Managementrapportage EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum

Managementrapportage EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum

Naam bedrijf: Adres: Plaats Telefoon: e-mail adres:

EnerDeCo BV Zuiderspoorstraat 11-13, 7512 AX Enschede 053 - 480 7140 [email protected]

Documentstatus: Datum rapportage: Adviseur: Adviseurnummer

Definitief juli 2013 ing. R. Moelard SKW 21.9500.008-3-4/07

Software Versie interface

VABI EPA-U (VABI Software b.v.) 3.01 (Kernel 4.10)

Managementsamenvatting EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum

2

Inhoudsopgave 1.

Inleiding .......................................................................................................................................................................3

2. Omschrijving huidige situatie en energieverbruik referentiejaar ............................................................4 2.1 Energetische kwaliteit van de gebouwen ....................................................................................................4 2.2 Energieverbruikcijfers .........................................................................................................................................7 2.2.1 Energielabels ...................................................................................................................................................7 2.2.2 Energieverbruik en emissie ......................................................................................................................9 3.Energieverbruiksanalyse ......................................................................................................................................... 11 3.1 Energieverbruik per deelpost........................................................................................................................ 11 3.2 Energiekosten ...................................................................................................................................................... 12 4. Inventarisatie besparingsmogelijkheden ......................................................................................................... 13 5. Maatregelpakketten .................................................................................................................................................. 14 5.1 Uitgangspunten.................................................................................................................................................... 14 5.2 Onderzochte maatregelpakketten ............................................................................................................... 15 5.2.1 Energieneutraal........................................................................................................................................... 15 5.2.2. Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar ..................................... 16 5.2.3. Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) .............................................. 16 6. Kosten en baten........................................................................................................................................................... 17 7. Aanbevelingen m.b.t. implementatie maatregelen ....................................................................................... 20 8. Jaarlijkse kostenraming ........................................................................................................................................... 22 8.1 Pakket 1. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar. ................................ 22 8.2 Pakket 2. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar icm geplande maatregelen conform MJOP. .................................................................................................................................. 25 8.3 Pakket 3. Kansrijke maatregelen, welke leiden tot maximale benadering van CO2 neutrale gebouwen. ..................................................................................................................................................................... 27 8.3.1 Implementatie tot 2020 ........................................................................................................................... 27 8.3.2 Implementatie tot 2030 ........................................................................................................................... 30 8.4 Vergelijking van de drie verschillende maatregelpakketten ............................................................ 33 9. Implementatie ............................................................................................................................................................. 35 Bijlage 1: Maatregelen voor CO2 neutrale gebouwen (met kosten) .......................................................... 36 Bijlage 2: Maatregelen met TvT < 10 jaar (met kosten).................................................................................. 37 Bijlage 3: Maatregelen met TvT < 10 jaar + uittevoeren conform MJOP (met kosten) ...................... 38

Enerdeco BV

2


3

1. Inleiding Hilversum is klimaatneutraal in 2050. Zo luidt het streven van de gemeenteraad van Hilversum na het unaniem aannemen van een initiatiefvoorstel van PvdA, GroenLinks en ChristenUnie (november 2010). Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen staat hierbij centraal. Het initiatiefvoorstel dat eind 2010 door de raad is vastgesteld onderstreepte dit: “Klimaatneutraliteit draagt in hoge mate bij aan het verminderen van de problemen van energietekorten en klimaatverandering, maar zeker ook aan de problemen van grondstoffen- en voedseltekorten.” Klimaatneutraal in 2050 is een forse ambitie, omdat het beduidend verder gaat dan het nationale klimaatbeleid. Het vergt veel van de gemeente om het binnen haar eigen organisatie te realiseren. In de periode 2012 - 2015 ligt de focus bij het investeren in de gemeentelijke organisatie. Hiervoor zijn vier redenen: 1. De gemeenteraad vindt dat de gemeentelijke organisatie in 2020 klimaatneutraal moet zijn (de eerste te bereiken mijlpaal). 2. Hoe eerder de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal is, des te gemakkelijker is het om burgers en ondernemers te bewegen om óók energiemaatregelen te treffen. 3. De gemeente heeft maximale invloed in haar eigen organisatie. 4. Met de opgedane ervaring kan de gemeente een acceleratiefunctie vervullen in de samenleving. Een gebouw is klimaatneutraal wanneer over een jaar gemeten het fossiele energiegebruik (en de daaraan gerelateerde CO2-emissies) binnen haar gebouw nul is. Er wordt dus niet meer energie gebruikt dan er vanuit duurzame bronnen aan het systeem wordt toegeleverd. De grenzen van energieneutrale gebouwen beperken zich bij voorkeur tot het gebouw en de directe omgeving. Het streven is dan om door het ontwerp van het gebouw en door de interactie van het gebouw met de omgeving, gebouwen te realiseren en te beheren met een zeer efficiënte duurzame energiehuishouding, waarvan het energiegebruik (over een jaar genomen) op nul uitkomt of zelfs energie oplevert. Het is belangrijk om bij energieneutraal altijd de bredere duurzaamheidscontext in de gaten te houden: het streven naar een energieneutraal gebouw moet geen andere nadelige effecten met zich meebrengen zoals bijvoorbeeld achteruitgang in binnenmilieu of toepassing van niet duurzame materialen. Voordat we de gemeentelijke gebouwen energiecentraal kunnen maken, is het van belang te weten wat de huidige CO2 uitstoot en het huidige energieverbruik is. In dit document wordt de nulsituatie van de gemeentelijke gebouwen vastgelegd en worden diverse maatregelpakketten met kosten en baten gepresenteerd, welke mogelijk zijn om de doelstelling van energieneutrale scholen te behalen.

