Bedrijven Info Rijnmond. Een onderzoek naar effectiviteit en doelmatigheid

Bedrijven Info Rijnmond Een onderzoek naar effectiviteit en doelmatigheid

Koos van Dijken, Jeroen Schutz Leiden, 26 juli 2007

IOO bv

Instituut voor Onderzoek van Overheidsuitgaven (IOO bv) Schipholweg 13-15 Postbus 985 2300 AZ Leiden tel: 071 525 36 00 fax: 071 525 36 01 e-mail: [email protected] www.IOO.nl

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij het Instituut voor Onderzoek van Overheidsuitgaven (IOO bv). Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van IOO bv. IOO bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

IOO bv

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting

5

1

Inleiding

8

1.1

Aanleiding

8

1.2

Onderzoeksvragen

9

1.3

Afbakening en onderzoeksaanpak

1.4

Leeswijzer

2

Ontwikkeling

2.1

Voorgeschiedenis

12

2.2

Omgevingsanalyse

13

2.3

Aanbevelingen uit de toekomstvisie op BIR: over kiezen en

9 11

12

samenwerken

14

3

Producten

15

3.1

Taken en Activiteiten

15

3.2

Jaarboek

15

3.3

Algemene documentatiemap

16

3.4

Website

17

3.5

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’.

18

3.6

E-zine

19

3.7

Beursdeelname

19

3.8

Mediaplanning / Advertenties

20

3.9

Huisvesting bij Kamer van Koophandel

21

4

Effectiviteit

4.1

Doeltreffendheid van BIR

23

4.2

Jaarboek

23

4.3

Website

24

4.4

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’

24

4.5

E-zine

25

4.6

Beursdeelname

25

4.7

Huisvesting

26

5

Doelmatigheid

5.1

Doelmatigheid van BIR

27

5.2

Jaarboek

28

5.3

Website

28

5.4

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’

29

5.5

E-zine

30

5.6

Beursdeelname

30

23

27

3

IOO bv

5.7

Huisvesting

31

6

Aanbevelingen

6.1

Inleiding

32

6.2

Doorontwikkelen

34

6.3

Afslanken

40

6.4

Opheffen

42

32

4

IOO bv

Managementsamenvatting

BIR Voor u ligt het onderzoek naar de effectiviteit en doelmatigheid van BIR. In dit onderzoek wordt, in opdracht van de Stadsregio Rotterdam, ingegaan op de volgende vragen: a.

In hoeverre heeft BIR bijgedragen aan het handhaven / uitbreiden van de bedrijvigheid in het Rijnmondgebied?

b.

In hoeverre heeft BIR bijgedragen aan het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid in de regio Rijnmond?

c.

In welke mate heeft BIR bijgedragen aan de verbetering van het imago op het gebied van wonen, werken en recreatie binnen de regio Rijnmond? Welke promotionele activiteiten onderneemt BIR daartoe?

d.

In welke mate heeft BIR haar activiteiten kosteneffectief uitgevoerd?

Taken en producten In het onderzoek staan de volgende taken van BIR centraal: − het handhaven en zo mogelijk uitbreiden van de bestaande bedrijvigheid in het Rijnmondgebied, − het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid, − promotionele activiteiten ter verbetering van het imago regio Rijnmond op het gebied van wonen, werken en recreatie. Daarbij zijn de promotionele activiteiten ondersteunend aan de eerste twee activiteiten. De doelstellingen zijn een afgeleide van de wens van de gemeenten om bedrijfsterreinen te verkopen en het oplossen van problemen bij het zoeken van een nieuwe locatie door de reeds gevestigde bedrijven. Ter promotie zet BIR een aantal producten in, te weten een jaarboek, een

algemene

documentatiemap,

haar

website

www.bedrijveninforijnmond.nl, haar vestigingslocatie, e-zines en het periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’. Tevens is BIR standhouder op een aantal geselecteerde beurzen, adverteert zij in een aantal media en onderhoudt BIR netwerkcontacten.

Effectiviteit Het beoordelen van de effectiviteit van BIR is door de aard van de activiteiten van BIR een lastige exercitie. BIR verstrekt informatie over bedrijfsterreinen en bemiddelt en makelt tussen bedrijven en gemeenten. De rol van BIR is nooit doorslaggevend voor de vestiging van bedrijven op een bepaald bedrijfsterrein. De echte motieven voor vestiging of blijven hebben te maken met de economische randvoorwaarden die voor een bedrijf van belang zijn (afnemers, inkoop, herkomst medewerkers, logistiek e.d.). Wel heeft IOO de mogelijke effectiviteit van BIR berede-

5

IOO bv

neerd door meerdere onderzoeksinstrumenten in te zetten en verschillende invalshoeken in de analyse te betrekken. Uit de verschillende invalshoeken blijkt dat de effectiviteit van BIR niet uitdrukkelijk kan worden aangetoond. Daarbij spelen twee factoren een belangrijke rol. De laatste jaren is er sprake van economische groei waardoor de vraag naar bedrijventerreinen toeneemt. Aan de andere kant is het aanbod van bedrijventerreinen niet mee gestegen. Een gevolg hiervan is dat gemeenten geen of nauwelijks problemen ondervinden bij het aantrekken en handhaven van bedrijvigheid op hun bedrijventerreinen. In deze context is bezien of de afzonderlijke instrumenten van BIR al dan niet effectief zijn en in welke mate zij bijdragen aan het bereiken van de doelstellingen van BIR. Als meest effectief instrument wordt de website geconcludeerd. Van de overige instrumenten kon in een bepaalde mate niet de effectiviteit worden aangetoond. Over de huisvesting bij de Kamer van Koophandel wordt geconcludeerd dat dit niet of nauwelijks bijdraagt aan het bereiken van de doelstellingen van BIR.

Doelmatigheid In het verlengde van de doeltreffendheid heeft IOO ook gekeken naar de doelmatigheid van BIR. De doelmatigheid kan op twee manieren geanalyseerd worden. Ten eerste door middel van de beleidsmatige doelmatigheid van BIR. De kosten van BIR worden dan gerelateerd aan de effectiviteit van BIR. Bij deze vorm van doelmatigheid is de vraag of de maatschappelijke effecten van BIR doelmatig (tegen minimale kosten) bereikt worden. Om de doelmatigheid op deze wijze te kunnen vaststellen, is een duidelijk inzicht nodig in de effectiviteit van BIR. De tweede vorm van doelmatigheid is de doelmatigheid van de uitvoering van de activiteiten van BIR. Worden de activiteiten van BIR tegen minimale kosten uitgevoerd of kunnen met de beschikbare middelen meer activiteiten uitgevoerd worden? IOO heeft de tweede vorm van doelmatigheid centraal gesteld. Hiervoor is een analyse uitgevoerd van de financiën van BIR en is BIR gebenchmarked met soortgelijke initiatieven. Een eerste bevinding is dat het budget voor BIR zoals aangegeven in de activiteitenbegroting van de Stadsregio Rotterdam niet geheel recht doet aan het feitelijke budget voor de BIR-activiteiten. Door de doorberekening van algemene kosten van de Stadsregio aan de activiteiten van BIR wordt jaarlijks een begrotingspost opgenomen voor BIR van 540.000 euro, terwijl het feitelijke beleidsbudget (excl. personeelskosten en incl. huisvestingslasten Kamer van Koophandel) jaarlijks rond de 170.000 euro ligt. Ook voor wat betreft de doelmatigheid is bezien is in welke mate de door BIR ingezette instrumenten doelmatig zijn. Uit dit onderzoek wordt geconcludeerd dat BIR ‘zuinig’ met de voor haar beschikbare middelen

6

IOO bv

is omgegaan. Alleen de huisvesting bij de Kamer van Koophandel is, gezien de doorberekening van huisvestingslasten vanuit de Stadsregio, ondoelmatig.

Drie oplossingsrichtingen voor de toekomst Naast de meer algemene constatering dat de meerwaarde van BIR is gelegen in haar schakel- en signaleringsfunctie en dat deze functie verder zou moeten worden uitgebreid om als input te dienen voor beleid van de Stadsregio zijn uit het onderzoek een drietal hoofdoplossingsrichtingen voor de toekomst gekomen: A.

Doorontwikkelen

B.

Afslanken, en

C.

Opheffen

Bij de eerste variant, doorontwikkelen worden voor- en nadelen weergeven van een aantal mogelijkheden om de effectiviteit te vergroten. De effectiviteit vergroten kan door het verruimen van de doelstellingen, waardoor deze beter haalbaar worden (acquisitie voor de regio Rijnmond), het vergroten van het aanbod aan bedrijventerreinen (vergroten van werkgebied richting Drechtgemeenten en het aanbod van natte en droge bedrijventerreinen integreren) of het aanbod van bedrijventerreinen te verruimen met andere bedrijfsruimten (ontwikkelen algehele databank voor de regio). Bij de tweede variant, afslanken, is onderzocht of de beleidsmatige doelmatigheid kan worden verhoogd met daarbij de geringe effectiviteit als uitgangspunt. De voor- en nadelen van het sec inzetten op de website en de e-zine worden daarbij besproken. Mochten de doorontwikkelvarianten geen haalbare kaart blijken en mocht de maximale ‘winst’ die te boeken is met de afslankrichting te gering zijn, dan adviseert IOO BIR op te heffen. Voor- en nadelen van deze variant worden toegelicht.

7

IOO bv

1

Inleiding

1.1

Aanleiding

Bedrijven Info Rijnmond (BIR) is opgericht in 1983. BIR is achtereenvolgens onderdeel geweest van openbaar lichaam Rijnmond, provincie Zuid-Holland en Stadregio Rotterdam. Sinds 2002 maakt BIR onderdeel uit van Stadsregio Rotterdam. BIR is een service-organisatie voor het bedrijfsleven. Zij biedt de bedrijven een totaaloverzicht van het aanbod aan zogenaamde droge beschikbare bedrijventerreinen in de regio Rijnmond. BIR heeft als taken: − het handhaven en zo mogelijk uitbreiden van de bestaande bedrijvigheid in het Rijnmondgebied, − het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid, − promotionele activiteiten ter verbetering van het imago van regio Rijnmond op het gebied van wonen, werken en recreatie. Daarbij zijn de promotionele activiteiten ondersteunend aan de eerste twee activiteiten. De doelstellingen zijn een afgeleide van de wens van de gemeenten om bedrijfsterreinen te verkopen. Alle taken en de dienstverlening zijn gericht op bestaande en het potentiële bedrijfsleven. 1 Om deze reden is BIR gevestigd bij en tussen alle ondernemersgerichte activiteiten van de Kamer van Koophandel en van andere intermediaire organisaties die beogen om het bedrijfsleven te informeren en te ondersteunen. Bij de overgang van de provincie Zuid-Holland naar de Stadsregio is het werkgebied van BIR gewijzigd, is er onderzoek gedaan naar het draagvlak voor BIR onder de gemeenten van de Stadsregio, zijn nieuwe overlegstructuren ontwikkeld en is de financiering gewijzigd. Tegelijkertijd zijn er geen conclusies verbonden aan de mogelijkheid om de taken van BIR nieuwe stijl uit te breiden. 2 Het moment is aangebroken om na enige jaren te evalueren hoe de activiteiten van BIR zich hebben ontwikkeld en wat de doelmatigheid en effectiviteit is van BIR. Het antwoord op deze vragen, maakt het mogelijk om beleidsmatige en bestuurlijke conclusies te trekken over de meest wenselijke verdere ontwikkeling van BIR.

1

K+V organisatie adviesbureau, Toekomstvisie op Bedrijven Info Rijnmond: over kiezen en samenwerken, Rotterdam, september 2000, blz. 2.

2

Idem, blz. 17 en 18.

8

IOO bv

1.2

Onderzoeksvragen

In deze evaluatie wordt ingegaan op de volgende vragen: e.

In hoeverre heeft BIR bijgedragen aan het handhaven / uitbreiden van de bedrijvigheid in het Rijnmondgebied?

f.

