Bedrijfshuisvesting Creatief Hilversum. Eindrapport. Opgesteld in opdracht van: Gemeente Hilversum

Bedrijfshuisvesting Creatief Hilversum Eindrapport

Opgesteld in opdracht van: Gemeente Hilversum Opgesteld door: ETIN Adviseurs

‘s-Hertogenbosch, april 2009

ETIN Adviseurs

Bedrijfshuisvesting Creatief Hilversum

Inhoudsopgave

1.

Inleiding ....................................................................................................... 1 1.1 1.2 1.3

2.

De creatieve industrie in Hilversum .......................................................... 5 2.1 2.2 2.3 2.4

3.

Aard en omvang bedrijfshuisvesting.............................................................................. 13 Locatie bedrijfshuisvesting............................................................................................. 15 Kwalitatieve kenmerken................................................................................................. 16 Samenvatting ................................................................................................................. 17

De gewenste huisvestingssituatie........................................................... 19 4.1 4.2 4.3 4.4

5.

Inleiding............................................................................................................................ 5 Sectorstructuur doelgroep ............................................................................................... 5 Kenmerken van de doelgroep.......................................................................................... 8 Samenvatting ................................................................................................................. 10

De huidige huisvestingssituatie .............................................................. 13 3.1 3.2 3.3 3.4

4.

Aanleiding ........................................................................................................................ 1 Doel en aanpak van het onderzoek ................................................................................ 3 Leeswijzer ........................................................................................................................ 4

Aard en omvang gewenste bedrijfshuisvesting ............................................................. 19 Locatie gewenste bedrijfshuisvesting ............................................................................ 20 Kwalitatieve kenmerken................................................................................................. 21 Samenvatting ................................................................................................................. 22

De Hilversumse huisvestingsvraag......................................................... 23 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Inleiding.......................................................................................................................... 23 Ruimtevraag van zittende bedrijven .............................................................................. 23 Ruimtevraag van buitenaf.............................................................................................. 25 Potentiële vraag: behoeften van pré-starters ................................................................ 27 Samenvatting ................................................................................................................. 29

Bijlagen A SBI afbakeningen B Kenmerken doelgroep C Oordeel bedrijfshuisvesting totale creatieve bedrijvigheid D Oordeel bedrijfshuisvesting kunsten E Oordeel bedrijfshuisvesting media F Oordeel bedrijfshuisvesting creatieve zakelijke diensten G Methodiek berekening interne en extern vraag H Vragenlijst ondernemers I Vragenlijst studenten HKU

ETIN Adviseurs


ETIN Adviseurs

1.


Inleiding

1.1 Aanleiding Hilversum is binnen Nederland de gemeente waar de creatieve bedrijvigheid het grootste aandeel van de totale economie uitmaakt. Binnen de creatieve bedrijvigheid worden drie segmenten onderscheiden: kunsten, media en creatieve zakelijke dienstverlening. De multimediasector is de belangrijkste economische sector van Hilversum. Sterker nog, Hilversum is Dé Multimediastad van Nederland. De Hilversumse multimediasector heeft zich ontwikkeld vanuit de omroepen. Door de aanwezigheid van de omroepen vindt de productie en distributie van content al decennialang plaats in Hilversum. Deze aanwezigheid biedt een stimulans en afzetmarkt voor nieuwe ideeën en producten. Zo groeit de multimedia industrie als gevolg van o.m. de toenemende digitalisering van de samenleving momenteel door naar een crossmedia industrie. Multimediaproducten en diensten worden in toenemende mate toegepast in bedrijfstakken die niet direct tot het multimediacluster gerekend worden, zoals het onderwijs en de zorg. De crossmediale ontwikkeling overstijgt de traditionele multimediasector. Deze ontwikkeling biedt kansen voor bedrijven binnen het Hilversumse multimediacluster om hun kennis en kunde op grote schaal te exploiteren. De gemeente Hilversum kiest er voor om de positie van Hilversum als multimediastad te behouden en te versterken en zich te ontwikkelen tot de “mediagateway to Europe”. In de gemeentelijke visie “Hilversum 2015” uit 1999 is het handhaven en versterken van Hilversum als multimedia stad als beleidsdoelstelling opgenomen. In dat kader is in de gemeentelijke visie en het werkplan “Multimedia Land(t)” uit 2006 een drietal aandachtsgebieden beschreven waar de gemeentelijke inspanningen zich op richten, namelijk het scheppen van een klimaat van innovatie, netwerkvorming door actieve participatie in lokale, regionale en nationale samenwerkingsverbanden die een bijdrage kunnen leveren aan de versterking van de multimediasector en profilering van Hilversum als Multimediastad. Ook in de economische visie “Kennisstad Hilversum, Economische Visie 2007-2020” kiest de gemeente voor het versterken van de economische ontwikkeling door te focussen op drie speerpuntsectoren waarvan Multimedia er één is. De aanwezigheid van de multimedia sector in Hilversum is echter niet vanzelfsprekend, door onder meer technologische ontwikkelingen in de sector zelf en toenemende concurrentie van andere steden op nationaal en internationaal niveau. Om optimaal te kunnen profiteren van de kansen die er liggen voor het Hilversumse multimediacluster en het hoofd te kunnen bieden aan de bedreigingen dienen de juiste randvoorwaarden te worden gecreëerd. Geschikte bedrijfshuisvesting is daarbij onontbeerlijk. Ruimte voor ondernemen De gemeente Hilversum legt in de economische visie de nadruk op het creëren van fysieke ruimte voor de creatieve sector. Het Mediapark zal de komende jaren verder worden getransformeerd en uitgebreid tot een modern hoogwaardig terrein voor multimediabedrijven.

1

ETIN Adviseurs


In aanvulling op de uitbreiding van het Mediapark kan de locatie Mussenstraat/Arendstraat zich ontwikkelen tot een kleinschalig terrein voor mediabedrijven die qua uitstraling en imago een ander vestigingsklimaat wensen dan wordt aangeboden op het Mediapark. Creativiteit en jong ondernemerschap vinden hier hun plek. Het bieden van flexibele en betaalbare huisvesting staat centraal. Hilversum heeft de wijk Over ’t Spoor aangewezen als creatieve wijk en bevordert daar kleinschalige creatieve bedrijvigheid. De gemeente wil in samenwerking met investeerders ruimte vinden voor creatieve bedrijvigheid met de nadruk op creatieve werken broedplaatsen. Het Mediapark, de Mussenstraat/ Arendstraat en de wijk Over ’t Spoor zijn lang niet de enige locaties binnen Hilversum met multimediagerelateerde bedrijvigheid. In Hilversum zijn talloze plekken waar zich dergelijke grote of kleine bedrijven bevinden. Juist in de creatieve industrie speelt de aanwezigheid van geschikte huisvesting een belangrijke rol in het vestigingsklimaat. De grote diversiteit aan typen bedrijven leidt tot een grote diversiteit aan eisen die worden gesteld aan het vestigingsklimaat, waaronder huisvestingsmilieus en -concepten. Een architectenbureau vraagt immers andere ruimte dan een beeldend kunstenaar, 2 zowel kwantitatief (bijvoorbeeld aantal m ) als kwalitatief (bijvoorbeeld plafondhoogte, lichtinval) als geografisch (bijvoorbeeld bedrijventerrein, woon-werk eenheid).

Bedrijvencentra in Hilversum Concrete voorbeelden van succesvolle huisvesting voor creatieve bedrijvigheid in Hilversum, die door creatieve bedrijven goed worden ontvangen, zijn initiatieven als het Mediacentrum MC3 en Santbergen. 1. MC3 staat voor het huren van kantoor- en bedrijfsruimte op een toplocatie, midden tussen gerenommeerde mediabedrijven, in het Mediacentrum op het Media Park. Het Mediacentrum is een kantoorgebouw van 16.000 m2 in vijf bouwlagen, voorzien van airconditioning, met een receptie bij de hoofdingang en full-service catering faciliteiten, gratis wifi toegang op de begane grond, kopieerapparatuur en parkeerruimte. Er zijn ruimtes beschikbaar van vanaf 30 m2. 2. De voormalige Media Academie in het pand van hotel Santbergen bij het Centraal Station is getransformeerd naar een centrum voor creatieve bedrijvigheid, een gebouw met vele mogelijkheden voor jonge en enthousiaste ondernemers doordat het flexibele huurcontracten en relatief scherpe prijzen hanteert. 3. Daarnaast beheert Stichting Magdalena specifiek voor de kunstensector twee centra: Atelier aan de TenBoomstraat (ATB) in Hilversum-Noord, gevestigd in een oud schoolgebouw met betaalbare ateliers, werk-, repetitie- en expositieruimte en Atelier 5, een kunstcentrum met expositie- en projectruimte. Het gaat hier om tijdelijke huisvesting. Stichting Magdalena heeft een wachtlijst, wat de populariteit van een dergelijk creatief centrum nog eens benadrukt.

Dit alles is voor de gemeente Hilversum aanleiding om meer inzicht te willen verwerven in de huidige en gewenste huisvestingssituatie van creatieve bedrijven in Hilversum.

2

ETIN Adviseurs


1.2 Doel en aanpak van het onderzoek De doelstelling van dit onderzoek is als volgt geformuleerd: Doelstelling: Doel van het project is het verkrijgen van inzicht in de kwantitatieve, kwalitatieve en geografische vraag naar huisvesting vanuit drie hoofdsectoren binnen de kleinschalige creatieve bedrijvigheid in Hilversum.

De doelstelling kan vertaald worden naar de volgende onderzoeksvragen: 1. Hoe omvangrijk is de creatieve industrie en uit welke deelsectoren bestaat de creatieve industrie: hoeveel vestigingen betreft het in de verschillende deelsectoren en hoeveel mensen werken bij deze bedrijven? 2. Hoe ziet in Hilversum de vraag naar bedrijfshuisvesting door creatieve bedrijven er uit: wat is de huidige situatie en welke verwachtingen en behoeften leven er voor de komende jaren; welke kwantitatieve, kwalitatieve en geografische factoren spelen daarbij een rol? 3. Hoe omvangrijk is de vraag naar ruimte in Hilversum van creatieve bedrijven van buiten Hilversum? Hoe ziet de verdeling naar de verschillende deelsectoren eruit? 4. Hoe ziet de vraag er uit van zogeheten pré-starters in Hilversum? Wat de huisvestingssituatie betreft kan onderscheid gemaakt worden in de volgende aspecten: Kwantitatief: hoeveel vierkante meter kantoor- en/of bedrijfsruimte vragen de bedrijven gemiddeld; nu en in de toekomst? • Kwalitatief: aan welke eisen moet de kantoor- en/of bedrijfsruimte voldoen, maar ook welke eisen stellen de bedrijven aan de ligging van de vestiging? • Geografisch: waar willen de bedrijven bij voorkeur gevestigd zijn? Ingezoomd moet worden op bepaalde wijken in de stad, maar ook op bestaande en nieuwe bedrijventerreinen en kantoorlocaties. •

Aanpak Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden is een enquête uitgezet onder creatieve bedrijven1 in Hilversum tot 20 werkzame personen. De keuze om de grootschalige (met name media- en omroep)bedrijven niet te enquêteren is gemaakt om geen vertekend beeld te krijgen. Aan alle 1.210 bedrijven in de creatieve sector (< 20 wp) is een enquête verstuurd. Hiervan zijn er 251 ingevuld (21%). Met de resultaten hebben we de huidige situatie en gewenste, toekomstige situatie van de relatief kleinschalige Hilversumse creatieve bedrijvigheid in kaart gebracht. Hiermee hebben we de vraag van Hilversumse bedrijven beschreven, echter er komt ook vraag van buiten de gemeente op Hilversum af. Om deze ruimtevraag in kaart te brengen, is met behulp van gegevens van de creatieve sector uit het verleden (LISA Vestigingenregister 1996-2008) een inschatting gemaakt van de totale ruimtevraag die op Hilversum af zal komen in de nabije toekomst.

1

De bedrijven die tot deze sector behoren staan beschreven in bijlage A.

3

ETIN Adviseurs


Parallel aan de enquête voor ondernemers is een vragenlijst uitgezet onder vierdejaars studenten aan de HKU in Hilversum, faculteit Kunsten, Media en Technologie, om ook de potentiële vraag van het segment pré-starters in beeld te brengen. De vragenlijst is naar 275 studenten gestuurd, waarvan 40 deze hebben ingevuld. Daarnaast zijn, in een eerder stadium, door Bureau Broedplaatsen 6 studenten geïnterviewd, om de behoeften van de pré-starters in kaart te brengen. De creatieve sector is een diverse industrie: zowel mediabedrijven als scheppende kunstenaars worden als creatief bedrijf gezien. Deze ondernemers zullen verschillende wensen en behoeften hebben met betrekking tot hun huisvesting. Om deze reden is een driedeling gemaakt van de creatieve industrie: de kunstensector, de mediasector en de creatieve zakelijke dienstverlening.

1.3 Leeswijzer Allereerst wordt in hoofdstuk 2 de structuur van de creatieve industrie in Hilversum beschreven en de geografische spreiding van de bedrijvigheid in de gemeente. De tweede paragraaf gaat in op kenmerken van de geënquêteerde groep bedrijven. In hoofdstuk 3 komt de huidige huisvestingssituatie van de creatieve bedrijvigheid aan bod in kwantitatieve, kwalitatieve en geografische zin, om vervolgens in hoofdstuk 4 de gewenste huisvestingssituatie van de creatieve bedrijven te beschrijven. Tot slot vormt hoofdstuk 5 een concluderend hoofdstuk waarin niet alleen de vraag vanuit de geënquêteerde populatie wordt omschreven, maar ook een indicatie wordt gegeven van de ruimtevraag van buitenaf en de behoefte van pré-starters: vierdejaars studenten van de HKU. Een belangrijk gegeven bij het lezen van de rapportage is dat alle resultaten zijn gebaseerd op creatieve bedrijvigheid met maximaal 19 werkzame personen, tenzij anders is vermeld.