Enerdeco BV

3


4

2. Omschrijving huidige situatie en energieverbruik referentiejaar In dit hoofdstuk worden de energetische aspecten met betrekking tot de gebouwen van de gemeente Hilversum in hoofdlijnen omschreven. In bijlage 1 vindt u per gebouw een gedetailleerde omschrijving per gebouw. 2.1 Energetische kwaliteit van de gebouwen De energetische kwaliteit van de gebouwen is voor de thema’s isolatie (dak, gevel, vloer en glas), verlichting en verwarming in kaart gebracht. Op individueel gebouwniveau is bijvoorbeeld bepaald welk glasoppervlak [in m2] voorzien is van welk type beglazing of welke warmte opwekkers worden toegepast. Op basis hiervan is bepaald of het gebouw “Slecht”, “Matig”, “Redelijk” of “Goed scoren. Een slechte score betekent in de praktijk ook vaak een hoog energieverbruik. Veelal wordt daarbij voldaan aan de volgende eigenschappen. Tabel 2.1: Beoordelingsgrondslag energetische kwaliteit Slecht Matig

Isolatie

Verlichting

Verwarming

Ongeïsoleerd en enkelglas (veelal bouwjaar < 1980) Matig geïsoleerd met enkelglas

Conventionele TL-verlichting veelal centraal geschakeld Conventionele TL-verlichting per vertrek geschakeld Hoogfrequente TL-verlichting of conventioneel met aanwezigheiddetectie Hoogfrequente TL-verlichting met daglicht of aanwezigheiddetectie Instellingen klimaatinstallaties

slechter dan VR-ketel

Redelijk

Matig geïsoleerd met dubbelglas (veelal bouwjaar 1980-1990)

Goed

Rc > 2,5 en minimaal dubbelglas (veelal bouwjaar > 1990) Ventilatie

Slecht

Zonder warmteterugwinning en zonder tijdklokken Zonder warmteterugwinning met tijdklokken Met warmteterugwinning en tijdklokken

Matig Redelijk Goed

Met warmteterugwinning, met tijdklokken en vraaggestuurd

VR-ketel HR107-ketel

Warmtepomp of stadsverwarming

Installatie(s) draaien continu op dagbedrijf Installaties draaien veel ruimer op dagbedrijf dan noodzakelijk Bedrijfsuren installaties komen overeen met gebruikstijden. Echter stooklijnen en optimalisering niet goed ingesteld Bedrijfsuren installaties komen overeen met gebruikstijden en stooklijnen en optimalisering goed ingesteld.

Deze thema’s zijn op alle locatie aan de orde. In de onderstaande grafiek wordt weergegeven hoeveel procent van de gebouwen een specifieke beoordeling hebben op de thema’s isolatie, verlichting en verwarming. Grafiek 2.1: Beoordeling Energiehuishouding locaties gemeente Hilversum

Enerdeco BV

4


5

Op basis van de grafiek is het volgende te concluderen: Isolatiegraad: De isolatiegraad van met name de oude panden is slecht of matig. Enkele hebben een monumentale status, waardoor de isolatiegraad in de jaren nauwelijks verbeterd is. Slechts de daken van deze panden zijn geïsoleerd. Rendement verwarming: Vrijwel alle panden worden verwarmd met een HR107-ketel. Deze vorm van warmteopwekking wordt als redelijk energiezuinig beschouwd. Verbetering is mogelijk door toepassing van warmtepompen of een pelletketel. Slechts in één pand is nog sprake van een VR-ketel. Bij sportcentrum Lieberg wordt gebruik gemaakt van een WKK. Ondanks dat het thermisch rendement ongeveer 65% bedraagt wordt deze vorm van warmteopwekking toch als goed beschouwd, omdat naast warmte tevens elektriciteit wordt opgewekt. Klimaatinstellingen: De grote gebouwen beschikken over een gebouwbeheersysteem. Dit zijn er echter slechts enkele. De meeste verwarmingsinstallaties in de gebouwen worden aangestuurd door eenvoudige regelingen met slechts beperkte instel mogelijkheden. Bij een groot deel van de gebouwen zijn de instellingen redelijk ingesteld. Dit wil zeggen dat de kloktijden redelijk overeenkomen met de gebruikstijden. Er is bij deze panden nog wel een besparingspotentie door andere instellingen te optimaliseren, zoals stooklijnen, nachttemperaturen, inblaastemperaturen, vakanties, enz. In enkel panden zijn de instellingen slecht of matig. Dit wil zeggen dat de kloktijden veel ruimer zijn dan de gebruikstijden. In enkele gevallen is de verwarming zelfs continu ingeschakeld. Energiezuinig Ventileren: De grotere gebouwen zijn voorzien van mechanische ventilatie. In de gebouwen waar daarbij sprake is van warmteterugwinning is sprake van een goede of redelijke beoordeling. Zonder warmteterugwinning is sprake van een slechte beoordeling. In veel panden is slechts sprake van natuurlijke ventilatie middels ramen en roosters. In de meeste gevallen is daarbij sprake van te weinig ventilatie. Het energiegebruik door ventilatie is hierdoor echter ook laag. Toch wordt de ventilatie in deze gebouwen beoordeeld als matig, omdat het energieverbruik wel hoog zou zijn geweest indien er geventileerd wordt conform huidig bouwbesluit. Efficiënte verlichting: De toegepaste verlichting is zeer divers. Er zijn gebouwen met conventionele TL-verlichting en gebouwen met energiezuinige hoogfrequente verlichting. Veelal wordt er geen gebruik gemaakt van aanwezigheiddetectie en daglichtregeling.

Enerdeco BV

5


6

In de onderstaande tabel wordt de beoordeling per gebouw weergegeven. Tabel 2.2: Beoordeling energetische kwaliteit per gebouw Isolatiegraad