In hoeverre heeft BIR bijgedragen aan het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid in de regio Rijnmond?

g.

In welke mate heeft BIR bijgedragen aan de verbetering van het imago op het gebied van wonen, werken en recreatie binnen de regio Rijnmond? Welke promotionele activiteiten onderneemt BIR daartoe?

h. In welke mate heeft BIR haar activiteiten kosteneffectief uitgevoerd?

1.3

Afbakening en onderzoeksaanpak

Effectiviteit niet direct te meten Gezien de rol en functie van BIR om te informeren is het methodologisch onmogelijk om klip en klaar vast te stellen hoeveel bedrijven dankzij de activiteiten van BIR zich hebben gevestigd in het Rijnmondgebied of hoeveel bedrijven binnen het Rijnmondgebied van bedrijfsterrein zijn veranderd. BIR verricht alleen promotionele activiteiten om de mogelijkheden van een (her)bedrijfsvestiging op de bedrijfsterreinen van de gemeenten in de Stadsregio onder de aandacht te brengen. Hiervoor zet BIR diverse instrumenten in: website, nieuwsbrieven, Bedrijfsterreinen in de Stadsregio Rotterdam en het verzorgen van stands op beurzen. De directe acquisitie van bedrijven is voorbehouden aan de afzonderlijke gemeenten en aan andere diensten. Bedrijven vestigen zich niet elders op basis van verstrekte informatie, hoe goed deze informatie ook is. De uiteindelijke vestigingsplaatsmotieven zijn: kosten, opbrengsten en kenmerken van de afzetmarkt, arbeidsmarkt en de toelevermarkt die invloed hebben op de kosten en opbrengsten. Omdat de promotionele activiteiten van en de informatievoorziening door BIR slechts een indirecte bijdrage leveren aan de vestiging en de herhuisvesting van bedrijven en ondernemers zich door vele factoren laten beïnvloeden bij hun locatiekeuze kan de bijdrage van BIR niet vastgesteld worden.

Effectiviteit wel plausibel te maken Hoewel de effectiviteit van BIR niet empirisch is te bewijzen, kan de effectiviteit wel aannemelijk gemaakt worden. Daarvoor moeten meerdere onderzoeksinstrumenten ingezet worden en moeten de resultaten van de onderzoeksinstrumenten consistent zijn. De activiteiten van BIR hebben een maximale kans om effectief te zijn als de doelstellingen van BIR duidelijk en meetbaar zijn geformuleerd, als de keuze van de activiteiten weloverwogen is en een hogere doel-

9

IOO bv

treffendheid aannemelijk maken als de niet-gekozen activiteiten, als de activiteiten aansluiten bij het oriëntatiegedrag van ondernemers, als de gegevens optimaal toegankelijk zijn en als de activiteiten aansluiten bij het beleid van de afzonderlijke gemeenten. Verder kunnen aanwijzingen over de effectiviteit verkregen worden door de activiteiten van BIR en het bereik van BIR’s activiteiten te vergelijken met die van soortgelijke organisaties in andere gemeenten/regio’s.

Doelmatigheid aantoonbaar De doelmatigheid van BIR is makkelijker aantoonbaar dan de doeltreffendheid. Door de uitvoering en de kosten van de afzonderlijke activiteiten van BIR te analyseren en te vergelijken met die van andere organisaties kunnen conclusies getrokken worden over de doelmatigheid van BIR. Daarnaast verzorgt BIR voor de afzonderlijke gemeenten de promotie van de bedrijfsterreinen en de informatievoorziening over de bedrijfsterreinen. Door de activiteiten van BIR te vergelijken met de hypothetische situatie dat gemeenten deze activiteiten zelf doen, kunnen conclusies over de doelmatigheid van BIR getrokken worden.

Inzet van meerdere evaluatie-instrumenten Om duidelijke conclusies te kunnen trekken over de effectiviteit en de doelmatigheid van BIR zijn meerdere onderzoeksinstrumenten ingezet. Géén van de afzonderlijke onderzoeksinstrumenten biedt voldoende houvast om conclusies te trekken. Daarom bestaat de onderzoeksaanpak van IOO uit: − Een analyse van de financiën van BIR. − Deskresearch van secundaire literatuur, beleidsdocumenten, evaluaties en webstatistieken. − Een vergelijking met andere organisaties (benchmarking). De vergelijking betreft de structuur, de doelstellingen, de werkwijze en het budget van Bureau Steenworp (Haaglanden), ROM-D (Drechtgemeenten), NV Rewin (West-Brabant) en Infodesk (Provincie Zuid-Holland) zijn onderzocht en vergeleken met die van BIR. − Een inventarisatie van de wijze waarop nieuwe of verplaatste ondernemingen zich oriënteren op hun bedrijfshuisvesting; Een 30-tal bedrijven zijn willekeurig uit een overzicht van de Provincie ZuidHolland gekozen en benaderd. In dit overzicht zijn alle bedrijven opgenomen die zich sinds 2003 op een in de Rijnmond gelegen nieuw, droog bedrijventerrein hebben gevestigd. − De betekenis van BIR-informatie voor makelaars. Een tiental (voornamelijk) grote makelaarskantoren, gespecialiseerd in bedrijfshuisvesting in de regio Rijnmond is gevraagd naar de bekendheid, het gebruik en de waardering van en over (de producten) van BIR. − Het oordeel van beleidsambtenaren en portefeuillehouders van gemeenten met bedrijfsterreinen over BIR en de alternatieven die zij zien.

10

IOO bv

− Het oordeel van (in)direct betrokkenen bij BIR en het beleid op het gebied van de promotie van beleidsterreinen. 1 Met deze onderzoeksinstrumenten wordt een antwoord gegeven op de onderzoeksvragen en de vragen naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van BIR.

1.4

Leeswijzer

In het tweede hoofdstuk wordt ingegaan op de achtergrond en de historie van BIR. Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving en analyse van de producten van BIR. Vervolgens gaan hoofdstuk 4 en hoofdstuk 5 respectievelijk in op de effectiviteit en de doelmatigheid van (de producten van) BIR. Ten slotte worden in hoofdstuk 6 de aanbevelingen in de vorm van mogelijke oplossingsrichtingen gepresenteerd.

1

Er zijn gesprekken gevoerd met de heer Scheeres (oud-burgemeester van Schiedam en oud-bestuurder Stadsregio), beleidsmedewerkers van de Kamer van Koophandel Rotterdam, de Ondernemingswinkel Rotterdam, de Provincie Zuid-Holland, het OBR, het havenbedrijf Rotterdam en het Ministerie van Economische Zaken.

11

IOO bv

2

Ontwikkeling

2.1

Voorgeschiedenis

Bedrijven Info Rijnmond is opgericht in 1983. BIR ressorteerde destijds onder het Openbaar Lichaam Rijnmond en bediende de volgende gemeenten: Barendrecht, Brielle, Capelle aan den IJssel, Dordrecht, Hellevoetsluis, Krimpen aan den IJssel, Maassluis, Oud-Beijerland, Papendrecht, Ridderkerk, Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen en Zwijndrecht. Het samenwerkingsverband ‘Openbaar Lichaam Rijnmond’ in de eigen bijdragen van gemeenten voor financiering van BIR. De deelnemende gemeenten dienden in te stemmen met de begroting van BIR. Na de opheffing van de het Openbaar Lichaam ging in 1986 de boedel van het Openbare Lichaam over naar de Provincie Zuid-Holland. Deze besloot, hoewel BIR slechts betrekking had op een deel van de Provincie, het initiatief voort te zetten. De financiering van Bedrijven Info Rijnmond geschiedde in die periode (tot 2001) door de aangesloten gemeenten naar rato van de voorraad bedrijventerreinen. De Provincie Zuid-Holland betaalde daar bovenop een vaste bijdrage. Dit betekende wisselende inkomsten voor BIR. In 2002 ging BIR (onder meer naar aanleiding van de toekomstvisie op BIR 1 ) van de Provincie Zuid-Holland over naar de Stadsregio Rotterdam. Bij de overgang van de Provincie Zuid-Holland naar de Stadsregio Rotterdam is het werkgebied van BIR gewijzigd, zijn nieuwe overlegstructuren ontwikkeld en is de financieringswijze aangepast. Er heeft geen uitbreiding van taken plaats gevonden. Van de oorspronkelijke 15 gemeenten verdwenen Dordrecht, Oud-Beijerland, Papendrecht en Zwijndrecht uit het servicegebied van BIR, aangezien deze niet tot de Stadsregio behoorden. Een zevental gemeenten werden toegevoegd aan het werkgebied van BIR: Albrandswaard, Bernisse, Bleiswijk, Berkel en Rodenrijs, Bergschenhoek, Rozenburg en Westvoorne. Na de fusie in 2007 tussen de gemeenten Bleiswijk, Berkel Rodenrijs en Bergschenhoek in Lansingerland bedient BIR 16 gemeenten. De financiering werd bij de overgang naar de Stadsregio ook aangepast. Uit de bijdrage die de gemeenten aan de Stadsregio doen, wordt nu ook BIR gefinancierd. Bij de bespreking van de begroting van de Stadsregio komt vanaf dat moment ook de begroting van BIR ter sprake.

1

K+V organisatie adviesbureau bv, Toekomstvisie op Bedrijven Info Rijnmond: over kiezen en samenwerken, Rotterdam, september 2000

12

IOO bv

2.2

Omgevingsanalyse

Binnen de regio Groot-Rijnmond is het van groot belang in de toekomst voldoende ruimte voor bedrijvigheid te kunnen realiseren om de beroepsbevolking van passend werk te kunnen voorzien. Niet alleen kwantitatief is voldoende ruimte belangrijk, maar juist het bieden van de gewenste kwaliteit op bedrijventerreinen is van groot belang voor het gezond houden van de regionale economie. Een regio met een diversiteit aan kwaliteit van bedrijventerreinen zorgt voor het aantrekken van nieuwe en behoud van bestaande bedrijvigheid 1 . Uit onderzoeken naar het vestigingsgedrag van ondernemers blijkt naast de kwaliteit van het bedrijventerrein een aantal factoren van belang voor vestiging of vertrek, te weten: -

ruimtelijke factoren; o.a. mogelijkheden tot uitbreiding, kavelgrootte, logistieke infrastructuur, nabijheid / toegankelijkheid afnemers, ontsluiting);

-

arbeidsmarkt: o.a. kennisinfrastructuur, opleidingen en productiviteit, kenmerken en kwaliteit van de arbeidsmarkt;

-

kostenniveau: o.a. huur / grondprijzen, transportkosten, minimalisering kosten

-

relatie lokale/regionale overheid: o.a. voorschriften, vergunningen, snelheid, feeling bedrijfsleven;

-

agglomeratievoordelen;

-

velerlei

persoonlijke

factoren

(voorkeuren

onderne-

mer/management, kwaliteit woonomgeving, e.d.). 2 Uit onderzoeken 3 blijkt dat de regio Rijnmond is het aanbod van bedrijventerreinen nu en in de toekomst schaars is en blijft. Dit hangt simpel gezegd af van twee zaken 1. Vraag: De economische conjunctuur en in welke mate is er interesse in bedrijventerreinen, en 2. Het aanbod van bedrijventerreinen. De laatste jaren is er sprake van economische groei waardoor de vraag naar bedrijventerreinen stijgt. Het aanbod van bedrijventerreinen is de laatste jaren (in ieder geval relatief gezien) niet mee gestegen. Hierdoor is de krappe markt nog krapper geworden. Een gevolg hiervan is dat gemeenten geen of nauwelijks problemen ondervinden bij het aantrekken van bedrijvigheid op hun bedrijventerreinen. Bovendien speelt in de regio Rijnmond dat door de schaarste van terreinen in bepaalde gemeenten lokale ondernemers voorrang krijgen boven regionale spelers. In het bestaande geval van schaarste kan dit inhou1

Kwalitatieve analyse bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys, 2007, pag. 7)

2

H.W. Richardson, Regional & Urban Economics, Middlesex, 1978, blz. 53-81.