4

ETIN Adviseurs


2. De creatieve industrie in Hilversum 2.1 Inleiding De gemeente Hilversum is zich ervan bewust dat de creatieve industrie van grote economische betekenis is voor de gemeente. Enerzijds is het creatieve complex een belangrijk ingrediënt van het regionale woon-, leef- en vestigingsklimaat, Hilversum wordt gezien als dé Mediastad van Nederland, anderzijds fungeert het als belangrijke pijler onder de economie. De sector heeft een duidelijk vermogen om nieuwe creatieve bedrijven aan te trekken en werkgelegenheid te genereren. Bovendien kan de industrie als vliegwiel dienen voor allerhande innovatieve processen in andere bedrijfstakken. In figuur 2.1 wordt de gehele creatieve industrie in Hilversum (inclusief bedrijven groter dan 20 werkzame personen) afgezet tegen de totale economie van Hilversum. Figuur 2.1: Aandeel creatieve industrie in de economie van Hilversum Vestigingen

Werkgelegenheid creatieve industrie

19% 1.302

25% 12.414

overig

75% 37.144

81% 5.500

Lisa 2008, bewerking ETIN Adviseurs

Duidelijk is dat de creatieve industrie een aanzienlijk aandeel betreft in de totale economie van Hilversum. Met name wat betreft werkgelegenheid: maar liefst een kwart van alle banen in Hilversum valt onder de noemer creatieve industrie.

2.2 Sectorstructuur doelgroep Sectorstructuur In 2008 omvat de doelgroep (creatieve sector < 20 werkzame personen) in de gemeente Hilversum 1.210 vestigingen, zie tabel 2.1. Uitgesplitst naar type sector blijkt dat de creatieve zakelijke diensten met 521 vestigingen het grootste aandeel hebben in de totale sector tot 20 werkzame personen, namelijk 43%. Deze vestigingen creëren werkgelegenheid voor in totaal ruim 2.530 personen, waarvan bijna de helft in de mediagerelateerde sectoren (46%).

5

ETIN Adviseurs


In tabel 2.1 is ook het aantal vestigingen en bijbehorende werkgelegenheid weergegeven van de totale creatieve sector in Hilversum (incl. bedrijven groter dan 20 werkzame personen). Hieruit valt te concluderen dat een groot deel van de werkgelegenheid in de creatieve sector bij een beperkt aantal (grote) bedrijven zit.

Tabel 2.1: Vestigingen en werkgelegenheid creatieve bedrijvigheid in Hilversum, 2008

Kunsten Media Czd Totaal

< 20 wp Vestigingen Werkgelegenheid abs. % abs. % 229 19% 429 17% 460 38% 1.163 46% 521 43% 941 37% 1.210 100% 2.533 100%

< 20 wp en > 20 wp Vestigingen Werkgelegenheid abs. % abs. % 233 18% 1.196 10% 517 40% 8.812 71% 552 42% 2.406 19% 1.302 100% 12.414 100%


Bedrijfsomvang Uit gegevens over aantallen bedrijven en de bijbehorende werkgelegenheid blijkt dat het gemiddelde bedrijf in de creatieve sector in Hilversum 2,1 personen telt, zie tabel 2.2. Zoals al uit de werkgelegenheidscijfers bleek, heeft de sector ‘media’ gemiddeld de grootste bedrijfsomvang: 2,5 werkzame personen (wp). De creatieve sector wordt dus overduidelijk, qua gemiddelde bedrijfsomvang, gekenmerkt door haar kleinschalige karakter.

Tabel 2.2: Gemiddelde bedrijfsomvang per sector, creatieve industrie < 20 wp* sector

gemiddelde bedrijfsomvang

kunsten media czd totaal

1,9 wp 2,5 wp 1,8 wp 2,1 wp

* Alleen fulltime personeel meegerekend

Geografische structuur In tabel 2.3 is de spreiding van de creatieve bedrijvigheid weergegeven naar viercijferig postcodegebied. De meest bedrijven (19%) zijn gevestigd in de Noordwestelijke Villawijk (inclusief het Mediapark) en Hilversum Centrum (16%). De kunstensector is het vaakst gevestigd in het centrum; deze ondernemers zijn dan ook in veel gevallen gebaat bij een locatie in de binnenstad, bijvoorbeeld met een galerie of andersoortige expositieruimte. Mediabedrijven zitten relatief veel in de Noordwestelijke Villawijk. Bedrijven in de creatieve zakelijke dienstverlening zijn het meest verspreid over de hele gemeente; deze sector is dan ook het meest divers en vaak minder afhankelijk van de locatie.

6

ETIN Adviseurs


Tabel 2.3: Vestigingen creatieve industrie < 20 wp naar 4-cijferig postcodegebied PC

Naam postcodegebied

Kunsten abs %

Media abs %

CZD

Totaal abs %

abs

%

1211 Hilversum Centrum 1212 Van Riebeeckkwartier

46 4

20% 2%

72 7

16% 2%

79 4

15% 1%

197 15

16% 1%

1213 Zuidoostelijke Villawijk 1214 Bloemenkwartier

19 17

8% 7%

43 33

9% 7%

58 38

11% 7%

120 88

10% 7%

1215 Hilversum Zuid 1216 Kerkelanden/Havenkwartier

15 16

7% 7%

53 35

12% 8%

63 59

12% 11%

131 110

11% 9%

1217 Noordwestelijke Villawijk 1218 Hilversumse Meent

43 8

19% 3%

109 11

24% 2%

80 20

15% 4%

232 39

19% 3%

1221 Oude Wijk over ’t Spoor 1222 Hilversum Noord

20 20

9% 9%

36 27

8% 6%

47 26

9% 5%

103 73

9% 6%

1223 Hilversum Oost Totaal

21

9%

34

7%

47

9%

102

8%

229

100%

460

100%

521

100%

1.210

100%


In figuur 2.2 wordt de spreiding van creatieve bedrijven tot 20 werkzame personen in een postcodekaartje van Hilversum weergegeven.

Figuur 2.2: Spreiding creatieve bedrijven < 20 wp per postcodegebied in Hilversum Postcodegebieden 1211: Hilversum Centrum 1212: van Riebeeckkwartier 1213: Zuidoostelijke Villawijk 1214: Bloemenkwartier 1215: Hilversum Zuid 1216: Kerkelanden/Havenkwartier 1217: Noordwestelijke Villawijk 1218: Hilversumse Meent 1221: Oude Wijk over ’t Spoor 1222: Hilversum Noord 1223: Hilversum Oost

1218

1222 1217

1221 1211 1216

1223 1212

% Creatieve bedrijven van het Hilversums totaal (per postcodegebied) > 15 % 13 t/m 15% 10 t/m 12% 7 t/m 9% 4 t/m 6% 1 t/m 3%

1214 1215

1213

Lisa 2008, Gemeente Hilversum

7

ETIN Adviseurs


Bekend is nu de absolute spreiding van creatieve bedrijven, echter wat is de relatieve spreiding van creatieve bedrijven in Hilversum. Ofwel, het aantal vestigingen per 1.000 inwoners. Ook hier blijkt dat de bedrijvendichtheid het grootst is in de Noordwestelijke Villawijk (inclusief Mediapark) en Hilversum Centrum. Bedrijventerrein Arenapark is gelegen in de Zuidoostelijke Villawijk, waardoor de dichtheid van creatieve bedrijven hier ook vrij hoog ligt. Tabel 2.4: Aantal vestigingen creatieve industrie < 20 wp per 1.000 inwoners PC

Naam postcodegebied

1211 1212 1213

Inwoners

Kunsten

Media

CZD

totaal

Hilversum Centrum

8.140

5,7

8,8

9,7

24,2

Van Riebeeckkwartier Zuidoostelijke Villawijk

3.375 6.280

1,2 3,0

2,1 6,8

1,2 9,2

4,4 19,1

1214 1215

Bloemenkwartier Hilversum Zuid

7.310 10.090

2,3 1,5

4,5 5,3

5,2 6,2

12,0 13,0

1216 1217

Kerkelanden/Havenkwartier Noordwestelijke Villawijk

8.675 7.190

1,8 6,0

4,0 15,2

6,8 11,1

12,7 32,3

1218 1221

Hilversumse Meent Oude Wijk over ’t Spoor

4.075 7.650

2,0 2,6

2,7 4,7

4,9 6,1

9,6 13,5

1222 1223

Hilversum Noord Hilversum Oost

10.415 10.605

1,9 2,0

2,6 3,2

2,5 4,4

7,0 9,6

Totaal

83.805

2,7

5,5

6,2

14,4

CBS Statline 2008, Lisa 2008, bewerking ETIN Adviseurs

2.3 Kenmerken van de doelgroep Voordat wordt ingezoomd op de huisvestingssituatie van de creatieve bedrijvigheid, zal de groep respondenten eerst worden beschreven aan de hand van enkele algemene kenmerken, waaronder levensfase, bedrijfsomvang, achtergrond ondernemer, en omzetgrootte. Meerderheid volwassen bedrijven De groep bedrijven in de creatieve industrie die deel uitmaakt van het onderzoek bestaat voor ruim de helft uit volwassen bedrijven (ouder dan 5 jaar). Met name de kunstensector heeft een groot aandeel volwassen bedrijven. De mediasector bevat juist relatief gezien de meeste starters (bedrijven die korter dan 3 jaar bestaan). Tabel 2.5: Levensfase bedrijven creatieve industrie starter doorstarter volwassen

totaal

kunsten

media

czd

28% 20% 53%

17% 17% 66%

31% 17% 52%

28% 22% 49%

Achtergrond van de ondernemer De overgrote meerderheid van de ondernemers in de creatieve industrie in Hilversum woont ook in deze gemeente (90%). De overige 10% woont voornamelijk in plaatsen in de regio Gooi en Vechtstreek: Bussum, Nederhorst den Berg, Laren, Naarden en Blaricum. Een enkeling woont verder weg; in Amersfoort, Amsterdam, Arnhem of Deventer.

8

ETIN Adviseurs


Ondernemers in de sector creatieve zakelijke dienstverlening en de kunstensector wonen het vaakst in Hilversum, mediaondernemers opvallend minder vaak. Over het algemeen is het bedrijf van ondernemers die niet woonachtig zijn in Hilversum omvangrijker dan bedrijven van ondernemers die wel in Hilversum wonen. Opleiding ondernemer De overgrote meerderheid van de creatieve ondernemers heeft een hogere beroepsopleiding afgerond (60%). Met name in de kunstensector is dit aandeel hoog. De kunstensector heeft ook het grootste aandeel als het gaat om ondernemers die de mavo als hoogst afgeronde opleiding hebben. Bijna 10% van de creatieve ondernemers in Hilversum heeft de opleiding ook in deze stad gevolgd; met name aan de instelling Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), vestiging Hilversum. De meeste ondernemers hebben hun opleiding gevolgd in Amsterdam (13%) aan de Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit en de Media Academie en Utrecht (12%) aan de Universiteit Utrecht, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en Hogeschool Utrecht. Slechts een enkeling heeft in het buitenland gestudeerd. De opleiding die door veel creatieve ondernemers is gevolgd, is ‘Algemeen Beeldende Kunsten’. Andere studies die meerdere keren voorbij komen zijn Journalistiek, Grafische Vormgeving, Conservatorium, Fotografie, Politicologie en Elektrotechniek. Parttime en niet-eigen personeel De gemiddelde bedrijfsomvang is berekend aan de hand van het fulltime personeel, zie voorgaande paragraaf. Daarnaast heeft 12% van de creatieve bedrijven in Hilversum ook parttimers in dienst (< 12 uur werkzaam per week), gemiddeld 2 per bedrijf. Als we verder inzoomen op de drie deelsectoren, blijkt dat de creatieve zakelijke dienstverlening veruit de meeste parttimers in dienst heeft: ruim een kwart. Gemiddeld hebben zij 2 personen parttime in dienst. Ook gedetacheerden en uitzendkrachten worden ingezet in de creatieve industrie. Respectievelijk 7% en 5% van de creatieve bedrijven heeft deze in dienst. De deelsector media maakt het meest gebruik van uitzendkrachten, de creatieve zakelijke dienstverlening huurt het vaakst gedetacheerden in. De kunstensector huurt weinig tot geen niet-eigen personeel in. Kwart bedrijven voorziet groei In totaal verwacht een kwart van de creatieve bedrijven de komende vijf jaar te groeien in personeel. Met name bedrijven in de dienstensector denken te gaan groeien (30%), gevolgd door bedrijven in de mediasector (28%). De kunstensector geeft het minst vaak een groei van het bedrijf aan (7%). Bedrijven in de creatieve industrie die denken te gaan groeien voorzien een gemiddelde groei van 4 personen. De creatieve zakelijke dienstverlening gaat naar verwachting gemiddeld het hardst groeien in personeel, namelijk gemiddeld met 6 medewerkers. De mediasector verwacht met gemiddeld met 3,3 personen te groeien, de kunstensector gemiddeld met 1,5 personen. Achtergrond personeel Het personeel dat werkzaam is in de creatieve industrie in Hilversum is overwegend hoger opgeleid. De media- en entertainmentsector heeft het grootste aandeel hoog opgeleiden als personeel. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat deze sector an sich relatief weinig personeel heeft.