Rendement verwarming

Instellingen klimaatinstallaties

Energiezuinig ventileren

Efficiëntie verlichting

Arena 303 - Dudok Arena

goed

redelijk

redelijk

redelijk

redelijk

Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos

slecht

redelijk

redelijk

matig

redelijk

Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang

slecht

redelijk

redelijk

matig

redelijk

Badhuislaan 10b Bedrijfsverzamelpand

slecht

redelijk

redelijk

matig

slecht

De Meent 4a - Peuterspeelzaal

redelijk

redelijk

redelijk

matig

slecht

De Meent 4b - t Web

redelijk

redelijk

redelijk

matig

slecht

De Meent 5 - De Kruisdam

slecht

redelijk

redelijk

slecht

slecht

De Meent 6 - Sportzaal De Meent

matig

redelijk

redelijk

matig

matig

Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum

slecht

redelijk

matig

matig

redelijk

Dudokpark 10 - Kindertuin

slecht

matig

matig

matig

matig

Edisonstraat 47 - Boboemba

matig

redelijk

slecht

slecht

slecht

Eemnesseweg 7a - Theater Achterom

slecht

redelijk

matig

slecht

slecht

Eikbosserweg 166 - Kinderopvang BSO

slecht

redelijk

redelijk

matig

redelijk

Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden

goed

redelijk

redelijk

redelijk

goed

Geuzeweg 84 - De Geus

slecht

redelijk

slecht

redelijk

slecht

Goudenregenlaan 3 Kinderdagverblijf Dribbel

slecht

redelijk

matig

matig

matig

J. v.d. Heidenstraat 174 - Sporthal De Lieberg

goed

goed

redelijk

matig

matig

J. v.d. Heidenstraat 174 - Zwembad

matig

goed

redelijk

matig

redelijk

K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje

slecht

redelijk

redelijk

matig

matig

Kerkbrink 6 - Museum

matig

redelijk

redelijk

goed

redelijk

Kloosterlaan 5 - De Keet

matig

redelijk

slecht

matig

matig

Koninginneweg - De Vorstin,

goed

redelijk

goed

goed

goed

Noorderweg 96 - Globe/Tomin

slecht

redelijk

redelijk

slecht

goed

Oude Enghweg 21 - Villa Valuta

slecht

redelijk

redelijk

matig

goed

Oude Enghweg 23 - Stadskantoor

goed

redelijk

matig

goed

goed

Rembrandtlaan 32 - Woning

slecht

matig

redelijk

redelijk

redelijk

Rigelstraat 53 - Peuterspeelzaal

slecht

redelijk

redelijk

matig

redelijk

Sterrelaan 35 - Woning

slecht

redelijk

redelijk

matig

redelijk

Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet

goed

redelijk

redelijk

slecht

redelijk

Enerdeco BV

6


7

2.2 Energieverbruikcijfers Om te kunnen beoordelen of uw gebouw (-cluster) veel of weinig energie verbruikt zijn er een tweetal mogelijkheden, te weten: 2. Het opstellen van een Energielabels op basis van gebouweigenschappen. Gebruikersafhankelijke zaken als gebruikstijden spelen geen rol. 3. Een vergelijken van het jaarlijkse energieverbruik met branche gemiddelden.

2.2.1 Energielabels Op basis van een inspectie op locatie en aangeleverde informatie, zoals tekeningen en (bouwkundige of installatietechnische) omschrijvingen zijn m.b.v. VABI EPA-U software versie 3.01 (Kernel 4.1) voor de locaties van de gemeente Hilversum energiecertificaten opgesteld. De resultaten worden weergegeven in de onderstaande tabel. Een gebouw met een A++ label is zeer energiezuinig en een gebouw met een G label zeer energie onzuinig Tabel 2.3 Energielabels gemeentelijke gebouwen gemeente Hilversum bouwjaar

oppervlak [m2]

Label

EnergieIndex


1999

4.777

A

1,05


1971

528

D

1,34


1930

883

G

2,35

Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand

1952

435

G

2,78


1991

213

B

1,15

De Meent 4b - t Web

1991

151

A

1,04


1991

524

A

0,72


1985

1.565

F

1,61


1930

6.145

G

2,13


1905

576

G

1,86


begin jaren 80

661

A

0,97


1938

605

G

1,78


1927

1.004

F

1,66


2007

2.125

A

0,91


1905

1.012

G

2,03

Goudenregenlaan 3 - Kinderdagverblijf Dribbel

1979

360

A

1,05


1991

1.882

A

1,05


1991

2.125

G

1,81


1949

574

F

1,64


1881

1.492

D

1,45


1982

174

B

1,12


2009

2.787

A

0,79


1966

3.953

B

1,15


1904

255

G

2,53


1970

5.174

A

0,8


1920

102

G

3,5


1970

448

D

1,33

Sterrenlaan 35 - Woning

1919

139

G

3,26


1995

294

A

0,82

Gebouw

Enerdeco BV

7


8

Grafiek 2.2 Energielabels gemeentelijke gebouwen gemeente Hilversum

Label Label Label Label Label Label Label

Enerdeco BV

A B C D E F G

8


9

2.2.2 Energieverbruik en emissie In het kader van het onderzoek is m.b.t. het energieverbruik een branchevergelijking gemaakt. Daarbij dient de onderstaande tabel met kengetallen uit de branche als uitgangspunt. Tabel 2.4 Benchmark energieverbruik Elektriciteit (kWh/m2) hoog

gemiddeld

laag

hoog

gemiddeld

laag

90

60

30

25

17,5

10

182

109

35

37

21

6

138

85

32

20

13

6

25

21

17

18

13

7

Sporthallen* Kantoren 200-500

m2**

Kantoren 500-10.000

m2**

Gas (m3 gas / m2)

Peuterspeelzalen ***

* De kengetallen zijn bepaald op basis van energieonderzoeken uitgevoerd door Enerdeco. ** De kengetallen zijn gebaseerd op basis van Cijfers en tabellen van SenterNovem (huidig AgentschapNL) *** De kengetallen zijn bepaald op basis van energieonderzoeken uitgevoerd door Enerdeco bij basisscholen. Deze zijn vergelijkbaar met peuterspeelzalen

De kengetallen zijn gebaseerd op Per categorie worden drie waarden gegeven, de laagste 20%, het gemiddelde en de hoogste 20%. Dat wil zeggen, dat 20% van de gebouwen minder verbruiken dan het gegeven lage verbruik. 80% van de gebouwen verbruiken minder dan het gegeven hoge verbruik. Het opgegeven gemiddelde verdeelt de resultaten van de monitoring in 2 gelijke delen (50%). In de onderstaande tabel wordt per locatie het energieverbruik weergeven. Tevens is te zien hoe het verbruik zich verhoudt t.o.v. het landelijke gemiddelde energieverbruik volgens tabel 4.3. Om een vergelijk te kunnen maken wordt het warmteverbruik omgerekend naar een gasverbruik. Tabel 2.5 Overzicht verbruiken, kosten en benchmark energieverbruik Locatie Kengetallen Energie

Arena 303 - Dudok Arena Augustinushof 61 - Kinderopvang De Speeldoos Badhuislaan 10 - Kinder dagopvang Badhuislaan 10b Bedrijfsverzamelpand De Meent 4a - Peuterspeelzaal

Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde Elektra Gas


gas [m3]

Elektriciteit [kWh]

18.222*

366.887

77

4*

Hoog

Laag*

11.536

21.484

41

22

Hoog

Hoog

62.082

14.299

16

70

Laag

Hoog

28.864

8.353

19

66

Laag

Hoog

8.016

7.425

35

38

Hoog

Hoog

De Meent 4b - t Web

1.889

1.659

11

13

n.b.

n.b.


7.213

23.717

45

14

n.b.

n.b.


30.691

39.438

25

20

Laag

Gemiddeld


174.104

465.814

76

28

Gemiddeld

Hoog


9.951

25.800

45

17

Hoog

Hoog


7.419

23.939

36

11

Hoog

Gemiddeld

21.531

36

21

n.b.

n.b.

22.883

23

15

Gemiddeld

Gemiddeld

153.934

72

8

Gemiddeld

Laag

30.863

31

21

n.b.

n.b.