3

Vraag- en aanbodanalyse droge bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys-NEI, 2003)

13

IOO bv

den bedrijven de voorkeur krijgen boven voor de regio Rijnmond economisch interessantere bedrijven.

2.3

Aanbevelingen uit de toekomstvisie over kiezen en samenwerken

op

BIR:

In het rapport van K+V Organisatie Adviesbureau bv van september 2000 wordt de volgende hoofdaanbeveling gedaan: “Continueer Bedrijven Info Rijnmond in 2001. Bereidt de overgang voor naar de Stadsregio Rotterdam in 2002”. Zoals in paragraaf 2.1 beschreven is dit inderdaad gebeurd. Daarnaast adviseerde K+V de activiteiten van BIR als volgt in te vullen: 1.

Continueren huidige activiteiten (vervaardigen promotie materiaal, vertegenwoordigen regio op onder andere beurzen, frequent ambtelijk overleg, jaarlijks bestuurlijk overleg).

2.

De volgende nieuwe activiteiten oppakken: -

verzamelen en uitwisselen van klantgegevens aan deelnemende gemeenten;

-

coördinatie en afstemming ten behoeve van reeds in de regio gevestigde bedrijven die uitbreidings- of verplaatsingsplannen hebben;

-

uitbouwen bedrijfsruimtenbank;

-

uitbouwen bedrijfsterreinenbank;

-

uitvoeren van werkzaamheden in het kader van regionaal seg-

-

nauwe samenwerking met ROM-D en met de bedrijfsruimtebank

-

vestiging bij de Kamer van Koophandel.

mentatiebeleid; in de Ondernemingswinkel; Een aantal van deze activiteiten zijn inderdaad gecontinueerd of uitgebreid. Zo zijn de promotionele activiteiten voortgezet, is de bedrijfsterreinenbank verder uitgebouwd, is een kantoor geopend bij de Kamer van Koophandel en wordt er nauw samengewerkt met ROM-D en de Ondernemingswinkel. Het uitwisselen van klantgegevens, het bouwen van een bedrijfsruimtenbank, de coördinatie- en afstemmingsfunctie en de werkzaamheden in het kader van het regionale segmentatiebeleid zijn om verschillende redenen door de Stuurgroep niet over genomen. Een bedrijfsruimtebank bestond al, en voor zowel het regionaal segmentatiebeleid als de coördinatie- en afstemmingsfunctie bleek te weinig draagvlak. In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op de activiteiten en producten van BIR.

14

IOO bv

3

Producten

3.1

Taken en Activiteiten

Taken BIR heeft de volgende taken: − het handhaven en zo mogelijk uitbreiden van de bestaande bedrijvigheid in het Rijnmondgebied, − het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid, − promotionele activiteiten ter verbetering van het imago regio Rijnmond op het gebied van wonen, werken en recreatie. Daarbij zijn de promotionele activiteiten ondersteunend aan de eerste twee activiteiten. De doelstellingen zijn een afgeleide van de wens van de gemeenten om bedrijfsterreinen te verkopen en het oplossen van problemen bij het zoeken van een nieuwe locatie door de reeds gevestigde bedrijven.

Instrumenten Ter promotie zet BIR een aantal instrumenten in: het jaarboek, een algemene documentatiemap, de website www.bedrijveninforijnmond.nl, haar vestigingslocatie, e-zines en het periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’. Daarnaast is BIR met een stand aanwezig op bepaalde beurzen en adverteert BIR in een aantal media en onderhoudt het netwerkcontacten.

Bedrijfscontactfunctionarissen Ten slotte organiseert BIR voor de bedrijfscontactfunctionarissen van de gemeenten jaarlijks een bijeenkomst. Uitwisseling van ervaringen van de gemeenten en netwerken is hiervan de hoofddoelstelling.

3.2

Jaarboek

Oplage Het jaarlijks opgestelde jaarboek kent een oplage van 750 stuks (2006 en 2007). Voorheen, in de jaren 2004 en 2005, was de oplage 800 stuks. Alle jaarboeken worden uitgegeven en ook worden kopieën van (delen van) het jaarboek verstrekt indien het jaarboek nog niet uit is of indien slechts voor een beperkt aantal locaties informatie wordt aangevraagd. Bovendien levert de drukker circa 10% meer dan de bestelde oplage. De reden van de daling ten opzichte van de jaren 2004 en 2005 in oplage ligt in het gelijke aanbod via de website. De jongere generatie vindt daar zijn informatie. Een jaarboek wordt nooit alleen toegezonden. Er wordt altijd of een lijst met contactpersonen of een nieuwsbrief bijgevoegd.

15

IOO bv

Concept In het jaarboek wordt een inventarisatie gegeven van de droge, beschikbare bedrijventerreinen in de regio Rotterdam. Van de 16 gemeenten worden in het jaarboek korte algemene beschrijvingen opgenomen met bevolkingsgegevens, het aantal vestigingen en werkzame personen. Vervolgens worden per gemeente de bedrijventerreinen beschreven, waar grond voor uitgifte beschikbaar is dan wel op korte termijn beschikbaar komt. Per bedrijventerrein zijn de oppervlaktegegevens, de prijzen, de infrastructuurgegevens, de bedrijfsbestemming, toegestane milieucategorieën, bebouwingspercentage et cetera opgenomen. Daarnaast is van de bedrijventerreinen waarop al bebouwing staat een tabel bijgevoegd, waarin per bedrijfsklasse de vestigingen naar grootteklasse en het aantal werkzame personen zijn weergegeven.

Kosten Het jaarboek wordt eenmaal per jaar uitgegeven. De kosten voor het jaarboek bestaan uit drukkosten, het maken van de plattegronden per gemeente en de ontwerpkosten voor de omslag. De totale kosten bedragen circa 14.500 euro (2006), waarbij wordt opgemerkt dat hierin geen verzendkosten zijn opgenomen. Het personeel van BIR verzamelt zelf de kerncijfers en verzorgt de opmaak van het jaarboek.

3.3

Algemene documentatiemap

Oplage Van de algemene documentatiemap worden jaarlijks gemiddeld zo’n 350 stuks uitgegeven. Verzoeken voor een map komen verschillende mediakanalen bij BIR binnen. Per email: 24 in 2004, 39 in 2005 en 50 in 2006, via de coupon in de periodiek: 92 in 2004, 126 in 2005 en 90 in 2006. Ten slotte komen er via de telefoon, naar aanleiding van advertenties of via de gemeenten ook verzoeken voor de algemene documentatiemap binnen: 151 in 2004, 178 in 2005 en 148 in 2006. Het restant wordt onder andere uitgegeven op beurzen.

Concept De algemene documentatiemap bestaat uit een algemene promotiefolder, een lijst met contactpersonen bij gemeenten, kerncijfers van de regio Rotterdam (jaarlijkse uitgave) en het laatste nummer van de nieuwsbrief. De documentatiemap is bedoeld ter promotie van de regio. De lijst met contactpersonen wordt zo vaak als nodig aangepast.

Kosten Het opstellen en het verzamelen en bewerken van de kerncijfers voor onder andere het jaarboek, de website, de documentatiemap, de periodiek en het overzicht kerncijfers kost, naast de personele inzet,

jaar-

lijks circa 11.000 euro. Hieronder vallen dus ook de kosten van de documentatiemap.

16

IOO bv

IOO heeft geen onderzoek gedaan naar de mate waarin de algemene documentatiemap een rol speelt in de promotie van de regio Rotterdam en het behalen van de doelstellingen van BIR.

3.4

Website

Bezoekers Per maand bezoeken gemiddeld 425 unieke bezoekers de website www.bedrijveninforijnmond.nl. Echter, zo’n 50-60% van deze unieke bezoekers vertrekt binnen 30 seconden van de site 1 . Van deze groep wordt aangenomen dat zij geen enkele pagina bekijken, maar wellicht wel telefoon- of adresgegevens van BIR opzoeken. Over de eerste zes maanden van 2007 hebben in totaal 2.570 unieke bezoekers de website bezocht. Rekening houdend met de uitval binnen 30 seconden bekeken zo’n 1.200 unieke, geïnteresseerde bezoekers de website in de eerste zes maanden van 2007 in meer detail. Tijdens die bezoeken worden door deze 1.200 bezoekers gemiddeld bijna 60 pagina’s bekeken. Een groep van tweehonderd bezoekers per maand 2 , of een deel van deze groep, maakt gezien het gemiddelde bezoek van zestig pagina’s zeer intensief gebruik van de aangereikte informatie. Indien men niet direct naar www.bedrijventerreinen.nl surft (65% van de gevallen), komt 20% van een zoekmachine vandaan (doorgaans via google). De overige bezoekers komen binnen via externe links (niet zijnde zoekmachines). De website van de stadsregio is daarbij de grootste aanbrenger (circa 7%).

Concept Op de website www.bedrijveninforijnmond.nl wordt een overzicht gegeven van de beschikbare, droge bedrijventerreinen in de regio Rotterdam. Deze website is de digitale aanvulling op het jaarboek 3 . Per gemeente staan de bedrijventerreinen beschreven en waar grond voor uitgifte beschikbaar is dan wel op korte termijn beschikbaar komt. Per bedrijventerrein zijn de oppervlaktegegevens, de prijzen, de infrastructuurgegevens, de bedrijfsbestemming, toegestane milieucategorieën, bebouwingspercentage e.d. opgenomen.

Kosten In 2006 is de huidige website online gegaan. De kosten voor het ‘bouwen’ van de website bedroegen ongeveer 20.000 euro (exclusief de kos-

1

De gegevens waarop het percentage is gegevens zijn beperkt, nml twee periodes van ongeveer een week. Aangezien het niet uitzonderlijke periodes betrof is dit percentage over de gehele periode aangenomen.

2

1.200 bezoekers per half jaar is 200 bezoekers per maand.

3

Het jaarboek bevat meer informatie dan de website (waaronder kerncijfers en arbeidsgegevens)

17

IOO bv

ten van het personeel dat de website bijhoudt en actualiseert). BIR was in zekere mate gebonden aan de leverancier aangezien deze ook de website van de Provincie Zuid-Holland heeft gebouwd en op deze manier wordt bereikt dat wijzigingen in bepaalde databases automatisch ook worden doorgevoerd in de databases van de site van de Provincie ZuidHolland. 1 Tevens wordt jaarlijks circa 2.000 euro betaald voor hosting. Ook hierbij is BIR gehouden aan deze ‘host’ aangezien de website van de Stadsregio Rotterdam hier ook gebruik van maakt.

3.5

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’.

Oplage De nieuwsbrief ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’ kent al jaren een oplage van circa 12.000 stuks. De nieuwsbrief wordt tegenwoordig twee keer per jaar uitgegeven. In het verleden werd de nieuwsbrief tot maximaal vier keer per jaar uitgegeven. Het leeuwendeel (circa 9.000 stuks) van de nieuwsbrieven wordt verstuurd naar bedrijven in de regio met meer dan 9 werknemers. De adressen van deze bedrijven zijn aangekocht. 2.000 stuks gaan naar bedrijven, intermediairs, makelaars, instellingen of privé-personen die zichzelf, meestal via een coupon, hebben aangemeld voor de nieuwsbrief. De deelnemende gemeenten krijgen elk 25 exemplaren (zij kunnen er meer opvragen). Het restant wordt uitgegeven op beurzen, congressen of via het toezenden van documentatie. Van de oplage van 12.000 blijven maar weinig periodieken over. Per verzending van de nieuwsbrief krijgt BIR exemplaren retour en worden nieuwe abonnementen via de antwoordcoupon aangevraagd. De precieze aantallen aan wijzigingen worden met oog op de administratieve last daarvan, niet bijgehouden. Het totale adressenbestand is al jaren constant.

