Bedrijfsplan en second opinion Vrijheidsmuseum WO2

Collegevoorstel

Openbaar Onderwerp

Bedrijfsplan en second opinion Vrijheidsmuseum WO2 Programma / Programmanummer

BW-nummer

Grondbeleid / 1032 Portefeuillehouder

B. Velthuis Samenvatting

Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr.

Met bijgaande brief willen wij de Raad nader informeren over het door de stichting museum WO2 opgeleverde bedrijfsplan van het Vrijheidsmuseum WO2 en het daarop door ZKA uitgevoerde second opinion.

OB10, Ewald van Petersen, 2602 Datum ambtelijk voorstel

22 september 2014 Registratienummer

D141040712

Ter besluitvorming door het college

1. Brief aan de Raad vast te stellen.

Paraaf akkoord

Datum

Paraaf akkoord

Datum

Steller Ewald van Petersen

 Alleen ter besluitvorming door het College Besluit B&W d.d. 23 september 2014 nummer: 3.11

X Conform advies  Aanhouden  Anders, nl.

Bestuursagenda

Portefeuillehouder

voorstel college BW brief Raad bedrijfsplan en second opinion (2)

Ontwikkelingsbedrijf Projectontwikkeling

Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 329 96 10 E-mail [email protected]

Aan de Gemeenteraad van Nijmegen

Postbus 9105 6500 HG Nijmegen

Datum

Ons kenmerk

Contactpersoon

OB10/D141040708

Ewald van Petersen

Onderwerp

Datum uw brief

Doorkiesnummer

Bedrijfsplan en second opinion Vrijheidsmuseum

-

(024) 3292602

23 september 2014

Geachte leden van de Raad, Graag informeren wij u over de voortgang van het Vrijheidsmuseum. Op 18 december 2013 heeft uw Raad ingestemd met het voorstel van het college van B&W om het VASIM-gebouw c.a. te verkopen aan de Stichting Museum WO2 of een daarvoor in de plaats tredende partij tegen een koopsom van 1 euro met als doel in het gebouw het Vrijheidsmuseum WO2 te vestigen. Ook heeft u ingestemd met het voorstel om 1,7 miljoen euro bij te dragen aan de inrichting van het terrein rond het VASIM-gebouw. Uw Raad heeft aan de bijdrage van de gemeente Nijmegen ten behoeve van de realisatie van het Vrijheidsmuseum de volgende eisen gesteld: 1. Door de Stichting Museum WO2 is een sluitende, realistische exploitatiebegroting aan de gemeente Nijmegen afgegeven, waaruit blijkt dat het Vrijheidsmuseum WO2 (zonder gemeentelijke subsidie) geen verliezen maakt. De begroting is getoetst door een onafhankelijke deskundige. 2. Door de Stichting Museum WO2 is een sluitende, realistische financiële onderbouwing van de investeringskosten aan de gemeente afgegeven. Hieruit moet blijken dat het huidige VASIM-gebouw met omliggende gronden (zonder verdere gemeentelijke subsidie) kan worden verbouwd en ingericht ten behoeve van het Vrijheidsmuseum WO2. Ook deze begroting is getoetst door een onafhankelijke deskundige. 3. Door de Stichting Museum WO2 moet worden voorzien in het opvangen van mogelijke aanloopverliezen, ten einde de levensvatbaarheid van het Vrijheidsmuseum WO2 ook bij een tegenvallende exploitatiebegroting te realiseren. Dit kan ofwel middels een bij definitieve besluitvorming aanwezig risicofonds ofwel middels een garantstelling van een derde, voor de aanloopverliezen in de eerste drie jaar. 4. In de verkoopovereenkomst wordt door de gemeente in een juridische sluitende constructie afgedwongen dat het VASIM-gebouw c.a. terugvalt aan de gemeente in geval van een faillissement of staking van de activiteiten door de koper.

www.nijmegen.nl

brief bedrijfsplan raad

Gemeente Nijmegen Ontwikkelingsbedrijf Projectontwikkeling

Vervolgvel

1

5. Voor de huidige gebruikers van het VASIM-gebouw dient in onderling overleg tussen gemeente en betrokken partijen naar alternatieve, passende en duurzame oplossingen worden gezocht in het geval een gedeelde huisvesting met het Vrijheidsmuseum W02 niet mogelijk blijkt te zijn (om welke reden dan ook). Ons college heeft de door uw Raad gestelde voorwaarden meegeven aan de Stichting en heeft haar samen met vfonds en de Provincie Gelderland gevraagd deze voorwaarden nader uit te werken in een bedrijfsplan. Deze uitwerking is met een bijdrage van het vfonds, Provincie Gelderland en de Gemeente Nijmegen uitgevoerd door de stichting Museum WO2 en op 15 september jl. opgeleverd in de vorm van een bedrijfsplan. Dit bedrijfsplan treft u als bijlage aan. Uw Raad en ook de Provincie Gelderland hadden als eis gesteld dat de investeringskosten en exploitatiebegroting door een onafhankelijke deskundige zou worden getoetst. In opdracht van het vfonds, Provincie Gelderland en de Gemeente Nijmegen is er door een onafhankelijke deskundige, bureau ZKA, een second opinion uitgevoerd op dit bedrijfsplan, welke u tevens als bijlage aantreft. In het coalitieakkoord hebben wij opgenomen als gemeente te besluiten over de gevraagd gemeentelijke bijdrage pas nadat er door de Provincie Gelderland een besluit is genomen. Besluitvorming bij de Provincie is voorzien voor medio november 2014. Hierna zal besluitvorming door de Gemeente Nijmegen plaatsvinden. Ons college zal uw Raad op korte termijn nader informeren over het vervolg van het bestuurlijke besluitvormingsproces. Wij veronderstellen u hiermee voorlopig voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Gemeentesecretaris,

drs. H.M.F. Bruls

drs. B. van der Ploeg

Bijlagen:  Bedrijfsplan Vrijheidsmuseum WO2  Second opinion ZKA

www.nijmegen.nl

brief bedrijfsplan raad

Bedrijfsplan september 2014

VrijheidsmuseumWO2 Winselingseweg 10 6541 AK Nijmegen Postbus 9105 6500 HG Nijmegen T 024 329 91 04 E [email protected] W vrijheidsmuseumwo2.nl Subsidiënten:

2

Bedrijfsplan september 2014

Vrijheidsmuseumwo2.nl

3

Inhoudsopgave bedrijfsplan 0. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

4

Samenvatting en conclusies Inleiding Concept 2.1. Aanleiding 2.2. Missie 2.3. Synthese 2.4. Glocatie 2.5. Gebruik Omgeving en doelgroepen 3.1. Groeiende belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog 3.2. Aansluiting op toerismebeleid 3.3. Draagvlak 3.4. Doelgroepen en aantallen Netwerk 4.1. Oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra 4.2. Overige Nederlandse partners op WO2-gebied 4.3. Liberation Route Europe 4.4. Radboud Universiteit - kennispartner 4.5. Overige kennispartners 4.6. Landelijke partners vrijheid en vrede 4.7. Regiopartners cultuur en erfgoed 4.8. Cultuurspinnerij Museale lijn 5.1. Van geschiedenis naar storyline 5.2. Beleving 5.3. Collectie 5.4. Storyline Boulevard van de Vrijheid 6.1. Exhibits 6.2. Wisseltentoonstellingen 6.3. Evenementenprogrammering 6.4. Voorbeeld jaarprogramma 6.5. Horeca Educatie Gebied Vrijheidskwartier Gebouw VrijheidsmuseumWO2 Eigendomsverhoudingen Bevrijdingsmuseum Groesbeek 11.1. Van geschiedenis naar storyline 11.2. Museale lijn Organisatie 12.1. Werkorganisatie vanaf 2017 12.2. Werkorganisatie opbouwfase 2015/2016 12.3. Bestuursmodel 12.4. Comité van Aanbeveling en Raad van Advies

6 8 10 10 11 11 11 12 13 13 16 20 20 24 24 28 29 30 31 32 32 32 34 34 35 35 38 43 43 47 47 48 49 51 55 60 67 69 69 69 74 74 76 76 77

13. 14. 15.

Exploitatie 13.1. Uitgangspunten 13.2. Meerjarenexploitatie 13.3. Risicobuffer 13.4. Kostenreductie 13.5. Conclusie Investeringsopzet 14.1. Inleiding 14.2. Uitgangspunten investeringskosten gebouw en omgeving 14.3. Toelichting kosten 14.4. Dekking 14.5. Conclusie 14.6. Investeringskosten Bevrijdingsmuseum Groesbeek Vervolgstappen

78 78 78 83 84 85 86 86 86 87 89 92 93 94

Bijlagen Bijlage 1: Belevingsvisie Bijlage 2: Concept budgetraming gebouw Bijlage 3: Lijst met geraadpleegde bronnen Bijlage 4: Lijst met gesprekspartners


5

0. Samenvatting en conclusies Nationaal VrijheidsmuseumWO2 Het VrijheidsmuseumWO2 wordt hét verbindende WO2 museum van Nederland, met een unieke combinatie van geschiedenis en actuele thema’s, in Gelderland een onderscheidend en sterk profilerend ankerpunt op de Liberation Route Europe (LRE), in Nijmegen dé culturele trekker van formaat in het Vrijheidskwartier aan de voet van de brug De Oversteek, waardoor dit gebied fors in aantrekkelijkheid en waarde stijgt en voor Nijmegen een aantrekkelijk Waalfront ontstaat van het Valkhofkwartier tot het Vrijheidskwartier. Het VrijheidsmuseumWO2 is het eerste museum in Nederland dat het hele verhaal van de Tweede Wereldoorlog aan een breed publiek presenteert. De missie van het VrijheidsmuseumWO2 is bezoekers bewust te maken van wat vrijheid is en hen te activeren hier actief mee aan de slag te gaan. Netwerk Het VrijheidsmuseumWO2 kan als nationaal instituut met internationale allure een aanvullende en verbindende rol innemen in de WO2-sector. Meer samenhang en ordening in deze sector wordt gewenst door landelijke partijen als VWS, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het vfonds. Het VrijheidsmuseumWO2 verwerft een logische en legitieme rol door vernieuwend en uniek te zijn in thematiek en museaal concept, door het beoogde publieksbereik en door als netwerkmuseum de samenwerking aan te gaan met museale, culturele, maatschappelijke en kennispartners. De uitwerking van de museale storyline en van de Boulevard van de Vrijheid zijn op de positie en profilering van een Nederlands museum met Europese allure geschreven en het nieuwe concept voor het gebouw en gebied ook. Er is geconstateerd dat de samenwerking met de landelijke NGO’s op het gebied van vrijheid en vrede veel kansen biedt. Culturele en kennispartners in Nederland, in het bijzonder Nijmegen, hebben aangegeven goede mogelijkheden voor samenwerking te zien; de combinatie van geschiedenis met het actuele thema vrijheid wordt zeer inspirerend gevonden. In Nijmegen is een kanteling bewerkstelligd in de dis-

6

cussie met de Cultuurspinnerij. Vastgesteld is dat inhoudelijke samenwerking bij het programmeren van de Boulevard van de Vrijheid goed mogelijk is, maar dat er een oplossing moet komen voor die delen van de Cultuurspinnerij die niet langer in het pand passen. Vasim-gebouw en Vrijheidskwartier Het Vasim-pand kan uitermate kostenefficiënt worden verbouwd, zonder afbreuk te doen aan de noodzakelijke gebouweisen voor gebruik door het VrijheidsmuseumWO2 en de Cultuurspinnerij. Het uitgekiende ontwerp levert lagere bouwkosten op dan eerder begroot, terwijl het aantal m² juist groter is en er dus ook meer verhuurbare m² kunnen worden gerealiseerd. Uitgangspunt voor de stichting is dat het beheer van het hele pand bij het museum ligt om een eenduidig en krachtig profiel te realiseren. Om zowel een samenhangende look & feel en publieksprogrammering te realiseren, als een effectieve (commerciële) exploitatie van het gebouw. Er is een goede kans op synergie met de Cultuurspinnerij in het pand. Het kan een bijzondere, aantrekkelijke en creatieve hotspot op het thema vrijheid worden als alle partijen betrokken bij het pand, samen met landelijke en regionale culturele partners, landelijke NGO’s e.a. samenwerken en er onder regie van het museum een scherp profiel kan worden gehanteerd bij de projecten en de programmering. Het Vrijheidskwartier kan zich ontwikkelen tot een inspirerend gebied om te creëren, te ondernemen, te verblijven en te beleven als de gemeente, de Cultuurspinnerij, het VrijheidsmuseumWO2 en veel andere partners de ontwikkeling samen en gedreven ter hand nemen. Met het museum als ‘trekker’, ontstaat een inspirerend gebied met gecombineerd gebruik. Heel belangrijk is dat de condities, ontsluiting en de faciliteiten als bereikbaarheid en bestemming voor het gebied goed geregeld zijn. Het Vrijheidskwartier heeft alles in zich om een naam en kwaliteit te verkrijgen zoals de Westergasfabriek, Strijp S e.a.

Exploitatie en investeringen Een sluitende exploitatie is mogelijk door een ‘lean en mean’ organisatie en gedegen financiële sturing uitgaande van 200.000 bezoekers per jaar - met een groei naar 225.000 - voor de vaste opstelling, de wisseltentoonstellingen en de evenementen op de Boulevard van de Vrijheid. Door van meet af aan het museum als een nieuw soort culturele onderneming neer te zetten: een netwerkmuseum met een combinatie van commercieel en cultureel, met tentoonstellingen en evenementen en profijtelijke services en diensten. Dan lukt het om een unieke mix van financieringsvormen te krijgen, een kring van bedrijven op te zetten en een crowd van vrienden en ondersteuners. Een minimale (ca. 10% van de exploitatie) landelijke bijdrage van het Rijk is belangrijk als basis. Er zijn natuurlijk risico’s verbonden aan deze exploitatie. Want het realiseren van het museum is immers een iteratief proces van inschatting en bijstelling dat, zoals bij elke onderneming, enkele jaren in beslag zal nemen. Afhankelijk van de kansen en risico’s die zich voordoen, neemt in elke fase de detaillering en zekerheid van de gehanteerde cijfers toe. In de investeringsbegroting is een risicobuffer voorzien om de exploitatierisico’s van de aanloopjaren te dekken. Die is nodig om dat ondernemerschap goed waar te kunnen maken, moet de schommelingen in de eerste jaren wegnemen en bijsturing mogelijk maken. Het museum moet op deze manier in drie tot vijf jaar ‘ingeregeld’ zijn. Lukt dat uiteindelijk niet, dan is het een optie om terug te vallen op een scenario van forse kostenreductie. Inhoudelijk is dit een verarming, maar het museum kan als bovenregionale instelling wel blijven functioneren en blijft voor Nijmegen een aantrekkelijke toevoeging aan het culturele palet. Onderzoek laat zien dat de mogelijkheid om Europese fondsen te werven voor de investeringen tegenvalt. Desondanks kan de investeringsbegroting sluitend worden gemaakt door een gedegen plan van aanpak voor het verwerven van fondsen en sponsors en een bijdrage van het Rijk. Aan de stakeholders wordt een aanvullende bijdrage gevraagd. Het plan voor fondsen en sponsors kan nu op basis van dit bedrijfsplan worden gemaakt.


Doorlooptijd in deze is veelal twee jaar. Als slechts ca. 50 % van de fondsen en sponsors binnenkomt is desnoods een bezuiniging mogelijk op m.n. terrein en de risicobuffer. De ontwikkeling van het terrein wordt dan soberder uitgevoerd dan voorzien, terwijl de kwaliteit van gebouw en inrichting behouden blijft. Site-museum Groesbeek Planvorming voor aanpassing van de musea in Groesbeek en Overloon was onderdeel van deze fase. Het Oorlogsmuseum in Overloon heeft aangegeven hiervan geen gebruik te willen maken. Voor het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek wordt uitgegaan van een juridische fusie met het Vrijheidsmuseum WO2. De fusie houdt in dat de organisatie en de collectie van Groesbeek overgaan naar Nijmegen en in Groesbeek een bijzonder site-museum wordt gerealiseerd. Daarvoor is een nieuwe storyline als site gemaakt en een ontwerp voor een nieuw museumgebouw. Dekking voor deze investering moet nog worden bepaald. Vervolg Sponsorwerving, de lobby richting Rijk, fondsaanvragen en de opbouw van de VMWO2 community vergen een lange doorlooptijd en kunnen en moeten nu dit bedrijfsplan er ligt, direct ter hand worden genomen, parallel aan het traject van besluitvorming bij de stakeholders. Afhankelijk van de uitkomst daarvan kan de uitvoering worden doorgezet, evenals de doorontwikkeling van het gebouw, het museale concept, de samenwerkingsovereenkomsten en de opstart van de museumorganisatie en de opbouw van het programma. Doorloop hiervan bedraagt heel 2015 (voorbereiding) en 2016 (realisatie), met als voorwaarde dat de benodigde fondsen, sponsoring en landelijke bijdrage binnen zijn. Op 1 januari 2017 kunnen de deuren van het nieuwe VrijheidsmuseumWO2 dan open!

7

1. Inleiding Opgave In december 2013 is door provincie Gelderland, gemeente Nijmegen en vfonds besloten om het initiatief voor het VrijheidsmuseumWO2 door te zetten naar de definitiefase. Het museale concept en de Boulevard van de Vrijheid moesten worden uitgewerkt, evenals het publieksbereik, de beoogde doelgroepen, de relaties met samenwerkingspartners en stakeholders, de vastgoedopgave, de exploitatie en investeringsopzet. Het uitgangspunt van de, voor Nederland unieke, kostendekkende exploitatie zonder structurele subsidie, werd opnieuw benadrukt. Aanpak In februari jl. is een Plan van Aanpak vastgesteld op basis waarvan in deze fase is gewerkt. Het op te stellen bedrijfsplan moest ‘een sterk conceptueel kader, een concreet en haalbaar ondernemingsplan, een uitvoering gereed vastgoedplan en een fondsenplan’ bevatten. In het Plan van Aanpak was het volledig opgaan van het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944 – 1945 in Groesbeek in het VrijheidsmuseumWO2 uitgangspunt, met een aanpassing van de locatie in Groesbeek, toegespitst op het verhaal van de site. Het bestuur van de stichting is vernieuwd en aangepast aan de werkwijze van deze fase. Er is een compacte werkorganisatie samengesteld om het bedrijfsplan op te stellen met daarin de volgende disciplines: museale verhaallijn, creatief concept, gebouw en gebied, netwerk en sites, zakelijk, communicatie en ondersteuning. De werkorganisatie is op 1 april jl. van start gegaan en heeft ruim 3,5 maand aan dit plan gewerkt. Resultaat van deze fase is dit bedrijfsplan, waarin het waarom, hoe en wat van het VrijheidsmuseumWO2 is uitgewerkt en concreet wordt beschreven. Een team van historici van het museum en de Radboud Universiteit heeft een uitgewerkte museale lijn beschreven: ‘het Verhaal van de Vrijheid in tijden van crisis, totalitaire orde en daarna’. Concept, mogelijke exhibits en bereik van de Boulevard van de Vrijheid zijn uitgewerkt in een vernieuwend plan. Met de architecten van bureau Group A en stedenbouwkundige en cultuurhistorische exper-

8

tise van de gemeente is een inspirerende ontwikkelvisie op het Vrijheidskwartier opgesteld en is een schetsontwerp voor De Vasim gemaakt, waar het VrijheidsmuseumWO2 en de Cultuurspinnerij samen gebruik van maken. Veel cijfers en gegevens zijn getoetst d.m.v. benchmark en consultatie van externe deskundigen. Er is een scan gemaakt van Nederlandse en Europese fondsen. Naast de inkomsten uit entree, horeca, en verhuur, zijn er mogelijkheden geconstateerd voor (inter-)nationale fondswerving en sponsoring en kunnen opbrengsten uit de gebiedsontwikkeling worden gerealiseerd die ten bate van de exploitatie of de investeringen kunnen komen. Dit is verwerkt in een nieuwe exploitatie- en investeringsbegroting. Er is stevig geïnvesteerd in draagvlak voor het museum door gesprekken met (potentiële) partners van het museum: landelijke en lokale (potentiële) kennis-, culturele en maatschappelijke en bedrijfspartners van het museum zijn geïnformeerd over de voortgang van het project om daarmee samenwerking (inter)nationaal, regionaal en lokaal beter te verankeren, ook al omdat in het functioneren als nationaal netwerkmuseum, coproductie en co-creatie uitgangspunten zijn voor de manier van werken van het museum. Er is intensief gesproken met de musea uit de kring van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra over het versterken van de samenhang en de kwaliteit van de sector door samenwerken en afstemmen. Onderdeel van deze definitiefase was ook het maken van een plan voor aanpassing van de musea in Groesbeek en Overloon. Bestuur en directie van het Oorlogsmuseum in Overloon hebben in maart aangegeven hiervan geen gebruik te willen maken. Met bestuur en directie van het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek is overeengekomen te streven naar een fusie met het VrijheidsmuseumWO2. De organisatie en de collectie van Groesbeek zullen overgaan naar Nijmegen en in Groesbeek zal een bijzonder site-museum wordt gerealiseerd. Daarvoor is een nieuwe storyline ontwikkeld ‘Het verhaal van de buren, in tijden van oorlog en

daarna’, waarin het verhaal echt van twee kanten wordt verteld. Architecten van Group A maakten een ontwerp voor een nieuw museumgebouw. Leeswijzer Dit bedrijfsplan is een omvangrijk document geworden. Om de onderbouwing compleet te maken, wordt soms verwezen naar bijlagen. Het concept, positie en profiel, plaats in de WO2-sector, de museale lijn, inhoud van de Boulevard

van de Vrijheid en het concept voor de educatie worden beschreven in de hoofdstukken 2 t/m 7. De hoofdstukken 8 t/m 10 gaan over het gebouw en het gebied. Hoofdstuk 11 schetst de tweede opdracht in deze fase, storyline en schetsontwerp van de site in Groesbeek. In de hoofdstukken 12 t/m 14 komen de voorafgaande delen samen in de schets van de organisatie, de exploitatie en de investeringsopzet van het museum. De vervolgstappen vormen het sluitstuk van dit plan.

VrijheidsmuseumWO2


9

2. Concept Het VrijheidsmuseumWO2 is het eerste museum in Nederland dat het hele verhaal van de Tweede Wereldoorlog aan een breed publiek presenteert. Aanleiding, verloop en gevolgen van de oorlog worden aanschouwelijk gemaakt en voorzien van duiding en interpretatie. Bezoekers worden uitgebreid geïntroduceerd in het verhaal en bekend gemaakt met wat mensen toen meemaakten. Dit historische verhaal biedt aanleiding om op je eigen vrijheidsbeleving te reflecteren. Voel jij je vrij? En vind je dat we actief vrijheid moeten beschermen? Het museum wil een ‘dynamisch monument’ worden: enerzijds een nauwgezette herinnering van het grootste conflict uit de menselijke geschiedenis, anderzijds een levendige ontmoetingsplek voor iedereen die actief bezig wil zijn met vrijheid, vrede en verwante levenskwaliteiten. Het museum is gericht op de generatie van de 21e eeuw die belang hecht aan de betekenis van dat verhaal, zonder het van dichtbij te hebben meegemaakt. Tegelijkertijd wordt het oorlogsverleden geplaatst in de actualiteit. Dit komt tot uiting op de Boulevard van de Vrijheid: een levendige plek met een groot aanbod van activiteiten op het gebied van vrijheid, vrede en democratie. 2.1. Aanleiding De oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra nemen in het Nederlandse museumbestel een speciale plaats in. In de (Nederlandse) geschiedenis is de Tweede Wereldoorlog een van de meest ingrijpende episodes. ‘De oorlog’ is een moreel ijkpunt geworden in ons denken en handelen. Dat ijkpunt is niet enkelvoudig. Twee miljoen nieuwe Nederlanders hebben een andere geschiedenis, evenals de elf miljoen toeristen die ons land jaarlijks bezoeken. Alleen al door het verstrijken van de tijd verandert de rol van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra. Over een tiental jaren is de generatie die de oorlog zelf heeft meegemaakt grotendeels overleden. Dit houdt niet alleen in dat de musea en herinneringscentra moeten uitgaan van minder parate kennis over WO2 bij hun bezoekers, maar ook dat de onderwerpen waarin men geïnteresseerd is wijzigen. Door met name de emotionele band van oudere generaties ging de aandacht vooral uit naar oorlogsgetroffe-

10

nen, verzetsdeelnemers en daders. Voor nieuwe generaties is het aandragen van feitenkennis van belang, maar is de persoonlijke opvatting van wat er gebeurd is nog veel belangrijker. Deze zal iedereen immers voor zichzelf moeten bepalen. Dit betekent kortweg een stap ‘from memory to history’. Uit onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei blijkt dat bijna de helft van de bevolking belangstelling heeft voor WO2 en dat men verhalen over het leven van gewone mensen tijdens de oorlog het meest interessant vindt. Die verhalen bieden het nieuwe publiek ook de mogelijkheid tot identificatie. Een recent promotieonderzoek van dr. E. Somers (NIOD) laat zelfs een groeiende belangstelling zien voor het onderwerp: het bezoek aan oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra neemt de afgelopen jaren sterk toe en de afgelopen decennia zijn er zelfs musea over WO2 bij gekomen. Vrijheid Waar komt die aanhoudende belangstelling vandaan? Het meest genoemd is de generatiewisseling. Maar wat zeker is: als op de juiste manier wordt ingespeeld op deze interesses, wordt niet alleen een grote bezoekersgroep gediend maar ook een belangrijke maatschappelijke rol vervuld. Vrijheid is een relationeel begrip; in je eentje is er geen vrijheidskwestie. We scheppen in ons samenleven een ruimte die open, benauwd, klef, angstig of schitterend kan zijn. We doen dit elke dag, met iedereen, en iedereen doet het met ons. Vrijheid is het fluïdum waarin wij ons bewegen, de schakel tussen onze binnenwereld en de ander. Misschien is de Tweede Wereldoorlog als geschiedenis zo interessant omdat deze ons op de meest groteske manier toont welke ruimtes wij met moderne middelen voor elkaar blijken te kunnen scheppen. En hoe we ons daar vervolgens uit weten te vechten. In Nederland ontbreekt een plaats waar het overall verhaal van de Tweede Wereldoorlog wordt verteld. Het verhaal van de oorlog moet meer in verband worden gebracht met de universele waarden en rechten van de mens, wat past in een ontwikkeling die zich sinds eind vorige eeuw overal in de wereld voltrekt en waarin, met name

ten aanzien van de herinnering aan de Holocaust, sprake is van een globalisering van de herinnering, die meer multilateraal van aard is geworden. Er lijkt een behoefte te zijn ontstaan aan een internationaal gedeeld raamwerk, van waaruit diepere betekenis aan de vervolging en vernietiging tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt gegeven. Het rapport Visie 2020, Toekomstverkenning musea en herinneringscentra WO2, van juni 2013, dat in opdracht van het Ministerie van VWS is gemaakt, suggereerde dit al eerder. 2.2. Missie De missie van het VrijheidsmuseumWO2 is bezoekers bewust te maken van wat vrijheid is en hen te activeren hier actief mee aan de slag te gaan. Dit gebeurt aan de hand van het verhaal van de Tweede Wereldoorlog. In onze levens scheppen we die ruimte in het omgaan met elkaar. Dit is een veelomvattend beginsel. Het speelt tegelijk op wereldschaal en met je partner of je buurman. De ruimte wordt gevuld met regels, wetten en parlementen, maar ook in e-mailtjes, roddels en meldpunten. Het ideaal van vrijheid is buitengewoon eenvoudig, iedereen wil het, iedereen is vóór. Maar daarna wordt het spannend. Dit kan tot krankzinnige situaties leiden. In je eigen leven, in de grote wereld, en in de geschiedenis. We moeten uitzoeken hoe dit werkt. Die drive voel je in het museum. Daarom heeft het VrijheidsmuseumWO2 een queste. Dat is de samengestelde vraag: How did we lose our freedom? How did we regain it? And what do we do to preserve it today? Het is niet aan het museum deze vraag te beantwoorden, maar om bezoekers de middelen aan te reiken om met deze vragen aan de slag te gaan. Het museum is niet neutraal ten aanzien van het vrijheidsbegrip, ze vindt vrijheid ontzettend belangrijk. Zowel het museum als de programmering van evenementen als de inrichting van het omliggende Vrijheidskwartier is gericht op inleving, onderdompeling, contemplatie én activatie van het begrip vrijheid. Hoe jij het vervolgens inkleurt is aan jouzelf. Hetzelfde geldt voor het historische verhaal. Dit wordt niet waardenvrij gebracht. De


oorlog was een ramp, voor iedereen die erbij betrokken raakte, inclusief de aanstichters. De bezoeker wordt uitgenodigd om dat raadselachtige proces van zo dichtbij mogelijk te bestuderen. 2.3. Synthese Het VrijheidsmuseumWO2: - is een nationaal museum, het vertelt als enige in Nederland, nauwgezet en historisch, het hele verhaal van WO2 op een eigentijdse, indringende wijze in een internationale context; - is een museum over vrijheid & humaniteit, weten wat vrijheid is toen en nu, is actueel met WO2 als moreel ijkpunt; - biedt een betekenisvol dagje uit, kennis en informatie met affectie en beleving 3.0; - is meer dan een (educatieve) introductie op WO2 en ook zeker meer dan een toeristisch recreatieve trekpleister; - biedt een nieuwe balans in museale en actuele programmering; - gaat versplintering in de sector tegen; is achtervang voor obsoleet rakende iconen uit de sector; - verbindt andere musea in Nederland met het thema WO2; - biedt arrangementen met WO2-sites in de omgeving; - is onderdeel van een internationaal netwerk en een bruggenhoofd op de internationale LRE; - is open, nieuwsgierig, onderzoekend, tolerant, divers, verbindend, levendig, meditatief. 2.4. Glocatie Het museum beoogt een internationaal publiek te trekken. Internationaal gezien is het VrijheidsmuseumWO2 een belangrijk bruggenhoofd van de LRE. Samen met Imperial War Museums in Londen, Mémorial de Caen in Caen, het Alliierten Museum in Berlijn en het Museum of the Second World War in Gdańsk gaat zij de ruggengraat vormen van de LRE. Tegelijkertijd is het museum geworteld in de plaats waar het wordt gevestigd: Nederland, Gelderland - het Normandië van Nederland- , Nijmegen - waar zich een cruciaal historisch moment in de bevrijdingsstrijd afspeelde. Het VrijheidsmuseumWO2 wordt gevestigd in

11

het ‘monumentale’ Vasim-gebouw aan de voet van de Oversteek, de nieuwe stadsbrug van Nijmegen. Een historische WO2-site en een gebouw dat is gefinancierd door gelden uit het Marshallplan. Hier wonen vandaag de dag 21e eeuwse mensen die ook in hun leven te maken hebben met het verliezen, terugwinnen en koesteren van vrijheid. Deze spanning tussen het alledaagse, persoonlijke en actuele met het dramatische, historische en wereldomspannende noemen we glocaliteit. Het gaat erom telkens het grote verhaal te verbinden met de plaats waar jij op dat moment staat. De Wereldoorlogen waren de pijnlijke introductie van wat we nu The Global Village noemen. Zowel de gezellige als de afgrijselijke kant van dat gegeven wordt voelbaar gemaakt. 2.5. Gebruik Het VrijheidsmuseumWO2 wordt een internationale hub voor vrijheids- en vredesactiviteiten. Enerzijds het toneel van evenementen, tijdelijke tentoonstellingen en creatieve manifestaties, anderzijds een verstilde herinnering van- en een reflectie op wat er destijds gebeurd is. Er zijn drie oervormen van gebruik van het museum, die in de tentoonstelling en in de evenementenprogrammering concreet worden gemaakt: - kennisnemen: het feitelijke relaas van aanloop, verloop en gevolgen van de Tweede Wereldoorlog wordt aan een nieuwe generatie kenbaar gemaakt; - reflecteren: de Tweede Wereldoorlog is gemaakt door mensen die niet zo gek veel verschillen van onszelf. Dat geeft te denken. Hoe produceren we, ook vandaag de dag, vrijheid en oorlog? Deze vraag is indringend als je hem op wereldschaal stelt, maar ook in je eigen wijk, werk of gezin. Het museum biedt tal van gelegenheden voor dergelijke beschouwingen, geschikt voor uiteenlopende leeftijden en kennisniveaus; - manifesteren: we willen in alle denkbare kleuren uitdrukking geven aan onze opvattingen van vrijheid. Enerzijds als demonstratie van datgene dat bevochten is, dus de uitkomst van het historische verhaal, anderzijds als bewijs dat vrede en vrijheid vele gezichten heeft, die op de een

12

of andere manier met elkaar in verband moeten worden gebracht.

3. Omgeving en doelgroepen 3.1. Groeiende belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog De belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog is in Nederland groeiende. De Nederlandse musea en herinneringscentra gericht op de periode 19401945 hebben in 2013 meer bezoekers getrokken dan het jaar daarvoor. De dertien instellingen die aangesloten zijn bij de brancheorganisatie Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH 40-45), werden in dat jaar meer dan 900.000 keer bezocht. Dat is ruim 7% vaker dan in 2012 (zie tabel 1). Het extra bezoek werd mede veroorzaakt door de opening van nieuwe permanente presentaties in o.a. het Fries Verzetsmuseum, Verzetsmuseum Amsterdam en Nationaal Monument Kamp Vught. Het feit dat groei bij vrijwel alle andere instellingen plaatsvond, geeft aan dat de belangstelling over de gehele linie groot is en deze musea en herinneringscentra aan een grote publieke behoefte voldoen. De geconstateerde groei is opvallend omdat het merendeel van de betreffende instellingen buiten de Randstad is gevestigd en dus niet heeft kunnen

profiteren van de ‘spin off’ van de grote heropende grootstedelijke musea die in 2013 met veel extra bezoekers het totaalbezoek aan Nederlandse musea opstuwden. De SMH 40-45 maakt hieruit op dat het verhaal over de Tweede Wereldoorlog, zoals thans na dato door de musea en herinneringscentra wordt gepresenteerd, nog steeds relevant is en blijft voor een stijgend aantal mensen. Dat deze groei niet eenmalig is maar een trend van de afgelopen jaren, bevestigt Somers in zijn boek ‘De oorlog in het museum’. Uit zijn onderzoek komt naar voren dat ‘de publieke belangstelling voor de oorlogsmusea de laatste jaren spectaculair is toegenomen: ten opzichte van de periode 19962013 is deze zelfs bijna verdubbeld’. Dit wordt onderbouwd met bezoekersaantallen van tien beeldbepalende musea en herinneringscentra (zie tabel 2) en het feit dat het aantal museale oorlogsinstellingen tussen 2001 en 2011 flink is toegenomen (40% van de huidige musea is geopend na 2000), ten overstaan van een lichte daling van het totale aantal historische musea in Nederland in dezelfde periode.

Tabel 1: Bezoekcijfers SMH 40 - 45 musea 2012

2013

Airborne Museum ‘Hartenstein’

Oosterbeek

82.000

92.000

(Bezoekerscentrum Slag om Arnhem)

(Arnhem)

14.400

PM

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Hooghalen

128.000

132.182

Hollandsche Schouwburg

Amsterdam

44.000

47.770

Indisch Herinneringscentrum

Arnhem

27.000

28.152

Nat. Oorlogs- en verzetsmuseum

Overloon

100.000

103.000

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945

Groesbeek

35.000

35.000

Nationaal Monument Kamp Amersfoort

Amersfoort

45.000

45.000

Nationaal Monument Kamp Vught

Vught

60.500

64.118

Verzetsmuseum Amsterdam

Amsterdam

60.000

63.403

Bevrijdingsmuseum Zeeland

Nieuwdorp

22.468

22.809

Fries Verzetsmuseum

Leeuwarden

16.055

64.000

OorlogsVerzetsmuseum Rotterdam

Rotterdam

12.442

14.036

Museon

Den Haag

193.500

190.000

Totaal SMH 40-45 31-12-2014

840.365

901.470

Bron: Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45, 2014


13

Tabel 2: Bezoekers van tien representatieve Tweede Wereldoorlogmusea 1996-2012 Museum

1996

2000

2003

2006

2009

2012

Verzetsmuseum Amsterdam

11.500

24.750

42.000

49.750

52.500

61.000

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

75.250

88.000

100.250

102.750

139.500

129.000

Nationaal Monument Kamp Vught

12.250

28.250

46.500

51.250

58.000

60.250

Anne Frank Huis (NL. bezoeken)

71.750

101.750

105.000

105.500

134.750

126.500

Hollandsche Schouwburg

22.500

22.500

28.000

34.000

37.500

43.500

Oorlogsmuseum Overloon

93.000

100.000

82.000

124.000

110.000

99.750

Fries Verzetsmuseum

17.250

19.000

19.250

22.500

22.000

20.000

Airborne Museum ‘Hartenstein

54.000

56.000

47.750

56.000

50.000

82.250

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945

18.750

20.750

33.000

35.500

44.000

33.250

1.500

1.750

2.500

5.250

11.500

11.750

377.750

462.750

506.250

586.500

659.750

667.250

OorlogsVerzetsMuseum, Rotterdam Totaal

Bron: Erik Somers, ‘De oorlog in het museum, Herinnering en verbeelding’ p. 38

Verschillende generaties kijken op uiteenlopende wijzen naar de Tweede Wereldoorlog. Om een nieuwe generatie te binden en te boeien is ingrijpende innovatie van het cultuurhistorische aanbod nodig; een nieuwe formule waarbij de ervaringen uit eerste hand en voor het eerst ook het omvattende verhaal van de Tweede Wereldoorlog in Nederland betekenis krijgen voor de eigentijdse vragen van de huidige en toekomstige generaties. Het VrijheidsmuseumWO2 voldoet aan deze formule. LRE plaatst het VrijheidsmuseumWO2 in een keten van vooraanstaande Europese WO2 musea. Belangrijk om te benadrukken is, dat dit nieuwe instituten zijn of nog in aanbouw. Kennelijk voorzien deze jonge monumenten in een Europees gevoelde behoefte. Opvallend is hun monumentaliteit; ze zijn gemaakt om de herinnering aan de strijd voor eeuwig vast te leggen. Het zijn lang niet allemaal afgesloten of verstilde plekken, maar levendige centra met een open karakter en aansluiting op de stad en de (jongeren-) cultuur. Diverse buitenlandse instellingen trekken hoge bezoekersaantallen (zie tabel 3).

14

Tabel 3: Jaarlijkse bezoekcijfers buitenlandse referentieprojecten Le Centre de la Mémoire et le village martyr d’Oradour-sur-Glane

300.000

zie 1

Mémorial de Caen

380.000

2006

392.000

2009

Musée du Débarquement, Arromanches

305.000

2006

309.000

2009

Mahnmahl Sankt Nicolaikirche, Hamburg

110.000

2011

In Flanders Fields Museum, Ieper

192.995

2005

300.000

zie 2

Imperial War Museum North, Manchester

223.000

2007

328.000

2012

Staatliche Museum Auschwitz-Birkenau

900.000

2005

1.300.000

2009

Bezoekerscentrum Denkmal Ermordeten Juden Europas, Berlijn

457.000

2009

468.000

2012

Kazerne Dossin, Mechelen

102.000

zie 3

45.000

1992

105.000

2011

Haus der Wannsee Konferenz, Berlijn

gemiddeld jaarlijks tussen heropening 10 juni 2012 en 10 juni 2013 3 tussen heropening 1 december 2012 en 1 december 2013 Bron: TiMe Amsterdam, 2014 1 2

Mémorial de Caen


15

3.2. Aansluiting op toerismebeleid Anno 2012 bezochten 11,7 miljoen buitenlandse verblijfsgasten Nederland. Samen waren zij goed voor een totale besteding van 4,8 miljard euro. Verwacht wordt dat het internationale toerisme tot 2018 een jaarlijkse groei zal doormaken van +2 %.[1] Om deze verwachte groei te kunnen realiseren, hanteert het NBTC Holland Marketing vijf thema’s (bereikbaarheid, beschikbaarheid, betaalbaarheid, beleving, bekendheid & beeldvorming) en tien randvoorwaarden. Met de vestiging van een ‘state of the art’ VrijheidsmuseumWO2 in Nijmegen, met de nieuwste interactieve presentatietechnieken, waarbij de bezoeker door middel van eerste persoonsvertelling het verhaal als het ware zelf beleeft, wordt direct bijgedragen aan invulling van het thema ‘Beleving’ en de randvoorwaarden ‘Spreiding in tijd en ruimte’ en ‘Ruimte voor innovatie’.

Op hun beurt hanteren provincie Gelderland en gemeente Nijmegen beiden een eigen toerismebeleid om de ontwikkeling van de vrijetijdssector te stimuleren en te sturen. Daaruit blijkt dat de toerismesector in Gelderland een impuls hard nodig heeft. De sleutel tot succes is te vinden in samenwerking, schaalvergroting op gebied van marketing en een kwalitatief aanbod dat voldoet aan de wensen en eisen van deze tijd. Ook hier kan het VrijheidsmuseumWO2 een belangrijke rol innemen.

Toekomstperspectief Destinatie Holland 2025, 2013, Voorwaarden voor groei. Beleving: Al voldoet ons land aan allerlei randvoorwaarden die een bezoek aan ons land mogelijk maken zoals bereikbaarheid en betaalbaarheid, het is de bezoeker uiteindelijk om de beleving te doen. Die moet uniek en onderscheidend zijn. En vooral ook aansluiten bij de verwachting van toekomstige bezoekers van ons land. In de huidige ‘experience economy’ draait het nu eenmaal om het exploiteren van het menselijk gevoel en het creëren van een unieke belevenis en ervaring, waardoor de klant geraakt wordt en die hij zich herinnert. Toegevoegde waarde leveren door een bundeling van activiteiten op een bepaalde locatie, gecombineerd met een bepaald type accommodatie, aangevuld met meer zachte factoren als sfeer en gevoel, dát maakt een beleving. Spreiding in tijd en ruimte: De verwachte toename van internationale toeristen zal steeds meer druk leggen op de accommodaties in de meest bezochte steden en regio’s in Nederland. Realiseren van meer spreiding van gasten in tijd en ruimte vermindert deze druk. Ruimte voor innovatie: Belangrijke randvoorwaarde voor een kwalitatief hoogwaardige beleving is dat aanbieders voldoende ruimte hebben om te innoveren. Daar ligt momenteel een duidelijk probleem. Versterkt door de economische crisis staan de budgetten bij overheden en de rendementen bij bedrijven onder druk. Met als groot gevaar dat er onvoldoende geïnvesteerd wordt in innovatie en de kwaliteit van het toeristisch product. Bron: NBTC Holland Marketing, Toekomstperspectief Destinatie Holland 2025, 2013, p.39

16

Stadsmonitor Gemeente Nijmegen – thema toerisme 21-01-2014 Toerisme is van wezenlijk en groeiend belang voor Nijmegen. Met 6% van de werkgelegenheid is het een grotere sector dan de bouw, het transport of de overheid. Nijmegen heeft een positief toeristisch imago. De stad is sterk in evenementen en horeca. Het profiel in dagattracties is zwakker. Voor de beeldvorming: Nijmegen heeft met de Vierdaagse het grootste evenement van Nederland in handen. In attracties is Nijmegen zelfs niet vertegenwoordigd in de top 50. Tijdelijke tentoonstellingen kunnen wel een extra impuls geven, zoals de Herculaneumtentoonstelling met 121.000 bezoekers. Het belangrijkste bezoekdoel van Nijmegen en omgeving is de binnenstad met 265.000 bezoeken per week. Dit aantal blijft echter achter bij de ramingen. Belangrijke nieuwe attracties die genoemd worden zijn het VrijheidsmuseumWO2 en een nieuwe bioscoop/congrescentrum en mogelijke planontwikkeling rondom de nieuwe nevengeul van de Waal. De cruisevaart heeft sinds 2003 een forse groei vertoond met 50.000-60.000 passagiers per jaar uit Groot Brittannië, Amerika, Australië en Duitsland. Dat hapert nu door renovatie van de damwand aan de Waalkade. Er liggen hier niettemin kansen voor verbetering in de bestaande situatie en voor groei in de toekomst. Bron: Stadsmonitor Gemeente Nijmegen- thema Toerisme, 2014

Toerisme cijfers Arnhem/Nijmegen De regio Arnhem/Nijmegen trekt jaarlijks 1,7 mln. overnachtingen, waarvan 70% toeristisch van aard (1,19 mln.). Van de verblijfsgasten is 11% afkomstig uit de eigen regio, 66% uit de rest van Nederland en 23% uit het buitenland. Nijmegen trekt jaarlijks ruim 10 mln. dagtoeristen (waarvan 1,3 mln. buitenlands), waarvan 321.194 bezoeken besteed worden aan musea en bezienswaardigheden. Van de dagtoeristen is 45% afkomstig uit de eigen regio, 42% uit de rest van Nederland en 13% uit het buitenland. Bron: Strategische marketingvisie Toerisme 2013-2016 RBT KAN

Hieronder zijn de punten uiteengezet waarmee het museum de noodzakelijke impuls zal geven aan de toeristische sector in Gelderland en Nijmegen.

te bezoeken voor de lokale oorlogsgeschiedenis en om met dat doel meerdaags in de regio te verblijven.

Nieuwe vraag Het VrijheidsmuseumWO2 speelt in op Bevrijdingstoerisme en brengt daarmee samenhang in de WO2-sector. Naast de verhalen van gebeurtenissen op een specifieke plek, die door de sitemusea worden verteld, wordt nu ook het overall verhaal van de Tweede Wereldoorlog verteld. Daarmee worden ook de breder geïnteresseerden in de Tweede Wereldoorlog naar deze regio getrokken. Het VrijheidsmuseumWO2 stimuleert de afname van arrangementen om meerdere sites

Kwalitatieve dagattractie Voor zowel provincie als gemeente is toerisme van belangrijke economische betekenis. De provinciale en lokale bezoekersaantallen lopen echter terug en vragen om een incentive. Nijmegen kent een zwak aanbod van dagattracties. Met de komst van een nationaal museum met internationale allure wordt dit hiaat ingevuld. Deze kwalitatieve dagattractie met eerste persoonsperspectief in combinatie met een multi-perspective approach en een regionaal, landelijk, Europees en mondiaal perspectief, sluit


17

Actieplan vrijetijdseconomie Gelderland, mei 2012 In het actieplan vrijetijdseconomie van provincie Gelderland wordt de grote economische betekenis van de vrijetijdssector voor Gelderland geschetst. Bijna 6% van de Gelderse beroepsbevolking verdient haar geld in de vrijetijdssector. Indirect is dit percentage volgens het actieplan vrijetijdseconomie nog hoger. Tegelijkertijd wordt in deze notitie geschetst dat deze sector kampt met een aantal problemen, waaronder dat veel vrijetijdsproducten verouderd zijn of niet meer aansluiten op de wensen van de vrijetijdsconsument. Er wordt tevens een aantal trends gesignaleerd: -De beleving van vrije tijd neemt af door zorgen voor gezin, tweede banen, hobby’s en zorg. De vrijetijdsbesteding moet een hoge kwaliteit hebben en zo veel mogelijk een gevoel van vrijheid, beleving en in toenemende mate betekenis opleveren. - Een groeiende ontwikkeling is schaalvergroting, vooral op gebied van marketing. - Het is voor individueel opererende bedrijven steeds belangrijker om zich voldoende te kunnen profileren en een voldoende stevige positie te kunnen creëren bij het samenstellen van arrangementen. - De hedendaagse consument is op zoek naar authenticiteit, aandacht, beleven en betekenis. Uit de analyse van cijfers en trends blijkt dat Gelderland als vakantie en toeristische provincie onder druk staat. Het is nog steeds de belangrijkste binnenlandse vakantiebestemming, maar verliest marktaandeel. Gelderland moet alle zeilen bijzetten om haar positie te behouden en te versterken. Dit is belangrijk gezien de economische waarde van de sector (bestedingen binnenlandse vakanties in Gelderland in 2011 ruim € 404 miljoen, vanuit Duitsland ca. 4,5 miljoen dagtochten naar Gelderland met een economische waarde van € 345 miljoen, binnenlandse meerdaagse zakenreizen naar Gelderland vertegenwoordigen €205 miljoen, besteding dagrecreatieve vrijetijdsactiviteiten buiten de eigen woning van meer dan 2 uur € circa 2,5 miljard) en de betekenis die deze sector heeft voor werkgelegenheid en leefbaarheid. Provincie stuurt ondernemers en andere overheden aan om gericht met kansen aan de slag te gaan met accent op het leveren van een kwalitatief goed vrijetijdsproduct. Daartoe biedt het actieplan de volgende aanbevelingen: - Creëer een nieuwe vraag: “…nieuw aanbod kan leiden tot meer bezoekers met een ander profiel. Zelfs in een verdringingsmarkt kan met nieuwe product-marktcombinaties van meer kwaliteit een aantrekkelijk en vernieuwend aanbod ontstaan waarmee een nieuwe vraag wordt gecreëerd. Hierdoor kan het Gelders aandeel vergroot worden ten opzichte van andere provincies en Duitsland.” - Voor de verblijfsrecreatie is het een voorwaarde dat er ook dagbestedingen zijn voor de bezoeker. De verblijfsrecreatie zorgt ervoor dat de dagrecreatie klanten heeft en vice versa. Ondernemers werken nog te weinig samen om tot een samenhangend vrijetijdsproduct te komen of dit met gerichte gezamenlijke inspanning te versterken. - Een goed product hebben is niet voldoende: marketing en promotie zijn noodzakelijk om bezoekers mee te trekken. Juist in een tijd als deze met een verdringingsmarkt is zichtbaarheid en onderscheidenheid essentieel. Gelderland is geen sterk merk dat aantrekkingskracht uitoefent. Gelderland promoot daarom de diversiteit van de vier streken. Binnen de stadsregio ligt de nadruk op de sterke combinatie van cultuurhistorie, winkel- en cultuuraanbod. De regionale kenmerken moeten met meer focus en in meer samenhang worden benut en gepromoot. Ook hier geldt dat cross-sectorale samenwerking en nieuwe producten moeten leiden tot meer bezoekers en meer bestedingen. - Door samenwerking kan de vrijetijdssector kansen benutten en het aanbod versterken. Er worden onder andere kansen gezien voor samenwerking met het onderwijs (ROC, HBO en universiteit). Bron: Provincie Gelderland, Actieplan vrijetijdseconomie Gelderland, Mei 2012

18

aan op de hedendaagse behoeften van toeristen uit binnen – en buitenland. Met de vaste tentoonstelling en het wisselende aanbod van de Boulevard van de Vrijheid trekt het museum bovendien een substantieel aantal extra (herhaal-)bezoekers naar de stad en regio, met een stijging van verblijfsgasten als logisch vervolg. Marketing De Tweede Wereldoorlog als onderwerp van het museum onderstreept de historische claims van Nijmegen en versterkt daarmee de lokale en regionale marketing ‘Altijd Nijmegen’ en ‘Spannende geschiedenis’. Gezamenlijk kunnen de oorlogsen bevrijdingsmusea in zuidoost Nederland die gelegen zijn aan de LRE – het VrijheidsmuseumWO2 inbegrepen – met hun gezamenlijk aanbod van musea, begraafplaatsen, monumenten, luisterstenen en trails een complete battlefield area vormen, naar het voorbeeld van Ieper en Normandië. Hierin ligt een enorme potentie opgesloten. Deze samenwerking vergroot de herkenbaarheid en informatievoorziening voor toeristen substantieel. Het VrijheidsmuseumWO2 kan met haar netwerken spilfunctie een katalyserende rol spelen in dit proces. Een soortgelijke ontwikkeling is behalve in Normandië ook waar te nemen in de Vlaamse Westhoek, de voormalige slagvelden van de Somme, nabij Peronne. Naast de Europese profilering geldt dit in nog grotere mate voor de marketing en promotie richting de Amerikaanse en Canadese markt, waarbij schaalgrootte essentieel is voor het promoten van een toeristische bestemming. Samenwerken Nederland kent een enorm aanbod van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra. Op dit moment ontbreekt het echter nog aan samenhang. Het VrijheidsmuseumWO2 ziet het als haar taak om het netwerk van deze musea en centra te versterken door middel van verwijzingen naar deze plekken, door arrangementen aan te bieden in samenwerking met de andere instituten en bedrijven uit de vrijetijdssector waaronder hotels en de sector als geheel met marketingactiviteiten te promoten. Deze samenwerking vergroot de herkenbaarheid en informatievoorziening voor toeristen. Als verbindende


schakel in de sector is het VrijheidsmuseumWO2 het vertrekpunt voor verschillende arrangementen en battlefield tours in de omgeving. Het aanbod wordt toegespitst op verschillende doelgroepen en verschillende vervoersmogelijkheden (fietsroutes, bus tours en wandelroutes), zoals thematische battlefield tours (Slag om Arnhem tour, centraal punt: Airborne museum, Rijnlandoffensief, centraal punt Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 en Slag bij Overloon, centraal punt: Oorlogsmuseum Overloon). Naast samenwerking met musea uit de sector zullen er ook arrangementen met andere culturele instellingen in de omgeving worden ontwikkeld en zal in samenwerking met de Radboud Universiteit een kenniscentrum over de Tweede Wereldoorlog tot stand worden gebracht. De mogelijke vormen van samenwerking zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 4. Waalcruises De ligging aan de Waal maakt het museum een prachtige extra stop voor Waalcruises, waardoor toeristen langer in Nijmegen verblijven. Ze stappen uit voor een bezoek aan het museum en de Boulevard van de Vrijheid, een lunch of diner in het restaurant of maken gebruik van één van de andere faciliteiten die het Vrijheidskwartier hen te bieden heeft. Sommige cruises houden rekening met gasten die de gevallenen van de Oversteek willen herdenken en meren aan rond het tijdstip dat de 48 lantaarns op de Oversteek één voor één aangaan. Economische spin off Het VrijheidsmuseumWO2 beoogt een bezoekersaantal van 200.000 tot 225.000 bezoekers op jaarbasis te trekken. Deze bezoekersaantallen zijn deels aanvullend op de huidige toerismecijfers en betekenen een economische impuls voor de regio Arnhem-Nijmegen. De economische spin off hangt samen met het bezoekersaantal, de verdeling in dagtoerisme en verblijfstoerisme en het percentage ‘nieuwe toerist aan de regio’. De rapportage van ZKA Consultants en Planners van mei 2012 laat zien dat de regio in 2011 ruim 43,5 mln. toeristen trok (dagtoerisme en verblijfstoerisme samen) met een economische betekenis van € 1.260 mln. en werkgelegenheid voor 16.675 FTE. Per verblijfstoe-

19

rist is dat een gemiddelde besteding per dag van € 99,66 en per dagtoerist een gemiddelde besteding van € 25,78. 3.3. Draagvlak Draagvlak maakt een belangrijk onderdeel uit van het bestaansrecht van het museum. De vele adhesiebetuigingen die het museum eerder ontving, getuigen daarvan. Om het draagvlak voor het museum nog verder te vergroten, is besloten om in de definitiefase een breed publiek deelgenoot te maken van de concretisering van het concept voor het museum. Daartoe is een serie ateliersessies georganiseerd met groepen (toekomstige) belanghebbenden en belangstellenden en zijn gesprekken gevoerd in stad en land met de kring van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra, de gemeenten en besturen van initiatief nemende sitemusea, historici en een verscheidenheid aan culturele instellingen en het Nijmeegse ondernemersnetwerk. Tijdens deze gesprekken zijn de plannen voor het museum uiteengezet en is vervolgens de inhoudelijke verdieping opgezocht, zijn de gemene delers afgetast en is creatief gebrainstormd. Op de website vrijheidsmuseumwo2.nl/ ateliersessies vindt u een overzicht van de verschillende gesprekken. VMWO2-community In de volgende fase wordt gestart met digital placemaking. Ook al zijn de deuren van het museum nog niet geopend, dat betekent niet dat het museum er niet al kan zijn. Via social media als Twitter, Facebook en Tumblr zal het museum het publiek activeren om samen met de queste aan de slag te gaan. Zo bouwt het museum met early adopters aan een VMWO2-community, die vervolgens ambassadeurs kunnen worden van het museum. De verwachting is dat dit klein begint, maar kan uitgroeien naar een grote schare fans, mits er veel aandacht aan wordt gegeven en er ruimte is voor dialoog. Via dezelfde social media verwijst het museum naar activiteiten van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra. Daarmee pakt het nog voor de bouw van het museum haar netwerkfunctie op, met als doel de sector als geheel te versterken.

20

Regionaal bedrijfsleven Met (Gelderse en Nijmeegse) ondernemers is een reeks van individuele gesprekken gevoerd. Zonder uitzondering leverde dat steun en enthousiasme op voor het initiatief: “Belangrijk voor het profiel van Gelderland, het museum past goed bij Nijmegen”. 200.000 (extra) bezoekers zal zeker profijtelijk zijn voor het Nijmeegse MKB (detailhandel, horeca, hotels), maar duidelijk werd ook dat het MKB niet in staat is om die opbrengst contant te maken. Steun aan het museum vanuit het MKB zal dan ook eerder ‘in kind’ zijn, dan ‘in cash’; de regio kent sowieso een matig sponsorklimaat. Sponsoring vergt een lange termijn aanpak en moet voor het VrijheidsmuseumWO2 worden gericht op landelijke en ook internationale bedrijven die m.b.t. inhoud en waarden matchen met het museum. Volgens de gesprekspartners zitten daar zeker mogelijkheden, zowel voor investeringen in het pand als voor de exploitatie, maar is dat een zaak van lange adem. Veelgehoorde waarschuwing was dat het cruciaal is dat het omliggende gebied bijtijds wordt opgeknapt en ontwikkeld, zodat het museumgebouw in een goed bereikbare en aantrekkelijke omgeving komt te liggen. De rauwheid van nu werd door de ondernemers niet als commercieel aantrekkelijk gezien en een handicap voor het succes voor het museum. 3.4. Doelgroepen en aantallen In voorgaande paragrafen van dit hoofdstuk is de legitimatie van het VrijheidsmuseumWO2 geschetst. In deze paragraaf worden verwachtte bezoekersaantallen uiteengezet. Duidelijk is dat substantiële bezoekersaantallen noodzakelijk zijn, wil het museum daadwerkelijk iets toevoegen aan het huidige museale landschap en een museum zijn van (inter-) nationale statuur. Er is geen nieuw onderzoek uitgevoerd naar verwachte bezoekersaantallen. In de verkenningsfase is een onderzoek naar bezoekersaantallen uitgevoerd door De Afdeling Onderzoek, gevolgd door een second opinion van dhr. Johan Idema. De conclusies en aanbevelingen van Idema zijn gebruikt voor de inschatting van aantallen.