Eemnesseweg 7a - Theater 12.515 Achterom Eikbosserweg 166 - Kinderopvang 15.382 BSO Fransiscusweg 6a - Sporthal 17.572 Kerkelanden Geuzeweg 84 - De Geus 20.842 *Warmte omgerekend naar gas (verbruik warmte is 574GJ)

Enerdeco BV

9


10

Tabel 2.6 Overzicht verbruiken, kosten en benchmark energieverbruik (vervolg) Locatie Kengetallen Energie Verbruik t.o.v. landelijk gemiddelde gas Elektriciteit Elektra Gas [m3] [kWh]


Goudenregenlaan 3 Kinderdagverblijf Dribbel

8.434

14.909

41

23

Hoog

Hoog


26.335

69.815

37

14

Laag

Gemiddeld


252.395

176.194

83

119

n.b.

n.b.


16.399

12.450

22

29

Gemiddeld

Hoog


22.382

169.233

113

15

n.b.

n.b.


5.851

3.981

23

34

n.b.

n.b.


21.379

400.731

144

8

n.b.

n.b.


56.843

160.480

41

14

Laag

Gemiddeld


7.953

16.531

65

31

Laag

Hoog


15.476

582.614

113

3

Hoog

Laag


2.261

1.078

11

22

n.b.

n.b.


10.080

9.486

21

23

Gemiddeld

Hoog


2.336

1.173

8

17

n.b.

n.b.


6.820

14.198

48

23

n.b.

n.b.

In de onderstaande tabel vindt u een overzicht van het totale energieverbruik van de gemeentelijke gebouwen van de gemeente Hilversum en emissies in het referentiejaar. Tabel 2.7 Jaarlijks energieverbruik en CO2 emissie (gemiddeld klimaatjaar) Energiegebruik Primair [GJ/jaar] 863.020 27.315 Gasverbruik (m3/jaar) Warmteverbruik (GJ/jaar) Elektriciteitgebruik (kWh/jaar)

574

574

2.911.084 Totaal

CO2 emissie [ton/jaar] 1528 36

26.872 Totaal

1.950* 54.760

* De CO2 emissie is gebaseerd op grijze stroom.

Enerdeco BV

10


11

3.Energieverbruiksanalyse 3.1 Energieverbruik per deelpost De benodigde energie wordt ten behoeve van de gemeentelijke gebouwen van de gemeente Hilversum ingekocht in de vorm van warmte, aardgas en elektriciteit. Het gebruik van primaire energie bestaat voor circa 1% uit warmte, 50 uit gas en voor 49% uit elektriciteit. In onderstaande tabel wordt het primaire energiegebruik gepresenteerd per deelpost van de gebouwen van de gemeente Hilversum. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. De gebruiken worden tevens in het cirkeldiagram gepresenteerd. Opgemerkt dient te worden dat het primaire energieverbruik is gecorrigeerd naar een standaard klimaatjaar (TRY De Bilt). Hierdoor is het totale verbruik anders dan het totale jaarverbruik van 2011. Tabel 3.1: energiegebruik per deelpost (van deelnemende gebouwen) Deelpost

Totaal

Per m2 GVO

Eenheid

24.875.186

23.107

MJ/jaar

887.683

213

MJ/jaar

Tapwater

2.100.305

1.561

MJ/jaar

Verlichting

10.643.227

5.463

MJ/jaar

Apparatuur

13.022.709

6.240

MJ/jaar

Ventilatoren

7.236.520

3.085

MJ/jaar

803.844

457

MJ/jaar

Verwarming bassin zwembad

4.000.000

1.882

MJ/jaar

WKK

-2.589.017

-1.218

MJ/jaar

TOTAAL

60.980.457

42.009,76

MJ/jaar

Verwarming Koeling

Pompen

Enerdeco BV

11


12

3.2 Energiekosten In de besparingsberekeningen is uitgegaan van de energiekosten volgens tabel 3.2 (excl. energiebelasting). De kosten zijn gebaseerd op de energietarieven voor het 4e kwartaal voor de gebouwen waar de gemeente Hilversum gebruik van maakt. Overige gebruikers van gemeentelijke gebouwen kopen zelf energie in. Zo betalen de peuterspeelzalen ongeveer 0,005 euro per kWh meer. Inclusief energiebelasting ontstaat er dan een afwijking van ongeveer 5%. De energiebelasting, welke afhankelijk is van het gebruik, dient hierbij nog opgeteld te worden. De energiebelasting is echter afhankelijk van het energieverbruik. Zo betaalt een kleine energieverbruiker relatief meer energiebelasting dan een grote energieverbruiker. In tabel 3.3 wordt de energiebelasting afhankelijk van het verbruik weergegeven. Tabel 3.2: Aangenomen energiekosten excl. energiebelasting en BTW

Elektriciteit (per kWh)

Gas (per

Tarief

Opmerking

€ 0,07

Tarief is gebaseerd op de leveringskosten geldend voor het laatste kwartaal van 2012. De kosten voor het hoge tarief worden gehanteerd, omdat de energiebesparende maatregelen over het algemeen in dit tarief vallen. Verder zijn de kosten voor de systeemdiensten (0,0013 euro/kWh) meegenomen. De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik.

€ 0,34

m 3)

Tarief is gebaseerd op slechts de leveringskosten geldend voor de periode laatste kwartaal 2012 De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik.

Tabel 3.3: Energiebelasting(excl. BTW) Tarief in 2013 Aardgas per m3 tot 5.000

€ 0,1862

5.000 - 170.000

€ 0,1862

170.000 - 1 mln

€ 0,0439

Elektriciteit per kWh tot 10.000

€ 0,1165

10.000 – 50.000

€ 0,0424

50.000 – 10 mln

€ 0,0113

Naast de genoemde kosten worden er door het netwerkbedrijf ook kosten in rekening gebracht voor het elektriciteit-, warmte of gastransport. M.u.v. enkele kosten (zie tabel 3.2) zijn deze niet afhankelijk van het verbruik, maar van de benodigde capaciteit en de aansluiting. In geval van elektriciteit zijn de kosten afhankelijk van het gecontracteerde vermogen in kW en het maximaal opgenomen vermogen in kW (afgerekend per maand). In geval van gas zijn de kosten afhankelijk van de aansluitcapaciteit in m3/uur en de maximaal afgenomen hoeveelheid in m3/uur. Voor de warmtelevering zijn de kosten afhankelijk van het aansluitvermogen (vastrechttarrief).