Concept Het doel van het periodiek is bedrijven in de regio te laten weten dat BIR bestaat, het opbouwen van naamsbekendheid. Het idee daarachter is dat bedrijven BIR weten te vinden indien zij gaan nadenken over vertrek of verplaatsing. De nieuwsbrief kent doorgaans dezelfde opmaak en structuur van inhoud. Naast informatie over de beschikbare bedrijventerreinen wordt er een interview gepubliceerd met een bedrijf dat zich onlangs in de regio heeft gevestigd of zich binnen de regio heeft verplaatst. Daarnaast wordt een bedrijventerrein waar recent ontwikkelingen hebben plaatsgevonden in de spotlight geplaatst. Ten slotte wordt kort regionaal nieuws op het gebied van bedrijvigheid in de regio geplaatst. Om de

1

De Infodesk Zuid-Holland www.pzh.eyelocus.com.

is

benaderbaar

via

www.infodeskzuidholland.nl

of

18

IOO bv

nieuwsbrief is altijd een coupon opgenomen waarmee om toezending van informatie verzocht kan worden (de algemene documentatiemap, het jaarboek of beide). In de nieuwsbrief wordt niet geadverteerd.

Kosten De kosten van de nieuwsbrief kunnen worden opgedeeld naar kosten voor de opmaak, drukkosten, kosten voor de verzending en incidenteel een vergoeding voor een artikel. Eén uitgave van een nieuwsbrief kost ongeveer 10.000 euro. Per jaar wordt er circa 20.000 euro uitgegeven aan dit instrument. Dit is exclusief de kosten van het personeel van BIR.

3.6

E-zine

Oplage De per email verzonden nieuwsbrief is drie keer verstuurd. In oktober 2006, in januari 2007 en in april 2007. De e-adressenlijst is een dynamische lijst die per dag kan veranderen. Wettelijk is het namelijk verplicht dat je duidelijk bij het E-zine aangeeft dat men door middel van één druk op de knop het E-zine kan opzeggen. Als dat gebeurt dan verdwijnt het adres automatisch uit de lijst. Ook dubbelingen worden automatisch uit de lijst gehaald. Bij aanvang van dit instrument is begonnen met ongeveer 500 adressen, inmiddels is dit opgelopen tot 975.

Concept In de nieuwsbrief staat doorgaans een drietal bedrijventerreinen (locaties) centraal. De ontwikkelingen op deze bedrijventerreinen worden toegelicht. Verder is er meer algemene informatie over de nieuwbouwlocaties in de deelnemende gemeenten van de Stadsregio opgenomen.

Kosten Bij bestudering van de uitgaven van BIR over 2006 worden er geen kosten voor de e-zine expliciet genoemd. Het ligt voor de hand dat de kosten voor dit instrument beperkt tot nihil zijn. Immers, er zijn geen verzendkosten. Aangenomen wordt dat de enige kosten personeelskosten zijn.

3.7

Beursdeelname

Deelname beurzen Gemiddeld participeert BIR aan zo’n 5 tot 8 beurzen per jaar, afhankelijk van het aanbod. Het argument voor deelname door BIR is dat individuele deelname door gemeenten te duur wordt geacht. Op deze manier zijn de gemeenten toch vertegenwoordigd. Er wordt niet apart bij-

19

IOO bv

gehouden hoeveel bezoekers de BIR-stand trekt en hoeveel informatie er wordt meegegeven.

Concept Er zijn drie soorten beurzen te onderscheiden waar BIR aan deelneemt, vakbeurzen, netwerkbeurzen en informatiemarkten bij congressen of symposia. Afhankelijk van de beurs laat BIR een stand bouwen, veelal ook met videoapplicaties. In ander gevallen zijn er standaardstands. Het idee achter deelname aan beurzen is vierledig; promotie van de regio, het verkrijgen van naamsbekendheid, het versterken van het imagovan de regio en bedrijven bereiken die zich oriënteren op vestigingsmogelijkheden,.

Kosten Een gemiddelde kostprijs voor de deelname aan bepaalde beurs is niet te geven aangezien het soort beurs, de locatie van de beurs, de grootte van de stand en de aanwezigheid van standaardstands de prijs doorgaans sterk beïnvloedt. Gemiddeld werd er in de jaren 2004, 2005 en 2006 per jaar 43.000 euro aan beursdeelname besteed. Dit bedrag behelst fees voor deelname, standhuur, standbouw en –ontwerp waaronder

videowerken

en

is

exclusief

de

personeelskosten

van

BIR-

medewerkers.

3.8

Mediaplanning / Advertenties

Concept Naast de eigen producten en activiteiten maakt BIR gebruik van een aantal media ter bevordering van de naamsbekendheid en het gebruik van de producten van BIR. Door middel van deze media dient een doelgroep met het onderstaande profiel te worden bereikt: − Bedrijfshuisvesting; − MKB, > 30 werknemers, groot genoeg om te bouwen; − Bedrijven uit heel Nederland, met nadruk op bedrijven binnen een straal van 35 kilometer; −

Directeuren / eigenaren;

− Subdoelgroep: architecten / projectontwikkelaars / groeisectoren. In het mediaplan van BIR wordt ingezet op de volgende vier categorieen: − advertenties in jaarboeken − advertenties in tijdschriften − internet (waaronder de eigen website) − abri’s op specifieke locaties

Advertenties De advertenties verschillen per jaar. Het ene jaar adverteert BIR rondom haar deelname aan beurzen, het andere jaar adverteert BIR meer in jaarboeken. Daarbij worden advertenties die een respons ople-

20

IOO bv

veren herhaald en andere niet. Bladen waarin de afgelopen jaren is geadverteerd zijn: BedrijvenJournaal, Rotterdam bouwt en ontwikkelt, Management Team, Rijnmond Business, Bedrijfshuisvesting (editie ZuidHolland), Jaarboek Projectontwikkeling, Flevum Forum, Network Jaarboek, Bedrijventerrein, RegiOpinie Rijnmond, Handelscourant, Facility, Jaarboek Businessparken, Jaarboek Rotterdam in Bedrijf, Elsevier, Sportief Rotterdam en de AD De Ondernemer.

Netwerken Daarnaast opereert BIR in netwerken. Hieronder vallen het PCR (Platform Communicatie Rotterdam), de WTC-club, Flevum Forum Network, Ondernemersnetwerk 010, de FRBC (Federatie Rotterdamse Business Clubs) en de Havenvereniging Rotterdam. Daarnaast organiseert (of organiseerde) BIR congressen, direct-mail acties, billboards, een CD-ROM presentatie. In het verdere verleden is ook gewerkt met tv-spots en radiocommercials.

Kosten Advertentiekosten vallen onder het mediaplan, evenals de kosten met betrekking tot het maken en bijhouden van de website. Ook bijdragen voor vermeldingen in de telefoongids, de Gouden Gids etc. vallen hieronder. In 2004 is ongeveer 16.000 euro uitgegeven aan advertenties, in 2005 17.000 euro en in 2006 circa 14.500 euro. Voor het totale mediaplan (inclusief website) was in 2004 38.000, in 2005 60.000 en in 2006 55.000 beschikbaar. Opgemerkt wordt dat in 2006 de kosten voor het ontwikkelen van de website (20.000 euro) hieronder zijn opgenomen. IOO heeft geen onderzoek gedaan naar de mate waarin de mediaplanning een rol speelt in de promotie van de regio Rotterdam en het behalen van de doelstellingen van BIR.

3.9

Huisvesting bij Kamer van Koophandel

Concept Aangezien alle taken en de dienstverlening van BIR zijn gericht op bestaande, nieuwe en locatiezoekende bedrijven, is BIR gevestigd bij en tussen de ondernemersgerichte activiteiten van de Kamer van Koophandel Rotterdam en van intermediaire organisaties die beogen om het bedrijfsleven te informeren en te ondersteunen. De aanloop bij BIR wordt door deze huisvesting optimaal geacht. BIR is gevestigd aan Blaak 40 te Rotterdam. BIR huurt daar een kantoor van de Kamer van Koophandel Rotterdam. Voorheen was BIR evenals de Rotterdamse KvK gevestigd in het World Trade Center.

Kosten Jaarlijks betaalt BIR rond de 22.000 euro aan huisvestiging (huur, 20.000 euro) en overige apparaatskosten zoals telefoon-, fax-, post- en

21

IOO bv

stallingkosten. In de praktijk betekent dit dat BIR met dubbele huisvestingslasten wordt belast. Op het budget van BIR drukt de werkelijke huur bij de Kamer van Koophandel (20.000 euro) en de toegerekende doorbelasting van de huurkosten (en servicekosten) van de Stadsregio (38.500 euro). Tevens draagt BIR middels de doorberekening ook jaarlijks bij aan de aan huisvesting gerelateerde organisatielasten (35.000 euro), communicatiekosten (23.600 euro) van de Stadsregio terwijl BIR daar geen gebruik van maakt 1 .

1

De totale doorbelaste kosten vanuit de Stadsregio bedragen 223.800 euro. Naast bovengenoemde kosten (97.100 euro) bestaan deze kosten uit personeelskosten management en secretariële ondersteuning Stadsregio (69.900 euro), kosten voor diensten van derden (24.700 euro) en overige personele lasten (32.100 euro). Van deze kosten profiteert BIR mee, maar niet evenredig.

22

IOO bv

4

Effectiviteit

4.1

Doeltreffendheid van BIR

De effectiviteit van BIR wordt bepaald door de mate waarin BIR haar doelen bereikt. Het doel van BIR is het promoten van de regio Rijnmond ten einde bedrijven te (blijven) interesseren in ondernemen in de regio. In de eerste jaren van het bestaan van BIR was voor deze doelstelling alle reden. Immers, de economie stagneerde en de bedrijfsterreinen konden maar mondjesmaat worden gevuld met bedrijven. Door de activiteiten van BIR werd voorzien in de informatiebehoefte van bedrijven en werd bekendheid gegeven aan de mogelijkheden in de regio Rijnmond. Het beoordelen van de effectiviteit van BIR is door de aard van de activiteiten van BIR een lastige exercitie. BIR verstrekt informatie over bedrijfsterreinen en bemiddelt en makelt tussen bedrijven en gemeenten. De rol van BIR is nooit doorslaggevend voor de vestiging van bedrijven op een bepaald bedrijfsterrein. De echte motieven voor vestiging of blijven hebben te maken met de economische randvoorwaarden die voor een bedrijf van belang zijn (afnemers, inkoop, herkomst medewerkers, logistiek e.d.). Wel kan de mogelijke effectiviteit van BIR beredeneerd worden door meerdere onderzoeksinstrumenten in te zetten en verschillende invalshoeken in de analyse te betrekken. Hoe oriënteren bedrijven zich op hun bedrijfshuisvesting? Gebruiken makelaars de informatie van BIR? Hoeveel bezoekers trekt de BIR-site? Et cetera. Hoewel de respondenten bijna zonder uitzondering positief zijn over de kwaliteit van de producten van BIR kan niet de conclusie worden getrokken dat BIR haar doelen bereikt door de inzet van die producten. Uit het onderzoek blijkt dat BIR de laatste jaren nauwelijks heeft bijgedragen aan het ‘vol krijgen’ van de beschikbare kavels. Slechts een aantal keren heeft IOO geconstateerd dat een bepaald bedrijf dankzij BIR zit (of is gebleven) waar het zit, maar doorgaans had dat bedrijf ook zonder BIR de nieuwe vestigingsplaats gevonden. Zowel bij makelaars en gemeenten staat BIR er met regelmaat positief op, maar op de vraag aan de gemeente of makelaar of diens activiteiten anders of meer worden mocht BIR niet meer bestaan, wordt door nagenoeg een ieder ontkennend gereageerd. In de huidige periode van economische groei en schaarste van bedrijventerreinen is de functie van BIR niet meer zo duidelijk.