9

ETIN Adviseurs


De mediasector heeft een relatief grote groep mbo-ers en de kunstensector relatief veel lager opgeleiden in dienst. Grote verschillen in omzet per sector In de enquête is gevraagd een indicatie te geven van de jaaromzet van het bedrijf. Hieruit blijkt dat 42% van de creatieve bedrijven een omzet van minder dan € 50.000,- per jaar heeft. Het moge duidelijk zijn dat hier een directe relatie ligt met het kleinschalige karakter van de bedrijven. Figuur 2.3: Indicatie jaaromzet creatieve bedrijven naar sector < € 50.000

totaal

€ 50.000 - € 100.000 € 100.000 - € 250.000

kunsten

€ 250.000 - € 1 mln. > € 1 mln.

media

czd 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Zoals verwacht is per sector een behoorlijk verschil in omzet te constateren. Nog geen kwart van de bedrijven in de kunsten heeft een omzet die hoger ligt dan € 50.000,-. Daar tegenover heeft tweederde van de bedrijven in de mediasector een omzet die groter is dan € 50.000,-. Dezelfde sector heeft tevens het grootste aandeel bedrijven met een omzet groter dan 1 mln.

2.4 Samenvatting Van het totaal aantal banen in Hilversum in 2008 (49.558) genereert de creatieve sector een kwart: 12.414 banen. Van het totaal aantal vestigingen in Hilversum (6.802), behoren 1.302 tot de creatieve industrie (19%). De doelgroep van de enquête, creatieve bedrijven tot 20 werkzame personen, bestaat uit 1.210 vestigingen. De meeste vestigingen vallen onder de deelsector creatieve zakelijke diensten (521). Bij deze 1.210 vestigingen werken in totaal ruim 2.530 personen, waarvan bijna de helft in de mediagerelateerde sectoren. Alle onderstaande uitspraken over de creatieve industrie hebben betrekking op deze doelgroep: bedrijven tot 20 werkzame personen. De creatieve sector wordt gekenmerkt door haar kleinschalige karakter. De gemiddelde bedrijfsomvang is 2,1 medewerkers. Deze gemiddelde bedrijfsomvang is berekend aan de hand van het fulltime personeel. Daarnaast heeft 12% van de creatieve bedrijven in Hilversum ook parttimers in dienst (< 12 uur werkzaam per week), gemiddeld 2 per bedrijf. In totaal verwacht een kwart van de creatieve bedrijven de komende vijf jaar te groeien in personeel. Met name bedrijven in de dienstensector denken te gaan groeien (30%), gevolgd door bedrijven in de mediasector (28%).

10

ETIN Adviseurs


De creatieve zakelijke dienstverlening gaat naar verwachting gemiddeld het hardst groeien in personeel (6 medewerkers), gevolgd door de mediasector (3,3 medewerkers). De meeste bedrijven zijn gevestigd in de Noordwestelijke Villawijk (inclusief Mediapark) en Hilversum Centrum. De kunstensector is het vaakst gevestigd in het centrum, mediabedrijven zitten relatief veel in de Noordwestelijke Villawijk en bedrijven in de creatieve zakelijke dienstverlening zijn verspreid over de hele gemeente. Maar liefst 90% van de ondernemers in de creatieve industrie woont ook in Hilversum. De overige 10% woont voornamelijk in plaatsen in de directe omgeving. De overgrote meerderheid van de creatieve ondernemers heeft een hogere beroepsopleiding afgerond. Deze opleiding is veelal niet in Hilversum gevolgd, maar voornamelijk in Amsterdam en Utrecht.

11

ETIN Adviseurs


12

ETIN Adviseurs


3. De huidige huisvestingssituatie 3.1 Aard en omvang bedrijfshuisvesting Het gemiddelde vloeroppervlak van de huidige bedrijfsruimte van creatieve bedrijven in Hilversum t/m 19 werkzame personen is circa 100 m². In tabel 3.1 wordt de verdeling naar vloeroppervlak verder uiteengezet. Tabel 3.1: Huidig vloeroppervlak creatieve bedrijven < 20 wp m² 1 – 10 11 – 20 20 – 50 51 – 100 101 – 500 > 500

Aandeel 11% 27% 22% 20% 16% 4%

De creatieve zakelijke dienstverlening heeft gemiddeld het kleinste vloeroppervlak (68 m²), de mediasector het grootste (138 m²). Gezien de gemiddelde bedrijfsomvang van 2,1 medewerkers is dit aanzienlijk te noemen. Type bedrijfshuisvesting Zoals in figuur 3.1 wordt weergegeven heeft de meerderheid van de ondernemers in de creatieve industrie een bedrijf in of aan huis, namelijk 58%. Vervolgens heeft ruim 17% van de geënquêteerde ondernemers een ruimte in een bedrijfsverzamelgebouw. Er zijn duidelijke sectorverschillen te ontdekken met betrekking tot type bedrijfshuisvesting; met name bedrijven in de media en de creatieve zakelijke dienstverlening werken relatief veel vanuit huis. Ondernemers in deze sector lijken vaak genoeg te hebben aan een computer en een paar vierkante meter ‘bedrijfsruimte’.

Figuur 3.1: Type bedrijfshuisvesting naar sector ruimte in woning

totaal

woon-werk combi woon-atelier combi kunsten

winkelpand/ expo atelier zelfst. kantoorunit

media

bedrijfsverz. gebouw bedrijfspand

czd

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

13

70%

80%

90%

100%

ETIN Adviseurs


Opvallend is dat de mediasector de grootste gemiddelde bedrijfsomvang en vloeroppervlak heeft, maar toch veel vanuit huis werkt. Deze tegenstelling wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van een aantal grote bedrijven in deze sector, zowel in vloeroppervlak als qua werkzame personen. Ondernemers werkzaam in de sector kunsten hebben uiteraard relatief vaak een atelierruimte of woon-atelier combinatie. Bedrijven in de creatieve zakelijke dienstverlening zitten in vergelijking tot de andere twee sectoren het vaakst in een zelfstandig kantoorpand. Circa 3% van alle bedrijven heeft een ander type bedrijfsruimte dan bovenstaande categorieën. Hiervan zit de meerderheid, overigens alle uit de sector creatieve zakelijke dienstverlening, gevestigd in een kantoorvilla: een type bedrijfshuisvesting dat kenmerkend is voor Hilversum. Meerdere typen ruimte Van alle creatieve bedrijven heeft 9% een combinatie van meerdere typen bedrijfsruimte. Het gaat dan in de meeste gevallen om de combinatie ‘ruimte in woning’ met een ander type ruimte. Ondernemers in de kunstensector hebben het vaakst meerdere bedrijfsruimten tot hun beschikking; ze houden dan de administratieve activiteiten (thuis) gescheiden van de bedrijfsruimte. Huur of koop? De meeste creatieve bedrijven hebben hun bedrijfsruimte gehuurd (72%)2. De creatieve zakelijke dienstverlening huurt het vaakst, de kunstensector zit het vaakst in een eigen bedrijfsruimte. Bedrijfshuisvesting naar levensfase In figuur 3.2 is het type bedrijfshuisvesting gekoppeld aan de levensfase van een bedrijf. Starters zijn bedrijven die korter dan 3 jaar bestaan, doorstarters bestaan 3 tot 5 jaar en volwassen bedrijven zijn ouder dan 5 jaar.

Figuur 3.2: Type bedrijfshuisvesting naar levensfase bedrijf ruimte in woning starter

woon-werk combi woon-atelier combi winkelpand/ expo

doorstarter

atelier zelfst. kantoorunit bedrijfsverz. gebouw

volwassen

bedrijfspand

0%

20%

40%

60%

80%

100%

In lijn der verwachting heeft de groep starters het grootste aandeel dat vanuit huis werkt. Veel ondernemers beginnen vanuit huis, hebben (nog) geen personeel in dienst en hebben dus genoeg aan een bureau en een computer. 2

Hier is alleen gekeken naar bedrijven die niet vanuit huis werken; zij huren/kopen immers geen aparte bedrijfsruimte.

14

ETIN Adviseurs


De groep doorstarters is meer divers wat huisvesting betreft; starters die zijn gegroeid zoeken een grotere ruimte op in een bedrijfsverzamelgebouw, atelier of bedrijfspand. De figuur laat zien dat zeker niet alleen starters vanuit huis werken; van de volwassen bedrijven werkt de helft (nog steeds) vanuit huis. De keuze om vanuit huis te werken is dan ook lang niet altijd ‘noodgedwongen’ (gebrek aan huisvestingsaanbod of middelen), maar juist een bewuste keuze.

3.2 Locatie bedrijfshuisvesting Nu duidelijk is in welk type huisvesting de creatieve bedrijven zitten, is het interessant om te weten op welk type locatie ze te vinden zijn. Het grootste aandeel van de bedrijven is werkzaam vanuit een woonwijk, zie figuur 3.3. Dit komt niet uit de lucht vallen, nu bekend is dat veel bedrijven een ruimte in of aan huis hebben. In tabel 2.3 was te zien in welke wijken de meeste creatieve bedrijven gevestigd zijn. Circa 18% van alle creatieve bedrijven is gevestigd in het centrum van Hilversum en 15% is gehuisvest op een bedrijventerrein of kantoorlocatie. Ruim één op de vijf bedrijven op een bedrijventerrein of kantoorlocatie is gevestigd op het Mediapark. Overige locaties die vaker worden genoemd zijn het Arenapark en het Stationsgebied. Figuur 3.3: Locatietype creatieve bedrijven naar sector woonwijk

totaal

centrum bedrijventerrein

kunsten

kantoorlocatie media

buiten bebouwde kom

czd

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Er zijn geen grote verschillen in locatietype te ontdekken tussen de verschillende sectoren. Wel is een relatief groot aandeel van de bedrijven in de kunstensector gevestigd in een woonwijk en buiten de bebouwde kom. Waarom in Hilversum? Aan de creatieve ondernemers is gevraagd waarom het bedrijf in Hilversum is gevestigd. De meeste ondernemers antwoorden hier dat Hilversum ook hun woonplaats is (veel ondernemers werken immers vanuit huis). Vervolgens benoemt een grote groep ondernemers, ongeveer een derde, dat Hilversum dé Mediastad van Nederland is waardoor vestiging hier zeer wenselijk dan wel noodzakelijk is met betrekking tot afzetmarkt, klanten of faciliteiten. De rest van de ondernemers vindt Hilversum goed centraal gelegen, zowel in het land als in de Randstad of zegt in Hilversum een bedrijf gestart te hebben na het volgen van een opleiding in deze stad.

15

ETIN Adviseurs


3.3 Kwalitatieve kenmerken We weten waar de ondernemers zitten en in welk type ruimte. Echter, hoe beoordelen de creatieve ondernemers hun huidige bedrijfspand, -unit en -ligging. Alle tabellen die ten grondslag liggen aan deze beoordelingen zijn te vinden in bijlagen. Pand in veel gevallen te klein Wat opvalt in de beoordeling is dat éénderde van de bedrijven het pand te klein vindt voor de huidige activiteiten. Gekoppeld hieraan zijn wellicht de beperkte uitbreidingsmogelijkheden van de (bedrijfs)panden in Hilversum: ruim 80% van de ondernemers zegt geen uitbreidingsmogelijkheden te hebben of hier in ieder geval niet van af te weten. Tevreden over prijs-kwaliteit verhouding Het algemene oordeel over de bedrijfshuisvesting is positief: ruim de helft is tevreden, één vijfde is redelijk tevreden. Het meest positief zijn de creatieve ondernemers over de kwaliteit en de prijskwaliteitverhouding van het pand. Het minst tevreden zijn ondernemers over de representativiteit van het pand; 28% beoordeelt deze kwaliteit zelfs als slecht. Ook de functionele indeling van het bedrijfspand laat volgens de ondernemers te wensen over. Per sector treden enige verschillen in de beoordeling naar buiten. Over het algemeen kan gesteld worden dat de dienstensector het meest tevreden is over de bedrijfshuisvesting. Dit geldt met name voor de indeling van het pand en de bekabeling. De kunstensector is het minst tevreden. Zij kampen dan ook het vaakst met een ruimtetekort en hebben geen uitbreidingsmogelijkheden. De media- en entertainmentbedrijven zijn iets positiever dan gemiddeld, maar beoordelen de representativiteit van het pand, een belangrijke kwaliteit voor de sector, het slechtst. Specifieke eisen bedrijfsunit goed beoordeeld Ondernemers zijn iets gematigder positief over de bedrijfsunit van de onderneming. Het meest positief is men over speciale eisen aan de bedrijfsruimte: hoogte plafond, dragend vermogen van de vloer en hoogte van de toegangsdeur. Met name de flexibiliteit van de ruimte (flexibele indeling) en de klimaatregulering (verwarming/airco) komen minder goed uit de bus. De bedrijven in de creatieve zakelijke dienstverlening zijn veruit het meest tevreden over hun bedrijfsunit. De mediasector is duidelijk minder enthousiast over de beschikbare ruimte, met name over indeling van de bedrijfsunit. De kunstensector is ontevreden over de geluidsisolatie van de bedrijfsunit. Goede ligging ten opzichte van de markt Creatieve ondernemers in Hilversum zijn eensgezind als het gaat om de ligging van het bedrijf: men is tevreden over de afstand tot klanten, conculega’s en de eigen woning. De bereikbaarheid, met name met de auto, wordt het minst positief beoordeeld. Dit heeft met name betrekking op de interne bereikbaarheid van Hilversum. Gedeelde faciliteiten Eenderde van de creatieve bedrijven maakt gebruik van één of meer gedeelde faciliteiten. Een kwart van alle bedrijven maakt gebruik van een gezamenlijke parkeerplaats. Daarnaast maakt 12% gebruik van een gezamenlijke schoonmaakdienst en een gezamenlijke vergaderruimte.