Bezoekersaantallen De door De Afdeling Onderzoek opgestelde raming uit 2013 wordt, zowel qua bezoekersaantallen als qua recettes, in de second opinion van Idema als te hoog beoordeeld. Dit geschatte bezoekersaantal is gebaseerd op een benchmark van drie Nederlandse musea: Beeld en Geluid te Hilversum, het Spoorwegmuseum te Utrecht en het Gevangenismuseum te Veenhuizen. Idema stelt in zijn second opinion dat het VrijheidsmuseumWO2 beter kan worden vergeleken met een andere selectie Nederlandse musea, zijnde: Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Airborne Museum ‘Hartenstein’, Nationaal Oorlogs- en verzetsmuseum, Beeld en Geluid Experience, Spoorwegmuseum, Gevangenismuseum, Openluchtmuseum, Zuiderzeemuseum, Paleis het Loo, Naturalis, Nationaal Luchtvaartmuseum Aviodome, Militair Luchtvaartmuseum Soesterberg. De bezoekersaantallen van deze musea zijn zeer uiteenlopend van 34.000 tot 360.000 bezoekers. Idema gaat uit van een raming van 100.000-150.000 bezoekers voor alleen het museumdeel voor de eerste twee jaar. Vanwege de (inter-) nationale ambitie van het VrijheidsmuseumWO2 gaan wij voor het bezoek aan het vaste museumdeel uit van de bovenkant van deze raming: 150.000 bezoekers. De bezoekersaantallen voor het VrijheidsmuseumWO2 worden als volgt opgebouwd: Bezoek museumdeel + bezoek herhaaltentoonstellingen + bezoek activiteiten Boulevard van de Vrijheid. - Bezoek museumdeel: 150.000 bezoekers (inclusief educatie) - Herhaalbezoek wisseltentoonstellingen: 25.000 - 50.000 bezoekers - Activiteiten Boulevard van de Vrijheid: 25.000 bezoekers (voor de onderbouwing van deze aantallen: zie hoofdstuk 6: Boulevard van de Vrijheid). In totaal worden er dus 200.000 tot 225.000 bezoekers verwacht met een entreebewijs. De toevoeging ‘met een entreebewijs’ is belangrijk, omdat het museum ook gasten verwacht die gebruik zullen maken van faciliteiten waarvoor


geen entreebewijs nodig is. De Boulevard van de Vrijheid is namelijk een gratis toegankelijk gebied waar betaalde activiteiten plaatsvinden zoals debatten en workshops, maar waar je ook (gratis) een bezoek kunt brengen aan de aantrekkelijke horeca, winkel en vrij toegankelijke exhibits. In de exploitatiebegroting gaan we er vanuit dat de bezoekersaantallen langzaam zullen stijgen van 200.000 in jaar 1 naar 225.000 in jaar 5. Doelgroepensegmentatie Gezien de toegankelijke thematiek met nationale importantie, zal het museum een breed publiek aantrekken. Daarbinnen zullen de vaste museale opstelling, Boulevard van de Vrijheid en faciliteiten ook ieder een eigen publiek bedienen. Zo spreekt de vaste opstelling met het verhaal van de Tweede Wereldoorlog het brede publiek aan, heeft de programmering van de Boulevard van de Vrijheid voor ieder programmaonderdeel een specifieke doelgroep en wordt de zakelijke markt bediend met diverse faciliteiten. Om de uitgifte van entreebewijzen voor het museum te kunnen duiden, wordt hieronder alleen de doelgroepensegmentatie van de vaste opstelling toegelicht (100.000-150.000 bezoekers). Het verhaal versterkt het morele besef van normen en waarden en geeft een ijkpunt in de geschiedenis, waarmee we ons recht op vrijheid vandaag de dag duiden. Het VrijheidsmuseumWO2 is dan ook een museum voor iedereen die met de queste van het museum aan de slag wil gaan. Daarbinnen richt het museum zich met haar aanbod op vier doelgroepen: 1. scholieren 2. gezinnen 3. special interest groups 4. buitenlandse toeristen. 1. Scholieren Het educatieprogramma richt zich op primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. De doelstellingen van het museum en de ligging in de grensstreek maakt het museum ook interessant voor Duits schoolbezoek. Jaarlijks worden er 15.000 scholieren verwacht. De

21

invulling van het educatieplan wordt uiteengezet in hoofdstuk 7: Educatie.

Polen (landen die ook deelnamen aan operatie Market Garden). Het VrijheidsmuseumWO2 is het startpunt voor bevrijdingstoerisme en battlefieldtoerisme dat jaarlijks afreist naar het “Normandië van Nederland”. Het museum is aansprekend voor buitenlandse toeristen omdat het een introductie op de Tweede Wereldoorlog biedt vanuit een multi-perspective approach, waarbij wordt ingezoomd op specifieke gebeurtenissen en locaties en wordt uitgezoomd naar de grote verhaallijn en het mondiale niveau. Ook vormt het museum het startpunt voor battlefieldtours en arrangementen. Het marketingapparaat van het museum en LRE zorgt samen voor een groeiende markt. Met verwijzingen naar en arrangementen met de site musea wordt het potentieel van de regio versterkt.

2. Gezinnen Het biedt een interessante daginvulling voor het hele gezin, doordat de verhaalvertelling inspeelt op verschillende kennisniveaus. Op de Boulevard van de Vrijheid zijn er meerdere activiteiten die samen of alleen kunnen worden gedaan. 3. Special interest groups (militairen, veteranen, historici, vredestichters) Het museum vertelt als enige in Nederland het overall verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Door de gelaagde vertelling, verschillende vertelniveaus, hidden facts en link naar de actualiteit, biedt het museum ook nieuwe en verassende informatie voor de bezoeker met een gevorderd kennisniveau. Voor special interest groups zal een eigen communicatiestrategie worden ontwikkeld en kan ook worden gedacht aan op hen afgestemde activiteitenprogramma’s. De omvang van de Special Interest Groups wordt in de volgende fase nader in kaart gebracht. Het Veteranen Instituut kent 125.000 veteranen.

Deze doelgroepensegmentatie op basis van demografie is aanbod gedreven en geeft slechts een eerste indicatie van verwachte bezoekersstromen. Deze segmentatie is passend bij de definitiefase. In de volgende fase voorafgaand aan opening van het museum wordt een marketingplan ontwikkeld, de doelgroepensegmentatie verder verfijnd op leefstijlen en de bijbehorende marketingmiddelenmix bepaald.

4. Buitenlandse toeristen (BEL, DSL, GBR, CAN, USA, POL) Naast de voor Nederland belangrijkste toeristische herkomstgebieden België, Duitsland en Groot Brittannië, verwacht het museum veel buitenlands toerisme uit Canada, Amerika en

Percentages bezoekersaantallen Voor de verwachte procentuele verdeling van bezoekersaantallen sluit het VrijheidsmuseumWO2 aan bij de top 8 geschiedenismusea in Neder-

Tabel 4: inschatting bezoekersaantallen Totaal aantal bezoekers

percentages

200.000 Jaar 1 t/m 3

210.000 Jaar 4

225.000 Jaar 5

0-12 jaar

11%

21.782

22.871

24.505

13-18 jaar

12%

23.762

24.951

26.733

19-64 jaar

76%

150.495

158.020

169.307

2%

3.960

4.158

4.455

Buitenlanders

24%

47.525

49.901

53.465

Vestigingsgemeente

14%

27.723

29.109

31.188

Rest van Nederland

63%

124.752

130.099

140.347

Demografische verdeling

65+ jaar Geografische verdeling

Bron Museana 2012, selectie Geschiedenis musea met 139.000+ bezoekers

22

Evenementenplein

land, met ieder +139.000 bezoekers (zie tabel 4). Hierbij zijn de volgende opmerkingen te plaatsen: verwacht wordt dat het aantal buitenlandse bezoekers in realiteit hoger zal uitvallen. Het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 heeft 40% buitenlands bezoek; het aantal ouderen stijgt fors richting 2020. Deze groep is steeds diverser: in leeftijd maar ook in mobiliteit, gezondheid, inkomen en vermogen. Verwacht wordt dat de groep 65+ bezoekers in praktijk een stuk hoger zal zijn dan de 2% die de grootste geschiedenismusea van Nederland gemiddeld aantrekken.


23

4. Netwerk Het VrijheidsmuseumWO2 kiest voor de positie als netwerkmuseum, als een faciliterende schakel in het Nederlandse WO2-bestel, met een aanvullende en verbindende rol. Daarnaast wil het museum inhoudelijke partnerships aangaan met de Liberation Route Europe, kennisinstellingen, in het bijzonder de Radboud Universiteit, landelijke partners op het gebied van vrijheid en vrede, landelijke en regionale cultuur- en erfgoedpartners en de Cultuurspinnerij. Coproductie en co-creatie is daarbij de werkwijze om de programma’s en evenementen te organiseren. 4.1. Oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra Het Vrijheidsmuseum WO2 wordt een netwerkmuseum en daarmee ook een gezamenlijk project van de bestaande oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra. Collectiestukken zullen worden ingeleend, evenals historische verhalen die daarmee samenhangen. Als tegenprestatie verwijst het museum in ieder geval naar de sites waar de objecten vandaan komen in de vorm van zogenaamde ‘vensters’ (presentaties in fysieke of digitale vorm). Daar kan de bezoeker vervolgens het hele verhaal achter het venster tot zich nemen. Een voorbeeld van een dergelijk venster is het beeld van de Slag om de Schelde in één van de exhibits op de Boulevard van de Vrijheid, waar wordt verwezen naar het Bevrijdingsmuseum Nieuwdorp/Zeeland voor het complete verhaal. Maar er kan ook worden gedacht aan aanvullend research ten behoeve van het leverende museum. Het VrijheidsmuseumWO2 ziet naast inhoudelijke samenwerking met partnerorganisaties ook een rol voor zichzelf weggelegd om: - de (collectieve) marketing voor de oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra uitgebreider vorm te geven; - samen met andere oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en wellicht anderen, daar waar wenselijk en mogelijk (reizende) tentoonstellingen en evenementen te ontwikkelen; - samen met andere oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en wellicht anderen educatieve program-

24

ma’s te ontwikkelen; - samen met de stichting musea en herinneringscentra 40-45, andere oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra gezamenlijke beleidslijnen (agenda) te ontwikkelen, en daar ook steun voor te verwerven bij overheden en fondsen. Principes voor samenwerking Om te komen tot dit bedrijfsplan is met een groot aantal oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra gesproken. Uit de gesprekken valt een aantal algemene principes af te leiden voor samenwerking: - halen en brengen: zowel het VrijheidsmuseumWO2 als partners moeten zowel ‘halen als brengen’; de meerwaarde moet er voor beiden zijn; - samenwerking op inhoud is leidend boven alleen delen van faciliteiten/kostenreductie; - oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra kennen een (te) beperkt marketing budget: bundelen van middelen en ontwikkelen van collectieve marketing- en publiciteitscampagnes biedt kansen voor de sector als geheel; - kostenreductie bij organisatorische samenwerking is niet de drijvende kracht. Zowel het VrijheidsmuseumWO2 als betrokken partners kennen een zeer kleine kern van betaalde krachten; - door samenwerking kan kwetsbaarheid van betrokken organisaties verminderen; - maatwerk ten aanzien van organisatorische samenwerking: van een volledige juridische fusie, uitmondend in één juridische entiteit, tot adhoc samenwerking op inhoud, tot incidentele samenwerking op inhoud. Er is niet één uniform sjabloon voor alle partners. Nederland kent momenteel 83 oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra die een permanente tentoonstelling presenteren met als hoofdthema (aspecten van) de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Op basis van hoofdthema van de presentatie zijn de musea in te delen in een vijftal categorieën: 1. oorlog en bezetting: deze musea geven een algemeen beeld van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland;

2. verzet en bezetting: de nadruk in de presentatie ligt op het verzet. Daarnaast besteden deze musea vrijwel zonder uitzondering ook aandacht aan andere aspecten van de bezetting; 3. (Joden)vervolging en terreur: hieronder vallen de herinneringscentra verbonden aan voormalige kampen maar ook een museum als het Anne Frank Huis; 4. militair, strijd en bevrijding: het accent ligt op het krijgsverloop en het militaire aspect van de oorlog; 5. Nederlands-Indië: de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. Het VrijheidsmuseumWO2 streeft ernaar om partnerships aan te gaan met in ieder geval de per thema beeldbepalende of toonaangevende musea. De sector mag zich dan nu wel in een groeiende publieke belangstelling verheugen, het is wel een sector met zeer beperkte middelen en gemiddeld genomen weinig overheidssubsidies. Organisaties zijn financieel kwetsbaar en ontberen als zelfstandige organisatie veelal de middelen om veel te doen aan innovatie of marketing. Samenwerken, bundelen van krachten en synergievoordelen behalen met het VrijheidsmuseumWO2 zijn dan de ingrediënten. Hierdoor kan een basisinfrastructuur van erfgoed van de Tweede Wereldoorlog toekomst gegeven worden zowel op inhoud, publieksbereik als financiën. De mogelijke partners In deze fase is een presentatie over het VrijheidsmuseumWO2 gehouden voor de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 en er is met een groot aantal oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra gesproken over mogelijke samenwerking. Dit levert het volgende, voorlopige, beeld op ten aanzien van samenwerking tussen het VrijheidsmuseumWO2 en partners, gegroepeerd per thema. Thema: Oorlog en bezetting 1. Oorlogsmuseum Overloon: Dit oudste WO2 museum van Nederland is ontstaan vanuit de herinnering van de Slag om Overloon (1944). Het oorlogsmuseum wil een zelfstandig en volwaardig


museum blijven, maar is wel genegen om de samenwerking te zoeken met het VrijheidsmuseumWO2. Het museum werkt momenteel aan een toekomstvisie, en zal hierbij ook de ontwikkelingen rondom het VrijheidsmuseumWO2 betrekken. Bestuurlijke vaststelling van de visie is voorzien tweede helft 2014, waarna nadere afspraken gemaakt kunnen worden. Inmiddels werkt de provincie Noord Brabant aan een visie op omgaan met Militair Erfgoed: hierin krijgen de LRE en het Oorlogsmuseum Overloon een prominente plek. 2. Oorlogs- en verzetsmuseum, Rotterdam: OVR fungeert als ankerpunt voor de vertelling van de Duitse aanval van 10-14 mei 1940 op Rotterdam. Het is enthousiast over de plannen voor het VrijheidsmuseumWO2 en ziet in ieder geval mogelijkheden voor over en weer verwijzingen/vensters. In de verwijzing kan het thema ‘bombardement’ van zowel Rotterdam (Duitsers) als Nijmegen (geallieerden) een interessant verbindend en bijzonder element zijn. De samenwerking zal in de vervolgfase verder moeten worden uitgewerkt. Thema: Verzet en bezetting 1. Verzetsmuseum Amsterdam, Amsterdam: Het Verzetsmuseum Amsterdam laat zien wat er is gebeurd in de Tweede Wereldoorlog, met nadruk op Amsterdam. In 2013 is Verzetsmuseum Junior geopend. Er is bereidheid om mogelijke samenwerking te onderzoeken als de financiering van VrijheidsmuseumWO2 solide is en het museum een toegevoegde waarde biedt aan de sector. 2. Fries Verzetsmuseum, Leeuwarden: Het Fries Verzetsmuseum is onderdeel van het Fries Museum en bevindt zich in de in 2013 opgeleverde nieuwbouw aan het Wilhelminaplein in Leeuwarden. Het Fries Verzetsmuseum vertelt verhalen; verhalen die raken, confronteren en aan het denken zetten. In de tentoonstelling ervaart de bezoeker hoe de Tweede Wereldoorlog in Friesland werd en wordt beleefd. Het Fries Verzetsmuseum ziet goede mogelijkheden tot samenwerking met het VrijheidsmuseumWO2 door over en weer verwijzing, maar ook op gebied van gezamenlijke marketing en educatie.

25

Thema: (Joden) vervolging en terreur 1. Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen: De geschiedenis van Kamp Westerbork is vooral bekend vanwege de jaren 19421945. Het kamp werd echter al in 1939 gebouwd, en heeft na de bevrijding ook nog verschillende andere functies vervuld als interneringskamp voor NSB-ers en collaborateurs, als militair kamp, als repatriëringskamp en als woonoord. Deze geschiedenis maakt het op inhoud alleen al zeer interessant voor het VrijheidsmuseumWO2 om mee samen te werken. Daarnaast kan met name op gebied van educatie en marketing worden samengewerkt. 2. Nationaal Monument Kamp Vught, Vught: Als enige SS-concentratiekamp buiten Duitsland neemt Kamp Vught een bijzondere plek in in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Nationaal Monument Kamp Vught is een plaats van herinnering voor velen die via familieleden een band hebben met de plek Kamp Vught. NMKV ziet goede mogelijkheden tot samenwerking met het VrijheidsmuseumWO2, zowel op marketing gebied als educatie als door opnemen in de verhaallijn van het VrijheidsmuseumWO2 van een venster met verwijzing naar Kamp Vught. Bij NMKV is ook de bereidheid om ten behoeve van dit venster (tijdelijk) een iconisch voorwerp van Kamp Vught onder te brengen in het VrijheidsmuseumWO2. 3. Nationaal Monument Kamp Amersfoort, Leusden: Nationaal Monument Kamp Amersfoort is een plaats van herinnering voor velen die via familieleden een band hebben met de plek. Kamp Amersfoort ziet goede mogelijkheden tot samenwerking met het VrijheidsmuseumWO2. Samenwerking kan plaatsvinden op het gebied van: - (vredes)educatie: ‘wat doet onvrijheid met je, wat zou jij doen zijn’? goede questes voor educatie; - over- en weer verwijzingen: voor het specifieke verhaal Kamp Amersfoort, voor de brede WO2 context het VrijheidsmuseumWO2; - plaats bieden aan reizende thematische exposities (denk aan de Wereld Express van Fort van de Democratie/Indisch Herinneringscentrum); vertellen van het verhaal van de kampen na WO2: ‘Gedeeld

26

verleden, Gezamenlijke toekomst’ is een voorbeeld van een dergelijk project. Thema: Militair, strijd en bevrijding 1. Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Groesbeek: Bestuur en directie van Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 hebben te kennen gegeven volledig achter het concept van het VrijheidsmuseumWO2 te staan, en ook een volledig juridische fusie te willen aangaan met het VrijheidsmuseumWO2. Locatie Groesbeek zal getransformeerd moeten worden tot een locatie die vooral het verhaal van de luchtlandingen van operatie Market Garden en het Rijnlandoffensief vertelt. Organisatorisch samengaan levert vooral kwalitatieve voordelen op op gebied van: marketing, boekingen, collectie, kennisdeling, financiën, personeel, ICT etc. Het huidige aantal fte’s in Groesbeek is nu bijna 5 fte, er zal ook in de nieuwe situatie minimaal 1 betaalde kracht nodig blijven om de site Groesbeek, mede gerund door vrijwilligers, goed te kunnen laten functioneren. 2. Bevrijdingsmuseum Zeeland, Nieuwdorp: Bestuur en directie van het Bevrijdingsmuseum Zeeland zijn enthousiast over samenwerking met het VrijheidsmuseumWO2. Zij zien zichzelf als de spil in alles wat te maken heeft met de Slag om de Schelde, in Zeeland. Zeeland en het Bevrijdingsmuseum zullen ook aansluiten op de LRE. Het Bevrijdingsmuseum Zeeland is ook druk doende om het expertise centrum in Nederland te worden m.b.t. rol van de Canadezen in de bevrijding van Nederland. Canadezen zijn een belangrijke doelgroep als het gaat om overzees bevrijdingstoerisme. 3. Airborne Museum ‘Hartenstein’, Oosterbeek: er is een aantal gesprekken gevoerd over samenwerking. Bereidheid vanuit Airborne tot verder verkennen van de samenwerking is er mits: - financiering van VrijheidsmuseumWO2 in meerjarig perspectief op een deugdelijke wijze sluitend is; - het VrijheidsmuseumWO2 zich positioneert in doen en laten als een netwerkmuseum, en niet als een regionaal museum.

Airborne museum ‘Hartenstein’ werkt, met subsidie van het Mondriaanfonds, aan een haalbaarheidsstudie om de ketenintegratie rondom de Slag om Arnhem verder vorm te geven. Het gaat daarbij met name om het Airborne museum, informatiecentrum Slag om Arnhem, gevestigd aan de voet van de John Frostbrug en de Eusebiustoren in Arnhem. College van B&W van Arnhem zal op 8 juli 2014 een besluit nemen over de richting van samenwerking rondom de Slag om Arnhem. De concrete uitwerking (en financiering daarvan) wordt opgepakt na een akkoord op de richting. Voor VrijheidsmuseumWO2, gevestigd in het Normandië van Nederland, is de Slag om Arnhem een essentieel venster, dat t.z.t. zal moeten worden toegevoegd. De uitgangspunten van het Airborne museum voor samenwerking zijn gerechtvaardigd en bieden daarbij goede aanknopingspunten voor een vervolg. 4. Hotel de Wereld, Wageningen: Sinds 1 januari 2014 kent de gemeente Wageningen nog maar twee stichtingen op het gebied van WO2: - Stichting nationaal erfgoed Hotel de Wereld: stichting waarin alleen het eigendom van Hotel de Wereld is ondergebracht; - Stichting Wageningen 45: hierin is een tweetal activiteitenstichtingen opgegaan: focus vooral op educatie en lezingen als het gaat om vrede en bevrijding. Stichting Wageningen 45 is enthousiast over de plannen voor het VrijheidsmuseumWO2 en ziet mogelijkheden op met name educatief vlak: programmeren van lezingen op gebied van vrede en vrijheid in De Vasim, en wil verder haar internationale contacten via het netwerk van Places of Peace inbrengen. In Wageningen leven ook plannen om op termijn de geschiedenis van Wageningen in WO2: de onderhandelingen over de capitulatie van Duitsland door kolonel-generaal Blaskowitz met de Canadese generaal Charles Foulkes op 5 mei 1945, nadrukkelijker te verbeelden in of nabij Hotel de Wereld. Het VrijheidsmuseumWO2 kan daarbij uiteraard haar kennis en kunde inbrengen. Het VrijheidsmuseumWO2 en Wageningen 45 werken in de


volgende fase aan een Memorandum of Understanding om de samenwerking nader vorm en inhoud te geven. Thema Nederlands – Indië Indisch Herinneringscentrum Bronbeek (IHC), Arnhem: Met IHC worden gesprekken gevoerd over t.z.t. verplaatsen van een deel van het IHC naar De Vasim. IHC is bereid een optie te nemen op de daarvoor benodigde ruimten binnen De Vasim. Voor IHC is het van belang dat: - verhuizing mogelijk is vanaf 2018; - er eigen ruimtes zijn in de vorm van een herkenbaar Indisch Paviljoen; - er in de verhaallijn van het VrijheidsmuseumWO2 ook nadrukkelijk aandacht besteed wordt aan het verhaal van Indië: niet alleen tijdens, maar ook na WO2 (15 augustus 1945); - in de horeca van het VrijheidsmuseumWO2 ook aandacht is voor de Indonesisch keuken. Met een eventuele inhuizing van het IHC in het Vrijheidskwartier/De Vasim is het ook goed mogelijk voor VrijheidsmuseumWO2 en IHC om een aantal ondersteunende functies (P&O, receptie, ICT etc.) te delen. Na opstelling van het bedrijfsplan zal IHC tezamen met het bestuur van het VrijheidsmuseumWO2 en vfonds werken aan een tripartite intentieovereenkomst om de verhuizing mogelijk te maken. Nijmegen als site Nijmegen heeft in de Tweede Wereldoorlog veel te lijden gehad. Het herdenken en herinneren van deze wrede geschiedenis kan met de komst van het VrijheidsmuseumWO2 in het Vrijheidskwartier in Nijmegen langs een vijftal lijnen plaatsvinden: 1. De Oversteek: Het VrijheidsmuseumWO2 wordt een nationaal museum en wordt niet voor niets ondergebracht in De Vasim, in de directe nabijheid van de nieuwe Waalbrug: De Oversteek/the crossing. De plek is bijzonder omdat in de directe nabijheid in 1944 de Waaloversteek plaatsvond van het US Army 504th infantry regiment van de 82d Airborne brigade, waarbij 48 geallieerden het leven lieten. In de buitenruimte in het zogenaamde Vrijheidskwartier

27

zullen dan ook verwijzingen naar deze historische oversteek worden opgenomen. Ateliersessies met bewoners van Nijmegen hebben al een pallet aan ideeën opgeleverd: variërend van betonnen bootbankjes tot en met een festivalterrein voor bevrijdingsfestivals. Het is merkbaar dat onder de Nijmeegse bevolking dit onderdeel van de eigen geschiedenis leeft. In een volgende fase zal één en ander nader worden uitgewerkt. 2. De Vasim/VrijheidsmuseumWO2: In het VrijheidsmuseumWO2 zal niet alleen een ‘venster’ op de Nijmeegse WO2 geschiedenis in de verhaallijn worden opgenomen maar er zal uiteraard ook aandacht besteed worden aan de wordingsgeschiedenis van het gebouw De Vasim. De Vasim was immers onderdeel van het zogenaamde Marshallplan/European Recovery Program. Ook zal het originele beeld van Jac. Maris van de knielende soldaat bij een gewonde makker, nu er een bronzen replica op Plein 1944 is geplaatst een passende plek in het VrijheidsmuseumWO2 krijgen (toezegging van burgemeester Bruls bij de onthulling van de bronzen replica op Plein 1944 op 4 mei 2014). 3. Het bombardement van 22 februari 1944 Naast de Oversteek kent de WO2 geschiedenis van Nijmegen als markant punt het bombardement van 22 februari 1944. Hiervoor zal ook in de stad Nijmegen op een passende wijze aandacht moeten zijn. Dit onderdeel zal samen met de Nijmeegse gemeenschap verder vorm gegeven dienen te worden. 4. Archeologie van de Tweede Wereldoorlog Bij werkzaamheden rondom de Waal is een aantal archeologische vondsten uit WO2 gedaan. Voorbeeld hiervan zijn de onderdelen van de zogenaamde aspergeversperringen. Ook deze vondsten zullen of in het landschap of in het Vrijheidskwartier een plek kunnen krijgen. De ontwikkeling van deze WO2-hot-spots is een activiteit waarin gemeente Nijmegen de lead heeft. Het VrijheidsmuseumWO2 zal hierover ook in gesprek gaan met de Rijksdienst voor Cultuur Erfgoed. 5. Nijmegen als Bandoeng aan de Waal

28

Hoewel minder bekend, heeft Nijmegen mede door de kazerne van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger, van oudsher een band met Indië. Deze geschiedenis kan goed gekoppeld worden aan zowel de generieke verhaallijn van het VrijheidsmuseumWO2 als van het IHC. 4.2. Overige Nederlandse partners op WO2-gebied Het VrijheidsmuseumWO2 streeft naast partnerships met oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra ook een partnerschap na met: 1. Liberation Route Europe De internationale oriëntatie van de LRE is complementair aan het VrijheidsmuseumWO2. Tegelijkertijd is het voor de LRE van belang dat er op de route ook een aantal toonaangevende en aansprekende nationale musea zijn. (Londen Caen, Berlijn en Gdańsk, maar nog niets van deze orde in Nederland). Met de LRE is geconstateerd dat samenwerking en afstemming essentieel is. Zodra het VrijheidsmuseumWO2 daadwerkelijk in De Vasim is gevestigd, ontstaat de mogelijkheid om ook de werkplekken van de LRE aldaar onder te brengen. Daarnaast kan samen worden opgetrokken als het gaat om fondsenwerving en Europese subsidies. (LRE wordt verder toegelicht in paragraaf 4.3). 2. Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 SMH 40-45 kan een belangrijke partner zijn in het opstellen van een beleidsagenda en het organiseren van collectieve exposities (voorbeeld: De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen). Zodra De Vasim als locatie voor het VrijheidsmuseumWO2 beschikbaar is, is het in de ogen van zowel VrijheidsmuseumWO2 als vfonds wenselijk om het secretariaat van de SMH 40-45 ook fysiek onder te brengen in De Vasim. Hierover zullen uiteraard op termijn afspraken gemaakt worden tussen SMH 40-45, VrijheidsmuseumWO2 en vfonds. 3. Nationaal Comité 4 en 5 mei Het bureau van het Nationaal Comité 4 en 5 mei denkt graag mee over de vorm en invulling van het VrijheidsmuseumWO2. Voorzien is dat het bestuur van Nationaal Comité 4 en 5 mei medio september

Gdansk

Liberation Route Europe Leeds

Manchester

Berlijn Arnhem

Nijmegen

Londen

Groesbeek Overloon

Warschau Rijnland

Dresden

Neurenberg Caen

Normandië

Parijs

2014 een standpunt zal formuleren ten aanzien van samenwerking met het VrijheidsmuseumWO2. 4. P!T Expo: Nationaal Veiligheidsinstituut (NVI), Almere Het NVI heeft als doel verleden, heden en toekomst van openbare orde, veiligheid en crisisbeheersing in Nederland toegankelijk te maken voor jong en oud. P!T heeft toegang tot de uitgebreide collectie met name op gebied van de rol van de politie in de WO2, en daarna. De rol van het gezag ook in oorlogstijd is voor het VrijheidsmuseumWO2 een interessant thema, en kan middels samenwerking met het P!T een goede plek gegeven worden. Met het P!T worden hierover gesprekken gevoerd. 4.3. Liberation Route Europe Stichting Liberation Route Europe is een initiatief van het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Airborne Museum ‘Hartenstein’ en het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen. De Liberation Route is ontstaan vanuit de gedachte dat het volledig toeristisch potentieel van deze geschiedenis uitsluitend benut kan worden indien de belangrijke historische plaatsen met elkaar verbonden worden en in samenhang worden gepresenteerd. Een route van luisterkeien door Nederland ontsluit de persoonlijke verhalen van individuen, gekoppeld aan een specifieke locatie waardoor een breed publiek kan ervaren en beleven wat zich op een bepaalde locatie heeft afgespeeld. De


Liberation Route hanteert drie kernelementen: verbinden en in samenhang presenteren; ervaren en beleven; multi-perspective approach in historische context. Na de succesvolle start in Nederland is op 6 juni 2014 de Liberation Route Europe gelanceerd: een serie musea en herdenkingsplaatsen langs het pad dat de geallieerden destijds aflegden van Londen naar Berlijn. Hiervoor zijn samenwerkingsverbanden aangegaan met overheden, musea, toerisme/ marketing organisaties en universiteiten en kennisinstellingen. Tevens is een Europees netwerk opgebouwd met goede contacten bij o.a. het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Amerikaanse Permanente Vertegenwoordiging bij de Europese Unie. Uitgangspunt voor de inhoudelijke lading is dat de Tweede Wereldoorlog tot op de dag van vandaag een belangrijk motief is voor Europese integratie en dat in huidige tijden van economische crisis en nationalistische tendensen het belang om de geschiedenis te herdenken en levend te houden is toegenomen. De LRE gaat over waarden: de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep laten ons begrijpen dat vrede, democratie en vrijheid niet als vanzelfsprekend kunnen worden beschouwd. Het gaat ook over een gemeenschappelijke taal: Het Europese partnerschap beoogt een Europese narratief te ontwikkelen over de Tweede Wereldoorlog en de gevolgen hiervan. Het belangrijkste instrument hiervoor is de multi-perspective approach, die de

29

verschillende nationale perspectieven en gevoeligheden weergeeft. En als laatste toerisme: reizen langs de LRE is een unieke manier om Europa op een andere manier te ontdekken en brengt mensen van verschillende landen, regio’s en generaties bij elkaar. Zowel de LRE als de Europese samenwerking op dit thema is nog volop in ontwikkeling. De initiatiefnemers uit Nederland worden in Europa beschouwd als voorlopers van de LRE. De Europese WO2 musea spelen een fundamentele rol in de LRE. Binnen het Europese partnerschap is de tendens merkbaar dat musea onderling steeds intensiever gaan samenwerken. Dit is te verklaren door de essentiële en verbindende rol van de musea in alle aspecten van het project. Zij dragen bij aan de inhoudelijke lading van het concept en spelen een cruciale rol in de ontsluiting van de geschiedenis. Maar ook in het marketingapparaat nemen de musea een belangrijke rol in. De combinatie van toerisme/ marketing en Tweede Wereldoorlog blijft gevoelig. Voor het behalen van een zo groot mogelijk publieksbereik steunt de LRE op de inzet van deze WO2 musea, de bruggenhoofden die de backbone van de route vormen. Stichting LRE bepleit de komst van het VrijheidsmuseumWO2: “Een Nederlands museum over de Tweede Wereldoorlog van nationaal belang en internationale allure sluit hier perfect op aan omdat het historische verhaal dat wordt verteld niet ophoudt bij de landsgrenzen en ook niet bij 1945. De verbindingen met de nationale geschiedenis van alle bij de oorlog betrokken nationaliteiten en met de naoorlogse en huidige Europese integratie zijn in een centraal WO2 museum evenals in de LRE kernelementen. Dit uitgangspunt biedt mogelijkheden voor sterkere Europese en bi- en multilaterale allianties en beleid. Inhoudelijk, financieel en op het terrein van marketing en productontwikkeling.” Bron: Bijdrage Stichting LRE aan bidbook 2.0 Nederlands WO2 museum van nationaal belang en internationale allure. Door Victoria van Krieken, Directeur Stichting LRE, 3 maart 2013.

30

4.4. Radboud Universiteit - kennispartner Gedegen, wetenschappelijk onderzoek is essentieel voor een kwaliteitsinstelling als het VrijheidsmuseumWO2 om steeds weer een publieksgerichte vertaling te geven aan de meest recente inzichten over de Tweede Wereldoorlog. In plaats van een eigen wetenschappelijke staf zal het museum hiervoor samenwerken met de Radboud Universiteit waar een Kenniscentrum WO2 wetenschappers en studenten samenbrengt voor vernieuwend onderzoek naar het verhaal van Nederland in de Tweede Wereldoorlog in een breder Europees perspectief. Dit Kenniscentrum combineert onderzoek, advisering en het faciliteren van academisch onderwijs over de oorlog. Bij het onderzoek richt het zich op de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog en de interpretatie daarvan; op de verwerking en omgang met oorlog in de literatuur, de kunsten en het publieke debat; en op kennis over het erfgoed van de oorlog. Dit wordt waar mogelijk steeds vanuit een vergelijkend Europees perspectief benaderd. Voor dit onderzoek is het essentieel dat het VrijheidsmuseumWO2 in Nijmegen over een eigen collectie, een depot en een gespecialiseerde documentatieruimte beschikt, waardoor met een flexibele werkplek de band tussen universiteit en museum wordt versterkt. Onderzoekers en studenten zitten hierdoor dicht op de bron en de daarmee verkregen expertise kan ook met andere erfgoedinstellingen worden gedeeld. Het Kenniscentrum sluit perfect aan bij de onderzoeksthemagroep The Making of War: History and Memory of Crisis, War and Recovery van HLCS binnen de Faculteit Letteren van de Radboud Universiteit en het bredere onderzoeksprogramma Europe and it’s Worlds. Het centrum zal functioneren als een wetenschappelijk knooppunt. Binnen Nederland zal nauwe afstemming met het NIOD, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en onderzoekers van andere universiteiten en kennisinstituten plaatsvinden om actueel te blijven en een breed draagvlak in de wetenschap te realiseren. Internationaal zal aangesloten worden bij het netwerk dat reeds door de LRE is opgestart,

waaronder het Memorial in Caen, het Alliierten Museum in Berlijn, het Museum voor de Tweede Wereldoorlog in Gdánsk en het Imperial War Museum in Londen. Nadrukkelijk zal ook contact worden gezocht met andere Europese onderzoeksinstituten, zoals het CEGESOMA in Brussel. Gesteund door het internationale netwerk zullen financieringsaanvragen worden gedaan voor bijvoorbeeld Horizon2020 waarin de herinneringscultuur en het erfgoed van de oorlog een bijzonder aandachtsgebied is. Door promovendi zal er fundamenteel vernieuwend onderzoek kunnen worden verricht. Naast zelf geïnitieerd onderzoek zal er ook onderzoek in opdracht worden verricht. Vanuit overheidsinstanties, media (kranten en regionale omroepen) en organisaties (musea en bedrijven) is er vraag naar onderzoek en advisering bij projecten met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog. Hiermee zal het Kenniscentrum de koepelfunctie van het VrijheidsmuseumWO2 versterken en de samenwerking bevorderen. Het kenniscentrum zou gerelateerd kunnen worden aan de archeologie en de monumenten van de Tweede Wereldoorlog, die immers een grote bijdrage kunnen leveren aan de kennis van die oorlog voor wetenschappers en publiek. De Tweede Wereldoorlog heeft talloze sporen achtergelaten in het landschap: onderduikruimtes, bomkraters, schuttersputjes, oorlogsgraffity, verdedigingswerken, schuilkelders, kazematten, explosieven, stoffelijke resten en vliegtuigwrakken. Sinds enkele jaren worden steeds meer opgravingen uitgevoerd. Er worden daarbij geweldige vondsten gedaan die gelukkig in museale presentaties terecht komen of voortaan in situ te zien zijn voor het publiek. Dat gaat zeker niet probleemloos, want de archeologie van de Tweede Wereldoorlog staat ontegenzeglijk nog in zijn kinderschoenen. Het onderzoek stelt m.b.t. techniek en documentatie speciale eisen die niet bij iedereen bekend zijn, het vervolgens bewaren voor het nageslacht stelt bestuurders vaak voor moeilijke afwegingen van financiële aard. En wat te doen met stoffelijke resten en de gevaren van explosieven? Hoe kunnen de nog aanwezige sporen in het landschap worden beschermd voor


toekomstige generaties? Het is slechts een greep uit de problematiek. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft er in 2013 onderzoek naar gedaan en is voornemens de archeologie van de Tweede Wereldoorlog een stevige plaats te geven in een integrale benadering van archeologie, monumenten, historische landschappen en roerende voorwerpen. Het VrijheidsmuseumWO2 is een ideaal terrein voor stages, colleges en afstudeerprojecten, niet alleen voor studenten geschiedenis of algemene cultuurwetenschappen, maar ook voor bijvoorbeeld studenten Duits, Amerikanistiek, Bedrijfscommunicatie en Rechten. Met de Radboud Docenten Academie en de HAN wordt invulling gegeven aan educatieve projecten voor het VrijheidsmuseumWO2. In het kader van talentontwikkeling worden speciale projecten opgezet voor het Honours Program, die exposities in het VrijheidsmuseumWO2 mogelijk maken. Voor HOVO, maar ook voor nascholing en particuliere organisaties zal er postdoctoraal onderwijs worden verricht. 4.5. Overige kennispartners Musea zijn makelaars tussen geschiedenis, collectie en publiek. Het VrijheidsmuseumWO2 streeft naar vernieuwende inhouden en methoden van presentatie. Informatie en beleving staan daarbij centraal. Het museum ontwikkelt haar permanente expositie in samenwerking met in de Tweede Wereldoorlog gespecialiseerde instellingen en instituten, in het bijzonder de Vakgroep Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen. Dit gebeurt op basis van actueel historisch inzicht en onderzoek. De volgende wetenschappelijke instellingen en aanverwante instituten zijn gevraagd mee te denken in de conceptontwikkeling van de storyline: NIOD, Maatschappijgeschiedenis Erasmus Universiteit Rotterdam, American Studies Radbouduniversiteit Nijmegen, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). In het verschiet ligt een samenwerking met het Rijksarchief en het Gelders Erfgoed. Ook bij toekomstige tijdelijke tentoonstellingen zal input van alle bovengenoemde instellingen van groot belang zijn. Op de Boulevard van de Vrijheid zal daarnaast bij actuele

31

projecten coalitievorming met diverse NGO’s zeker wenselijk zijn.

Landelijk zijn de NGO’s op het gebied van vrijheid en vrede betrokken en enthousiast.

Waar het gaat om de museale en educatieve vertaalslag ligt de verbinding met de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) i.c. de lerarenopleidingen BO en VO, onderwijskoepels en individuele docenten voor de hand. Vraagsturing en nauwe samenwerking met het onderwijs moeten leiden tot een aanbod dat optimaal aansluit bij de curricula, het kennisniveau en de belevingswereld van leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs. Omgekeerd wil het VrijheidsmuseumWO2 ruimte geven aan praktijkgerichte leerstages. Dit geldt niet alleen voor studenten uit het Hoger Onderwijs, maar zeker ook voor het MBO. In dit verband zal de connectie gezocht worden met de ROC’s.

4.7. Regiopartners cultuur en erfgoed Cultuur Netwerk Nijmegen (CNN) bestaat uit de grote Nijmeegse culturele instellingen (Museum Het Valkhof, Doornroosje, LUX, De Lindenberg, de Vereeniging en de Stadsschouwburg, Theatergroep Kwatta) die hun krachten hebben gebundeld om van Nijmegen een cultuurstad te maken. In een gesprek met CNN is unaniem vastgesteld dat het VrijheidsmuseumWO2 een belangrijke aanvulling kan betekenen in het culturele aanbod van Nijmegen. De komst van het VrijheidsmuseumWO2 wordt door CNN van grote waarde voor de stad Nijmegen gezien, met goede samenwerkingsmogelijkheden met de verschillende instellingen van het Cultuur Netwerk Nijmegen. Zo kunnen op de Boulevard van de Vrijheid initiatieven worden gestart met film, muziek, theater en verschillende wisseltentoonstellingen. Wanneer het museum bijvoorbeeld rond 4 en 5 mei en rond 21 september, de internationale dag van de Vrede, een reeks debatten organiseert, gebeurt dat in principe in coproductie met LUX, net zoals dat met filmvoorstellingen het geval zal zijn. Het educatieve aanbod wordt verzorgd in samenspraak met De Lindenberg. In de volgende fase zal het gesprek over samenwerking ook worden gevoerd met de culturele en erfgoedinstellingen in heel Gelderland, waaronder in het bijzonder Arnhem.

4.6. Landelijke partners vrijheid en vrede Coproductie en co-creatie zijn uitgangspunt bij het werken van het museum: een belangrijk deel van de programmering van tentoonstellingen, evenementen en activiteiten gebeurt in samenwerking met internationale, nationale en lokale partners. Het VrijheidsmuseumWO2 kan zo een relevant en actueel platform en podium zijn voor culturele en maatschappelijke partners. Met non gouvernementele organisaties op het terrein van vrijheid en vrede zoals Pax, Fort van de Democratie, Nationaal Comité 4 en 5 mei, Freedom you pass on, Movies that Matter en Hope XXL is gesproken over het museum in het algemeen, en over de Boulevard van de Vrijheid in het bijzonder. Met de NGO’s is gesproken over de doelgroepen en het doelgroep gerichte aanbod en over een programma voor scholen, dat aanvullend is op het huidige aanbod. Kern is om bezoekers mee te geven dat vrede en vrijheid werkwoorden zijn. Vorm geven aan het begrip vrijheid, zonder sturend te zijn en hoe de Tweede Wereldoorlog en vrijheid anno nu in één boodschap te vatten. De NGO´s zijn zonder uitzondering enthousiast om hieraan bij te dragen. In de volgende fase wordt met deze partijen verder gesproken over een concrete invulling van het programma op de Boulevard van de Vrijheid.

32

4.8. Cultuurspinnerij De huidige gebruikers van het Vasimgebouw zijn verenigd in de Cultuurspinnerij, een gevarieerd gezelschap van kunstenaars, ondernemers en evenementenorganisatoren. Op verzoek van de gemeente Nijmegen zijn mogelijkheden van samenwerken en/ of samenwonen tussen Cultuurspinnerij en VrijheidsmuseumWO2 verkend. Hierbij heeft de nadruk gelegen op programmatische kansen, dat wil zeggen de meerwaarde van gezamenlijke verschijningsvormen vanuit het gezichtspunt van het publiek. Ontstaat er voor hen een sterk(er) beeld als Cultuurspinnerij en VrijheidsmuseumWO2 zich allebei manifesteren in hetzelfde gebouw? Kansen bleken te liggen op het gebied van evenementen-programmering. De Cultuur-

spinnerij heeft in de afgelopen jaren een onderscheidend repertoire aan kleine en grote evenementen, workshops, voorstellingen en feesten ontwikkeld. Het kunstzinnige, of zo je wilt vrijgevochten karakter van een deel van deze programmering kan een krachtige onderstreping van de vrijheidsthematiek zijn. Creatieve industrie, vrijheid van expressie en diversiteit zijn immers universele thema’s en kunnen, mits goed gebracht, tot een unieke publieksformule leiden. Daarnaast kunnen autonome activiteiten van de Cultuurspinnerij het beeld van een vrijzinnige plek, en daarmee de betekenis van het VrijheidsmuseumWO2 versterken. Neem de gehuurde ateliers waarin kunstwerken en andere creatieve producten worden gemaakt. Ontmoetingen tussen kunstenaars, het ontplooien van vrije ambachten en meer in het algemeen de sporen die creatief werk achterlaten in het gebied. En het beoefenen en vertonen van expressieve kunsten zoals grafisch werk, schilderwerk, muziek en bijvoorbeeld de circusschool voor kinderen uit de buurt. Dergelijke activiteiten zijn niet direct op het bezoekende publiek gericht, maar maken de plek wel geloofwaardig. Er zijn ook kritische randvoorwaarden te voorschijn gekomen uit de verkennende gesprekken. Zo zijn beide partijen het erover eens dat niet alle evenementen van de Cultuurspinnerij versterkend zijn voor het publiek aan het museum. Daar zal dus elders onderdak voor gevonden moeten worden.Hetzelfde geldt voor een aantal ateliers en werk/opslagplaatsen. Bovendien zal de huurprijs in De Vasim stijgen als gevolg van de renovaties van het gebouw. Het VrijheidsmuseumWO2 beschouwt zowel de nieuwe ruimtebehoefte als de stijgende kosten als een zaak tussen Cultuurspinnerij en gemeente. Daarnaast zal programmering onder leiding van één directeur of programmeur moeten plaatsvinden, teneinde de samenhang en duiding voor het bezoekende publiek te borgen. Het VrijheidsmuseumWO2 wil hier in elk geval de regie over, zodat zij aan haar maatschappelijke opdracht kan blijven voldoen. Samengevat: vanuit creatief oogpunt liggen er in beginsel kansen om samen tot een sterke publieksformule te komen. In goed overleg is een ruimtelijke indeling voor samenwoning gemaakt.


33

5. Museale lijn 5.1. Van geschiedenis naar storyline Het VrijheidsmuseumWO2 vertelt het overall vrijheidsverhaal van de Tweede Wereldoorlog: de voorgeschiedenis, de jaren ‘40-‘45, de wederopbouw, het dekolonisatieproces en de relatie met de actualiteit. Dit laatste zal mede gestalte krijgen op de zogeheten Boulevard van de Vrijheid. Het VrijheidsmuseumWO2 beoogt met deze presentatie bestaansverhelderend te zijn. Kennis en begrip van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog helpen de individuele en collectieve identiteiten te begrijpen: wie je bent en je plaats in de samenleving, bewust te zijn van vrijheid, de democratische rechtsstaat, mensenrechten, tolerantie en de keuzes die dit op moeilijke momenten vergt. De bezoekers krijgen een historische spiegel voorgehouden: zij zullen uitgedaagd worden kritisch na te denken over vrijheid toen en nu. In de storyline staat Vrijheid centraal, een complex begrip dat geen eenduidige normatieve betekenis heeft, zich in vele hoedanigheden manifesteert en constant in ontwikkeling is. Midden twintigste eeuw is deze ontwikkeling aan te duiden als ‘Het verhaal van de Vrijheid. In tijden van crisis naar totalitaire orde en daarna’. Voor het grote publiek wordt deze gepresenteerd met de drievoudige vraagstelling: hoe ging vrijheid verloren, op welke manier kwam deze terug en wat moeten we doen om vrijheid te behouden? Het museale verhaal zal in 14 ‘hoofdstukken’ verteld worden in de vorm van het eerste persoons-perspectief, in combinatie met de multiperspective approach: nationaal-internationaal, man-vrouw, burger-militair, majoriteiten-minoriteiten, known facts-hidden facts. - in de expositie zal gestreefd worden naar een balans tussen het regionale, landelijke, Europese en mondiale perspectief. Daarbij zal het Nederlandse verhaal rond 50% van de expositie gaan beslaan, met grote aandacht voor regionale diversiteit. Het Europese verhaal zal ca. 35% innemen en de brede mondiale context ongeveer 15%. De Tweede Wereldoorlog was immers een grootschalig, wereldomspannend conflict met fronten in Europa, Azië, Afrika en Oceanië. Hedendaagse globalisering en multi-

34

culturalisering nodigen uit tot een internationaal perspectief; - bij de selectie van personen en objecten die een plaats krijgen in de tentoonstelling zal het VrijheidsmuseumWO2, anders dan tot nu toe vaak het geval is, een gebalanceerde verhouding van groepen hanteren, zoals mannen en vrouwen, militairen en burgers, etnische meerderheden en minderheden, verzetslieden, collaborateurs etc.; - naast bekende verhalen worden er ook de hidden facts getoond. Nieuwe en belangrijke kennis die de bezoekers zal verrassen, enthousiasmeren en verbazen, omdat ze minder vanzelfsprekend zijn in het bekende referentiekader van de Tweede Wereldoorlog. De storyline, zoals nu beschreven, trekt brede politieke, ideologische, militaire, sociale en culturele lijnen. In de uitwerking naar expositie zal de vertaalslag worden gemaakt naar het concrete en het persoonlijke. Ook zal functioneel ingezoomd worden op de verschillende regio’s in Nederland. Zo worden met persoonlijke verhalen en objecten complexe thema’s begrijpelijk, toegankelijk en interessant gemaakt voor de bezoekers. Hierbij worden de lokale en regionale onderwerpen in een breder – Europees en mondiaal – kader geplaatst (‘Glocatie’). De museale presentatie en de storyline zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarom zijn de volgende drie uitgangspunten van belang: - het VrijheidsmuseumWO2 wil voor een breed en divers publiek toegankelijk en aantrekkelijk zijn. Om dit te bereiken zullen in de presentatie meerdere informatielagen worden opgenomen, zodat bijvoorbeeld zowel scholieren als goed ingevoerde bezoekers bediend worden; - de museumbezoekers zullen worden geprikkeld met een spannend en uitdagend verhaal. In eerste aanleg avontuurlijk, misschien zelfs romantisch. Maar deze romantiek is slechts de inleiding op een dieperliggend verhaal met vaak moeilijke keuzes en dilemma’s (zie voorts hierna ook paragraaf 5.2 Beleving); - essentieel in de museale presentatie is authenticiteit in personen, voorwerpen en verhalen.

5.2. Beleving Het VrijheidsmuseumWO2 wil zoals hierboven beschreven bestaansverhelderend zijn rondom het begrip vrijheid. Daarnaast wil het dermate attractief zijn dat het een positieve impuls geeft aan cultuur, toerisme en vrije tijd in de regio en in Nederland. Om deze twee niet geringe doelen te combineren, wordt de dieptestructuur van een goede speelfilm nagestreefd: aan de oppervlakte een aantrekkelijk, misschien zelfs avontuurlijk verhaal waarin je gemakkelijk wordt meegevoerd, maar daaronder liggen diepere waarheden, kwesties en relazen die een stuk minder makkelijk kunnen zijn. De attractiviteit ligt dan juist in de confrontatie: het begrijpen van een grote geschiedenis (cognitief doel), het invoelen van het echec van de menselijkheid (affectief doel) en de spiegel van je eigen opvattingen en gedrag (persoonlijk doel). Het publiek zal dit ervaren als een intense maar betekenisvolle gebeurtenis, vergelijkbaar met een avond naar een steengoed toneelstuk of film die je nog lang heugde. Dit niveau van belevingscommunicatie wordt alleen in de meest hoogstaande musea bereikt en dan nog slechts op momenten. De traditie van toneel en films (en romans) is immers aanzienlijk ouder dan die van het maken van verhalende ruimtes dus daar zijn meer technieken van bekend. We zijn echter in de gelukkige omstandigheid dat veel landen op dit ogenblik investeren in state of the art historische musea en herinneringscentra. Het kernteam van het VrijheidsmuseumWO2 heeft een inventarisatie uitgevoerd van Europese WO2-musea, om de hierboven beschreven formule waar te kunnen maken. Op grond van de inventarisatie is een belevingsvisie gemaakt die kan dienen als startpunt voor de architect en de belevingsontwerper (zie bijlage 1). In het kort voorziet die visie in het inrichten van aparte ervaringsruimtes per periode van het chronologische verhaal. De bezoeker ervaart telkens het in de loop van de tijd veranderende vrijheidsgevoel, waarbij hij/zij niet weet wat er in de volgende ruimte staat te gebeuren. Met behulp van architectuur, iconische objecten, personages


en ambiënt licht en geluid wordt de scene neergezet en worden daarbinnen gebeurtenissen en persoonlijke verhalen getoond. Het gaat nadrukkelijk niet om het nabouwen van scenes, diorama’s of Disney-achtige werelden, maar om het opwekken van gevoel en het bieden van informatie op wisselende niveaus. De bezoeker kan zich hierdoor inleven en wekt daarmee zelf een totaalervaring op, zoals dat ook gebeurt bij het lezen van een boek, het luisteren naar een verhaal of -voor sommigenmuziek. Het museum geeft slechts de aanleidingen voor het construeren van het beeld. Dat is wat we bedoelen met eerste persoons-perspectief. 5.3. Collectie Door de fusie met het Bevrijdingsmuseum Groesbeek beschikt het Vrijheidsmuseum WO2 over een van de meest prominente WO2-collecties van Nederland als basis voor de vaste en wisseltentoonstellingen in Nijmegen en de site in Groesbeek (zie hoofdstuk 11). Door de specifieke werkwijze als netwerkmuseum kan het museum bovendien putten uit de gehele WO2-colllectie Nederland op een manier die in het voorjaar van 2014 zo succesvol is gedaan bij de tentoonstelling ‘De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen’ in de Rotterdamse Kunsthal, waarbij het Vrijheidsmuseum in de tentoonstellingen mbv iconische objecten vensters zal bieden op sites, verhalen en collecties elders in Nederland. Algemeen De kerncollectie die uit Groesbeek overkomt bevat alle objecten en documenten die met de bevrijdingsgeschiedenis in de periode 1944‐1945 te maken hebben. Deze bevat zowel burger‐ als militaire objecten op drie niveaus: regionaal, nationaal, internationaal. De collectie heeft een brede geografische reikwijdte. In de vaste expositie in het huidige museum is een deel van de kerncollectie te zien. In het depot – dat zal worden verplaatst naar het gebouw in Nijmegenbevindt zich het overige deel. Objecten en documenten buiten de periode 1944/1945 (in tentoonstelling én depot) kunnen als ondersteunende collectie beschouwd worden (d.w.z. de periodes 1918‐1944 en 1945‐1955). De kerncollectie wordt geschat op 65 % van de totale museumcollectie, 35% is ondersteunend.

35

Voorbeelden Europese WO2-musea Churchill Museum Londen

Imperial War Museum Londen

36

Jüdisches Museum Berlijn

Reichsparteigelände Nürnberg


37

Geschiedenis De in de jaren ’80 van de vorige eeuw verzamelde objecten en documenten hadden betrekking op vooral de geschiedenis van de eigen regio (Rijk van Nijmegen/Operatie Market Garden) en in het bijzonder de militaire aspecten. Hierbij werd veel verzameld van de 82e en 101e Airborne Divisie, die respectievelijk in het Rijk van Nijmegen, rond Eindhoven en in de Betuwe actief waren. Veel objecten werden door veteranen aan het museum overgedragen. Ook andere particulieren schonken voorwerpen aan het museum. De “startcollectie” is door de oprichters van het museum verzameld, onder andere met de steun van (buitenlandse) archieven. Maar allengs groeide de collectie in de jaren ’90 en daarna in kwantitatief en kwalitatief opzicht uit tot een brede verzameling met een nationale‐ en zelfs internationale reikwijdte. Cultuurhistorische waarde De cultuurhistorische waarde van de collectie is te bepalen op basis van de onderstaande categorieën, afkomstig van het Musip (Museum Inventarisatie Project): Categorie 1: de objecten die behoren tot de top van de museale collectie, de pronkstukken die onderdeel zijn van de kerncollectie: 10 % van de collectie. Voorbeelden: Mussertcollectie, portret Koningin Wilhelmina, stafkaarten Operatie MarketGarden en Veritable, Waco Glider, stuk Waalbrug met bomschade, verzetsdocumenten, etc. Categorie 2: de objecten die behoren tot de kerncollectie, dat wil zeggen onderdeel zijn van actief museaal‐ en verzamelbeleid maar niet de status hebben van topstuk: 70% van de collectie. Voorbeelden: foto’s en films bevrijding, egodocumenten, uniformen, propaganda‐posters, etc. Categorie 3: de objecten die behoren tot de steuncollectie en wel passen binnen de doelstelling van het museum. Niet geschikt voor afstoten. Hieronder vallen ook objecten met een documentair karakter, vooral interessant voor onderzoekers: 15% van de collectie. Voorbeelden: burgertextilia, affiches, radio’s, etc.

38

Categorie 4: Objecten die niet passen binnen de doelstelling van het museum of dubbel aanwezig zijn enwaar het museum in principe een andere bestemming voor zoekt: 5% van de collectie. Voorbeelden: diverse tijdschriften, distributiebonnen, naoorlogse militaria, etc. 5.4. Storyline Hieronder volgt het beknopte verhaal van de Vrijheid in tijden van crisis, totalitaire orde en daarna, uiteengezet in 14 hoofdstukken. 1: Uit de Modder Synopsis: Na het slachtveld van de Eerste Wereldoorlog is niets meer vanzelfsprekend. In Duitsland maakt het keizerrijk plaats voor een republiek. De wereld wordt opgeschud door een communistische revolutie in Rusland. Alle veranderingen beloven meer macht aan het volk te geven. In Nederland brengt het algemeen kiesrecht politieke verandering en zijn er sociale spanningen. Verhaal van de vrijheid: geloof in vrijheid voor alle burgers. Sfeerwoorden: modder, lijken, loopgraven, rood, opschudding, terneergeslagenheid, verwoesting, vuil, grauw, puin. Kernbegrippen: natiestaten, slachtoffers, vluchtelingen, Spaanse griep, kiesrecht, koloniale imperiums, socialistische/communistische revoluties, vallende monarchieën, Volkerenbond. 2: Losgeslagen Zekerheid Synopsis: De gruwelen van de Eerste Wereldoorlog hebben de zekerheden over de westerse beschaving weggeslagen, de politiek is versplinterd en de economie raakt in een diepe crisis. Tegelijkertijd veranderen moderne uitvindingen het leven van de massa en er ontstaat een subcultuur van vrij vermaak en seksualiteit. Het modernisme doet ook zijn intrede in Nederland. Verzuiling accentueert de verschillen binnen het land, maar ook allerlei radicale splinterpartijen doen hun intrede. Verhaal van de vrijheid: te veel vrijheid?! Sfeerwoorden: futurisme, metropolis, pikant, kroegjes, steden, splin-

ters, verschillen, kleurrijk, onzekerheid, luchtbel. Kernbegrippen: identiteitscrisis, economische crisis, moderniteit, avantgarde, verzuiling, politieke versplintering, emancipatie, vrije vermaakcultuur, burgeroorlogen. 3: De Crisis te Lijf Synopsis: Verschillende radicale bewegingen spelen in op de onzekerheid. Communisme, fascisme, nationaalsocialisme en anarchisme pogen allen de maatschappij revolutionair te veranderen. De gevestigde orde tracht grip te houden op de massa en stabiliteit te bieden. In Nederland probeert de gevestigde orde een antwoord te geven op de uitdagingen van radicale, revolutionaire groepen. Communisten en rechtse groeperingen spelen in op de economische en de culturele crisis. Verhaal van de vrijheid: vrijheid onder controle? Sfeerwoorden: bruine uniformen, discipline, massabijeenkomsten, knokpartijen op straat, brave burgers, agressief, idealen, hoge heren. Kernbegrippen: Jordaanoproer, fascistische bewegingen, opkomst NSDAP, Japans expansionisme. 4: De Nieuwe Orde Synopsis: Waar de nieuwe bewegingen de macht krijgen, bouwen zij een systeem dat de totale controle over de samenleving heeft. Binnenlandse tegenstanders en mensen die het regime als een bedreiging voor de ideale samenleving zien, worden met geweld bestreden. De buitenlandse politiek wordt agressief. De westerse democratieën staan ook intern onder spanning en moeten kiezen tussen confrontatie en het bewaren van de vrede. Met het groeien van Hitlers macht in Duitsland komt het in Nederland tot steeds meer verdeelde reacties. Vol enthousiasme wordt deelgenomen aan de Olympische Spelen en de NSB boekt electorale successen, maar de komst van Joodse vluchtelingen en de militarisering van Duitsland leiden ook tot zorgen en de oprichting van Comités van Waakzaamheid. Distributie en mobilisatie grijpen diep in in het dagelijks leven. Verhaal van de vrijheid: vrijheid beperkt ten gunste van orde.