Enerdeco BV

12

4. Inventarisatie besparingsmogelijkheden In deze paragraaf komen de mogelijke maatregelen aan bod. In de onderstaande tabel worden de maatregelen per locatie weergegeven.

verlichting

x

x

x

x

x


x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x


x

De Meent 4a - Peuterspeelzaal De Meent 4b - t Web

x

De Meent 5 - De Kruisdam De Meent 6 - Sportzaal De Meent

x

pelletketel

x

vloerisolatie

x


dakisolatie Arena 303 - Dudok Arena

x


x

x x

x x

x


x

x

x

x x

x


x

x

x

x

x


x

x


x


x

x

x

x


x

x

x

x

x

x

x

x


x


x

x

x

x

x x

x

x

x

x

x

x


x x


x

x

x

x

x

x

x

x

x

x


x

x

x

x

x


x

x

x

x

x

x

x


x

x

x

x


x

Koninginneweg - De Vorstin, x

Oude Enghweg 23 - Stadskantoor Rembrandtlaan 32 - Woning

x

x

x


x

x

x


x

x

x


x

x

x

overige

ventilatie alles

zonnecollector

zonnepanelen

x

beglazing

x

gevelisolatie

warmtepomp

Tabel 4.1: Energiebesparende maatregelen per gebouw

x

x

x

x x

x

x

x

x

x x

x x

x x

x

x

x x

x

5. Maatregelpakketten 5.1 Uitgangspunten De individuele maatregelen kunnen gebundeld worden in maatregelpakketten, welke samengesteld worden op basis van verschillende ambitieniveaus. In deze managementrapportage worden maatregelpakketten met de volgende ambitieniveau gepresenteerd: o Maatregelpakket CO2 neutraal o Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar o Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) De implementatie van maatregelen uit een maatregelpakket kan gelijktijdig of uitgespreid over een langere periode plaats vinden. Het samenstellen van maatregelpakketten zal in de praktijk van diverse factoren afhangen, zoals: • Terugverdientijd van maatregelen • Ontwikkeling van energieprijzen • Rente en inflatie • Noodzakelijke of onmogelijke combinaties van maatregelen • Samenhang met natuurlijke vervangingsmomenten • Exploitatie (onderhoud en energie) • Inpassing in het gebouw (uitstraling en toepasbaarheid) • Vandalisme gevoeligheid Bij het samenstellen van de maatregelpakketten kan de Trias Energetica gehanteerd worden. De Trias Energetica is een drie-stappen-plan bedoeld voor bedrijven, huishoudens, overheden, om stap voor stap klimaatneutraal te worden. De stappen worden opeenvolgend genomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen. Kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3: Stap 1. Beperk het energieverbruik door beperking van de vraag (goed isoleren) Stap 2. Gebruik duurzame energiebronnen (bodemwarmte, zonne-energie, wind, etc.) Stap 3. Gebruik eindige energiebronnen efficiënt (hoog rendement). Bij stap 1 is een belangrijke vraag wanneer iets nog verantwoord gedaan kan worden. Exacte uitgangspunten kunnen hierbij niet gehanteerd worden. Bij het samenstellingen van de pakketten worden de volgende uitgangspunten aangehouden: • Wat is gezien de combinatie van maatregelen noodzakelijk. Zo vraagt de toepassing van een warmtepomp om een laagtemperatuursysteem, waarbij in veel gevallen tevens een goede isolatiegraad gewenst is. • Indien de terugverdientijd van een maatregel uit stap 2 of 3 significant lager is dan een maatregel uit stap 1 en er zijn geen bijkomende comfortvoordelen dan de betreffende maatregel uit stap 1 niet toepassen.


15

5.2 Onderzochte maatregelpakketten 5.2.1 Energieneutraal Wil men een energieneutraal gebouw realiseren dan dient zowel het elektriciteitsverbruik als het warmtegebruik energieneutraal opgewekt te worden. Elektriciteitsverbruik Wil men een “Energieneutraal” gebouw realiseren dan is het noodzakelijk om elektriciteit met wind of zon op te wekken. Voor gemeentelijke gebouwen is wind op locatie echter geen optie. Er zijn wel kleine windturbines voor in de gebouwde omgeving, maar deze kunnen slechts op hoge gebouwen geplaatst worden, de opbrengst is moeilijk te voorspellen en de terugverdientijd is zeer lang (langer dan zonnepanelen). Zonne-energie kan middels zonnepanelen eenvoudig gerealiseerd worden. Het beschikbare dakoppervlak is groot. Echter niet voldoende om het gehele elektriciteitsverbruik te dekken. Om energieneutraal te zijn kan de nog over gebleven electriciteitsbehoefte gedekt worden door inkoop van “groene”stroom. Per gebouw is het beschikbare dakoppervlak voor zonnepanelen indicatief bepaald rekening houdend met beschaduwing. Geen rekening is gehouden met de draagkracht van het dak. Inmiddels zijn er HRe ketels op de markt welke naast warmte tevens elektriciteit opwekken. Er zijn diverse pilots uitgevoerd in de woningbouw. Hieruit is gebleken dat de kosten nog niet opwegen tegen de baten. Men overweegt nu toepassing in de kleine utiliteit. Een belangrijke producent Remeha geeft vooralsnog aan dat de techniek nog niet geschikt is om daadwerkelijk over te gaan tot het uitvoeren van pilots. Aangezien er tevens gasverstookt zal worden en dus geen sprake is van een CO2 neutraal gebouw, wordt de maatregel niet opgenomen in het maatregelen pakket. Warmtegebruik Duurzame warmteopwekking kan doormiddel van • Stadsverwarming op biomassa • Elektrische warmtepompen, waarbij de elektriciteit duurzaam wordt opgewekt. • Pelletketels Voor de warmteopwekking kan een elektrische warmtepomp in combinatie met een laagtemperatuursysteem toegepast worden. In de meeste gebouwen is nog geen sprake van een laagtemperatuursysteem. Naast de warmtepomp zal dan ook nog een aanzienlijke investering noodzakelijk zijn om een laagtemperatuur warmteafgifte systeem te realiseren. Aanvullend zullen met name gebouwen met slechte isolatiegraad ook bouwkundig verbeterd moeten worden om het comfort op een gewenst niveau te brengen. Een alternatief is het toepassen van een pelletketel. In verhouding met een warmtepomp is de maatregel eenvoudiger te realiseren en zijn geen aanvullende bouwkundige werkzaamheden noodzakelijk. Een uitzondering hierop is het realiseren van een ruimte voor opslag en buffer.