16

ETIN Adviseurs


Deze faciliteiten worden in de meeste gevallen in een bedrijfsverzamelgebouw gedeeld. Ondernemers in de kunstensector maken het vaakst gebruik van gedeelde faciliteiten, ondernemers met een mediabedrijf het minst.

3.4 Samenvatting Het gemiddelde creatieve bedrijf in Hilversum (< 20 wp) heeft een kleinschalig karakter wat betreft het aantal werkzame personen. Het gemiddelde vloeroppervlak is juist aanzienlijk: gemiddeld 100 m². De meerderheid van de creatieve ondernemers werkt vanuit huis (52%), daarnaast is een groep creatieve ondernemers gevestigd in een bedrijfsverzamelgebouw (17%). Slechts een kleine groep heeft meerdere typen ruimten in gebruik (9%). Tweederde van alle creatieve bedrijven is, doordat er veel vanuit huis wordt gewerkt, gevestigd in woonwijken. Daarnaast is een fors aandeel gevestigd in het centrum van Hilversum (18%) en is een groep gevestigd op een bedrijventerrein (10%). Het imago van Hilversum blijkt een grote aantrekkingskracht te hebben op creatieve ondernemers: naast het feit dat veel ondernemers hier ook wonen, is het imago, de aanwezigheid van vele creatieve bedrijven en de faciliteiten die hierbij horen, de belangrijkste reden van de ondernemers om hier een bedrijf te hebben. De ondernemers beoordelen hun huidige pand positief; men is vooral tevreden over de prijs en de bijbehorende kwaliteit van het pand. Hier tegenover staat dat men minder tevreden is over de representativiteit van de huisvesting. De bedrijfsunit bevat volgens de ondernemers vaak de juiste specifieke eisen als geluidsisolatie en een hoog plafond, echter deze ruimte is niet altijd flexibel genoeg ingedeeld. Eenderde van alle bedrijven maakt op dit moment gebruik van een of meer gedeelde faciliteiten, meestal bestaande uit een parkeerplaats en gezamenlijke schoonmaakdienst. Hoewel men neutraal is over de locatie van de vestiging (hier wordt niet veel waarde aan gehecht), wordt met name de bereikbaarheid binnen Hilversum het minst positief beoordeeld.

17

ETIN Adviseurs


18

ETIN Adviseurs


4. De gewenste huisvestingssituatie 4.1 Aard en omvang gewenste bedrijfshuisvesting Het gemiddelde gewenste vloeroppervlak van alle creatieve bedrijven < 20 wp (inclusief van creatieve bedrijven die geen verhuisplannen hebben) is circa 130 m². Dit is dus gemiddeld 30 m² per bedrijf groter dan nu het geval is! Dit bevestigt nogmaals het feit dat veel bedrijven met ruimtetekort kampen. Uiteraard is hier ook een verbinding te leggen met de groei in aantal medewerkers die een aanzienlijk aantal bedrijven voorziet in de toekomst. Tabel 4.1: Gewenst vloeroppervlak creatieve bedrijven < 20 wp m² 1 – 10 11 – 20 21 – 50 51 – 100 101 – 500 > 501

Aandeel 4% 13% 31% 20% 30% 3%

In tabel 4.1 is het gewenste vloeroppervlak van de creatieve bedrijven in categorieën verdeeld. Het zwaartepunt is verlegd, van de huidige situatie naar de gewenste situatie, van 11-20 m² naar 20-50 m², en van 51-100 m² naar 101-500 m². Type bedrijfshuisvesting Figuur 4.1 geeft weer dat beduidend minder ondernemers vanuit huis zouden willen werken (23%) dan nu het geval is (52%). Een groot deel van de ‘thuiswerkers’ zou liever een aparte bedrijfsunit aan huis willen of een woon-ateliercombinatie. Toch wil een substantieel deel van de creatieve ondernemers vanuit huis (blijven) werken. Figuur 4.1: Type gewenste bedrijfshuisvesting naar sector ruimte in woning

totaal

woon-werk combi woon-atelier combi kunsten

winkelpand/ expo atelier zelfst. kantoorunit

media

bedrijfsverz. gebouw bedrijfspand

czd

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Uiteraard is de vraag naar atelierruimte in de kunstensector relatief het grootst: veel kunstenaars die nu in een bedrijfsverzamelgebouw zitten (19%) willen een woon-werkcombinatie, al dan niet met atelier. 9% van de kunstenaars wil in de toekomst in een bedrijfsverzamelgebouw zitten, een verschil van 10%.

19

ETIN Adviseurs


Mediabedrijven, de sector met het grootste gemiddelde vloeroppervlak, creëren de grootste vraag naar kantoorruimte en ruimte in een bedrijfsverzamelgebouw: 42% wil graag gehuisvest zijn in een dergelijke ruimte. Op dit moment zit 30% van de mediabedrijven in een zelfstandige kantoorruimte of in een bedrijfsverzamelgebouw. Hoewel nu ongeveer de helft van de ondernemers in de creatieve zakelijke dienstverlening vanuit huis werkt, heeft een fors kleiner aandeel dit ook als gewenste huisvesting opgegeven (23%). Deze ondernemers werken in de toekomst graag vanuit een woon-werk of woon-ateliercombinatie. Huur of koop? Hoewel nu bijna 30% van de ondernemers in een kooppand zit, is het aandeel ondernemers dat een kooppand wil enigszins groter: ruim 40%. Vooral bedrijven in de mediabranche zitten graag in een kooppand.

4.2 Locatie gewenste bedrijfshuisvesting Gezien de grote groep ondernemers die graag vanuit huis of aan huis werkt, is het niet verrassend dat het overheersende gewenste locatietype van het bedrijf de woonwijk is (figuur 4.2). Belangrijk feit is wel dat de groep die in een woonwijk gevestigd wil zijn (40%) veel kleiner is dan de groep die nu in een woonwijk is gevestigd (67%). Veel ondernemers die nu in een woonwijk zijn gevestigd (vanuit huis werken) zouden liever op een kantoorlocatie of buiten de bebouwde kom willen zitten. Figuur 4.2: Gewenste locatietype naar sector woonwijk

totaal

centrum bedrijventerrein

kunsten

kantoorlocatie media

buiten bebouwde kom

czd

0%

20%

40%

60%

80%

100%

De groep creatieve ondernemers in de kunstensector die buiten de bebouwde kom wil zitten (ruim 20%) is aanzienlijk groter dan nu het geval is (4%). Ook geven ze hierbij de opmerking een natuurrijke omgeving belangrijk te vinden. 16% van de mediaondernemers hebben aangegeven graag op een kantoorlocatie gehuisvest te zijn; een beduidend groter aandeel dan op dit moment het geval is (2%). Meer bedrijven dan de huidige situatie aangeeft willen op het Arenapark en Mediapark gevestigd zijn. Verder zijn de wijken Over ’t Spoor en Hilversum-Noord populair als vestigingslocatie.

20

ETIN Adviseurs


Veel bedrijven onzeker over verhuizen De verhuisgeneigdheid is redelijk groot onder de creatieve ondernemers in Hilversum; 28% van alle ondernemers hebben plannen om te verhuizen. Van het totaal aantal bedrijven heeft 11% concrete verhuisplannen, 17% twijfelt nog over verhuizen. Onder bedrijven in de mediasector is de verhuisgeneigdheid het grootst: 35% heeft plannen om te vertrekken uit het huidige pand, waarvan de meeste echter nog twijfelen over verhuizen (24%). In de kunstensector heeft 27% verhuisplannen (17% onzeker), in de creatieve zakelijke dienstverlening heeft 23% verhuisplannen (10% onzeker). Een kwart van de verhuisgeneigde bedrijven geeft als verhuisreden aan dat de bedrijfsruimte te klein is. Ook scheiding van wonen en werken, een goedkoper pand en een flinke groei van het bedrijf zijn veelgenoemde redenen om te willen verhuizen. Bedrijven met verhuisplannen willen vaak in Hilversum blijven (48%), de overige weten het nog niet (33%) of willen naar een andere gemeente verhuizen (19%). Deze ondernemers denken er aan om in Utrecht of Amsterdam aan de slag te gaan. Waarom weg uit Hilversum? De groep ondernemers die denkt aan verhuizen naar een andere gemeente, geeft aan vooral pullfactoren te zien: belangrijke klant in andere gemeente, proef met creatieve broedplaats of interessante ontwikkelingen op het gebied van creatieve industrie. De enige push-factor die is genoemd om Hilversum eventueel te verlaten is de bereikbaarheid en filedruk rondom Hilversum.

4.3 Kwalitatieve kenmerken Gevraagd is aan de creatieve ondernemers welke van de beoordeelde kenmerken (betreffende huisvesting, bedrijfsunit en ligging) zij cruciaal, belangrijk, neutraal of juist onbelangrijk vinden voor de ideale gewenste toekomstige huisvesting. Ook van deze beoordeling zijn de tabellen in de bijlagen te vinden. Belang van prijs-kwaliteit, flexibiliteit en bereikbaarheid onderstreept Over het algemeen wordt een goede prijs-kwaliteit verhouding het meest gewaardeerd van de gewenste huisvesting. Ook wordt de bekabeling, het communicatienetwerk, opvallend vaak als belangrijk gezien. Per sector verschilt uiteraard het belang van de verschillende kenmerken. Bedrijven in de kunstensector letten bij intrek, in tegenstelling tot bedrijven in de mediasector, met name op de prijs van het pand. Daarnaast vinden kunstenaars de aanwezigheid van een tuin of buitenruimte relatief belangrijk. Ondernemers in de creatieve zakelijke dienstverlening en mediabedrijven vinden goede bekabeling en snel internet van groot belang. Wat betreft de kenmerken van de gewenste bedrijfsunit, wordt de flexibiliteit van de indeling redelijk belangrijk gevonden. Als we kijken naar de specifieke kenmerken, dan wordt lichtinval zeer belangrijk gevonden, hoofdzakelijk bij de kunsten. Hoogte van de toegangsdeur en het dragend vermogen van de vloer is daarentegen niet belangrijk.

21

ETIN Adviseurs


Tot slot, wat vinden creatieve ondernemers belangrijk bij de gewenste ligging van het bedrijf? Uit de cijfers blijkt een grote eensgezindheid in de gehele creatieve sector: ondernemers vinden het zeer belangrijk goed bereikbaar te zijn, met name per auto. Ook de representativiteit van de omgeving is van belang. Hierbij hechten ondernemers in de kunstensector veel waarde aan aanwezigheid van groen en een inspirerende omgeving, terwijl de overige sectoren met name de hoogwaardigheid van gebouwen en de architectuur relevant vinden. Renovatie Circa 10% van alle creatieve bedrijven denkt er aan het bestaande pand te verbouwen. Renovatie van de bedrijfsruimte is de belangrijkste reden om te verbouwen (60%). Het aanbrengen van een betere geluids- en warmte-isolatie is een genoemde specifieke reden. Gedeelde faciliteiten Terwijl op dit moment eenderde van de bedrijven gebruik maakt van één of meer gedeelde faciliteiten, wenst een fors groter aandeel dit in de toekomst te doen, circa 65%. De kunstensector wil het meest gebruik maken van gedeelde faciliteiten, met name van een gezamenlijke expositieruimte. Over het algemeen is een gezamenlijke parkeervoorziening favoriet, ook een gezamenlijke schoonmaakdienst en een vergaderzaal worden vaak genoemd.

4.4 Samenvatting De creatieve ondernemer in Hilversum met minder dan 20 werkzame personen in dienst wil beschikken over een ruimte die gemiddeld 30 m² grote is dan nu het geval is; dit bevestigt het ruimtetekort van veel bedrijven en de voorziene groei in de nabije toekomst. Hoewel nog steeds een deel vanuit huis wil blijven werken, wordt duidelijk dat veel ondernemers juist het huis willen verlaten voor ruimte in een bedrijfsverzamelgebouw, een zelfstandige kantoorunit of een apart kantoor/ atelier aan huis. De wens om toch in (de eigen) woonwijk gevestigd te blijven blijft groot: de behoefte aan kantoorunits in de woonwijken, dichtbij de woonlocatie van ondernemers, is hiermee bevestigd. In totaal heeft een redelijk grote groep ondernemers verhuisplannen (28%). De meeste ondernemers twijfelen nog over verhuizen (17%), wel heeft 11% concrete verhuisplannen. Van alle potentiële verhuizers wil de meerderheid graag in Hilversum gevestigd blijven (48%). Ondernemers vinden de prijs-kwaliteitverhouding en een goed communicatienetwerk van het eventuele nieuwe pand zeer belangrijk. Daarnaast moet het bedrijf goed bereikbaar zijn: een issue dat nu speelt bij veel bedrijven in Hilversum. Opvallend is de grote behoefte aan gedeelde faciliteiten. Wel blijft het aantal soorten en type gedeelde faciliteiten bescheiden; er is behoefte aan basale zaken.

22

ETIN Adviseurs


5. De Hilversumse huisvestingsvraag 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal de totale vraag naar bedrijfshuisvesting voor ruwweg de komende vijf jaar beschreven worden. Dit gebeurt aan de hand van de interne vraag (vraag van binnen de gemeente Hilversum), de externe vraag (vraag van buiten de gemeente Hilversum) en de vraag vanuit de pré-starters: vierdejaars studenten aan de HKU Hilversum.