4.2

Jaarboek

Het doel van het jaarboek is een compleet overzicht te geven van het aanbod van droge bedrijventerrein die nu beschikbaar zijn of in de na-

23

IOO bv

bije toekomst beschikbaar komen. De effectiviteit van het jaarboek moet blijken uit het gebruik ervan. Het leeuwendeel van de gemeenten en de helft van de ondervraagde makelaars geeft aan met een bepaalde regelmaat het jaarboek te gebruiken (circa eens per maand). Het jaarboek wordt vrijwel zonder uitzondering als mooi, gebruiksvriendelijk en informatief beoordeeld. Het jaarboek is redelijk effectief. Door de bekendheid, het gebruik en de waardering van het jaarboek kan worden aangenomen dat dit boek voorziet in een bepaalde behoefte en dat de informatie die aangeboden wordt relevant is. In welke mate de effectiviteit de kosten rechtvaardigt is een open vraag.

4.3

Website

De website wordt door alle gemeenten genoemd. Ook het merendeel van de bevraagde makelaars (10) gebruikt de website gemiddeld eens per maand. Onder de bevraagde bedrijven zijn echter nauwelijks aanknopingspunten te vinden voor het gebruik van de site. Uit de getrokken steekproef van 30 bedrijven uit de bedrijven die zich de afgelopen 4 jaar binnen of naar de regio Rijnmond hebben gevestigd blijkt dat bijna 90% van de ondernemingen zich laat leiden door argumenten als: “onderneming was reeds gevestigd al in een bepaalde gemeente (of buurtgemeente)”, “ons personeel woont hier”, “de directeur woonde hier al”. Deze veelal lokale bedrijven hebben zich zelf op de hoogte gesteld van de lokale omstandigheden en vinden, zonder gebruik te maken van BIR, geschikte nieuwe bedrijfsruimte. Desalniettemin is de website een effectief middel om bepaalde informatie te ontsluiten en de regio te promoten. Een aantal respondenten gaf aan dat de website actueler kon en dat de site niet altijd goed werkte. Het accuraat en tijdig doorgeven van bepaalde wijzigingen aan BIR is hier debet aan.

4.4

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’

IOO heeft bij bedrijven, makelaars en gemeenten onderzocht in welke mate dit periodiek bekend is, wordt gelezen en wordt gewaardeerd. Een eerste conclusie is dat het periodiek een goede lay-out heeft, ‘er gewoon goed’ uitziet. Een tweede conclusie is dat makelaars en bedrijven de periodiek soms kennen, maar dan niet altijd lezen. Het meest gehoord is dat het magazine niet bekend is. Gemeenten daarentegen kennen het magazine bijna zonder uitzondering en een groot gedeelte daarvan waardeert de ‘stukjes’ en de geboden informatie. Het aanleveren van input voor de periodiek staat laag op de prioriteitenlijst met uitzondering van een enkele gemeente. Dit heeft veelal te maken met de werkdruk en/of het niet beschikbaar hebben van bedrijventerreinen in de gemeente.

24

IOO bv

De vraag is natuurlijk of de uitgifte van de periodiek daadwerkelijk de ondernemers bereikt én gelezen wordt. Dit laatste heeft IOO niet kunnen aantonen. Dit kan te maken hebben met het geringe aantal bedrijven in de steekproef. Immers, slechts 30 bedrijven zijn benaderd terwijl er 11.000 magazines aan bedrijven worden uitgegeven. 1 Aan de andere kant is het mogelijk exemplarisch dat in de steekproef van de ondernemingen die zich vestigen op een nieuw bedrijventerrein niemand aangeeft het periodiek te kennen. Een conclusie kan zijn dat het periodiek niet heeft geleid tot daadwerkelijke vestiging op een bedrijventerrein (impliciete doelstelling). De vraag of de feitelijke doelstelling van de nieuwsbrief, het vergroten van de naamsbekendheid van BIR wordt bereikt is de vraag. Immers, de naam van de periodiek luidt anders dan de (volledige) naam van BIR, waardoor een directe link wellicht lastig gelegd wordt. Aan de andere kant komen er via de periodiek jaarlijks circa 100 informatieverzoeken 2 binnen, wat er op duidt dat men door het lezen van de periodiek geïnteresseerd is geraakt en meer informatie wil ontvangen. Enkele makelaars geven aan dat er veel van dergelijke blaadjes zijn waardoor er sprake kan zijn van overdaad.

4.5

E-zine

De mate waarin de e-zine bijdraagt aan het bereiken van de doelstellingen van BIR is onderzocht door naar de bekendheid, het gebruik en de waardering voor de e-zine te vragen bij bedrijven, gemeenten en makelaars. Zonder uitzondering wordt aangegeven dat men de e-zine niet kent. De e-zine is bij de eerste mailing eind 2006 naar 500 adressen gestuurd en de laatste mailing naar 975 adressen. Het lijkt erop dat de geïnterviewden niet voorkomen op de adressenlijsten. Om de effectiviteit van de e-zine te doen toenemen, zal het adressenbestand actief moeten worden vergroot.

4.6

Beursdeelname

Voor de beursdeelname is niet vast te stellen wat de effectiviteit is. Er worden namelijk geen aantallen bijgehouden van bezoekers van de stand, het aantal verstrekte informatiepakketten of ontvangen visite-

1

9.000 van de 12.000 magazines gaan naar bedrijven met 10 of meer werknemers. Onder de bedrijven die recentelijk verhuisd zijn in het gebied van Rijnmond en die geinterviewd zijn, zijn bedrijven met minder dan 10 werknemers. Hierbij moet bedacht worden dat het leeuwendeel van de bedrijven en de verhuizende bedrijven minder dan 10 werknemers in dienst heeft (90%).

2

2004: 90, 2005: 126, 2006: 92.

25

IOO bv

kaartjes. 1 Door het gebrek aan deze informatie waardoor indirect een beeld kan worden verkregen van de effectiviteit, heeft IOO heeft zich gebaseerd op de verwachtingen van de gesprekspartners. De indruk daarbij bestaat dat de stands van BIR niet bij elke beurs even goed worden bezocht. Buiten kijf staat dat beursdeelname niet vanzelfsprekend dient te zijn en dat goed wordt afgewogen welke resultaat er van een bepaalde beurs te verwachten is. Moeilijkheid daarbij is dat het beursbezoek mede tot doel heeft de naamsbekendheid van BIR te vergroten. Ten slotte draait het bij beurzen vooral om het opbouwen en handhaven van een bepaald imago van de regio en naamsbekendheid. In hoeverre dit is geslaagd is voor de onderzoekers niet te achterhalen. Een finaal middel ter toetsing van de effectiviteit is de benchmark met andere partijen. In het onderzoek is onderzocht in welke mate de regio’s Haaglanden (Bureau Steenworp), West-Brabant (Rewin NV) en de Drechtgemeenten (ROM-D) deelnemen aan vastgoedbeurzen. Zonder uitzondering wordt er momenteel niet een stand afgenomen (NB de G-4 heeft wel een gezamenlijke stand) op dergelijke beurzen, maar op een vastgoedbeurs als de Provada zijn wel andere regio’s of afzonderlijke gemeenten met een stand.

4.7

Huisvesting

Na een aantal jaren in het World Trade Centre hebben gebivakkeerd houdt BIR nu alweer een aantal jaar haar kantoor bij de Rotterdamse Kamer van Koophandel aan de Blaak te Rotterdam. IOO heeft in haar onderzoek niet kunnen aantonen dat deze locatie een meerwaarde biedt ten opzichte van het kantoor van het Stadsregio Rotterdam aan de Meent te Rotterdam. Bedrijven en makelaars weten niet waar BIR is gevestigd en ook gemeenten brengen nauwelijks een bezoek aan BIR. Noch de ondernemingswinkel, noch de Kamer zelf verwijst vaak door naar BIR. Het gros van de doorverwijzingen gaat namelijk via email of gebeurt telefonisch. De keren dat een bezoek wordt afgelegd bij BIR lijken niet afhankelijk van de locatie. Serieuze bezoekers zullen BIR ook bezoeken als BIR aan de Meent is gevestigd.

1

De bedrijven en ondernemers die zich oriënteren op een nieuwe vestigingsplaats willen meestal niet dat hun oriëntatie bekend gemaakt wordt. Daarom zijn zij niet genegen hun visitekaartje af te geven, stellen zij vervolgacties niet op prijs en willen zij niet op een mailinglijst terecht komen. Dit belemmert de mogelijkheden om de effectiviteit van beursdeelname vast te stellen.

26

IOO bv

5

Doelmatigheid

5.1

Doelmatigheid van BIR

In het verlengde van de doeltreffendheid heeft IOO ook gekeken naar de doelmatigheid van BIR. De doelmatigheid kan op twee manieren geanalyseerd worden. Ten eerste door middel van de beleidsmatige doelmatigheid van BIR. De kosten van BIR worden dan gerelateerd aan de effectiviteit van BIR. Bij deze vorm van doelmatigheid is de vraag of de maatschappelijke effecten van BIR doelmatig (tegen minimale kosten) bereikt worden. Om de doelmatigheid op deze wijze te kunnen vaststellen, is een duidelijk inzicht nodig in de effectiviteit van BIR. De tweede vorm van doelmatigheid is de doelmatigheid van de uitvoering van de activiteiten van BIR. Worden de activiteiten van BIR tegen minimale kosten uitgevoerd of kunnen met de beschikbare middelen meer activiteiten uitgevoerd worden? In dit hoofdstuk staat de tweede vorm van doelmatigheid centraal. Hiervoor is een analyse uitgevoerd van de financiën van BIR en is BIR gebenchmarked met soortgelijke initiatieven. Een eerste bevinding is dat het budget voor BIR zoals aangegeven in de activiteitenbegroting van de Stadsregio Rotterdam niet geheel recht doet aan het feitelijke budget voor de BIR-activiteiten. Door de doorberekening van algemene kosten van de Stadsregio aan de activiteiten van BIR wordt jaarlijks een begrotingspost opgenomen voor BIR van 540.000 euro. Tabel 5.1

Kosten en kostensoorten BIR, 2006

Kostensoort

€

Personeelskosten personeel BIR

147.000

Doorbelaste kosten Stadsregio

224.000

Huisvestingskosten e.d. Kamer van Koophandel Uitgaven t.b.v. producten BIR (excl. huisvestingskos-

21.000 148.000

ten) Totaal

540.000

BIR heeft een aantal producten en faciliteiten in haar palet van diensten die hieronder worden besproken. Daarbij wordt opgemerkt dat de kosten die samenhangen met het personeel veelal buiten beschouwing zijn

27

IOO bv

gelaten, aangezien er geen urenverantwoording beschikbaar was ten tijden van het uitbrengen van dit rapport 1 .

5.2

Jaarboek

De jaarboeken blijken een geliefd naslagwerk. “Waar lag dat terrein ook weer, hoeveel hectare was er op de peildatum nog beschikbaar?” Wat zijn de mogelijkheden op dat terrein? Ook de data over bijvoorbeeld arbeidsplaatsen in de gemeenten wordt als nuttig ervaren. Toch wordt ook het geluid gehoord dat het bestaan van een dergelijk jaarboek naast de website eigenlijk dubbelop is. Immers, alle informatie beschikbaar in het jaarboek zou idealiter in bijgewerkte vorm kunnen verschijnen op de website. Mochten de overzichtskaarten op een gebruikersvriendelijke manier kunnen worden uitgeprint, dan kan een dubbelslag worden geslagen. De Provincie heeft, in vergelijking, de kosten van het drukwerk bespaart door alle informatie uniek op de website beschikbaar te stellen. Een jaarboek kost circa 19 euro per stuk (exclusief eventuele verzending), in totaal 14.500 euro op jaarbasis. Ter illustratie, ook Bureau Steenworp heeft een soortgelijk boek, de locatiegids. Deze locatiegids wordt als zeer informatief ervaren en wordt volledig gefinancierd door advertentie-inkomsten. Aangezien het animo om te adverteren afneemt, de beschikbare terreinen afnemen en er relatief weinig veranderd in een jaar tijd wordt overwogen de opzet en de frequentie van de locatiegids te herzien. Argumenten voor handhaving van het Jaarboek zijn er ook. Bij beursbezoeken kan men moeilijk verwijzen naar een website en is een boekwerk een goed communicatiemiddel. Echter, de kosten van een dergelijk informatiemiddel zouden wel eens niet kunnen opwegen tegen de voordelen. De betaalde kosten voor het jaarboek zijn niet hoger dan bij vergelijkbare organisaties. Onafhankelijk van het al dan niet halen van doelstellingen is het jaarboek kosteneffectief.