Sfeerwoorden: Speerarchitectuur, propaganda, fladderend briefje van Chamberlain, marcheren, rood, zwart, angst, klein mens groot volk, dreiging, glasscherven, vluchten. Kernbegrippen: NSB, De Nieuwe Mens, NSDAP, Antisemitisme, Joodse vluchtelingen, Spaanse Burgeroorlog, Olympische Spelen, Wereldtentoonstelling 1939, Appeasement, mobilisatie. 5: Aanval Synopsis: De agressieve buitenlandse politiek van Italië, Japan, Duitsland en de Sovjet-Unie leidt tot oorlog. Steeds meer grondgebied valt in hun handen. In Noordwest-Europa is de bezetting aanvankelijk relatief mild, in Oost-Europa is de Duitse en de Sovjet bezetting meteen zeer repressief. Na de inval van Polen in 1939 volgt een half jaar van gespannen rust, bekend als de Schemeroorlog. In mei 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen. Op meerdere plaatsen komt het tot felle gevechten. Rotterdam wordt gebombardeerd om Nederland tot capitulatie te dwingen. De eerste bezettingsjaren verlopen betrekkelijk rustig. Verhaal van de vrijheid: vrijheid aangevallen. Sfeerwoorden: geweren, bliksem, overrompeling, snel, overmoed, Feldgrau, verbijstering, bommen, marcheren, huiskamer, onwennig. Kernbegrippen: Abessinië, Nanking, Mantsjoerije, Polen, inval 1940, Rotterdam, Middelburg, gelijkschakeling, Schemeroorlog, Battle of Britain, Vichy. 6: Wereldbrand Synopsis: Na de succesvolle invasie van West-Europa richt Nazi-Duitsland zich op Zuidoost-Europa. Als Duitsland vervolgens de Sovjet-Unie binnenvalt en de Verenigde Staten met Japan in oorlog raken, staat de wereld in brand. De Nederlandse overzeese gebiedsdelen raken nu intensief in de oorlog betrokken. Verhaal van de vrijheid: vrijheid verdwijnt.

39

Sfeerwoorden: bommen, geweld, vuur, dode militairen, sneeuw, wapens, metaal, rood, legers, raderen, slachtoffers. Kernbegrippen: strijd op alle fronten, op zoek naar grondstoffen, koopvaardij, inval in Sovjet Unie, bezetting Nederlands Indië. 7: Onderdrukking en verzet Synopsis: De bezetter neemt steeds hardere maatregelen om de oorlog te winnen en haar ideologie op te leggen. Mannen en vrouwen uit bezette gebieden moeten gaan werken in de Duitse oorlogsindustrie. Na de Wannsee conferentie worden uit heel Europa Joden gedeporteerd naar vernietigingskampen. Er is steeds minder vrijheid en veel mensen moeten steeds opnieuw kiezen tussen collaboratie, accommodatie en verzet. Stap voor stap nemen de repressieve maatregelen tegen de Joodse bevolking in Nederland toe. In 1943 roept de bezetter de Nederlandse militairen weer terug in krijgsgevangenschap. Daarnaast worden Nederlandse jongens gedwongen om de arbeidstekorten in Duitsland op te vangen. Velen duiken onder en het georganiseerde verzet groeit. Verhaal van de vrijheid: vrijheid onderdrukt. Sfeerwoorden: dwang, fabrieken, vechten, verborgen ruimtes, oproepen, Jodenjacht, orders, verdeeldheid, treinen, koffers, routine, dagelijks. Kernbegripen: stakingen, slavenarbeid in Arbeitseinsatz, onderduiken, gijzelaars, kampen, collaboratie, accomodatie, verzet, Birma Spoorlijn, troostmeisjes. 8: Uitroeiing Synopsis: Na het isoleren en onderdrukken van ongewenste groepen gaat het nationaalsocialistische regime over tot planmatige vernietiging. In samenwerking met lokale autoriteiten en sympathisanten worden miljoenen Joden de dood ingejaagd. Daarnaast worden gehandicapten, Roma en Sinti systematisch vernietigd. Ook veel politieke tegenstanders, seksuele minderheden, Jehova’s en Vrijmetselaars worden naar concentratiekampen gedeporteerd en komen in grote getale om.

40

Via Kamp Westerbork verdwijnt een groot deel van de Joodse bevolking en honderden Sinti en Roma van Nederland naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor en de concentratiekampen Theresienstadt en Bergen-Belsen. Verhaal van de vrijheid: dieptepunt voor de vrijheid. Sfeerwoorden: moord, gas, prikkeldraad, lijken, stank, beklemming, claustrofobie, gestreepte kleding, uitgehongerd, ziek. Kernbegrippen: Jodenvervolging, gaskamers, Holocaust, Westerbork, executiecommando’s, vernietigingskampen, Jappenkampen. 9: Kerend Tij Synopsis: Militair begint Duitsland terrein te verliezen. Eerst aan het oostfront, dan beginnen de geallieerde landingen in Italië en daarna Normandië en Zuid-Frankrijk. Ook Japan verliest terrein. Voor de bevolking in bezette gebieden betekent dit een sprankje hoop. Vanuit Londen bereidt de Nederlandse regering in ballingschap de komende bevrijding voor. De landingen in Normandië geven hoop, maar zorgen ook voor toenemende spanningen tussen bevolking en bezetter. Verhaal van de vrijheid: vrijheid begint weer door te breken. Sfeerwoorden: landingsvoertuig, strand met bloed, man tegen man gevechten, oranje, verzetskrantjes, radio, spanning, geruchten, onduidelijkheid, fluisteren. Kernbegrippen: Regering in Londen, Binnenlandse Strijdkrachten, Atlantikwall, D‐Day, Leningrad, Kursk, Market Garden. 10: Vernietiging en Bevrijding Synopsis: Zowel in het westen als het oosten bereikt het geweld zijn destructieve climax. Grote militaire operaties brengen totale verwoesting die miljoenen burgers treft. Terwijl de geallieerden het militair geweld opvoeren, zien Duitse leiders gaandeweg een zelfvernietigingsstrijd als enige optie. Ook Japan zet de oorlog door tot de situatie volkomen uitzichtloos is. Na operatie Market

Garden raakt Nederland verdeeld in een bevrijd en nog bezet deel. Na een half jaar frontoorlog bevrijden de geallieerden het oosten en noorden. In West-Nederland zorgt een zware oorlogswinter voor hongersnood en een verbeten strijd tussen verzet en bezetter. Verhaal van de vrijheid: vernietigende strijd om vrijheid te bereiken. Sfeerwoorden: modder, kapotte wegen en bruggen, honger, bloembollen, lijken, vlammen, water, karren, kapotte schoenen, dakloos, doorbroken dijken, puinhopen, vluchten. Kernbegrippen: oorlog op Nederlandse bodem, bombardementen, front, multiculturele legers, Putten, hongerwinter, zelfdestructie Duitsers, Rijnlandoffensief, inundaties, evacuaties, atoombommen, geallieerde oorlogsvoering, bevrijding. 11: Vrij!? Synopsis: Met de overgave van Duitsland en Japan eindigt de Tweede Wereldoorlog. Massaal wordt de vrijheid gevierd. Opgelucht zien de overlevenden een toekomst van vrede en veiligheid voor zich. Maar hoe de vrijheid vorm krijgt, is met name in Oost-Europa en de koloniën ongewis en omstreden. De Duitse bezetter capituleert op 5 mei in Wageningen. In Nederlands-Indië zijn de Japanners echter nog tot 15 augustus aan de macht. Op 17 augustus roepen Soekarno en Hatta een onafhankelijk Indonesië uit. Verhaal van de vrijheid: vrijheid terug, maar strijd over wat vrijheid is. Sfeerwoorden: stralend weer, polonaise, muziek, massa’s, rokken, vlaggen, oranje, euforie, maar niet overal. Kernbegrippen: capitulatie, oorlogsbruiden, cultuurclash, incidentele strijd (Terschelling, de Dam te Amsterdam), Indonesië, displaced persons. 12: Afrekenen en Opbouwen Synopsis: Na het feest van de bevrijding komt de harde realiteit. Uit wraakgevoelens en woede worden aanvankelijk de onderdrukkers en hun (vermeende) handlangers hard aangepakt. Totaal verwoeste


landen moeten weer opgebouwd worden. Er is een verlangen naar vrede en stabiliteit. Door internationale samenwerking wordt gewerkt aan een nieuwe wereldorde. De verwoeste Nederlandse steden en dorpen moeten weer worden opgebouwd. Na een korte periode jaren van strenge vervolging van collaborateurs, volgen jaren van stilzwijgen. Verhaal van de vrijheid: welke nieuwe vrijheid? Sfeerwoorden: bouwen, stenen, vuurpeloton, rechtbank, kaalgeschoren hoofden, doorbraak, mensenrechten, vlaggen, grenzen. Kernbegrippen: Marshall Plan, recuperatie, moffenmeiden, oorlogstribunalen, Black Tulip, annexatie, wederopbouw, Europa, verdragsorganisaties, dekolonisatie, rechten van de mens. 13: Voortleven (overgangshoofdstuk naar Boulevard van de Vrijheid) Synopsis: De Tweede Wereldoorlog heeft een blijvende invloed op onze samenleving. Het beeld dat we van de oorlog hebben, verandert nog steeds. Door de jaren heen wordt de Tweede Wereldoorlog steeds gebruikt als spiegel voor het eigen handelen en dat van anderen. De oorlog blijft ook een belangrijke inspiratiebron voor kunst en cultuur. Voor Nederland is de Tweede Wereldoorlog tot moreel ijkpunt geworden. Verhaal van de vrijheid: het verhaal van de Tweede Wereldoorlog is spiegel voor het denken over vrijheid. Sfeerwoorden: spiegel, games, film, boeken, verandering, kleurrijk, monumenten, afwisseling, herkenning, spelen, mythes, verhalen, helden en schurken, spannend. Kernbegrippen: monumenten, moreel ijkpunt, herdenkingen, traumaverwerking, kunst, cultuur, neonazisme. 14: Boulevard van de Vrijheid Synopsis: Ook vandaag zijn er overal op de wereld branden vredes- en vrijheidshaarden. Waar gebeurt dat? Wat doen we eraan? En vooral: wat doen we zelf om vrijheid voor onszelf en anderen in stand te houden? We maken verbinding met de

41

wereld. De schaal is de wereld en het VrijheidsmuseumWO2 zelf. Je bent in verbinding met de verste uithoeken van de aarde, en met de mensen aan de volgende tafel. En wat blijkt: dezelfde processen zijn gaande. Dit wordt verder uitgewerkt in het volgende hoofdstuk: Boulevard van de Vrijheid. Verhaal van de vrijheid: vrede en vrijheid maken we zelf, een dagelijkse bezigheid. En we vernietigen beide ook. Zo brengen we een wereld voort. Sfeerwoorden: ontspanning, kleur bekennen, lef, bewustzijn, ontmoeting, wereldse verbinding, expressie. Kernbegrippen: media, actualiteit, kleur bekennen, verbinding, verwijzing naar WO2 sites en musea, geweldloos communiceren, zelfonderzoek.

42

6. Boulevard van de Vrijheid De Boulevard van de Vrijheid is het openbare gedeelte van het VrijheidsmuseumWO2. Bezoekers gaan naar binnen voor een afspraak op het terras, de voorbereiding op een bezoek aan het VrijheidsmuseumWO2, een tijdelijke tentoonstelling of natuurlijk om één van de evenementen bij te wonen. De sfeer van de Boulevard van de Vrijheid doet denken aan een vertrekhal van een vliegveld: licht en open, met allerlei kiosk-achtige functies die je kunt betreden of niet. Alle in- en uitgangen van de bedrijfsruimtes komen erop uit, zoals toegang tot het museum op het souterrain, de onderwijsen evenementenruimtes op de begane grond en Tocqueville, het centrum voor recht, vrede en democratie op de eerste verdieping. De Boulevard van de Vrijheid is gratis toegankelijk om zoveel mogelijk mensen te verwelkomen en te verleiden om actief bezig te zijn met vrijheid en vrede. Het horecaterras en het restaurant zijn altijd bereikbaar om met iemand af te spreken. Voor specifieke onderdelen zoals tijdelijke tentoonstellingen, theatervoorstellingen, debatten of workshops wordt apart een kaartje gekocht. De afwisselende programmering biedt telkens gelegenheden om (opnieuw) naar het museum te gaan. Dit hoofdstuk bespreekt eerst de beoogde exhibits, de tentoonstellingen en daarna de evenementen. 6.1. Exhibits Hieronder worden de exhibits beknopt beschreven. Kaartentafel LRE. Oriëntatiepunt voor andere musea en -sites. Op een reusachtige digitale kaartentafel staat de complete LRE uitgebeeld, van Zuid-Engeland tot Berlijn. Als je uitzoomt door te swipen zie je zelfs de andere kant van de Atlantische Oceaan in het Westen, en Polen en Rusland in het Oosten. Door middel van bewegende maar geruisloze pijlen wordt de opmars van troepen in de laatste drie jaren van de Tweede Wereldoorlog aangegeven. Kleine sterren geven plekken aan waar historische invasies, landingen en veldslagen plaatsvonden. Als je op een ster drukt wordt kort vermeld wat daar is gebeurd en tevens welke musea of gedenkplaatsen hieromtrent te bezoeken zijn. Je kunt inzoomen door weer te swipen. En dan meer


in detail zien wat er in een gebied is gebeurd en welke musea daarover te bezoeken zijn. Zo leer je iets over de bevrijding van Europa, en snap je meteen de positie van de verschillende musea hierin. Rondom deze tafel is een plaats gereserveerd voor marketingmateriaal van deze musea. Via RFID (Radio Frequency Identification) kun je dat ook meteen op je smartphone laden. Te bedienen door max. 4 mensen tegelijkertijd, maar er kunnen er minstens tien meekijken. Drietalig uitgevoerd. Het Wereldraam. Venster op branden vredeshaarden op de wereld. De queste van het VrijheidsmuseumWO2 is uiterst actueel. Vandaag wordt niet alleen op tientallen plekken op aarde de vrede om zeep geholpen, maar ook vrijheid gekoesterd en vrede gevierd. Bovendien zijn er veel plekken in een tussenstadium, die juist daardoor aan de aandacht van de media ontsnappen. Het Wereldraam laat alle drie de plaatsen zien. In een Newsroom-achtige setting (denk aan de redactie afdeling van een denkbeeldige CNN achtige omroep) komen live en semi live beelden van over de hele wereld binnen. Syrië, IS, het Tahrir plein, maar ook Bevrijdingsfestivals, de Gay Pride en de Last Post. Op de wanden krijg je een visueel overzicht van de plekken op de wereld waar gevochten wordt. Op een scherm voor je neus kun je in verschillende dossiers kijken over de betreffende brandhaarden. Hetzelfde geldt voor alle vormen waarin vrede en vrijheid worden gevierd en gekoesterd. En daar tussenin is informatie te vinden over plaatsen waar je op dit moment niets over hoort. Hoe gaat het in Darfur, aan de grens met Noord Korea of op de Falklands? Juist op de plekken waar je weinig van hoort wordt vaak aan de vrede gebouwd. Via een wiki achtige structuur houden vrijwilligers de dossiers bij. Zo krijg je inzicht en overzicht in de staat van de wereld die wij met z’n allen scheppen. Dit onderdeel kan desgewenst ook online worden uitgevoerd. Te bedienen door max. 10 mensen in drie talen. Tijdmachine/auditorium. Trailer-introductie op het museum. Waarom zou je naar een museum over de Tweede Wereldoorlog gaan? We leven nu in vrede

43

Impressie Evenementenplein

Impressie Boulevard van de Vrijheid

Impressie Vrijheidsplein

WeWantPeace!

Gesammtgraffity

Xxxxxxxx

44

Kaartentafel LRE

Socratische hangout

Het Wereldraam

Documentatiecentrum

Tocqueville

Tijdmachine/auditorium


45

en bovendien is alles op het internet te vinden. Dacht je. Maar na een bezoek aan dit theater weet je beter. Je wordt ingewijd in één van de meest bizarre verhalen uit de menselijke geschiedenis. Net op het moment dat de mens in staat was om de wereld te omspannen met technologie, taal, cultuur en wetenschap, juist op het moment dat alle volkeren in staat waren elkaar te verstaan en iedereen in principe een veilig en comfortabel leven kon leiden, barstte een conflict los dat mensen zou uitroeien op industriële schaal. Dat letterlijk de hele planeet met zichzelf in botsing bracht. En mensen tot op de dag van vandaag verbijstert en vragen laat stellen over de kern van het mens zijn. In het VrijheidsmuseumWO2 kun je onderzoeken hoe dit kon gebeuren, hoe het verliep en hoe het eindigde. Dit kleine theater is een introductie op dat verhaal. Een –gratis toegankelijke- trailer die je laat kennismaken met de personages, het drama, de keuzes en de gevolgen van die keuzes. Gratis toegankelijk voor elke bezoeker aan de Boulevard van de Vrijheid. WeWantPeace! Confronterend spel over vrijheids- en vredesidealen Ik wil een nieuwe wereld met alleen maar lieven. Waar geen meter plaats is voor de agressieven. Waar mensen hopen en vertrouwen, bruggen naar de hemel bouwen. En wie zich daar niet aan houwen die sla ik persoonlijk in elkaar. >Toon Hermans

Dit liedje geeft de kern van dit groepsspel aan: het is heel makkelijk om onze idealen te bezingen: we willen allemaal leven in vrede en vrijheid. Maar juist dat streven kan uitdraaien op de meest boosaardige manieren. Ook IS, de nazi’s en de kruisvaarders hadden oorspronkelijk de beste bedoelingen, hoewel dat nu nauwelijks voorstelbaar is. In elk geval is het gezond om het rechtschapen gevoel van rechtvaardigheid te onderwerpen aan deze hilarische test. Twee groepen bezoekers (kunnen scholieren zijn maar ook duo- bezoekers) worden in een kleine arena tegenover elkaar geplaatst. In een SIM-wereld bouwen zij hun ideale samenleving op. Na verloop van tijd komen er

46

kleine en grote irritaties waarop gereageerd moet worden. Of niet, maar dan wordt er misschien over je heen gelopen. Andere bezoekers zien de wereld ontstaan, en zien tot hun verbazing dat er wapens worden gekocht, stammen worden gevormd en listen worden bedacht. Good guys become bad guys. Daarom willen we dit spel graag samen met Paul Verhoeven ontwikkelen. Gesammtgraffity. Klaagmuur binnenstebuiten voor het kokende hart Even geen inhoud, maar gewoon jouw gevoelens over vrede, vrijheid en liefde de vrije loop laten. Op een groot digitaal tekenbord smijt je met verf, spuitbussen, markers of geïmporteerde beelden van het web. Je maakt je eigen uiting, en alles mag. Iedereen mag over elkaar heen schrijven, en ja, als iemand ‘Lies is gek’ op de muur schrijft blijft het ook staan. We kunnen dus wat verwachten. En dat is juist de bedoeling. Socratische hangout. Verlicht converseren als dat nodig is. Sommige gesprekken zijn moeilijk. Soms duurt het heel lang om simpele waarheden tegen elkaar uit te spreken. Of überhaupt om elkaar uit te laten spreken. Filosofen begrijpen dat niet want die denken dat de waarheid toch altijd de beste gemeenplaats is. Daarom bedachten zijn methoden en gesprekstechnieken die ons sneller naar wederzijds begrip duwen. Dit bankstel geeft nog een zetje. In een vierkant of een cirkel neemt een groep mensen plaats die serieus met elkaar wil praten. De bank heeft een aantal presets met geleide gesprekstechnieken: Truth or dare, Socratische methode, Geweldloos communiceren etc. Sommige gaan volautomatisch, dan geven stemmen en ingebouwde lampjes aan wie er aan de beurt is en wat die moet zeggen. Bij andere methodes is een gespreksleider in te huren. Een prettig instrument om bij te praten, en ook erg leuk om te zien. Uiteraard is de glazen kooi ondoordringbaar voor geluid. Maar het zien van eerlijke mensen is ook een verrukking. Documentatiecentrum. Werkstukken maken met een schat aan informatie. Digitale werkboxen waar je terechtkunt voor historische WO2 informatie uit talrijke archieven en kran-

ten. Tegen de tijd dat het VrijheidsmuseumWO2 klaar is heeft iedereen een eigen laptop bij zich. Maar erg handig is het grote collectieve scherm waar stukken kunnen worden opgevraagd, gedeeld en gecombineerd. Zo doe je samen research, bovenop de bron waar het echt gebeurde. Bezoekers kunnen hier terecht voor toegang tot diverse nationale en internationale digitale bronnen: kranten- affiches- en dagboekcollecties, beeldbanken met foto’s en films, persoonsindexen, cartografische verzamelingen en databanken met 3D-collecties. Tegelijkertijd ligt hier een rijk aanbod van door het museum geprefabriceerd les- en bronmateriaal dat te gebruiken is voor diverse onderwijsdoelen, zoals voor de vervaardiging van werkstukken en presentaties. Deze kunnen vervolgens via het museum online gepubliceerd worden. Aldus wordt het museum tegelijkertijd een laboratorium én platform voor eigen onderzoek van jonge bezoekers. Tocqueville. Centrum voor recht, vrede en democratie Aan het einde van het historische gedeelte wordt de bezoeker van het eerste naar het derde perspectief verplaatst. We gaan weer naar het nu en proberen te snappen wat er is gebeurd en wat er om ons heen gebeurt. Daarna is de weg vrij voor een rust- speel- of reflectiemoment op de Boulevard van de Vrijheid, waar bovenstaande onderdelen over vrijheid van nu te bedienen zijn. Wat ook eerst, of daarna kan is een bezoek brengen aan Tocqueville, een plek over alles wat we geprobeerd hebben en nog proberen om vrede en vrijheid te bestendigen. Het thema wordt benaderd vanuit het dilemma dat geprobeerd werd te overstijgen. De eeuwige afweging tussen schuld en verhaalbaarheid, tussen vrijheid en gelijkheid en tussen leiding en zelfstandigheid. Dat plaatst de afwegingen in het perspectief dat de Tweede Wereldoorlog bood en dat rechtstreeks verbonden is met bijvoorbeeld euroscepsis, populisme en vreemdelingenbeleid (daarom de naamgever). Tocqueville heeft een andere opzet dan de rest van het museum en is ook direct vanaf de Boulevard van de Vrijheid toegankelijk.


6.2. Wisseltentoonstellingen De wisselexposities in het VrijheidsmuseumWO2 krijgen hun plaats op de Boulevard van de Vrijheid: meerdere malen per jaar, afwisselend in grootte, variërend in actualiteits- en historisch gehalte, maar hoe dan ook de verbinding leggend tussen geschiedenis en actualiteit. Het kunnen eigen producties zijn, gehuurde exposities van collega-musea in binnen – en buitenland, werk van jonge kunstenaars in het kader van talentontwikkeling, dan wel coproducties met wetenschappelijke en educatieve instellingen of NGO’s. Tijdelijke tentoonstellingen vormen een uiterst belangrijke factor in het herhalingsbezoek aan het museum. Zij zijn daarmee inkomstenverhogend: de bezoekers betalen immers entree en zorgen daarnaast voor extra inkomsten in de museumwinkel en het museumrestaurant/café. Uiteraard beoogt het VrijheidsmuseumWO2 Blockbusters binnen te halen die behalve gelden ook reputatiebonussen generen. Bekend zijn nationale en internationale kaskrakers die in enkele maanden tijd 50.000 tot 150.000 extra bezoekers trekken. 6.3. Evenementenprogrammering De evenementen in en om het VrijheidsmuseumWO2 zijn allemaal activiteiten waarin vrijheid belichaamd, gevierd en gedeeld wordt. We proberen daarbij de vrijgevochten, creatieve sfeer die de Cultuurspinnerij in de afgelopen jaren heeft opgebouwd dóór te ontwikkelen. Het stoere en het creatieve worden verbonden met de historische kant van het verhaal. Aan de entreezijde is het gebouw ingetogen, historisch, verstild. Aan de evenementzijde is het levendig, creatief, artistiek. De twee zijden van het gebouw worden verbonden door de Boulevard van de Vrijheid die dwars op de as ligt. Zie hoofdstuk 9, Gebouw VrijheidsmuseumWO2 voor een beeld van de verschillende ruimtes. Activiteiten kunnen plaatsvinden in: - De openbare evenementenruimte: De entreeruimte waar centrale balie, diverse exhibits en een overdekt caféterras op liggen. Alle publieksruimtes van het gebouw, inclusief het museum komen erop uit. Ook kan de ruimte zelf makkelijk worden omgebouwd voor feesten en andere evenementen. - Tentoonstellingsruimte of permanente locatie

47

-

- -

-

voor Indisch Herinneringscentrum. Buitenruimtes aan weerzijden van het gebouw: Vrijheidsplein/ museale kant en het evenementenplein/rauwe kant. Evenementenruimte Cultuurspinnerij. Door creatieve club gerunde, semi openbare evenementenvloer. Is te verbinden met openbare evenementenvloer. Educatieve ruimtes. Schakelbare ruimtes voor 2 x 40 of 1 x 80 personen. Hoge workshopruimte. Voor activiteiten die veel hoogte nodig hebben zoals de circusschool. Wordt geprogrammeerd door Cultuurspinnerij. Open of afgesloten al naargelang behoefte. Kleine workshopruimte. Wordt geprogrammeerd door Cultuurspinnerij.

Onderstaand een paar voorbeelden van evenementen: Lezingen/debat In samenwerking met NGO’s, LUX en de Radboud Universiteit wordt een cyclus van ongeveer zes jaarlijkse lezingen georganiseerd over verwante onderwerpen. Het VrijheidsmuseumWO2 heeft een ‘antenne’ voor vrijheidsonderwerpen. Deze kunnen meer beschouwelijk zijn, maar ook en juist aansluiten op de actualiteit van vandaag, als er nieuwe conflicten opduiken, tekenen van intolerantie in de maatschappij zijn, of juist van bevrijding. Telkens als er zich maatschappelijke kwesties aandienen, is het museum erbij om er een openbaar debat aan te wijden. Workshops, cursussen, onderwijs Het VrijheidsmuseumWO2 organiseert creatieve, en expressieve evenementen voor kleine groepen in de lijn zoals de Cultuurspinnerij die ook organiseert, aangevuld met de nodige inhoud. De hele onderwijskolom komt aan bod, middels cursorisch onderwijs, het maken van werkstukken of het verrichten van (publieks-) onderzoek. Voor de buurt wordt een (kinder-) programma georganiseerd. De thematiek hiervan is breder en belicht juist weer de vrijheidskant van de zaak. De dramatische wisselwerking met het museale gedeelte is sterk: als je uit het donkere verhaal komt, en net de wereldwijde bevrijdingsstrijd aan den lijve hebt ervaren,

48

zie je door een raam een kindercircusschool oefenen. Een sterkere illustratie van het begrip vrijheid bestaat niet. Festivals, feesten Nederland biedt een aantal grote vrijheidsevenementen in ruime zin: de jaarlijkse Vierdaagsefeesten in Nijmegen (1,5 miljoen bezoekers), de Bevrijdingsfestivals (900.000 bezoekers) en in zekere zin ook Koningsdag (vrijmarkt!) en de jaarwisseling. Het VrijheidsmuseumWO2 kan haar bijdrage leveren door mee te doen aan deze feesten, en daar net de inhoudelijke touch aan geven die veel andere vrijheidsfeesten missen. Daarnaast zijn succesvolle elementen van bijvoorbeeld de Vrede van Utrecht (2013) over te nemen, door eigen festivals te organiseren of deel te nemen in grotere programma’s. Theater/concerten Soldaat van Oranje, het beroemde oorlogsverhaal van Erik Hazelhoff Roelfzema speelt als musical onafgebroken sinds oktober 2010 en trok tot nu toe 1,3 miljoen bezoekers. Dit zegt iets over de belangstelling voor het onderwerp, mits in een goede dramatische setting gebracht. Vooralsnog wordt uitgegaan van een theater/concert programmering rondom de thematiek van het VrijheidsmuseumWO2. Op termijn kan worden onderzocht of een langlopende productie interessant is. Uithuur en markten Het gigantische plein aan de Westkant van het gebouw leent zich goed voor grote manifestaties tot 5000 personen. Het ligt ook buitengewoon goed aan de nieuwe westring om Nijmegen. Een van de opties is het gebruik van het plein als marktterrein. De binnenruimte is geschikt als congreslocatie, waarbij hoofden bijruimtes worden gebruikt als auditorium en break out rooms. Net als bij de workshopprogrammering versterkt enige interferentie van evenementen en museumbezoek elkaar. 6.4. Voorbeeld jaarprogramma In tabel 5 wordt een beeld geschetst van een mogelijke jaarprogrammering, het ruimtegebruik en bezoekersaantallen voor de events. In totaal worden ruim 56.600 bezoekers geraamd voor events, waar-

Tabel 5: Indicatief jaarprogramma events Event

Waar in/rond gebouw

Aantal events

Aantal bezoekers per event

Totaal aantal bezoekers* events

Thema-/wisselexposities - BINNEN

Tentoonstellingsruimte

1à2

herhaalbezoek

herhaalbezoek

Thema-/wisselexposities - BUITEN

Evenemententerrein

1

herhaalbezoek

herhaalbezoek

Lezingen/Inleidingen/Debat

Educatieve ruimte

6

50

300

Colleges / lessen / Studium Generale Programma

Educatieve ruimte

12

50

600*

Film

Educatieve ruimte

40

100

4.000

Eventmentenruimte

12

150

1.800

Hele terrein/ binnen/buiten

2

4.000

8.000

Evenementenruimte

2

4.000

8.000

Educatieve ruimte

20

30

600

Evenementenruimte

25

90

15.000***

Buitenterrein

6

1.500

9.000*

Concerten (klassiek, pop, overig)/dans

Evenementenruimte

12

150

1.800

Bedrijfsevents

Evenementenruimte

15

500

7.500*

56.600

Theatervoorstellingen/musical/shows Festivals (klassieke muziek, theater, popmuziek, nieuwe media, cross) Feesten Workshops Educatieprogramma Markten

Totaal Totaal aantal betalende bezoekers evenementen Boulevard van de Vrijheid exclusief herhaalbezoek en educatie.

24.500

* deze cijfers zijn exclusief bezoekers van de Boulevard van de Vrijheid die geen event bezoeken ** betreffen activiteiten waar in principe geen kaarten voor worden verkocht *** onderdeel van het educatieprogramma, wordt niet meegenomen in bezoekersaantal Boulevard van de Vrijheid

van circa 25.000 betalende bezoekers. Daarnaast is uitgangspunt dat de wisseltentoonstellingen leiden tot herhaalbezoek. Veel van het programma wordt in samenwerking met de culturele en kennispartners in Nijmegen ontwikkeld (w.o. de Cultuurspinnerij). Er is gesproken met diverse partners over de opzet van evenementen in coproductie. De Cultuurspinnerij zal naast gezamenlijk events ook eigen events presenteren, echter altijd passend binnen de thematiek van het VrijheidsmuseumWO2. Deze events zijn niet in de tabel opgenomen. De omvang hiervan is op dit moment niet bekend. In deze fase van de ontwikkeling van het VrijheidsmuseumWO2 kan slechts een beeld worden geschetst van de programmering. In een vervolgfase zullen heldere samenwerkingsafspraken met partners moeten worden gemaakt. Daarnaast zal het jaarprogramma organisch zijn definitieve vorm krijgen. Goed lopende events worden uitgebreid, slecht lopende events aangepast of afgeschaft.


6.5. Horeca In samenwerking met bureau Vijverborgh is een verkenning uitgevoerd van de mogelijkheden m.b.t. de horeca. Gezien de doelgroepen en haar mogelijkheden is er behoefte aan meerdere (deel) concepten. Ten behoeve van de businesscase horeca zijn deze vooralsnog benoemd als: - daghoreca t.b.v. de museumbezoeker; - dag -en avond horeca t.b.v. externe gasten; - banqueting/evenementen in de horeca omgeving; - banqueting/evenementen in de (museale) omgeving. De daghoreca binnen het VrijheidsmuseumWO2 genereert haar omzet met name vanuit de museumbezoeker. Het beoogde restaurant op het dak zal een bijzondere positionering moeten krijgen. Zowel vanuit het oogpunt van een succesvolle exploitatie als vanuit de optiek van het verkrijgen van een horecavergunning. Het te voeren assortiment wordt t.z.t. op hoofdlijnen bepaald. Het

49

echte doorontwikkelen kan daarna op meerdere manieren en is mede afhankelijk van de keuze van de organisatievorm. De toekomstige partner/exploitant moet hier zeker een rol in krijgen. Duurzaamheid Het VrijheidsmuseumWO2 maakt de keuze om duurzame producten te gebruiken. Dit hoeft niet per definitie 100% biologisch in te houden, maar is veel meer een bewuste keuze van producten. Er wordt daarbij rekening gehouden met biologisch, diervriendelijkheid, traceerbaarheid en fair trade. Gebruikte merken (branding) Binnen de horeca van het VrijheidsmuseumWO2 zullen merken bewust worden toegepast. Waar mogelijk zijn dit streek- of Nederlandse merken. Een voorbeeld van een sterk Nederlands merk is natuurlijk Heineken. In het vervolgtraject zullen in overleg met de partner/exploitant definitieve keuzes worden gemaakt. Deze zullen naast de merkkeuze ook beïnvloed worden door inkoopprijzen en andere commerciële afspraken. Er is in het VrijheidsmuseumWO2 sprake van drie horeca-uitingen die hieronder kort worden toegelicht. - daghoreca t.b.v. de museumbezoeker; - externe horeca, mede gezien het bijzondere gebouw; - banqueting, vergaderen, evenementen. Daghoreca Het gaat hier met name om de invulling van de behoefte van de individuele bezoeker en/of groepen van het VrijheidsmuseumWO2. Afhankelijk van de aankomsttijd en de geplande verblijfsduur zal het bezoek aan de horeca een ander karakter krijgen. Gezien het bijzondere karakter van het gebouw zal de inrichting van dit concept ‘rauw’ moeten zijn. Niet te veel ontwerpen, maar het gebouw haar werk laten doen. Dat geldt evenzeer voor het geboden assortiment, waardoor tevens een snelle logistiek kan ontstaan. Externe horeca Gezien de ligging t.o.v. het centrum (circa 10 minuten) en het interessante gebouw is er potentieel om ook de externe markt aan te spreken. Het

50

succes van De Meesterproef in het ‘naastgelegen’ Honig complex geeft mede richting aan deze verwachting. In het schetsontwerp is deze externe horecavoorziening op het dak van het gebouw gesitueerd. Banqueting en evenementen De evenementenmarkt is onder invloed van de crisis vanaf 2008 zwaar onder druk komen te staan. Voor een succesvolle exploitatie is een aantal voorwaarden, zoals goede bereikbaarheid en parkeergelegenheid noodzakelijk. Een expliciet en vervreemdend gebouw als De Vasim is daarbij een extra onderscheidend kenmerk. Afhankelijk van de uitvoering en compleetheid van techniek of het eenvoudig kunnen aanbrengen daarvan zullen de verhuurmogelijkheden beter worden. Daarbij moet aangetekend worden dat de markt onder invloed van de herstellende economie weer beter wordt (echter niet zal terug keren op het niveau van voor 2008). In het schetsontwerp wordt nu al rekening gehouden met het multifunctionele gebruik. Het type evenement kan derhalve variëren van een bijzondere bruiloft (trouwlocatie) tot de presentatie van een nieuw model elektrische auto en van een grootschalige vergadering tot een personeelsfeest.

7. Educatie In haar educatieve activiteiten sluit het VrijheidsmuseumWO2 aan bij de actuele ontwikkelingen in het onderwijs. Het museum voorziet in de behoefte aan leermiddelen voor de vakken Geschiedenis en Maatschappijleer 1 + 2 binnen het VO en sluit aan op de kerndoelen in het primair onderwijs (PO). Voor wat betreft de museale vertaling van onderwerpen uit de canon is in een eerdere fase al afstemming bereikt met het Nederlands Openluchtmuseum. Dit museum wil bij de vensters op WO2 verwijzen naar het VrijheidsmuseumWO2. In de volgende fase zal intensief met organisaties voor cultuureducatie, onderwijsorganisaties, maar ook docenten, worden samengewerkt om het aanbod van het museum af te stemmen op de leerwegen in het PO en VO. Het leerplankader cultuuronderwijs dat de Stichting voor de Leerplanontwikkeling (SLO) en de Rijksuniversiteit Groningen vervaardigden onder de titel ‘Cultuur in de Spiegel’ is het uitgangspunt voor onze activiteiten. In dat kader worden de dominante cognitieve vaardigheden voor leeftijdsgroepen van 4 tot 18+ wat betreft het culturele (zelf)bewustzijn beschreven. Het pad gaat van de waarneming via de verbeelding en het conceptualiseren naar de analyse. Dat betekent dat de educatieve activiteiten die het VrijheidsmuseumWO2 ontwikkelt passen in een doorlopende leerlijn, opgebouwd langs dit pad. De activiteiten passen daardoor in wat de leerlingen kennen en kunnen en welk stadium van ontwikkeling ze bereikt hebben op het vlak van cultuuronderwijs. Het genoemde leerplankader beschouwt het cultuuronderwijs als het hart van alle onderwijs. Cultuur wordt in deze richtlijn opgevat als ‘een proces van denken en doen, waarbij mensen hun persoonlijke en collectieve geheugen inzetten om betekenis te geven aan een steeds veranderende omgeving. Cultuur zit niet ‘in’ de dingen, maar is de specifieke manier waarop mensen, in hun denken en handelen, betekenis geven aan de werkelijkheid.’1 In de visie van het leerplankader draait cultuuronderwijs om het ontwikkelen van cultureel zelfbewustzijn door te reflecteren. De aard en opzet van het VrijheidsmuseumWO2 past naadloos in deze actuele ontwikkelingen in het onderwijs. Dat wil


zeggen dat het niet alleen gaat om de ‘spullen’ uit de Tweede Wereldoorlog maar vooral om de reflectie op die periode en de keuzen die je op basis van gebeurtenissen uit het verleden in het huidige tijdsgewricht kunt organiseren. 1

Cultuur in de Spiegel in de praktijk, een leerplankader voor cultuuron-

derwijs, SLO 2014; pag. 11

Vanuit ‘hier en nu’ betekenis geven aan wat was Het VrijheidsmuseumWO2 beziet het begrip ‘vrijheid’ in historisch perspectief, met name gevoed door de Tweede Wereldoorlog. Het past bij de uitgangspunten van het museum om de verbinding te leggen met het ‘hier en nu’. Dat is ook het onderscheid dat de educatieve aanpak van dit museum verschillend maakt van dat van veel andere erfgoedmusea. Deze ervaringsgerichte aanpak geldt zowel voor het primair onderwijs als het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. De rode draad wordt gevormd door een voorbereiding vooraf op school, gevolgd door een bezoek aan het museum en reflectie op de daar opgedane ervaringen achteraf op school. Educatieve bezoeken aan het museum beginnen met een indringende ervaring op het eigen niveau rondom het thema ‘vrijheid’. Een deel van de Boulevard van de Vrijheid wordt ingericht als ervaringsruimte. Daar ondergaan de bezoekers een spannende sensatie in de vorm van een verhaal waaraan zij zelf deelnemen en waar ze zelf richting aan kunnen geven. In samenwerking met de game-industrie maken we drie verhaallijnen voor verschillende leeftijdscategorieën: 8-12 jaar, 13-17 jaar en 18+. De ervaring die de leerlingen opdoen wordt gericht op het ontwikkelingsniveau dat bij de leeftijd past. De richtlijn van het SLO geeft daar duidelijke aanwijzingen voor. Het is essentieel dat leerlingen die een museum bezoeken iets meemaken. Ze moeten zelf onderdeel worden van de geschiedenis, voordat ze daar goed betekenis aan kunnen geven. In de multimediale ruimte van het VrijheidsmuseumWO2 ontkomen de leerlingen er niet aan zelf keuzen te maken in duivelse dilemma’s en ervaren wat de gevolgen daarvan zijn in het zich

51

ontspinnende verhaal waarin geen weg terug meer is. Opgeladen met deze ervaring gaan de kinderen en jongeren het museum in om daar soortgelijke ‘verhalen’ te vinden en de consequenties daarvan in de toenmalige samenleving te zien, uiteindelijk leidend tot de allesomvattende oorlog. Educatie over vrijheid begint op school. De introductie van een bezoek aan het VrijheidsmuseumWO2 wordt ondersteund door voorbereidende lessen, uitgevoerd door de eigen docent of leerkracht. Zij kunnen deze lessen inpassen in hun onderwijscurriculum of in vakgebieden zoals wereldoriëntatie, maatschappijleer, burgerschapskunde en geschiedenis. Het museum maakt in vijf leeftijdssegmenten voor elke leeftijdscategorie een serie van twee tot vier lesbrieven: - Primair onderwijs: Groep 3-5 en Groep 6-8 - Voortgezet onderwijs: Brugklassen, VMBO, HAVO, VWO - Middelbaar beroepsonderwijs: Niveau 1-4 Voorbeeld uitwerking educatieve lijn Het onderstaande voorbeeld geeft aan hoe de aan-

pak van educatie vanuit het VrijheidsmuseumWO2 vorm gegeven kan worden. Dit laat zien hoe de inhoud van het educatiepakket kan aansluiten bij het onderwijscurriculum van elke schoolsoort. Neem jongeren als voorbeeld. Een gelijksoortige aanpak kan gelden voor andere leeftijdsgroepen, uiteraard met aangepaste inhoud. Voor de leeftijdscategorie 13-17 jarigen wordt het thema dichtbij gebracht door te kijken hoe groepsgedrag dat uitmondt in groepsdwang karaktertransformaties kan bewerkstelligen bij vrijwel iedereen. Mensen denken graag dat de lijn tussen goed en kwaad ondoordringbaar en vast is, maar vrijwel alle mensen kunnen verleid worden om die lijn te overschrijden. Er zijn verschillende experimenten gedaan op dat vlak, waarvan een van de bekendste het Stanford-gevangenisexperiment is dat in 1971 door de Amerikaanse professor Philip Zimbardo werd uitgevoerd. Het experiment toonde aan dat mensen onder bepaalde omstandigheden tot gruwelijke dingen in staat zijn. Een soortgelijke, maar beperktere inhoud als van dit experiment kan verwerkt worden in de multimediale ervaring. Dat dit onderwerp actueel blijft en dat mensen tot alles in staat zijn wordt wel geïllustreerd

Het Stanford Prison experiment

Een groep van 24 doorsnee Amerikaanse jongens uit de middenklasse, die aan het begin van het experiment niet van elkaar verschilden, zou twee weken lang gesplitst worden in de rol van bewaker of gevangene in een namaakgevangenis. Het toeval bepaalde de rollenverdeling. Twaalf jongens mochten een uniform aandoen en kregen als opdracht: ‘zorg voor orde maar gebruik geen geweld’. De twaalf anderen kregen een gevangenisplunje aan. Zimbardo en zijn collega’s wilden weten wat er in zo’n sociale situatie kon gebeuren. Al snel gebruikten de ‘bewakers’ opdrukken met één hand op de rug als straf. Opstandelingen werden met de brandblusser neer gespoten, ook zich publiekelijk uitkleden was een straf. Eenzame opsluiting kon ook. De agressie van de bewakers werd sterker naarmate het onderzoek vorderde. Sommige bewakers hadden er lol in om de gevangenen zeer wreed te behandelen, als beesten. Niemand van de deelnemers zei tijdens het experiment: ‘Zo kan het niet meer verder.’ Op een bepaald moment gebeurden de mishandelingen ’s nachts, omdat ze dachten dat de onderzoekers dan niet zouden kijken. De meerderheid was niet langer in staat een onderscheid te maken tussen hun rol en hun eigen ik. In bijna elk onderdeel van hun gedrag, gedachten en gevoelens was er verandering te zien. Hoewel het de bedoeling was dat het experiment twee weken duurde, moest het na zes dagen worden afgebroken. Twee gevangen waren na een zenuwinzinking afgevoerd, één gevangene was in hongerstaking, een andere gevangene lag non-stop te schreeuwen in de isoleercel en de overige deelnemers gaven, afgestompt en apathisch, gehoor aan de bevelen van de bewakers.

52

door het verhaal van de Abu Ghraib gevangenis ten tijde van de oorlog in Irak, door de gebeurtenissen in Rwanda. Educatiepakket We noemen hier een voorbeeld van een educatief pakket voor de doelgroep 13-17 jaar. Voor andere leeftijdsgroepen ziet het er uiteraard anders uit. Educatief doel vanuit het VrijheidsmuseumWO2 is, inzicht te bewerkstelligen in de oorzaken van deze karakterverandering op drie niveaus: - aanleg van het individu; - omstandigheden waarin mensen terecht komen; - het systeem dat deze omstandigheden creëert. De activiteiten die dit doel dienen kunnen bestaan uit de volgende onderdelen: - voorbereidende lessen over groepsvorming, bijvoorbeeld door gebruik te maken van het voor jongeren aansprekende Engelstalige boek ‘Lord of the Flies’ van William Golding; - simulatiespel in de multimediale educatieve ervaringsruimte van het VrijheidsmuseumWO2. Er zijn soortgelijke experimenten ontwikkeld als het Stanford-gevangenisexperiment die een groep mensen, door ze te verdelen in ‘wij en zij’, in korte tijd tot vormen van gedrag kunnen brengen die zelfs voor henzelf ondenkbaar en zeker onverwacht zijn; - een bezoek aan het VrijheidsmuseumWO2 en/of één van de sitemusea met als opdracht te zoeken naar de parallellen met de eigen ervaring in situaties van oorlog en oplopende spanningen tussen groepen mensen. Dat kan in een verder verleden zijn, maar net zo goed te maken hebben met oplopende spanningen tussen Sjiitische en Soenitische moslims; - terugkoppeling op school naar aanleiding van de ervaringen met als doel weerbaarder te zijn tegenover ongewenste invloeden die gericht zijn op destructieve groepsvorming. Analyse van het achterliggende systeem en reflectie op het eigen handelen tijdens het museumbezoek. Voorzieningen Het museum beschikt over een multimediale ervaringsruimte om diepgaande eigen indrukken


rond vrijheid op te kunnen doen. De ruimte biedt veiligheid aan de leerlingen, is afgeschermd en bevat minimaal drie verschillende programma’s voor de belangrijkste leeftijdsgroepen. De ruimte is gemakkelijk om te bouwen voor allerlei ervaringsgerichte prikkels. Denk bijvoorbeeld ook aan de mogelijkheid de ruimte volledig te verduisteren om aan de hand van begeleiders afhankelijkheid van anderen te ervaren, zoals bij het Muzieum. Er is een aantal projecties, zodat de verbeelding op gang gebracht kan worden. De mogelijkheid bestaat dat deze multimediale ervaringsruimte onderdeel uit maakt van de andere ruimten, zoals de evenementenruimte. Het gedeelde gebruik van deze ruimte zorgt dan voor een hogere bezettingsgraad overdag en doordeweeks. Gezien de doelgroep is een investering verantwoord, om een uitzonderlijke ervaring te kunnen bieden. De verschillende educatiepakketten worden eenmalig ontwikkeld voor de verschillende leeftijdsgroepen. De voorbereidende lessen worden naar de school gestuurd. Op verzoek kan een deskundige docent de voorbereiding komen doen op de school. In deze pakketten wordt het educatief aanbod van de verschillende site-musea opgenomen. Voor de begeleiding van het schoolbezoek en de ervaringsgerichte activiteit in het museum is een deskundige docent aanwezig, aangevuld met goed opgeleide vrijwilligers. Bereik Om zo veel mogelijk scholen en leerlingen te bereiken werkt het museum nauw samen met de bestaande lokale, regionale en landelijke infrastructuur op het gebied van cultuureducatie. Het aanbod wordt opgenomen in de programma’s die de lokale bemiddelingsinstellingen maken voor het onderwijs. In Gelderland bestaan 22 lokale coördinatiepunten die scholen helpen aan goed cultuuronderwijs. In Limburg en Noord Brabant is de situatie iets anders, maar kunnen we ook een beroep doen op bemiddelende instanties. Er is een netwerk van de vertegenwoordigers waar de mogelijkheden van het museum onder de aandacht kunnen worden gebracht. Zo werkt het museum nauw samen met het bureau ‘Cultuur en School Nijmegen’ (CeSN) en met soortgelijke bureaus in

53

de wijde omgeving. Voor het provinciale bereik wordt samengewerkt met de nieuwe organisatie ‘Cultuurmij Oost’ die de provincies Gelderland en Overijssel bestrijkt. Daarnaast neemt het museum deel aan de landelijke netwerken voor erfgoededucatie en cultuureducatie, zodat het een centrumfunctie vervult in de educatieve vormgeving van het hele verhaal rond vrijheid en oorlog. De doelgroep jongeren krijgt speciale aandacht. Met name voor VMBO jongeren geldt dat ze met aansprekende praktische activiteiten geboeid kunnen worden. Daarin voorziet de opzet die we hanteren. Daarbij doen we een beroep op de combinatiefunctie Cultuur-Onderwijs, die bij CeSN gepositioneerd is. De ervaring van VMBO docenten is, dat het culturele aanbod nauw verbonden moet zijn met de vakken die op school gegeven worden. Dit gaat voor de activiteiten van het VrijheidsmuseumWO2 zeker op. Door de brede interpretatie van het thema vrijheid is de aansluiting bij bestaande onderwijsinhoud schier onuitputtelijk. Dat vormt een belangrijke troef om het onderwijs binnen te komen. Daarnaast onderhoudt het bureau van CeSN nauwe contacten met cultuur coördinatoren van alle schooltypen. Samenwerking met dat bureau bij het vervaardigen van het educatieve aanbod zorgt ervoor dat dit naadloos aansluit bij de gearticuleerde behoefte van de scholen. De opzet van het museum maakt het ook interessant voor bezoekers vanuit het Duitse achterland. Het cultuuronderwijs is daar iets anders georganiseerd dan in Nederland. De aanpak van dit museum sluit goed aan bij de onderwijsbehoefte in dat land. Die is sociaal-cultureel gericht en wordt in verband gebracht met tradities, waarden en normen. Reflectie op de eigen rol neemt er traditioneel een grote plaats in. De positionering van het museum als plek waar de waarde van vrijheid kan worden beleefd maakt de kans op een goed bereik in Nordrhein-Westfalen groter.

54

8. Gebied Vrijheidskwartier Unieke ligging Het VrijheidsmuseumWO2 wordt gehuisvest in De Vasim in Nijmegen. De locatie is bijzonder door de vergezichten over de Waal, de authentieke rauwheid van het industrieel erfgoed, de bijzondere architectuur van de Oversteek en de grootsheid en het no-nonsens karakter van het omringende industrielandschap. De locatie maakt onderdeel uit van gebiedsontwikkeling Waalfront, één van de zogenaamde sleutelprojecten van de provincie Gelderland. Met de komst van het VrijheidsmuseumWO2 kan de ontwikkeling van De Vasim en de directe omgeving, het ‘Vrijheidskwartier’ een krachtige impuls krijgen. Het Vrijheidskwartier kan zich ontwikkelen tot een bruisende, culturele en maatschappelijke hotspot in Nijmegen en vormt daarmee een goede overgang van de Waalfrontontwikkeling met voornamelijk woningen naar de achtergelegen industrie- en bedrijventerreinen. Plangebied Het Vrijheidskwartier bestaat uit De Vasim en de directe omgeving. Er wordt tevens naar de naastgelegen locatie gekeken (zogenaamde CP Kelco-terrein). Op dit terrein is de NV Kunstzijdespinnerij NIJMA in 1928 begonnen. Het terrein staat op dit moment te koop en is van een Amerikaanse eigenaar. Een herbestemming van dit terrein is uitermate belangrijk om het Vrijheidskwartier nieuw elan te geven, om het VrijheidsmuseumWO2 in de omgeving te verankeren, een gepaste uitstraling te verkrijgen en de Cultuurspinnerij voldoende ruimte te bieden voor continuïteit en uitbreiding van haar activiteiten. Concreet betekent dit dat het plangebied wordt begrensd door de Waal, Winselingseweg (oosttak), Waalbanddijk en Latensteinweg. Ontwikkelingsvisie Samen met de Cultuurspinnerij en de gemeente Nijmegen is nagedacht over de ontwikkeling van het Vrijheidskwartier. Dit is samengevat in een ontwikkelingsvisie. Deze visie geeft op hoofdlijnen de ambities weer en is een opmaat voor een verdere uitwerking in een ontwikkelingsplan, ontwerp openbare ruimte, beeldregieplan, bestemmingsplan en een gronden vastgoedstrategie. De ontwikkelingsvisie biedt heldere ruimtelijke


en financiële kaders waarbinnen ondernemers en investeerders aan de gang kunnen gaan en het Vrijheidskwartier tot ‘vrije’ ontwikkeling kan komen. Deze uitwerking en verdere ontwikkeling van het Vrijheidskwartier kan plaats vinden onder begeleiding van een regiegroep bestaande uit onder meer de Stichting VrijheidsmuseumWO2, de Cultuurspinnerij en de gemeente Nijmegen. In de kern komt de visie op het volgende neer: Het Vrijheidskwartier wordt een plek om te zien, voelen en beleven wat vrijheid betekent en biedt veel ruimte om hier zelf vorm en inhoud aan te geven. Dit door ruimte te bieden aan expressie, nieuwe ideeën en concepten. Door een actieve programmering van activiteiten en evenementen. Door functies te mengen, oud en nieuw te combineren en tijdelijke functies toe te staan. Door te kiezen voor een organische en geleidelijke ontwikkeling. Vrijheid komt dan tot uiting in een gevarieerd, kleurrijk en dynamisch gebied. Het Vrijheidskwartier kan daarmee een inspirerende plek worden voor ondernemers om te creëren, te ontwikkelen en te produceren en voor bezoekend publiek om te verblijven en te recreëren. Een plek die bovendien uitermate goed bereikbaar is op een unieke ligging: aan de Waal, dicht bij de binnenstad, op een historische plaats en in een industriële setting. Het VrijheidsmuseumWO2 en de Cultuurspinnerij zijn de aanjagers voor deze gebiedsontwikkeling. Ze geven het goede voorbeeld en weten de juiste ‘snaar’ te raken. Nieuwe investeerders worden verleid om actief te worden zodat het Vrijheidskwartier geleidelijk tot ontwikkeling komt. Om deze visie handen en voeten te geven is een viertal ontwikkeldoelen voor het Vrijheidskwartier geformuleerd waar gezamenlijk naartoe kan worden gewerkt: erfgoed als inspiratiebron, vrijheid zien, voelen en beleven, anders werken en ondernemen, de kracht van Waal en De Oversteek. Kortom, geen blauwdruk, maar een gezamenlijke ambitie van betrokken partners. En een ambitie om nieuwe partijen uit te dagen om mee te doen in de ontwikkeling van het Vrijheidskwartier.

55

Nijmegen op grote schaal (Nijmegen omarmt de Waal) DE VASIM VRIJHEIDSKWARTIER

Ruimte voor de Waal

Waalfront

Stadcentrum Nijmegen

Bestemmingenkaart

N

Waal activiteiten

sport & vrije tijd

cultuur

industrie

wonen

bedrijventerrein

Stedenbouwkundige aanhaking stad

Verbindingen met Vrijheidskwartier

N DE WAAL

BOU

LEV

ARD

WINSELINGSEWEG

Fiets/wandel boulevard Langzaamverkeersroute Doorgaand verkeer

56

W

AA

LB

AN

DI

JK

Voorbeelduitwerking Vrijheidskwartier

Bereikbaarheid en parkeren

Ontwikkelvlekken

Pleinen Vrijheidskwartier

Waal zone

20 Septemberplein

*

Erfgoed zone

P

Brug zone

P

VASIM

P

Evenement zone

P

VASIM

VASIM

Evenement plein terrace

relatie

Vrijheids plein

N

N


57

Ruimtelijke vertaling De ontwikkeldoelen zijn vertaald in een eerste aanzet voor een ruimtelijk kader bestaande uit een basis ruimtelijke structuur (de ruggengraat) en een aantal ontwikkelvlekken. De ruggengraat bestaat uit: - de cultuurhistorische DNA van het gebied met centrale elementen: De Vasim, enkele waardevolle NYMA-panden en de oude dijk / Winselingseweg; - een verankering van het gebied met de omgeving door middel van: het pad langs de Waalkade, de langzaam verkeersroute over Winselingseweg en de Waalbanddijk met snelfietsroute richting stad en aansluiting op de Oversteek; - de drie pleinen: Vrijheidsplein (aantrekkelijke ontvangstruimte VrijheidsmuseumWO2 en ontmoetingsplek van de stad met het Vrijheidskwartier), 20Septemberplein (open en parkachtige ruimte met herdenkingspunt, buitendijkse sfeer en optimale beleving van de Waal) en het Evenementenplein (een open, levendig en spannend industrieel plein voor evenementen en activiteiten). Uitgangspunt bij de ontwikkeling van deze basisstructuur is dat voortgebouwd wordt op de bestaande kwaliteiten en dat met een beperkt aantal esthetische toevoegingen het karakter van de verschillende plekken wordt versterkt. Bij nieuwe investeringen (van extra gebouwd programma) dienen de desbetreffende investeerders bij te dragen aan de verdere ontwikkeling van de publieke ruimte in het Vrijheidskwartier. Naast de ruggengraat zijn er vier ontwikkelvlekken geformuleerd. In deze ontwikkelvlekken is ruimte voor ondernemers, ontwikkelaars en investeerders om nieuwe functies c.q. bebouwing toe te voegen. Elke ontwikkelvlek heeft een unieke ligging en eigen karakter en heeft daarmee ook specifieke gebruiks- en ontwikkelingsmogelijkheden. In de ontwikkelingsvisie wordt op hoofdlijnen hierop ingegaan. In een vervolgtraject moet dit nader worden uitgewerkt. Brugzone De brugzone bestaat uit het Vrijheidsplein en het

58

20Septemberplein. Op deze pleinen kan nieuwe bebouwing plaatsvinden, mits dit uiterst zorgvuldig wordt ingepast. Nieuwe bebouwing dient: - gebruik te maken van de unieke kwaliteiten van de Oversteek (met mogelijkheden van aan- en onderbouw); - een ‘open relatie’ aan te gaan met de pleinen; - inhoud te geven aan een natuurlijke overgang van het Brugkwartier naar het Vrijheidskwartier - een goede entree/poort te maken tot het VrijheidsmuseumWO2. Dit programma kan diverse vormen aannemen, van paviljoens op het plein, onderen aanbouw van de Oversteek tot slanke lijnbebouwing langs het Brugkwartier. De uiting is in alle gevallen bijzonder en vraagt een zorgvuldig ontwerptraject. Evenementenzone Programma kan worden toegevoegd aan de noordwestrand van het plein. De noordrand kan vorm krijgen met losse bouwvolumes met een adres aan de oude dijk. Met een toekomstige herontwikkeling van het CP Kelco-terrein krijgt de Winselingseweg hiermee een eigentijdse invulling van de historische fabrieksstraat. In deze zone blijft de dijk, door de ruimten tussen de bouwblokken, nog goed waarneembaar en de dijk vormt een natuurlijke tribune naar het plein. De westrand volgt hetzelfde principe, maar geeft ruimte aan een groter aaneengesloten bouwvolume. Belangrijk is dat er zicht is op het industriële achterland en dat er voldoende bezonning aanwezig blijft op het Evenementenplein. Waalzone Herontwikkeling van dit gebied gaat uit van behoud en hergebruik van industriële panden en het toevoegen van nieuwe programma’s. Belangrijk hierbij is om de buitendijkse sfeer en het zicht (mede vanaf de dijkzone) op en verbinding met de Waal te behouden. Vanwege de omvang van het terrein en de vrije ligging in een grootschalig landschap kan er een aanzienlijk volume op het terrein gerealiseerd worden. De bebouwingsmassa heeft daarbij een kleine korrel, tussen de bebouwing liggen kleinere pleinen/groengebieden. Het

VrijheidsmuseumWO2 heeft een uitzichtpunt op de bovenste verdieping van het Vasimgebouw. Toekomstige bebouwing dient vrij zicht op de rivier niet te belemmeren. Erfgoedzone Het industrieel erfgoed en de herbestemming van deze panden (met de belangrijkste gebruikers VrijheidsmuseumWO2 en Cultuurspinnerij) zijn de aanjagers voor de ontwikkeling van het Vrijheidskwartier. Op het terrein van CP Kelco staan de oudste gebouwen van het voormalige NYMA-complex. De Watertoren is aangewezen als gemeentelijk monument. De oude gebouwen zorgen voor een unieke industriële sfeer. Zorgvuldig moet gekeken worden welke gebouwen (al dan niet tijdelijk) kunnen worden gerenoveerd en herbestemd. De Vasim vormt hierbij een spil in het gebied. Bij de herontwikkeling moet dit een alzijdige oriëntatie krijgen. De Boulevard van de Vrijheid vormt daarin het kloppend hart van het gebouw en het gebied.

gaat. Concepten die inspelen op het zien, voelen, beleven en creëren van vrijheid. Door juridische toevoegingen kan worden voorkomen dat functies te veel gaan neigen naar gangbare concepten, bijvoorbeeld met maximale bruto vloeroppervlaktes (bvo). Met afwijkingsbevoegdheden kan weer flexibiliteit worden ingebouwd om perfecte aanvullende concepten die op voorhand niet bedacht zijn of kunnen worden, toch een plek te geven in het Vrijheidskwartier. Een goed voorbeeld van deze werkwijze is het bestemmingsplan Havenkwartier in Deventer.