5.2 Ruimtevraag van zittende bedrijven Op basis van de enquêteresultaten kan een inschatting gemaakt worden van de vraag naar bedrijfsruimte voor de creatieve industrie (tot 20 werkzame personen) die zich de komende jaren in Hilversum aan zal dienen. Interne vraag Zoals beschreven in het vorige hoofdstuk heeft 11% van de geënquêteerde creatieve bedrijven concrete verhuisplannen. Daarnaast denkt circa 17% van de creatieve bedrijven na over verhuizen. De verhuisgeneigde bedrijven, ondernemers met concrete verhuisplannen (11%), wensen gemiddeld een bedrijfsruimte van circa 125 m²; dit is 5 m² kleiner dan de totale creatieve sector < 20 wp, dus inclusief bedrijven zonder verhuisplannen, gemiddeld wenst. Als we de verhuisgeneigdheid en het gemiddelde gewenste vloeroppervlak, die resulteren uit de enquête, doortrekken naar de totale creatieve bedrijvigheid in Hilversum, komen we uit op de totale ruimtevraag van Hilversumse bedrijven tot 20 werkzame personen. In totaal zal het de komende jaren kunnen gaan om een concrete vraag naar bedrijfsruimte van ruim 16.500 m². Benadrukt wordt dat deze ruimtevraag de behoefte van verhuisgeneigde bedrijven betreft, dus bedrijven met concrete verhuisplannen3. In tabel 5.1 wordt de ruimtevraag onderverdeeld naar type ruimte4. De gehanteerde methodiek van de berekening hiervan is te vinden in bijlage G. Tabel 5.1: Vraag naar type ruimte in m² Type ruimte

Woonwerk

Woonatelier

Winkel/ expo

Atelier

Totale creatieve sector (< 20 wp)

4150

2100

350

1050

3750

2750

2350

Kunsten

800

800

150

350

0

550

200

Media

1550

200

0

100

1900

1150

1850

Czd

1800

1100

200

600

1850

1050

300

3

Zelfstandig kantoor

Bedrijfsverzamelgebouw

Bedrijfspand

In deze berekening is geen rekening gehouden met het aandeel ondernemers dat in de enquête heeft aangegeven evt. buiten Hilversum te willen verhuizen (19% van de verhuisgeneigde bedrijven). 4 Doordat de extrapolatie is gebaseerd op enquêteresultaten, dient met enige voorzichtigheid te worden omgegaan met de lege cellen in de tabel.

23

ETIN Adviseurs


Latente vraag Van alle ondernemers heeft 17% aangegeven nog te twijfelen over verhuizen. Als rekening wordt gehouden met deze groep ondernemers, kan de latente, of onzichtbare ruimtevraag van bedrijven worden geschetst. Deze groep bedrijven wenst gemiddeld een bedrijfsruimte van 95 m²; dit is 30 m² kleiner dan het gewenste vloeroppervlak van bedrijven met concrete verhuisplannen. Deze gegevens worden op dezelfde manier doorgetrokken naar de totale creatieve bedrijvigheid in Hilversum tot 20 werkzame personen. Hier komt uit dat het in totaal de komende jaren zou kunnen gaan om een latente vraag naar bedrijfsruimte van ca. 19.500 m². Uit de enquête bleek dat deze groep ‘twijfelaars’ nog geen goed beeld heeft van het type ruimte dat men wil betrekken bij eventuele verhuizing. Deze vraag is niet voldoende ingevuld om de verdeling naar type ruimte weer te geven in een tabel.

Voor een groot deel betreft de berekende interne vraag nieuwe, extra vraag, omdat het veel bedrijven betreft die vanuit huis verhuizen naar een zelfstandige bedrijfsruimte. Als we het totale achtergelaten bedrijfsruimteoppervlak van de verhuizers, resulterend uit de enquête, doorberekenen naar de werkelijke situatie, kunnen we constateren dat in totaal circa 11.150 m² vloeroppervlak bedrijfsruimte wordt ‘achtergelaten’ door bedrijven < 20 wp. Het is onduidelijk of dit aanbod in de markt wordt opgenomen. Niet is onderzocht óf de bedrijfsruimte vrijkomt, wanneer het vrijkomt en wat de kwaliteit van de bedrijfsruimte is. Wellicht is de bedrijfsruimte bestemd voor andersoortige economische activiteiten, of vindt er onderhuur plaats. Ook bestaat de kans dat een deel van de bedrijfsruimte die wordt achtergelaten niet meer door de markt opgenomen vanwege de inrichting, uitstraling of ouderdom. Locatie De ruimtevraag is voor tweederde gericht op woonwijken (naast de ‘eigen’ woonwijk van de ondernemers is de vraag specifiek gericht op Over ’t Spoor en Hilversum-Noord) en het centrum. De overige vraag richt zich evenredig op bedrijventerreinen, kantoorlocaties en buiten de bebouwde kom. Bedrijfsverzamelgebouw Uit de enquête is een grote vraag gebleken naar gedeelde faciliteiten (fors groter dan nu beschikbaar is). Creatieve ondernemers zijn graag met meerdere bedrijven in een pand gevestigd, zodat faciliteiten gedeeld kunnen worden en daarmee voordelen behaald kunnen worden. Hier moet bijvoorbeeld gedacht worden aan kantoorvilla’s waarin een aantal creatieve bedrijfjes gevestigd is die enkele faciliteiten delen als parkeergelegenheid, een vergaderzaal of een expositieruimte. Er bestaat dus behoefte aan additionele bedrijfsruimtes in kantoorvilla´s en een bedrijfsverzamelgebouw in Hilversum. Daarnaast wordt door ondernemers de behoefte uitgesproken aan flexibiliteit van de bedrijfsruimte-indeling en betaalbaarheid van de bedrijfsruimte. Men heeft behoefte aan betaalbare start-up mogelijkheden, die voldoende flexibiliteit bieden (denk aan het Regus-concept) echter met een sobere uitvoering wat betreft faciliteiten. Er is veel enthousiasme gebleken voor bedrijfsruimte in een (nieuw) bedrijfsverzamelgebouw op of nabij Hilversum Centraal Station. Het stationsgebied wordt als een kansrijke locatie gezien.

24

ETIN Adviseurs


De reeds bestaande creatieve bedrijvencentra Santbergen en het Mediacentrum worden positief beoordeeld door Hilversumse bedrijven. Dit geldt ook voor de tijdelijke faciliteiten Atelier aan de TenBoomstraat (ATB) en Atelier 5 die worden beheerd door Stichting Magdalena.

5.3 Ruimtevraag van buitenaf De gemeente Hilversum is geen eiland; uiteraard zal er de komende vijf jaar ook vraag naar bedrijfsruimte in Hilversum van buitenaf komen. Ontwikkeling creatieve sector Figuur 5.1 geeft de ontwikkeling (1996-2008) en prognose (2009-2013) weer wat betreft het aantal vestigingen van de totale creatieve sector in Hilversum (incl. bedrijven > 20 wp). Tussen 1996 en 2008 is de creatieve sector wat vestigingen betreft gemiddeld elk jaar met ruim 3% gegroeid. Met name de creatieve zakelijke dienstverlening is sinds eind vorige eeuw hard gegroeid. Zoals de figuur weergeeft wordt verwacht dat de groei van het aantal vestigingen in de nabije toekomst door zal blijven zetten. De mediasector, die natuurlijk al zeer omvangrijk is in Hilversum, zal het minst hard groeien. Figuur 5.1: Ontwikkeling en prognose aantal vestigingen in Hilversum naar creatieve sector 900 800 700 600 500 400 300 200 100

19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13

0

media

czd

kunsten

prognose media

prognose czd

prognose kunsten

I&O Research, ETIN Adviseurs

Economische recessie De berekende prognose is deels gebaseerd op de enquêteresultaten, welke is afgenomen in januari en februari 2009. De recessie was destijds al in volle gang; de prognose houdt in die zin rekening met de huidige economische omstandigheden. Wat de exacte gevolgen zullen zijn van de economische recessie op de ontwikkeling van de creatieve sector is echter niet te bepalen. Externe vraag In 2013 moet de gemeente Hilversum denken aan een totale benodigde ruimtevraag voor de gehele creatieve industrie (incl. bedrijven > 20 wp) van 153.000 á 158.000 m².

25

ETIN Adviseurs


De totale ruimtevraag is gebaseerd op het gemiddelde bedrijfsvloeroppervlak uit de enquêteresultaten en de prognose van het totaal aantal vestigingen in de creatieve industrie (< en > 20 wp) in het jaar 2013 in Hilversum. Deze prognose is gebaseerd op het LISA Vestigingenregister. De ontwikkeling van het aantal vestigingen in de creatieve industrie in Hilversum (1996 – 2008) is doorgetrokken naar het jaar 2013. Totale benodigde ruimtevraag = aantal vestigingen in de creatieve industrie (< en > 20 wp) gevestigd in Hilversum in het jaar 2013 vermenigvuldigd met het gemiddelde vloeroppervlak van creatieve bedrijven < 20 wp (100 m²) = 153.000 á 158.000 m²

Als het huidige in gebruik zijnde bedrijfsvloeroppervlak van creatieve bedrijven in Hilversum hier van af wordt gehaald, geschat op circa 130.000 m² komen we uit op 23.000 á 28.000 m² nieuwe vraag naar bedrijfsruimte in Hilversum voor de creatieve sectoren. Het huidige in gebruik zijnde bedrijfsvloeroppervlak is niet onderzocht; wel kan dit oppervlak worden geëxtrapoleerd van de enquêteresultaten (gemiddelde bedrijfsvloeroppervlak). Totaal in gebruik zijnde bedrijfsvloeroppervlak (bvo) = het gemiddelde vloeroppervlak van creatieve bedrijven < 20 wp (100 m²) vermenigvuldigd met het aantal creatieve bedrijven (< en > 20 wp) in Hilversum in 2008 (1.302) = 130.000 m²

Om de vraag van buitenaf te achterhalen verminderen we de totale ruimtevraag met de endogene vraag, beschreven in de vorige paragraaf. Hieruit blijkt dat de komende vijf jaar 6.500 á 11.500 m² ruimtevraag van buitenaf te verwachten is. Ruimtevraag van buitenaf = totale nieuwe vraag (23.000 á 28.000 m²) verminderd met de berekende interne vraag (16.500) = 6.500 á 11.500 m² Let wel: de berekende ruimtevraag van buitenaf bevat tevens de interne vraag van bedrijven groter dan 20 werkzame personen. De berekende interne vraag is immers alleen van toepassing op bedrijven uit de doelgroep van de enquête (< 20 wp).

Het grootste aandeel van de externe ruimtevraag komt uit de creatieve zakelijke dienstverlening; de sector die nog flink zal groeien tot 2013. Grote vraag van buitenaf Normaal gesproken komt 80% á 90% van de bedrijfsruimtevraag van bedrijven binnen de gemeente. Hilversum heeft echter voor wat betreft de creatieve industrie een grote aantrekkingskracht als vestigingsplaats, waardoor de vraag naar ruimte in Hilversum van bedrijven van buitenaf relatief groot is.

26

ETIN Adviseurs


5.4 Potentiële vraag: behoeften van pré-starters Naast de huidige vraag van ondernemers is het interessant om de toekomstige vraag naar huisvesting in te kunnen schatten; de zogeheten pré-starters. Door middel van een zestal interviews (uitgevoerd door Bureau Broedplaatsen in een eerder stadium) en een enquête zijn studenten van de HKU, faculteit Kunst, Media & Technologie in Hilversum bevraagd over het thema bedrijfshuisvesting. De student De meerderheid van de studenten die gereageerd hebben, volgt de opleiding Digital Media Design, Game Design & Development en Interaction Design. Overige studierichtingen zijn Compositie en Muziekproductie, Image & Media Technology en Audiovisuele Media. Ongeveer de helft van de studenten woont in Hilversum, de andere helft woon met name in Utrecht en Amsterdam. Als de studie is afgerond, de meeste geënquêteerde studenten zullen voor 2010 afstuderen, wil bijna een kwart in Hilversum blijven of komen wonen. Ruim een derde wil zich in een andere gemeente vestigen, met name in Utrecht en Amsterdam, met als reden het grote culturele en creatieve aanbod en het feit dat diegene daar al woont. Daarnaast wordt vestiging in het buitenland aantrekkelijk gevonden. Eigen bedrijf? De ambitie om een eigen bedrijf op te starten is duidelijk aanwezig: de helft van de studenten wil een eigen bedrijfje starten of heeft dit al gedaan. Alle (potentiële) ondernemers in deze groep willen een bedrijf opstarten in de creatieve sector: met name activiteiten in de mediasector (produceren van cd’s en films en amusementsactiviteiten) en activiteiten in de creatieve zakelijke dienstverlening (ontwikkelen van games, product design, reclameontwerp en -adviesbureau). Bedrijfshuisvesting De toekomstige ondernemers hebben een duidelijk beeld van de gewenste bedrijfshuisvesting. Het gemiddelde vloeroppervlak dat men nodig denkt te hebben is 65 m², met uitschieters naar beneden van 20 m² (tv-/ filmproductie) en naar boven van 150 m² (games-/ softwareontwikkeling). Type ruimte De overgrote meerderheid geeft de voorkeur aan een gehuurde ruimte. Als verder wordt ingegaan op het type ruimte, dan blijkt dat een bedrijfsruimte in een bedrijfsverzamelgebouw favoriet is. Een zelfstandige kantoorunit, woon-ateliercombinatie en een ruimte in de eigen woning vormen de gedeelde tweede keus. Locatie De voorkeur van de locatie van het bedrijf is nagenoeg gelijk aan de locatievoorkeur om te wonen na de studie: Hilversum, Utrecht, Amsterdam en het buitenland. In de categorie ‘buitenland’ wordt Californië specifiek genoemd als ideale locatie om een bedrijf in de branche Interaction Design op te starten. Naar voren komt dat Hilversum populairder is om een bedrijf te vestigen dan om er te wonen. Daarnaast speelt de woonlocatie een belangrijkere rol voor de toekomstige ondernemer dan de werklocatie.