5.3

Website

Voor de beoordeling van de doelmatigheid en het gebruik van de website zijn de webstatistieken onderzocht en is naar de beoordelingen en ervaringen van gebruikers gevraagd. Ook is een externe partij gevraagd wat de ‘normale’ kosten zijn van een dergelijke site. De website is één van de belangrijkste communicatiemiddelen van BIR. De site is in theorie up-to-date, is gebruiksvriendelijk, en biedt veel in-

1

Na het verschijnen van dit rapport wordt een indicatie afgegeven van de urentoedeling aan de verschillende activiteiten en producten van BIR. Een precisiering van de kostentoerekening aan producten kan dan dus worden vervolmaakt.

28

IOO bv

formatie over de bedrijventerreinen. Ook het bedrag dat in 2006 is betaald voor het ontwikkelen is niet exceptioneel. Echter, het gebruik van de website lijkt tegen te vallen. Hoewel over de totale periode niet alle informatie over het webgebruik beschikbaar was, is duidelijk dat gemiddeld zo’n 425 unieke bezoekers de website per maand bezoeken. Echter, van deze bezoekers is ongeveer 50%-60% binnen 30 seconden alweer vertrokken van de website 1 . Dat kan betekenen dat deze ‘wegsurfers' slechts adresgegevens opzochten of dat de bezoekers een andere verwachting hebben van “Bedrijven Info Rijnmond” en niet verder zoeken op de site. Na een eerste snelle beoordeling blijven er zo’n 200 maandelijkse bezoekers over. Dit kunnen gemeenten zijn, makelaars, bedrijven of anders geïnteresseerden. De kosten bedragen eenmalig 20.000 euro en vervolgens 2.000 euro per jaar. De 20.000 euro is bij navraag niet een te hoog bedrag voor een dergelijke site. Ook de kosten voor de hosting (gekoppeld aan Stadsregio Rotterdam) is marktconform.

5.4

Periodiek ‘Ondernemen in de regio Rotterdam’

IOO heeft bij bedrijven, makelaars en gemeenten onderzocht in welke mate deze periodiek bekend is, wordt gelezen en wordt gewaardeerd. Dit wordt afgezet tegen de kosten van het periodiek. Zoals bleek in paragraaf 4.4 is het lastig aan te tonen of het periodiek daadwerkelijk haar doelstelling bereikt. Een steekproef van 30 bedrijven is wellicht te weinig om de mening van 11.000 ontvangers van het magazine te representeren. Toch is er aan de hand van uitspraken van makelaars een inschatting te maken van het gebruik van het periodiek. Het lijkt erop dat de nieuwsbrief doorgaans wordt gescand en alleen die delen worden gelezen die interessant genoeg blijken. Hierin kan tegenin gebracht worden dat jaarlijks gemiddeld 100 aanvragen voor informatie binnen komen via in de magazines opgenomen coupons, dit duidt erop dat bedrijven de periodiek lezen en geïnteresseerd raken. De nieuwsbrief kost ongeveer 20.000 euro op jaarbasis (2 magazines). De kosten zijn niet hoog in vergelijking met gelijksoortige informatieuitingen, waardoor het magazine niet duur te noemen is. Wordt het gebruik van de periodiek betrokken bij de beoordeling van de doelmatigheid ervan dan is het twijfelachtig of het magazine wel doelmatig is.

1

De gegevens waarop het percentage is gegevens zijn beperkt, nml twee periodes van ongeveer een week. Aangezien het niet uitzonderlijke periodes betrof is dit percentage over de gehele periode aangenomen.

29

IOO bv

5.5

E-zine

Sinds eind 2006 brengt BIR ook een e-zine uit. Hoewel er maar weinig bekend is over de mate waarin deze e-zine wordt gelezen (de gemeenten ontvangen deze overigens, op een enkele na, niet), is een dergelijk initiatief waarschijnlijk wel doelmatiger dan de periodiek. Immers, meer mensen kunnen gericht worden benaderd (waaronder makelaars) en de kosten van verspreiding zijn minimaal ten opzichte van de periodiek. Zeker indien de periodiek ook in digitale vorm wordt uitgegeven kan zowel de e-zine nieuwe stijl doelmatiger zijn dan de periodiek oude-stijl (doelmatig twijfelachtig) en de e-zine oude stijl (doelmatigheid onbekend). Vanzelfsprekend zullen kosten die nu gemaakt worden voor de periodiek ook deels gemaakt moeten worden voor de e-zine. Ook kan het toesnijden van de e-zine op specifieke doelgroepen extra kosten met zich meebrengen. De verspreidingskosten worden echter geminimaliseerd.

5.6

Beursdeelname

BIR bezoekt jaarlijks gemiddeld zo’n vijf tot acht beurzen (vakbeurzen, netwerkbeurzen en informatiemarkten bij congressen en symposia). Daarbij wordt niet bijgehouden hoeveel bezoekers een stand trekt en hoeveel informatiepakketten er worden meegegeven. Voor een beoordeling over de doelmatigheid van de beurzen moet IOO dus afgaan op beoordelingen van betrokkenen, bedrijven en gemeenten en op de manier van aanpak van andere soortgelijke instanties. Het eerste dat bij de beoordeling opvalt, is dat er niet overwogen lijkt te worden of een beursbezoek ‘nodig’ is. Immers, waarom de regio promoten als er amper mogelijkheden zijn? Zo heeft ROM-D, met als achtergrond dat er juist vraag genoeg is voor de terreinen in de regio Dordrecht, aangegeven de afgelopen tijd en de komende tijd geen stand (al dan niet samen met BIR) op beurzen te doen. Deze afweging dient jaarlijks gemaakt te worden. Bezien op het beleidsbudget van BIR maken beurzen (en standbouw) een substantieel deel uit van het beleidsbudget van BIR. De expliciete doelstelling van de beursdeelname is het opbouwen van naamsbekendheid en het promoten van de regio. Ten slotte draait het bij beurzen ook om het opbouwen en handhaven van een bepaald imago van de regio en naamsbekendheid. Het bleek lastig om in te schatten wat het effect is van de beursdeelname. Uit gesprekken blijkt dat men het effect van de BIR-stand niet al te hoog inschat. Al met al lijkt beursdeelname in sommige gevallen nuttig en dient in andere gevallen, zeker als ook afzonderlijke (met relatief veel aanbod zoals Lansingerland) of gezamenlijke gemeenten (de grote vier, waaronder Rotterdam), zelf ook deelnemen, een heroverweging over deelname op (met name) vakbeurzen plaats te vinden. De kosten voor de beursdeelname inclusief standbouw bedraagt jaarlijks rond de 43.000 euro per jaar.

30

IOO bv

Dit instrument kan sterk aan doelmatigheid winnen, indien vooraf een goede afweging plaatsvindt over eventuele deelname. Niet elke beurs is per definitie even interessant. Hierbij dient ook altijd de overweging plaats te vinden wat het eventueel niet verschijnen voor impact kan hebben op het imago en de naamsbekendheid van de regio en BIR.

5.7

Huisvesting

De locatie van het kantoor bij de Kamer van Koophandel is niet doelmatig. BIR moet namelijk twee keer bijdragen in kosten voor de huisvesting. In de eerste plaats 22.000 euro voor huur en servicekosten. Daarnaast brengt de Stadsregio op basis van haar activiteitenbegroting jaarlijks ook 38.500 euro in rekening voor de huisvesting, servicekosten en energiekosten. Deze dubbeltelling is inherent aan de begrotingssystematiek van de Stadsregio Rotterdam. Als BIR vertrekt bij de Kamer van Koophandel en intrekt bij de Stadsregio dan worden kosten bespaard en neemt de doelmatigheid toe. Naar verwachting heeft dit geen negatief effect op het aantal bezoekers. Een bijkomend voordeel, naast het uitsparen van de huur en telefoonkosten bij de KvK, is dat een directe terugkoppeling van ervaringen van BIR kan plaatsvinden vanuit BIR richting de Stadsregio, sector Economie. Deze ervaringen kunnen op deze manier direct verwerkt worden in nieuw of huidig beleid.

31

IOO bv

6

Aanbevelingen

6.1

Inleiding

De effectiviteit van BIR hangt af van de mate waarin de gestelde doelen worden bereikt. Daarbij dient te allen tijde de vraag te worden gesteld of de doelen nog reëel zijn, de doelen wellicht al gehaald zijn en of de context, de omgeving eventueel veranderd is waardoor de doelen niet meer haalbaar zijn.

Kwaliteit en doelmatigheid producten De kwaliteit van de BIR-producten en –activiteiten staat voor niemand ter discussie. De conclusie kan zijn dat met de beperkte middelen voor de producten en activiteiten geen betere output geleverd kan worden. De medewerkers van BIR hebben hun producten in de loop van de tijd ook adequaat aangepast en verbeterd. Wel is het mogelijk om bepaalde activiteiten en producten achterwege te laten of te verminderen en de middelen in te zetten voor één product (bijvoorbeeld de actualiteit en gebruiksvriendelijkheid van de BIR-website). De kwaliteit en de kosteneffectiviteit van de BIR-producten en – activiteiten laat onverlet dat daarmee nog niet is gezegd dat de producten en activiteiten ook effectief zijn.

Verschraling aanbod en toename vraag Twee belangrijke factoren zijn van belang bij de doelstellingen van BIR. 1. De economische conjunctuur en in welke mate is er interesse in bedrijventerreinen, en 2. Het aanbod van bedrijventerreinen 1 . De laatste jaren is er sprake van economische groei waardoor de vraag naar bedrijventerreinen stijgt. Het aanbod van bedrijventerreinen is de laatste jaren niet mee gestegen. Hierdoor is de krappe markt nog krapper geworden. Een gevolg hiervan is dat gemeenten geen of nauwelijks problemen ondervinden bij het aantrekken van bedrijvigheid op hun bedrijventerreinen. Het vergroten van de effectiviteit van BIR zal dan ook, in deze context, geen feitelijke gevolgen hebben.

Benchmark met andere organisaties IOO heeft een viertal organisaties/initiatieven onderzocht, te weten: Bureau Steenworp (regio Haaglanden), ROM-D (regio Drechtsteden), NV Rewin (regio West-Brabant) en de site infodesk Zuid-Holland. Zoals op meerdere plaatsen in het rapport aan bod komt bleek een vergelijking op delen of producten van organisaties wel mogelijk, maar is

1

Vraag- en aanbodanalyse droge bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys-NEI, 2003)

32

IOO bv

een totaalvergelijking als een vergelijking tussen appels en peren. De doelstellingen en met name het palet aan producten van de verschillende organisaties verschillen namelijk behoorlijk veel. Dientengevolge zijn ook de budgetten en de personele inzet lastig te vergelijken. ROM-D verzorgt voor haar regio de promotie, acquisitie en de ontwikkeling van bedrijventerreinen en richt zich daarnaast ook op ontwikkeling van woongebieden. Bureau Steenworp herbergt naast een complete databank een aantal vestigingsadviseurs, die zich hebben gecommiteerd een x-aantal bedrijven binnen de regio Haaglanden te plaatsen en naar de regio te halen. Daarbij moet worden opgemerkt dat het hier veelal starters en winkeliers betreft. Deze functie wordt in Rotterdam voor een groot deel ingenomen door de ondernemingswinkel. NV Rewin verzorgt de promotie en de acquisitie voor bedrijventerreinen in de regio WestBrabant terwijl de website/databank van de Provincie Zuid-Holland niet zozeer een promotionele rol heeft, maar voornamelijk input biedt voor beleidsmedewerkers en –bepalers in de Provincie Zuid-Holland.