Functies De ontwikkelingsvisie Vrijheidskwartier richt zich op ruimtelijk dynamiek, functiemenging en organische groei. Dit is alleen succesvol als het bestemmingsplan ook ruimte biedt aan een diversiteit aan functies. Het voorliggende ontwerp bestemmingsplan Mercuriuspark moet hiervoor worden aangepast, waarbij de uitgangspunten uit de ontwikkelingsvisie leidraad kunnen zijn. Concreet betekent dit geen blauwdruk, maar vrijheid en flexibiliteit: voor het gebied en voor het Vasimgebouw. Een limitatieve lijst van functies die daarbij passen, is niet op te stellen. Het Vrijheidskwartier Nijmegen is namelijk een prima vestigingsplek voor bedrijvigheid, culturele, recreatieve en maatschappelijke functies, maar ook voor dienstverlening, horeca, hotel en detailhandel. Deze lijst is uiteraard niet zonder context: veel vrijheid kan worden geboden, bijvoorbeeld door ‘gemengde doeleinden’ in het bestemmingsplan te formuleren maar wel met de voorwaarde dat er voldaan wordt aan het ontwikkelingsconcept en de gebiedskarakteristiek van het Vrijheidskwartier. Belangrijk hierbij is een goede en zorgvuldige beschrijving. Bijvoorbeeld dat het om nieuwe (dus niet doorsnee) concepten


59

9. Gebouw VrijheidsmuseumWO2 Schetsontwerp Het VrijheidsmuseumWO2 heeft samen met de Cultuurspinnerij en de gemeente gewerkt aan een schetsontwerp voor De Vasim en de buitenruimte. Het schetsontwerp geeft een beeld van de uitstraling en vormgeving van het gebouw. Tevens is een ruimtelijk-functioneel ontwerp opgesteld met een vertaling naar plattegronden per verdieping, een ruimteverdeling, duiding van gezamenlijke ruimten en oplossingen voor interne en externe logistiek. De belangrijkste uitgangspunten van dit ontwerp zijn: 1. gebruik wordt gemaakt van de rauwe en industriële verschijning van het Vasim-gebouw en de buitenruimte. Beton, staal, glas, grote robuuste oppervlakten, weidse uitzichten over de Waal en de Oversteek: een sterke, no nonsens ondergrond waarop gewerkt en gevierd kan worden en die tegen een stootje kan. En die het bovendien mogelijk maakt om een museum voor een fractie van de reguliere museale kosten te realiseren; 2. het gebouw krijgt een iconische uitstraling. Met een eenvoudig visueel en architectonisch gebaar wordt een niet te missen landmark gemaakt. Het Vasim-gebouw krijgt een extra glazen opbouw op de ‘ventilatieschacht’, die de weg naar de vrijheid vorm geeft en tevens extra verhuurbare m² creëert voor een uniek restaurant op het dak met zicht over de Waal en de stad; 3. het gebouw krijgt een kloppend hart: de Boulevard van de Vrijheid. Op deze plek komen alle publieksfuncties van het gebouw bij elkaar, zowel van het VrijheidsmuseumWO2 als van de Cultuurspinnerij. Voor bezoekend publiek wordt dit een inspirerende plek om te verblijven, naar evenementen te gaan of mee te doen aan de diverse activiteiten; 4. uitgangspunt is één gebouwconcept: gekozen is voor een gebouw dat meer is dan een bedrijfsverzamelgebouw. Deze invalshoek is vertaald in een open gebouw met een centrale ontmoetingsplek en multifunctioneel inzetbare ruimten. Uitgangspunt is dat zichtbaarheid en ontmoeting leiden tot nieuwe ideeën, inspiratie, coproductie, synergie en vernieuwingen; 5. het gebouw wordt een aantrekkelijke werkplek: De Vasim wordt een plek voor de avontuurlijk

60

ingestelde ondernemers die afkomen op het authentieke karakter en die iets anders zoeken dan regulier. De werkruimten zijn uniek in sfeer, hoogte, grootte en flexibiliteit. De gedroomde eigen werkruimte kan hier maximaal worden ingevuld; 6. het gebouw is een verbindend element in het gebied: de Boulevard van de Vrijheid is een (semi)publieke ruimte die gelijkvloers het evenementenplein (met het terras op het westen) met het Vrijheidsplein en 20 Septemberplein verbindt. Voor grote festivals en evenementen kan hiermee de Boulevard van de Vrijheid een logisch deel worden van het geheel. Functies Het gebouw kent straks de volgende functies: het VrijheidsmuseumWO2, het IHC, de Cultuurspinnerij, de Boulevard van de Vrijheid met diverse publieksvoorzieningen (zoals exhibits, horeca, winkel, auditorium, evenementenhal, theaterfaciliteiten, documentatieruimte, workshopfaciliteiten, educatieruimten), een restaurant op het dak en een diversiteit aan werkplekken voor creatieve en culturele ondernemers. De werkplekken kunnen de vorm aannemen van kantoorruimten, studio’s en ateliers. Een limitatieve lijst van beroepsgroepen is niet op te noemen. Centraal staat de vrijheid in expressie, ideeën en concepten. Ingezet wordt op synergie van concepten en samenwerking tussen gebruikers van het pand. Voorbeelden: - (culturele) ondernemers en instellingen die samenwerken met of verbonden zijn met het VrijheidsmuseumWO2; - culturele ondernemers gericht op media en entertainment, zoals film- en video, uitgeverij, pers; - ondernemers gericht op kunsten, zoals podiumkunsten (muziek, dans, theater) en beeldende kunsten (fotografie, kunstuitleen, galeries); - creatieve dienstverleners op het gebied van mode, grafisch ontwerp, gaming, architectuur, marketing en nieuwe media; - dienstverleners gericht op leisure en vermaak, maar niet doorsnee concepten; - zakelijke dienstverlening, maar niet standaardkantoren in doorsnee concept.

Ruimteverdeling In tabel 6 is de ruimteverdeling tussen het VrijheidsmuseumWO2, de verhuurbare ruimte door het VrijheidsmuseumWO2, het Indisch Herinneringscentrum en de Cultuurspinnerij opgenomen. Daarbij is over de verschillende partijen een verdeling gemaakt in het (mede)gebruik van de gemeenschappelijke ruimten.

de zuidgevel. Daarnaast zijn er diverse bouwkundige aanpassingen nodig voor het inpassen van de museale presentatie (zoals een doorbraak op de begane vloer voor het tentoonstellen van het thema ‘wereldbrand’ en constructieve aanpassingen van de ventilatiekokers voor de thema’s vernietiging en weg naar de vrijheid). Nieuwe centrale voorzieningen worden geïnstalleerd voor warmte

Tabel 6: Ruimteverdeling in m² VrijheidsmuseumWO2

Cultuurspinnerij

IHC

Verhuurbaar

6.966

3.605

624

739

390

202

35

41

667

Totaal NVO

7.356

3.806

659

780

12.601

Totaal BVO

8.349

4.320

748

885

14.303

Totaal Gemeenschappelijk

Totaal

Bouwkundige uitwerking Het gebouw, ongeveer 60 jaar oud en als fabriek en cultuurcluster intensief gebruikt, moet geheel worden opgeknapt. Hiertoe moeten het casco en de technische installaties worden hersteld, aangepast en/of vernieuwd. Daarna kan het gebouw door het VrijheidsmuseumWO2, de Cultuurspinnerij en de andere gebruikers worden ingericht. GroupA heeft hiervoor het schetsontwerp van het gebouw bouwkundig nader uitgewerkt. Door Climatic Design Consult is geadviseerd op het gebied van klimatisering, duurzaamheid, branden geluidvoorzieningen. Croes Bouwtechnisch Ingenieursbureau heeft geadviseerd ten aanzien van de constructie. Hiermee ligt er een goede onderbouwing ten aanzien van de haalbaarheid en maakbaarheid van het gewenste ontwerp en een goede basis voor het opstellen van de bouwkundige kosten.

regeling en luchtbehandeling. Uitgangspunt hierbij is een sober niveau: in de winter is er bijvoorbeeld voldoende thermisch comfort, maar in de zomer zal - door het grotendeels ontbreken van koeling - de temperatuur meer afgestemd zijn op de specifieke eigenschappen van de afzonderlijke ruimten van het gebouw. Ook voor de elektrotechnische installaties worden nieuwe centrale voorzieningen aangelegd. Bestaande en nieuwe vloeren, plafonds en binnenwanden worden afgewerkt zonder dat het authentieke karakter van het gebouw verdwijnt. Voor de logistiek worden nieuwe routes, stijgpunten en sanitaire voorzieningen gecreëerd. Met name de toegankelijkheid voor mensen met een mobiliteitsbeperking vormt hierbij een bijzonder aandachtspunt. Na het gereed maken van het gebouw moet het VrijheidsmuseumWO2 de museale functies inrichten en de Cultuurspinnerij aan de slag gaan met de inrichting van haar ruimten.

Ten aanzien van de casco/het gebouw moeten de fundering, het betonnen skelet, het dak en de kozijnen worden hersteld en waar dat functioneel nodig is, voorzien worden van nieuwe openingen. De karakteristieke gevel wordt schoongemaakt. Op de begane grond worden aan de westen oostzijde grote ramen aangebracht. Dat brengt licht, lucht en sfeer op de Boulevard van de Vrijheid. De nieuwe glazen opbouw op het dak moet worden gemaakt met bijbehorende lift/trappenpartij aan

De ruimten voor de Cultuurspinnerij worden daarbij casco opgeleverd. Dit betekent dat de afwerking en installaties zich beperken tot het hoogst noodzakelijke (zoals herstel waar nodig, verwarming met radiatoren, ventilatie via te openen ramen en aansluitpunten voor elektra en water). Dit geldt ook voor de evenementenruimte en andere multifunctionele ruimten van de Cultuurspinnerij. In de verdere uitwerking van de plannen moet bekeken worden of het meer dan incidenteel


61

VrijheidsmuseumWO2

Kwaliteit van het bestaande – herkenbaarheid van het nieuwe

Doorsnede routing tentoonstelling – entrees

62

SNEDEN

00

Doorsneden

Impressie interieur begane grond

VRIJHEID


63

Plattegrond souterrain

64

Plattegrond begane grond


65

gebruik van deze ruimten (inclusief de Boulevard van de Vrijheid) voor publieksevenementen tot aanvullende maatregelen leidt (bijvoorbeeld t.a.v. vluchtwegen, luchtbehandeling, geluid). Daarbij heeft de Cultuurspinnerij de wens uitgesproken voor één permanente en vrij te programmeren evenementenruimte van 800 m² in plaats van de huidige meer geïntegreerde en multifunctionele opzet van evenementenruimten en Boulevard van de Vrijheid. In de uitwerking van het schetsontwerp naar voorlopig ontwerp en definitief ontwerp moeten partijen uitzoeken of dit inhoudelijk programmatisch wenselijk is en vervolgens ook ruimtelijk-functioneel is op te lossen.

66

10. Eigendomsverhoudingen Borging van gebouwconcept Om de juiste keuzes te kunnen maken t.a.v. eigendom en exploitatie moet eerst de principiële vraag worden gesteld hoe De Vasim/VrijheidsmuseumWO2 zich straks wil positioneren en hoe deze positionering geborgd kan worden. Dan zijn er in principe drie mogelijkheden: 1. De Vasim is een bedrijfsverzamelgebouw: partijen delen één dak, maar hebben verder geen binding met elkaar; 2. De Vasim is een plek waar VrijheidsmuseumWO2 en Cultuurspinnerij samenwonen en –werken: partijen zoeken zover mogelijk naar gezamenlijk gebruik en inhoudelijk-programmatische samenwerking, maar De Vasim blijft één gebouw met twee gezichten; 3. De Vasim wordt gepositioneerd vanuit één krachtig concept: partijen kiezen voor synergie vanuit één duidelijk en gedeeld concept. Afgelopen periode is optie 2 verkend en zoals in paragraaf 4.8 is beschreven lijken er aanknopingspunten te liggen. Het VrijheidsmuseumWO2 gaat echter een stap verder en kiest voor optie 3, omdat een succesvolle ontwikkeling van het VrijheidsmuseumWO2 alleen kan vanuit één krachtig vastgoedconcept. Dit levert de volgende voordelen op: - krachtige vormgeving van de ‘look& feel’ van het gebouw; - samenhang en duiding in de publieks programmering; - elkaar versterkende concepten en functies in het gebouw; - effectievere exploitatie van het gebouw (gebruik horeca en ruimten). Eigendom De Vasim Het gebouw kent straks twee hoofdgebruikers: Stichting VrijheidsmuseumWO2 en een collectief van culturele en creatieve ondernemers verenigd in de Cultuurspinnerij. Stichting VrijheidsmuseumWO2 gebruikt circa 2/3 van het gebouw en de Cultuurspinnerij 1/3. De gemeente heeft aangegeven eigenaar te blijven van het gedeelte van de Cultuurspinnerij en deze ruimte te verhuren aan de Stichting Cultuurspinnerij. Het andere deel verkoopt de gemeente aan de


Stichting VrijheidsmuseumWO2 tegen een overeengekomen vergoeding van € 1, -. Dit betekent dat voor De Vasim een vereniging van eigenaren (VvE) dient te worden opgericht die zorg draagt voor het onderhoud en alle andere gemeenschappelijke belangen van de eigenaren. Hiervoor dient een splitsingsakte en een huishoudelijk reglement te worden opgesteld. Eigendomsdeel VrijheidsmuseumWO2 Stichting VrijheidsmuseumWO2 kan er voor kiezen om het eigendomsbeheer (en exploitatie) onder te brengen bij een aparte stichting. Bij fusering van het Bevrijdingsmuseum Groesbeek kan ook het vastgoed van Groesbeek bij deze stichting worden ondergebracht. Mogelijke voordelen hiervan zijn: kostenbesparing, professionalisering en scheiding van taken. De beheerstichting krijgt het uitsluitende statutaire doel om het vastgoed in eigendom te beheren en te exploiteren op een non-profit wijze, louter in het belang van de museale instellingen en dus tegen een zo laag mogelijke, maar wel kostendekkende huur. Of dit een begaanbare weg is en inderdaad tot voordelen leidt, moet in de vervolgfase nader worden uitgezocht. Gebouwexploitatie De Vasim Voor een eenduidige sturing en borging van het gebouwconcept is het gewenst dat één partij de gebouwexploitatie en -beheer op zich neemt. Hierbij gaat het in principe om het planmatig onderhoud van het casco en centrale installaties en het facilitair, administratief en contractbeheer. Daarnaast kunnen ook de huurcontracten en afhankelijk van de demarcatie huurderstaken centraal op gebouwniveau gecoördineerd worden. Voor een succesvolle positionering van het VrijheidsmuseumWO2 en het bijbehorende gebouwconcept is het logisch dat deze verantwoordelijkheid bij de Stichting VrijheidsmuseumWO2 of een daarvoor op te richten beheerstichting komt te liggen. Eigendom terrein rondom De Vasim Onderdeel van de inbreng van de gemeente Nijmegen is het terrein rondom De Vasim. Dit terrein wordt gevormd door het 20Septemberplein, het Vrijheidsplein en Evenementenplein met de daar-

67

bij behorende ontwikkelingsmogelijkheden. Het eigendom hiervan kan als volgt worden ingevuld: 1. Gezien het intensieve gebruik van het Vrijheidsplein en Evenementenplein (met o.m. evenementen, activiteiten, kunst, introducerende expo’s, terras, parkeren, logistiek) is het wenselijk om het eigendom van deze pleinen over te dragen aan Stichting VrijheidsmuseumWO2. Dit betekent dat ook het beheer hiervan bij de stichting komt te liggen. De beheerkosten moeten vervolgens gedragen worden door de gebruikers van De Vasim. 2. Op het terrein komt ruimte voor ondernemers, ontwikkelaars en investeerders om nieuwe functies c.q. bebouwing toe te voegen. In hoofdstuk 8 wordt hierop ingegaan. Gedacht vanuit de kernactiviteiten en het beperken van het risicoprofiel van het VrijheidsmuseumWO2 ligt het niet voor de hand om het ontwikkelen en de uitgifte van grond bij de Stichting VrijheidsmuseumWO2 onder te brengen. In een vervolgfase kan gekeken worden of externe partijen (ontwikkelaars, beleggers) hier interesse in hebben. Echter gezien de specifieke opgave en het belang van een goede ruimtelijke regie op het concept Vrijheidskwartier is het wenselijk dat de gemeente deze taak op zich neemt en een deel van de ingebrachte gronden (de zogenaamde ontwikkelvlekken) uitneemt en voor haar risico ontwikkelt en uitgeeft. 3. Vooralsnog wordt er vanuit gegaan dat het eigendom van het 20Septemberplein bij de gemeente blijft. In de ontwikkeling van dit plein liggen mogelijkheden voor het realiseren van een open en parkachtige ruimte met herdenkingspunt. Dit concept moet met Nijmegen nader worden uitgewerkt en is ook mede afhankelijk van een toekomstige herbestemming van CP Kelco. In een vervolgstadium moeten over bovenstaande punten nadere afspraken worden gemaakt. Belangrijke aandachtpunten hierbij zijn: hoe kan effectief en krachtig regie worden gevoerd op de ontwikkeling van het concept Vrijheidskwartier, hoe wordt geborgd dat op de pleinen ook daad-

68

werkelijk alle ruimte komt voor het organiseren van evenementen en activiteiten en hoe wordt gezorgd dat bij nieuwe investeringen en gebouwd programma rondom en op het Vrijheidsplein en Evenementenplein de desbetreffende investeerders en eigenaren ook gaan bijdragen aan de verdere ontwikkeling en beheer van de pleinen.

11. Bevrijdingsmuseum Groesbeek 11.1. Van geschiedenis naar storyline ‘Het verhaal van de buren. In tijden van oorlog en daarna’ Het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek zal na samengaan met het VrijheidsmuseumWO2 een nieuwe organisatorische en inhoudelijke invulling krijgen, scherp afgebakend en afgestemd op het museum in Nijmegen en andere sites. Het toekomstige museum in Groesbeek is straks compact en modern. Het zal alleen een frontoffice hebben. Alle backofficefuncties zullen zijn ondergebracht in Nijmegen, evenals de fysieke hoedanigheid van depot, bibliotheek, werkplaats en het overgrote deel van opslag en kantoren. Nadrukkelijk zal ook de samenwerking met Duitsland worden gezocht, immers de nieuwe centrale thematiek is dermate grensoverschrijdend dat internationale coöperatie m.b.t. inhoudelijke samenwerking, investeringen en exploitatie grote kansen biedt. De mogelijkheden daartoe zullen worden onderzocht. Perspectief Het Bevrijdingsmuseum laat bezoekers de geschiedenis van burgers en militairen in de Nederlands-Duitse grensregio van onderen af beleven. Centraal staat de ervaring van de grensbewoners, evacuees en militairen die met elkaar in aanraking kwamen. De strategie en het verloop van de militaire operaties van 1944-1945 krijgen daarnaast hun plaats om te duiden waarom nu juist deze burgers in dit gebied het oorlogsgeweld over zich heen kregen. Tijd De focus ligt op de periode van september 1944 tot maart 1945, met nadruk op operatie Market Garden, de frontperiode en het Rijnlandoffensief. De gehele tijdslijn ziet er als volgt uit: Begin 1944 – Market Garden – Granatentijd – Rijnlandoffensief – Na de oorlog. Gebied Geografisch ligt de nadruk op het grensgebied tussen Nederland en Duitsland, waar de bevolking te maken kreeg met de twee grote militaire offensieven Market Garden en het Rijnlandoffensief, met de primaire nadruk op het Rijk van


Nijmegen en de Niederrhein. De focus verschuift daarbij tijdens Market Garden wat sterker naar de Nederlandse kant van de grens en tijdens het Rijnlandoffensief wat sterker naar de Duitse kant van de grens. In het gehele museum wordt naar een balans gestreefd tussen het Nederlandse en Duitse grensgebied. 11.2. Museale lijn Hieronder is de museale verhaallijn beknopt beschreven. 0: Proloog Korte introductie status quo: waar staan we tijdens WO2? 1: Leven onder het Nationaalsocialisme: januari 1944 – augustus 1944 Begin 1944 is de situatie in het Nederlands-Duitse grensgebied stabiel. Er zijn verschillen - de één ervaart een bezetting, de ander een dictatuur van eigen bodem - maar ook vooral overeenkomsten. Aan beide zijden van de grens is er sprake van censuur en repressie. Aan beide zijden heeft men moeten kiezen tussen verzet, passieve acceptatie of actief deelnemen aan de repressie. Aan beide zijden van de grens zijn grote groepen mensen uit de samenleving verdwenen. De joodse gemeenschap is gedeporteerd of ondergedoken. Duitse jongens moesten in dienst, Nederlandse jongens in de Arbeitseinsatz. Beiden hebben moeten kiezen tussen gehoor geven aan het bevel of onderduiken. In Duitsland zijn grote industriële steden regelmatig doelwit van geallieerde bombardementen, waardoor veel kinderen zijn ondergebracht op het platteland. Aan beide zijden is deze situatie alledaags geworden. Er is routine en het ‘gewone’ leven gaat door: voetbalstadions zitten vol, mensen gaan naar de bioscoop en naar muziekvoorstellingen, mensen worden verliefd, krijgen kinderen, maken plannen voor hun toekomst en hun verjaardag. In het Nederlandse grensgebied wonen nu al jaren Duitse soldaten en er zijn vriendschappen en relaties ontstaan met de Nederlandse bevolking. De voedselsituatie is niet slecht.

69

Op 22 februari 1944 wordt de relatieve rust doorbroken door het bombardement op Nijmegen, waarbij ook de omliggende dorpen en de Duitse Wehrmacht verliezen te betreuren hebben. Uit alle dorpen waren wel mensen die dag in Nijmegen vanwege het carnaval. In Nijmegen zelf werken bezetter en bevolking samen bij het blussen van de branden en het onderbrengen van de enorme aantallen gewonden en doden. Vervolgens komen er de berichten van D-Day en dat de geallieerden naderen. Maar de opmars stokt. In de zomer maakt de Duitse legerleiding plannen voor het verstevigen van de Westwall in de grensregio, waar begin september 1944 de eerste maatregelen voor worden genomen. Als de geallieerden dichter bij komen is er in Nederland Dolle dinsdag, maar de orde wordt hersteld. Nog weet de bevolking van de grensregio niet hoe dichtbij de oorlog binnen enkele dagen zal zijn. Sfeerwoorden: routine, dagelijks leven, voetbal, vermaak, onderhuidse spanningen, geheimen, angsten, verlies, verborgen, doden, gewonden, hulp, nieuws. 2: De Oorlog voor je deur: september 1944. 17 september 1944 komt de oorlog uit de lucht vallen. Er vinden bombardementen plaats ter voorbereiding op Operatie Market Garden, daarna vinden in het Rijk van Nijmegen, bij Arnhem en Eindhoven luchtlandingen plaats. Tegelijk trekt het grondleger vanaf de Belgische grens richting Nijmegen en Arnhem. Plotseling wonen de grensbewoners in een oorlogsgebied en moeten ze schuilen in hun kelders terwijl de soldaten boven hun hoofden om iedere meter moeten vechten. Aan de Duitse kant van de grens ziet men de landingen. Niet veel later worden net over de grens gelande geallieerde parachutisten geëxecuteerd. Duitse soldaten trekken door het gebied naar de frontlinie. Deze troepen zullen een grote tegenaanval vanuit het Reichswald uitvoeren. Centraal in dit hoofdstuk staat de strijd om het Rijk van Nijmegen en wat dit betekende voor de grensregio. Hierbij zal ook aandacht zijn voor de context: Hells Highway, de strijd om Arnhem en de reden voor operatie Market Garden. De persoonlij-

70

ke beleving van de gewone soldaat en de gewone burger zullen de boventoon voeren. Sfeerwoorden: geweld, chaos, granaten, wapens, vuur, parachutes, verrassing, hoop. 3: Bommen- en granatentijd: oktober 1944 – januari 1945. Na operatie Market Garden ligt de frontlijn ten oosten van het Rijk van Nijmegen aan de Nederlands-Duitse grens en loopt ten noorden van Nijmegen door de Betuwe. Door de trage strijd om de Schelde en het Ardennenoffensief zal deze situatie lang zo blijven. Tussen de grensbewoners ligt een frontlijn. Voor het Rijk van Nijmegen betekent dit de langdurige inkwartiering van soldaten, die intieme en vriendschappelijke banden tussen de bevolking en de soldaten tot stand brengt. De Amerikanen aan de frontlijn worden afgelost door Canadezen. De ontmoeting tussen culturen brengt zowel de soldaten als de burgers in contact met nieuwe gebruiken, nieuwe muziek en meer. Nijmegen is frontstad en hierdoor regent het met grote regelmaat granaten op de stad. Ook de omgeving krijgt het zwaar te verduren. Dorpen en steden worden geëvacueerd. Er vinden inundaties en overstromingen plaats. Stromen vluchtelingen zoeken een veilig onderkomen. Iedere dag vallen er slachtoffers. Ook aan de Duitse kant van de frontlijn krijgen de burgers het zwaar te verduren. De steden van het Rijnland worden zwaar gebombardeerd. De Volkssturm wordt opgericht en alle mannen tussen de 16 en 60 moeten in dienst. Dwangarbeiders graven loopgraven langs de frontlinie. Als de bombardementen zwaarder worden, worden steden geëvacueerd. Ook in de Duitse grensregio zoeken stromen vluchtelingen een veilig onderkomen. Sfeerwoorden: front, schuilen, kelders, doden, vuur, water, angst, vluchten. 4: Verschroeide aarde: februari 1945 – mei 1945. Als het Rijnlandoffensief van start gaat met Operatie Veritable breekt aan de Nederlands-Duitse grens de hel los. Met een kolossale hoeveelheid

troepen en middelen steekt de geallieerde troepenmacht de grens over. Superlatieven ontbreken om het geweld en leed dat volgt van burgers en militairen te beschrijven. In de twee maanden die volgen wordt het Rijnland veroverd. Centraal in dit hoofdstuk staat de strijd om de Niederrhein en wat dit betekende voor de grensregio. Hierbij zal ook aandacht zijn voor de operaties Grenade en Blockbuster. Hierbij zal veel aandacht zijn voor de persoonlijke ervaringen van geallieerde en Duitse soldaten, de kinderen en oude mannen van de Volkssturm, het maagklachtenbataljon en de stromen vluchtelingen. Tegelijk brengt de verplaatsing van het front vanaf eind maart 1945 voor het eerst rust in het Rijk van Nijmegen doordat de stad en omgeving buiten het bereik van Duitse artillerie komen. Als de westkant van het Rijnland in geallieerde handen is volgt de Rijnoversteek: Operatie Plunder en Varsity. Daarna trekken de geallieerden verder, richting Berlijn, richting het Roergebied en via het gebied boven de Rijn in Duitsland Noord-Nederland in. Uiteindelijk volgt VE-day. Sfeerwoorden: verschroeide aarde, staal, massa, modder, bloed, as, puin.

Duitse nationaliteit gedwongen de grens overgezet. De vraag of je ‘voor de Duitsers’ was of niet staat geregeld in Nederland centraal, maar wordt in het Rijk van Nijmegen nooit zo hard gesteld als in West Nederland. Wel speelt smokkel een grote rol in de grensregio en zijn er grenscorrecties door de Nederlandse annexatie-eisen. Met de jaren wordt de grens minder hard. De verboden zone verdwijnt en maakt plaats voor grensovergangen en grenscontroles. Uiteindelijk verdwijnen ook deze en worden door Europese samenwerking de grens in het landschap geheel onzichtbaar. Het proces van vervaging van de grens maakt herstellend contact mogelijk tussen de grensbewoners. De lange tijd verstoten Schlager en Duitse TV wordt weer populair aan de Nederlandse kant van de grens. Grensbewoners ontdekken dat ze elkaars dialecten nog steeds moeiteloos verstaan. In Ubbergen, Kranenburg, Ysselsteyn en Nijmegen wordt de oorlog herdacht door Nederlanders en Duitsers samen. Zowel de fysieke grens als de vraag ‘ben je nu Nederlands of Duits?’ wordt in het grensgebied van minder belang. Sfeerwoorden: opschudding, bouwen, begraven, grenzen, verzoening, samenwerking, vernieuwing.

5: Nog steeds buren: mei 1945 – heden. De eerste jaren na de oorlog blijven zware tijden en de grensbewoners leven te midden van puinhopen en grote tekorten. Een darmziekte-epidemie teistert het Duitse grensgebied. Tijdens de oorlog uit het gebied verdwenen burgers keren terug of blijken de oorlog niet overleefd te hebben. In de grensregio verrijzen militaire begraafplaatsen. Kinderen van Duitse en geallieerde soldaten groeien op. Door de Westverschiebung vestigen zich ook veel evacuees in het Duitse grensgebied die eerst oostelijker woonden. 1De bewoners van het Rijk van Nijmegen en de Niederrhein moeten na de oorlog opnieuw bepalen wat het betekent om grensbewoner te zijn. Direct na de oorlog zijn de grenzen tussen Nederland en Duitsland harder dan ooit. Door het grensgebied loopt een ‘Verboden Zone’. In Nederland wordt een deel van de mensen met de


71

Een grensoverschrijdend museum

Een grensoverschrijdend museum

72

Relatieschema

Doorsnede koepel


73

12. Organisatie Het VrijheidsmuseumWO2 is een professionele, ondernemende, culturele netwerkorganisatie. De opzet van het museum is gericht op een uitstekende, inhoudelijke uitvoering van de publieksfunctie en netwerkfunctie. Daarnaast is het museum - in afwijking van veel reguliere musea - sterk marketing en sales gedreven om zowel de (commerciële) events binnen te halen als de bezoekersaantallen te kunnen realiseren. De inrichting van de organisatie is efficiënt, effectief, maar ook flexibel. Het VrijheidsmuseumWO2 kiest voor een sobere formatie (een opbouw naar 21 fte in jaar 5), aangevuld met een flexibele formatie en een grote schare aan vrijwilligers. Ter vergelijking: uit de Museana database (2012) blijkt dat grote geschiedenismusea (> 139.000 bezoekers) gemiddeld 87 fte in vaste dienst hebben. Een nieuw museum zoals het Nationaal Militair Museum in Soesterberg heeft een opzet van ruim 30 fte. Het VrijheidsmuseumWO2 kiest bewust voor deze flexibele opbouw, om de vaste lasten voor de formatie zo laag mogelijk te houden en tegelijkertijd de organisatie in staat te stellen om snel en doeltreffend op nieuwe omstandigheden in te spelen. 12.1. Werkorganisatie vanaf 2017 Uitgangspunt is dat er een juridische fusie zal plaatsvinden met het Nationaal Bevrijdingsmuseum 44-45 te Groesbeek en dat een groot deel van de collectie van dit museum wordt overgedragen aan het VrijheidsmuseumWO2. Op de locatie Groesbeek zelf zal een betaalde kracht fulltime aanwezig zijn (locatiebeheerder), deze wordt ondersteund door vrijwilligers in de uitvoering van de taken. De overige taken voor de locatie Groesbeek (de backoffice functies) worden centraal uitgevoerd. De tabel op de volgende pagina laat de vaste formatie opzet zien. De locatiebeheerder Groesbeek is niet in de tabel opgenomen. Directie De directeur heeft als belangrijkste doelstelling het realiseren van het VrijheidsmuseumWO2 als belangrijke museale organisatie, hét netwerkmuseum op het terrein van WO2 en de actuele betekenis van vrijheid. De directeur is eindverantwoordelijk

74

voor alle activiteiten van het VrijheidsmuseumWO2. Naast algemene managementtaken zoals het vertalen van het bedrijfsplan naar concrete strategie, doelstellingen, projecten en plannen en de uitvoering daarvan ligt het accent van de taken op het als cultureel ondernemer verwerven van de benodigde extra gelden, actieve sponsoren fondsenwerving en het laten ontwikkelen van nieuwe en innoverende publieksactiviteiten. Het aansturen van de bouworganisatie is in de voorbereiding uiteraard ook een cruciale verantwoordelijkheid. Bedrijfsvoering De Manager Bedrijfsvoering leidt de facilitaire ondersteuning van het VrijheidsmuseumWO2 in goede banen. Deze afdeling omvat alle zaken op het gebied van PIOFAH (Personeel, Informatisering, Organisatie, Financiën, Administratie, Huisvesting). Belangrijk aandachtspunt hierbij is de verhouding tussen commerciële en culturele activiteiten. Ook vergt het ontbreken van structurele financiering een flexibele organisatie-opzet. Daarnaast heeft de afdeling bedrijfsvoering direct contact met de uitbater van de horeca en wordt vanuit deze afdeling de bewaking aangestuurd. Ook de kassa-/ receptiemedewerkers en de bureauondersteuning zijn hier gelokaliseerd. Collectie en onderzoek Collectie en onderzoek bestaat uit de aandachtsgebieden: documentatiecentrum, conservering en restauratie en de registratie. De afdeling beheert de verzamelingen van het museum en zorgt ervoor dat de staat van de objecten is gewaarborgd, de collecties wetenschappelijk ontsloten zijn en dat waar mogelijk en gewenst inkomsten worden gegenereerd. Onderdeel van deze afdeling zijn ook bijzondere projecten, zoals collectiepresentaties in het buitenland. Ook wordt nauw samengewerkt met de onderzoekers van de Radboud Universiteit. Het VrijheidsmuseumWO2 speelt daarbij een faciliterende rol. Presentatie De medewerkers presentatie dragen gezamenlijk zorg voor de ontwikkeling van tentoonstellingen, evenementen en educatieve programma’s. Ook

leveren de medewerkers een actieve bijdrage aan de ontwikkeling van de publieksstrategie van het VrijheidsmuseumWO2.

van de medewerkers van deze afdeling is volledig verantwoordelijk voor online media en de diverse multimedia applicaties. Ook worden de (commerciële) verhuuractiviteiten vanuit deze afdeling aangestuurd. Tabel 7 geeft de opbouw van de vaste en flexibele formatie weer.

Communicatie en Sponsoring Deze afdeling is verantwoordelijk voor de opzet en uitvoering van communicatiestrategie van het VrijheidsmuseumWO2 en ondersteunt de directeur bij de uitvoering van de sponsorstrategie. Focus ligt op het ontwikkelen van een innovatieve communicatie- en sponsorwervingsstrategie. Een Tabel 7: Formatie werkorganisatie Functie

2017

2018

2019

2020

2021

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4

Jaar 5

Directie

Directeur

1

1

1

1

1

Bedrijfsvoering

0,8

0,8

0,8

0,8

0,8

Facilitair

2

2

2

2

3

Bureau-ondersteuning/administratie

2

2

2

2

2

Kassa/receptie

2

2

2

2,5

3

Hoofd bedrijfsvoering

Collectie

Conservatoren

1

1

1

1

1

Techniek en registratie/database

1

1

1

1

1

Presentatie Programmeur

0,8

0,8

0,8

0,8

0,8

Producenten

0,8

0,8

0,8

0,8

0,8

Educatie

1

1

1

1

1

Vrijwilligerscoördinator

1

1

1

1

1

Floormanager

1

1

1

1

1

Communicatie/sponsoring

Marketing/Communicatie/PR

2

2

2

2

2

Sponsoring/Fondswerving/Relatiebeheer

0,8

0,8

0,8

1

1

Verhuur/sales

0,8

0,8

0,8

0,9

1,6

Totaal FTE Vast

18

18

18

18,8

21

Flexibele formatie Programmeurs

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

Producenten

1,3

1,3

1,3

1,3

1,8

Communicatie

1,8

1,8

1,8

2,3

2,3

Techniek

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

Totaal FTE Flexibel

4,1

4,1

4,1

4,6

5,1


75

Inhuur en uitbesteding Het VrijheidsmuseumWO2 is voornemens m.b.t. de volgende functies een inhuurrelatie aan te gaan: - bewaking; - schoonmaak; - boekhouding; - ICT. Met de horeca-exploitant wordt een pacht-constructie afgesproken. Flexibele capaciteit Afhankelijk van de gerealiseerde fondsen- en sponsorwerving zal het evenementenprogramma zijn vorm krijgen. Voor de uitvoering van deze programma’s wordt per event extra capaciteit ingehuurd. Hierbij kan het gaan om programmeurs, producenten, techniek of bijvoorbeeld om extra communicatiekracht voor een blockbuster, maar ook om gastvrouwen bij grote bedrijfsevents. In de exploitatiebegroting is hiervoor een separaat budget opgenomen. Vrijwilligers Voor de realisatie van een open, betrokken en gastvrije uitstraling van het VrijheidsmuseumWO2 is een enthousiaste en kundige vrijwilligersschaar van cruciaal belang. Vrijwilligers worden in elk geval ingezet in de winkel en als rondleider. Zij kunnen – afhankelijk van deskundigheid en interesse – ook ingezet worden voor bijvoorbeeld werkzaamheden met betrekking tot collectiebeheer, productie, educatie en communicatie. Bij de werving worden vrijwilligers uit alle doelgroepen gezocht uiteenlopend van scholieren tot gepensioneerden, allochtoon en autochtoon, mannen en vrouwen. De vrijwilligers zullen allemaal een scholing ontvangen voordat zij aan de slag gaan voor het VrijheidsmuseumWO2. 12.2. Werkorganisatie opbouwfase 2015/2016 De werkorganisatie zal er in de opbouwfase anders uitzien dan in de definitieve exploitatiefase. In de opbouwfase ligt de nadruk op: - fondsenwerving/sponsoring; - opbouw netwerkfunctie met andere WO2 musea en (toeristische) partners;

76

Tabel 8: Werkorganisatie opbouwfase Functie

2015

2016

Jaar -1

Jaar 0

1

1

0,8

0,8

Facilitair

0,1

Bureau-ondersteuning/administratie

1

1

Directie Directeur Bedrijfsvoering Hoofd bedrijfsvoering

Presentatie Programmeur

0,4

0,8

Producenten

0,8

Educatie

0,8

Vrijwilligerscoördinator

0,5

1

2

Sponsorwerving/communicatie Marketing/Communicatie/PR Sponsoring/Fondswerving/Relatiebeheer

0,8

0,8

Verhuur/sales

0,4

Totaal FTE Vast

5

9

- - - - - -

het neerzetten van het beeld van het VrijheidsmuseumWO2; werving vaste huurders en (commerciële) events/partijen; opbouw programma Boulevard van de Vrijheid; opbouw educatieprogramma; opbouw organisatie inclusief vrijwilligers; communicatie/publieksopbouw.

Tabel 8 geeft een beeld van de werkorganisatie in de opbouwfase. Dit is exclusief de bouwen inrichtingsorganisatie. Wel is er beperkte facilitaire formatie opgenomen i.v.m. de overdracht in het gebouw, de laatste weken rondom de oplevering. Daarnaast is 1 fte flexibel opgenomen, bijvoorbeeld i.v.m. noodzakelijke communicatie en/of productionele ondersteuning. 12.3. Bestuursmodel Bij de inrichting van het bestuursmodel van het VrijheidsmuseumWO2 wordt gewerkt langs de richtlijnen van de Code Cultural Governance. Goed bestuur en toezicht kenmerken zich door:

- duidelijkheid over het besturingsmodel en de daarbij horende verantwoordelijkheden; - integer en transparant handelen, met oog voor de belangen van alle betrokkenen (de stakeholders); - deskundigheid in bestuur en toezicht; - effectief bestuur en toezicht, waarover ook verantwoording wordt afgelegd; - effectiviteit in het realiseren van missie, doelstellingen en efficiënte besteding van (publieke) middelen. De code is ingericht aan de hand van de volgende uitgangspunten: - een bewuste omgang met de governance code; - een weloverwogen keuze voor het besturingsmodel; - duidelijke verdeling van taken en bevoegdheden tussen uitvoering, bestuur en toezicht; - onafhankelijkheid van het toezicht en het vermijden van belangenverstrengeling; - het waarborgen van deskundigheid en diversiteit in de samenstelling van de raad van toezicht; - een goed georganiseerde, onafhankelijke financiële controle; - publieke verantwoording door de organisatie.

adviezen te krijgen over de uitwerking en invulling van het museum. Gedacht wordt aan mensen uit de wetenschappelijke wereld, collega’s uit de museale sector of de wereld van de media. Maar er wordt ook gezocht naar mensen uit de evenementenbranche. De Raad van Advies komt circa 2x per jaar bijeen en adviseert de directie/bestuur. Bij de ontwikkeling van het bedrijfsplan is reeds gesproken met diverse potentiële adviseurs. Het Comité van Aanbeveling is de kring van beschermheren/vrouwen en vooral ambassadeurs van het museum. Het Comité van Aanbeveling komt in principe niet bijeen, wordt wel in alle publicaties van het museum genoemd en uitgenodigd voor alle bijzondere bijeenkomsten. De werving van de leden geschiedt formeel, door (de voorzitter van) het bestuur of door een van de stakeholders.

De definitieve keuze voor het bestuursmodel zal in een volgende fase worden gemaakt. De keuze is afhankelijk van omvang en omzet van de organisatie, maar dit zegt niet alles omdat complexiteit óók een rol speelt. Maar om een idee te geven: het advies van de commissie Wijffels voor een code voor de goede doelen (2005) gaf als indicatie voor de keuze voor een raad-van-toezichtmodel: een personeelsbestand van 15 fte en inkomsten van minimaal 2,5 miljoen euro. Voor het VrijheidsmuseumWO2 ligt een Raad van Toezicht model met een directeur-bestuurder dus voor de hand. 12.4. Comité van Aanbeveling en Raad van Advies In de volgende fase zal een Comité van Aanbeveling en een Raad van Advies voor het VrijheidsmuseumWO2 worden samengesteld. De Raad van Advies van het VrijheidsmuseumWO2 is bedoeld om van een uitgelezen gezelschap deskundigen


77

13. Exploitatie In dit hoofdstuk wordt de meerjarenexploitatie van het VrijheidsmuseumWO2 weergegeven. 13.1. Uitgangspunten Bij de exploitatieopzet zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd. Algemeen - Er vindt een juridische fusie plaats met het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 te Groesbeek. In de meerjarenexploitatieopzet zijn de kosten en opbrengsten van de locatie Groesbeek niet meegenomen. Uitgangspunt is dat de exploitatiekosten en opbrengsten van Groesbeek in de nieuwe opzet tegen elkaar weg zullen vallen. In het vervolgtraject moet een separate exploitatieopzet van Groesbeek worden gemaakt. - Er wordt binnen de investeringskosten een budget gereserveerd (risicoreserve) voor de eerste vijf jaar (zie paragraaf 13.3). - De kapitaallasten worden direct afgeschreven en komen dus niet ten laste van de exploitatie. - Er wordt niet afgeschreven op de museale inrichting, hiervoor worden t.z.t. nieuwe fondsen geworven. - Er heeft geen indexatie plaatsgevonden aan kosten en batenzijde. Prijsstijgingen moeten dus gecompenseerd worden in de opbrengsten. - Het museum wordt gerealiseerd zonder structurele steun van gemeente, provincie en vfonds. Een nationaal museum van behoorlijke omvang zonder structurele overheidssteun is in Nederland een unicum. - Uitgangspunt bij de exploitatieopzet van het VrijheidsmuseumWO2 is een museum met circa 200.000 betalende bezoekers, uitgroeiend naar een bezoekersaantal van 210.000 in jaar 4 en 225.000 in jaar 5. - Bij de berekening van de huisvestingslasten in dit hoofdstuk wordt alleen gekeken naar de huisvestingslasten van het VrijheidsmuseumWO2. Deze huisvestingslasten omvatten de huisvestingslasten van het museum, IHC en verhuurbare ruimte. De huisvestingslasten van IHC en verhuurbare ruimten worden rechtstreeks doorbelast aan de betreffende huurders.

78

Voor het IHC wordt tenminste een kostprijs dekkende huur gevraagd. De extra verhuurbare ruimten worden tegen marktconforme tarieven verhuurd, hetgeen een netto opbrengst voor Stichting VrijheidsmuseumWO2 oplevert. - In hoofdstuk 10 is aangegeven dat voor een succesvolle positionering van het VrijheidsmuseumWO2 en het bijbehorende gebouwconcept het logisch is dat stichting VrijheidsmuseumWO2 of een daarvoor op te richten beheerstichting de gebouwexploitatie en -beheer van het totale gebouw op zich neemt. Gemeente Nijmegen en de stichting moeten hier nadere afspraken over maken. 13.2. Meerjarenexploitatie De tabellen in dit hoofdstuk geven de beoogde exploitatieopzet voor de eerste vijf jaar van het VrijheidsmuseumWO2 weer. De cijfers worden per tabel toegelicht. Toelichting lasten Programma Het programmabudget bestaat uit twee componenten: - Tijdelijke exposities. In deze opzet wordt uitgegaan van een opbouw van het expositiebudget van € 200.000, - naar € 400.000, - per jaar, dit betekent 1 à 2 grote tijdelijke exposities per jaar. Per expositie is het budget minimaal € 100.000, -. Er kan uiteraard ook gekozen worden voor 1 grotere expositie van € 200.000, - die langere periode staat. Gedachte is dat er samengewerkt wordt met andere musea aan reizende exposities, zodat de kosten kunnen worden gedeeld. Als er incidenteel een grote blockbuster moet worden gerealiseerd dan is dekking door een opslag op de toegangsprijs mogelijk. De kosten en inkomsten hiervan zijn niet in deze begroting opgenomen. - Boulevard van de Vrijheid. Uitgangspunt is dat ook hier een opbouw plaatsvindt van € 200.000,- per jaar naar een budget van jaarlijks € 300.000, -. Bij deze activiteiten gaat het vaak om coproducties waaraan de coproducenten allen financieel bijdragen. Tabel 10 geeft een beeld van deze activiteitenkosten weer.

Tabel 9: Lasten Lasten Bedragen in €

2017

2018

2019

2020

2021

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4

Jaar 5

Programma

Tijdelijke exposities

200.000

250.000

300.000

400.000

400.000

Boulevard van de Vrijheid

200.000

200.000

250.000

300.000

300.000

Behoud en beheer Collectie

10.000

10.000

10.000

10.000

10.000

Onderhoud Museuminrichting

42.700

42.700

42.700

42.700

42.700

Vast

1.080.000

1.080.000

1.080.000

1.128.000

1.260.000

Flexibel

246.000

246.000

246.000

276.000

306.000

Diverse personeelskosten

84.500

84.500

84.500

89.000

91.000

Communicatie en sponsoring

310.000

310.000

310.000

325.000

335.000

Organisatiekosten

130.000

130.000

130.000

130.000

130.000

Personeel

Kosten gebouw

534.081

534.081

534.081

534.081

534.081

Inboedelverzekering museale inrichting

21.080

21.080

21.080

21.080

21.080

Huisvestingslasten

Beveiliging Totaal Lasten

100.000

100.000

100.000

100.000

100.000

2.958.361

3.008.361

3.108.361

3.355.861

3.529.861

Behoud en beheer Deze post omvat het behoud en beheer van de vaste collectie. Basis hiervoor is de collectie van Groesbeek, die grotendeels overkomt naar het VrijheidsmuseumWO2.

Dit betreft kosten voor dagelijks onderhoud, kleine herstellingen en vervanging van de meest essentiële zaken. Personeel - Kernorganisatie. Uitgangspunt is een sobere formatie, een model waarin de vaste formatie in vijf jaar van 18 naar 21 fte groeit (zie hoofdstuk organisatie) met een gemiddelde kostenomvang van € 60.000.- per fte. - Flexibele formatie. Het budget voor flexibele formatie is taakstellend. Uitgaande van € 60.000 per fte, gaat het hier om circa 4,1 fte in het eerste jaar tot 5,1 fte in het vijfde jaar.

Onderhoud Museuminrichting Deze post bevat de basisvervanging van de museale inrichting (inclusief exhibits op de Boulevard van de Vrijheid). Het betreft geen vervanging of grote gebreken. De museale inrichting en exhibits zijn onderhoudsarm. Er is een post van 1% van de investeringskosten met betrekking tot museale inrichting (€ 4,27 mln., zie tabel 18) opgenomen.

Tabel 10: Activiteitenkosten Boulevard van de Vrijheid Activiteiten Bedragen in €

Kosten

Kosten

Kosten

Aantal

Totaal

Totaal

Totaal

Totaal

Totaal

Jaar 1/2

Jaar 3

Jaar 4/5

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4

Jaar 5

500

500

500

40

20.000

20.000

20.000

20.000

20.000

Film Lezingen

1.500

1.500

1500

6

9.000

9.000

9.000

9.000

9.000

Theatervoorstellingen

2.500

2.500

2500

12

30.000

30.000

30.000

30.000

30.000

50.000

75.000

100000

2

100.000

100.000

150.000

200.000

200.000

550

550

550

20

11.000

11.000

11.000

11.000

11.000

2.500

2.500

2500

12

30.000

30.000

30.000

30.000

30.000

200.000

200.000

250.000

300.000

300.000

Bijdrage aan festival Workshops Concerten Totaal


79

In de praktijk zal het hier gaan om personen met tijdelijke contracten of freelancers die op projectbasis worden ingehuurd. - Diverse personeelskosten. De diverse personeelskosten hebben betrekking op personeelsverzekeringen, vrijwilligersvergoedingen/-kosten, reis- en verblijfskosten van personeel, opleidingskosten. Communicatie en sponsoring Gezien het grote aantal activiteiten van het VrijheidsmuseumWO2 is een passend marketingbudget noodzakelijk, ook om herhaalbezoek naar het museum te genereren. Gemiddeld besteden musea 2% van hun budget aan marketing, het VrijheidsmuseumWO2 gaat uit van ruim 8%. De budgetten zijn mede gebaseerd op ervaringscijfers van evenementen. Onderdeel van dit budget zijn de noodzakelijke sponsorbegeleidingskosten die samenhangen met het aantrekken van een grote groep sponsors en de overige kosten met betrekking tot relatiebeheer. Kantoorkosten In de organisatiekosten zijn de volgende onderdelen opgenomen: kantoorautomatisering, inhuur administratie, accountantskosten, kantoorartikelen, aansprakelijkheidsverzekering, telefoon, porti, representatie, contributies/lidmaatschappen, bestuurskosten, advieskosten. Het is een taakstellend budget. Huisvestingskosten De huisvestingskosten hebben alleen betrekking op het VrijheidsmuseumWO2. De huisvestingskosten bestaan uit drie componenten: - Exploitatiekosten m.b.t. het Vrijheidsmuseum-

WO2 van € 534.081. De post bevat de onderstaande componenten. In bijlage 2 worden deze kosten nader gespecificeerd. - Inboedelverzekering museale inrichting en collectie. Het verzekeringsbedrag wordt bepaald door investeringskosten in de museale inrichting (€ 4,27 mln., zie tabel 19) en de collectie, getaxeerd op € 1.000.000. Uitgangspunt is een verzekeringsbedrag van € 4 per € 1.000 waarde. - Separaat is een post van € 100.000, - voor beveiligingspersoneel (inhuur) toegevoegd. Dit is een post voor vaste bewaking in menskracht die tijdens de openingsuren van het VrijheidsmuseumWO2 aanwezig is. Toelichting baten Subsidies In de exploitatie is een structurele subsidie van het Rijk opgenomen. Om deze te verkrijgen is een forse lobby door de stakeholders en de stichting richting het Rijk noodzakelijk. Fondsen Aan Bureau Buiten is gevraagd een fondsenscan uit te voeren. De fondseninkomsten staan in verhouding tot de flexibele programmabudgetten. Uitgangspunt is dat maximaal 50% van deze kosten door fondsen worden gedekt. De thematiek en type programma’s zijn voor diverse fondsen interessant. De te realiseren fondseninkomsten zijn reëel. Bij lagere inkomsten kan het programma iets naar beneden worden bijgesteld. De fondsenspecialisten van Bureau Buiten gaan uit van € 318.000,gemiddeld per jaar. Er is geen rekening gehouden met bijdragen van vfonds, gemeente en/of provincie. In deze exploitatieopzet is uitgegaan van maximaal € 350.000,- (circa 10%) aan fondsbijdrage.

Tabel 11: Exploitatiekosten gebouw VrijheidsmuseumWO2 Bedragen in € Belastingen Verzekeringen

VrijheidsmuseumWO2

Verhuurbaar

IHC

58.228

6.192

5.219

16.238

1.726

1.455

Onderhoud

168.957

14.035

15.047

Energie

129.642

8.894

11.619

Beheerskosten

22.761

2.421

2.040

Schoonmaak

62.065

1.981

5.562

457.891

35.249

40.942

Totaal

80

Tabel 12: Baten Baten

2017

2018

2019

2020

2021

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4

Jaar 5

Subsidies (Rijk)

350.000

350.000

350.000

350.000

350.000

Fondsen

200.000

225.000

275.000

350.000

350.000

Sponsors

80.000

100.000

125.000

176.000

192.000

Entree

1.900.000

1.900.000

1.900.000

1.995.000

2.137.500

Winkel

104.000

104.000

104.000

109.200

117.000

Bedragen in €

35.000

35.000

35.000

36.750

39.375

Horeca museumbezoek events

31.500

31.500

31.500

31.500

31.500

extern restaurant/huur

54.000

54.000

54.000

54.000

54.000

servicekosten restaurant

6.914

6.914

6.914

6.914

6.914

verhuur bijeenkomsten

37.500

37.500

62.500

75.000

75.000

parkeren

90.000

90.000

90.000

94.500

101.250

verhuur kantoorruimte

29.760

29.760

29.760

29.760

29.760

Overig

servicekosten verhuur kantoorruimte

6.382

6.382

6.382

6.382

6.382

huur IHC

40.941

40.941

40.941

40.941

40.941

2.965.997

3.010.997

3.110.997

3.355.947

3.531.622

Totaal Baten

Sponsors Musea in Nederland hebben een gemiddeld percentage van sponsorinkomsten van 1%. Ook de grotere musea scoren niet hoger (Bron: Museana 2012). Echter met een goede, gerichte sponsoraanpak op hoog niveau, gericht op nationale en internationale bedrijven achten wij een percentage van 6% op termijn haalbaar. Omdat de omvang van de exploitatie van het VrijheidsmuseumWO2 relatief laag is wordt het absolute sponsorbedrag realistisch geacht.

tentoonstellingen kan dit overigens wel worden overwogen.

Entree-inkomsten Het bezoekersaantal loopt in de meerjarenprognose op van 200.000 betalende bezoekers in jaar 1 naar 210.000 in jaar 4 en 225.000 in jaar 5. Voor een inschatting van de netto toegangsprijs van het museum baseren wij ons op de second opinion van Idema. Hij stelt een prijs tussen de € 8,50 en € 9,50 voor. Gezien de ambitie van het museum nemen wij € 9,50 als uitgangspunt. Wij hanteren deze prijs ook als gemiddelde nettoprijs voor de betaalde events van de Boulevard van de Vrijheid. Voor de wisselexposities wordt in de exploitatie opzet geen toeslag gevraagd. Bij blockbuster-

Horeca Voor de inschatting van de horeca-omzet is advies gevraagd aan bureau Vijverborgh. In de horeca-omzet is de ‘losse omzet’ van de bezoeker aan de Boulevard van de Vrijheid niet meegenomen. In dit stadium zijn daar nog geen inschattingen van te maken.


Winkel Bij de netto-winkelinkomsten gaan we uit van een marge van € 0,52 per bezoeker. Dit is de gemiddelde marge van alle musea in Nederland (Bron Museana 2012). De marge varieert van € 0,32 voor alle Geschiedenismusea tot € 0,58 voor alle musea met meer dan 145.000 bezoekers tot € 0,42 voor de 8 grootste geschiedenismusea.

De horeca-omzet bestaat uit drie onderdelen: - daghoreca: we gaan uit van een bijdrage per museumbezoeker van € 0,175 per betalende bezoeker - banqueting en events: we gaan uit van een

81

Tabel 13: Servicekosten vaste verhuur Bedragen in €

Kantoorruimte

Restaurant

Totaal

circa 372 m²

circa 408 m²

780 m²

Energie

4.269

4.625

8.894

Beheerskosten

1.162

1.259

2.421

951

1.030

1.981

6.382

6.914

13.296

Schoonmaak Totaal

evenementenomzet van € 350.000, - per jaar voor partijen in huis, waarvan 60% bestaat uit Food&Beverage, waarover een afdracht moet plaats vinden van 15% - verhuur i.v.m. het restaurant op het dak: we gaan uit van een huuropbrengst van circa € 225, - per m² en een opzet van 80 zitplaatsen / 240 m². Deze huurprijs zit op een gemiddeld niveau voor Nijmegen. De totale m² voor de horeca zijn hoger, omdat de keuken, opslagruimte, hal, WC’s en gemeenschappelijke ruimten vooralsnog niet zijn meegeteld. Gekozen is voor een behoudende doorrekening. Tabel 13 laat de toerekening van de servicekosten zien. De specificatie van deze kosten is terug te vinden in bijlage 2. Parkeren Er kan geparkeerd worden op het terrein van het VrijheidsmuseumWO2. Uitgangspunt zijn de inschattingen van Brinkgroep en Berenschot. Brinkgroep gaat uit van een 25% auto’s per bezoeker, Berenschot van 20%. Netto parkeergelden worden door Brinkgroep geschat op € 2,50 per auto, door Berenschot op € 1,50 per auto. Zowel voor het percentage als voor de nettoprijs hebben wij het gemiddelde hiervan genomen.

vaste huurders: Stichting Liberation Route Europe: maximaal 5 werkplekken dus circa 75 m². Andere optie is wellicht: Stichting Musea en herinneringscentra 40-45 (1 werkplek voor 1 dag per week). In de huidige gebouwopzet is in totaal 310 m² verhuurbare kantoorruimte beschikbaar. Gezien de beperkte omvang van de verhuurbare kantoorruimte wordt uitgegaan van volledige verhuur met ingang van 2017. Voor de inschatting van de inkomsten uit verhuur wordt uitgegaan van 372 NVO (310 m² plus 20% bijkomende gemeenschappelijke ruimten). IGG schat een marktconforme kale verhuurprijs van € 80, - per m² reëel. Servicekosten kantoorruimte De servicekosten voor de kantoorruimte worden op dezelfde manier berekend als de servicekosten voor het restaurant, zie bijlage 2. Huur IHC Voor de IHC wordt een kostprijs dekkende huur in rekening gebracht, bestaande uit een vast gedeelte (kale huur) die de eigenaarslasten dekt en een flexibel deel (servicekosten) die de kosten voor specifieke diensten en leveringen van de gebouweigenaar aan de huurder dekt (zoals het gebruik van warmte, water en elektra, schoonmaak, zie bijlage 2). Saldo Baten en Lasten Tabel 14 geeft het saldo van de baten en de lasten weer.