27

ETIN Adviseurs


Als reden om het bedrijf op een bepaalde plek te vestigen wordt dan ook in de meeste gevallen opgegeven dat het tevens de woonlocatie is. Daarnaast is de aanwezigheid van cultureel en creatief aanbod en een creatief ondernemersnetwerk belangrijk. Degenen die in Hilversum een bedrijf willen opstarten, willen dit om de volgende redenen: 1) het is tevens de woonlocatie; 2) de aanwezigheid van een creatief ondernemersnetwerk; 3) de nabijheid van klanten en afnemers. Er is door de meesten geen voorkeur uitgesproken over de locatie binnen Hilversum zelf; een enkeling noemt de kantoorlocatie als favoriet, mits de bereikbaarheid goed is. Kwalitatieve kenmerken huisvesting Gevraagd is aan de potentiële ondernemers welke kwalitatieve kenmerken van de bedrijfshuisvesting belangrijk zijn. Met betrekking tot het pand komt naar voren dat de prijskwaliteitverhouding het belangrijkst is; het moet een betaalbaar pand zijn. Daarnaast wordt een functionele indeling van het pand en snel internet goed gewaardeerd. Uitbreidingsmogelijkheden van het pand wordt als irrelevant bestempeld. Over de bedrijfsruimte zelf wordt gezegd dat de ruimte licht en goed geïsoleerd moet zijn en een goede klimaatregulering en ventilatie moet hebben. Door een aantal pré-starters wordt het onderwerp ‘veiligheid’ benadrukt: een pand moet inbraaken brandveilig zijn in verband met kostbare software, inventaris en mogelijke concurrentie. Met betrekking tot de ligging van het bedrijf wordt de nabijheid van andersoortige creatieve bedrijvigheid zeer belangrijk gevonden, daarnaast is de bereikbaarheid weer een relevante issue. Behoeften van pré-starters De behoefte bestaat vanuit de toekomstige creatieve ondernemers om actuele en complete informatievoorziening omtrent het aanbod van creatieve bedrijfshuisvesting, bijvoorbeeld door middel van een website. Verder wordt om specifieke aandacht gevraagd vanuit de gemeente voor de kleine, net afgestudeerde creatieve ondernemer. Eenvoudige, goedkope, geclusterde bedrijfsruimten met de juiste basiskenmerken, maar zeker zonder al te veel poespas. Uitstraling en locatie van de bedrijfsruimte wordt immers nog niet relevant geacht in deze fase. Creatieve broedplaats De interviews die zijn gehouden door Bureau Broedplaatsen gingen specifiek in op de vraag van pré-starters naar een creatieve broedplaats. Dat men zich graag in een bedrijfsverzamelgebouw wil vestigen, onderschrijft de wens van startende ondernemers voor de beschikbaarheid van een creatieve broedplaats. De redelijke huurprijs die erbij hoort en de nabijheid van andere creatievelingen wordt aantrekkelijk gevonden. Toch staat een aantal studenten ook kritisch tegenover creatieve broedplaatsen. Zo geeft iemand aan dat het imago van broedplaatsen niet professioneel genoeg zou zijn.

28

ETIN Adviseurs


Daarnaast wordt het nut van gecontroleerde creatie van broedplaatsen in twijfel gebracht: een broedplaats zou uit zichzelf moeten ontstaan. Hier wordt de wens geuit zelf een creatieve broedplaats op te richten, wellicht in een eigen woonhuis, met enkel ondernemers die onderling al een hecht netwerk vormen. Uit de interviews blijkt dat er weinig waarde wordt gehecht aan de locatie (binnen de stad) van een eventuele broedplaats; belangrijker vindt men wie er zich vestigen en of dat toegevoegde waarde geeft aan het bedrijf. Aangegeven wordt dat áls er een dergelijke broedplaats beschikbaar is, men zich graag in Hilversum zou willen vestigen.

5.5 Samenvatting De totale nieuwe ruimtevraag waar Hilversum de komende jaren mee te maken krijgt bestaat uit interne vraag en externe vraag.

Interne vraag vraag van creatieve bedrijven in Hilversum < 20 wp Totale nieuwe ruimtevraag interne + externe vraag van alle creatieve bedrijven (<20 wp en >20 wp)

16.500 m²

23.000 á 28.000 m²

Externe vraag vraag van alle creatieve bedrijven (<20 wp en >20 wp) buiten Hilversum, incl. interne vraag van creatieve bedrijven > 20 wp 6.500 á 11.500 m²

Tenslotte is er de vraag van pré-starters. Deze vraag is niet gekwantificeerd op basis van dit onderzoek, maar kan voor het grootste deel kan worden geschaard onder de externe vraag. Hilversum = the place to be Uit soortgelijke onderzoeken in andere gemeenten5 is gebleken dat zeer veel creatieve ondernemers die gevestigd zijn in een bepaalde stad, hier ook gestudeerd hebben. Ofwel, de relatie onderwijs en creatie sector is hier erg sterk aanwezig. De focus ligt in deze gemeenten dan ook op het behouden van creatieve bedrijven. In Hilversum speelt een ander verhaal: de relatie met de onderwijsfaciliteiten van de HKU zijn veel minder aanwezig; veel ondernemers hebben in Utrecht of Amsterdam gestudeerd. De aantrekkingskracht van Hilversum voor bedrijven van buitenaf is juist erg sterk en dit zal ook zo blijven. Men wil zich hier vestigen omdat de stad een goed imago heeft op het gebied van creatieve industrie: de klanten zitten hier en de faciliteiten zijn hier in grote getale aanwezig. 5

Groningen = creatieve stad & Ruimte voor creatieve industrie in Arnhem, ETIN Adviseurs

29

ETIN Adviseurs


De totale nieuwe ruimtevraag die op Hilversum afkomt, samen met de interne vraag en de vraag van pré-starters, zal geaccommodeerd moeten worden. De juiste huisvesting is essentieel, zowel kwantitatief als kwalitatief en geografisch.

KA/NH/28009000/9570

30

Bijlagen

ETIN Adviseurs

A


SBI afbakeningen

Gehanteerde definitie Creatieve Industrie in codes SBI (Standaard Bedrijfs Indeling – CBS) SBI code

Omschrijving

2211 2212 2213 2214 2215 7222

Uitgeverijen van boeken e.d. Uitgeverijen van dagbladen Uitgeverijen van tijdschriften Uitgeverijen van geluidsopnamen Overige uitgeverijen Ontwikkelen/produceren maatwerk software; software consultancy Architecten- en technische ontwerpbureaus Technisch ontwerp voor stedenbouw, verkeer e.d. Reclameontwerp en –adviesbureaus Overige reclamediensten Fotografie Interieur-, mode-ontwerpers e.d. Producenten van (video)films (excl. TV-producenten) Ondersteunende activiteiten voor productie (video)films Distributie van films Vertoning van films Omroeporganisaties Producenten van RTV-producties Ondersteunende activiteiten ten behoeve van RTV Beoefening van podiumkunst Producenten van podiumkunst Beoefening van scheppende kunst Theaters, schouwburgen, concertgebouwen Dienstverlening ten behoeve van kunstbeoefening e.d. Kunstzinnige vorming van amateurs (geen dansscholen) Overig amusement Pers- en nieuwsbureaus; journalisten Overige culturele uitleencentra en openbare archieven Kunstgalerieën en -expositeiruimten Musea

74201 74202 74401 74402 74811 74875 92111 92112 9212 9213 92201 92202 92203 92311 92312 92313 92321 92323 92342 92343 9240 92513 92521 92522

Gemeente Hilversum, 2008

Kunsten

Media

Creatieve zakelijke dienstverlening

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

ETIN Adviseurs


ETIN Adviseurs

B


Kenmerken doelgroep Enquête studenten: • verstuurd: 275 • respons: 40

Enquête ondernemers: verstuurd: 1.230 • niet-actief/ verhuisd: 20 • respons: 251 •

Respons naar deelsector deelsector

populatie 229 460 521 1.210

kunsten media czd totaal

respons

respons %

59 88 104 251

25,8% 19,1% 20,0% 20,7%

Hoogst afgeronde opleidingsniveau ondernemers creatieve industrie beroeps- en wetenschappelijk onderwijs mbo hbo wo mba kunsten media czd totaal

0% 14% 15% 13%

67% 60% 58% 60%

19% 20% 12% 18%

0% 0% 3% 2%

voortgezet onderwijs* mavo

havo

vwo

10% 2% 0% 2%

5% 2% 5% 4%

0% 3% 0% 1%

Opleidingsniveau personeel kunsten media czd totaal

hbo/ wo 82%

mbo 0%

lager opgeleid* 18%

53% 61% 57%

45% 35% 40%

2% 4% 3%

* let wel: het gaat in deze tabel om het hoogste afgeronde opl. niveau

Parttimers en niet-eigen personeel creatieve industrie kunsten

media

czd

totaal

3% 1 3% 2 0% 0

14% 2,3 6% 2,4 9% 2,5

27% 1,9 10% 5,2 3% 2,3

12% 2,1 7% 4,1 5% 2,4

% bedrijven met parttimers gemiddeld aantal parttimers % bedrijven met gedetacheerden gemiddeld aantal gedetachteerden % bedrijven met uitzendkrachten gemiddeld aantal uitzendkrachten

Bedrijven met verhuis- en verbouw plannen verhuizen concreet

niet zeker

verbouwen concreet

niet zeker

kunsten

10%

17%

4%

4%

media

11%

24%

8%

6%

czd

13%

10%

5%

2%

totaal

11%

17%

5%

4%

ETIN Adviseurs


ETIN Adviseurs

C


Oordeel bedrijfshuisvesting totale creatieve bedrijvigheid

Oordeel situatie huidige bedrijfshuisvesting, % algemeen oordeel Bouwkundige) kwaliteit van pand Prijs-kwaliteit verhouding van pand Prijs van het pand Exploitatielasten Representativiteit van pand Functionele indeling van pand Bekabeling/ communicatienetwerk

Uitbreidingsmogelijkheden van pand/ perceel aanwezig Buitenruimte/ tuin aanwezig

goed 56

redelijk 21

matig 12

slecht 4

nvt 8

52 52 48 38 38 35 47

27 25 23 22 25 30 26

8 6 5 10 16 19 12

4 4 3 2 8 5 3

10 14 20 28 13 12 11

ja

nee

16

84

68

32

goed 47 31 25 27 31 46 58 45 56 56

redelijk 28 31 26 28 26 25 16 24 13 13

matig 9 11 20 17 18 13 9 9 7 7

slecht 2 6 9 11 8 3 3 2 3 3

nvt 14 21 20 18 18 14 15 19 21 21

ja

nee

6 34

94 66

Oordeel kenmerken huidige bedrijfsunit, % algemeen oordeel Multifunctionaliteit van de bedrijfsunit Flexibiliteit/flexibele indeling van de bedrijfsunit Klimaatregulering Geluidsisolatie Lichtinval Hoogte van plafond Akoestiek Fundering/ dragend vermogen van de vloer Hoogte van de toegangs(buiten)deur

Bedrijfsruimte is te groot Bedrijfsruimte is te klein Oordeel kenmerken geografische ligging, % algemeen oordeel Representativiteit omgeving (beeldkwaliteit: groen, hoogwaardige gebouwen, kwaliteit open ruimte) Ligging/ afstand t.o.v. klanten of opdrachtgevers Ligging/ afstand t.o.v. eigen woning Ligging/ afstand t.o.v. andersoortige creatieve bedrijvigheid / netwerk Bereikbaarheid per auto Bereikbaarheid per openbaar vervoer

goed 67

redelijk 22

matig 4

slecht 2

nvt 5

44

27

16

7

7

51 74

29 7

8 4

2 1

11 14

48

31

8

2

11

43 43

25 29

14 15

14 8

5 5

ETIN Adviseurs


Belang kenmerken gewenste bedrijfshuisvesting, % (Bouwkundige) kwaliteit van pand Prijs van pand Prijs-kwaliteit verhouding van pand Exploitatielasten Representativiteit van pand Functionele indeling van pand Bekabeling/ communicatienetwerk Uitbreidingsmogelijkheden van het pand/ perceel Buitenruimte/ tuin aanwezig Casco oplevering

cruciaal 14 37 34 24 21 14 37 1 6 3

belangrijk 61 48 54 47 55 64 47 30 35 18

neutraal 22 12 10 24 20 19 15 52 46 56

onbelangrijk 3 2 2 5 4 2 1 17 13 23

cruciaal 15 2 3 8 8 13 19 10 7 4 4

belangrijk 37 8 47 53 55 53 62 49 46 33 29

neutraal 31 42 37 32 32 29 13 34 36 46 48

onbelangrijk 17 48 12 8 6 6 5 7 11 17 20

cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

16

56

25

3

15 13

43 54

32 25

10 8

8

42

42

8

24 15

62 59

11 18

3 7

Belang kenmerken gewenste bedrijfsunit, % Bedrijfsruimte is groter dan de huidige Bedrijfsruimte is kleiner dan de huidige Multifunctionaliteit van de bedrijfsruimte Flexibiliteit/flexibele indeling van de bedrijfsruimte Klimaatregulering Geluidsisolatie Lichtinval Hoogte van plafond Akoestiek Fundering/ dragend vermogen van de vloer Hoogte van de toegangs(buiten)deur