Input voor beleid Een meerwaarde voor BIR is gelegen in haar schakel- en signaleringsfunctie. Om de effectiviteit te vergroten kan deze schakel- en met name de signaleringsfunctie worden uitgebreid. Informatie van gemeenten en bedrijven kan leiden tot veranderde inzichten bij beleidsmakers. Door vaak en diep de dialoog aan te gaan met zowel de gemeenten als de bedrijven kunnen mogelijke knelpunten en wensen tijdig worden geïnventariseerd. Beleidsmakers bij de gemeenten, het OBR en de stadsregio Rotterdam kunnen die inzichten gebruiken om oplossingen aan te dragen voor die knelpunten en wensen. Door meer samenwerking op dat vlak kan uiteindelijk een meer regionale aanpak ontstaan om te komen tot een economisch optimale invulling van de bedrijventerreinen. Indirect zou de effectiviteit van BIR hierdoor toenemen. Immers, de bedrijventerreinen kunnen op de meest optimale manier worden ingevuld uit het oogpunt van de regionale Rijnmond economie (type bedrijven, stuwende bedrijvigheid, werkgelegenheid, optimaliseren van de agglomeratievoordelen, bevorderen synergie tussen bedrijven). Door het onderbrengen van BIR bij de Stadsregio worden de voorwaarden voor het verbeteren voor het leveren van input voor beleid verbeterd. Op grond van uitkomsten van het onderzoek beschrijft IOO hieronder drie mogelijke oplossingsrichtingen. De eerste gericht op een toename van de effectiviteit (doorontwikkelen). Een tweede mogelijke oplossingsrichting spitst zich toe op het verbeteren van de doelmatigheid (afslanken). Ten slotte de derde oplossingrichting ‘stopzetten’ uitgewerkt. In alle drie de mogelijkheden zal worden ingegaan op de voor- en nadelen van die optie.

33

IOO bv

6.2

Doorontwikkelen

Uit de afgenomen interviews met gemeenten, (in)direct betrokkenen 1 , soortgelijke instellingen en makelaars blijkt dat BIR haar doelstellingen zou moeten verbreden of anderszins haar activiteiten moet vergroten om in de toekomst effectiever op te kunnen treden. De algemene opinie uit de interviews is dat BIR met alleen promotionele taken in deze tijd van economische groei en schaarste aan bedrijventerreinen in de huidige vorm maar weinig meerwaarde kan bieden.

6.2.1 Acquisitie In de loop der jaren speelden politiek gezien twee grote discussiepunten 2 : -

Begroting: In de periode dat de gemeenten direct bijdroegen aan BIR was de begroting een jaarlijks terugkerend onderwerp van gesprek. Sinds BIR is ondergebracht bij de Stadsregio is dit geen discussiepunt meer.

-

Taakafbakening: verscheidene keren is in de loop der jaren getracht de basis van de werkzaamheden van BIR te verruimen met acquisitietaken. Daarbij zou ook de grondprijs door de acquisiteurs moeten worden vastgesteld. Ondanks dit advies in een aantal studies, bleek een dergelijke aanbeveling niet haalbaar.

Ondanks het mislukken van de vorige twee pogingen, adviseert IOO op haar beurt opnieuw tot het uitbreiden van haar activiteiten met de acquisitie van bedrijven. Een organisatie als NV Rewin kan daarvoor model staan. In de huidige situatie doet iedere afzonderlijke gemeente de acquisitie zelf en verzorgt BIR promotionele activiteiten en vervult BIR een doorverwijsfunctie. Voor de stadsregio als economische regio is het van belang om de juiste bedrijven op de juiste plaats te laten landen. Individuele belangen van de afzonderlijke gemeenten kunnen deze regionale afstemming in de weg staan. Zo wordt er door enkele gemeenten aangegeven dat bedrijventerreinen alleen voor lokale ondernemers bestemd zijn. Om de gemeenten tegemoet te komen, kan er tussen ‘BIR nieuwe stijl’. Stadsregio en de afzonderlijke gemeenten voorwaarden worden opgesteld, waarin wensen en eisen van de gemeenten worden vastgelegd. Zo kunnen er afspraken worden gemaakt over het soort bedrijven en het percentage grond dat beschikbaar dient te blijven voor lokale ondernemers. Bestemmingsplannen dienen daarbij als kader.

1

Er zijn gesprekken gevoerd met de heer Scheeres (oud-burgemeester van Schiedam en oud-bestuurder Stadsregio), beleidsmedewerkers van de Kamer van Koophandel Rotterdam, de Ondernemingswinkel Rotterdam, de Provincie Zuid-Holland, het OBR, het havenbedrijf Rotterdam en het Ministerie van Economische Zaken.

2

Uit: Interview de heer Reinier Scheeres, Oud-burgemeester van Schiedam 3-7-2007

34

IOO bv

Figuur 6.1 Mogelijke procedure acquisitie BIR

Stadsregio / Gemeenten

BIR

Strategisch eco. profiel

Gebiedsprofiel

Bestemmingsplan

Kader

Formulering doelstelling

Promotie / acquisitie

Beheer

Toewijzing bedrijven

Formule De hoofdtaak van BIR nieuwe stijl is acquisitie. De stadsregio, middels het REO (Regionaal Economisch Overleg), legt een doelstelling op aan BIR betreffende het opsporen van nieuwe klanten van buiten de regio (waarvan bijvoorbeeld 25% buiten Nederland) waardoor een grote spinoff voor de eigen regio kan ontstaan. De kerntaak is derhalve het binnenhalen van klanten, het accommoderen ervan en het laten landen van die bedrijven 1 . Het gaat daarbij niet alleen om bedrijfslocaties als kavels, maar ook kantoorpanden. Ter ondersteuning van de acquisitie kan gebruik gemaakt worden van de bestaande promotionele activiteiten van BIR.

Organisatievorm De organisatievorm van BIR zou wel aan verandering onderhevig moeten zijn. Om de gemeenten meer te betrekken zouden zij naar rato van grootte aandeelhouder kunnen worden van een nieuw op te richten Naamloze Vennootschap. Naast de deelnemende gemeenten kunnen bijvoorbeeld ook de Provincie, Kamer van Koophandel Rotterdam en de

1

Conform aanpak NV REWIN, www.rewin.nl .

35

IOO bv

Stadsregio aandeelhouders zijn. De ambities worden door de aandeelhouders vast gesteld en kunnen betrekking hebben op: -

het aantal arbeidsplaatsen (in fte)

-

het aantal bedrijven (in m2)

-

de investeringssom

-

de economische groei

Op de eerste twee ambities kunnen, zoals bij NV Rewin, afrekenbare streefwaarden worden geformuleerd.

Expertise en omvang BIR Gezien de verschillen in soort en grootte van activiteiten tussen het huidige BIR en het voorgestelde BIR als acquisiteur, zal de formatie van BIR moeten worden uitgebreid met hoofdzakelijk ervaren acquisiteurs. Ter vergelijking: NV Rewin heeft momenteel acht acquisiteurs in dienst, een dergelijke omvang is naar verwachting een minimum voor een acquisitieorganisatie voor de regio Rijmond. Ook ROM-D kent ook een dergelijk aantal acquisiteurs. Aangezien de werkzaamheden van de gebenchmarkte instellingen momenteel niet echt gelijksoortig zijn, is een vergelijking van het budget niet opportuun 1 . Tenslotte kan ter overweging ook worden meegegeven dat de website mogelijk in het Engels benaderbaar dient te zijn.

Voordelen -

Interregionale aanpak, vervulling visies stadsregio en OBR 2 ;

-

Afrekenbaarheid op targets, grotere invloed op effectiviteit.

Nadelen -

Politiek lastig haalbaar, verwacht wordt dat een aantal gemeenten hechten aan hun autonomie op het gebied van acquisitie. Gemeenten dienen acquisitie over te laten aan de gemeenschappelijke acquisiteurs;

-

Huidige activiteiten slechts voor een beperkt deel binnen het palet aan toe te voegen activiteiten; verschil in expertise. Uitbreiding met acquisitie-expertise is essentieel.

6.2.2 Vergroten werkgebied Schaarste bedrijventerreinen Er zijn kort gezegd twee redenen aan te geven voor de geringe effectiviteit van BIR. Enerzijds is de vraag naar bedrijventerreinen toegeno-

1

Voor meer informatie over de organisaties NV REWIN, ROM-D en Bureau Steenworp, zie de jaarverslagen op resp. www.rewin.nl, www.rom-d.nl en www.steenworp.nl.

2

- Economische Verkenning Rotterdam (OBR, 2005); -Naar een verleidelijke regio (ECORYS-NEI, 2003), -Stadsvisie Rotterdam Ruimtelijke Ontwikkelingsstrategie 2030 (Gemeente Rotterdam).

36

IOO bv

men en anderzijds wordt er onvoldoende voorzien in het aanbod aan bedrijventerreinen in de regio Groot Rijnmond 1 , nu en in de toekomst. IOO adviseert de mogelijkheid te onderzoeken om voor de promotionele activiteiten de regio Rijnmond uit te breiden. Gezien het verleden van BIR en de feitelijke economische regio ligt het voor de hand om de Drechtgemeenten te omarmen en een innige samenwerking aan te gaan met ROM-D. Daarbij kan het totale aanbod van beide regio’s via de instrumenten van BIR worden ontsloten en zou ROM-D, indien deze toestemt, haar promotionele activiteiten kunnen overdragen / samenvoegen met die van BIR. Op deze wijze neemt het (potentiële) aanbod van bedrijventerreinen enorm toe. Immers, de Drechtgemeenten hebben, zeker in vergelijking met de regio Rijnmond, veel uit te geven kavels en initiatieven voor bedrijventerreinen in de toekomst. Momenteel heeft ROM-D zo’n 160 hectare in uitgifte en daarbij 150 hectare in voorbereiding. Daarnaast heeft ROM-D nu en in de toekomst zo’n 500 hectare in portefeuille aan revitaliseringsprojecten voor zowel woningbouw als bedrijventerreinen. “Waren de Drechtsteden in het verleden (onder BIR) gevoelsmatig weleens de onderliggende partij, inmiddels zijn de verhouding zodanig gewijzigd dat de Drechtsteden samenwerking op promotioneel vlak niet uit de weg zou moeten gaan 2 ” Voor wat betreft promotie heeft het ROM-D momenteel een budget van 100.000 euro, dat wordt fifty-fifty verdeeld voor algemene promotie (incl. evt. beurzen en klein deel website) en voor gebiedsgebonden promotie in het geval een specifiek woon- of bedrijfsgebied aansporing nodig heeft.

Voordelen -

Meer beschikbare bedrijventerreinen;

-

Meer budget. Momenteel besteedt ROM-D circa 100.000 euro aan promotie. Dit is ook voor woongebieden. Schaalvoordelen behoren tot de mogelijkheid;

-

Regionale aanpak binnen de economische regio Groot Rotterdam.

1

Vraag- en aanbodanalyse droge bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys-NEI, 2003), Matching kwantitatieve en kwalitatieve vraag en aanbod van bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys, 2006), Kwalitatieve analyse van bedrijventerreinen in Groot-Rijnmond (Ecorys, 2007), Inventarisatie bedrijventerreinen regio Rotterdam (COS, 2006)

2

Uit interview met de heer van Gangelen, directeur ROM-D, d.d. 27-6-2007

37

IOO bv

Nadelen -

Noodzaak voor de Drechtsteden ontbreekt, immers voldoende vraag naar bedrijventerreinen;

-

Mogelijk bestuurlijke concurrentie tussen de Drechtsteden en de Stadsregio Rotterdam;

-

Verschil in soort bedrijven; ROM-D voorziet naast bedrijventerreinen ook in woningbouw en kantoorpanden.

6.2.3 Nat en droog integreren Harde scheiding Momenteel bestaat een ogenschijnlijk harde scheiding tussen natte en droge bedrijventerreinen in de regio Rotterdam. Daar waar bedrijvigheid verbonden is aan een kade (zeegebonden) wordt gesproken van natte bedrijventerreinen. De natte bedrijventerreinen in de regio Rotterdam worden beheerd en ontwikkeld door het Havenbedrijf Rotterdam.