Enerdeco BV

15


16

Pelletketels worden nog niet op grote schaal in Nederland toegepast. Aanbevolen wordt een haalbaarheidstudie uit te voeren naar het gebruik van pelletketels in Hilversum. De volgende zaken dienen daarbij minimaal aan de orde te komen: • Wat zijn de exacte kosten en in hoeverre zijn bouwkundige ingrepen noodzakelijk • Wat is de verwachte prijsontwikkeling van de pellets in relatie tot de gaskosten • In welke mate kan hinder verwacht worden door de emissie via de rookgassen • Welke grondstoffen kan en wil men toepassen voor de productie van de pellets • Wat is de verwachte levensduur van een pelletketel in relatie tot de levensduur van een aardgas gestookte ketel en een warmtepomp • Wat zijn de verwachte onderhoudskosten Het toepassen van een pelletketel is met name een interessante optie voor het Raadhuis, omdat de isolatiegraad van het pand vanwege het monumentale karakter niet significant kan worden verbeterd. Een warmtepomp kan dan vanwege het noodzakelijke hoogtemperatuur afgifte systeem (radiatoren) niet toegepast worden. In bijlage 1 worden per gebouw de maatregelen welke leiden tot CO2 neutrale gebouwen weergegeven. 5.2.2. Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar Maatregelen met een enkelvoudige terugverdientijd van minder dan 10 jaar worden financieel haalbaar geacht, omdat de investering binnen 10 jaar terug verdiend kan worden. In bijlage 2 worden per gebouw de maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 10 jaar weergegeven. 5.2.3. Maatregelpakket met maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar in combinatie met geplande maatregelen conform meerjarenonderhoudsplan (MJOP) In de periode tot 2030 zal de gemeente op basis van hun huidige huisvestingsplan de gebouwen reeds energetisch verbeteren. Zo zullen oude ketels vervangen worden door hoogrendement ketels en zal enkelglas vervangen worden door hoogrendement glas. Deze maatregelen worden in dit pakket aangevuld met maatregelen, welke zich binnen tien jaar terugverdienen op basis van aanschafprijs of binnen tien jaar op basis van een meerprijs indien men deze op natuurlijke vervangingsmomenten toe past. In bijlage 3 worden per gebouw de maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 10 jaar weergegeven.

Enerdeco BV

16


17

6. Kosten en baten Investering Een deel van de noodzakelijke investering is reeds begroot en opgenomen in het MeerJarenOnderhoudsplan. Aangenomen wordt dat er een financiering gevonden moet worden voor de noodzakelijke investering minus de reeds begrote kosten. De terugverdientijd van de maatregelen zouden op deze natuurlijke vervangingsmomenten gebaseerd moeten worden op basis van de meerprijs ten opzichte van het energetisch slechter alternatief welke nu in de begroting is opgenomen. Zo kan men van een pakket aan maatregelen een terugverdientijd berekenen op basis van de aanschafprijs minus de begrote kosten. Onderhoudskosten Het toepassen van energiezuinige installaties zal leiden tot extra onderhoudskosten. Zo zullen ook zonnepanelen onderhouden moeten worden en zullen de onderhoudskosten voor warmtepompen hoger zijn dan voor ketels. Deze geschatte aanvullende onderhoudskosten zijn meegenomen in de jaarlijkse kostenraming welke gepresenteerd wordt in hoofdstuk 8. Verlaging energielasten Naar verloop van tijd kan een deel van de investering terugverdient worden door de lagere energiekosten. Op basis van de huidige energiekosten is de besparing over een periode van 10 jaar bepaald. Een periode van 10 jaar is aangehouden omdat veronderstelt wordt dat de gemeente maatregelen, welke zich binnen tien jaar terugverdienen zelf kunnen bekostigen. Wel is dan waarschijnlijk voorfinanciering door een derde partij noodzakelijk. Bij de 68 gebouwen zal op basis van deze uitgangspunten over een periode van 10 jaar 9.600.00,- euro (incl. BTW) worden bespaard indien de gebouwen energieneutraal worden uitgevoerd. De huidig aangehouden energiekosten (exclusief BTW en energiebelasting) zijn: • aardgas: 34,0 eurocent / m3 • elektriciteit: 7,0 eurocent / kWh Overige Baten Naast verlaging van de energielasten zullen de volgende voordelen (baten) worden gerealiseerd: • een waardeverbetering en verhoging van de huisvestingskwaliteit van het gebouw; • de realisatie van een prettiger leefklimaat met als gevolg ook betere prestaties en een minder hoog ziekteverzuim; • een verlenging van de levensduur van het gebouw; • een imago- of identiteitsverbetering van de gebouwen. De in hoofdstuk 5 samengestelde maatregelpakketten hebben energiebesparing tot gevolg. Een deel van de investering wordt dan ook terugverdiend door een lagere energierekening. Kostenverlaging als gevolg van een beter comfort (minder ziekteverzuim) wordt niet gekwantificeerd. Er is naar mening van Enerdeco nog onvoldoende bewezen dat er sprake zal zijn van een significant lager ziekteverzuim. Tevens is het moeilijk om vast te stellen welke besparing hier dan mee gemoeid gaat. Duidelijk mag zijn dat verbetering van de gebouwen een positieve bijdrage zal leveren. Als uitgangspunt dient daarbij wel een in de basis goed concept op de juiste wijze geïmplementeerd te worden. Bij verkeerde installatie kan een ventilatiesysteem bijvoorbeeld de comfortbeleving verslechteren in plaats van verbeteren. Bij de comfortbeleving spelen dan aspecten een rol als: geluid, tocht, droge lucht, enz.

Enerdeco BV

17


18

De kosten en baten van de verschillende maatregelpakketten voor de gemeentelijke gebouwen worden in tabel 6.1 weergegeven. In de tabel wordt tevens het effect van energiebeheer weergegeven. Hieronder wordt verstaan het op afstand uitlezen en beheren van de klimaatinstallaties. Energiebeheer is niet opgenomen in de overige maatregelpakketten. Het besparingspotentieel van de pakketten kan dan ook na een kleine correctie aangevuld worden met de besparing door energiebeheer. Voor de pakketten energieneutraal is energiebeheer een basis voorwaarde. Zonder energiebeheer zullen meer zonnepanelen noodzakelijk zijn. In Pakket 3 (CO2 neutraal) is alleen het maximaal te plaatsen oppervlak aan zonnepanelen ( 7.000 m2) opgenomen. In de tabel worden de investeringen gepresenteerd inclusief kosten voor aanvullend advies (2000 euro per gebouw), bouwmanagement (7%), onvoorziene kosten (10%). Er is geen rekening gehouden met een desinvestering door versnelde afschrijving vanwege eerder dan geplande vervangen van technieken. De desinvestering wordt geschat op 250.000 euro (excl. BTW). Tabel 6.1: Kosten- en baten diverse maatregelpakketten (excl. BTW)

Pakketsamenstelling

Energiebeheer

Verwachte investering [euro]

Verwachte meer investering t.o.v. MJOP

120.510

120.510

besparing Gas [%]

12,1

Electra [%]

5,4

Kosten [euro]

67.040

Terugverdientijd CO2 [kg]

257.256

CO2 [%]

7,3

Inv. / besp.