Belang kenmerken gewenste bedrijfsligging, % Representativiteit omgeving (beeldkwaliteit: groen, hoogwaardige gebouwen, kwaliteit open ruimte) Ligging/ afstand t.o.v. klanten of opdrachtgevers Ligging/ afstand t.o.v. eigen woning Ligging/ afstand t.o.v. andersoortige creatieve bedrijvigheid / netwerk Bereikbaarheid per auto Bereikbaarheid per openbaar vervoer

ETIN Adviseurs

D


Oordeel bedrijfshuisvesting kunsten



goed 43

redelijk 30

matig 26

slecht 0

nvt 0

46 54 48 26 33 33 39

29 21 14 26 8 29 30

13 13 14 26 46 25 26

8 8 10 0 8 8 0

4 4 14 22 4 4 4

ja

nee

14

86

73

27

goed 45 32 23 23 19 33 62 48 62 57

redelijk 32 32 18 32 29 43 14 33 10 19

matig 14 9 27 18 19 14 19 10 14 19

slecht 5 14 14 18 29 5 0 5 10 0

nvt 5 14 18 9 5 5 5 5 5 5

ja

nee

0 50

100 50



goed 57

redelijk 17

matig 22

slecht 4

nvt 0

36

41

18

5

0

41 68

36 14

14 5

5 0

5 14

50

27

18

5

0

68 55

14 27

0 5

18 9

0 5

ETIN Adviseurs



cruciaal 10 60 48 40 16 16 26 5 24 11

belangrijk 45 35 52 20 47 63 47 21 29 16

neutraal 40 5 0 35 32 21 26 47 38 52

onbelangrijk 5 0 0 5 5 0 0 26 9 21

cruciaal 5 11 0 11 22 38 45 25 16 11 10

belangrijk 45 5 40 50 44 43 55 60 58 42 35

neutraal 30 58 50 39 28 19 0 15 16 37 45

onbelangrijk 20 26 10 0 6 0 0 0 11 11 10

cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

20

45

30

5

11 14

52 57

21 19

16 10

15

30

50

5

29 10

67 65

5 10

0 15



ETIN Adviseurs

E


Oordeel bedrijfshuisvesting media



goed 55 54 52 47 41 37 26 45

redelijk 20 25 22 25 21 24 31 22

ja

nee

20

80

64

36

goed 38 28 22 26 32 43 49 44 52 48

redelijk 31 32 28 26 26 23 17 17 14 16

ja

nee

8 34

92 66

matig 11 7 7 6 12 13 24 13

slecht 3 1 3 1 3 9 3 1

nvt 11 12 15 21 24 18 16 18

matig 11 9 17 17 15 11 8 9 5 5

slecht 0 5 8 6 3 3 5 3 2 2

nvt 20 26 26 25 23 20 22 27 28 30



goed 64

redelijk 22

matig 0

slecht 4

nvt 9

45

25

11

9

11

52 67

25 7

7 4

1 3

13 18

49

27

9

3

12

40 40

22 24

18 18

12 10

7 7

ETIN Adviseurs



cruciaal 13 36 24 22 22 7 36 0 4 0

belangrijk 64 42 59 44 53 67 46 33 33 16

neutraal 18 17 13 27 18 22 14 53 48 60

onbelangrijk 5 3 4 7 7 4 4 15 15 24

cruciaal 19 0 2 9 6 16 11 6 7 6 4

belangrijk 35 12 55 56 67 55 69 49 43 29 26

neutraal 26 38 31 26 22 20 11 36 37 42 46

onbelangrijk 20 50 13 9 6 9 9 9 13 24 24

cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

20

49

27

4

18 14

40 48

38 29

4 9

7

47

36

9

26 20

64 59

7 14

4 7



ETIN Adviseurs

F


Oordeel bedrijfshuisvesting creatieve zakelijke dienstverl.



goed 60

redelijk 19

matig 8

slecht 5

nvt 8

53 52 49 38 40 43 51

28 28 24 22 31 30 29

6 3 3 4 10 13 8

4 3 3 3 8 5 5

10 15 22 33 11 10 8

ja

nee

13

87

71

29

goed 54 34 28 28 34 51 65 46 58 64

redelijk 24 29 27 28 24 22 15 27 12 12

matig 7 14 20 16 19 14 7 9 7 5

slecht 4 5 8 12 7 1 1 0 3 1

nvt 11 18 16 15 16 12 12 18 20 18

ja

nee

5 30

95 70



goed 72

redelijk 23

matig 1

slecht 0

nvt 4

45

24

19

6

5

52 81

29 4

6 4

1 12

11 81

46

35

4

1

14

38 42

30 33

14 16

14 5

4 4

ETIN Adviseurs



cruciaal 15 32 38 22 22 19 39 1 3 3

belangrijk 63 57 50 58 60 63 47 30 38 19

neutraal 21 10 11 18 18 17 12 52 47 54

onbelangrijk 1 1 1 3 1 1 1 17 12 24

cruciaal 16 1 6 6 7 3 18 10 4 1 1

belangrijk 35 6 44 51 48 54 59 45 45 34 30

neutraal 35 40 38 35 39 39 18 38 41 51 49

onbelangrijk 14 53 13 9 6 4 3 7 10 13 19

cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

12

64

21

3

14 12

43 57

31 24

12 7

6

42

44

8

22 14

59 58

15 23

4 6



ETIN Adviseurs

G


Methodiek berekening interne en externe vraag

Interne vraag De interne ruimtevraag van creatieve bedrijven in Hilversum is berekend aan de hand van de geënquêteerde bedrijven (in totaal 251): de verhuisgeneigdheid (11%) en het gemiddelde gewenste vloeroppervlak van deze verhuizers. Daarnaast zijn cijfers van Lisa 2008 gebruikt voor de extrapolatie naar de werkelijke situatie in Hilversum tot 20 werkzame personen: in totaal 1.210 creatieve bedrijven, waarvan 229 in de kunsten, 460 in de media en 521 in de czd. Het gemiddelde gewenste vloeroppervlak van de verhuizers is berekend aan de hand van de enquêteresultaten. Dit vloeroppervlak is geëxtrapoleerd naar de werkelijke situatie in Hilversum. Om achter de verdeling van de totale ruimtevraag over de verschillende typen ruimte te komen, is gekeken naar de percentuele verdeling van de totale ruimtevraag over de verschillende typen ruimte van de geënquêteerde bedrijven. Deze verdeling is weer gebaseerd op het gemiddelde gewenste vloeroppervlak per type ruimte en het aandeel respondenten dat de verschillende typen ruimte wenst. Doordat de extrapolatie is gebaseerd op enquêteresultaten, dient met enige voorzichtigheid te worden omgegaan met de lege cellen in tabel 5.1. Externe vraag Voor de berekening van de exogene vraag hebben we de methodiek gebruikt die parallel loopt aan de ramingen die het CPB maakt voor de vraag naar bedrijventerreinen (BLM methodiek): •

• •

•

•

•

Op basis van het LISA Vestigingenregister hebben we de ontwikkeling van het aantal vestigingen in Hilversum van de creatieve sector in beeld gebracht (vanaf 1996). Op basis hiervan is een trendextrapolatie van het aantal vestigingen tot 2013 gemaakt. Uit de enquête is informatie over de hoeveelheid bedrijfsvloeroppervlak per werknemer en het bedrijfsvloeroppervlak per vestiging (gemiddelde met standaardafwijking) gehaald. Dit quotiënt (bvo/vestiging) is over de raming voor het aantal vestigingen gelegd: hieruit volgt een raming voor de totale ruimtebehoefte voor de creatieve sector in Hilversum; Uit de enquête komt een raming voor de endogene ruimtevraag onder zittende bedrijven in Hilversum; De exogene ruimtevraag is vervolgens de resultante van de totale ruimtevraag verminderd met de endogene ruimtevraag.

ETIN Adviseurs


ETIN Adviseurs

H


Vragenlijst ondernemers

HET BEDRIJF 1. In welk jaar is uw bedrijf gestart? ……………………………….……………………………………………………..

2. Wat is de hoofdactiviteit van uw bedrijf? (zie bijlage achterin voor nummer hoofdactiviteit)

3. Hoeveel personeel heeft u in dienst? Aantal medewerkers fulltime (12 uur of meer gemiddeld per week): ……………………………………….…….. Aantal medewerkers parttime (minder dan 12 uur gemiddeld per week): ……………………………………..…. 4. Wat is het opleidingsniveau van uw personeel? Hoger opgeleid (WO/ HBO): ………………. medewerkers Middelbaar opgeleid (MBO): ………………. medewerkers Lager opgeleid: ……………………………… medewerkers 5. Hoeveel personeel heeft u ingehuurd op dit moment? …………………. medewerkers op detacheringsbasis …………………. medewerkers op uitzendbasis

6. Voorziet u voor de komende vijf jaar groei van uw bedrijf in termen van personeel? Ja Nee 6a. Indien Ja: om hoeveel nieuwe medewerkers gaat het dan? ……………….……….……….……. medewerkers

7. Kunt u een indicatie geven van uw jaarlijkse omzet in euro’s? < € 50.000 € 50.000 – € 100.000 € 100.000 – € 250.000 € 250.000 – € 1 mln. > € 1 mln.

ETIN Adviseurs


DIRECTEUR / ONDERNEMER 8. Bent u de eigenaar van het bedrijf? Ja Nee ga naar vraag 12

9. Bent u woonachtig in de gemeente Hilversum? Ja Nee

10. Wat is de postcode van uw thuisadres? (ook indien dit niet in de gemeente Hilversum is)

11. Wat is uw hoogst genoten opleiding en aan welke instelling heeft u deze opleiding gevolgd? Opleiding: …………………………………………………………………………………………….………………….. Naam onderwijsinstelling en plaats: ……………………………………………………………….…………………. HUIDIGE SITUATIE BEDRIJFSHUISVESTING 12. Wat is de postcode van uw bedrijfsvestiging?

13. Hoe lang is het bedrijf reeds op het huidige adres gevestigd? Sinds het jaar ……………………………………………………………………………………………………...

14. Is uw bedrijfspand een huur- of een kooppand? Huurpand Kooppand

15. Wat is het totale vloeroppervlak van uw huidige bedrijfsruimte? ……..……………………………....………...m² (ook eventuele verdiepingen meetellen)

ETIN Adviseurs


15a. Over wat voor soort bedrijfsruimte beschikt u op dit moment? En als het een combinatie betreft van verschillende categorieën, wat is dan de verdeling van de bedrijfsruimte over deze categorieën?

Ruimte in eigen woning (ook indien opslag in huis) Woon-werk combinatie (aparte kantoor- /bedrijfsunit aan huis) Woon-atelier combinatie Een winkelpand/ expositieruimte Een atelierruimte Een zelfstandige kantoorunit In een bedrijfsverzamelgebouw Bedrijfspand (productie-, opslag- en distributieruimte) Anders, namelijk………………………………………….

……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m²

16. Wat is de kale maandelijkse huurprijs van uw bedrijfsruimte? (hiermee wordt de huurprijs zonder servicekosten bedoeld) € …………………………………………………………………………………………………………………..………. 16a. Wat is de maandelijkse huurprijs van uw bedrijfsruimte, inclusief servicekosten? € ………………………………………………………………………………………………………………..………….

17. Van welke gedeelde faciliteiten met andere bedrijven maakt uw bedrijf gebruik? (meerdere antwoorden mogelijk) Ruimte: Expositieruimte Vergaderruimte Werkplaats Opslagruimte Parkeerplaats

Services: Secretariaat Telefoon/ receptie Repro (printer, kopieermachine etc.) Beveiliging Schoonmaak

Anders, namelijk…………………………………………………………………………….……………………… Uw bedrijf maakt geen gebruik van gedeelde faciliteiten

18. Waar is uw bedrijf gevestigd? (slechts één antwoord mogelijk) Op een bedrijventerrein, namelijk (naam terrein) ………..…………….………………….………….………... Op een kantoorlocatie, namelijk (naam kantoorlocatie) ………………...……………………..…….………... In een woonwijk, namelijk (naam wijk) ………..…………….……………………………..………………….… In het centrum Buiten de bebouwde kom Elders, namelijk ………..…………….………………………...…………….…..…………….………….……….