Verhuur kantoorruimte Er zijn enkele gesprekken gevoerd met potentiële

Tabel 14: Saldo Baten en Lasten Lasten

2017

2018

2019

2020

2021

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4

Jaar 5

Totaal Lasten

2.958.361

3.008.361

3.108.361

3.355.861

3.529.861

Totaal Baten

2.965.997

3.010.997

3.110.997

3.355.947

3.531.622

7.636

2.636

2.636

86

1.761

Bedragen in €

Saldo

82

13.3. Risicobuffer In deze paragraaf wordt gekeken naar de robuustheid van de cijferopstelling en de gevoeligheid van de cijfers voor verschillende indicatoren. De verschillende risico’s worden financieel vertaald. Tabel 15: Financiële risico’s Wat

Hoeveel

Effect

Periode

Bedragen in € Minder bezoekers

-25.000

266.125 per jaar

Minder bezoekers

-50.000

532.250 per jaar

Lasten

Hogere

100.000 per jaar

communicatiekosten

Baten Minder sponsoren

-50 %

Subsidie Rijk

0

336.500 over 5 jaar 350.000 per jaar

Minder fondsen

-30 %

420.000 over 5 jaar

Winkel omzet

-40 %

215.280 over 5 jaar

Horeca omzet

-30 %

192.959 over 5 jaar

Overig

-20 %

227.733 over 5 jaar

Toelichting tabel Indicatoren Als gekeken wordt naar de internationale context is het gehanteerde bezoekersaantal wellicht conservatief ten noemen. Hogere aantallen zijn denkbaar. De gevoeligheid van de exploitatie voor bezoekersaantallen is echter hoog door de opzet van de exploitatie, met beperkte overheidssteun en relatief hoge sponsorinkomsten. De entree-inkomsten bepalen voor meer dan 60% de inkomsten, maar de aantallen hangen ook samen met de winkel- horeca- en parkeeromzet. 50.000 minder bezoekers leidt direct tot een inkomstenreductie van een half miljoen euro. Lasten Een groot risico aan de lastenzijde betreft het communicatiebudget. Het is denkbaar dat na verloop van tijd blijkt dat een hoger communicatiebudget noodzakelijk is om de beoogde bezoekersaantallen te halen.


Baten - Minder sponsoren: het sponsorbedrag voor deze regio is fors. Het is denkbaar dat dit lager uitvalt. - Subsidie Rijk: er moet stevig ingezet worden op een bijdrage van het Rijk. Vooralsnog is de bijdrage en de omvang ervan onzeker. Geen bijdrage betekent direct € 350.000 minder dekking per jaar. - Minder fondsen: de fondsen zijn gerelateerd aan de flexibele programma’s en reëel ingeschat. Mochten er onverhoopt toch minder fondsen aanhaken dan is reductie van het programma mogelijk. - Minder winkelomzet: de winkelomzet is ingeschat op een gemiddeld bedrag per bezoeker. Afhankelijk van het precieze assortiment zal in de exploitatiefase blijken of dit juist is ingeschat. - Minder horecaomzet: de horeca-omzet is samengesteld uit diverse onderdelen (museumomzet, banqueting en verhuur). De realisatie is van veel factoren afhankelijk en daarmee een risico. De omzet is in de exploitatie conservatief ingezet. Vandaar dat een risicofactor van 30% wordt gehanteerd. - Minder overige inkomsten: dit betreffen inkomsten uit vaste verhuur, parkeren en incidentele verhuur. De precieze bezetting is nu nog niet vast te stellen, dus ook hier is een risico op leegstand en dus minder inkomsten. Tabel 16 geeft een inschatting van mogelijke risico’s in de eerste vijf jaar van de exploitatie van het VrijheidsmuseumWO2. De risico’s zijn divers van aard en omvang. Uiteraard kan er tussentijds bijgestuurd worden. Tabel 16: Risicobuffer Bedragen in € 1 jaar 50.000 of 2 jaar 25.000 minder bezoekers

532.250

50% sponsorinkomsten

336.500

Subsidie Rijk 2 jaar niet

700.000

50% winkel omzet

215.280

Horeca omzet

192.959

2 jaar hogere communicatiekosten

200.000

Overig

227.733

Totaal

2.404.722

83

Voor een solide, ondernemende organisatie die vooruit moet kijken en risico’s moet nemen ten einde omzet binnen te halen achten wij een risicobuffer noodzakelijk. Op basis van bovenstaande tabel gaan we in de investeringsbegroting uit van een risicobuffer 95% van de risico’s genoemd in tabel 16, dit komt neer op een buffer van gemiddeld circa € 450.000 per jaar voor een periode van 5 jaar. 13.4. Kostenreductie Met de risicobuffer kan de exploitatie van het museum in een periode van drie tot vijf jaar worden ‘ingeregeld’: schommelingen kunnen worden opgevangen en er is tijd om de bedrijfsvoering eventueel aan te passen binnen de doelstellingen van het VrijheidsmuseumWO2. Er is gekeken naar een fall back optie voor het geval dit na die periode toch niet is gelukt en de exploitatie van het museum moet worden aangepast om een blijvend tekort te voorkomen. Dat lukt met een scenario van forse kostenreductie. Dat betekent een aanpassing van de doelstellingen van het VrijheidsmuseumWO2, maar met minder sponsors, fondsen en zonder landelijke steun is dit financieel haalbaar en met beperkte risico’s. Het kostenreductiescenario is een scenario voor het VrijheidsmuseumWO2 met een kleinschaliger organisatorische opzet. Dit is in principe goed mogelijk: programmagelden, marketing, vaste en flexibele formatie kunnen worden gereduceerd. De begroting wordt daarmee sluitend, draait zoals meer musea in de sector voor een groot deel op entreegelden, zonder landelijke bijdragen en een lager bedrag aan fondsen en sponsors. Uitgangspunt is vestiging in het Vasimgebouw met gelijkblijvende huisvestingskosten. De internationale ambitie en allure komen echter onder druk te staan en kunnen niet worden waargemaakt. Er is dan sprake van een (boven-)regionaal museum. De landelijke functie vervalt. Hiernaast een exploitatieopzet. Uitgangspunt hierbij is totaal 145.000 bezoekers. Het museum kan als bovenregionale instelling wel blijven functioneren. Gelderland en Nijmegen krijgen hiermee een toevoeging aan het culturele en erfgoed palet, nog steeds een aantrekkelijke invulling voor het Vasim-gebouw en een aanjager voor het te 84

ontwikkelingen gebied. Mocht dit scenario aan de orde komen dat moet dit worden uitgewerkt in een nieuw bedrijfsplan. Tabel 17: Scenario kostenreductie LASTEN Bedragen in €

Programma Tijdelijke exposities

140.000

Boulevard van de Vrijheid

150.000

Behoud en beheer Collectie

10.000

Onderhoud Museuminrichting

42.700

Personeel Vast

630.000

Flexibel

120.000


65.000


150.000

Organisatiekosten

70.000

Huisvestingslasten Kosten gebouw

534.081

Inboedelverzekering museale inrichting

21.080

Beveiliging Totaal Lasten

40.000 1.972.861

BATEN Bedragen in € Fondsen

145.000

Sponsors

100.000

Entree

1.377.500

Winkel

75.400

Horeca

Museumbezoek

25.375

Events

15.750

Extern restaurant/huur

54.000

Servicekosten restaurant

6.914

Overig Verhuur bijeenkomsten

37.500

Parkeren

65.250

Verhuur kantoorruimte

29.760

Servicekosten verhuur kantoorruimte

6.382

Huur IHC Totaal Baten Saldo

40.941 1.979.772 6.911

13.5. Conclusie De analyse van dit hoofdstuk laat zien dat een kostendekkende exploitatie mogelijk is uitgaande van 200.000 bezoekers, met een groei naar 225.000, voor de vaste opstelling, de wisseltentoonstellingen en de evenementen op de Boulevard van de Vrijheid. Een minimale structurele bijdrage van het Rijk van ca. 10% van de exploitatie is belangrijk als basis. Er zijn risico’s verbonden aan deze exploitatie, zoals een analyse laat zien. In de investeringsbegroting (hoofdstuk 14) is een risicobuffer van € 450.000, - per jaar voorzien om de exploitatierisico’s van de aanloopjaren te dekken. Want het realiseren van het museum is een proces van inschatting en bijstelling dat, zoals bij elke onderneming, enkele jaren in beslag zal nemen. Afhankelijk van de kansen en risico’s die zich voordoen, neemt in elke fase de detaillering en zekerheid van de gehanteerde cijfers toe. De buffer is nodig om dat ondernemerschap goed waar te kunnen maken, om de schommelingen in de eerste jaren weg te nemen en bijsturing mogelijk maken. Het museum moet op deze manier in drie tot vijf jaar ‘ingeregeld’ zijn. Lukt dat uiteindelijk niet dan is een terugval optie een scenario van kostenreductie. Inhoudelijk is dit een forse verarming, maar het museum kan als bovenregionale instelling wel blijven functioneren en blijft voor Nijmegen en Gelderland een aantrekkelijke toevoeging aan het culturele/erfgoed palet.


85

14. Investeringsopzet 14.1. Inleiding IGG is voor dit bedrijfsplan ingeschakeld voor het beantwoorden van alle bouw-economische vraagstukken. Met betrekking tot de investeringen zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd: - het opstellen van de investeringsbegroting van de totale opgave; - het opstellen van de bouwkostenraming van het VrijheidsmuseumWO2/De Vasim; - het opstellen van de bouwkostenraming van het Bevrijdingsmuseum Groesbeek; - het ramen van de inrichtingskosten voor de buitenruimte van het VrijheidsmuseumWO2; - het bepalen van een ´indicatieve´ grondwaarde voor vastgoedontwikkeling in de ontwikkelvlekken; - het geven van inzicht in kosten voor aanvullende duurzaamheidsmaatregelen; - het inbrengen van expertise over gewenste bouworganisatievorm en aanbestedingsstrategie. 14.2. Uitgangspunten investeringskosten gebouw en omgeving Uitgangspunten VrijheidsmuseumWO2/Vasim Bouwkosten De bouwkosten bestaan uit een raming van de aanneemsom voor de renovatie van en aanpassingen in het Vasimgebouw. Als basis voor deze berekening heeft het schetsontwerp van GroupA gediend (zie hoofdstuk 9). De bouwkosten zijn verdeeld naar: VrijheidsmuseumWO2 en Cultuurspinnerij. Het VrijheidsmuseumWO2 is nader uitgesplitst in het IHC en de extra verhuurbare ruimten. De verdeling heeft plaatsgevonden met behulp van een demarcatie. Kosten worden op een aantal wijzen tussen de verschillende gebruikers verdeeld: - gebaseerd op de ruimteverdeling in het gebouw en in verhouding tot de totale vloeroppervlakte, waarbij algemene ruimten percentueel zijn toegedeeld aan de verschillende gebruikers; - verdeeld over de functies die van de betreffende ingreep gebruik maken; - daar waar één gebruiker gebruik maakt van een ingreep is deze direct toegedeeld.

86

De belangrijkste uitgangspunten voor de bouw zijn dat (zie verder de rapportage van IGG in bijlage 2): - gebruik wordt gemaakt van de rauwe en industriële verschijning van het gebouw. Dit betekent dat de aanpassingen in het gehele gebouw zo minimaal mogelijk blijven; - de gevel zoveel mogelijk in tact wordt gelaten en daar waar nodig wordt hersteld. Er komt een extra glazen opbouw op de ‘ventilatieschacht’ voor een eenvoudig visueel en architectonisch gebaar (en extra te verhuren m²). Het bestaande dak krijgt nieuwe dakbedekking en isolatie. Op diverse plekken komen nieuwe puien (mede voor daglichttoetreding); - de afwerking van de ruimten in De Vasim plaatsvindt op een basisniveau. De afwerking van de ruimten voor het VrijheidsmuseumWO2 (inclusief IHC en verhuurbare ruimten) gaat op diverse punten verder dan voor de ruimten van de Cultuurspinnerij. Voor het VrijheidsmuseumWO2 wordt bijvoorbeeld een gietvloer toegepast en de muren worden gestukt en gesausd. De ruimten voor de Cultuurspinnerij worden waar nodig opgeknapt, maar zullen grotendeels in huidige staat worden opgeleverd; - met betrekking tot de installaties is gekozen voor een basisopstelling. Het gehele gebouw kan gebruik gaan maken van stadsverwarming en verwarming met radiatoren. Uitgangspunt is geen koeling (op enkele specifieke plekken na). De Cultuurspinnerij wordt verder casco opgeleverd met aansluitpunten. Extra voorzieningen t.b.v. specifiek gebruik wordt door gebruikers zelf opgepakt. Het museum kent een gebalanceerde ventilatie en basisvoorzieningen voor elektra, verlichting en beveiliging. Dit betekent dat het museum een sober kwaliteitsniveau krijgt, dat wel afdoende wordt geacht; - de ambitie van een gemiddelde GPR-score van 7,5 voor energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde richtinggevend is geweest voor de technische uitvoering. Hierbij wordt het gebouw beoordeeld als een bestaand gebouw met nieuwe functies. Maatregelen die hieraan bijdragen zijn: verbeteren van de isolatiewaarde gebouwschil, hergebruik van de bestaande gebouw, beperken van het aantal

nieuwe materialen, eenvoudig installatieconcept waarbij geen koeling noodzakelijk is, gebruik van stadsverwarming. Inrichtingskosten Voor het VrijheidsmuseumWO2 zijn inrichtingskosten opgenomen. Tinker Imagineers heeft per ruimte hiervoor kengetallen opgeven. In deze inrichtingskosten zitten eveneens de ontwerp-, ontwikkelen realisatiekosten. Op basis van deze kengetallen en de netto vloeroppervlakten van de verschillende ruimten is een berekening gemaakt van de totale inrichtingskosten. Voor de ruimten van de Cultuurspinnerij, het IHC en de extra verhuurbare ruimten van het VrijheidsmuseumWO2 zijn geen inrichtingskosten berekend. Dit is aan de desbetreffende gebruikers zelf. Bijkomende kosten De bijkomende kosten bestaan uit de volgende onderdelen: - honoraria: betreffen alle kosten (bovenop de bouwkosten) die nodig zijn voor ontwerp, advies, bouwmanagement, toezicht op de bouw. Hiervoor zijn marktconforme percentages berekend over de bouwkosten. De kosten voor de opdrachtgever zijn hier niet in genoemd, maar opgenomen in ‘aanloopkosten organisatie’ (paragraaf 14.3); - aansluitkosten: betreffen kosten voor het aanvragen en verkrijgen van de diverse vergunningen, betaling van leges en het aansluiten op de nutsvoorzieningen; - prijsstijgingen: een inschatting is gegeven van de verwachte prijsstijgingen (indexatie van 2%) die mogelijk optreden tijdens de bouwvoorbereiding en realisatie. Onvoorzien Voor het onvoorzien zijn de volgende percentages opgenomen: - 2% over de bijkomende kosten; - 5% over de museale inrichting; - 5% over de bouwkosten t.b.v. programmawijzigingen; - 5% over de bouwkosten t.b.v. onvoorzien (zijnde onvoorziene omstandigheden van buitenaf).


Uitgangspunten terreininrichting Uitgangspunt bij de inrichting van het omliggend terrein is het handhaven en opschonen van de huidige situatie, enkele noodzakelijke functionele aanpassingen (bijv. ontsluiting van het terrein, toegankelijkheid voor mindervaliden, verlichting) met een beperkt aantal esthetische toevoegingen die het karakter van de verschillende plekken versterkt (schilderen van asfalt, beplanting, zitelementen). Ondernemers, investeerders, ontwikkelaars die nieuw gebouw programma op en rondom deze terreinen toevoegen, moeten financieel bij gaan dragen aan de verdere ontwikkeling van dit terrein. 14.3. Toelichting kosten Investeringskosten gebouw en omgeving De Vasim biedt naast het VrijheidsmuseumWO2 ook de Cultuurspinnerij onderdak. De totale bouwkosten bedragen circa € 685, - per m² BVO. In vergelijking met nieuwbouw van musea is dit uitzonderlijk laag (circa € 1.450 per m² BVO voor musea zonder bijzondere historische kunstcollectie). Zoals bij de uitgangspunten aangegeven heeft dit te maken met de sobere wijze van renoveren, beperkte aanpassingen en gebruik van basisinstallaties. Verder bezuinigen zonder grote conceptuele aanpassingen is niet of nauwelijks mogelijk. Tabel 18: Investeringskosten Vasim Onderdeel

Vrijheids-

Cultuur-

museumWO2

spinnerij

9.983

4.319

Totaal

Bedragen in € BVO’s m²

14.302

Grondkosten

1

-

1

Bouwkosten

7.811.183

1.951.217

9.762.400

Inrichtingskosten

4.269.483

-

4.269.483

Bijkomende kosten

1.830.137

414.699

2.244.836

Onvoorzien

1.031.195

203.416

1.234.611

14.941.999

2.569.331

17.511.330

Totaal (excl. BTW)

87

Het VrijheidsmuseumWO2 bestaat mede uit het IHC. De investeringskosten voor dit onderdeel zijn hieronder uitgesplitst. Tabel 19: Investeringskosten IHC Onderdeel

IHC

Bedragen in € BVO’s m²

748

Grondkosten

-

Bouwkosten

555.624

Inrichtingskosten

-

Bijkomende kosten Onvoorzien

130.181 73.351

Totaal (excl. BTW)

759.156

De kostenraming voor het inrichten van de buitenruimte is opgedeeld in het evenementenplein, Vrijheidsplein, 20septemberplein en de expeditie (noordzijde Vasim-gebouw). Tabel 20: Investeringskosten Buitenruimte Onderdeel

Kosten buitenruimte

Bedragen in € 20septemberplein

381.995

Vrijheidsplein

369.905

Evenementenplein

560.420

Expeditie

65.090 Subtotaal

1.377.410

Indirecte kosten

170.271

Extra post inrichtingsele-

100.000

menten (entree museum) Bijkomende kosten Onvoorzien Totaal (excl. BTW)

van de ruimten niet volledig in aftrek kan brengen op de btw-aangifte. Deze BTW vormt dan een kostenpost voor de stichting. In een dergelijk geval zijn er twee opties die de stichting dient te volgen: 1. dergelijke vrijgestelde verhuur pas laten aanvangen na afloop van het jaar van ingebruikneming of 2. onder voorwaarden kiezen voor btw-belaste verhuur (in dat geval moet de huurder de verschuldigde BTW over de huursom voor 90% of meer kunnen verrekenen op de BTW aangifte).

208.679 158.942 2.065.302

Verkoop regulerend beding Bij het verkrijgen van een onroerende zaak (De Vasim) is de verkrijger overdrachtsbelasting verschuldigd. De verschuldigde overdrachtsbelasting wordt berekend over de waarde in het economisch verkeer van de desbetreffende onroerende zaak. De waarde in het economische verkeer is ten minste gelijk aan die van de tegenpresentatie. Wordt de onroerende zaak overgedragen tegen de boekwaarde of € 1 dan is toch overdrachtsbelasting verschuldigd over de waarde in het economisch verkeer van de onroerende zaak. Dit is anders als de gemeente de onroerende zaak met een ‘verkoop regulerend beding ten gunste overdraagt’. Dan is slechts overdrachtsbelasting verschuldigd over de overeengekomen vergoeding. Het bedoelde verkoop regulerend beding houdt in dat in het geval van beëindiging van het gebruik of bij voorgenomen verkoop aan de onroerende zaak aan een derde de onroerende zaak eerst aan de gemeente moet worden aangeboden. Bij de overdracht van het eigendom van de gemeente Nijmegen van een gedeelte van De Vasim aan Tabel 21: Management bouw, realisatie en beheer

Verrekenen van BTW De Stichting VrijheidsmuseumWO2 kan alle BTW op de kosten van de aanpassing van het gebouw en de inrichting van het VrijheidsmuseumWO2 verrekenen op de BTW-aangifte omdat de stichting tegen een meer dan symbolische vergoeding entree heft, dat wil zeggen belast met BTW exploiteert. Verhuur van ruimten (door de stichting aan derden) is in beginsel vrijgesteld van BTW. Een gevolg daarvan is of kan zijn dat de stichting de inkoop-BTW die is betaald bij de bouw c.q. renovatie

88

Bedragen in € Opdrachtgeverschap, projectmanagement,

190.000

ontwerpregie Vraagspecificaties

50.000

Aanbestedingsprocedure

40.000

VVE en koopovereenkomst

30.000

Huurovereenkomsten

10.000

Inkoop van beheer

50.000

Meerjaren Onderhoudsplan

10.000

Financiële administratie

20.000

Totaal

400.000

Stichting VrijheidsmuseumWO2 wordt daarom een verkoopregulerend beding opgenomen. Investering aanloopkosten organisatie Organisatie bouw en realisatie De managementkosten voor de ontwikkeling van het gebouw en het opzetten van het beheer zijn als volgt samengesteld. Uitgangspunt is dat het voorliggend schetsontwerp de basis is voor de nadere uitwerking en dat er geen conceptuele aanpassingen meer nodig zijn. Dat houdt tevens in dat er geen grote wijzigingen meer plaatsvinden in het ruimtelijk-functioneel ontwerp en de demarcatie tussen het VrijheidsmuseumWO2 en Cultuurspinnerij. Werkorganisatie museum In de opbouwfase zal het museum, naast de realisatie van het gebouw, ook inhoudelijk moeten worden voorbereid. In hoofdstuk 12 werd een beeld van de organisatie in deze fase geschetst. Uitgangspunt is dat de opbouwfase 2 jaar in beslag zal nemen. In deze periode zijn belangrijke taken: - fondsenwerving/sponsoring; - opbouw netwerkfunctie met andere WO2 musea en toeristische partners; Tabel 22: Exploitatie werkorganisatie opbouwfase Lasten

2015

Bedragen in € Programma Educatiepakket

Jaar -1

Jaar 0

100.000

100.000

90.000

Vast

300.000

540.000

Flexibel

60.000

60.000


22.500

42.500


50.000

210.000

Organisatiekosten

32.500

65.000

Huisvestingslasten

8.000

10.500

573.000

1.118.000

Jaar -1

Jaar 0

Baten Bedragen in € Fondsen

50.000

50.000

Totaal Baten

50.000

50.000

-523.000

-1.068.000

Saldo


In deze periode zal ook aan placemaking worden gedaan, waarbij minimaal tweemaal per jaar een event zal worden georganiseerd. De verwachting is dat deze voor 50% gedekt kunnen worden door fondsen. De investering in het educatiepakket wordt geraamd op € 90.000, - (5 pakketten plus materiaalkosten). Onderstaande tabel geeft een indicatieve kostenopzet. Beperkte fondsenwerving voor dit programma is mogelijk. De totale kosten voor de opbouw worden ingeschat op 1,59 mln. euro. Gemaakte kosten De gemaakte kosten betreffen de kosten voor de verkenningsfase (1 en 2) en de definitiefase. Risicobuffer De berekening van de noodzakelijke risicobuffer is opgenomen in paragraaf 13.3. € 450.000, - per jaar voor periode van 5 jaar.

2016

Personeel

Totaal Lasten

- werving vaste huurders en (commerciële) events/partijen; - opbouw programma Boulevard van de Vrijheid; - opbouw educatieprogramma; - inrichting vaste presentatie inclusief bruikleenverkeer; - opbouw organisatie inclusief vrijwilligers; - communicatie/publieksopbouw.

14.4. Dekking Onderstaande tabel geeft een overzicht van de kosten van het VrijheidsmuseumWO2 en de dekking weer. Bijdrage betrokken financiers Gemeente, provincie en vfonds hebben in een eerder stadium reeds aangegeven te willen bijdragen aan het VrijheidsmuseumWO2. De bedragen zijn opgenomen in tabel 23, inclusief de gemeentelijke inbrengwaarde van het pand en buitenruimte. In de totale investeringskosten van De Vasim leveren de gemeente en vfonds bovendien bijdragen in de kosten die respectievelijk toe te rekenen zijn aan de Cultuurspinnerij en het IHC. Europese fondsen De inschatting van de mogelijkheden van fond-

89

sen uit Europa is lager dan in een eerder stadium voorzien. Europa heeft verschillende fondsen voor de onderwerpen waar zij beleid op voert. De meeste middelen zijn beschikbaar voor innovatie en economische ontwikkeling en voor duurzame ontwikkeling. Bij de inschatting van de hoogte van het beschikbare bedrag voor het VrijheidsmuseumWO2 hebben de experts van Bureau Buiten laten meewegen wat het potentiële belang van het VrijheidsmuseumWO2 binnen het betreffende programma kan zijn. Soms is wellicht meer mogelijk, afhankelijk van de uitwerking van het programma en van de politieke prioriteit bij de programmastuurgroep voor het VrijheidsmuseumWO2 als onderdeel van een grensoverschrijdend project. Van de fondsen die aansluiten bij de thema’s van het VrijheidsmuseumWO2 komt de totale potentiële bijdrage bruto op € 555.000 tot € 1.155.000. Hierbij moet in acht genomen worden dat: - alle bedragen zijn voor activiteiten op projectbasis. Dit kunnen ook investeringen in de eerste museale inrichting zijn. Voor bijdragen aan de exploitatie komt het VrijheidsmuseumWO2 niet in aanmerking; - voor projecten is cofinanciering noodzakelijk, deze mag niet komen uit Europese middelen. - voor het verkrijgen van de subsidie geïnvesteerd moet worden in het schrijven van de aanvragen, de verantwoording en de (Europese) samenwerking. De kosten hiervoor kunnen sterk uiteenlopen. De kosten worden door Bureau Buiten geschat op gemiddeld ongeveer 10 %. De netto potentiële bijdrage wordt door Bureau Buiten voorlopig op € 500.000 - € 1.050.000 geschat. Hoe groot de kans op financiering daadwerkelijk is hangt af van de manier waarop betrokkenen (bestuurders, projectontwikkelaars, ontwerpers) in staat zijn om de activiteiten te koppelen aan - bijvoorbeeld - ruimtelijke ontwikkelingsdoelen of bredere (economische) agenda’s, aan kunst, maatschappelijke ontwikkeling etc. En van de mate waarin het vervolgens lukt om projecten aan ‘potjes’ te koppelen. Voor (internationale) Europese fondsen geldt over het algemeen dat moet worden aangetoond dat het project

90

echt innovatief is, moet het voorstel kwalitatief hoogstaand zijn en moet (waar relevant) worden samengewerkt met sterke partners. Dat vraagt om de nodige strategische voorinvesteringen. Overige fondsen Er is een groot aantal private fondsen dat mogelijkheden biedt voor medefinanciering van met name projectmatige activiteiten. De uiteindelijke bijdrage is uiteraard mede afhankelijk van het doel waarvoor de aanvraag wordt ingediend, de kwaliteit van de aanvraag, de mate van concurrentie, etc. Over het algemeen geven fondsen aan geen exploitatietekorten te dekken, en ook niet te investeren in restauratiekosten. Daarop zijn een paar uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld het vfonds, dat op dit moment al nauw betrokken is bij het VrijheidsmuseumWO2. Bureau Buiten gaat vooralsnog uit van een totale bijdrage van € 750.000 van diverse fondsen. Sponsoring In deze definitiefase is al m.n. met Gelderse ondernemers gesproken. Dit leverde steun en enthousiasme op voor het initiatief, maar ook de constatering dat regionale steun eerder ‘in kind’ zal zijn, dan ‘in cash’, sowieso kent de regio een matig sponsorklimaat. Sponsoring vergt een lange termijn aanpak en moet voor het VrijheidsmuseumWO2 worden gericht op landelijke en ook internationale bedrijven die m.b.t. inhoud en waarden matchen met het museum. Het VrijheidsmuseumWO2 moet kunnen bijdragen aan doel en resultaten van een bedrijf. Dat kunnen marketingdoelstellingen zijn, social responsibilitydoelen of bredere organisatiedoelen. Eerste stap is het maken van een plan van aanpak voor de sponsoring op basis van dit bedrijfsplan gevolgd door een scan van het internationale bedrijfsleven op een mogelijke match. Het daadwerkelijk leggen van contacten met potentiële sponsoren met een propositie waarin duidelijk wordt wat het museum kan bieden moet met behulp van de (hoogste) bestuurders van de stakeholders en de stichting geschieden. Opvolging en uitwerking geschiedt door de werkorganisatie van de stichting,

Tabel 23: Totale investeringskosten en dekking Bedragen in € Kosten De Vasim

Dekking

Investering gebouw en omgeving

Gemeente Nijmegen

Inbrengwaarde gebouw en gebied Vrijheidsmuseum

4.500.000 Inbrengwaarde gebouw en gebied

4.500.000

14.941.999 Gemeente Nijmegen bijdrage in inrichtingskosten buitenruimte

1.700.000

Cultuurspinnerij

2.569.331 Subtotaal

6.200.000

Terreininrichting

2.065.302 Gemeente Nijmegen - kosten toe te rekenen aan Cultuurspinnerij

2.569.331

Subtotaal

24.076.632

Provincie Gelderland

Stads-regio contracten

2.000.000

Investering aanloopkosten organisatie

Provincie Gelderland - bijdrage VrijheidsmuseumWO2

4.000.000

Organisatie bouw en realisatie Werkorganisatie museum Gemaakte kosten Subtotaal

400.000 Subtotaal

6.000.000

1.591.000

741.813 vfonds

2.732.813 vfonds - bijdrage VrijheidsmuseumWO2

6.000.000

vfonds - kosten toe te rekenen aan de Indisch Herinneringscentrum

Risicobuffer

Subtotaal

Risicobuffer exploitatieverliezen eerste 5 jaar

750.000 6.750.000

2.250.000

Dekking financiers

Fondsenwerving

(Europese) fondsen

Overige fondsen

Subtotaal

Overige

Rijksoverheid

Sponsering

1.000.000

Subtotaal

2.500.000

Dekking van fondsen en overige bijdragen

4.300.000

Totale kosten

21.519.331 1.050.000 750.000 1.800.000 1.500.000

29.059.445 Totale dekking

25.819.331

Saldo

Overige dekking

20Septemberplein niet opnemen

stakeholders gemaakte kosten

stakeholders

Subtotaal

3.240.114

Saldo

0


-3.240.114 429.215 741.813 2.069.086

91

die daarvoor al in de aanloopfase wordt ingericht. Specifieke deskundigheid kan desgewenst worden ingehuurd. Omdat de doorlooptijd van dit traject lang zal zijn, moet de eerste stap, het maken van een plan van aanpak, al dit najaar worden gezet. Scan, maken van toegespitste proposities en uitwerking zal heel 2015 vergen, eerste resultaten moeten er dan begin 2016 zijn. Voor de investeringen wordt gestreefd naar 3 sponsors met een bijdrage van € 250.000, - en 10 sponsors met een bijdrage van € 10.000, -. In de exploitatiefase is het streven 8 sponsors in 2017 oplopend naar 12 sponsors in 2021, met een jaarlijkse bijdrage van € 10.000, - oplopend naar € 16.000, -. Rijksoverheid Een nationaal museum vergt ook nationale steun. Binnen de Rijksoverheid zijn er verschillende departementen met een verantwoordelijkheid voor musea. OCW is verantwoordelijk voor de meeste Rijksmusea, die overigens enkele jaren geleden verzelfstandigd zijn. Defensie beheert de, eveneens verzelfstandigde, Defensiemusea en VWS is het departement waar de veteranenzorg en bijv. de ondersteuning van de WO2-herinneringscentra onder vallen. Deze centra zijn binnen de kring van

oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra de enigen die landelijke steun genieten. De thematiek van het VrijheidsmuseumWO2 sluit goed aan bij programma’s rond burgerschap, WO2-educatie en versterking van het WO2-(kennis)netwerk. Het realiseren van financiële steun van de Rijksoverheid zal een stevige campagne vergen op het hoogste bestuurlijke niveau van stakeholders en stichting. De eerste contacten hierover moeten op basis van dit bedrijfsplan al komend najaar worden gelegd. 14.5. Conclusie Geconcludeerd kan worden dat op de totale investeringen van circa € 29 mln. er een zekere dekking is van € 21,5 mln., redelijk zicht is op dekking vanuit fondsen voor € 1,8 mln. en mogelijke bijdragen te verwachten zijn uit sponsoring en een bijdrage van de rijksoverheid van € 2,5 mln. Met deze dekking blijft er tekort van circa € 3,2 mln. Stichting VrijheidsmuseumWO2 stelt voor om hier als volgt mee om te gaan: - 20 Septemberplein vooralsnog niet inrichten en in de huidige situatie te laten. Het concept van dit plein kan later worden uitgewerkt. Tegen die tijd moeten hier dan alsnog financiële middelen voor worden gevonden. Dit leidt tot een reductie van de kosten van ruim € 4 ton.

Tabel 24: Risico’s en maatregelen Bedragen in € Risico’s (Europese) fondsen Overige fondsen Subtotaal Overige

bedrag

risico

risicobedrag

1.050.000

25%

262.500

750.000

50%

375.000

1.800.000

637.500

Rijksoverheid

1.500.000

60%

900.000

Sponsoring

1.000.000

50%

500.000

Subtotaal

2.500.000

1.400.000

Totaal

4.300.000

2.037.500

Maatregelen

Taakstellende bezuiniging gebouw

250.000

Taakstellende bezuiniging terrein

887.500

Risicobuffer 3 jaar i.p.v. 5 jaar

900.000

Subtotaal

2.037.500

-

Saldo

92

- De reeds gemaakte kosten komen - buiten de toegezegde gelden om - voor rekening van de stakeholders. - Extra bijdragen van de stakeholders ter dekking van het gat van circa € 2,1 mln. Onderdeel hiervan kan zijn een financiële bijdrage van de gemeente Nijmegen door een deel van de ingebrachte gronden uit te nemen voor de ontwikkeling van nieuwe functies. Risico’s en maatregelen Met deze bijdragen is er sprake van een kostendekkende investering. Om de risico’s op de bijdragen van derden van € 4,3 mln. beheersbaar te maken stellen wij een aantal optionele maatregelen voor. Zodat als slechts ca. 50 % van de fondsen en sponsors binnenkomt desnoods een bezuiniging mogelijk is op m.n. terrein en de risicobuffer. De ontwikkeling van het terrein wordt dan soberder uitgevoerd dan voorzien, terwijl de kwaliteit van gebouw en inrichting behouden blijft (zie tabel 24): 1. beperkte taakstellende bezuiniging in het gebouw. Zoals eerder is aangegeven valt op dit punt nauwelijks tot niet te bezuinigen, optie is om het beeldbepalende terras aan de zijde van het evenemententerrein te laten vervallen; 2. grote taakstellende bezuiniging in de inrichting van de buitenruimte. Dit betekent dat bij de doorontwikkeling van het Vrijheidskwartier een flinke bijdrage wordt verwacht van nieuwe investeerders en ontwikkelaars bij het toevoegen van extra functies; 3. de risicoreserve wordt voor 5 jaar naar 3 jaar verlaagd. De 3 jaar garantie blijft binnen de gestelde raadskaders van de gemeente Nijmegen. 14.6. Investeringskosten Bevrijdingsmuseum Groesbeek Uitgangspunten investeringskosten Groesbeek De investeringskosten voor Groesbeek zijn gebaseerd op een schetsontwerp van GroupA). Uitgangspunt hierbij is dat de huidige opstallen gesloopt worden, een nieuwe site museum gebouwd wordt waarbij de bestaande kelder gehandhaafd blijft. Belangrijk uitgangspunt is het bijzondere gebouwconcept dat de grens van Duitsland en Nederland markeert met zicht op het omliggende


Tabel 25: Investeringskosten Bevrijdingsmuseum Groesbeek Onderdeel

Kosten Groesbeek

Bedragen in € BVO’s M²

1.917

Grondkosten

30.000

Bouwkosten

2.970.836

Inrichting

1.389.559

Bijkomende kosten

715.314

Onvoorzien

380.868

Totaal (excl. BTW)

5.486.577

Bezuinigingsmoge-

858.979

lijkheid Totale investerings-

4.627.598

kosten

landschap. Uitgangspunten bij de berekening zijn: gebruik maken van een eenvoudige staalconstructie, gebruik van gekleurd beton met reliëf voor de buitengevel, hoogwaardige aluminium puien voor de open gevel, stalen buisprofielen voor de koepel, basisinstallaties voor klimaatregeling, verlichting en elektrotechnische voorzieningen. Investeringskosten Bevrijdingsmuseum Groesbeek Voor de nieuwbouw in Groesbeek is een schetsontwerp en ruimtestaat gemaakt. Dit is vertaald in een raming van de kosten. Daarnaast zijn de inrichtingskosten bepaald. De totale kosten komen op circa € 5,5 mln. Dit plan is binnen het gewenste programma en uitstraling geoptimaliseerd. Een verdere bezuiniging is mogelijk door grovere gevelpuien, dakrand verder te verlagen, m² terugbrengen naar 1700 m² waarvan 200 m² gebruik maakt van de al aanwezige kelder. Dit levert een besparing op van circa € 860.000,-, waardoor de totale investeringskosten uitkomen op circa € 4.6 mln. De investeringen in Groesbeek maken integraal onderdeel uit van het concept van het VrijheidsmuseumWO2. Dekking van deze kosten moet gevonden worden in investeringen van het vfonds, een eventuele bijdrage van de Provincie en externe fondsen.

93

15. Vervolgstappen De volgende stappen moeten worden gezet, na en deels parallel aan de komende besluitvorming in november.

1. Sponsorwerving Sponsorwerving is een zaak van lange adem. Daarom moet dit najaar al een plan van aanpak worden gemaakt. De eerstvolgende stap daarna is een bedrijvenscan. Het maken van toegespitste proposities, het benaderen van potentiële sponsors en de uitwerking van de proposities vergt heel 2015. Eerste resultaten moeten er dan begin 2016 zijn.

2. (Europese) Fondsenwerving Dit najaar worden de eerste fondsaanvragen voorbereid. Doorlooptijd bedraagt heel 2015, eind dat jaar/begin 2016 moeten resultaten bekend zijn.

3. Lobby richting het rijk Een Nationaal museum vraag nationale steun. Om een bijdrage van het rijk te verkrijgen zowel voor de investeringen in het gebouw als in de exploitatiefase moeten stichting en stakeholders direct een lobbytraject starten op hoog niveau.

4. VMWO2-community De opbouw van de VMWO2 community via de sociale media, met een council van bedrijven en een kring van vrienden, ambassadeurs en ondersteuners moet dit najaar worden voorbereid om begin 2015 direct ter hand te kunnen worden genomen.

5. Doorontwikkeling gebouw Doorontwikkelen van het gebouw en het concept voor het VrijheidsmuseumWO2 zal heel 2015 vergen. Resultaat eind 2015 is een aanbesteding gereed DO met bestek. Uitvoering van de bouw in 2016 kan pas starten als de benodigde fondsen, sponsors en bijdrage Rijk binnen zijn. De voorbereidingskredieten van de stakeholders worden op dit schema geënt.

6. Doorontwikkeling museale concept Voor het museale concept en de inrichting geldt eenzelfde schema: voorbereiding in 2015 t/m DO en vraagspecificaties, uitvoering in 2016 als de dekking compleet is. Voor de bouw en inrichting wordt een vol jaar gerekend.

94

7. Samenwerkingsovereenkomsten stichting en stakeholders In 2015 moet ook de samenwerkingsoverkomst tussen de stichting en de stakeholders worden opgesteld en vastgesteld, waarin alle aspecten van overdracht van het pand en de grond, de gebiedsontwikkeling, verbouwing, beheer en exploitatie van De Vasim en het terrein, de VvE, samenwerking met CS etc. zijn geregeld. Uitgangspunten van dit bedrijfsplan zijn daarvoor leidend.

8. Opbouw netwerkfunctie WO2-landschap Het komende half jaar moet de netwerkfunctie van het VrijheidsmuseumWO2 nader worden verkend en voorbereid, zodat deze bij de start van het museum in zijn volle omvang kan worden gerealiseerd.

9. Samenwerkingsafspraken horeca-exploitant Direct moet gestart worden met de voorbereiding van de aanbesteding van de horeca. De uitgangspunten en voorwaarden moeten worden vastgelegd. De beoogde horeca-exploitant moet passen binnen het concept maar ook kunnen meedenken over passende horeca bij dit concept.

10. Opstart museumorganisatie/placemaking In 2016 zal de museumorganisatie moeten worden voorbereid in personele zin, waaronder de werving en opleiding van vrijwilligers. Vanaf 2015 zal wel al aan placemaking worden gedaan, waarbij middels nieuwsbrieven, gerichte communicatie-acties en beperkte events het publiek bekend wordt gemaakt met het komende museum en zo gestart wordt met de publieksopbouw.

11. Opbouw programma In 2016 moet direct gestart worden met de ontwikkeling van het educatieprogramma en de programmering van de wisseltentoonstellingen en de events op de Boulevard van de Vrijheid. Het educatieprogramma moet voor de zomer van 2016 al bekend zijn bij de scholen wil het mee kunnen draaien in de educatieprogramma van schooljaar 2016/2017.


95

Bedrijfsplan Bijlage 1

VRIJHEIDSMUSEUM WO2 BELEVINGSVISIE

Vrijheidsmuseum WO2 | Belevingsvisie 24-07-2014 |

garderobe

Bovenaanzicht begane grond 01 03 2 INRICHTINGSPLAN 05 07 09 10(TINKER) 11 12 MUSEUM WO ARCHITECTUUR GELAAGDHEID IN INHOUD EN VORM ALS ONTWERP-UITGANGSPUNT Collectie MUSEUM WO2 INRICHTINGSPLAN IKONEN PERSONEN 04 06 08 02 ontvangst / kassa

roltrap

toiletten

lift

roltrap

1.

kantoor

intro

kantoor zone

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

recht van de sterkste

kantoor

kantoor

landhonger

kantoor

wereld brand

lift

zwarte schapen

crisis

kantoor zone

strijd en verzet

kantoor

kantoor

vernietiging

weg naar de vrijheid kantoor zone

vrijheid

wapentuig

inval en bezetting

Bovenaanzicht begane grond Doorsnede Bovenaanzicht begane grond Architectuur 01 03 2 INRICHTINGSPLAN 05 07 09 10 MUSEUM WO COLLECTIE Ikonen/Personen 1 MUSEUM WO2 INRICHTINGSPLAN HISTORISCHE THEMAS 04 06 08 02 garderobe

ontvangst / kassa

roltrap

toiletten

lift

roltrap

kantoor

kantoor zone

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor zone

kantoor

lift

intro

kantoor

kantoor zone

0 -1

kantoor

kantoor

recht van de sterkste kantoor

kantoor

kantoor

landhonger

kantoor

kantoor

wereld brand

kantoor

lift

zwarte schapen

crisis

Bovenaanzicht begane grond Doorsnede Bovenaanzicht begane grond 01 03 05

strijd en verzet

vernietiging

kantoor

kantoor

11


Het VMWO2 gaat niet uit van één communicatievorm,

12

vrijheid

zoals een collectie, architectuur of personificatie.

wapentuig

inval en bezetting

garderobe

kantoor zone

kantoor zone

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

Het combineert daarentegen alle bekende ontwerp-

ontvangst / kassa

depot

roltrap

documentatie centrum

toiletten

lift

roltrap

disciplines die van invloed zijn op de beleving van

garderobe

ontvangst / kassa

roltrap

toiletten

lift

07

roltrap

kantoor

intro

kantoor zone

kantoor

Collectie 01 MUSEUM intro 1 Historisch02 crisis

kantoor

kantoor

kantoor


kantoor

kantoor

landhonger

kantoor

wereld brand

09 kantoor zone

strijd en verzet

kantoor

10

11

kantoor

vernietiging


100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

WO2 INRICHTINGSPLAN 04 06 MUSEUM WO2 INRICHTINGSPLAN 04 06 08BELEVING EN OVERDRACHT 02 kantoor

kantoor zone

0 -1

kantoor

MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | ©

kantoor

kantoor

03

kantoor

kantoor

05

lift

kantoor


kantoor

kantoor

landhonger

07

kantoor

lift

zwarte schapen

inval en bezetting

09 PERSONEN 10 IKONEN strijd en verzet vernietiging 08 kantoor

kantoor zone

wereld brand wapentuig

kantoor

11

kantoor zone

weg naar de vrijheid

Doorsnede Bovenaanzicht begane grond Doorsnede 01 03 05 09 10 Bovenaanzicht begane grond 07 Ikonen/Personen 1 MUSEUM 01 03 2 INRICHTINGSPLAN 05 07 09 10 WO HISTORISCHE THEMAS 04 06 08 02 zwarte schapen

crisis

de bezoeker. Hiervoor wordt geput uit het beste dat

vrijheid

12

wereldwijde WO2 musea te bieden hebben (zie bijlage

vrijheid

Europese verkenning WO2 musea). Deze is laagdrempelig

wapentuig

inval en bezetting

garderobe

12

21

en aantrekkelijk zonder in plat vermaak te vervallen

ontvangst / kassa

depot

roltrap


toiletten

lift

garderobe

roltrap

en diepgaand zonder academisch te worden. Op de

ontvangst / kassa

roltrap

toiletten

lift

roltrap

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 476-89465-984365-3864-534465-984365-8634127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 58634-834-68534985674586710010910 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 29103892937812890471289479 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 48712948712489127498 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 12364789123648 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 7012648 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 7 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

11


intro

kantoor

kantoor zone

intro

kantoor

kantoor

kantoor zone

kantoor

kantoor

recht van de sterkste kantoor

kantoor

kantoor


kantoor

kantoor

kantoor

landhonger

kantoor

wereld brand wereld brand wapentuig inval en bezetting kantoor

lift

kantoor

1 0 Beleving/Overdracht crisis 02 -1 crisis 0

landhonger

kantoor

kantoor

zwarte schapen lift

04

kantoor

kantoor zone

kantoor

strijd en verzet strijd en verzet

kantoor zone

06

08

inval en bezetting

wapentuig

vernietiging

kantoor

kantoor

kantoor

vernietiging kantoor


11


12

zwarte schapen

hierna volgende pagina’s wordt deze gelaagdheid nader

12

vrijheid

beschreven en getoond.

kantoor zone

Doorsnede WO2 INRICHTINGSPLAN BELEVING EN OVERDRACHT -1MUSEUM Bovenaanzicht begane grond Doorsnede MUSEUM WO2 INRICHTINGSPLAN ALGEMEEN OVERZICHT depot

20

vrijheid


garderobe

ontvangst / kassa

depot

roltrap


toiletten

lift

roltrap


garderobe

21

ontvangst / kassa

roltrap

01

kantoor

kantoor zone

intro

kantoor

kantoor

03

toiletten

lift

05

roltrap

kantoor

kantoor

kantoor


kantoor

kantoor

landhonger

07

kantoor

wereld brand

kantoor zone

09 strijd en verzet

kantoor

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 476-89465-984365-3864-534465-984365-8634875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 58634-834-68534985674586710010910 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 29103892937812890471289479 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 48712948712489127498 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 12364789123648 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 7012648 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 7 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | © 10 11 kantoor

vernietiging

kantoor zone


1 Historisch 01 03 05 07 09 10 11 MUSEUM WO2 INRICHTINGSPLAN BELEVING EN OVERDRACHT Bovenaanzicht begane grond 04 intro recht van landhonger wereld 08 strijd en verzet vernietiging weg naar de vrijheid 06 02 1 de sterkste zwarte schapen 0 inval en bezetting brand wapentuig crisis -1 0 -1

lift

Bovenaanzicht begane grond 06 02 Bovenaanzicht begane04grond Doorsnede Bovenaanzicht begane grond Doorsnede

08

depot

kantoor

kantoor zone

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

ontvangst / kassa

depot

kantoor zone

kantoor

kantoor

garderobe

zwarte schapen

crisis

kantoor

wapentuig

kantoor

kantoor

kantoor

vrijheid

kantoor roltrap

kantoor

kantoor

kantoor toiletten

lift

kantoor

kantoor

kantoor zone

kantoor zone


kantoor

kantoor zone

roltrap

01

03

intro

kantoor

kantoor zone

kantoor

05


kantoor


kantoor

kantoor

kantoor

landhonger

garderobe kantoor

kantoor

kantoor

07

09

wereld brand

strijd en verzet

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-8634100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 58634-834-68534985674586710010910 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 29103892937812890471289479 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 48712948712489127498 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 12364789123648 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 7012648 7 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | © 10 11

kantoor zone

kantoor

vernietiging kantoor


ontvangst / kassa

roltrap

garderobelift

lift

toiletten

roltrap

ontvangst / kassa

roltrap

toiletten

lift

roltrap

01 03 2 INRICHTINGSPLAN 05 07 Doorsnede MUSEUM WO depot

intro

de sterkste recht van de sterkste

ontvangst / kassa

depot

02 crisis 02

roltrap roltrap

garderobe

04 zwarte schapen 04

landhonger

lift

06 inval en bezetting 06 toiletten

brand wereld brand 08 wapentuig

zwarte schapen

intro


kantoor

kantoor zone

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

inval en bezetting

landhonger

0 Bovenaanzicht beganezwarte grond schapen crisis -1 1 Doorsnede 1 0 -10 -11 kantoor

kantoor

kantoor

10 OVERZICHT

strijd en verzet

vernietiging

07

wapentuig

wereld brand

kantoor zone

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor

kantoor


100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | © 10 11

vernietiging

kantoor

kantoor zone

wapentuig

kantoor


09

kantoor

kantoor zone

lift


kantoor

18

vrijheid

12 vrijheid 12

vrijheid 19

12

23

vrijheid

kantoor zone

lift

depot

11

strijd en verzet

08

kantoor

inval en bezetting

12


08

01 03 05 Bovenaanzicht begane grond Doorsnede Bovenaanzicht begane grond Doorsnede 04 06 02 crisis


09 ALGEMEEN

20

kantoor zone

1 Beleving/Overdracht 04 06 08 02 wapentuig zwarte schapen inval en bezetting crisis 01 01 03 05 07 09 10 11 WO2 INRICHTINGSPLAN BELEVING EN OVERDRACHT -10MUSEUM intro recht van landhonger wereld strijd en verzet vernietiging weg naar de vrijheid

1

12

lift

kantoor

lift

-1

19

vrijheid

documentatie centrum kantoor

kantoor zone

inval en bezetting

12

kantoor

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948 476-89465-984365-3864-534465-984365-8634712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 58634-834-68534985674586710010910 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 29103892937812890471289479 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 48712948712489127498 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 12364789123648 7012648 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 7 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7


kantoor zone


18

garderobe

100109102910389293781289047128947948712948712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+6721671276127617168717681768127681276812768127167216721+67127+9127+1276 127612761276276127142716721371276512761276127612761276127127617271721672179216712761276127127617216871267821678127681276127561716 875642514586416879475498736534978650349560934659436590346504375643076543780563407856435084387503475948375084375-984365-93486 5-893465-983465-983465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746895734854376034709674309673409760349603

ontvangst / kassa

depot

roltrap

garderobelift

47609347603470-6734867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-349876-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-698 documentatie centrum 3476-89465-984365-3864-534465-984365-8634-58634-834-685349856745867100109102910389293781289047128947948712948

toiletten

712489127498123647891236487012648712064781264231874623187462378462387461327865873657813461534513436 351341463546846846846846846456465122975169127127127617618716721+67216712761276171687176817681 27681276812768127167216721+67127+9127+127612761276127627612714271672137127651276127612 761276127612712761727172167217921671276127612712761721687126782167812768127612756 171687564251458641687947549873653497865034956093465943659034650437564307654 3780563407856435084387503475948375084375-984365-934865-893465-983465-9 83465-9834658-34965-934865-983465-983465-983465-934685-346859-3746 89573485437603470967430967340976034960347609347603470-673 4867346908-437689-73498-67349-86743-986734-9867-34987 6-9843769-84376-894376-893476-984376-93487-6983 476-89465-984365-3864-534465-984365-863458634-834-68534985674586710010910 29103892937812890471289479 48712948712489127498 12364789123648 7012648 7

roltrap

ontvangst / kassa

depot

roltrap

lift


toiletten

roltrap

0 -1

01 intro 01

intro

03

depot

02 crisis 02 crisis

WO2 BidbookDEF inslagversie 10-06-2013.indd 12

recht van de03 sterkste recht van de sterkste

05 landhonger 05

04 zwarte schapen 04

landhonger

zwarte schapen

07 wereld 07 brand 06 inval en bezetting 06 inval en bezetting

09 09

strijd en verzet

wereld brand 08 wapentuig

strijd en verzet

MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | © 10 11 vernietiging weg naar de vrijheid MUSEUM WO2 | CONCEPT 23-05-2012 | © 10 11

vernietiging



12 23 vrijheid 12 22 vrijheid


08

wapentuig


23 10-06-13 13:25

2. EEN GELAAGDE 1E PERSOON ERVARING ALS DOEL

Het doel is een nog nooit eerder op deze wijze en schaal

vertoonde museale ervaring te creëren. Dit doen we door consequent een 1e persoonsperspectief te scheppen in

de bezoekersbeleving. De bezoeker is daarin niet zozeer afstandelijke beschouwer, maar juist actief betrokken bij

de geschiedenis. Net als destijds verkeer je in onzekerheid over de dag van morgen en over je geliefden in het

buitenland. Deze identificatie zorgt voor een krachtige persoonlijke verbondenheid, op cognitief, moreel en

emotioneel vlak. Hierdoor ontstaat een betekenisvolle of zelfs transformerende ervaring, die in elk boek over de belevingseconomie beschreven staat, maar in musea nog zelden wordt bereikt.


INHOUD


3. PRINCIPES UIT BOEKEN, FILM EN GAMES WORDEN VERTAALD NAAR LIVE ERVARING

Boeken, films en games zijn al decennia lang rijker en

geavanceerder dan ruimtelijke vertelvormen. Binnen de belevingsvisie voor het VMWO2 wordt geput uit allerlei methoden en technieken uit deze media. Ze kennen

bijvoorbeeld rijkgeschakeerde combinaties van feit en fictie die sterke overdracht garanderen en regie en

verhaaltechniek zijn zo goed ontwikkeld dat men precies

weet hoe een bezoeker mee te nemen in een beleving die zowel inhoudelijk als emotioneel raakt. Tijdens het lezen van een boek, het kijken van een film of het spelen van

een spel vereenzelvigen mensen zich vaak op zo’n manier dat overdracht geheel vanzelf gaat en ze opgaan in een

andere wereld. Dit is precies het soort ervaringen die we hier ook willen creëren, waarbij ook nog de voordelen komen van fysiek ervaarbare omgevingen.


4. ERVARINGSRUIMTES MET EENHEID VAN TIJD, PLAATS EN HANDELING

Zoals een film is opgedeeld in scenes, is het museum opgedeeld in ervaringsruimtes. Deze hebben net als

hun filmische tegenhanger een eenheid van tijd, plaats

en handeling. Hierbinnen bevindt men zich als het ware

steeds in een specifiek onderdeel van het grote verhaal, zonder kennis of ervaring van andere onderdelen.

Concreet krijgt de bezoeker op elk moment dan ook geen andere informatie dan de mensen uit die tijd. Tijdvakken

en locaties worden niet van een afstand beschouwd en er wordt dus ook niet vanuit onze huidige kennis

gereflecteerd op wat zicht toen afspeelde. Wel kunnen er net als in een film stappen of sprongen worden gemaakt naar hele andere ervaringsruimtes voor nieuwe

perspectieven met een eigen tijd, plaats en handeling. Zo blijft de ervaring levend, verrassend en zo authentiek mogelijk.


5. AFWISSELING VAN OBJECTIEVE EN SUBJECTIEVE OVERDRACHTT

De geschiedenis kan worden overgedragen door een

afwisseling van een 3e persoons met een 1e/2e persoons

perspectief. Het eerste kan door beschrijvende teksten of feitelijke historische documenten. Daarnaast kan de

geschiedenis ook worden overgedragen door het gebruik van historische 1e persoonsdocumenten of zelfs op

weloverwogen wijze door het invullen van gaten in onze

kennis met historische interpretatie. Het ene moment heeft de bezoeker kennis van de geschiedenis doordat hij/zij

dicht op de subjectieve ervaring zit. Op andere momenten

wordt die kennis vergroot door een wijder en/of objectiever beeld van de gebeurtenissen te tonen.


6. PERSOONLIJKE IDENTIFICATIE STAAT CENTRAAL

Mensen vormen een belangrijke bron om identificatie en daarmee betekenisvolle ervaring tot stand te brengen. Daarom spelen ze zowel binnen objectieve als binnen

subjectieve overdracht een rol om onderwerpen dichtbij

te brengen. Deze identificatie dient de bezoeker ook uit

te dagen om na te denken over z’n eigen overtuigingen,

handelswijzen en keuzes. Dit gebeurt niet als 21e eeuws dilemma, maar door natuurlijke verbondenheid met

de toenmalige situatie. Het voordeel van consistente

ervaringsruimtes en het 1e persoonsperspectief is dat

er een maximale inleving ontstaat in kennis, ervaringen en dus ook keuzes van die tijd. Juist het doorgaans gehanteerde alwetende 21e eeuwse perspectief verrtroebelt deze menselijke identificatie.


VORM


7. FYSIEKE SETTING ALS EVOCATIEVE ONDERGROND

Een cruciaal uitgangspunt in de belevingsvisie is dat

niet alles letterlijk, bewust en realistisch moet worden

gereconstrueerd. Juist subtiele en soms onopgemerkte factoren kunnen een goede bijdrage leveren aan de

beoogde ervaring. Zo spelen het gebouw en de nog aan te brengen fysieke omgeving een belangrijke rol in de

(on)bewuste bezoekersbeleving. De ruimtelijke setting

brengt mensen in de juiste mindset om het inhoudelijke verhaal op een meer evocatieve wijze te ervaren.

Een goed voorbeeld hiervan is het Joods museum in

Berlijn, waar architectuur een indringende ervaring oproept. Ook in het VMWO2 zal er een afwisseling zijn van strakke, benauwde, open en verwarrende ruimtes, die de bezoeker in een bepaalde staat brengen waardoor inhoudelijke overdracht effectiever is en dieper gaat.


