinatie van twee-onder-één-kap, geschakelde woningen/ rijwoningen in een woonstraat; gevel: overwegend baksteen met toevoegingen van onbewerkt of in lichte kleuren geschilderd hout (b.v. western red cedar). dak: vlakke dakpan (refererend aan leisteen); gevel: baksteen in aarde-tinten, onbewerkt of geschilderd hout. dak: antracietkleurige dakpan.
Woonstraat 41
Groene slinger 42
Tussen de bestaande bebouwing van Empel en het woongebied van de uitbreiding Empel 3e fase is een park gesitueerd, dat als uitloopgebied voor het nieuwe woongebied dient. Langs dit park zijn in een ‘losse’ setting een aantal vrijstaande kavels geprojecteerd. Deze ‘Groene Slinger’ van vrijstaande bebouwing wordt vanaf de westzijde doorgetrokken naar de zuidzijde van het woongebied tot aan het bolwerk. De kavels hebben een vergelijkbaar materiaalgebruik als de woonstraten, maar kennen verschillende uitdrukkingsvormen. De nadruk in de materialisering ligt op het gebruik van hout en glas. sfeerbeeld
rooilijn hoogte dak typologie materiaal
kleur
ontspannen wonen aan een natuurlijk vormgegeven groenstrook, waarbij de bestaande bomenstructuur de basis vormt. De groene rivier wordt verlevendigd met een wadi en speelplekken; verspringende, slingerende rooilijn; 2 bouwlagen met een kap; daken met een overstek en een flauwe dakhelling (tussen de 15 en 30 graden); vrijstaande woningen aan een meanderende groene ruimte; gevel overwegend van hout (bijvoorbeeld western red cedar) gecombineerd met een vlakke dakpan (refererend aan leisteen). Eventueel toevoegingen in baksteen; gevel: onbewerkt hout, toegevoegde baksteen in aardetinten. dak: antracietkleurige dakpan.
Groene slinger 43
Rand wonen 44
Tussen de rijen van de woonstraten in worden aan de oostkant van het plan een aantal woningen voorgesteld die zich, vergelijkbaar als in de eerste fase, oriënteren op en uitkijken over het omliggende landschap. Deze woningen zijn maximaal vier bouwlagen hoog, eventueel met een lessenaarskap, en in een lichte kleur uitgevoerd. Zo ontstaat er voor de totale uitbreiding een eenduidige buitenrand met een vergelijkbare architectonische uitwerking. sfeerbeeld rooilijn hoogte dak typologie materiaal kleur
hoge lichte woningen, uitkijkend over het landschap; continue rooilijn, meelopend met de gebogen straat; drie a vier bouwlagen met een kap; lessenaarsdak of rondlopende kap met een overstek; grondgebonden woningen in hoogte ontworpen, met een functionele op het uitzicht gerichte bovenste verdieping; gevel gekeimd in lichte kleur (wit met een extra tint). Eventueel toevoegingen in baksteen; gevel: onbewerkt hout, toegevoegde baksteen in aardetinten; dak: antracietkleurig.
Rand wonen 45
Patio wonen 46
De woningen aan de Bankade dienen zich zowel te oriënteren op de ten zuiden liggende woonstraat als op de landschappelijk waardevolle Bankade. Het groene karakter van deze kade zal worden versterkt door het verruimen van de watergang tot aan de geplande woningen . Hier worden patiowoningen voorgesteld, bijvoorbeeld voor seniorenwoningen, die zijn gesitueerd aan een fraai groengebied en via het wandel- en fietspad op korte afstand van het dorpshart van Empel zijn gelegen. sfeerbeeld rooilijn hoogte dak typologie materiaal
kleur
beschut wonen voor senioren aan het water en nabij de groene Bankade; verspringende rooilijn; 1 laag met af en toe een toevoeging of accent; daken met een overstek en een flauwe dakhelling (tussen de 15 en 30 graden); patiowoningen, enerzijds georiënteerd op de woonstraat, aan de andere zijde grenzend aan het water en de Bankade; gevel overwegend van baksteen gecombineerd met een vlakke dakpan (refererend aan leisteen). Eventueel toevoegingen in hout; gevel: baksteen in aarde-tinten, onbewerkt of geschilderd hout; dak: antracietkleurige dakpan.