Praktijk In de praktijk is het onderscheid echter lastiger vast te stellen. Hoewel bij voorbeeld de bedrijvigheid op de Maasvlakte en op de grote percelen bij bijvoorbeeld Pernis overduidelijk nat is, is er voor een groot gedeelte in vooral de Oostelijke havens ook volop bedrijvigheid te vinden die vanuit de definitie gezien op een droog terrein thuishoort. Ook hebben een aantal droge terreinen kades, hoewel niet direct toegankelijk naar zee.

Integreren nat en droog Bezien vanuit de ondernemer is een scheiding tussen nat en droog niet altijd even relevant. Natuurlijk, voor een deel is nat duidelijk niet te vergelijken met droog. Dit vanwege schaalverschillen in oppervlakte en de internationale markt waarop het Havenbedrijf op dergelijke grote havengerelateerde terreinen opereert. Dat deel waar het verschil minder duidelijk is, zou op gelijke wijze getoond kunnen worden. Een zoekcriterium nat of droog zou uitkomst kunnen bieden. Het Havenbedrijf Rotterdam ontsluit momenteel al haar bedrijfsonroerend goed middels www.portrealestate.com, een beproefde en goed werkende formule.

Alternatief De algemene opinie luidt dat er voor natte bedrijvigheid voldoende aanbod aan terreinen moet zijn. Veel ruimte lijkt niet gebruikt en er is veel leegstand op terreinen. De realiteit leert dat het hier bufferzones betreft, reeds verhuurde/verkochte terreinen of dat er geen bebouwing kan plaatsen vinden vanwege onder- of bovengrondse leidingen. Ten slotte voldoen een aantal van de terreinen niet of nauwelijks aan de eisen van deze tijd. Mocht innigere samenwerking en het daarmee vergroten van transparantie door het integreren van nat en droog niet haalbaar zijn, verdient

38

IOO bv

het overweging om de aanbodzijde van bedrijventerreinen via BIR te vergroten. Een deel van de leegstand is zonder twijfel geschikt voor tijdelijke bebouwing, opslag of iets dergelijks voor droge bedrijvigheid. Dit overwegend tijdelijk aanbod zou zeer goed ontsloten kunnen worden via de promotie kanalen van BIR.

Voordelen -

Integraal aanbod van bedrijventerreinen in de regio Rijnmond;

-

Betere regionale afstemming over plaatsing bedrijven.

Nadelen -

Bestaansrecht BIR ten opzichte van Havenbedrijf mogelijk onder druk, Havenbedrijf kan taken BIR er bij nemen;

-

Competentie- en belangenverschillen Havenbedrijf, OBR en gemeenten;

-

(Politieke) haalbaarheid is vraagteken.

6.2.4 Totaal aanbod / via databank Gefragmenteerd aanbod Vanuit de ondernemer bezien wordt het aanbod aan bedrijfsruimte / kantoren / bedrijventerreinen gefragmenteerd ontsloten. Er zijn verschillende website die een deel van het aanbod in kaart brengen. Een greep:

www.bedrijveninforijnmond.nl,

www.infodeskzuidholland.nl

www.funda.nl,

www.portrealestate.com,

www.bedrijfsruimtebank.ondernemingswinkel.rotterdam.nl, www.realnext.nl en websites van individuele makelaars.

Totaal aanbod Uit gesprekken met gemeenten, OBR, makelaars en bedrijven blijkt dat het gefragmenteerd aanbod niet optimaal is, bezien vanuit de ondernemer. Voor makelaars ligt dit wat gevoeliger omdat deze groep in zekere zin gebaat is bij een ontransparante markt. Voor bedrijfsonroerend goed in het havengebied van Rotterdam heeft het

Havenbedrijf

Rotterdam

een

website

ontwikkeld

(www.portrealestate.com) met daarin alle kantoren, leegstand, kavels en

overige bedrijfsgerelateerde

gebouwen

opgenomen.

Een aantal

(doorgaans) grote kavels worden niet getoond, aangezien deze kavels strategisch worden ingezet. Aan deze website werken makelaars mee aan het instandhouden, bewerken en vernieuwen van de website. Ook dragen makelaars bij in de kosten van de website. Voor de Drechtsteden, de regio West-Brabant en de regio Haaglanden bestaan

ook

www.drechtstedenbedrijfsruimten.nl,

dergelijke www.rewin.nl

initiatieven: en

www.steenworp.nl. Ook bij deze initiatieven werken makelaars actief mee aan het bijhouden van de sites. Bij de Drechtsteden dragen de ma-

39

IOO bv

kelaars nota bene bij, waardoor de website op jaarbasis 10.000-15.000 euro kost voor ROM-D.

Rijnmond In de regio Rijnmond is er voor de droge bedrijfsterreinen dus niet een dergelijk totaal aanbod of databank. Het verdient aanbeveling om te onderzoeken of makelaars, de ondernemingswinkel, BIR, de bestanden kunnen en willen combineren. Ter overweging dient wel dat van tijd tot tijd reflectie moet plaats vinden of het bestaan van een dergelijk overzicht niet kan worden overgelaten aan de markt. Vooralsnog kan BIR, gezamenlijk met genoemde partijen hier een leemte opvullen. In het verlengde hiervan kan overwogen worden om samenwerking aan te gaan met het Havenbedrijf en/of de Drechtsteden. Hierdoor wordt de meerwaarde vergroot door een groter en completer aanbod aan bedrijfsonroerend goed op te nemen. Eventueel kan het aanbod via de complete databank ook in het Engels worden ontsloten.

Voordelen -

Totaal aanbod is meest transparant vanuit de optiek van de ondernemer (de klant);

-

Relatieve kostenbesparing door schaalvergroting;

-

Indien commitment makelaars mogelijk op termijn overdraagbaar aan de markt;

-

Kan gebruik gemaakt worden van bestaande technieken.

Nadelen -

Waken voor overzichtelijkheid website / zoekmachine;

-

Commitment makelaars is essentieel;

-

Vereist andere expertise bij BIR-personeel.

6.3

Afslanken

Zoals in paragraaf 5.1 is aangegeven heeft IOO, in het verlengde van de doeltreffendheid, ook gekeken naar de doelmatigheid van BIR. Hiermee wordt niet de beleidsmatige doelmatigheid bedoeld, maar de doelmatigheid van de uitvoering van BIR. Worden de activiteiten van BIR tegen minimale kosten uitgevoerd of kunnen met de beschikbare middelen meer activiteiten uitgevoerd worden?

Inzetten op website In het geval de activiteiten van BIR niet worden doorontwikkeld en de huidige doelstellingen van BIR gehandhaafd blijven kan worden ingezet op het vergroten van de doelmatigheid.

40

IOO bv

Hoewel, afgeleid van het aantal informatieverzoeken die binnenkomen via verschillende kanalen (email, periodiek, telefoon, gemeenten), de website niet als beste scoort is de meest voor de hand liggende optie toch, op basis van het onderzoek, alles in zetten op de website en ezine en deze te optimaliseren. Hierbij wordt verondersteld dat informatieverzoeken bij het wegvallen van de periodiek haar weg weten te vinden via de actuele en uitgebreide website. Ter vergelijking kan het Bedrijfspanden Informatie Systeem van de regio Haaglanden dienen, benaderbaar via www.steenworp.nl. Bij Bureau Steenworp wordt voor een belangrijk deel ingezet op de website, welke door twee vaste medewerkers actief wordt bijgehouden. De overige twee medewerkers zijn vestigingsadviseurs, zij houden zich met name bezig met het zoeken van geschikte bedrijfsruimten voor partijen (veelal starters en winkeliers) 1 . Afgeleide varianten hiervan zijn ook mogelijk maar leveren een minder doelmatige uitkomst op. Er is bij onderstaande berekening uitgegaan van een situatie dat de personeelskosten gelijk blijven. Dit komt door het niet beschikken over een urenverantwoording van de medewerkers van BIR. De werkelijke besparing zou bij het afstoten van activiteiten en instrumenten groter kunnen zijn. Tevens zou gekozen kunnen worden om medewerkers van het BIR in te zetten voor andere activiteiten van de Stadsregio. Uiteindelijk levert beide optie een grotere winst op dan hieronder geschetst 2 .

1

Ter illustratie: Budget (2007) van Steenworp is 455.000 euro opgebouwd uit 260.000 euro personeelskosten, 25.000 euro marketing (locatieboek wordt gefinancierd uit advertentieopbrengsten) en 170.000 euro aan doorbelaste kosten vanuit het Stadsgewest Haaglanden (waaronder de kosten van de website).

2

Na het verschijnen van dit rapport wordt een indicatie afgegeven van de urentoedeling aan de verschillende activiteiten en producten van BIR. Een precisiering van de kostenbesparing kan dan worden vervolmaakt.

41

IOO bv

Tabel 6.1

Mogelijke kostenbesparingen BIR, 2006

Huidig €

Afslanking €

Personeelskosten

147.000

147.000

Doorbelaste kosten Stadsregio

224.000

224.000

Huisvestingskosten e.d. Kamer van Koophandel

22.000

-

Website (ontwikkeling, onderhoud, beheer)

22.000

40.000

Jaarboek

25.000

-

Periodiek / E-zine

20.000

-

Beursdeelname

43.000

-

Uitgaven t.b.v. producten BIR

37.000

14.000

540.000

425.000

Kostensoort

Totaal

Voordelen -

Besparing circa 115.000 euro;

-

Naar verwachting even effectief als huidige situatie. Mogelijk door de focus op en de optimalisering van de website een betere en actuelere informatievoorziening dan de huidige situatie;

-

Huisvesting bij de Stadsregio levert naast een besparing ook synergie voordelen op. Geconstateerde ontwikkelingen via de website kunnen direct dienen voor input van beleid.

Nadelen -

De mate waarin de doelen worden bereikt zal, mede door onveranderde randvoorwaarden zoals de verschraling van het aanbod en de toename van de vraag naar bedrijventerreinen, nauwelijks toenemen;

-

Minder flexibel om in te spelen op wisselende omstandigheden (veranderende randvoorwaarden);

-

Minder uitdagend, gevarieerd en veeleisend werk voor het personeel van BIR.

6.4

Opheffen

Mochten de doorontwikkelvarianten geen haalbare kaart blijken en mocht de maximale ‘winst’ die te boeken is met de afslankrichting te gering zijn, dan adviseert IOO BIR op te heffen.

Besparing De besparing die hierbij optreedt, behelst niet de totale 540.000 euro zoals deze op de begroting van de Stadsregio staat. Immers, de kosten die de stadsregio doorberekent, zal zij grotendeels moeten toerekenen

42

IOO bv

aan andere activiteiten van de Stadsregio. Het personeel van BIR zal naar alle waarschijnlijkheid worden overgenomen en worden ingezet voor andere activiteiten binnen de Stadsregio, waardoor bij gelijkblijvende overige activiteiten van de Stadsregio het totale saldo aan personeelskosten zal verminderen.. Bovendien zullen gemeenten die nog bedrijventerreinen in de ‘aanbieding’ hebben mogelijk extra budget ten behoeve van promotie moeten vrijmaken, mocht het huidige budget niet toereikend zijn. Overigens geeft bijna geen enkele gemeente in de interviews aan te verwachten extra inspanningen te moeten doen indien BIR zou ophouden te bestaan.

Voordelen -

Synergievoordeel, bestaande databank overbrengen naar Infodesk van de Provincie Zuid-Holland (is feitelijk al dezelfde databank);

-

Besparing van het beleidsbudget van BIR (en personeel). Naar verwachting maximaal 169.000 euro (beleidsbudget) en 147.000 euro aan personeelskosten (+32.000 euro aan overige personele lasten). Totaal maximaal 348.000 euro besparing.

Nadelen -

Exclusieve kennis stadsregio Rotterdam verdwijnt;

-

Geen voor de hand liggend platform voor kennisdeling en kennisverspreiding tussen de deelnemende gemeenten;

-

Instrument BIR als input voor beleid valt weg;

-

Synergievoordeel voor promotie valt weg.

43