8. AFWISSELING & COMBINATIE VAN SCENOGRAFIE EN MUSEOGRAFIE

Bovenop deze ondergrond zal een meer informatieve vormgeving worden aangebracht. Deze wordt goed

gedoseerd, om de fysieke ondergrond volop te laten

bijdragen. Een afwisseling van terughoudende en meer prominente vormgeving is voorzien. Daarnaast is het

goed om aan te geven dat het begrip ervaringsruimte

metaforisch is bedoeld en niet betekent dat we overal

geënsceneerde decors na gaan bouwen. De middelen

die nodig zijn om ervaringen invoelbaar te maken zullen gevarieerd zijn en bestaan uit zowel hele oude als hele

moderne media en technieken. We voorzien daarbij een combinatie van scenografische vormgeving, waarbij de

bezoeker zich meer in een belevingswereld waant, met museografische vormgeving waarin de bezoeker zich

bewust is van een expliciet vormgegeven museale setting.


9. AFWISSELING & COMBINATIE VAN GROTE GEBAREN EN INDIVIDUELE ONTDEKKING

Binnen de vormgeving die zo ontstaat zal er ook een afwisseling zijn tussen meer gezamenlijke en meer

individueel georiënteerde ervaringen. Aan de ene kant zal er ruimte zijn voor grote gebaren die direct een bepaalde sfeer oproepen en iconische kaders aanbieden. Aan de andere kant zal er ook gelegenheid zijn voor variatie in

de ervaring, doordat men individuele ontdekkingen kan doen. Het eerste is belangrijk om de hoofdlijn van de

geschiedenis over te dragen en gedeelde ervaringen

te genereren, het tweede zorgt voor meer persoonlijke

uitdaging en betrokkenheid en ook voor sociale uitwisseling tussen bezoekers.


10. COLLECTIE ALS ICOON EN ALS DECOR

De collectie speelt in al deze vormen een centrale rol

als fysieke getuige van historische gebeurtenissen.

De praktische vorm kan op allerlei manieren worden

ingevuld. In een meer museografische vormgeving kan een enkel topstuk als icoon fungeren. Binnen een individuele ontdekking kunnen objecten een illustratie zijn van een

specifiek thema of verhaal. Als onderdeel van een groot gebaar is het goed mogelijk dat de collectie juist door

z’n veelheid onderdeel wordt van de vormgeving zelf.

En binnen een scenografische setting kan de authenticiteit van objecten heel goed werken om mensen zich te laten inleven in een historische situatie. Zo speelt de collectie

altijd een hoofdrol en komt ze tot z’n recht op de wijze die het beste past.



Vrijheids- en Bevrijdingsmuseum Nijmegen / Groesbeek | Budgetraming definitief, 4 sptember 2014

Vrijheids- en Bevrijdingsmuseum Nijmegen / Groesbeek | Budgetraming [definitief] concept, 17 juli 2014

O P GES TE L D D O O R:

GEC ONTRO LEERD D OO R:

BE STAN DSN AAM :

O PD RAC H TGE VE R:

CON TAC TPE R SO ON:

D A T UM EN VER S IE:

Ir. A.S. Vonk, IGG Bointon de Groot J. de Wilde, IGG Bointon de Groot 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140717 Vrijheidsmuseum WO2 De heer W. Groote 4 september 2014, versie 2.0

igg bointon de groot | www.igg.nl pagina ii van iv | 4 september 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140723.docx

1

INHOUDSOPGAVE 1

INHOUDSOPGAVE

3

2

INLEIDING

1

2.1

Het project

1

2.2

Vraagstelling

1

2.3

Leeswijzer

1

3

4

5

6

INVESTERINGSKOSTEN

3

3.1

Verdeling

3

3.2

Opbouw investeringskosten

3

3.3

Bouwkosten

4

3.4

Inrichtingskosten

4

3.5

Bijkomende kosten

4

3.6

Onvoorzien

5

3.7

Financieringskosten

5

VRIJHEIDSMUSEUM WO2

6

4.1

Uitgangspunten

6

4.2

Demarcatie

9

4.3

Verdeling kosten

10

4.4

Investeringskosten

12

4.5

Bezuinigingen / benchmark

12

4.6

Duurzaamheid

13

BEVRIJDINGSMUSEUM GROESBEEK

14

5.1

Uitgangspunten

14

5.2

Investeringskosten

15

5.3

Bezuinigingen

15

TERREIN

igg bointon de groot | www.igg.nl pagina iii van iv | 4 september 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140723.docx

17

7

8

9

10

6.1

Raming

17

6.2

Uitgangspunten

17

6.3

20 septemberplein

19

6.4

Vrijheidsplein

19

6.5

Evenemententerrein

19

6.6

Expeditie

20

6.7

Extra inrichtingspost

20

6.8

Eigen kosten

20

MUSEUMINRICHTING

21

7.1

Berekeningswijze

21

7.2

Afwijkingen

21

GRONDEXPLOITATIE

22

8.1

Ontwikkelpotentieel

22

8.2

Grondwaarde

22

EXPLOITATIEKOSTEN

24

9.1

Berekeningswijze

24

9.2

Vergelijking met Haalbaarheidsstudie

25

MARKTANALYSE / AANBESTEDING

27

10.1

Marktanalyse

27

10.2

Aanbestedingstrategie

27

BIJLAGE 1 INVESTERINGSKOSTEN BIJLAGE 2 BOUWKOSTEN VASIM BIJLAGE 3 BOUWKOSTEN GROESBEEK BIJLAGE 4 BOUWKOSTEN TERREIN BIJLAGE 5 INRICHTINGSKOSTEN BIJLAGE 6 DEMARCATIE VASIM BIJLAGE 7 GRONDEXPLOITATIE VASIMTERREIN BIJLAGE 8 EXPLOITATIEKOSTEN VASIM

igg bointon de groot | www.igg.nl pagina iv van iv | 4 september 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140723.docx

2

INLEIDING 2.1

Het project

Het Vrijheidsmuseum WO2 heeft het initiatief genomen om een uniek en vernieuwend museum te realiseren. Het Vrijheidsmuseum WO2 wordt gehuisvest in de VASIM in Nijmegen, een voormalig fabrieksgebouw van ca. 10.000 m² dat na de oorlog met Marshall steun werd gebouwd. Hierbij zal ca. 6.000 m² worden ingevuld met het museum en 4.000 m² met de Cultuurspinnerij, een culturele bedrijvencluster. Voor de directe omgeving van het VASIM-gebouw is door GroupA een ontwikkelingsvisie en een gebouwconcept en bouwkundige uitwerking voor het VASIM gemaakt. Voor de uitvoering van de werkzaamheden werkt GroupA samen met een stedenbouwk undig adviseur, bouwkundig adviseur, constructief adviseur, klimaatadviseur en lichtdeskundigen, zodat ontwerpen technische vragen integraal kunnen worden benaderd. Tinker Imageneers is verantwoordelijk voor de uitwerking van de museale presentatie en de Boulevard van de Vrijheid. 2.2

Vraagstelling

Vrijheidsmuseum WO2 heeft IGG bointon de groot als bouweconomisch adviseur gevraagd de volgende werkzaamheden uit te voeren: 1.

Het opstellen van de investeringsbegroting van de totale opgave;

2.

Het opstellen van de bouwkostenraming van het Vrijheidsmuseum (Vasim)

3.

Het opstellen van de bouwkostenraming van het Bevrijdingsmuseum (Groesbeek)

4.

Het ramen van de gebouw gebonden exploitatiekosten van het Vasimgebouw in de nieuwe situatie;

5.

Het ramen van de inrichtingskosten voor de buitenruimte van het Vrijheidsmuseum;

6.

Het bepalen van een ´indicatieve´ mogelijke grondwaarde voor de vastgoedontwikkeling in de directe omgeving van het Vrijheidsmuseum;

7.

Het geven van inzicht in kosten voor aanvullende duurzaamheidsmaatregelen (met name gericht op klimatisering) versus exploitatievoordelen;

8.

Het inbrengen van de expertise over de gewenste bouworganisatievorm en aanbestedingsstrategie.

2.3

Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk worden de resultaten weergegeven van de investeringskostenberekening, Hoofdstuk 3 en 4 geven achtereenvolgens de resultaten van de bouwkostenbegrotingen van het Vrijheidsmuseum en het Bevrijdingsmuseum. De

igg bointon de groot | www.igg.nl pagina 1 van 37 | 4 september 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140723.docx

bouwkosten van de terreininrichtingen worden toegelicht in hoofdstuk 6. De vertaling van de opgegeven inrichtingskosten van de musea bevinden zich in hoofdstuk 7. De berekeningswijze en de resultaten van de grondexploitatie zijn te vinden in hoofdstuk 8. Hoofdstuk 9 geeft de berekening van de exploitatiekosten / jaar. In het laatste hoofdstuk bevinden zich nog enkele adviezen m.b.t. de marktsituatie


3

INVESTERINGSKOSTEN De totale investeringskosten voor het Vrijheidsmuseum en het Bevrijdingsmuseum zijn doorgerekend. In bijlage 1 is de berekening van de totale investeringskosten weergegeven. 3.1

Verdeling

De totale investeringskosten zijn verdeeld over de verschillende onderdelen. In de onderstaande tabel is deze onderverdeling weergegeven. De verdeling van het museum naar de onderdelen Vrijheidsmuseum, Indisch Herinnerings Centrum (IHC) en verhuurbaar vloeroppervlakte is niet weergegeven in de investeringskosten van bijlage 1. De totale kosten van het museum zijn in verhouding met de bouwkosten geëxtrapoleerd naar investeringskosten (zie hoofdstuk 4).

Verdeling Investeringskosten d.d. 16-7-2014 Totaal

Vasim

Vrijheidsmuseum WO2

Museum

€ 13.055.706 € 14.875.645 € 24.996.854

IHC

€

754.312 Verhuurbaar

€ 19.510.277

€

1.065.627

Cultuurspinnerij

€

2.569.331 Terrein

€

2.065.302

Groesbeek

€

3.2

5.486.577

Opbouw investeringskosten

In de onderstaande paragrafen staat beschreven uit welke onderdelen de investeringskosten zijn opgebouwd en welke uitgangspunten hiervoor per onderdeel zijn gehanteerd.


3.2.1

Grondkosten

De grondkosten bestaan uit de kosten die benodigd zijn voor de aankoop, het bouwrijp maken en infrastructurele voorzieningen. 3.2.2

Inbreng grond

Voor de inbreng van de grond (aankoop) zijn geen kosten opgenomen in de investeringskostenraming. De locaties zijn reeds in bezit, of worden voor € 1,- ter beschikking gesteld de stichting het Vrijheidsmuseum WO2. 3.2.3

Sloop opstallen

Vasim: post van 10.000,- opgenomen voor het slopen van bouwdeel-restanten. Groesbeek: de bestaande opstallen op Groesbeek worden gesloopt tot de kelder (kelder en de fundatie blijven behouden) 3.2.4

x

Infrastructuur Vasim: post van € 40.000,- opgenomen voor het verleggen van riolering, infrastructuur buiten de perceelgrens (deze kosten zijn opgenomen in de raming van het terrein (zie hoofdstuk 6).

x

Groesbeek: post van € 10.000,- opgenomen voor het aanpassen van infrastructuur (uitgangspunt is zeer beperkte aanpassingen).

3.3

Bouwkosten

De bouwkosten bestaan uit een raming van de aanneemsom om de onderdelen te realiseren. Hiervoor zijn separate ramingen opgesteld die verder worden verduidelijkt. Hiervoor verwijzen wij naar de volgende hoofdstukken:

x

Vasim gebouw: hoofdstuk 4.

x

Groesbeek: hoofdstuk 5.

x

Terrein Vasim: hoofdstuk 6.

In hoofdstuk 4 zal voor het Vasim gebouw ook een extra onderverdeling van de bouwkosten tussen de vier functies beschikbaar zijn. 3.4

Inrichtingskosten

Van de (museale) inrichtingskosten zijn voor het Vrijheidsmusem en het Bevrijdingsmuseum twee ramingen gemaakt op basis van kengetallen aangeleverd door Tinker, zie hiervoor hoofdstuk 7. 3.5

Bijkomende kosten

De bijkomende kosten bestaan uit de volgende onderdelen:


3.5.1

Begeleidingskosten opdrachtgever

De begeleidingskosten van de opdrachtgever zijn kort gezegd de eigen kosten die de opdrachtgever maakt voor dit project. Deze kosten zijn niet opgenomen in de investeringskostenraming. (Dit geldt voor alle onderdelen, zowel de kosten voor de begeleiding van het Vrijheidsmuseum WO2, het terrein als het terrein). Tevens zijn de reeds gemaakte kosten t/m 1 april 2014 niet meegenomen in de raming van de bijkomende kosten 3.5.2

Honoraria

Voor het honoraria zijn marktconforme percentages over de bouwkosten aangehouden. Het interieur is ingeschat op basis van informatie beschikbaar gesteld door Tinker. Hieruit bleek dat de kosten voor het uitwerken van het ontwerp reeds zijn opgenomen in de kengetallen van de inrichtingskosten. 3.5.3

Aansluitkosten

Kosten t.b.v.:

x

Leges omgevingsvergunning, bestemmingsplan wijzigingen;

x

Aansluitkosten nutsvoorzieningen.

3.5.4

Prijsstijgingen

Hier wordt een inschatting gegeven van de verwachte prijsstijgingen (indexaties) die zullen optreden tijdens het verdere ontwerpproces en de bouw. Het prijspeil van onze ramingen is immers 1-7-2014, de bouw zal nog enkele jaren vooruit worden geschoven. Deze post zal “geleidelijk” naar de bouwkosten kunnen worden verschoven in de volgende fases. 3.6

Onvoorzien

Voor het onvoorzien zijn de volgende percentages opgenomen:

x

2% over de bijkomende kosten;

x

5% over de museale inrichting (wij achten dit reëel in afwijking van de 10% van Tinker, aangezien er een totale post onvoorzien wordt gecreëerd, waarbij geschoven kan worden tussen de verschillende onvoorzien posten);

x

5% over de bouwkosten t.b.v. programmawijzigingen: dit is een post voor nader te detailleren onderdelen en deze post ondervangt het risico tot op zekere hoogte dat programma’s tijdens een ontwerpproces altijd enigszins uitgebreid worden;

x

5% over de bouwkosten t.b.v. onvoorzien: afdekken van onvoorziene omstandigheden van buitenaf.

3.7

Financieringskosten

Deze kosten zijn niet meegenomen, het geld wordt ter beschikking gesteld.


4

VRIJHEIDSMUSEUM WO2 In het Vasim-gebouw zal in combinatie met de Cultuurspinnerij het nieuwe Vrijheidsmuseum WO2 worden ontwikkeld. Hiervoor is op basis van het schetsontwerp van GROUP A een raming gemaakt van de bouwkosten. In bijlage 2 is de raming toegevoegd waarbij de kosten tevens zijn verdeeld over de onderdelen:

x

Museum

x

Cultuurspinnerij

x

Verhuurbaar

x

Indisch Herinnerings Centrum (IHC)

In de volgende paragraaf worden eerst de uitgangspunten van de raming beschreven (deze uitgangspunten volgen de hoofdstukopbouw van de raming), vervolgens zal de verdeelsleutel tussen de kosten nader worden toegelicht. 4.1

Uitgangspunten

De uitgangspunten gelden voor het complete gebouw. Voor de onderdelen Afwerking en Installaties wordt een specifiek onderscheid gemaakt tussen het Museum en de Cultuurspinnerij. Het IHC en de verhuurbare ruimten worden afgewerkt als het museum. 4.1.1

x

Algemeen De aanpassing in het gehele gebouw zullen zoveel mogelijk minimaal blijven, waarmee de ‘industriële’ look behouden blijft.

4.1.2

Fundering

x

Maatvoeringen in het gebouw;

x

Grondwerk en funderingsconstructies die noodzakelijk zijn t.b.v. de aanleg van de funderingen van de extra liften, het buitenterras en de entreevloer vanaf de Winselingseweg langs het gebouw;

x 4.1.3

x

Op de keldervloer zal een extra betonvloer worden gestort t.b.v. de waterdichting. Hoofddraagconstructie Nieuwe vloeren zijn uitgevoerd in beton, met uitzondering van de vloeren van het nieuwe terras en de looproute tegen het gebouw aan, waarvoor een goedkopere constructie met houten vlonder is opgenomen;

x

Glazen vloerdeel (beloopbaar) opgenomen in het overstek van de vloeropbouw;


x

De vloer van de 5 e verdieping van de koker wordt versterkt met een gewapende druklaag om de draagkracht te verbeteren;

x

Trappen zijn nu uitgerekend in beton, een andere (eenvoudige) constructie zal gelijkwaardig zijn in kosten;

x

Dak: er wordt een nieuw dak gerealiseerd op de bestaande koker t.b.v. het laatste deel van het museum en een restaurant;

x

Voor de nieuwe vloeropbouw en het vluchttrappenhuis en de extra lift is een staalconstructie gerekend: 50 kg/ m²;

x

Voor alle overige constructieve aanpassingen is als uitgangspunt nu een staalconstructie gerekend van 10kg/ m² over het totale BVO. Deze post kan gezien worden als een voorzieningenpost om constructieve aanpassingen van te realiseren.

4.1.4

x

Daken en buitenplafonds De randen van de dakopbouw zijn als glas gerekend (de glazen pui van de gevel loopt door in het horizontale deel van de dakrand);

x

Het vlakke deel van het nieuwe dak is afgewerkt met bitumen;

x

Op het bestaande dak zal nieuwe dakbedekking en isol atie worden aangebracht;

x

Alle dakranden worden hersteld en vernieuwd.

4.1.5

Gevel

x

De dichte geveldelen worden hersteld, opgeknapt en plaatselijk aangeheeld;

x

Puien van de opbouw en trappenhuis: volledig glas met stijlen, de opbouw wordt deels dichtgezet met colorbel o.i.d.. Gemiddelde eh-prijs van € 425,aangehouden;

x

Puien in bestaande gevel, alle gevelopeningen worden vernieuwd. Eenh eidsprijs van € 350,- aangehouden;

x

Over de volledige oppervlakte (open gevel) extra € 30, - / m² opgenomen t.b.v. aftimmeringen, dragers e.d.

4.1.6

x

Inbouw Gemiddelde eenheidsprijs van € 75,- / m² voor dichte binnenwanden aangehouden. Vergelijkbaar met Metal stud waarbij extra isolatie of v erstevigde plaat is aangebracht;

x

Er zijn extra scheidingswanden gerekend t.b.v. cultuurspinnerij;

x

Post voor de tribune vloer in het auditorium opgenomen;

x

De brandwanden (brandwerende rolluiken) op de begane grondvloer opgenomen;

x

Over 15% van de binnenwandoppervlakte rekening gehouden met binnenwandopeningen (deuren of glazen puien);


x

Wanden vanuit de cultuurspinnerij naar de boulevard en de wand tussen de twee educatieruimten zijn uitgerekend als harmonicawanden (volledig te openen).

4.1.7

Afwerkingen

Museum

x

Wanden worden gestuct en gesaust, sanitaire ruimten: tegels;

x

Op de vloer komt een gietvloer, in de sanitaire ruimten: tegels;

x

Post van € 50.000,- voor plinten;

x

Plafonds, beton in het zicht, opknappen en schilderen;

x

T.b.v. de akoestiek op de boulevard een post van € 30.000, - opgenomen.

Cultuurspinnerij

x

Wanden worden geëgaliseerd, sanitaire ruimten: tegels;

x

Op de vloer komt geen afwerking, in de sanitaire ruimten: tegels;

x

Geen plinten;

x

Plafonds, beton in het zicht, opknappen, niet geschilderd.

4.1.8

Bouwkundige voorzieningen

x

Alle noodzakelijke sloopwerken;

x

Voorzieningen t.b.v. installatie (doorvoeringen, achterhou t, hulpmiddelen).

4.1.9

Installaties

Principe: Basisinstallaties voor museum (uitgangspunt is dat er geen historische kunstwerken worden toegepast waarvoor specifieke klimatiseren, verlichting en beveiliging noodzakelijk zijn). Museum:

x

Riolering en hemelwaterafvoer;

x

Aanpassen van de waterinstallaties;

x

Brandblusvoorzieningen: geen sprinkler;

x

Standaard sanitair;

x

Warmteopwekking: aansluiten op stadsverwarming;

x

Verwarmen met radiatoren, centraal aangestuurd;

x

Geen koeling opgenomen, alleen t.b.v. het restaurant plaatselijke beperkte koeling;

x

Gebalanceerde ventilatie in het museum;

x

Elektrotechnische voorzieningen, basisinstallaties, incl. voorzieningen in de verschillende ruimtes + alle aansluitpunten;

x

Basisverlichting en noodverlichting (sfeerverlichting in museale inrichting);

x

Gebouwbeheersing;

x

Inbraak en brandbeveiliging opgenomen;


x

Nieuwe liften toegevoegd, twee kleine personenliften, een goederenlift.

Cultuurspinnerij:

x


x

Aanpassen van de waterinstallaties;

x


x

Standaard sanitair;

x

Warmteopwekking: aansluiten op stadsverwarming;

x

Verwarmen met radiatoren, eigen thermostaatkraan per radiator;

x

Geen koeling opgenomen;

x

Ventilatie: afzuiging in de ruimten van cultuurspinnerij opgenomen. Extra benodigde voorzieningen t.b.v. het gebruik op te nemen door cultuurspinnerij;

x

Elektrotechnische voorzieningen, basisinstallaties, allen hoofdaansluitingen;

x

Geen verlichting: enkel noodverlichting;

x

Inbraak en brandbeveiliging opgenomen, inbraakbeveiliging: alleen buitenschil .

4.1.10

x

Vaste inrichting T.b.v. een inrichtingselement is een glazen bouwkundige ombouw gewenst, waarvoor een post is opgenomen;

x

De keukeninrichting t.b.v. het grand café is opgenomen;

x

De keukeninrichting voor de keuken op de 4 e -5 e verdieping is niet opgenomen: door de gebruiker te leveren en installeren. Voorzieningen / aansluitingen wel meegenomen.

4.1.11

x 4.2

Terrein Kosten van het terrein in aparte raming, zie hoofdstuk 6. Demarcatie

De bouwkosten van het Vrijheidsmuseum WO2 worden met behulp van een demarcatie verdeeld. Deze demarcatie is visueel weergegeven in de plattegronden zoals die zijn toegevoegd aan bijlage 6. Tevens is in deze bijlage de tabel met ruimtes weergegeven en hoe deze zijn toegewezen aan de demarcatie. M.b.t. de drie trappenhuizen die door meerdere functies worden gebruikt is een berekening gemaakt van de functies die gebruik maken van deze trappenhuizen en hieruit is een verdeling berekend die over het gehele trappenhuis wordt toegepast. In de onderstaande tabellen zijn deze verhoudingen weergegeven.


HOOFDTRAPPENHUIS VM

CS

-1 0 1 2 3 4 5

2146 1823

totaal

4895 51%

TRAP NOORD IHC

2051 1397

VVO

VM

CS 2146

457 143

TRAP MIDDEN VM 2051 634

CS 2146 1823

325 303 300

926

48 551 282 396

165 221 3448 36%

600 6%

711 7%

2749 51%

2685 49%

5246 60%

In het volgende overzicht is weergegeven hoe per verdieping de NVO (netto vloer oppervlakten) zijn verdeeld. De gemeenschappelijke ruimtes worden vervolgens naar rato verdeeld over de verschillende functies.

Museum

Cultuurspinnerij

Verhuurbaar

IHC

Souterain Begane grond Eerste verdieping Tweede verdieping Derde verdieping Vierde verdieping Vijfde verdieping Subtotaal Gemeenschappelijk

2.176 1.838 745 463 937 330 478 6.966 390

2.060 1.420 28 28 28 20 21 3.605 202

3 3 326 3 3 176 224 739 41

3 460 151 3 3 3 3 624 35

Totaal NVO

7.356

3.806

780

659

Totaal BVO

8.349

4.320

885

748

Verhouding

58,4%

30,2%

6,2%

5,2%

4.3

Gemeenschappelijk 67 567 33 0 0 0 0 667

+ 13,5%

12.601 14.303 100,0%

Verdeling kosten

De kosten worden op een aantal wijzen tussen de verschillende functies verdeeld: 1.

In verhouding tot het totale vloeroppervlakte;

2.

Verdeeld over de functies die hier gebruik van maken;

3.

Direct toedelen een één functie.

Deze nummering is terug te vinden in de onderstaande paragrafen en in de raming van het Vrijheidsmuseum WO2.

Alle algemene gebouw-gebonden kosten worden verdeeld in verhouding tot het totale vloeroppervlakte over de vier functies in het gebouw (1). In afwijking op deze verdeling worden de volgende posten als volgt verdeeld: 4.3.1

x

2051 1397

Fundering Liftputten: verdeeld over de functies die hier gebruik van maken (2).


3448 40%

4.3.2

Skelet

x

Vloeren/daken: verdeeld over de functies die hier gebruik van maken (2);

x

Trappen: verdeeld over de functies die hier gebruik van maken (2);

x

Constructie opbouw/trappenhuis: verdeeld over de functies die hier gebruik van maken (2).

4.3.3

x

Dakafwerking Dakafwerking over nieuwe daken: verdeeld over de functies die hier gebruik van maken (2).

4.3.4

x

Gevelafwerking Puien t.b.v. opbouw en trappenhuis: verdelen over de functies die hier gebruik van maken (2);

x

Kozijnen in bestaande gevel: Direct toebedelen een één functie die hierachter zit (3).

4.3.5

x

Inbouw Binnenwanden: direct toebedelen aan één functie (3), indien weerzijde van de wande dezelfde functie is. Verdelen over de functies die hier gebruik van maken (2), indien weerzijde van de wanden verschillende functie hebben;

x

Trappentribune: Toebedelen aan het museum (3)

x

Balustrades bij vide: verdelen naar de functies die hier gebruik van maken (2).

4.3.6

x 4.3.7

Afwerkingen Alle afwerkingen direct toebedelen naar de functies die hier gebruik van maken (3). Installaties

x

Koeling: t.b.v. opbouw, verdeeld naar de functies die hier gebruik van maken (2).

x

Luchtbehandeling, regeling: per behandelingssoort direct toebedelen aan de functie die hier gebruik van maakt (3).

x

Elektrische voorzieningen, verlichting, communicatie: direct toebedelen aan de functie die hier gebruik van maakt (3).

4.3.8

x 4.3.9

x

Transportinstallaties Liften: verdeeld naar de functies die hier gebruik van maken (2). Vaste inrichting Keuken, glazen ombouw socratistische hangout: Direct toebedelen aan het museum (3).


4.4

Investeringskosten

Totale investeringskosten zijn als volgt verdeeld tussen het Vrijheidsmuseum WO2 (Museum, IHC en verhuurbaar) en de Cultuurspinnerij:

Onderdeel

museum

Grondkosten

€

1 €

Bouwkosten

€

Inrichting

cultuurspinnerij €

1

7.795.182 €

1.951.217 €

9.746.398

€

4.270.070 €

-

€

4.270.070

Bijkomende kosten

€

1.781.736 €

414.699 €

2.196.434

Totaal excl. onvoorzien

€

13.846.988 €

2.365.915 €

16.212.904

Onvoorzien

€

1.028.656 €

203.416 €

1.244.674

Totaal incl. onvoorzien

€

14.875.645 €

2.569.331 €

17.457.578

BTW

€

3.123.885 €

539.559 €

3.666.091


€

17.999.530 €

3.108.890 €

21.123.669

4.5

-

totaal

Bezuinigingen / benchmark

De renovatie van het Vasim-gebouw tot het Vrijheidsmuseum WO2 wordt op een zeer behoudende wijze doorgevoerd. Er vinden eenvoudige ingrepen plaats en de kosten van afwerking en installaties wordt zeer gericht ingezet. Voor het Vrijheidsmuseum WO2 zijn diverse optimalisaties tijdens het ontwerpproces reeds doorgevoerd in het ontwerp. Bezuinigingen die momenteel overblijven om het project voordeliger te maken zijn:

x

Beperken van het glasoppervlakte Cultuurspinnerij-gedeelte;

x

Verkleinen van het terras aan de voorzijde van het gebouw ;

x

In de gevel van de nieuwe opbouw aan de onderzijde een metselwerk borstwering toevoegen;

x 4.5.1

De gevel van de nieuwe trap/lift aan de zuidzijde van het gebouw dicht maken. Benchmark

De totale bouwkosten zijn ca. € 685,- / m² BVO. Ter vergelijking:

x

Een nieuwbouwmuseum met bijzondere historische kunstcollectie: ca. 2.050,- / m² BVO;

x

Een nieuwbouwmuseum zonder bijzondere historische kunstcollectie: ca. 1.450,- / m² BVO.

(Ter verduidelijking: het eerste museum heeft historische kunstwerken, en dient dan ook als hoogwaardig geklimatiseerd te worden. Bij het tweede museum gaat het meer om het


verhaal dat verteld dient te worden, en hoeven de installatie een minder hoog niveau te hebben.)

T.o.v. het tweede kengetal worden de volgende onderdelen kosten bespaard:

x

Constructie

: -/- 200,-

x

Gevel

: -/- 150,-

x

Afwerkingsniveau

: -/- 175,-

x

Installaties

: -/- 200,-

x

Bouwtijd/bouwplaats

: -/- 50,-

Hieruit blijkt dat het bestaande ontwerp zoals het er nu ligt in kosten al goed is geoptimaliseerd. Naar verwachting zal hier echter maar een beperkte besparing gerealiseerd kunnen worden. 4.6

Duurzaamheid

In het definitieve plan van Group A zijn diverse duurzaamheidsmaatregelen toegevoegd. Enkele belangrijke hiervan zijn:

x

Verbeteren isolatiewaarde gebouwschil;

x

Hergebruik van het bestaande gebouw en het beperken van het aantal nieuwe materialen dat wordt toegevoegd;

x

Eenvoudig installatieconcept waarbij geen koeling noodzakelijk is;

x

Gebruik van stadsverwarming.

Ons inziens is het huidige ontwerp op het gebied van duurzaamheid al dusdanig geoptimaliseerd waardoor we, in deze fase van het ontwerptraject, geen extra optimalisati es zien op het gebied van duurzaamheid.


5

BEVRIJDINGSMUSEUM GROESBEEK Het nieuwe Bevrijdingsmuseum in Groesbeek zal gerealiseerd worden op de huidige locatie. De bestaande kelder zal hierbij gehandhaafd blijven. Hiervoor is op basis van het schetsontwerp van GROUP A een raming gemaakt van de bouwkosten. In bijlage 3 is de raming toegevoegd. In de volgende paragraaf zijn de uitgangspunten weergegeven. 5.1

Uitgangspunten

5.1.1

x

Algemeen De bouw van de nieuwe locatie is mogelijk zonder constructieve aanpassingen van de huidige kelder.

5.1.2

Fundering

x

Fundering op staal;

x

T.b.v. de nieuwe gebouw is gerekend met 80% nieuwe funder ing, 20% op de bestaande kelder;

x 5.1.3

Volledig nieuwe begane grond vloer, ook boven de kelder. Hoofddraagconstructie

x

Eenvoudige staalconstructie die is weggewerkt in tentoonstellingselementen;

x

Gevel hangt aan de staalconstructie;

x

Bogen van de koepel: stalen buisprofielen (geoptimaliseerd t.o.v. eerdere ontwerp).

5.1.4

Daken en buitenplafonds

x

Standaard bitumen dakafwerking;

x

Lichtstraat in het dak: beloopbaar glas;

x

Koepel: enkelzijdig doek, isolerend;

x

Zichtbaar buitenplafond: gelijk aan gevel.

5.1.5

Gevel

x

Dicht: gekleurd beton met reliëf;

x

Open gevel: hoofwaardige aluminium puien, schuin op maat gemaakt;

x

Twee handbedienbare afsluitbare tourniquets opgenomen;


5.1.6

Inbouw

x

Metal stud binnenwanden, schuin geplaatst;

5.1.7

Afwerkingen

x

Wanden worden gestuct en gesaust, sanitaire ruimten: tegels;

x

Op de vloer komt een gietvloer, in de sanitaire ruimten: tegels ;

x

Luxe hoge plinten;

x

In kantoren verlaagd systeemplafond;

x

Tentoonstellingsruimen een gestuct gipsplafond.

5.1.8

Installaties

Basisinstallaties voor museum (geen kunst):

5.2

x


x


x

Standaard sanitair;

x

Warmteopwekking, met vloerverwarming;

x

Koudeopwekking (beperkte koeling);

x

Gebalanceerde ventilatie;

x

Elektrotechnische voorzieningen;

x

Basisverlichting (sfeerverlichting in museale inrichting) ;

x

Gebouwbeheersing. Investeringskosten

Totale investeringskosten zijn als volgt uitgekomen: Onderdeel

kosten

/ BVO

incl. BTW

Grondkosten

€

30.000 €

16 €

36.300

Bouwkosten

€

2.970.836 €

1.550 €

3.594.711

Inrichting

€

1.389.559 €

725 €

1.681.367

Bijkomende kosten

€

715.314 €

373 €

865.530

Totaal excl. onvoorzien

€

5.105.709 €

2.663 €

6.177.908

Onvoorzien

€

380.868 €

199 €

460.850


€

5.486.577 €

2.862 €

6.638.758

5.3

Bezuinigingen

Het plan is binnen het programma en de gewenste uitstraling al vrij ver geoptimaliseerd tijdens het ontwerpproces. Indien er bezuinigd dient te worden bestaan hiervoor de volgende mogelijkheden:


Bezuiniging

Bouwkosten

bijkomend investering (excl.btw)

grovere gevelpuien

€

-53.528 €

-12.888 €

-66.416

dakrand verder verlagen

€

-52.264 €

-12.584 €

-64.848

nieuwbouw naar 1700 m²

€

-366.562 €

-88.260 €

-454.822

200 m² naar kelder

€

-219.937 €

-52.956 €

-272.893


6

TERREIN 6.1

Raming

In bijlage 4 is de raming van het terrein toegevoegd. 6.2

Uitgangspunten

Het te beoordelen terrein is opgedeeld in vier onderdelen 1.

Evenementenplein

2.

Vrijheidsplein

3.

20 septemberplein

4.

Expeditie (noodzijde Vasimgebouw)

Expeditie

en


6.2.1

Bestaande situatie

De huidige situatie van de onderdelen ziet er globaal uit als de onderstaande schets.

6.2.2

Ingrepen

Buiten de esthetische wijzigingen zijn de belangrijkste ingrepen in het terrein in de onderstaande figuur weergegeven. Per terreindeel zijn in de volgende paragrafen de wijzigingen toegelicht.


6.3

20 septemberplein

Het 20 septemberplein ligt (deels) onder de brug naar de Waal. Dit deel is ca. 8.100 m² groot. Het terrein ligt op gelijk niveau met van de Wingselingseweg. De volgende onderdelen zijn begroot:

x

Terrein uitvlakken, opschonen, bouwrijp maken;

x

Talud en waterzijde profileren en verharden;

x

Volledig terrein wordt verhard met een standaard klinker;

x

Weg Winselingseweg naar water wordt aangelegd;

x

Verlichting onder de brug;

x

Diverse zitelementen.

Momenteel worden er géén kosten opgenomen voor een definitieve herdenkingsplek. 6.4

Vrijheidsplein

Het Vrijheidsplein oostzijde van het Vasimgebouw en loopt onder de brug door tot de Winselingseweg. Dit deel is ca. 13.900 m² groot. De volgende onderdelen zijn begroot:

x

De noordzijde en de noord-oosthoek van het terrein worden opnieuw geprofileerd, deel van de bestaande weg wordt eveneens terrein;

x

Aan de noordzijde wordt een nieuwe trap gerealiseerd;

x

De oostzijde dat momenteel nog groen is zal geasfalteerd wor den;

x

Het bestaande asfalt wordt geschilderd;

x

Zitelementen worden aangebracht;

x

Plantenbakken met beplantingen;

x

Verlichting onder de brug en met verlichtingselementen;

x

Afwatering conform huidige situatie.

6.5

Evenemententerrein

Het evenementenplein bevindt zich aan de westzijde van het Vasimgebouw. Aan de contouren van dit deel wordt niets verandert. Dit deel is ca. 19.600 m² goot. De volgende onderdelen zijn begroot:

x

Aan de noordzijde het talud herprofileren en een nieuwe trap realiseren;

x

Asfalt schilderen;

x

Zitelementen worden aangebracht;

x

Plantenbakken met beplantingen;

x

Groenvoorzieningen opknappen in de randen.

x

Verlichting onder de brug en met verlichtingselementen;

x

Afwatering conform huidige situatie.


6.6

Expeditie

De expeditie is een klein deel aan de noordzijde van het Vasimgebouw waarvan de bestrating en de kantafsluitingen opnieuw aangelegd dienen te worden. Dit deel is ca. 700 m² groot. 6.7

Extra inrichtingspost

T.b.v. ‘museale’ voorzieningen op het terrein is een post van € 100.000, - opgenomen in de investeringskosten om de belevenis in het museum te introduceren. 6.8

Eigen kosten

In de investeringskosten zijn de ontwerpen engineeringskosten opgenomen. De eigen (begeleidings)kosten van de gemeente zijn niet in de investeringskosten opgenomen.


7

MUSEUMINRICHTING Tinker heeft kengetallen opgegeven voor de inrichting van het museum. In deze inrichtingskosten zitten eveneens de ontwerp-, ontwikkelen realisatiekosten. Op basis van deze kengetallen en de Netto Vloeroppervlakten van de verschillende ruimten is een berekening gemaakt van de totale inrichtingskosten voor het Vrijheidsmusem en het Bevrijdingsmuseum. Beide zijn toegevoegd in bijlage 5, evenals de lijst met kengetallen zoals opgesteld door Tinker. 7.1

Berekeningswijze

De opgegeven kengetallen worden als volgt toegepast: NVO / vormfactor x eh-prijs

x

NVO: De door IGG berekende oppervlakten;

x

Vormfactor: een verhoudingsgetal tussen het NVO en de werkelijk in te richten museumruimte (dus: excl. gangen);

x

Eh-prijs: de eenheidspijs opgegeven door Tinker.

Voor specifieke inrichtingsonderdelen zijn posten opgenomen (opgave Tinker). 7.2

Afwijkingen

De kosten van Tinker zijn overgenomen. Op de volgende onderdelen heeft IGG hierop afgeweken: 7.2.1

Vasim

x

Kosten voor de kantoor werkplekken: € 4.950- per werkplek;

x

Technische ruimte Vrijheidsmuseum WO2: geen inrichtingskosten opgenomen;

x

Facilitaire zone / verkeersruimte VM: kosten verlaagd naar € 5.000,-.

7.2.2

Groesbeek

x

Dezelfde vormfactoren als bij Vasim zijn toegepast;

x

Kosten voor de kantoor werkplekken: € 3.500- per werkplek (lager dan in het Vrijheidsmuseum WO2 omdat we hier uit gaan van beperktere voorzieningen op gebied van ICT en vergaderen);

x

Inrichting van de toiletten reeds opgenomen in de bouwkundige kosten.


8

GRONDEXPLOITATIE Op basis van de ontwikkelvisie van GROUP A is door IGG een globale grondwaardeberekening opgesteld. IGG heeft alleen het blauw -gearceerde deel meegenomen in de berekening.

8.1

Ontwikkelpotentieel

Het ontwikkelpotentieel is bepaald door de opgegeven bebouwde opp ervlakte te vermenigvuldigen met het aantal lagen. 8.2 8.2.1

Grondwaarde Opbrengstenpotentieel

Omdat het exacte programma niet bekend is heeft IGG een inschatting gemaakt van de gemiddelde grondwaarde / m² BVO. De totale ‘potentiele grondverkoopopbrengsten’ komen hierbij op ca. € 1,7 miljoen. 8.2.2

Kosten

T.b.v. de realisatie van deze grondopbrengsten zullen diverse kosten worden gemaakt. Per onderdeel zijn hiervoor in de begroting posten opgenomen. 8.2.3

Nominale grondwaarde

De nominale grondwaarde wordt berekend door de kosten van de opbrengsten af te halen.


8.2.4

Netto contante waarde

Op basis van een eenvoudig faseringsplan is de netto contante waarde doorgerekend.


9

EXPLOITATIEKOSTEN Op basis van het schetsplan zijn de jaarlijkse globale exploitatiekosten, prijspeil juli 2014 , bepaald. De exploitatieberekening is toegevoegd in bijlage 8. De exploitatiekosten zijn tevens verdeeld per functie. Het onderstaande overzicht geeft weer welke kosten zijn opgenomen in de berekeningswijze. 9.1

Berekeningswijze

9.1.1

Algemeen

x

De exploitatiekostenberekening volgt de NEN 2699.

x

De exploitatiekosten en de bedrijfsmatige kosten van het museum zelf zijn niet meegenomen in deze exploitatieraming, het betreft sec de gebouw gebonden exploitatiekosten

9.1.2

Voorzieningen in huisvesting

Deze post is niet van toepassing. 9.1.3

Belastingen

Hierin zijn alle kosten opgenomen die jaarlijks betaald moeten worden aan overheden. Hieronder vallen o.a. WOZ-belasting, rioolheffingen, waterschapsbelastingen en diverse kleinere belastingen en vergunningskosten. Belastingen zijn een percentage over de WOZ-waarde van het pand, deze wordt voor nietcourante gebouwen berekend conform de gecorrigeerde vervangingswaarde berekening. IGG heeft hiervan een globale inschatting gemaakt, de gecorrigeerde vervangingswaarde is hoger dan de bouw- of investeringskosten omdat de ‘waarde’ van het bestaande gebouw dient te worden meegenomen. 9.1.4

Verzekeringen

Hierin zijn de gebouw gebonden verzekeringen opgenomen. De inboedelverzekering is expliciet uitgesloten in deze exploitatiekostenberekening. Deze dient te vallen onder de ‘exploitatie van de inventaris’. 9.1.5

Onderhoudskosten

De onderhoudskosten zijn onderverdeeld in de volgende posten:

x

Correctief onderhoud: kosten t.b.v. het oplossen van problemen, storingen en schades;


x

Preventief onderhoud: de kosten voor alle onderhoudscontracten;

x

Vervangingsonderhoud: Het vervangen van onderdelen in het gebouw door technisch ouderdom.

Bij de onderhoudskosten wordt onderscheid gemaakt in de delen van het museum en de casco ruimtes. 9.1.6

Mutatiekosten

Mutatiekosten (o.a. het aanpassen van de zalen t.b.v. wijzigingen in de expositie of tijdelijke tentoonstellingen) zijn niet meegenomen. 9.1.7

Energiekosten

De energiekosten zijn bepaald op basis van benchmark “milieubarometer musea”: http://milieubarometer.nl/museum. Gezien de oudheid van het pand zijn wij iets boven het gemiddelde verbruik gaan zitten. Het verbruik is vermenigvuldigd met reële energieprijzen excl. btw. Voor de casco onderdelen is een lager elektriciteitsverbruik opgenomen. 9.1.8

Beheerskosten

Bij de beheerskosten zijn opgenomen:

x

Beveiligingskosten met de volgende onderdelen: meldkamer, alarmopvolging en een sluitronde;

x 9.1.9

Administratief gebouwbeheer: rekening gehouden met 0,4 fte. Rente

Niet meegenomen 9.1.10

Schoonmaakkosten

De schoonmaakkosten zijn onderverdeeld in de volgende posten: 1.

Glasbewassing buitengevel: 3x per jaar € 1,25 / m² glas;

2.

Dagelijks schoonmaak museum: dagelijks: 12 uur/dag, 6 dg/week;

3.

Dagelijks schoonmaak casco: 4 uur/week.

4.

Afvalverwerking.

9.1.11

Totale huisvestingskosten

De totale exploitatiekosten van het Vrijheidsmuseum WO2 komen uit op € 452.841,- / jaar, ca. € 54,- / m² BVO. Ca. € 27,50 hiervan (schoonmaak, beheer en energie) zouden normaal in de servicekosten doorbelast worden. 9.2

Vergelijking met Haalbaarheidsstudie

In de haalbaarheidsstudie waren de volgende posten voor de exploitatie door Brinkgroep uitgerekend:


Kosten Personeelskosten Huisvestingskosten en onderhoud Kosten collectie en vaste expositie Overhead en marketingkosten

€ 1.209.400 € 403.494 € 147.500 € 490.500

Totaal exclusief personeel

€ 2.250.894

De door IGG berekende kosten zijn vergelijkbaar met de post “Huisvestingskosten en onderhoud”. De berekening van IGG komt ca. € 50.000,- / jaar hoger uit. Na vergelijking blijken de meeste kosten redelijk overeen te komen, maar wordt het verschil veroorzaakt door de volgende onderdelen:

x

IGG heeft in de berekening voor het Vrijheidsmuseum WO2 ca. 700 m² extra BVO;

x

IGG heeft een hogere WOZ-waarde aangehouden;

x

IGG neemt een hoger bedrag op voor vervangingsonderhoud.


MARKTANALYSE / AANBESTEDING 10.1

Marktanalyse

De huidige markt levert nog steeds een ‘voordeel’ op tijdens een aanbesteding. De trends geven echter aan dat de prijzen geleidelijk aan weer stijgen en de aanbestedingsresultaten langzaam weer dichter op de bouwkostenkosten komen te liggen. (zie ook onderstaande figuur, bron: bouwkostenindex.nl van IGG bointon de groot).

Indexcijfers Museum 120 115 110 105 100 95

bouwkostenindex

1-7-2016

1-10-2016

1-4-2016

1-1-2016

1-7-2015

1-10-2015

1-4-2015

1-1-2015

1-7-2014

1-10-2014

1-4-2014

1-1-2014

1-7-2013

1-10-2013

1-4-2013

1-1-2013

1-7-2012

1-10-2012

1-4-2012

1-1-2012

1-7-2011

1-10-2011

1-1-2011

1-4-2011

1-7-2010

1-10-2010

1-4-2010

90 1-1-2010

10

aanbestedingsindex

Wij hebben er dan ook voor gekozen om in de ramingen niet te anticiperen op een aanbestedingsvoordeel. Wij achten dit te risicovol aangezien de werkelijke aanbesteding (ver) in de toekomst ligt en de marktsituatie op dat moment niet is te voorzien. 10.2

Aanbestedingstrategie

Voor het uit de markt halen van de juiste prijs is het opstellen van een aanbestedingsstrategie van essentieel belang. Hierin dient een afweging te worden gemaakt tussen de complexiteit van het project, de marktsituatie en de zekerheidsbehoefte van de opdrachtgever. Wanneer betrekken we de uitvoerende partij bij het project? Dan is de afweging tussen zekerheid over de prijs en de kwaliteit. De beste prijs wordt in principe verkregen indien er zoveel mogelijk risico’s worden uitgesloten. Dit betekent dat de stukken zoveel mogelijk uitgewerkt dienen te worden om concurrentie te krijgen op de vraagspecificatie. Aan de andere kant kan een uitvoerende partij vanuit zijn uitvoeringskennis ook optimalisaties aanbrengen waarbij de kosten van het project mogelijk verlaagd kunnen worden. igg bointon de groot | www.igg.nl pagina 27 van 37 | 4 september 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140723.docx

10.2.1

Vrijheidsmuseum WO2

De realisatie van het Vrijheidsmuseum WO2 valt onder de aanbestedingswet. Het Vrijheidsmuseum WO2 is qua omvang dusdanig groot dat een Europese aanbesteding verplicht is. Het plan wordt immers grotendeels gefinancierd met publieke middelen. Voor het Vrijheidsmuseum WO2 adviseren wij voor het verkrijgen van de beste resultaat voorlopig: -

Europese (niet openbare) aanbesteding op bestek.

Het Vrijheidsmuseum WO2 is een renovatieproject waarbij de uitwerking van de details i n de huidige situatie i.c.m. het museumconcept van Tinker essentieel is voor de uiteindelijke kwaliteit van het museum. De invloed van de uitvoering is op het totale project beperkt, de bouwplaats is ruim en de wijzigingen zijn voornamelijk in het gebouw. Hierdoor adviseren wij om het ontwerpteam het ontwerp tot bestek uit te laten werken alvorens het op de markt te zetten. Het eerder betrekken van een uitvoerende partij zal teveel risico op wijzigingen en meerwerk opleveren. 10.2.2

Groesbeek

Groesbeek blijft onder de aanbestedingsgrens voor een Europese aanbesteding. M.b.t. de overwegingen geldt in basis hetzelfde als voor de het Vrijheidsmuseum WO2. De bouwplaats is vrij eenvoudig en er is geen lastige constructie noodzakelijk waardoor de aannemer zijn uitvoeringskennis zou kunnen laten gelden in de uitwerking van het plan. Tevens zal net als bij het Vrijheidsmuseum WO2 tijdens het ontwerpproces mogelijk wijzigingen doorgevoerd moeten worden op basis van de ideeën van Tinker m.b.t. de inrichting. Afhankelijk van de gekozen variant met of zonder benutting van de kelder adviseren wij om de aannemer op een definitief ontwerp of op een bestek te selecteren. Dit omdat de overgang van de kelder naar de bovenbouw mogelijk complexe aansluitingen zal opleveren waardoor het verstandig kan zijn dit uitwerkingsrisico bij de aannemer te leggen.


Bijlage 1 Investeringskosten

igg bointon de groot | www.igg.nl pagina 29 van 37 | 23 juli 2014 14.162_HA_Rapportage_Vrijheidsmuseum_140722

VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN / GROESBEEK

VERBOUW / NIEUWBOUW - SO-raming

VASIM

NIVEAU 3 BOUWKOSTEN IN ELEMENTCLUSTERS code

omschrijving

OPDRACHT:

VRIJGEIDSMUSEUM WOII A CONCEPT 1 juni 2014 16.220 excl. terrein

VERSIE: STATUS: PEILDATUM: BVO (M²):

hoev. eh

€ / eh

subtotaal

totaal

€ / bvo

Vrijheids-

Cultuur-

GROESBEEK Bevrijdings-

museum

spinnerij

museum

VASIM Terein

9.983

4.319

1.917

41.600

1 -

-

-

-

GRONDKOSTEN Inbreng grond Verwerving Bijkomende kosten verwerving Belastingen en heffingen Bijdragen grondexploitatie Opbrengsten grondexploitatie TOTAAL INBRENG GROND SLOOP OPSTALLEN Slopen diverse opstallen Slopen bestaande opstallen Grondsaneringen TOTAAL SLOOP OPSTALLEN

1 1

Vasim Groesbeek

Infrastructurele voorzieningen Infrastructuur TOTAAL INFRASTRUCTURELE VOORZIENINGEN OPBRENGSTEN Opbrengsten grondexploitatie TOTAAL OPBRENGSTEN

10.000 20.000 10.000

50.000 50.000

-

TOTAAL GRONDKOSTEN

-

-

-

1

-

-

-

0,00

-

-

-

20.000

10.000

-

-

20.000

10.000

-

-

10,43

0,24

-

-

10.000 10.000

40.000 40.000

-

-

5,22

0,96

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

80.001

-

1

-

30.000

50.000

0,00

-

15,65

1,20

299.989 622.915 338.190 1.005.563 853.456 1.054.897 509.227 4.684.237

120.555 90.981 88.098 513.238 161.837 149.020 182.028 1.305.757

235.185 336.142 301.571 418.393 186.729 362.791 20.042 1.860.853

-

469,21

302,30

970,71

-

170.607 762.318 813.651 224.171 1.970.747

73.814 139.290 84.228 297.332

83.390 316.305 268.380 668.075

-

197,40

68,84

348,50

-

145.000 145.000

-

-

-

14,52

-

-

-

-

-

40.000 40.000

1.377.410 1.377.410

-

-

-

-

1.931.505

-

449.251 62.022 499.926 1.011.199

194.371 8.920 144.836 348.127

143.775 2.000 256.133 401.908

35.000 135.271 170.271

101,29

80,60

209,65

4,09

14.280.917

-

7.811.183

1.951.217

2.970.836

1.547.681

782,42

451,74

1.549,73

37,20

1.389.559

100.000 100.000

BOUWKOSTEN BOUWKUNDIGE WERKEN Fundering Skelet Afbouw daken en buitenplafonds Gevelafbouw/gevelafwerking Inbouw (excl. inbouw gebruiker) Afwerkingen Overige bouwkundige voorzieningen TOTAAL BOUWKUNDIGE WERKEN INSTALLATIES WTB.: Vloeistof- en gasinstallatie WTB.: Klimaatinstallaties Elektrotechnische installaties Transportinstallaties TOTAAL INSTALLATIES VASTE INRICHTING Vaste inrichting TOTAAL VASTE INRICHTING TERREIN Terrein TOTAAL TERREIN INDIRECTE BOUWKOSTEN Diversen (detaillering in ontwerpfase) Algemene Uitvoeringskosten Coördinatiekosten nevenaannemers Opslagen TOTAAL INDIRECTE BOUWKOSTEN

655.729 1.050.037 727.859 1.937.194 1.202.022 1.566.709 711.297 7.850.847

327.811 1.217.913 1.166.259 224.171 2.936.154

145.000 145.000

1.417.410 1.417.410

822.397 72.942 1.036.166

TOTAAL BOUWKOSTEN

-

-

-

-

INRICHTINGSKOSTEN MUSEUMINRICHTING (museum)inrichting beelden / museaal deel terrein TOTAAL MUSEUMINRICHTING TOTAAL INRICHTINGSKOSTEN

IGG Bointon de Groot

5.659.042 100.000 5.759.042 5.759.042

-

4.269.483 4.269.483

-

427,66

-

1.389.559 724,86

2,40

4.269.483

-

1.389.559

100.000

-

-

-

-

NIV3 | 23-7-2014 | pagina 1 van 2

VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN / GROESBEEK

VERBOUW / NIEUWBOUW - SO-raming

VASIM

NIVEAU 3 BOUWKOSTEN IN ELEMENTCLUSTERS code

omschrijving

hoev. eh

€ / eh

subtotaal

totaal

€ / bvo

Vrijheids-

Cultuur-

GROESBEEK Bevrijdings-

museum

spinnerij

museum

VASIM Terein

BIJKOMENDE KOSTEN BEGELEIDINGSKOSTEN OPDRACHTGEVER eigen kosten Reeds gemaakte kosten t/m 1-4-2014 TOTAAL BEGELEIDINGSKOSTEN OPDRACHTGEVER HONORARIA Projecmanagement / toezicht tijdens de bouw Architect Terreinarchitect Interieur (excl. VO/DO, in prijs) Constructeur Adviseur bouwfysica Voorbereidende onderzoeken Adviseur installaties Bouwkostendeskundige Aanbestedingmanagement Overig TOTAAL HONORARIA AANSLUITKOSTEN EN HEFFINGEN Aansluitingen uitbreiding Aansluitingen nieuw Leges 70% van bk TOTAAL AANSLUITKOSTEN EN HEFFINGEN Prijsstijgingen tot start bouw tijdens bouw TOTAAL PRIJSSTIJGINGEN

2,00% 20,00 mnd 18,00 mnd

Elders Elders

-

1,50% 5,00% 5,00% 1,20% 0,50% 1,50% 2,00% 0,80% 0,65% 0,75%

214.214 636.662 77.384 200.000 152.799 63.666 190.999 254.665 114.247 92.826 95.499 2.092.960

0,70% 1,00% 2,60%

-

79.171 29.708 231.745 340.624

3,33% 1,50%

-

-

476.031 214.214

TOTAAL BIJKOMENDE KOSTEN

2,00% 5,00% 5,00% 5,00% 0,00%

TOTAAL ONVOORZIEN

excl. Groesbeek


-

-

-

-

117.168 390.559

29.268 97.561

44.563 148.542

23.215

170.000 93.734 39.056 117.168 156.224 62.489 50.773 58.584 1.255.754

23.415 9.756 29.268 39.024 15.610 12.683 14.634 271.219

30.000 35.650 14.854 44.563 59.417 23.767 19.310 22.281 442.946

123.041

125,78

62,79

231,06

2,96

54.678

13.659

77.384 -

12.381 10.060

10.834

142.164 196.842

35.512 49.171

29.708 54.069 83.778

125,78

62,79

231,06

2,96

65.041 29.268 94.309

99.028 44.563 143.590

51.589 23.215 74.805

10.834

19,72

11,38

43,70

0,26

3.123.829

-

1.830.137

414.699

670.314

208.679

183,32

96,01

349,67

5,02

8.294 97.561 97.561 203.416

13.406 69.478 148.542 148.542 379.968

4.174 77.384 77.384 158.942

62.477 282.952 714.046 714.046 1.773.520

-

36.603 213.474 390.559 390.559 1.031.195 103,29

47,09

198,21

3,82

1.773.520

-

1.031.195

203.416

379.968

158.942

-

-

-

-

-

TOTAAL INVESTERINGSKOSTEN

-

-

-

TOTAAL FINANCIERING

-

690.244

FINANCIERING FINANCIERING NIET MEEGENOMEN TOTAAL FINANCIERING

-

260.373 117.168 377.541

ONVOORZIEN ONVOORZIEN honoraria onvoorzien museaal programmawijzigingen onvoorzien bestedingsresultaat TOTAAL ONVOORZIEN

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

25.017.308

14.941.999

2.569.331

5.440.677

2.065.302

19.576.632

1.496,69

594,84

2.838,12

49,65

NIV3 | 23-7-2014 | pagina 2 van 2

Bijlage 2 Bouwkosten Vasim


VRIJHEIDSMUSEUM VASIM, NIJMEGEN

RENOVATIE - SO-raming

NIVEAU 5 BOUWKOSTEN IN SUBELEMENTEN omschrijving

OPDRACHT:

VRIJHEIDSMUSEUM WOII B DEFINITIEF 1 juni 2014 14.303


B1 1A

hoev. eh

Museum

Cultuurspinneri Verhuurbaar

IHC

4.319 30,2%

888 6,2%

748 5,2%

BOUWKUNDIGE WERKEN FUNDERING

10 Voorzieningen bouwput MAATVOEREN: maatvoering gebouw per m² BVO totaal voorzieningen bouwput 11 Bodemvoorzieningen GRONDWERK (tbv bouwplaats/put): ontgraven < 1 m¹ diep, grond in depot afvoeren grond < 10 km GRONDWERK (tbv funderingsconstructies): ontgraven < 1 m¹ diep, grond in depot ontgraven >1 m¹ diep, grond in depot aanvullen rondom met uitgekomen grond + 10% aanstampen bij diepte > 1 m¹ afvoeren grond < 10 km

-

m¹

grondwerk totaal totaal bodemvoorzieningen 13/23 Laagste vloer, op grondslag / vrijdragend VLOEREN OP GRONDSLAG: beton op keldervloer totaal laagste vloer, op grondslag / vrijdragend 16 Funderingsconstructie FUNDERINGSBALKEN: funderingsbalk type 1 afm: LIFTPUTTEN: liftputten totaal funderingsconstructie

d: 0,25

b: 0,50 5,00

2,20

17 Paalfunderingen FUNDERINGSPALEN: uit opgave constructeur/palenplan betonschroefpalen totaal paalfunderingen

wap: 100

h: 0,90

kg/m³

wap: 80 kg/m³

1,80 inw. maten

l:

d:

6,00

0,35

m Ø

112,49 m² TBB/st TOTAAL FUNDERING

4.612,28 m² - m²

14.302,71 m² 4.612,28 m²

1,50 4,65

21.454

1.456,57 m³ 1.602,23 m³

3,00 10,00

4.370 16.022

m² m³ m³ m³ m³ m³ m²

1,50 3,00 4,00 0,50 10,00 15,13 5,45

465 616 1.378 63 2.222

4.612,28 m² 5.826,28 m²

64,43 51,00

297.167

246,00 m¹

191,57

47.126

3 st 4.612,28 m²

7.117,14 14,85

21.351

202,69 202,69 33,78

8.310

309,96 205,24 344,49 125,30 222,23 1.661,81 4.612,28

41 41 246,00 348,85

st st m¹ m² BVO/st

21.454

1,50

25.136 25.136

1,76

297.167

20,78

12.521 12.521 1,50

6.479 6.479 1,50

1.332 1.332 1,50

1.122 1.122 1,50

1

2.550 9.351 271 359 804 37 1.297 2.768 14.670 1,76

1.320 4.839 140 186 416 19 671 1.433 7.591 1,76

271 994 29 38 86 4 138 294 1.560 1,76

229 838 24 32 72 3 116 248 1.315 1,76

1 1

173.436 173.436 20,78

89.743 89.743 20,78

18.444 18.444 20,78

15.544 15.544 20,78

1

27.504

14.232

2.925

2.465

1

1 1 1 1 1

4,79

18.909 46.414 5,56

14.232 3,29

1.325 4.250 4,79

1.117 3.582 4,79

2

68.477

0,58

4.850 4.850 0,58

2.510 2.510 0,58

516 516 0,58

435 435 0,58

1

8.310

4.612,28 m²

91,18

420.544

29,40

251.890 30,18

120.555 27,91

26.101 29,40

21.998 29,40

21.2 Buitenwanden; constructief totaal buitenwanden; constructief

6.069,63 m²

-

-

-

-

-

-

-

22.2 Binnenwanden; constructief stabiliteitswanden totaal binnenwanden; constructief

1,00 pst 1,00 m²

12.500,00 12.500,00

12.500 0,87

10.452 10.452 1,25

-

1.111 1.111 1,25

937 937 1,25

1

12.500

25.902 75.013 46.054 61.883 15.000 223.852 26,82

23.831 23.831 5,52

2.754 4.898 7.652 8,62

2.321 4.128 6.449 8,62

2 3 1 3 3

6.480 6.480 6.720 7.200 11.440 3.180 6.920 9.360 11.360

2.160 2.160 2.240

-

-

1.060

-

13.984

7.236

4.960 1.487

1.253

83.124 9,96

13.796 3,19

7.507 8,46

1.253 1,68

SKELET

23.2 Vloeren; constructief VLOEREN: trappenh./5e verd 1e verd vloer terrasvloer beton vloer op koker glazen vloerdeel totaal vloeren; constructief

d: 0,26 0,32 buitenplatforms vlonderdelen beloopbaar

24 Trappen+hellingen constructief incl. balustraden en leuningen str. A - 1 hoofdtrapenhuis dubbel + bordes str. A - 6 hoofdtrapenhuis dubbel + bordes str. F - 3/4 hoofdtrappenhuis dubbel + bordes str. D - 5 vide enkel str. H - 3 start route enkel + bordes str. O - 3 hoofdtrappenhuis dubbel + bordes str. D - 3 vide enkel str. J - 3 afrekenen en opbouwen enkel str. B - 3 weg naar de vrijdheid enkel lang str. M - 3 keuken enkel buitentrap tpv platform voor niet-constr. trappen zie ook onder 2.E Inbouw totaal trappen+hellingen constructief incl. balustraden en leuningen 27.2 Daken; constructief breedplaat totaal daken; constructief 28 Hoofddraagconstructie STAALCONSTRUCTIE constructie extra verdieping / trappenhuis overige constructieve voorzieningen totaal gewicht à totaal hoofddraagconstructie TOTAAL SKELET 1C

€ / bvo

totaal

8.348 58,4%

TBB = opp. bouwput =

1B

subtotaal

€ / ehd

verdeling

code

0,25

9,0

80

429,28 976,94 1.214,00 728,03 15,00 2.149,25

m² m² m² m² m² m²

72,16 76,78 65,00 85,00 1.000,00 121,80

30.977 75.013 78.910 61.883 15.000

2,16 2,16 2,24 1,8 2,86 1,06 1,73 2,34 2,84 1,24 5,99

m³ m³ m³ m³ m³ m³ m³ m³ m³ m³ m³

4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00

8.640 8.640 8.960 7.200 11.440 4.240 6.920 9.360 11.360 4.960 23.960

7 lagen

kg/m³

50 kg/m² 10 kg/m² kg/m² BVO

600,00 m² 600,00 m²

57.741,48 70.745,35 128.486,83 2.749,25

kg à kg à kg à m²

14.302,71 m²

261.784

15.097,14

85,43 85,43

51.260

2,20 2,20 2,20 102,82

127.031 155.640

49,91

18,30

2 2 2 3 3 2 3 3 3 3 1

105.680

7,39

3,58

33.319 33.319 3,99

-

17.941 17.941 20,21

-

2

51.260

19,76

713.895

49,91

44.461 90.836 135.297 135.297 16,21 486.044 58,23

6.352 47.003 53.354 53.354 12,35 90.981 21,06

57.164 9.660 66.824 66.824 75,28 101.036 113,82

19.055 8.141 27.196 27.196 36,35 35.835 47,90

2 1

282.671 282.671

-

-

-

-

69.919 69.919 8,38

-

37.649 37.649 42,41

-

AFBOUW DAKEN EN BUITENPLAFONDS 27.1 Daken; niet constructief 37 Dakopeningen OPEN DAKEN: glaskap totaal dakopeningen


179,28 m² 179,28 m²

600,00 600,00

107.568 107.568

7,52

BEGROTING | 23-7-2014 | pagina 1 van 4

2



NIVEAU 5 BOUWKOSTEN IN SUBELEMENTEN code

omschrijving 47 Dakafwerking VLAKKE AFWERKING: bestaand dak dakschalen bitumen + iso (nieuw) DAKRANDEN: dakrand herstellen langs glaskap totaal dakafwerking

hoev. eh

herstellen dakbedekking herstellen dakbedekking

€ / ehd

subtotaal

totaal

€ / bvo

Museum


IHC

1.012,00 m² 2.620,00 m² 600,00 m²

55,00 65,00 45,00

55.660 170.300 27.000

32.485 99.392 21.600

16.809 51.430 -

3.455 10.570 5.400

2.911 8.908 -

1 1 2

776,00 m¹ 256,00 m¹ 4.232,00 m²

60,00 75,00 75,31

46.560 19.200

27.174 11.206 191.857 22,98

14.061 5.798 88.098 20,40

2.890 1.192 23.506 26,48

2.435 1.004 15.259 20,40

1 1

4.411,28 m²

96,64

261.776 31,36

88.098 20,40

61.155 68,89

15.259 20,40

4.284,26 m²

45,00

112.519

58.222

11.966

10.084

112.519 13,48

58.222 13,48

11.966 13,48

10.084 13,48

391.300 247.579 55.646

202.476 223.746 28.794

41.612 48.181 5.918

35.070 40.701 4.987

318.720

22,28

426.288

29,80

45.1 Buitenplafonds TOTAAL AFBOUW DAKEN EN BUITENPLAFONDS 1D

GEVELAFBOUW/GEVELAFWERKING 21.1 Buitenwanden; niet constructief BUITENSPOUWBLAD / - BEKLEDING metselwerk buitenspouwblad OVERIG steigerwerk totaal buitenwanden; niet constructief

herstelwerkzaamheden

31 Buitenwandopeningen puien (opbouw + trappenhuis) kozijnen (in gestaande gevel) aftimmering buitenwandopeningen OVERIG steigerwerk totaal buitenwandopeningen

alu hout

192.792

4.284,26 m² 4.284,26 m²

45,00

1.577,55 m² 1.600,59 m² 3.178,14 m²

425,00 350,00 30,00

3.178,14 m² 3.178,14 m²

417,23

1.326.009

92,71

694.525 83,20

455.016 105,34

95.711 107,82

80.758 107,94

7.462,40 m²

203,53

1.518.801

106,19

807.044 96,68

513.238 118,82

107.677 121,30

90.842 121,42

6.249,90 m² 4.990,76 m² 6.249,90 m²

75,00 7,50 80,99

468.743 37.431 506.173

35,39

337.495 26.950 364.445 43,66

51.562 4.117 55.679 12,89

46.874 3.743 50.617 57,02

32.812 2.620 35.432 47,36

1,00 pst 1,00 m²

15.000,00 15.000,00

15.000 15.000

1,05

15.000 15.000 1,80

-

-

-

-

-

-

-

192.792

13,48

670.459 560.207 95.344

1

3 3 3

41 Buitenwandafwerking TOTAAL GEVELAFBOUW/GEVELAFWERKING 1I

INBOUW (EXCL. INBOUW GEBRUIKER) 22.1 Binnenwanden; niet constructief binnenwand museum meerprijs wanden h>3 m¹ totaal binnenwanden; niet constructief

dik [mm]: 100

23.1 Vloeren; niet constructief trappentribune auditorium totaal vloeren; niet constructief

2 2

3

24 Trappen+hellingen; niet constructief 32 Binnenwandopeningen kozijnen + deuren incl. dorpels, lateien, h+s-werk, beglazing, schilderwerk merk: brandwanden PUIEN: houten pui, niet-brandw. harmonicadeuren totaal binnenwandopeningen

m² / koz -

m² tot -

15%

577,995 m²

400,00

231.198

134.934

69.821

14.349

12.093

1

937,49 m² 130,00 m² 1.067,49 m²

220,00 350,00 452,41

206.247 45.500

162.935 25.025 322.894 38,68

22.687 13.650 106.158 24,58

2 2

14.349 16,16

20.625 6.825 39.543 52,86

-

-

-

-

482.945

33,77

33 Vloeropeningen 34 Balustrades en leuningen binnen: hekken langs: balustrade rond vide totaal balustrades en leuningen

1e verdieping

44,70 m¹ 89,40 m¹

250,00 125,00

7.318,39 m²

138,73

11.175 11.175

0,78

7.425,00 7.425 0,89

-

-

3.750,00 3.750 5,01

1.015.293

70,99

709.764 85,03

161.837 37,47

64.967 73,19

78.725 105,23

2

38 Inbouwpakketten TOTAAL INBOUW (EXCL. INBOUW GEBRUIKER) 1J

AFWERKINGEN 42 Wandafwerkingen egaliseren sauswerk binnenblad herstelwerkzaamheden tegels san. rmt. tegels keuken totaal wandafwerkingen 43.2 Vloerafwerkingen cementdekvloer, egaliseren tegels standaard coating totaal vloerafwerkingen 43.2 Vloerplinten hout geen plint totaal vloerplinten

18.354,80 17.161,98 6.069,63 649,76 543,07 42.779,23

m² m² m² m² m² m²

8,00 12,00 20,00 45,00 45,00 12,34

146.838 205.944 121.393 29.239 24.438

12.540,33 467,28 8.958,22 12.601,36

m² m² m² m²

11,00 60,00 20,00 27,39

137.944 28.037 179.164

1,00 pst 5.101,93 m¹ 5.102,93 m¹

50.000,00

50.000

1,00 pst - m²

30.000,00 -

30.000

12.546,05 m² 12.546,05 m²

20,00 20,00

250.921

14.302,71 m²

84,17

527.852

9,80

36,91

85.699 205.944 70.848 17.065 12.219 391.775 46,93

44.345

9.114

7.681

36.660 8.830

7.534 1.815 12.219 30.682 34,56

6.350 1.529 15.560 20,80 7.216 1.467 13.426 22.108 29,55

3 3 3

89.835 20,80 41.658 8.467

1 3 3 3 3

80.508 16.363 149.807 246.678 29,55

50.125 11,60

8.562 1.740 15.931 26.233 29,55

41.807 41.807 -

4.446 4.446 -

3.747 3.747 -

3

-

345.145

24,13

50.000

3,50

2,10

17.509 17.509 2,10

9.060 9.060 2,10

1.862 1.862 2,10

1.569 1.569 2,10

3

30.000

17,54

209.806 209.806 25,13

-

22.312 22.312 25,13

18.804 18.804 25,13

3

250.921

1.203.918

84,17

907.575 108,72

149.020 34,50

85.534 96,35

61.788 82,59

44 Trapafwerkingen 45.1 Verlaagde plafonds voorzieningen akoestiek totaal verlaagde plafonds 45.2 Plafondafwerkingen sauswerk totaal plafondafwerkingen 49 Overige afwerkingen TOTAAL AFWERKINGEN 1K

OVERIGE BOUWK. VOORZIENINGEN 21/49 Sloopwerk overig IGG Bointon de Groot





omschrijving

hoev. eh

gevel tpv doorbraak diverse doorbraken vloeren (intern) inzagen gevels schoonslopen bestaand gebouw herstelwerkzaamheden betonrot asbest totaal sloopwerk overig

2.449,60 1,00 489,92 14.302,71 14.302,71 14.302,71 14.302,71

51/66 Bouwkundige voorzieningen installaties totaal voorzieningen totaal bouwkundige voorzieningen installaties

opg. inst.

3% over 14.302,71 m²

TOTAAL OVERIGE BOUWK. VOORZIENINGEN B1

TOTAAL BOUWKUNDIGE WERKEN

B2

m² pst m² m² m² m² m²

€ / ehd

subtotaal

40,00 50.000,00 65,00 8,50 7,50 15,00 43,57

97.984 50.000 31.845 121.573 107.270 214.541

2.268.079,81 4,76

68.042

totaal

€ / bvo

623.213

43,57

68.042

4,76

14.302,71 m²

48,33

691.255

48,33

14.302,71 m²

418,80

5.989.994

418,80

Museum


IHC

57.186 50.000 18.586 70.954 62.606 125.213 384.545 46,07

29.591

6.081

5.125

9.617 36.715 32.395 64.790 173.108 40,08

1.976 7.545 6.658 13.316 35.577 40,08

1.666 6.359 5.611 11.222 29.983 40,08

1 2 1 1 1 1

48.859 48.859 5,85 433.404 51,92

8.920 8.920 2,07 182.028 42,14

5.981 5.981 6,74 41.558 46,81

4.282 4.282 5,72 34.266 45,80

3.857.497

1.305.757

488.026

338.713

462,11

302,30

549,76

452,74

8.348 20.869 29.216 3,50

4.319 10.798 15.118 3,50

888 2.219 3.107 3,50

748 1.870 2.618 3,50

1 1

37.564 37.564 4,50

19.437 19.437 4,50

3.995 3.995 4,50

3.367 3.367 4,50

1

-

-

-

-

5.836 5.836 0,70

3.020 3.020 0,70

621 621 0,70

523 523 0,70

1

70.036 70.036 8,39 142.652 17,09

36.240 36.240 8,39 73.814 17,09

7.448 7.448 8,39 15.170 17,09

6.277 6.277 8,39 12.785 17,09

1

14.591 125.213 139.803 16,75

7.550 64.790 72.340 16,75

1.552 13.316 14.867 16,75

1.308 11.222 12.530 16,75

1 1

36.000 36.000 4,31

30.000 30.000 33,80

-

2

-

53.992 53.992 12,50

39.947 39.947 45,00

33.666 33.666 45,00

3 3

12.958 12.958 3,00 139.290 32,25

7.102 7.102 8,00 91.916 103,54

5.985 5.985 8,00 52.181 69,75

3 3

23.757 23.757 5,50

19.973 19.973 22,50

16.833 16.833 22,50

3 3

187.819 22,50 4.181 4.181 0,50

445 445 0,50

375 375 0,50

3

-

10.798 10.798 2,50

31.070 31.070 35,00

26.185 26.185 35,00

3 3

6.479 6.479 1,50

3.107 3.107 3,50

2.618 2.618 3,50

3 3

11.096 6.658

9.352 5.611

3 3 3

3

INSTALLATIES

2A

WTB.: VLOEISTOF- EN GASINSTALLATIE 52 Hwa, rioleringen aanpassen bestaande hwa's nieuwe riolering totaal hwa, rioleringen

14.303 m² 14.303 m² - m²

1,00 2,50 -

14.303 35.757

53 Water aanpassen waterinstallaties totaal water

14.303 m² 14.303 m²

4,50 4,50

64.362

50.059

3,50

64.362

4,50

54 Gassen 65.1 Beveiliging: brandblusvoorz. diverse brandblussers totaal beveiliging: brandblusvoorz.

1 pst 1 m²

10.000,00 10.000,00

10.000

12 pst 12 m²

10.000,00 10.000,00

120.000

12 m²

20.368,47

1 pst 14.303 m² 14.304 m²

25.000,00 15,00 16,75

25.000 214.541

600 m² 600 m²

110,00 110,00

66.000

9.983 m² 4.319 m² 14.303 m²

45,00 12,50 35,19

449.251 53.992

9.983 m² 4.319 m² 14.303 m²

8,00 3,00 6,49

79.867 12.958

14.303 m²

63,04

9.983 m² 4.319 14.303 m²

22,50 5,50 17,37

224.625 23.757

1 pst 1 m²

5.000,00 5.000,00

5.000

9.983 4.319 14.303 m²

35,00 2,50 25,19

349.417 10.798

64 Communicatie basis basis-cultuurspinnerij totaal communicatie

9.983 m² 4.319 14.303 m²

3,50 1,50 2,90

34.942 6.479

65 Beveiliging basis brand basis inbraak brand + inbraakbeveiliging cultuurspinnerij totaal beveiliging

9.983 9.983 4.319 24.286

m² m² m² m²

12,50 7,50 10,00 10,00

124.792 74.875 43.194

24.286 m²

36,97

74 Vaste Sanitaire voorzieningen sanitair totaal vaste sanitaire voorzieningen TOTAAL WTB.: VLOEISTOF- EN GASINSTALLATIE 2B

10.000

0,70

120.000

8,39

244.422

17,09

WTB.: KLIMAATINSTALLATIES 51/56 Warmte-opwekking+ -distributie aansluiten stadsverwarming verwarming met radiatoren totaal warmte-opwekking+ -distributie 55 Koude-opwekking+ -distributie alleen tpv opbouw totaal koude-opwekking+ -distributie 57 Luchtbehandeling gebalanceerde ventialtie afzuiging in gangen totaal luchtbehandeling

museum spinnerij

58 Regeling klimaat regeling regeling totaal regeling klimaat

spinnerij

TOTAAL WTB.: KLIMAATINSTALLATIES 2C/D

239.541

16,75

66.000

4,61

503.243

35,19

375.638 375.638 45,00 66.780 92.825

6,49

901.608

63,04

66.780 8,00 618.221 74,06

248.382

17,37

5.000

0,35

360.216

25,19

292.163 35,00

41.421

2,90

29.216 3,50

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES 61 Centrale elektrotechnische voorz. elektrische voorzieningen elektrische voorzieningen totaal centrale elektrotechnische voorz.

museum cultuurspin

62 Krachtstroom aansluiting totaal krachtstroom 63 Verlichting Algemeen Algemeen totaal verlichting

museum spinnerij

187.819

292.163

29.216

104.344 62.606 242.861

16,98

897.879

62,78

166.950 20,00

43.194 43.194 10,00

17.754 20,00

14.963 20,00

680.328 81,50

84.228 19,50

72.349 81,50

60.974 81,50

78.243 12.542 96.654 187.439 22,45

-

8.321 1.334 10.279 19.933 22,45

7.013 1.124 8.663 16.799 22,45

-

-

-

-

-

-

-

-

67 Gebouwbeheersing TOTAAL ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES 2E

TRANSPORTINSTALLATIES 66.1 Liften enz. liftinstallatie (personen) liftinstallatie (goederen) stopplaatsen totaal liften enz.

(meerprijs)

3 1 19 14.303

st st stpl m²

31.192,22 15.000,00 6.083,93 16

93.577 15.000 115.595 224.171

15,67

66.2 Roltrappen 66.3 Gevelonderhoudinst.



2 2 2




omschrijving

hoev. eh

TOTAAL TRANSPORTINSTALLATIES B2

TOTAAL INSTALLATIES

B3

subtotaal

€ / ehd

€ / bvo

totaal

Museum


IHC

14.303 m²

15,67

224.171

15,67

187.439 22,45

-

19.933 22,45

16.799 22,45

24.286 m²

93,39

2.268.080

158,58

1.628.640

297.332

199.367

142.740

195,11

68,84

224,59

190,79

-

-

-

-

VASTE INRICHTINGEN EN VOORZIENINGEN

3A

VASTE INRICHTING 71 Vaste verkeersvoorzieningen 72 Vaste gebruikersvoorzieningen ombouwen en bk voorzieningen totaal vaste gebruikersvoorzieningen

alleen glazen ombouw socratische ruimte

73 Vaste keukenvoorzieningen keukenvoorzieningen totaal vaste keukenvoorzieningen

1 pst 14.303 m²

25.000,00 1,75

25.000

1 pst 14.303 m²

120.000,00 8,39

120.000

25.000

1,75

25.000 25.000 2,99

-

-

-

3

120.000

8,39

120.000 120.000 14,38

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

3

75 Vaste onderhoudsvoorzieningen 76 Vaste opslagvoorzieningen TOTAAL VASTE INRICHTING B3

TOTAAL VASTE INRICHTINGEN EN VOORZIENINGEN

B4

14.303 m²

10,14

145.000

10,14

145.000 17,37

14.303 m²

10,14

145.000

10,14

145.000

-

-

-

17,37

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

TERREIN

4A/E

TERREIN

A 90.1 Grondvoorzieningen B 90.2 Gebouwtjes en overkappingen C 90.3 Omheining (muren, hekken, poorten enz.) C 90.4 Afwerkingen (verharding, beplanting, water) D 90.5 Werktuigbouwkundig D 90.6 Elektrotechnisch E 90.7 Inrichting standaard E 90.8 Inrichting bijzonder

B4

TOTAAL TERREIN

- m²

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

B 1/4 RECAPITULATIE DIRECTE BOUWKOSTEN B1 B2 B3 B4

Bouwkundige werken Installaties Vaste inrichting Terrein

14.302,71 24.286,06 14.302,71 -

B 1/4 TOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN B5

m² m² m² m²

418,80 93,39 10,14 -

5.989.994 2.268.080 145.000 -

418,80 158,58 10,14 -

3.857.497 1.628.640 145.000 -

1.305.757 297.332 -

488.026 199.367 -

338.713 142.740 -

14.302,71 m²

587,52

8.403.074

587,52

5.631.138

1.603.089

687.394

481.453

674,59

371,14

774,35

643,53

-

-

-

-

375.638 375.638 45,00 6.006.775 720

194.371 194.371 45,00 1.797.461 416

39.947 39.947 45,00 727.340 819

33.666 33.666 45,00 515.119 689

48.859 2.900 51.759 6,20

8.920 8.920 2,07

5.981 5.981 6,74

4.282 4.282 5,72

275.154 112.707 24.496 412.357 49,40

97.508 39.941 7.387 144.836 33,53

34.318 14.057 2.970 51.346 57,84

24.205 9.915 2.103 36.223 48,42

839.754

348.127

97.274

74.171

100,60

80,60

109,58

99,14

6.470.892

1.951.217

784.667

555.624

INDIRECTE BOUWKOSTEN

5A

Diversen (detaillering in ontwerpfase) TOTAAL DIVERSEN (DETAILLERING IN ONTWERPFASE)

5B

Algemene Uitvoeringskosten Algemene Uitvoeringskosten 14.302,71 m² TOTAAL ALGEMENE UITVOERINGSKOSTEN 7,66% over als % van de bouwkundige + terreinkosten + inrichting 10,49% over SUBTOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN + AUK

5C

5D/E

B5

-

8.403.074

45,00 8.403.074 6.134.994

-

643.622

45,00

9.046.696

632,52

643.622

Coördinatiekosten nevennaanemers over directe kosten + nader te detailleren Coördinatie installaties directe bouwkosten installaties Coördinatie inrichting directe bouwkosten vaste inrichting Coördinatie terrein directe bouwkosten terein TOTAAL COÖRDINATIEKOSTEN NEVENNAANEMERS

3,00% 2,00% 5,00% 2,94%

over over over over

2.268.080 145.000 2.413.080

68.042 2.900

Opslagen Algemene kosten bouwbedrijf Winst & risico CAR-verzekering TOTAAL OPSLAGEN

6,50% 2,50% 0,38% 9,72%

over over over over

6.633.616 7.064.801 9.725.443 6.633.616

431.185 176.620 36.957

16,18% over

8.403.074

70.942

excl. BTW

644.762

45,08

1.359.326

95,04

9.762.400

775,19

451,74

883,93

742,67

1.234.611

2.244.836

414.699 203.416

183.845 103.588

130.181 73.351

17.511.330

13.110.742

2.569.331

1.072.101

759.156

4.269.483

Onvoorzien

TOTAAL INVESTERINGSKOSTEN


682,56

4.269.483 1.516.111 854.256

Inrichting

Overige bijkomende kosten

4,96

over directe kosten + nader te detailleren

TOTAAL INDIRECTE BOUWKOSTEN TOTAAL BOUWKOSTEN

-


Bijlage 3 Bouwkosten Groesbeek


BEVRIJDINGSMUSEUM, GROESBEEK

NIEUWBOUW - SO-raming


omschrijving

OPDRACHT:



B1 1A

hoev. eh

€ / ehd

subtotaal

totaal

€ / bvo

BOUWKUNDIGE WERKEN FUNDERING TBB = opp. bouwput = 10 Voorzieningen bouwput MAATVOEREN: maatvoering gebouw per m² BVO bouw over bestaande kelder totaal voorzieningen bouwput 11 Bodemvoorzieningen GRONDWERK (tbv bouwplaats/put): terrein uitvlakken / bouwrijp maken ontgraven < 1 m¹ diep, grond in depot aanvullen rondom met uitgekomen grond + 10% GRONDWERK (tbv funderingsconstructies): ontgraven < 1 m¹ diep, grond in depot aanvullen rondom met uitgekomen grond + 10% bodemafsluiting kruipruimte (zand, 50 mm dik)

-

m¹

0,05 m¹/dik grondwerk totaal

totaal bodemvoorzieningen 13/23 Laagste vloer, op grondslag / vrijdragend VRIJDRAGENDE VLOEREN: kanaalplaat + druklaag geisoleerd totaal laagste vloer, op grondslag / vrijdragend 16 Funderingsconstructie FUNDERINGSBALKEN: funderingsbalk type 1 afm: totaal funderingsconstructie

b: 0,60

d: 0,26

h: 0,75

1.917,00 m² - m²

1.917,00 m² 1,00 pst 1.917,00 m²

1,50 12.500,00 8,02

2.876 12.500

958,50 m² 542,42 m³ 596,66 m³

1,50 3,00 0,50

1.438 1.627 298

m² m³ m² m³ m²

1,50 4,00 10,00 23,25 6,58

256 417 8.575

1.917,00 m² 1.917,00 m²

75,59 75,59

144.900

336,80 m¹ 1.917,00 m²

184,97 32,50

62.299

1.917,00 m²

122,68

1.382,45 m² 1.382,45 m²

78,00 78,00

107.831

2,10 2,10 135,00

150.762 28.436 49.113

15.376

8,02

12.610 12.610

6,58

144.900

75,59

62.299

32,50

235.185

122,68

107.831

56,25

2,66 165,15

228.311 228.311

119,10

1.917,00 m²

175,35

336.142

175,35

124,20 m²

450,00

170,51 104,20 857,46 542,42 1.917,00

d: 70 druklg

wap: 90 kg/m³

17 Paalfunderingen TOTAAL FUNDERING 1B

SKELET 21.2 Buitenwanden; constructief 22.2 Binnenwanden; constructief 23.2 Vloeren; constructief 24 Trappen+hellingen constructief 27.2 Daken; constructief breedplaat totaal daken; constructief 28 Hoofddraagconstructie STAALCONSTRUCTIE hoofddraagconstructie subconstructie gevel dicht stalen bogen parachuteconstructie schilderopp. (brandw.)

0,26

druklg

40 kg / m² BVO 20 kg / m² gevel dicht uitgangspunt: staalconstructie in wanden / plafon totaal gewicht à 44,7 kg/m² BVO

totaal hoofddraagconstructie TOTAAL SKELET 1C

70

71.791,65 13.540,79 363,80 2.728,23 85.696,24 1.382,45

kg à kg à m¹ m² kg à m²

AFBOUW DAKEN EN BUITENPLAFONDS 27.1 Daken; niet constructief 37 Dakopeningen OPEN DAKEN: lichtstraat IGG Bointon de Groot

55.890

BEGROTING_BEZUINIGD | 17-7-2014 | pagina 1 van 5




omschrijving DAKRANDEN: dakrand om glazendak Afwerking binnen zijnde totaal dakopeningen

hoev. eh

gekleurd stuc

47 Dakafwerking VLAKKE AFWERKING: bitumen + iso (1) kussens koepel DAKRANDEN: langs gevel langs opg. werk totaal dakafwerking 45.1 Buitenplafonds buitenplafond+oph. totaal buitenplafonds

metaalplaat

TOTAAL AFBOUW DAKEN EN BUITENPLAFONDS 1D

subtotaal

€ / ehd

117,31 m¹ 234,62 m¹ 124,20 m²

65,00 110,00 719,19

7.625 25.808

1.382,45 m² 784,14 m²

45,00 100,00

62.210 78.414

515,50 m¹ 373,70 m¹ 2.166,59 m²

65,00 42,00 87,62

33.508 15.695

112,10 m² 112,10 m²

200,00 200,00

22.420

1.787,50 m²

168,71

632,75 m²

185,00

117.058

537,83 m²

55,00

29.581

632,75 m² 632,75 m²

231,75

344,94 m² 2 st

520,00 18.500,00

179.371 37.000

461,53 m¹

120,00

55.383

459,93 m² 344,94 m²

€ / bvo

totaal

89.323

46,60

189.827

99,02

22.420

11,70

301.571

157,31

146.639

76,49

787,82

271.754

141,76

977,69 m²

427,94

418.393

218,25

2.071,07 m² 2.137,74 m² 2.071,07 m²

85,00 5,00 90,16

186.729

97,41

61,98 m² 61,98 m²

-

-

-

2.133,05 m²

87,54

186.729

97,41

3.517,34 1.823,34 20,22 499,39 285,36 6.145,66

25,00 12,00 45,00 5,00

113.221

59,06

GEVELAFBOUW/GEVELAFWERKING 21.1 Buitenwanden; niet constructief betonnen gevel met kleurtoeslag BINNENSPOUWBLAD niet dragend; voor constr. zie 21 binnenblad niet afgewerkt = plafond OVERIG steigerwerk rolsteiger totaal buitenwanden; niet constructief 31 Buitenwandopeningen PUIEN vliesgevel tourniquet SPARINGEN lateien en geveldrager OVERIG steigerwerk totaal buitenwandopeningen

bruto

alu handmatig

41 Buitenwandafwerking TOTAAL GEVELAFBOUW/GEVELAFWERKING 1I

INBOUW (EXCL. INBOUW GEBRUIKER) 22.1 Binnenwanden; niet constructief MS 2.50.2 meerprijs wanden h>3 m¹ totaal binnenwanden; niet constructief

verlagen

dik [mm]: 100

176.041 10.689

23.1 Vloeren; niet constructief 24 Trappen+hellingen; niet constructief 32 Binnenwandopeningen PUIEN: schuif/ vouw wand totaal binnenwandopeningen

excl. -

33 Vloeropeningen 34 Balustrades en leuningen 38 Inbouwpakketten TOTAAL INBOUW (EXCL. INBOUW GEBRUIKER) 1J

AFWERKINGEN 42 Wandafwerkingen stukwerk wit sauswerk tegels san. rmt. kleurtoeslag geen wandafwerking totaal wandafwerkingen IGG Bointon de Groot

verlagen verlagen stuc

m² m² m² m² m² m²

18,42

87.934 21.880 910 2.497





omschrijving

hoev. eh

43.2 Vloerafwerkingen cementdekvloer tegels sanitair coating geen afwerking totaal vloerafwerkingen 43.2 Vloerplinten hout geen plint totaal vloerplinten

1.851,95 47,11 1.804,84 30,00 1.821,95

hoog / luxe

m² m² m² m² m²

€ / ehd

11,00 65,00 25,00

subtotaal

20,00 17,83

214,80 m² 1.438,70 m² 1.653,50 m²

45,00 105,00 97,21

1.917,00 m²

189,25

€ / bvo

20.371 3.062 45.121

37,63

1.014,33 m¹ 123,48 m¹ 1.137,81 m¹

totaal

68.555

35,76

20.287

10,58

160.730

83,84

362.791

189,25

20.042

10,46

20.287

44 Trapafwerkingen 45.1 Verlaagde plafonds systeemplafond luxe plafond totaal verlaagde plafonds

9.666 151.064

45.2 Plafondafwerkingen 49 Overige afwerkingen TOTAAL AFWERKINGEN 1K

OVERIGE BOUWK. VOORZIENINGEN 21/49 Sloopwerk overig 51/66 Bouwkundige voorzieningen installaties totaal voorzieningen totaal bouwkundige voorzieningen installaties TOTAAL OVERIGE BOUWK. VOORZIENINGEN

B1

TOTAAL BOUWKUNDIGE WERKEN

B2

INSTALLATIES

2A

3% over 1.917,00 m²

668.074,50 10,46

20.042

1.917,00 m²

10,46

20.042

10,46

1.917,00 m²

970,71

1.860.853

970,71

6.710

3,50

23.963

12,50

9.585

5,00

19.170

10,00

23.963

12,50

83.390

43,50

115.020

60,00

38.340

20,00

WTB.: VLOEISTOF- EN GASINSTALLATIE 52 Hwa, rioleringen HEMELWATERAFVOEREN Museum RIOLERING: Museum totaal hwa, rioleringen

1.917 m²

3,50

1.917 m² 1.917 m²

3,50

53 Water Museum totaal water

1.917 m² 1.917 m²

12,50 12,50

23.963

54 Gassen Museum totaal gassen

1.917 m² 1.917 m²

5,00 5,00

9.585

1.917 m² 1.917 m²

10,00 10,00

19.170

1.917 m² 1.917 m²

12,50 12,50

23.963

1.917 m²

43,50

1.917 m² 1.917 m²

60,00 60,00

115.020

1.917 m² 1.917 m²

20,00 20,00

38.340

65.1 Beveiliging: brandblusvoorz. Museum totaal beveiliging: brandblusvoorz. 74 Vaste Sanitaire voorzieningen Museum totaal vaste sanitaire voorzieningen TOTAAL WTB.: VLOEISTOF- EN GASINSTALLATIE 2B

opg. inst.

6.710

WTB.: KLIMAATINSTALLATIES 51/56 Warmte-opwekking+ -distributie Museum totaal warmte-opwekking+ -distributie 55 Koude-opwekking+ -distributie Museum totaal koude-opwekking+ -distributie IGG Bointon de Groot





omschrijving

1.917 m² 1.917 m²

70,00 70,00

134.190

58 Regeling klimaat Museum totaal regeling klimaat

1.917 m² 1.917 m²

15,00 15,00

28.755

1.917 m²

165,00

61 Centrale elektrotechnische voorz. Museum totaal centrale elektrotechnische voorz.

1.917 m² 1.917 m²

40,00 40,00

62 Krachtstroom Museum totaal krachtstroom

1.917 m² 1.917 m²

-

63 Verlichting Museum totaal verlichting

1.917 m² 1.917 m²

35,00 35,00

67.095

64 Communicatie Museum totaal communicatie

1.917 m² 1.917 m²

20,00 20,00

38.340

65 Beveiliging Museum totaal beveiliging

1.917 m² 1.917 m²

25,00 25,00

47.925

67 Gebouwbeheersing Museum totaal gebouwbeheersing

1.917 m² 1.917 m²

20,00 20,00

38.340

1.917 m²

1.917 m²

€ / bvo

totaal

134.190

70,00

28.755

15,00

316.305

165,00

76.680

40,00

-

-

67.095

35,00

38.340

20,00

47.925

25,00

38.340

20,00

140,00

268.380

140,00

348,50

668.075

348,50

-

-

-

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

TOTAAL ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES 2E

subtotaal

€ / ehd

57 Luchtbehandeling Museum totaal luchtbehandeling

TOTAAL WTB.: KLIMAATINSTALLATIES 2C/D

hoev. eh

76.680

TRANSPORTINSTALLATIES 66.1 Liften enz. 66.2 Roltrappen 66.3 Gevelonderhoudinst.

B2

TOTAAL INSTALLATIES

B3

VASTE INRICHTINGEN EN VOORZIENINGEN

3A

VASTE INRICHTING 71 Vaste verkeersvoorzieningen 72 Vaste gebruikersvoorzieningen 73 Vaste keukenvoorzieningen 75 Vaste onderhoudsvoorzieningen 76 Vaste opslagvoorzieningen

B3

TOTAAL VASTE INRICHTINGEN EN VOORZIENINGEN

B4

TERREIN

4A/E

-

m²

TERREIN

A 90.1 Grondvoorzieningen B 90.2 Gebouwtjes en overkappingen






omschrijving

hoev. eh

€ / ehd

1,00 pst 1 m²

40.000,00 40.000,00

1,00 m² 1.917,00 m²

subtotaal

€ / bvo

totaal

C 90.3 Omheining (muren, hekken, poorten enz.) C 90.4 Afwerkingen (verharding, beplanting, water) TERREINVERHARDINGEN: aanpassingen terrein tbv nieuwbouw totaal afwerkingen (verharding, beplanting, water)

40.000 40.000

20,87

40.000,00

40.000

20,87

20,87

40.000

20,87

m² m² m² m²

970,71 348,50 20,87

1.860.853 668.075 40.000

970,71 348,50 20,87

1.917,00 m²

1.340,08

2.568.928

1.340,08

-

2.568.928

-

-

143.775

75,00

2.712.703

1.415,08

2.000

1,04

256.133

133,61

401.908

209,65

2.970.836

1.549,73

D 90.5 Werktuigbouwkundig D 90.6 Elektrotechnisch E 90.7 Inrichting standaard E 90.8 Inrichting bijzonder TOTAAL TERREIN B4

TOTAAL TERREIN

B 1/4 RECAPITULATIE DIRECTE BOUWKOSTEN B1 B2 B3 B4


1.917,00 1.917,00 1.917,00

B 1/4 TOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN B5 5A

5B

5C

5D/E

B5

INDIRECTE BOUWKOSTEN Diversen (detaillering in ontwerpfase) TOTAAL DIVERSEN (DETAILLERING IN ONTWERPFASE)

Algemene Uitvoeringskosten Algemene Uitvoeringskosten 1.917,00 m² TOTAAL ALGEMENE UITVOERINGSKOSTEN 5,60% over als % van de bouwkundige + terreinkosten + inrichting 7,56% over SUBTOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN + AUK Coördinatiekosten nevennaanemers over directe kosten + nader te detailleren Coördinatie inrichting directe bouwkosten vaste inrichting Coördinatie terrein directe bouwkosten terein TOTAAL COÖRDINATIEKOSTEN NEVENNAANEMERS

2,00% over 5,00% over 5,00% over

Opslagen Algemene kosten bouwbedrijf Winst & risico CAR-verzekering TOTAAL OPSLAGEN

6,50% 2,50% 0,38% 9,58%


40.000 40.000

143.775

2.000



75,00 2.568.928 1.900.853

excl. BTW

over over over over

2.672.703 2.846.429 2.959.589 2.672.703

15,64% over

2.568.928

173.726 71.161 11.246


Bijlage 4 Bouwkosten Terrein


TERREIN VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN

AANPASSINGEN - SO-raming


omschrijving

OPDRACHT:

VRIJHEIDSMUSEUM WOII A CONCEPT 1 juni 2014 41.600


B4 4A/E

hoev. eh

subtotaal

totaal

€ / bvo

TERREIN TERREIN 20 septemberplein terrein opschonen, uitvlakken, verwijderen verharding onder brug ontgraven provileren talus verharding talud aanpassen bestaande kade verharding verharding - wegen randafwerking verlichting onder de brug zitelementen diverse inrichtingen voorzieningen tbv monument totaal 20 septemberplein Vrijheidsplein verwijderen verharding afvoeren vervuild asfalt verwijderen bomen en struiken maatvoering asfalt aanleggen kantafsluitingen, aanbrengen inrit provileren taluds verharding taluds nieuwe trap in talud plaatselijk vernieuwen asfalt (toplaag) Lijnen, decoraties op asfalt plantenbakken groen meubels verlichting totaal vrijheidsplein Evenementenplein verwijderen bomen en struiken maatvoering kantafsluitingen vernieuwen herprovileren taluds verharding taluds nieuwe trap in talud plaatselijk vernieuwen asfalt (toplaag) schilderen plantenbakken groen meubels verlichting totaal evenementenplein expeditie verwijderen bomen en struiken maatvoering kantafsluitingen vernieuwen verwijderen verharding afvoeren vervuild asfalt nieuw asfalt groevooziening kantopsluitingen verlichting totaal expeditie TOTAAL TERREIN

B4

€ / ehd

TOTAAL TERREIN

15%

15% 50%

90% 10%

8.100,00 m² 14.580,00 m³ 190,00 m1 300,00 m² 30,00 m¹ 7.290,00 m² 810,00 m² 203,00 m¹ 2.500,00 m² 8,00 st 1,00 pst Niet opgenomen 8.100 m²

2,50 3,00 15,00 23,00 550,00 30,00 45,00 35,00 6,00 1.500,00 2.500,00

20.250 43.740 2.850 6.900 16.500 218.700 36.450 7.105 15.000 12.000 2.500

47,16

381.995

189,14

369.905

183,15

560.420

277,48

65.090

32,23

300,00 72,00 1,00 13.900,00 3.000,00 400,00 180,00 720,00 1,00 2.085,00 1,00 10,00 1,00 4,00 1,00 13.900,00

m² ton pst m² m² m¹ m¹ m2 pst m² pst st pst st pst m²

25,00 50,00 1.000,00 0,20 35,00 70,00 15,00 35,00 50.000,00 25,00 30.000,00 1.500,00 15.000,00 1.750,00 25.000,00 26,61

7.500 3.600 1.000 2.780 105.000 28.000 2.700 25.200 50.000 52.125 30.000 15.000 15.000 7.000 25.000

1,00 19.600,00 600,00 100,00 400,00 1,00 2.940,00 9.800,00 15,00 1,00 10,00 1,00 19.600,00

pst m² m¹ m¹ m2 pst m² pst st pst st pst m²

1.000,00 0,20 70,00 20,00 35,00 15.000,00 25,00 30,00 1.500,00 40.000,00 1.750,00 35.000,00 28,59

1.000 3.920 42.000 2.000 14.000 15.000 73.500 294.000 22.500 40.000 17.500 35.000

1,00 700,00 135,00 500,00 120,00 500,00 200,00 100,00 1,00 700,00

pst m² m¹ m² ton m² m² m¹ pst m²

500,00 0,20 70,00 25,00 50,00 45,00 25,00 70,00 2.000,00 92,99

500 140 9.450 12.500 6.000 22.500 5.000 7.000 2.000

42.300,00 m²

32,56

1.377.410

681,99

2.019,69 m²

681,99

1.377.410

681,99

B 1/4 RECAPITULATIE DIRECTE BOUWKOSTEN



TERREIN VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN

AANPASSINGEN - SO-raming

NIVEAU 5 BOUWKOSTEN IN SUBELEMENTEN code B1 B2 B3 B4

omschrijving

hoev. eh


2.019,69

B 1/4 TOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN B5 5A

B5

681,99

1.377.410

681,99

2.019,69 m²

681,99

1.377.410

681,99

-

-

35.000

17,33

1.412.410

699,32

-

-

-

Algemene Uitvoeringskosten Algemene Uitvoeringskosten

Coördinatiekosten nevennaanemers Coördinatie installaties Coördinatie inrichting Coördinatie terrein

over directe kosten + nader te detailleren directe bouwkosten installaties directe bouwkosten vaste inrichting

TOTAAL COÖRDINATIEKOSTEN NEVENNAANEMERS 5D/E

m² m² m² m²

Diversen (detaillering in ontwerpfase) nader te detailleren over bouwkundige werken nader te detailleren over installaties nader te detailleren over vaste inrichting nader te detailleren over terrein

TOTAAL ALGEMENE UITVOERINGSKOSTEN als % van de bouwkundige + terreinkosten + inrichting SUBTOTAAL DIRECTE BOUWKOSTEN + AUK 5C

€ / bvo

totaal

INDIRECTE BOUWKOSTEN

TOTAAL DIVERSEN (DETAILLERING IN ONTWERPFASE) 5B

subtotaal

€ / ehd

Opslagen Algemene kosten bouwbedrijf Winst & risico CAR-verzekering Afkoop risico Aanbestedingsrisico Aanbestedingsverwachting / marktwerking TOTAAL OPSLAGEN


1,00 pst

35.000,00

2,54% over 2,54% over

1.377.410 1.377.410

-

35.000

-



1.377.410

excl. BTW

in investeringskosten niet verwacht zie onderbouwing in NIV4

6,50% over 2,50% over 0,38% over -

1.412.410 1.504.217 1.541.822 -

91.807 37.605 5.859

9,58% over

1.412.410

135.271

66,98

12,36% over

1.377.410

170.271

84,31

1.547.681

766,30


Bijlage 5 Inrichtingskosten



MUSEUMINRICHTING


omschrijving

OPDRACHT:



hoev. eh

€ / ehd

subtotaal

totaal

€ / bvo

INRICHTINGSKOSTEN A

Museale ruimten

NVO

Intro, uit de modder, weggeslagen zekerheid Crisis te lijf Nieuwe orde I Nieuwe orde II Nieuwe orde III Aanval Wereldbrand Onderdrukking en verzet Uitroeiing + Kerend Tij + Vernietiging Vrij!? Vrijheid Afrekenen en opbouwen Voortleven Tocqueville centrum voor recht, vrede

142,42 39,32 131,63 66,07 82,26 249,17 168,58 744,80 551,00 281,29 255,37 213,66 142,60

vormfactor m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m²

1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,5 1,3 1,1 0 1,1 1,1

TOTAAL MUSEALE RUIMTEN 1B

129,47 35,75 119,66 60,06 74,78 226,52 153,25 496,53 423,85 255,72 194,24 129,64 -

m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² m² -

1.700,00 1.700,00 1.700,00 1.700,00 1.700,00 1.700,00 1.700,00 1.000,00 1.000,00 650,00 1.500,00 1.700,00 -

220.104 60.767 203.428 102.108 127.129 385.081 260.533 496.533 423.846 166.217 291.355 220.382

3.068,17 m²

963,92

1,00 pst 1,00 pst 1,00 pst

50.000,00 30.000,00 100.000,00

50.000 30.000 100.000

1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 -

125.000,00 130.000,00 30.000,00 50.000,00 125.000,00 50.000,00 40.000,00 100.000,00 150.000,00 100.000,00 38.000,00 20.000,00 -

125.000 130.000 30.000 50.000 125.000 50.000 40.000 100.000

2.957.483

206,78

1.138.000

79,57

Boulevard van de vrijheid Entree tot de Vasim

Kaartentafel LRE (orientatiepunt) Het wereldraam Tijdmachine/auditorium

kassa gaderobe, verlichting, meubilair entreebalie signing

hardware + zitplaatsen software

WeWantPeace Gesammtgraffity Socratische hangout Documentatieruimte Wisseltentoonstelling Horeca Keuken en opslag Winkel Evenementenruimte 1 Evenementenruimte 2 (uitbreiding) Onderwijsruimtes (2 ruimtes) / filmzaal Kassa en garderobe Circus/theaterruimte Cultuurspinnerij Workshopruimte Cultuurspinnerij TOTAAL BOULEVARD VAN DE VRIJHEID 1C

museaal

pst pst pst pst pst pst pst pst pst pst pst pst -

1.889,04 m²

150.000 100.000 38.000 20.000

602,42

Overig Kantoor Bibiotheek Depot en opslag Technische ruimte Vrijheidsmuseum Facilitaire zone / verkeersruimte VM TOTAAL OVERIG TOTAAL INRICHTINGSKOSTEN


20,00 1,00 1,00 1,00

wpl. pst pst pst

4.950,00 20.000,00 50.000,00 5.000,00

1.241,42 m²

140,16

174.000

12,17

14.302,71 m²

298,51

4.269.483

298,51

-

99.000 20.000 50.000 5.000

MuseumInrichting | 23-7-2014 | pagina 1 van 1


MUSEUMINRICHTING


omschrijving

OPDRACHT:

VRIJHEIDSMUSEUM WOII

VERSIE:

B

STATUS:

DEFINITIEF

PEILDATUM:

1 juni 2014

BVO (M²):

14.303

hoev. eh

€ / ehd

subtotaal

totaal

€ / bvo

INRICHTINGSKOSTEN A

Museale ruimten Erekoepel Vaste tentoonstellingsruimte Wisseltentoonstelling Entree Verwerkingsruimte TOTAAL MUSEALE RUIMTEN

1B

NVO 199,00 679,00 111,00 120,00 153,00

vormfactor m² m² m² m² m²

1,1 1,1 1,1 1,1 1,5

museaal 180,91 617,27 100,91 109,09 102,00 1.110,18

m² m² m² m² m² m²

650,00 1.350,00 500,00 500,00 650,00 1.010,83

117.591 833.318 50.455 54.545 66.300

m² m² m² wrpl m² m² m² m²

1.000,00 750,00 750,00 3.500,00 100,00 100,00 400,00 -

118.000 66.750 51.000 14.000 4.400 4.000 9.200

1.122.209

78,46

Overig Museumcafe Filmzaal Educatieruimte Kantoor Technische dienst Fietsen berging Opslag Toiletten TOTAAL OVERIG TOTAAL INRICHTINGSKOSTEN


118,00 89,00 68,00 62,00 44,00 40,00 23,00 49,00

m² m² m² m² m² m² m² m²

1,1

118,00 89,00 68,00 4,00 44,00 40,00 23,00 49,00

1.889,04 m²

141,53

267.350

18,69

14.302,71 m²

97,15

1.389.559

97,15

MuseumInrichting | 4-9-2014 | pagina 1 van 1

Kengetallen inrichting musea 2014 1 MUSEALE RUIMTES Cat. 1.1 Eenvoudig € 500,- per m2 Algemene publieksruimte. Vooral loopruimte, extensieve inrichting Aankleding met eenvoudig meubilair en basisverlichting tbv publiek of Er is een collectie aanwezig. Eenvoudig meubilair, standaard presentatieapparatuur. Weinig tot geen aanvullend onderzoek nodig. Ruimte-extensieve inrichting, veel lege plekken verdeeld over de ruimte. Alleen basisverlichting toegepast Cat. 1.2 Extensief (afhankelijk van totaal vloeroppervlak) Uniek groot gebaar op groot oppervlak Aanwezige collectie met weinig research

€ 650,- per m2

Cat. 1.3 Standaard Aanwezige collectie met veel research tentoonstellingsbouw op basis van ontwerp, solide afwerking Bestaande presentatie technologieën worden toegepast Toepassing van algemene en accentverlichting

€ 1.350,- per m2

Cat. 1.4 Geavanceerd € 1.500,- per m2 Weinig of geen collectie beschikbaar. Interpretatie van boodschappen Behoorlijke mate van interactiviteit Intensief gebruik van standaard audiovisuele apparatuur/bestaande technieken Toepassing van algemene en accentverlichting Cat. 1.5 Intensief € 1.700,- per m2 Weinig of geen collectie beschikbaar en/of intensieve research op bestaande collectie Nieuwe verhalen op basis van research Complex decor en tentoonstellingsbouw Behoorlijke mate van interactiviteit Gebruik van standaard audiovisuele apparatuur/bestaande technieken Toepassing van algemene en accentverlichting Cat. 1.6 State of the Art € 2.500,- per m2 Presentatie op volledig nieuw te ontwikkelen toepassingen van apparatuur Zeer intensief gebruik van interactieve en audiovisuele apparatuur Intensief gebruik van vloeroppervlakte Veel research, presentatie op basis van nieuw geconstrueerde verhalen Veel audiovisuele software/interactieve software Cat. 1.7 Exhibits (afhankelijk van totaal vloeroppervlak)

€ per m2

Cat 1.8 Basis met exhibits (afhankelijk van totaal vloeroppervlak) Schilderwerk met exhibits

€ per m2

2 PUBLIEKE SERVICE RUIMTES Cat. 2.1 winkel / horeca/ documentatiecentrum Gebaseerd op functionele ruimte zonder apparatuur tbv koeling e.d. Algemene decormatige aankleding ruimte Eenvoudig meubilair, geschikt voor intensief gebruik Basis licht met summier accent verlichting

3 OPERATIONELE RUIMTES Cat. 3.1 technische ruimte Basis inrichting

€ 1000,- per m2

€ 100,- per m2

Cat. 3.2 depot Basis opslag inrichting zonder klimatisering

€ 400,- per m2

Cat. 3.3 kantoorruimtes Basis inrichting

€ 500,- per m2

bovenstaande bedragen zijn: inclusief concept, ontwerp en realisatie exclusief bouwkundige voorzieningen zoals breekwerk, E en W installaties, data aansluitingen, basiswanden, basisbekleding vloeren en basisafwerking.

Bijlage 6 Demarcatie Vasim


Verdeling VM : 50% CS : 50%



Verdeling VM : 51% CS : 36% IHC : 6% VVO : 7%

Verdeling Algemene NVO VM : 58,4 % CS : 30,2 % IHC : 5,2 % VVO : 6,2 %


Vrijheidsmuseum (VM) Cultuurspinnerij (CS) Indonesisch Herdenkings Centrum (IHC) Verhuurbaar (VVO) Algemeen (verdeeld per BVO) 6SHFLÀHNYHUGHHOG]LHER[

Legenda





Legenda


Verdeling VM : 60% CS : 40% Verdeling IHC : 35% VVO : 65%



Legenda





Legenda





Legenda




Legenda




Legenda

Bijlage 7 Grondexploitatie Vasimterrein


VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN

GRONDEXPLOITATIE OPDRACHT:


VRIJGEIDSMUSEUM WOII A DEFINITIEF 1 juni 2014 10.930

Ontwikkelpotentieel conform plan Group A Evenementplein programma programma programma programma programma totaal BVO

bebouwd 1.000,00 700,00 200,00 350,00 680,00

Vrijheidsplein programma programma totaal BVO

bebouwd 450,00 m² 600,00 m²

20 septemberplein programma programma totaal BVO

bebouwd 600,00 m² 650,00 m²

lagen 2,00 2,50 1,50 1,50 1,00

m² m² m² m² m²

BVO 2.000 1.750 300 525 680 5.255 m² BVO

lagen 2,50 2,50

BVO 1.125 1.500 2.625 m² BVO

lagen 2,50 2,50

BVO 1.500 1.625 3.125 m² BVO

TOTAAL ONTWIKKELPOTENTIEEL

11.005 m² BVO

Gemiddelde grondwaarde (vertaling IGG) functies hotelfunctie kleinschalige kantoren bedrijfsruimte maatschappelijk / commercieel ruimte onder terras horeca Gemiddelde grondwaarde TOTAAL GRONDOPBRENGSTENPOTENTIEEL

deel 10,00 25,00 20,00 35,00 6,00 4,00

% % % % % %

grondwaarde € 250,00 € 200,00 € 95,00 € 150,00 € 20,00 € 225,00

/ m² BVO / m² BVO / m² BVO / m² BVO / m² BVO / m² BVO €

11.005,00 m²

€

156,70

156,70

/ m² BVO

€ 1.724.484

Kosten onderdelen verleggen kabels en leidingen infrastructuur aanpassen bouwrijp maken bijdrage voorzieningen parkeren (onrendabele top) woonrijp maken kosten

deel 1,00 1,00 6.276,00 200,00 1,00

pst pst m² pp pst

grondwaarde € 100.000,00 € 125.000,00 € 25,00 € 800,00 € 85.000,00

100.000 125.000 156.900 160.000 85.000 €

626.900

TOTAAL KOSTEN

€

626.900

TOTAAL GRONDWAARDE NOMINAAL

€ 1.097.584 € 100,42 / m² BVO € 209,86 / m² TBB


/ m² BVO

GRONDEXPLOITATIE | 23-7-2014 | pagina 1 van 2

VRIJHEIDSMUSEUM, NIJMEGEN

GRONDEXPLOITATIE

Fasering: indexatie kosten en opbrengsten: jaar onderdeel bijdrage exploiatie VASIM 0 voorbereidingskosten 1 5% in de markt zetten 2 10% in de markt zetten 3 10% in de markt zetten 4 10% in de markt zetten 5 20% in de markt zetten 6 20% in de markt zetten 7 10% in de markt zetten 8 5% in de markt zetten 9 5% in de markt zetten 10 5% in de markt zetten

€ € € € € € € € € € € €

3,50% kosten 816.642 225.000 20.798 43.053 44.559 46.119 95.466 98.808 51.133 26.461 27.387 28.346

rente

4,50%

-36.748,89 -48.527,59 -47.631,37 -43.399,25 -38.753,54 -33.667,82 -21.045,55 -7.360,46 -119,55 -

subtotaal € -816.642 € -261.749 € 19.916 € 94.047 € 103.238 € 113.016 € 280.495 € 304.113 € 160.909 € 86.960 € 90.127 € 93.282

opbrengsten

rente

€ € € € € € € € € € €

€ € € € € € € € € € €

89.242 184.731 191.197 197.888 409.629 423.966 219.402 113.541 117.515 121.628

TOTAAL

€

267.712

TOTAAL GRONDWAARDE NETTO CONTANTE WAARDE

€

0


GRONDEXPLOITATIE | 23-7-2014 | pagina 2 van 2

Bijlage 8 Exploitatiekosten Vasim



EXPLOITATIEKOSTEN code

omschrijving

OPDRACHT:



hoev. eh

€ € €

BOUWKOSTEN HERBOUWKOSTEN WOZ-waarde

subtotaal

€ / ehd

€ / bvo

totaal

9.762.400 14.643.600 10.250.520

EXPLOITATIEKOSTEN CONFORM NEN 2699

Museum ultuurspinneVerhuurbaar

IHC

6.470.892

1.951.217

784.667

555.624

9.706.338

2.926.825

1.177.001

833.436

6.794.436

2.048.777

823.901

583.405

8.348 58,4%

4.319 30,2%

888 6,2%

748 5,2%

1 HUISVESTING A

Voorzien in huisvesting

B

Belastingen e.d. WOZ-belasting Rioolheffingen waterschapsbelastingen overige belastingen

gebruikers + eigenaarsdeel

0,754% 0,069% 0,050% 0,10%

TOTAAL BELASTINGEN E.D. C

1.889,04 m²

0,050% 0,070% 0,020% 0,050%

0,45% 0,30% 0,85% 0,60% 1,00

4.797 441 318 636

4.043 372 268 536

58.228

30.130

6.192

5.219

4.273 5.983 1.709 4.273

2.211 3.096 884 2.211

454 636 182 454

383 536 153 383

1,95

16.238

8.402

1.727

1.455

2,21 0,57 4,18 1,15

29.019 6.808

1.399

4.377

13.617 2.265

2.798 465

392

6,98

14.643.600 14.643.600 14.643.600 14.643.600

7.322 10.251 2.929 7.322

22,41

27.823

over over over over pst

7.026.516 2.735.884 7.026.516 2.735.884 7.500

31.619 8.208 59.725 16.415 7.500

2.601

54.813

4.913

20,00

1,00 pst

5.363,52

5.364

3.130

1.620

333

281

15,00

1,00 pst 1,00 pst 1,00 pst

5.712,35 5.596,80 11.003,20

5.712 5.597 11.003

3.334 3.266 6.422

1.725 1.690 3.323

355 347 683

299 293 576

1,00 pst 1,00 pst

3.736,20 10.727,03

3.736 10.727

2.181 6.261

1.128 3.240

232 666

195 561

pst pst pst pst

48.859,21 8.919,97 5.981,02 4.282,19

48.859 8.920 5.981 4.282

48.859

25,00

1,00 1,00 1,00 1,00

20,00

1,00 pst

12.500,00

12.500

7.295

3.775

776

654

- m²

-

246.149

17,21

168.957

48.111

14.035

15.046

121,05 m²

-

-

-

-

-

-

-

3.086 7.452

10,00 25,00 10,00 10,00 25,00 25,00 25,00

8.920 5.981 4.282

Mutaties Herindelingen Beeindigingen

niet opgenomen niet opgenomen

TOTAAL MUTATIES Energiekosten Energie: verwarming Elektriciteit

stadverwarming

500 MJ/m²

Museum

110 kwh/m²

CultuurSpinnerij

65 kwh/m²

Waterverbruik

1,7 m³/m²

TOTAAL ENERGIEKOSTEN

7.151,36 1.098,17 280,76 24.314,61

GJ MWh MWh m³

8,25 82,50 82,50 0,85

58.999 90.599 23.163 20.667

34.433 83.147

193.428

13,52

17.817

3.662

12.062

19.214 6.241

3.949 1.283

1.081

129.642

43.273

8.893

11.619

7.587 15.174

3.926 7.852

807 1.614

680 1.360

322,80 m²

599,22

52,00 wk 0,40 fte

250,00 65.000,00

m²

-

39.000

2,73

22.762

11.778

2.421

2.040

m²

-

-

-

-

-

-

-

623 4.311

Beheerskosten beveiliging administarief Reclame

doormelding + opvolging + sluitronde 0,4 fte

13.000 26.000

niet opgenomen

TOTAAL BEHEERSKOSTEN Rente Rente

niet opgenomen

TOTAAL RENTE I

99.768

23.341 2.145 1.548 3.096

interval (jr)

TOTAAL ONDERHOUDSKOSTEN (CORRECTIEF EN PREVENTIEF)

H

52,81

45.108 4.146 2.991 5.983

Onderhoudskosten (Correctief en preventief)

Vervanging hoev € / eh sub Constructies 7,50 107.270 - schilderwerk staal, onderhoud constructies 14.303 Exterieur 4.284 20,00 85.685 - Onderhouden metselwerk 7.462 7,50 55.968 - Schilderwerk buiten 4.232 65,00 275.080 - vervangen dakbedekking Interieur 1.067 35,00 37.362 - onderhouden binnendeuren 14.303 7,50 107.270 - schilderwerk Installaties 75% van 1.628.640 - Vervangen installaties museum 75% van 297.332 - Vervangen cultuutrspinnerij 75% van 199.367 - Vervangen verhuurbaar 75% van 142.740 - Vervangen IHC Terrein 1 pst 250.000 - vervangingen terrein

G

over over over over

1.241,42 m²

Correctief onderhoud museum + IHC Correctief onderhoud casco-delen Preventief onderhoud museum + IHC Preventief onderhoud casco-delen onderhoud terrein

F

77.289 7.104 5.125 10.251

niet opgenomen

TOTAAL VERZEKERINGEN

E

10.250.520 10.250.520 10.250.520 10.250.520

Verzekeringen Opstalverzekering Brandverzekering Glasverzekering WA-verzekering Inboedelverzekering

D

over over over over

Schoonmaakkosten Glasbewassing dagelijks schoonmaak museum dagelijks casco afvalverwerking TOTAAL SCHOONMAAKKOSTEN TOTAAL HUISVESTING


3x per jaar 12 uur / dag 4 uur / wk

1,25 6 dg/wk

3.178,14 8.015,14 4.343,30 6,00

m² m² m² cont

3,75 6,54 0,67 2.000,00

11.918 52.416 2.912 12.000

6.956 48.105

3.599

740 496 745

628

7.004

2.416 3.624

m²

-

79.246

5,54

62.064

9.639

1.981

5.562

14.302,71 m²

47,92

685.414

47,92

457.891 54,85

151.332 35,04

35.249 39,71

40.941 54,72

Exploitatiekosten | 4-9-2014 | pagina 1 van 1

IGG.nl



Lijst van geraadpleegde bronnen Organisatie

Titel

Dateert van

Berenschot Sieburgh en Giessen

Bouwstenen voor het ondernemingsplan

Boei

Haalbaarheidsonderzoek, herbestemming Vasim Nijmegen

Brinkgroep

PvU en bijlagen

Bureau Buiten

Fondsenscan VrijheidsmuseumWO2

Croes Bouwtechnisch Ingenieursbureau

Rapportinspectie pand Vasim

De Afdeling Onderzoek

Inschatting bezoekersaantallen VrijheidsmuseumWO2

Maart 2013

Erik Somers

De oorlog in het museum, Herinnering en verbeelding

2014

Gelders Erfgoed

Bezoekersaantallen Gelderse Musea

Gemeente Nijmegen

Stadsmonitor – thema Toerisme

GROUP A

Ontwikkelingsambitie Vrijheidskwartier Nijmegen

Juli 2014

GROUP A

Schetsontwerp VASIM VrijheidsmuseumWO2

Juli 2014

GROUP A / tinker imagineers

Sitemuseum Bevrijdingsmuseum Groesbeek

Juli 2014

Johan Idema

Second opinion raming bezoekersaantallen en recettes Vrijheidsmuseum WO2

Juni 2013

Nationaal Comité 4 en 5 mei

“Vrijheidsonderzoek

2007

Draagvlakonderzoek”

Draagvlakonderzoek”

2009

NBTC Holland Marketing

Toekomstperspectief Destinatie Holland 2025, Voorwaarden voor groei.