1,8

minus reeds begrote kosten* n.v.t.

Onrendabele top** [euro]

Onrendabel top (minus begroot*) [euro]

n.v.t.

n.v.t.

Pakket 1: 305.606 305.606 14,7 4,0** 66.862 315.018 9,0 4,6 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar Pakket 2: 2.937.869 1.213.541 48,2 -8,0** 179565 650.895 18,6 16,4 6,9 715.349 n.v.t. Maatregelen met terugverdientijd < 10 jaar + maatregelen conform MJOP Pakket 3: CO2 neutraal op basis van 8.002.081 5.885.844 96,1 11,1** 315.397 1.399.522 39,8 25,4 19,2 4.047.567 2.088.627 maximaal te plaatsen zonnepanelen * De onrendabele top betreft het deel van de investering, welke door energiebesparing niet binnen 10 jaar wordt terugverdiend. ** De elektriciteitsbesparing is laag, doordat de warmtebesparende maatregelen bij sportcentrum Lieberg (sporthal en zwembad) leiden tot een hoger electraverbruik door de toepassing van een WKK

Middels pakket 3 is sprake van 39,8% CO2 reductie. Er is sprake van 100% CO2 reductie indien ongeveer 2.600.000 kWh groen stroom wordt ingekocht of door ter compensatie elders 11750 m2 zonnepanelen te plaatsen. De verwachte kosten voor deze zonnepanelen bedragen 3.717500 euro (excl. BTW) inclusief bouwmanagement (7%), onvoorziene kosten (10%).

Enerdeco BV

18


De gepresenteerde kosten en baten in de tabel 6.1 zijn tot stand gekomen door de kosten en baten van de individuele gebouwen bij elkaar op te tellen. De kosten en baten zijn bepaald op basis van de voor ieder gebouw opgestelde EnergiePrestatieAdviezen. In deze EnergiePrestatieAdviezen worden kansrijke en op basis van een korte inspectie haalbare maatregelen gepresenteerd. Het is mogelijk dat door niet voorziene technische belemmeringen niet alle maatregelen, welke opgenomen zijn in de totaalkosten, uitgevoerd kunnen worden. Zo kan het voorkomen dat bij nader onderzoek blijkt dat een dak de zonnepanelen niet kan dragen. Tabel 6.1 geeft dan ook de maximale potentie weer. In de gepresenteerde investering zijn de volgende kosten niet opgenomen: • BTW • Desinvestering, indien techniek versneld wordt vervangen door een efficiëntere techniek. Desinvestering kan geminimaliseerd worden indien men de maatregelen implementeert conform het MeerJarenOnderhoudsplan. Implementatie vindt dan plaats tot 2030. • Jaarlijkse kosten voor energiebeheer • Haalbaarheidstudie naar technieken als pelletketel. Verder is met name bij het CO2 neutrale pakket sprake van: • Jaarlijks aanvullende onderhoudskosten ten opzichte van de huidige onderhoudskosten. Aanvullende en complexere installaties leiden tot meer onderhoud • Extra kosten door sneller afschrijving. Zo zal de levensduur van een warmtepomp korter zijn dan dat van een HR-ketel • Constructieberekeningen voor bepaling draagkracht daken i.v.m toepassing zonnepanelen. • Hogere vervangingskosten na afschrijving van de nieuwe technieken (Een warmtepomp is na afschrijving weer duurder dan een HR+ ketel)

19


7. Aanbevelingen m.b.t. implementatie maatregelen De gemeentelijke gebouwen kunnen op diverse wijze (met verschillende maatregelen) energieneutraal uitgevoerd worden. De definitieve keuze van de maatregelen voor een individuele gebouw zal afhangen van omstandigheden, welke nog niet geheel te overzien zijn. Zo zal bijvoorbeeld bij het ene gebouw gekozen worden voor een warmtepomp en bij een ander gebouw voor een pelletketel. Gebouwbeheersysteem Aanbevolen wordt om een gebouwbeheersysteem (GBS), welke op afstand beheert wordt standaard onder deel te laten zijn van ieder pakket van maatregelen, welke men op een gebouw toepast. Middels het GBS kan energieverspilling in kaart worden gebracht en kunnen de instellingen in de klimaatregeling geoptimaliseerd worden. Met een relatief geringe investering kan op deze wijze aanzienlijk bespaard worden op het energieverbruik. Indien de elektriciteit, warmte- en/of gasmeter gekoppeld wordt aan het GBS systeem kan realtime het energieverbruik bijgehouden worden door alle betrokkenen. Zo kan de huismeester op een direct zien of er ’s nachts, in het weekend of in de vakanties sprake is geweest van energieverspilling. Zowel de gasmeter als de elektriciteitsmeters kunnen in ieder gebouw vervangen worden door “slimme”meters. Verwacht wordt dat de slimme elektriciteitsmeters kostenneutraal geplaatst kunnen worden, omdat men nu reeds de reeds verouderde meters huurt en de meters vervangen kunnen worden tegen gelijkwaardige huurkosten. De kosten voor het vervangen van de gasmeters kan men deels terugverdienen door daar waar mogelijk een kleinere gasmeter te plaatsen. Een kleinere meter leidt tot lagere kosten. In veel gebouwen zijn de gasmeters te groot uitgevoerd, omdat de noodzakelijke ketel capaciteit door reeds uitgevoerde energiebesparende maatregelen is teruggebracht. Isolatie In het kader van het Energieneutraal uitvoeren van de gemeentelijke gebouwen, adviseert Enerdeco niet om alle gebouwen maximaal te isoleren, omdat de kosten niet opwegen tegen de baten (energiebesparing en comfortverbetering). Tevens is aanvullende isolatie in enkele monumentale panden niet mogelijk. Dit betekent dat reeds matig geïsoleerde gebouwen met uitzondering van het dak en de enkele beglazing niet verbeterd worden. Zijn gebouwdelen nog niet geïsoleerd dan wordt aanbevolen om de isolatiegraad te verbeteren conform de huidige stand der techniek of beter. Verlichting Het elektriciteitsverbruik van verlichting kan geminimaliseerd worden door de meest efficiënte techniek toe te passen in combinatie van slim schakelen van de verlichting met behulp van aanwezigheiddetectie en daglichtregeling. Het vervangen van de armaturen wordt aanbevolen op natuurlijke momenten. In de praktijk wordt bij vervanging reeds gekozen voor energiezuinige hoogfrequente TL-verlichting, maar vaak niet voor daglichtregeling en/of aanwezigheiddetectie. LED verlichting is op het moment nog niet efficiënter dan hoogfrequente TL-verlichting.