Patio wonen 47
Poort wonen 48
Drie woonstraten sluiten direct aan op de hoofdontsluiting, twee straten kennen slechts een continuïteit voor fietsers en voetgangers en zijn voor de auto doodlopend. Deze straten worden beëindigd met een tweetal poortwoningen, die over het doorgaande voet- en fietspad worden gebouwd. De poort dient voldoende hoogte (min 4,5 meter) en breedte (min 5 meter) te hebben om te voldoen aan het aspect van sociale veiligheid. De poortwoningen zijn ruim van opzet, kennen een groot kaveloppervlak en veel bebouwingsruimte op de begane grond, wat de woningen uitermate geschikt maakt voor combinaties van wonen en werken. sfeerbeeld
rooilijn hoogte dak typologie
materiaal
kleur
statige beëindiging van de woonstraat. Beeldbepalend gebouw in de woonstraat en aan de hoofdontsluiting. onderdoorgang voor het langzaam verkeer; continu, de gebogen lijn van de hoofdontsluiting volgend; drie of vier bouwlagen met een kap; daken met een overstek en een flauwe dakhelling (tussen de 15 en 30 graden); verbijzonderde twee-onder-één kap, met een onderdoorgang voor het langzaam verkeer; evt. bedrijfsruimte op de begane grond; gevel: overwegend baksteen met toevoegingen van onbewerkt of in lichte kleuren geschilderd hout (b.v. western red cedar). dak: vlakke dakpan (refererend aan leisteen); gevel: baksteen in aarde-tinten, onbewerkt of geschilderd hout. dak: antracietkleurige dakpan.
Poort wonen 49
Park wonen 50
In het park, ten oosten van de Empelseweg, is voorzien in een boerderij-achtig complex met senioren-woningen. Hierbij wordt gedacht aan een samengesteld complex van in hoogte en maat verschillende volumes, refererend aan een boerderij met bijgebouwen. Het complex dient in uitstraling en materialisering te worden afgestemd op het kinderdagverblijf in combinatie met een kinderboerderij aan de westzijde van de Empelseweg sfeerbeeld rooilijn hoogte dak typologie materiaal
kleur
landelijk wonen in het groen; rooilijn hoofdgebouw parallel aan de Empelseweg. rooilijn overige gebouwdelen vrij; overwegend één bouwlaag met een kap; zadeldaken; wooncomplex voor senioren, refererend aan de boerderij; gevel: overwegend baksteen met toevoegingen van onbewerkt of in lichte. dak: traditionele keramische dakpan; gevel: baksteen in aarde-tinten, onbewerkt of geschilderd hout. dak: rode keramische dakpan.
Park wonen 51
Epiloog: het bolwerk 52
De toekomstige entree van Empel vraagt om een bijzondere ingreep die de eigenheid en het unieke karakter van de gemeenschap benadrukt. Het idee is ontwikkeld om voort te bouwen op de ‘bastion’-gedachte, die door de provincie in de uitwerking van het streekplan is voorgesteld. Deze gedachte is vertaald in het creëren van een strakke rondlopende buitenrand van hogere bebouwing met een lichte kleur. Bij de toekomstige entree van Empel is dit thema vertaald in een bolwerk waarop en waarachter bebouwing is geplaatst. Nadat men het water is overgestoken rijdt men tussen twee groene dijklichamen het dorp in. Op deze manier wordt gerefereerd aan oude vestingsteden als Heusden en Willemstad. Achter deze groene ‘voorwerken’ zijn circa dertig woningen geprojecteerd. Gedacht wordt om in de bolwerken een bijzonder woningtype te ontwikkelen dat enerzijds inspeelt op de beschutting en de beslotenheid van het bolwerk en daarnaast gebruik maakt van het prachtige uitzicht dat men heeft vanaf het bolwerk richting Rosmalense Plas. Een voorbeeld van een dergelijk concept is verder uitgewerkt. Als een klein ‘vestingstadje’ liggen patiowoningen half verscholen in het bolwerk. Alleen een grote variëteit van torentjes steekt boven het bolwerk uit en dit geeft de toekomstige bewoners de mogelijkheid het uitzicht te ervaren. De maquettefoto’s en het referentiebeeld geven inzicht in het uiteindelijke wensbeeld voor de lokatie. hoogte dak typologie materiaal
kleur
1 tot 4 bouwlagen met eventueel een kap; daken met een overstek en een flauwe dakhelling (tussen de 15 en 30 graden); patiowoningen met een opbouw, beschut liggend aan de binnenzijde van een groene schans; gevel overwegend van baksteen, danwel in lichte kleuren gestuukt, gecombineerd met een vlakke dakpan (refererend aan leisteen). Eventueel toevoegingen in hout; aarde-tinten, danwel in lichte kleuren gestuukt onbewerkt of geschilderd hout; dak: antracietkleurige dakpan.
Epiloog: het bolwerk 53
Colofon Royal Haskoning Divisie Ruimtelijke Ontwikkeling Catharijnesingel 41 Postbus 19009 3501 DA Utrecht email:
[email protected] in samenwerking met Viewpoint Schutsboom 23 5706 KH Helmond email:
[email protected] Projectnummer : Opdrachtgever: Gemeente ‘s-Hertogenbosch
Projectteam: Royal Haskoning Viewpoint
9M2385.A0
Wouter Hogendoorn Cyrille Hoebink
Henk de Wit René de Weijer Jurgen Linssen