2013

NIOD

Canon WOII

2009

Provincie Gelderland

Actieplan Vrijetijdseconomie

Raad voor Cultuur

Ontgrenzen en Verbinden

RBT KAN

Strategische marketingvisie: toerisme 2013-2016 regio Arnhem Nijmegen.

SLO

Cultuur in de Spiegel in de praktijk, een leerplankader voor cultuuronderwijs

Stichting Liberation Route Europe

Bijdrage Stichting Liberation Route Europe aan bidbook 2.0 Nederlands WOII museum van nationaal belang en internationale allure

Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45

Bezoekcijfers SMH 40 - 45 musea

Stichting Museana

www.museana.net, database 2012

“Stichting Museum WO2, Gemeente Nijmegen, Vfonds, Provincie Gelderland”

Masterplan Vrijheidsmuseum WO2

TiMe, Max Meijer

Visie2020 Toekomstverkenning musea en herinneringscentra WO2”

TiMe, Max Meijer

Jaarlijkse bezoekcijfers buitenlandse referentieprojecten

tinker imagineers

Inventarisatie Europese Context

Juli 2014

Vijverborgh Horeca adviseurs en ontwerpers

Businesscase VrijheidsmuseumWO2

Juli 2014

Vrijetijdshuis Brabant

Bezoekersaantallen 2010-2011

ZKA Consultants en Planners i.o.v. RBT KAN

Toeristisch-recreatieve monitor Regio Arnhem Nijmegen 2011

Oktober 2013 September 2013 Februari 2013 Juli 2014 April 2012

2011 Januari 2014

Mei 2012 Januari 2013

2014 Maart 2013

2014

2013 December 2012 Juni 2013 2014

Mei 2012


Lijst met gesprekspartners Oorlogs-en verzetsmusea en herinneringscentra Airborne Museum Hartenstein Oosterbeek Bevrijdingsmuseum Zeeland Fries Verzetsmuseum Indisch Herinneringscentrum Bronbeek Kamp Vught Kamp Westerbork Museum Amersfoort Oorlogsmuseum Overloon OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam Verzetsmuseum Amsterdam Wageningen 45 Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 PIT-Expo Culturele organisaties regio Bibliotheek Gelderland Zuid Cultuurhistorisch Platform Rijk van Nijmegen Cultuurspinnerij De Vasim Doornroosje Gelders Orkest Jeugdtheater Kwatta Lindenberg Huis voor de kunsten Literair Productiehuis De Wintertuin Lux Museum Het Valkhof Nijmegen Blijft in Beeld Oriëntalis Regionaal Archief Nijmegen Smeerolie, Creatief Productieplatform Nijmegen NGO’s Fort van de Democratie Hope XXL MasterPeace Movies that matter Nationaal Comité 4 en 5 mei Vredesorganisatie PAX Freedom you pass on Bridge to the Future Media De Gelderlander Kanaal 13 N1 Omroep Gelderland Nieuws uit Nijmegen De Brug

Wetenschap De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen Erasmus Universiteit Rotterdam AHK Museologie NIOD Radboud Universiteit Bedrijfsleven regio Cinemajestic Dornick BV DVG Vastgoed Economisch Collectief Nijmegen GDFSuez Huis voor de Binnenstad Molencaten recreatiebedrijf Poelmann van den Broek Advocatenkantoor Van Assendelft en partners Stedelijk Netwerk Nijmegen Royal HaskoningDHV Ontwikkelingsbedrijf Waalfront Lenting en Partners Heijmans Bol Corporate Finance Overheid Gemeente Arnhem Gemeente Boxmeer/Overloon Gemeente Groesbeek Gemeente Nijmegen Gemeente Renkum Provincie Gelderland Ministerie van VWS Ministerie van Defensie Wijkcentrum Waterkwartier Projectorganisatie Waalfront Stadsregio 70 jaar Market Garden Toerisme RBT KAN RGV recreatiegebieden Stichting Liberation Route Europe Stichting Vierdaagsefeesten Nijmegen Educatie Cito Dominicus College Nijmegen Stijl 10

Second opinion haalbaarheid Vrijheidsmuseum WOII Nijmegen

Rapportage in opdracht van provincie Gelderland, gemeente Nijmegen en vfonds 15 september 2014 Projectnummer 14.071

ZKA Consultants & Planners Biesbosweg 16C 5145 PZ Waalwijk tel.: 088-2100 250 fax: 088-2100 210 e-mail: [email protected] www.zka.nl

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING

1

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

Aanleiding Vraagstelling Verantwoording aanpak en werkzaamheden Leeswijzer/hoofdstukindeling

1 1 1 2

2.

BEOORDELING STRATEGIE OP HOOFDLIJNEN

3

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6.

Inleiding Uitwerking bedrijfsplan in relatie tot het ambitieniveau Aard en kwaliteit van de gebruikte onderbouwing Hiaten in de strategie en de uitwerking ervan Weerspiegeling van de strategie in de begroting Grootste risico’s en risicobeheersing

3 3 4 4 4 5

3.

NADERE ANALYSE VERSCHILLENDE ASPECTEN

6

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.10.

Collectie Beleving Bezoekersaantallen Verbindende schakel Sponsoring en fondsen Organisatie Begrotingen Risicoparagraaf en terugvalopties Fusie met Groesbeek Overige risico’s en kansen

6 7 7 9 9 10 11 14 14 15

4.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

16

4.1. 4.2.

Conclusies Aanbevelingen

16 17

ZKA Consultants & Planners

1.

INLEIDING

1.1.

Aanleiding

Recentelijk is het concept-bedrijfsplan opgesteld voor het Vrijheidsmuseum WOII voor de locatie ‘Vasimgebouw’ in Nijmegen. Het bedrijfsplan bevat een combinatie van hoge ambities die gerealiseerd moeten worden:  State of the art museum met (inter)nationale uitstraling over de vrijheid en een overall verhaal over WOII;  Hoogwaardige beleving;  Publiekstrekker met een groot aantal bezoekers;  Versterker van en verbindende schakel in het netwerk van oorlogsen verzetsmusea en herinneringscentra in Nederland;  Museum met een exploitatie zonder overheidssteun maar met hoge inkomsten door fondsen, entreegelden en sponsoring. Het concept-bedrijfsplan is in tijdsbestek van 3,5 maanden opgesteld en gaat in op alle relevante facetten (concept, storyline, bezoekersaantallen, organisatie, investeringen, exploitatie et cetera). Ten behoeve van de besluitvorming hebben de stakeholders (vfonds, provincie Gelderland en gemeente Nijmegen) ZKA Consultants & Planners gevraagd een second opinion uit te voeren.

1.2.

Vraagstelling

De centrale vraag vanuit de stakeholders is ‘In hoeverre de strategie om bovenstaande ambities te realiseren uitgewerkt is in het onderhavige bedrijfsplan? Hiervan afgeleid zijn zowel voor het totaalplan alsook voor een aantal specifieke onderwerpen de volgende vragen op hoofdlijnen beantwoord:  Sluit het niveau van uitwerking van het bedrijfsplan aan bij het beoogde ambitieniveau?  Wat is de aard en kwaliteit van de gebruikte onderbouwing (gebruikte bronnen, informanten, genoemde referenties)?  Waar zitten de hiaten in de strategie en/of de uitwerking daarvan?  Weerspiegelt de invulling van de strategie zich in de begroting en zo niet, waar zitten dan de hiaten?  Waar zitten de (grootste) risico’s en wat is het niveau van risicobeheersing?

1.3.

Verantwoording aanpak en werkzaamheden

Gezien de beperkte beschikbare tijd van 2,5 week is, in overleg met de opdrachtgever, gekozen voor een pragmatische aanpak. Deze is primair gebaseerd op binnen ons bureau aanwezige kennis, ervaring en data(-banken), aangevuld met deskresearch en beperkte benchmarks. Er is geen nieuw onderzoek uitgevoerd. Wel is uitvoerig gesproken met alle belangrijke betrokkenen (projectteam, stakeholders en adviseurs) en is er tussentijds eenmaal een terugkoppeling geweest met de stakeholders. Daarnaast is er op een aantal momenten telefonisch en e-mail contact geweest met het projectteam voor verduidelijking en/of aanscherping van verschillende aspecten.


1

1.4.

Leeswijzer/hoofdstukindeling

De resultaten van de second opinion zijn als volgt verwoord in de rapportage:  Eerst is een beoordeling gegeven van de strategie op hoofdlijnen (zie hoofdstuk 2);  Daarna is dieper ingegaan op de verschillende deelaspecten binnen het concept-bedrijfsplan (zie hoofdstuk 3);  Afgesloten is met conclusies en aanbevelingen (zie hoofdstuk 4).


2

2.

BEOORDELING STRATEGIE OP HOOFDLIJNEN

2.1.

Inleiding

Alvorens in te gaan op de verschillende deelaspecten binnen het bedrijfsplan (zie hoofdstuk 3) is in dit hoofdstuk eerst bondig de centrale vraag beantwoord vanuit de stakeholders ‘In hoeverre is de strategie om de beoogde ambities te realiseren uitgewerkt in het onderhavige bedrijfsplan’? Achtereenvolgens is ingegaan op de volgende aspecten:  De mate waarin de uitwerking van het bedrijfsplan aansluit bij het beoogde ambitieniveau (2.2);  De aard en kwaliteit van de gebruikte onderbouwing zoals de gebruikte bronnen, informanten en genoemde referenties (2.3);  De hiaten in de strategie en/of de uitwerking ervan (2.4);  De mate waarin de invulling van de strategie zich weerspiegelt in de begroting (2.5);  Een beeld van de grootste risico’s en het niveau van risicobeheersing (2.6).

2.2.

Uitwerking bedrijfsplan in relatie tot het ambitieniveau

Zeker gezien de korte tijd die er beschikbaar was, ligt er een uitvoerig bedrijfsplan van circa 80 pagina’s en een onderliggend bijlagenrapport van circa 300 pagina’s, waarin nagenoeg alle aspecten aan de orde komen. Daarnaast is gebruik gemaakt van tal van andere bronnen/rapportages. Voor de onderbouwing zijn verder verschillende externe adviseurs ingeschakeld, zijn 70-80 gesprekken gevoerd met de belangrijkste oorlogsen verzetsmusea in Nederland, NGO’s, gemeenten in de regio, wetenschappers, bedrijfsleven, de culturele sector in de regio et cetera. Daarnaast is een groot aantal informatie avonden en ateliersessies georganiseerd om ideeën te ontwikkelen, te toetsen en uit te werken alsmede draagvlak te creëren. Uit de beschrijving komt een ambitieus plan naar voren (qua thematiek, aantal bezoekers, financieelorganisatorische context et cetera) dat inspeelt op belangrijke trends (grote belangstelling WO II, groei museumbezoek, belevingsgericht concept, actief betrekken bezoeker). Tevens komt naar voren dat er nog geen vergelijkbaar museum in Nederland is en het derhalve in beginsel kan voorzien in een (latente) behoefte. Aangehaalde buitenlandse voorbeelden zoals ‘Memorial Caen’ (WOII) en ‘In Flanders Fields’ Ieper (WOI) laten zien dat er zeker kansen liggen voor een aansprekend museum met deze thematiek en relatief hoge bezoekersaantallen. De uitwerking van de plannen in het Vasim-gebouw biedt grote kansen, maar is ruimtelijkorganisatorisch wel ingewikkeld en geeft zekere risico’s. De beoogde en noodzakelijke bezoekersaantallen zijn ambitieus als deze worden vergeleken met andere musea met als thema WOII in Nederland en musea buiten de Randstad in het algemeen. Het ambitieniveau weerspiegelt zich nog onvoldoende in financieel-organisatorische uitwerking (zie ook later).


3

2.3.

Aard en kwaliteit van de gebruikte onderbouwing

In het algemeen is sprake van een brede en degelijke onderbouwing. Zoals eerder aangegeven zijn er veel, grotendeels betrouwbare bronnen geraadpleegd, zijn verschillende ter zake deskundige adviseurs ingeschakeld en zijn er veel gesprekken geweest om de verschillende aspecten te toetsen. Op een beperkt aantal aspecten blijft de kwaliteit en ‘hardheid’ van de onderbouwing o.i. nog achter. Hier is in het volgende hoofdstuk nader op ingegaan.

2.4.

Hiaten in de strategie en de uitwerking ervan

De strategie is op de meeste punten voldoende uitgewerkt, maar op enkele punten zien we nog hiaten;  De bezoekersaantallen zijn mager onderbouwd en op een moeilijk te controleren wijze gepresenteerd. Dit terwijl de bezoekersaantallen essentieel zijn voor het succes van het museum. Een groot deel van de geraamde baten is namelijk afkomstig van de publieksinkomsten. Dit verdient nog nadere aandacht en uitwerking;  De contacten en relaties op het internationale vlak zijn nog relatief weinig uitgewerkt (met uitzondering van de contacten binnen de Liberation Route Europe). Ook lijkt er nog weinig gebruik gemaakt te zijn van de leereffecten (do’s en don’ts) van de aansprekende voorbeelden in WestEuropa zoals Caen en Ieper. Vermoed wordt dat dit deels te maken heeft met de focus en de beschikbare tijd;  De gevolgen van de fusie met het Bevrijdingsmuseum zijn (te) beperkt uitgewerkt. Vooralsnog wordt ervanuit gegaan dat de gevolgen in de exploitatie budgettair neutraal zijn, maar de onderbouwing hiervan ontbreekt. Dit terwijl de fusie belangrijke gevolgen heeft voor onder meer collectie, financiën en organisatie;  De relatie met en aansluiting op de omgeving verdient nadere uitwerking. Enerzijds past het museum bij de DNA van het gebied (Nijmegen, Waal, regio) en geeft het daaraan een belangrijke meerwaarde. Ook het Vasim-gebouw en nieuwe de Waalbrug geven hieraan een extra dimensie (icoon, extra attentiewaarde). Anderzijds is er sprake van een ontwikkelingsgebied waarvan het museum zelf de trekker is, maar waar nauwelijks bezoekersstromen zijn om op mee te liften1. Er zijn wel eerste ideeën over invulling en programmering van het hele gebied, maar dit verdient nog verdere uitwerking.

2.5.

Weerspiegeling van de strategie in de begroting

Op de begroting wordt in paragraaf 3.7 dieper ingegaan. Hierop vooruitlopend valt in het algemeen het volgende op:  De investeringen zijn zeer scherp gecalculeerd. Hiermee kan het beoogde ambitieniveau naar verwachting wel gerealiseerd worden, maar verdere bezuinigingen betekenen een aantasting van het ambitieniveau;  In de exploitatie is de omvang van de publieksinkomsten waarschijnlijk te optimistisch ingeschat (bestedingen per bezoek marktconform, maar aantallen bezoekers onzeker), terwijl de inkomsten uit fondsen en subsidies relatief veel lager zijn ingeschat dan bij vergelijkbare musea;  Aan de kostenkant zijn met name de personeelskosten o.i. lager ingeschat dan passend bij een museum met deze ambities; 1

Uitzondering zijn de activiteiten van de Cultuurspinnerij, die jaarlijks 30.000-40.000 mensen trekken.


4



2.6.

De hardheid van met name de bijdragen uit Rijks-, Europese en private fondsen is nog beperkt. De ervaring leert dat dit deels met de fasering van de plannen te maken heeft; zolang de plannen nog te weinig concreet en uitgewerkt zijn, zullen niet snel harde toezeggingen gedaan worden.

Grootste risico’s en risicobeheersing

De grootste risico’s zijn in onze visie de volgende:  Een mogelijk te hoge inschatting van de bezoekersaantallen, waardoor de publieksinkomsten (sterk) tegen kunnen vallen en de exploitatie onder druk komt te staan;  Te lage inschatting van de personeelskosten, met name door uit te gaan van een (te) krappe omvang van de organisatie;  Zowel in de dekking van de investeringen als in de exploitatie zijn de bijdragen van Rijks, Europese en private fondsen nog onvoldoende onderbouwd/hard gemaakt;  De wijze waarop Bevrijdingsmuseum Groesbeek wordt geïntegreerd is nog onzeker. Vooralsnog wordt qua exploitatie van een budgettair neutrale operatie uitgegaan, maar onduidelijk is waar dit op gebaseerd is. De risicobeheersing wordt vooraf gezocht in het aanhouden van een risicobuffer van in totaal circa € 2,5 mln voor de eerste vijf jaar. Dit lijkt gezien de onzekerheden verstandig. Daarnaast wordt uitgegaan van sterke bezuinigingen en terugvalopties, in het uiterste geval tot een museum met een (boven)regionaal bereik met circa 145.000 bezoeken. Het gevaar hiervan is dat niet alleen het beoogde ambitieniveau niet gehaald wordt, maar dat men terecht komt in een neerwaartse spiraal. O.i. zou de risicobeheersing meer gezocht moeten worden in een sterker financieel commitment van Rijk, Europa en private fondsen zodat een stevig fundament ontstaat om de ambities waar te maken en in de toekomst vast te houden.


5

3.

NADERE ANALYSE VERSCHILLENDE ASPECTEN

In dit hoofdstuk is meer specifiek ingegaan op de verschillende deelaspecten. Elke paragraaf gaat in op een ander deelaspect. Achtereenvolgens komen de volgende aspecten aan de orde:  Collectie (3.1);  Beleving (3.2);  Bezoekersaantallen (3.3);  Verbindende schakel (3.4);  Sponsoring en fondsen (3.5);  Organisatie (3.6);  Begrotingen (3.7);  Risicobeheersing en terugvalopties (3.8);  Fusie met Groesbeek (3.9);  Overig aspecten (3.10).

3.1.

Collectie

Vraag: Is een state of the art museum realistisch op basis van de gehanteerde uitgangspunten voor de collectie (beperkte eigen collectie, klein budget voor beheer en klein onderhoud). Welke risico’s loopt men hierbij? Antwoord:  Een beperkte eigen collectie is in deze een relatief begrip, aangezien men door de fusie met Groesbeek kan beschikken over één van de grootste collecties op WO II gebied van Nederland2. Deze collectie bestaat uit ruim 50.000 objecten zoals militaria, burgervoorwerpen, audiovisuele objecten, schriftelijke bronnen en geografische kaarten (bron: MusiP/registratie Bevrijdingsmuseum). De collectie beslaat de periode 1918-1855 met een kerncollectie over de oorlogsjaren ’40-’45;  Het is verder in de museumwereld heel gebruikelijk om objecten in bruikleen te geven/te krijgen voor zowel vaste als wisselexposities. Hierover zijn ook al de nodige gesprekken gevoerd met de belangrijkste WO II musea;  Het budget voor beheer en onderhoud collectie is met € 10.000 per jaar bescheiden3, zeker als dit het totale budget is voor de totale collectie in de vaste expositie én in depot samen (inclusief eventuele uitbreidingen naar voorwerpen en/of periodes waarin de huidige collectie nog niet voorziet);  Mogelijke risico’s die men loopt: o Als de fusie met Groesbeek onverhoopt niet zou doorgaan, heeft men geen eigen collectie. Dit zou het ambitieniveau van een Nationaal museum met een internationale uitstraling sterk onder druk zetten. Dit zou immers moeilijk te compenseren zijn door eigen aankopen en bruiklenen, gezien de tijd en mogelijk budgetten die hiermee gemoeid zijn; o De collectie Groesbeek is nog niet breed genoeg om ‘het hele verhaal te vertellen’ van het Vrijheidsmuseum (incl. lange aanloop naar WO II en de periode na WO II tot nu). Hierin zal aanvullend moeten worden voorzien middels bijv. bruikleen, ruil of aankoop;

2 3

Groesbeek gaat zich helemaal concentreren op het laatste oorlogsjaar. Hoewel dit 4x zo hoog is als het budget dat nu jaarlijks uitgegeven wordt voor de collectie in Groesbeek.


6

o

3.2.

Als de kosten voor beheer en onderhoud collectie hoger uitvallen dan geraamd, betekent dit een hogere kostenpost op de begroting. In vergelijking met andere begrotingsposten is dit overigens een relatief bescheiden en overzienbaar risico.

Beleving

Vraag: Het ambitieniveau (interactieve technieken, innovatie, multimediaal, etc.) ligt hoog en is essentieel om hoge bezoekersaantallen te trekken. Komt dit terug in de uitwerking en de begroting? Antwoord:  De presentaties zien er wervend uit met veel aandacht voor beleving, interactiviteit en verschillende verhaal-‘lagen’. Verder spelen deze in op belangrijke trends in de museale wereld;  De uitwerking bevat een heldere storyline met een uitwerking in een aantal thema’s/ hoofdstukken en bijhorende referentiebeelden en schetsen, maar er is nog geen ontwerp om hierover echt een oordeel te kunnen geven;  De kosten per m² liggen zowel voor de (ver-)bouw- als inrichtingskosten aanzienlijk lager dan de norm voor andere musea met een dergelijk hoog ambitieniveau. Ter vergelijking: bouwkosten € 685 versus een norm van € 1.450 en inrichting € 1.700 versus een norm van € 2.500. Het gaat hierbij overigens niet om keiharde normen, waarvan niet afgeweken mag worden, maar om in de praktijk veel gebruikte cijfers. De belangrijkste verklaring voor deze lagere kosten zijn de kwaliteiten van het bestaande gebouw, die leiden tot veel lagere bouwkosten. De inrichtingskosten liggen lager door slim gebruik van de gebouwkwaliteiten en de afwisseling tussen delen met een ‘basic’ inrichting en delen met een zeer hoogwaardige inrichting. Wel lijkt hier een grens bereikt; verder besparen hierop lijkt niet verantwoord zonder het hoge ambitie- en kwaliteitsniveau aan te tasten;  Er wordt nog niet helemaal helder wat de USP’s zijn, wat de ‘ziel’ van het museum is. Het begrip vrijheid zou in beginsel een breder publiek kunnen trekken dan alleen WOII, maar is tegelijkertijd abstracter waardoor de bezoeker vooraf minder goed weet waar hij naar toe gaat/wat hem te wachten staat. Dit vraagt in de uitwerking nog de nodige aandacht, maar wordt niet als een groot risico gezien.

3.3.

Bezoekersaantallen

Vraag: Wat is kwaliteit van de onderbouwing hiervan, welke hiaten zijn er eventueel en welke risico’s loopt men? Hoe kunnen de risico’s worden beheerst? Antwoord:  De analyse en onderbouwing door bureau ‘De afdeling onderzoek’ is summier van omvang en uitgevoerd met een niet gangbare methodiek. Verder is de gehanteerde benchmark van slechts enkele musea te beperkt om een betrouwbare maatstaf te ontwikkelen en conclusies te trekken;  Bovendien is de methodiek van bureau ‘De afdeling onderzoek’ niet of nauwelijks na te rekenen (grotendeels ‘black box’); waarbij de volgende aspecten onduidelijk zijn: o Totstandkoming kengetal ‘aantal bezoekers musea gedeeld door globale omvang grootste deel markt voor het museum’;


7

o









4

Berekening potentieel voor verblijfsrecreanten, zoals opbouw marktgebied, alle typen verblijfsaccommodaties in totaliteit onderdeel van de raming? (bijv. hotelgasten relatief vaak zakelijk bezoekmotief en in mindere mate museumbezoek); o Vormen specifiek geïnteresseerden in thema’s als WO II en vrijheid (met een grotere reisafstand/reistijd) onderdeel van de raming en de bezoekersaantallen die hieruit resulteren? De second opinion van Johan Idema is gebaseerd op een iets bredere benchmark en komt, vergeleken met de raming van ‘De afdeling onderzoek’ (223.000 bezoekers) tot lagere cijfers voor het museumdeel (circa 150.000 bezoekers, excl. bezoek wisselexposities/activiteiten4). Dit lijkt ons op het eerste gezicht reëler, mede gezien de bezoekcijfers van andere musea buiten de Randstad. In de top 25 van musea met meer dan 200.000 bezoeken liggen er vier buiten de Randstad en dit zijn (groten-)deels openluchtmusea (Nederlands Openluchtmuseum, Kroller-Muller, Paleis Het Loo en het Zuiderzeemuseum); Uitgangspunt voor het gehele concept in het businessplan is een bezoekersaantal oplopend van 200.000 tot 225.000 bezoekers (150.000 bezoekers aan museumdeel, 25.000 tot 50.000 (herhaal)bezoekers aan wisseltentoonstellingen en 25.000 betalende bezoekers aan activiteiten van de Boulevard van de Vrijheid). Met andere woorden, om de bezoekcijfers van ruim (boven) 200.000 uit het bedrijfsplan toch te halen, is er een relatief grote afhankelijkheid van tijdelijke tentoonstellingen en andere activiteiten; We zien de bezoekersaantallen als één van de potentieel grootste risico’s in de plannen. Het risico hierbij is o.i. tweeledig: o Door de niet gangbare ramingsmethodiek, die bovendien niet of nauwelijks is na te rekenen, bestaat het gevaar dat de bezoekersaantallen vooraf te hoog zijn geraamd; o Ook in de praktijk kunnen de bezoekersaantallen lager uitvallen dan in de ramingen, mede gezien de relatief grote afhankelijkheid van bijvoorbeeld succesvolle tijdelijke activiteiten/ wisselexposities en een goede en slimme marketing. Bij tegenvallende bezoekersaantallen zou de exploitatie sterk onder druk komen te staan, omdat de baten voor 65-70% afhankelijk zijn van publieksinkomsten (entrees, horeca, winkel en parkeren). Zie verder ook onder ‘3.7 Begrotingen’; Ten behoeve van de risicobeheersing adviseren wij: o Een diepgaandere raming van de bezoekersaantallen op basis van elkaar aanvullende methodieken (top down, bottom up en verbeterde (uitgebreidere en (deels) regionaal georiënteerde) benchmark), waarbij ook meer rekening gehouden wordt met de regionale context en onderscheid in doelgroepen. Op basis hiervan kan een aangescherpte raming gemaakt worden en kunnen scherper de voorwaarden geformuleerd worden, waaronder deze gerealiseerd kunnen worden; o Voldoende budgetten te reserveren voor aansprekende en hoogwaardige wisselexposities /tijdelijke activiteiten, een goede, slimme marketing en het regelmatig vernieuwen van delen van de vaste collectie om op die manier de randvoorwaarden te scheppen voor het halen van de geraamde bezoekersaantallen; o Na realisering rekening te houden met een terugvaloptie bij tegenvallende bezoekersaantallen. Dit wil nog niet zeggen dat daarmee de ambitie van een nationaal museum niet meer wordt waargemaakt. Waar de grens ligt (bij welke bezoekersaantallen) is niet precies aan te geven en is ook mede afhankelijk van de randvoorwaarden waaronder de stakeholders willen instappen en financieren.

Deze worden op 50.000-75.000 ingeschat.


8

3.4.

Verbindende schakel

Vraag: Wordt deze rol voldoende ingevuld en onderbouwd gezien de ambities? Waar liggen de risico’s en gevolgen voor het welslagen? Antwoord:  De functie van de verbindende schakel of het netwerkmuseum wordt uitgebreid besproken en is op vele niveaus ingestoken: samenwerking met andere WO II musea, kennisontwikkeling en -deling met Radbouduniversiteit en andere kennisinstellingen, aansluiting bij LRE (Liberation Route Europe) en contacten met andere musea, samenwerking met lokale partners zoals de Cultuurspinnerij;  In de korte tijd die er was voor het opstellen van het businessplan is veel tijd geïnvesteerd in oriënterende gesprekken, creëren van draagvlak en het zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden. Dit heeft geleid tot veel positieve reacties, adhesiebetuigingen et cetera, maar deze moeten nog wel omgezet worden in concrete afspraken over de samenwerking zelf en de voorwaarden waaronder (om niet, betaald, wederzijdse uitwisseling kennis, collecties etc.). Positieve uitzonderingen hierop zijn Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek;  Een uitbouw van de contacten met de Nederlandse en de top van de buitenlandse musea op gebied van WO II en vrijheid is kansrijk en belangrijk om een voedingsbodem te creëren voor een langer bezoek aan de regio of Nederland zoals dat ook in Caen/Normandië (WO II) en in Ieper/WestVlaanderen (WOI) het geval is. Dit vraagt ook om een sterke relatie met een breed spectrum aan regionale partners;  Als mogelijke risico’s zien wij dat de beoogde samenwerkingsvormen onvoldoende tot stand komen en/of tegen andere (lees: ongunstigere) voorwaarden dan gedacht. Dit kan op dit moment nog niet worden overzien. Mogelijke gevolgen hiervan zijn: o Het niet halen van de ambitie als netwerkmuseum/verbindende schakel in relatie tot de andere musea in Nederland die zich met WO II en/of vrijheid bezighouden; o Hogere kosten omdat het Vrijheidsmuseum (hierdoor) meer zelf moet doen en/of extra kennis en menskracht moet inhuren; o Gevaar van kannibaliseren op bezoekersaantallen andere musea in plaats van samen de markt te vergroten; o Resumerend: hier zien we een relatief bescheiden risico in financiële zin. Wel moeten nog stappen gezet worden om de ambitie als verbindende schakel verder ‘hard’ te maken.

3.5.

Sponsoring en fondsen

Vraag: Zijn de gehanteerde bedragen en/of percentages realistisch en kwalitatief voldoende onderbouwd? Welke risico’s worden gelopen? Antwoord:  De gehanteerde bedragen betreffen in de meeste gevallen bandbreedtes, waarbij tevens aangegeven is onder welke voorwaarden aanspraak gemaakt kan worden op het betreffende fonds. Primair is gebruik gemaakt van een door een extern bureau uitgevoerde ‘Fondsenscan’ met


9







3.6.

overzichten en inventarisaties van een groot aantal fondsen, zowel nationaal als Europees. Bij deze scan is waar nodig telefonisch contact geweest met de betreffende organisaties om meer duidelijkheid te verschaffen, maar er is geen diepgaande analyse uitgevoerd voor zover is na te gaan. Nadeel was verder dat de uitvoering van de Fondsenscan heeft plaatsgevonden in een periode dat er nog weinig duidelijkheid was over het (business-)plan, waardoor het lastig is/was partijen te overtuigen; In de investeringsbegroting bedraagt de dekking vanuit fondsen en sponsoring in totaal € 4,3 mln, waarover nog weinig zekerheid bestaat. Voor de fondsen is uitgegaan van het maximum uit de ‘Fondsenscan’ van in totaal € 1,8 mln. Daarnaast verwacht men vanuit een intensieve lobby bij het Rijk € 1,5 mln en de uitvoering van een sponsorplan € 1,0 mln. Als de dekking vanuit fondsen en sponsoring tegenvalt kan dit leiden tot een niet gedekt investeringsbedrag dat kan oplopen van één miljoen tot enkele miljoenen euro’s. Dit komt bovenop het nog niet gedekte bedrag van ruim 3,0 mln euro. Hierbij dient aangetekend te worden dat veel fondsen/organisaties doorgaans pas ‘meedoen’ als het businessplan gereed is en goed onderbouwd is en er sprake is van voldoende cofinanciering. De toezegging van de stakeholders om circa 70% van de investeringen te dekken zal hierbij zeker een belangrijke aanzet geven; Ook in de exploitatie wordt een beroep gedaan op subsidies en fondsen. Deze vormen bijna 20% van de baten (oplopend van € 550.000 in jaar 1 naar € 700.000 in jaar 5). Deze zijn nog niet (volledig) onderbouwd. Tegelijkertijd zien we dat in soortgelijke gevallen bij andere grote nationale musea het aandeel fondsen en subsidies (ook wel externe inkomsten genoemd) doorgaans (veel) meer dan 50% van de baten zijn; hier zit dus (in positieve zin) mogelijk nog enige rek in. Het aandeel eigen inkomsten is relatief hoog ingeschat (zie later ook in paragraaf ‘3.7 Begrotingen’). Ook de baten vanuit sponsoring zijn procentueel relatief hoog ingeschat (normaliter 2-3% waar deze hier op 6% zijn ingeschat); Risico’s: als deze bedragen uit fondsen en sponsoring niet worden gehaald slaat dit een behoorlijk gat in de investerings- en exploitatiebegroting. Voor fondsen moet vooral gezocht worden naar bijdragen voor projectmatige activiteiten. Daarnaast lijkt het, gezien de ambities (een nationaal museum van internationale allure), heel logisch dat ‘het Rijk’ of ‘Europa’ hierin ook een belangrijke bijdrage leveren.

Organisatie

Vraag: Past het aantal FTE’s qua omvang en verhouding vast versus flexibel personeel bij een museum met deze ambities? Zijn de gemiddelde kosten per FTE realistisch? Is het takenpakket van de directeur marktconform? Is het verstandig en realistisch dat het Vrijheidsmuseum ook de exploitatie van het hele Vasimgebouw op zich wil nemen, gezien de uitgangspunten hiervoor (aantal FTE’s, noodzakelijke disciplines) en de verwachte voor- en nadelen? Antwoord:  Het totaal aantal FTE’s ligt met circa 25 (oplopend van 21 in jaar 1 naar 26 FTE in jaar 5) aanzienlijk lager dan andere nationaal opererende musea met een enigszins vergelijkbaar karakter en omvang in bezoek. Deze komen vaak uit op aantallen FTE’s die minimaal de helft oplopend tot een veelvoud hoger uitkomen in aantal FTE’s dan hier en daarnaast nog vrijwilligersaantallen variërend van 50 tot over de 100 personen;  De verhouding vast: flexibel is met 80%:20% realistisch te noemen. Zeker gezien de geconstateerde kleine omvang van de staf is een vergroting van het flexibele deel niet wenselijk;


10

 



De gemiddelde kosten van € 60.000 per FTE zijn redelijk marktconform, dit zou wellicht een fractie lager kunnen (maximaal 10%); Het takenpakket van de directie (1FTE) lijkt aan de zware kant gezien het omschreven takenpakket in het businessplan (algemeen eindverantwoordelijke, verwerven van sponsorgelden en fondsen, ontwikkelen innoverende publieksactiviteiten en aansturen van de bouworganisatie in de voorbereidingsfase); Het op zich nemen van de exploitatie van het hele gebouw en terreinen lijkt gezien de toch al krappe organisatie niet verstandig, maar is uit oogpunt van grip op het totaal wel logisch. Dit vraagt dan wel extra personele inzet, gezien het aantal functies en de complexiteit van het geheel (relatie horeca, Cultuurspinnerij, parkeren, evenemententerrein etc.). Dit vraagt ook om heldere afspraken vooraf, met name waar het gaat om de rol van de huidige huurder (Cultuurspinnerij) straks in de nieuwe constellatie. Hier zou o.i. ook voor de gemeente een belangrijke rol weg gelegd zijn.

3.7.

Begrotingen

Vraag: Welke posten zijn goed beschreven, onderbouwd en passend bij het ambitieniveau van het museum, welke posten ontbreken, zijn te laag ingeschat of niet (goed) onderbouwd? Waar liggen de grootste risico’s en hoe is de risicobeheersing hiervan georganiseerd? Antwoord: In de beantwoording van bovenstaande vragen wordt onderscheid gemaakt tussen investeringen (3.7.1.) en de exploitatie (3.7.2.). 3.7.1. 

Investeringen

De investeringen in het Vrijheidsmuseum zijn op hoofdlijnen realistisch, maar wel scherp gecalculeerd. De raming lijkt het minimum dat nodig is om het hoge ambitieniveau waar te maken (zie ook eerdere opmerkingen over normbedragen over investeringen in verbouwing en inrichting). Onderstaand is nog iets meer specifiek ingegaan op enkele opvallende/belangrijke posten: o De 7,6% voor algemene uitvoeringskosten is scherp gecalculeerd, maar vormt geen groot risico; o De opgenomen kosten voor binnenwanden lijken relatief hoog, besparing in orde van grootte van circa € 25.000 is mogelijk; o Er is circa € 200.000 opgenomen voor asbestsanering. Het is niet helemaal te achterhalen hoe dit is onderbouwd. Dit is een risicofactor, maar de eventuele extra kosten zijn moeilijk aan te geven; o Er is geen sprinkler installatie voorzien in de raming. Dit impliceert een brandveilige compartimentering, waarvan de kosten soms hoger zijn dan een installatie. Het is moeilijk te beoordelen of de opgenomen kosten nu voldoende zijn. Brandveiligheid is een risicofactor; o Er is geen expliciet bedrag opgenomen voor steigerwerk, terwijl dit voor de buitengevel en de hoge ruimtes binnen wel nodig is. Als de kosten hiervoor zijn meegenomen in de eenheidsprijzen, dan zijn deze zeer scherp gecalculeerd; o Voor de liften is uitgegaan van ‘gesloten’ liften. Indien glazen liften gewenst zouden zijn, vanwege openheid van ontwerp of om andere redenen, is hier geen budget voor; o Specifiek voor het nieuwe Bevrijdingsmuseum in Groesbeek lijkt een aantal posten te laag ingeschat (brandwerendheid staalconstructies, kosten beloopbaar glazen dak, luchtkussen koepel). De kosten kunnen hierdoor in de praktijk € 150.000 tot € 250.000 hoger uitvallen;


11





Wij zien in het algemeen de volgende risico’s ten aanzien van de investeringen: o Gevaar van verdere bezuinigingen op de (ver-)bouwen inrichtingskosten waardoor het beoogde hoge ambitieniveau niet meer gehaald wordt; o Uitlopen van de planning waardoor de investeringskosten al snel enkele procenten per jaar kunnen oplopen (of meer, afhankelijk van hoe de prijsniveaus op de bouwmarkt zich ontwikkelen in de komende jaren). Naast de investeringskosten zal dit andere (operationele) kosten ook doen oplopen. Risicobeheersing door strak projecten bouwmanagement is derhalve van groot belang; o Er wordt niet afgeschreven op gebouw en inrichting. Met name voor de inrichting is dit, gezien de snelle afschrijvingsperiode die eigenlijk nodig is (7-10 jaar), een risico. De meeste andere musea doen dit ook op deze manier en gaan op dat moment weer nieuwe fondsen werven. Dit is gezien de druk op fondsen, subsidies en sponsoring op termijn wel een reëel risico voor het minimaal up-to-date houden van de vaste expositie; De risicobeheersing is als volgt georganiseerd: o In de investeringsraming is een post onvoorzien opgenomen van ruim € 1,0 mln ofwel circa 5% van de investeringen. Dit lijkt redelijk marktconform; o Daarnaast is een maatregelenpakket opgesteld voor het geval de fondsenwerving en sponsoring tegenvalt. Hierin is ook een taakstellende bezuiniging op gebouw (€ 250.000) en terrein (€ 887.000) opgenomen. Gezien de scherpe calculatie hiervoor die eerder is geconstateerd is het de vraag of dit realistisch is en het ambitieniveau hiermee niet verder onder druk komt te staan.

3.7.2.

Exploitatie

Onderstaand wordt ingegaan op de verschillende posten zoals opgenomen in de begroting in het businessplan. Baten  Entreegelden: Uitgangspunt in het businessplan is € 9,50 netto per museumbezoek op basis van de door Johan Idema uitgevoerde benchmark. Deze methodiek, alsmede de conclusie, is betrouwbaar en realistisch5. Ook de uitgangspunten voor de wisseltentoonstellingen (geen toeslag) en ‘blockbustertentoonstellingen’ en Boulevard van de Vrijheid achten wij plausibel. Hier ligt wel het grootste risico bij tegenvallende bezoekersaantallen (zie 3.3) aangezien de entrees en andere publieksinkomsten 65%-70% van de baten vormen. De activiteiten op de Boulevard van de Vrijheid beoordelen wij als positief vanuit risico’s gezien de directe koppeling tussen inkomsten en kosten en mogelijke flexibele organisatie van de Boulevard van de Vrijheid;  Horeca: Op basis van de studie door Vijverborgh Adviseurs en Ontwerpers worden de volgende onderdelen/opbrengsten onderscheiden: o Daghoreca museumbezoeker: uitgangspunten per bezoeker zijn reëel op basis van databanken, branchegemiddelde en ervaringscijfers voor bestedingen en kostenratio’s. Een onzekere factor is het aantal bezoekers (zie eerder); de raming komt uit op ruim € 35.000 per jaar; o Extern restaurant op dak (verhuur); uitgangspunt is een huuropbrengst van € 54.000 per jaar voor 240 m² ofwel € 225 per m². Dit is voor een bijzondere locatie en gezien het aantal m² een realistische prijs. Belangrijk hierbij is wel de wijze waarop het restaurant gepositioneerd wordt en bereikbaar is, juist ook op uren dat het museum gesloten is; 5

Hierbij is rekening gehouden met kortingen (Museumkaart, kortingen groepen/kinderen, acties et cetera).


12

o

  



Banqueting, vergaderen, evenementen: hier wordt een bijdrage van € 31.500 geraamd, dit bedrag is moeilijk te beoordelen; o De totale horeca opbrengsten worden netto op circa € 120.000 geraamd, hetgeen o.i. aan de hoge kant is. Belangrijk om deze opbrengsten te halen is een goede afstemming tussen de verschillende horeca eenheden die verspreid over het gebouw gerealiseerd worden, zowel ruimtelijk als financieel-organisatorisch; Winkel/merchandising: Gebruikte bron (Museana) is geschikt/betrouwbaar. Uitgangspunt is nagenoeg gelijk aan nationaal gemiddelde voor museumbezoek (ContinuVrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2012/2013) en beoordelen wij als een reële inschatting; Overige inkomsten (verhuur bijeenkomsten, parkeren, (servicekosten) verhuur kantoorruimte, huur IHC): Qua aandeel op totale omzet bescheiden posten en op het eerste oog realistische inschattingen. Nadere uitspraken per post vereisen meer en diepgaandere analyse; Subsidies en fondsen: Uitgangspunt (bijna 20% van de baten in jaar 3-5) is relatief bescheiden vergeleken met andere museale exploitaties, waar meestal de helft of meer van de inkomsten bestaat uit subsidies en fondsen. Het risico is aanwezig dat de exploitatie onder druk komt te staan als deze inkomsten – doorgaans essentieel voor de continuïteit van de exploitatie – tegenvallen, zeker gezien het feit dat er momenteel nog weinig zeker is. Dit gebrek aan toezeggingen beschouwen wij ook als logisch, aangezien de planvorming nog in volle gang is. Wanneer gemeente Nijmegen, provincie Gelderland en vFonds het Vrijheidsmuseum steunen in de omvang zoals genoemd in het businessplan, zal dit naar verwachting positief uitwerken op het aantrekken van andere bijdragen en fondsen en sneller een basis onder de exploitatie opleveren; Sponsoring: deze zijn op circa 6% geraamd. Dit is hoger dan in vergelijkbare situaties (vaak 2-3% gemiddeld).

Lasten  Kosten voor programma, bestaande uit: o Tijdelijke exposities: de kosten hiervoor lijken op het eerste gezicht vrij mager, maar hiervoor zou een beroep gedaan kunnen worden op aanvullende (projectgerichte) fondsen. Daarnaast kan worden gedacht aan tijdelijke toeslagen voor bijzondere ‘blockbuster’tentoonstellingen; o Boulevard van de Vrijheid: de kosten lijken ons betrouwbaar en zijn bovendien gekoppeld aan de inkomsten waardoor per jaar relatief makkelijk kan bijgesteld worden (risicobeheersing);  Behoud en beheer collectie: deze zijn met € 10.000 per jaar relatief laag (zie eerder), maar zijn (fors) hoger dan de huidige collectiekosten van het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek;  Onderhoud museuminrichting: 1% van de investeringen voor de hoognodige aanpassingen, reparaties etc. is in combinatie met het niet afschrijven op de inrichting wel risicovol;  Personeel: Aantal FTE’s is laag en het bedrag per FTE marktconform of wellicht iets te hoog (zie ook onder ‘3.6 Organisatie’). Totale bedrag is derhalve te laag. Doordat men de exploitatie van het hele gebouw en de terreinen op zich neemt wordt hierin extra risico gelopen. Dit risico is relatief groot; als de personeelsformatie 8-10 extra FTE hoger zou uitvallen, hetgeen reëel is gezien de benchmark, dan betekent dit een kostenpost van ruim € 500.000 extra;  Communicatie en sponsoring: hiervoor is ruim € 300.000 geraamd. Uitgaande van 200.000 tot 225.000 bezoekers heeft deze kostenpost (jaar 5) een omvang van circa € 1,50 tot circa € 1,70 per bezoeker. Afgezet tegen marktconforme cijfers (doorgaans wordt gerekend met € 1 tot € 1,50 per bezoeker of circa 10% van de lasten) beoordelen wij dit als een goed uitgangspunt voor een nationaal museum van internationale allure;  Kantoor-/organisatiekosten: deze kostenpost heeft een omvang van € 130.000 ofwel ruim 4% van de totale omzet. Dit is aan de lage kant, doorgaans wordt uitgegaan van minimaal 6 %.


13



Huisvestingslasten: kosten gebouw (waaronder belastingen, verzekeringen, onderhoud, schoonmaak en energie) zijn geraamd op circa € 535.000. Deze kosten zijn gedetailleerd uitgewerkt in de onderliggende stukken (met name IGG). Op basis van een eerste globale beoordeling lijken deze marktconform en zitten hier weinig risico’s in.

3.8.

Risicoparagraaf en terugvalopties

Vraag: Wat is de realiteitswaarde van de terugvalopties? Antwoord:  Er wordt in de investeringen een risicobuffer voorgesteld van € 2,5 mln voor de eerste 5 jaar om tegenvallers op te kunnen vangen. Het is niet helemaal duidelijk op welke wijze deze gedekt wordt (garantiestelling stakeholders?);  De terugvaloptie betreft een scenario waarbij het museum vanwege sterk tegenvallende bezoekcijfers (naar niveau 145.000) kiest voor een ambitie van een (boven-)regionaal museum met daarbij een sterke aanpassing van de kostenniveaus, met name waar het gaat om tijdelijke exposities, personeel, marketing/communicatie en organisatie. Op deze kosten wordt gemiddeld 4050% bezuinigd;  Realiteitswaarde risicobuffer/terugvaloptie: o Het is sterk de vraag of met dergelijke draconische bezuinigingen ook het niveau van net onder de 150.000 bezoekers nog wel gehaald wordt; hier bestaat sterk het gevaar van een neerwaartse spiraal waarin men terecht kan komen. Overigens is ook een aantal van 150.000 nog steeds een respectabel aantal bezoekers. Ter illustratie; dit is 1,5 x zoveel als het best lopende oorlogsen verzetsmuseum in Nederland in Overloon en anderhalf maal het bezoekersaantal van het Valkhof in Nijmegen (beide circa 100.000 bezoeken); o Het voorgaande moet ook bezien worden vanuit het perspectief dat de meeste kostenposten marktconform zijn of al scherp gecalculeerd. Hierdoor wegen (forse) bezuinigingen nog zwaarder door op het functioneren van het museum, kan de exploitatie (verder) onder druk komen te staan en wordt het halen van de ambitieuze doelstellingen lastiger; o Tot slot is het de vraag of een terugvaloptie naar de status van een (boven-)regionaal museum past binnen de doelstellingen die de belangrijkste stakeholders hebben en of dan niet het gevaar bestaat dat hierdoor de meerwaarde van het museum ten opzichte van alle reeds bestaande musea op dit gebied niet grotendeels verloren gaat.

3.9.

Fusie met Groesbeek

Vraag: Welke risico’s loopt men hiermee en wat kunnen hiervan de effecten zijn? Antwoord:  Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat de fusie met het Bevrijdingsmuseum qua exploitatie kostenneutraal kan plaatsvinden6, maar het is nog niet helemaal duidelijk waar dit op gebaseerd is;

6

Wel is een investering geraamd van € 4,5 tot € 5,5 mln voor nieuwbouw van het huidige museum.


14

   

Het risico bestaat dat in de nieuwe situatie kannibalisatie op de totale bezoekcijfers plaatsvindt voor de beide musea samen; In de fase van nieuwbouw voor Groesbeek vallen gedurende enige tijd het bezoek en de inkomsten weg, terwijl de kosten (grotendeels) doorlopen; In de kosten voor nieuwbouw voor Groesbeek lijken enige risico’s te zitten waardoor de totale investeringen mogelijk met € 150.000-€ 250.000 kunnen oplopen (zie ook onder ‘3.7 Begrotingen’) Als de fusie onverhoopt niet doorgaat, beschikt het Vrijheidsmuseum niet over een eigen collectie, terwijl deze wel belangrijk is om de ambitie waar te maken (zie ook onder ‘3.1 Collectie’).

3.10.

Overige risico’s en kansen

Vraag: Welke andere risico’s zijn er nog en welke kansen laat men liggen? Antwoord:  Ons inziens wordt er nog te weinig nadruk gelegd op de toeristisch-economische potenties die het plan met zich meebrengt, niet alleen voor het museum zelf maar zeker ook voor de stad, regio en provincie. Hiermee krijgt men er een belangrijke destinatie bij die (mede) het bezoekdoel kan worden voor grote aantallen mensen ook vanuit elders in Nederland en buitenland. Hiermee kan het aantal bezoekers groeien, kunnen de verblijfsduur en de bestedingen voor hele stad en regio een impuls krijgen en kan de werkgelegenheid toenemen (incl. imago, naamsbekendheid, leef- en vestigingsklimaat, etc.). Dit geldt niet alleen voor de toeristische en culturele sector maar ook in horeca, detailhandel en logiesaccommodaties alsmede tal van toeleverende bedrijven;  Ook voor de directe omgeving van het museum kunnen de plannen een belangrijke impuls betekenen voor de gebiedsontwikkeling aldaar. Hierdoor kan het gebied sneller tot ontwikkeling komen en een meer multifunctioneel karakter krijgen;  Tegelijkertijd zien we ook risico’s in het verlengde van het voorgaande: o Het gaat om een ontwikkelingsgebied met het museum zelf als belangrijke trekker, maar er zijn nauwelijks bezoekersstromen om op mee te liften. Dit vergroot het belang van samenwerken met andere (regionale en lokale) partners; o De verdere invulling van de directe omgeving met andere publieksfuncties is nog onzeker (wel meerwaarde om ‘traffic’ te genereren). Het is belangrijk dat in de nabije toekomst aanvullend programma ontwikkeld wordt met aantrekkelijke publieksfuncties, waardoor de bekendheid van en de loop naar het gebied versterkt wordt.


15

4.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

4.1.

Conclusies

Op basis van de analyses kunnen de volgende conclusies worden getrokken:  De plannen voor het Vrijheidsmuseum zijn ambitieus en onderscheidend, zowel qua collectie, beleving, bezoekersaantallen et cetera. Deze zijn uitgewerkt in een bedrijfsplan waarin nagenoeg alle aspecten aan de orde komen en waarvan de meeste aspecten op hoofdlijnen stevig onderbouwd zijn;  De plannen kunnen een belangrijke impuls betekenen op meerdere niveaus, voor de stad Nijmegen, de provincie Gelderland, voor de oorlogsen verzetsmusea in Nederland en in het kader van internationale samenwerking;  Het museum kan een belangrijke impuls (vliegwielfunctie) betekenen voor de ontwikkeling van het omliggende gebied. Tegelijkertijd is een heldere visie, goede gebiedsprogrammering en stedenbouwkundige uitwerking van het omliggende gebied belangrijke voorwaarde voor het slagen van de plannen voor het museum;  Tegelijkertijd zien we dat nog er nog onvoldoende aan de voorwaarden wordt voldaan waaronder het museum daadwerkelijk gerealiseerd kan worden en succesvol geëxploiteerd kan worden;  De geraamde investeringen zijn op hoofdlijnen marktconform, maar wel zeer scherp gecalculeerd. Hierop kan zeker niet verder bezuinigd worden zonder het ambitieniveau aan te tasten;  In de dekking van de investeringskosten is nog niet helemaal voorzien. Het grootste deel (circa 70%) wordt op basis van de voorlopige toezeggingen van de drie stakeholders gedekt. Dit is nog exclusief de mogelijke inbreng vanuit Rijk, Europese fondsen en private fondsen. De omvang van deze inbreng is nog onvoldoende inzichtelijk, maar hier liggen goede kansen, zeker als de drie stakeholders hun steun toezeggen;  De belangrijkste risicofactor in de exploitatie vormen de bezoekersaantallen. Deze zijn met een niet gangbare methodiek geraamd en de wijze waarop is onvoldoende transparant. Er is geen nieuwe raming uitgevoerd, maar de aantallen bezoekers (oplopend van 200.000 naar 225.000) lijken relatief hoog;  Indien de bovengenoemde bezoekersaantallen niet gehaald worden heeft dit grote gevolgen voor de baten, omdat 65-70% hiervan publieksinkomsten zijn (entrees, horeca, winkel en parkeren). Er zit nauwelijks rek in de entree-, winkel- en horecabestedingen. Elke 10.000 bezoekers minder betekent circa € 100.000 minder omzet (publieksinkomsten, excl. subsidies en fondsen);  De baten vanuit fondsen (publiek en privaat) en subsidies zijn geraamd op circa bijna 20% van de totale baten, waar dit percentage voor vrijwel alle grote musea van nationale betekenis (ver) boven de 50% ligt. Hier zit dus in positieve zin mogelijk nog enige rek in;  Aan de kostenkant ligt het grootste risico bij de personeelskosten. De gehanteerde kosten per FTE zijn marktconform, maar de omvang van de organisatie is relatief klein gezien het ambitieniveau, het takenpakket en in vergelijking met vergelijkbare musea. De extra kosten hiervoor kunnen oplopen tot een bedrag tussen de € 250.000 en € 500.000, zeker wanneer men de exploitatie van het hele gebouw en terrein op zich neemt;  De overige kosten zijn overwegend marktconform, maar wel scherp gecalculeerd. Hierbij zijn de gecalculeerde kosten voor activiteiten en wisselexposities minimaal noodzakelijk. Om de hoge bezoekersaantallen te halen en vast te houden zullen deze kosten incidenteel omhoog moeten.


16

4.2.

Aanbevelingen

Op basis van bovenstaande conclusies komen we tot de volgende aanbevelingen:  Voorgesteld wordt het definitieve besluit te laten afhangen van het beter inzichtelijk te krijgen van de eerder genoemde onduidelijkheden en onzekerheden en het beter beheersen van de geschetste risico’s;  Een nadere analyse van de bezoekersaantallen uit te voeren en de consequenties hiervan voor de exploitatie door te rekenen;  Een aanscherping van het businessplan door te voeren op een aantal punten, zowel inhoudelijk als financieel-organisatorisch;  Op basis hiervan een goed georganiseerde lobby opzetten voor het binnenhalen van aanvullende fondsen, subsidies en sponsors zowel ter dekking van de investeringen als van de exploitatie;  Eventueel een nadere analyse en onderbouwing van de economische, cultuurhistorische en maatschappelijke effecten in overweging nemen om daarmee partijen nog beter te kunnen overtuigen.


17

Bedrijfsplan en second opinion Vrijheidsmuseum WO2

Recommend Documents