ETIN Adviseurs


19. Wat is de reden dat uw bedrijf in de gemeente Hilversum is gevestigd? ………..…………….………………………...…………….…..…………….…………….…………………………….. WAARDERING HUIDIGE SITUATIE BEDRIJFSHUISVESTING 20. Hoe beoordeelt u de situatie van uw huidige bedrijfspand? goed

redelijk

matig

slecht

nvt

Algemeen oordeel over uw huidige bedrijfsvestiging

Bouwkundige) kwaliteit van pand

Prijs-kwaliteit verhouding van pand Prijs van het pand Exploitatielasten Representativiteit van pand Functionele indeling van pand Bekabeling/ communicatienetwerk


ja

nee

21. Hoe beoordeelt u de volgende kenmerken van uw huidige bedrijfsunit (werkruimte in het bedrijfspand)? goed

redelijk

matig

slecht

nvt

Algemeen oordeel over uw huidige bedrijfsunit

Multifunctionaliteit van de bedrijfsunit

goed

redelijk

matig

slecht

nvt

Flexibiliteit/flexibele indeling van de bedrijfsunit Klimaatregulering Specifieke eisen: Geluidsisolatie Lichtinval Hoogte van plafond Akoestiek Fundering/ dragend vermogen van de vloer Hoogte van de toegangs(buiten)deur Anders, namelijk….………………………………….

ja Bedrijfsruimte is te groot Bedrijfsruimte is te klein

nee

ETIN Adviseurs


22. Hoe beoordeelt u de huidige geografische ligging van uw bedrijf? Goed

redelijk

matig

slecht

nvt

Algemeen oordeel over de geografische ligging

Representativiteit omgeving (beeldkwaliteit: groen, hoogwaardige gebouwen, kwaliteit open ruimte)

Ligging/ afstand t.o.v. klanten of opdrachtgevers

Ligging/ afstand t.o.v. eigen woning Ligging/ afstand t.o.v. andersoortige creatieve bedrijvigheid / netwerk Bereikbaarheid per auto Bereikbaarheid per openbaar vervoer Anders, namelijk: ………………………………………

GEWENSTE SITUATIE BEDRIJFSHUISVESTING VOOR DE KOMENDE 3 TOT 5 JAAR

De vragen in dit onderdeel hebben betrekking op de gewenste situatie voor de komende drie tot vijf jaar; ongeacht het al dan niet aanwezig zijn van concrete verhuisplannen van uw bedrijf. 23. Waar geeft u voor uw gewenste bedrijfsvestiging de voorkeur aan? Huurpand Kooppand

24. Hoeveel vierkante meter bedrijfsruimte zou uw bedrijfsruimte idealiter moeten zijn? De totale gewenste bedrijfsruimte moet ongeveer …………………………………….…..………. m² groot zijn. 24a. Over welk soort bedrijfsruimte beschikt u idealiter? En als het een combinatie betreft van verschillende categorieën, wat is dan de verdeling van de bedrijfsruimte over deze categorieën? (aankruisen wat van toepassing is)

Ruimte in eigen woning (ook indien opslag in huis) Woon-werk combinatie (apartekantoor- /bedrijfsunit aan huis) Woon-atelier combinatie Een winkelpand/ expositieruimte Een atelierruimte Een zelfstandige kantoorunit In een bedrijfsverzamelgebouw Bedrijfspand (productie-, opslag- en distributieruimte) Anders, namelijk………………………………………….

……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m²

ETIN Adviseurs


25. Wat is de maximale maandelijkse kale huurprijs die u bereid bent te betalen voor deze bedrijfsruimte? (hiermee wordt de huurprijs zonder servicekosten bedoeld) € ………………………………………………………………………………………...………………………………. 25a. Wat is de maximale maandelijkse huurprijs inclusief servicekosten die u bereid bent te betalen voor deze bedrijfsruimte? € ………………………………………………………………………………………...……………………………….

26. Uw gewenste toekomstige bedrijfsvestiging ligt bij voorkeur: (slechts één antwoord mogelijk) Op een bedrijventerrein, namelijk (naam terrein) ………..…………….…………………………….….……... Op een kantoorlocatie, namelijk (naam kantoorlocatie) ………………...…………………………………….. In een woonwijk, namelijk (naam wijk) ………..…………….……………………….…………………….….… In het centrum Buiten de bebouwde kom Elders, namelijk ………..…………….………………………...…………….…..…………………..…………….

27. Aan welke gedeelde faciliteiten met andere bedrijven heeft uw bedrijf behoefte voor uw gewenste toekomstige bedrijfshuisvesting? (meerdere antwoorden mogelijk) Ruimte: Expositieruimte Vergaderruimte Werkplaats Opslagruimte Parkeerplaats

Services: Secretariaat Telefoon/ receptie Repro (printer, kopieermachine etc.) Beveiliging Schoonmaak

Anders, namelijk……………………………………………………………………………….…………………… Uw bedrijf maakt geen gebruik van gedeelde faciliteiten

28. Welk belang hecht u aan de volgende elementen voor uw gewenste bedrijfspand? cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Algemeen oordeel over uw huidige bedrijfspand

(Bouwkundige) kwaliteit van pand

Prijs van pand Prijs-kwaliteit verhouding van pand Exploitatielasten Representativiteit van pand Functionele indeling van pand Bekabeling/ communicatienetwerk

ETIN Adviseurs


cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Uitbreidingsmogelijkheden van het pand/ perceel Buitenruimte/ tuin aanwezig Casco oplevering

29. Welk belang hecht u aan de volgende kenmerken van uw gewenste bedrijfsunit (werkruimte in het bedrijfspand)? Cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Klimaatregulering

Specifieke eisen:

Cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Bedrijfsruimte is groter dan de huidige Bedrijfsruimte is kleiner dan de huidige Multifunctionaliteit van de bedrijfsruimte Flexibiliteit/flexibele indeling van de bedrijfsruimte

Geluidsisolatie Lichtinval Hoogte van plafond Akoestiek Fundering/ dragend vermogen van de vloer Hoogte van de toegangs(buiten)deur Anders, namelijk….……………….………………….

30. Welk belang hecht u aan de volgende elementen voor de gewenste geografische ligging van uw bedrijf? cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk



Ligging/ afstand t.o.v. eigen woning Ligging/ afstand t.o.v. andersoortige creatieve bedrijvigheid / netwerk Bereikbaarheid per auto Bereikbaarheid per openbaar vervoer Anders namelijk: …………………………………….

TOEKOMSTPLANNEN VOOR UW BEDRIJFSHUISVESTING 31. Bestaan er binnen uw bedrijf concrete plannen om de komende vijf jaar de bedrijfsruimte ter plaatse te verbouwen? Ja, er zijn plannen om de bedrijfsruimte te verbouwen

ETIN Adviseurs


Ja, er zijn plannen, maar nog niet zeker over verbouwen Nee, er zijn geen plannen tot verbouw ga naar vraag 33 32. Kunt u de belangrijkste reden aangeven waarom u denkt aan verbouwing van het huidige pand? (slechts één antwoord mogelijk) Renovatie/ modernisering van de huisvesting Uitbreiding/ groei van het bedrijf Anders, namelijk: …………………………………………………………………………….……...……………..

33. Bestaan er binnen uw bedrijf concrete plannen om de komende vijf jaar met uw bedrijf te gaan verhuizen? Ja, er zijn plannen om de vestiging te verplaatsen Ja, er zijn plannen, maar nog niet zeker over verplaatsen Nee, er zijn geen plannen ga naar vraag 35 34. Kunt u de belangrijkste reden aangeven waarom u wilt verhuizen? Bedrijf is gegroeid Bedrijf is gekrompen Dichter bij klanten/ afnemers Dichter bij eigen woning Wil bedrijfspand los van woning (geen combinatie meer wonen - werken) Bedrijfsruimte is te klein Slechte bouwkundige staat van bedrijfspand Beperkte gebruiksmogelijkheden van bedrijfsruimte (geluid/ licht) Bedrijfshuisvesting is te duur Onvoldoende uitstraling/ representativiteit bedrijfspand Anders, namelijk …………………………………………………………….……………………………………...

35. Waarheen zou u het bedrijf willen verhuizen? (slechts één antwoord mogelijk) Elders in de gemeente Hilversum, namelijk in (wijk) ……….……………………… ga naar vraag 36 Andere gemeente, namelijk …………………………………………………………….……………………… Weet nog niet ga naar vraag 36 35a Waarom wilt u het bedrijf buiten de gemeente Hilversum verplaatsen? ……………………………………………………………………………………………………………….…………….

ETIN Adviseurs


TOT SLOT

36. Heeft u zelf nog suggesties of opmerkingen omtrent de huidige of gewenste situatie van uw bedrijfshuisvesting? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 37. Wilt u een beknopte samenvatting ontvangen van de resultaten? Ja Nee

Indien Ja, graag uw gegevens invullen: Naam bedrijf: ……………………………………………………………………………………………………… Naam contactpersoon: ……………………………………………….………………………………………….. Adres: ……………………………………………………………………………………………………………… Postcode en plaats: ………………………………………………………………………………………………. Emailadres: ………………………………………………………………………………………………………..

HARTELIJK DANK VOOR UW MEDEWERKING!

ETIN Adviseurs


ETIN Adviseurs

I


Vragenlijst studenten HKU

STUDENT 1. Welke opleiding volg je op dit moment aan de HKU in Hilversum, faculteit Kunst, Media en Technologie? Naam opleiding: …………………………………………………………………………………………..…………….. Verwachte afstudeerdatum:

(mm/jj)

2. Ben je woonachtig in de gemeente Hilversum? Ja Nee 3. Wat is de postcode van jouw thuisadres? (ook indien dit niet in de gemeente Hilversum is)

4. Waar wil je je na je studie gaan vestigen? Gemeente Hilversum Andere gemeente, namelijk ………………………………………………………………...…………………….. EIGEN BEDRIJF 4. Heb je concrete ambities om binnen nu en drie jaar een eigen bedrijf op te starten? Ja Ik heb al een eigen bedrijf opgestart Nee ga door naar vraag 16

Bij de volgende vragen geldt: als je al een eigen bedrijf hebt opgestart dien je de vragen naar de huidige situatie van het bedrijf in te vullen. 5. Zou je een bedrijf willen starten in de creatieve sector? (zie de bijlage voor de activiteiten die onder ‘creatieve sector’ vallen)

Ja, namelijk activiteit nummer:

(zie de bijlage voor de nummers)

Nee, andere activiteit/ sector, namelijk: .…………….…...…………………...…………………………………

ETIN Adviseurs


HUISVESTING EIGEN BEDRIJF 6. Waar zou je voor de bedrijfshuisvesting een voorkeur voor hebben? Huurpand Kooppand

7. Hoeveel vierkante meter zou de bedrijfsruimte van jouw bedrijf ongeveer moeten zijn? De totale bedrijfsruimte moet ongeveer …………………………...…………………….…..………. m² groot zijn. 7a. In wat voor soort bedrijfsruimte zou je een bedrijf willen starten? En als het een combinatie betreft van verschillende categorieën, wat is dan de verdeling van de bedrijfsruimte over deze categorieën? (aankruisen wat van toepassing is)

Ruimte in eigen woning (ook indien opslag in huis) Woon-werk combinatie (aparte kantoor- /bedrijfsunit aan huis) Woon-atelier combinatie Een winkelpand/ expositieruimte Een atelierruimte Een zelfstandige kantoorunit In een bedrijfsverzamelgebouw Bedrijfspand (productie-, opslag- en distributieruimte) Anders, namelijk………………………………………….

……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m² ……………..………. m²

8. Wat is de maximale maandelijkse huurprijs die je bereid bent te betalen voor deze bedrijfsruimte? €……………………………………………………………………………………………………………………..

9. Waar zou je een bedrijf willen starten? In de gemeente Hilversum ga door naar vraag 11 In een andere gemeente, namelijk ……………………………….…………….………………………………... Geen voorkeur ga door naar vraag 11 10. Waarom wil je in een andere gemeente dan Hilversum een bedrijf starten? ……………………………………………………………………………………………… ga door naar vraag 13 11. Waar in de gemeente Hilversum zou je een bedrijf willen starten? Op een bedrijventerrein, namelijk (naam terrein) ………..……….………….……………………….………... Op een kantoorlocatie, namelijk (naam kantoorlocatie) ………………….…...……………….…….………... In een woonwijk, namelijk (naam wijk) ………..…………….…………….……………….………………….… In het centrum Buiten de bebouwde kom

ETIN Adviseurs


Elders, namelijk ………..…………….………………………...…………….…….…..…………….……………. Geen voorkeur 12. Waarom zou je juist op deze locatie in Hilversum een bedrijf willen starten? Daar woon ik (woon-werk combinatie) Dichtbij andere ondernemers/ netwerk Dichtbij klanten of afnemers Goede bereikbaarheid per auto Goede bereikbaarheid per OV Anders, namelijk: …………………………………………………………….……………………………………..

13. Welk belang hecht je aan de volgende elementen voor de bedrijfshuisvesting? cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Goede (bouwkundige) kwaliteit van pand Representativiteit van pand Functionele indeling van pand Prijs van pand Prijs-kwaliteit verhouding van pand Bekabeling/ communicatienetwerk (bijv. snel internet) Uitbreidingsmogelijkheden van het pand/ perceel Aanwezigheid buitenruimte/ tuin Gedeelde faciliteiten (parkeren, secretariaat, diensten, vergaderruimte etc.) Anders, namelijk …………………………………………….

14. Welk belang hecht je aan de volgende kenmerken van uw gewenste bedrijfsunit (werkruimte in het bedrijfspand)? Cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Klimaatregulering

Specifieke eisen:

Cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

Multifunctionaliteit van de bedrijfsruimte Flexibiliteit/flexibele indeling van de bedrijfsruimte

Geluidsisolatie Lichtinval Hoogte van plafond Akoestiek Fundering/ dragend vermogen van de vloer Hoogte van de toegangs(buiten)deur Anders, namelijk….……………….……………………….

ETIN Adviseurs


15. Welk belang hecht je aan de volgende elementen voor de gewenste geografische ligging van het bedrijf? cruciaal

belangrijk

neutraal

onbelangrijk



Ligging/ afstand t.o.v. eigen woning Ligging/ afstand t.o.v. andersoortige creatieve bedrijvigheid / netwerk Bereikbaarheid per auto Bereikbaarheid per openbaar vervoer Anders namelijk: …………………………………….…….

TOT SLOT 16. Heb je nog suggesties of opmerkingen over wat de gemeente Hilversum kan betekenen voor de huisvesting van bedrijven? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………

BEDANKT VOOR DE MEDEWERKING!

Bedrijfshuisvesting Creatief Hilversum. Eindrapport. Opgesteld in opdracht van: Gemeente Hilversum

Recommend Documents