20


Warmteopwekking Bij energieneutrale gebouwen kan in de warmtebehoefte worden voorzien door toepassing van een warmtepomp of een pelletketel. Pelletketels worden nog niet op grote schaal in nederland toegepast. Aanbevolen wordt een haalbaarheidstudie uit te voeren naar het gebruik van pelletketels in Hilversum. De volgende zaken dienen daarbij minimaal aan de orde te komen: • Wat zijn de exacte kosten en in hoeverre zijn bouwkundige ingrepen noodzakelijk • Wat is de verwachte prijsontwikkeling van de pellets in relatie tot de gaskosten • In welke mate kan hinder verwacht worden door de emissie via de rookgassen • Welke grondstoffen kan en wil men toepassen voor de productie van de pellets • Wat is de verwachte levensduur van een pelletketel in relatie tot de levensduur van een aardgas gestookte ketel en een warmtepomp • Wat zijn de verwachte onderhoudskosten

21


8. Jaarlijkse kostenraming Voor de gemeente Hilversum is het van belang om te bepalen welke aanvullende bekostiging jaarlijks noodzakelijk is. Het is daarbij wenselijk om de kosten gelijkmatig over verschillende jaren te verdelen. In samenwerking met Enerdeco heeft de gemeente Hilversum een raming van de jaarlijkse aanvullende bekostiging t.o.v. het huidige MeerJarenOnderhoudsplan opgesteld rekening houdend met: • Jaarlijkse kosten voor energiebeheer • Bouwmanagement (offerteaanvraag en bouwbegeleiding) (vast percentage van 7%) • Jaarlijks aanvullende onderhoudskosten ten opzichte van de huidige onderhoudskosten. Aanvullende en complexere installaties leiden tot meer onderhoud • De kosten voor constructieberekeningen voor bepaling draagkracht daken i.v.m. toepassing zonnepanelen. • Onvoorziene kosten door technische belemmeringen (vast percentage van 10%) Verder is in de kostenraming niet opgenomen: • De desinvestering, indien techniek versneld wordt vervangen door een efficiëntere techniek. Desinvestering kan geminimaliseerd worden indien men de maatregelen implementeert conform het MeerJarenOnderhoudsplan. Implementatie vindt dan plaats tot 2030. Indien men alle maatregelen voor 2020 wenst uit te voeren is de geschatte desinvestering 250.000 euro. • De kosten voor een haalbaarheidstudie naar technieken als pelletketel. • Hogere vervangingskosten (na 2037) na afschrijving van de nieuwe technieken (Een warmtepomp is na afschrijving duurder dan een HR+ ketel) Voor de drie verschillende maatregelpakketten wordt over een uitvoeringsperiode tot 2020 en een uitvoeringsperiode tot 2030 een raming opgesteld van de jaarlijkse aanvullende bekostiging.

8.1 Pakket 1. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar. In grafiek 8.1 worden de kosten en baten gepresenteerd van de maatregelen, welke zich binnen 10 jaar terugverdienen. Hierin is als maatregel tevens opgenomen het toepassen van gebouwbeheer op afstand. Dit wil zeggen dat alle panden centraal voor wat betreft de instellingen in de klimaatregeling (kloktijden,temperaturen, vakanties, enz.) uitgelezen kunnen worden. In combinatie met het toepassen van “slimme” gas en electriciteitsmeters geeft dit inzicht in de huidige energiehuishouding. Op basis van de aangetroffen instellingen en ervaringen vanuit de praktijk kan aanzienlijk bespaart worden op het energieverbruik. Wel zal tijd vrijgemaakt moeten worden voor beheer en zal eventueel een deskundige ingehuurd moeten worden. De jaarlijkse externe kosten voor het energiebeheer worden geschat op 15.000 euro (excl. BTW).

22


Grafiek 8.1: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar

Toelichting: De totale investering betreft de kostenraming voor implementatie van de maatregelen plus bijkomende kosten, zoals genoemd in hoofdstuk 8 op blz. 11. De totale investering kan deels gedekt worden vanuit het onderhoud. In de grafiek worden de begrote kosten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals deze zijn opgenomen in het MeerJarenOnderHoudsPlan (MJOP) gepresenteerd. • De noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de investering minus de begrote kosten uit het MJOP. • De som van de begrote kosten plus de noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de totale jaarlijkse investering.

In grafiek 8.1 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: • Jaarlijkse energiebesparing (incl. 4% energieprijsstijging) • Aanvullende onderhoudskosten (inclusief energiebeheer) • Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: • Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) • Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.2 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd en tevens de factoren, welke deze bepalen.

23


Grafiek 8.2: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar

24


8.2 Pakket 2. Kansrijke maatregelen met terugverdientijd maximaal 10 jaar icm geplande maatregelen conform MJOP. In grafiek 8.3 worden de kosten en baten gepresenteerd van de maatregelen, welke zich binnen 10 jaar terugverdienen en in combinatie met gepland onderhoud uitgevoerd kunnen worden en dan op basis van een meerprijs een terugverdientijd hebben van maximaal 10 jaar. De maatregelen uit pakket 1 zijn dan ook tevens opgenomen. Grafiek 8.3: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar + aansluiting met MJOP

Toelichting: • De totale investering betreft de kostenraming voor implementatie van de maatregelen plus bijkomende kosten, zoals genoemd in hoofdstuk 8 op blz. 11. • De totale investering kan deels gedekt worden vanuit het onderhoud. In de grafiek worden de begrote kosten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals deze zijn opgenomen in het MeerJarenOnderHoudsPlan (MJOP) gepresenteerd. • De noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de investering minus de begrote kosten uit het MJOP. • De som van de begrote kosten plus de noodzakelijke aanvullende bekostiging betreft de totale jaarlijkse investering.

In grafiek 8.3 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: • Jaarlijkse energiebesparing (incl. 4% energieprijsstijging) • Aanvullende onderhoudskosten (inclusief energiebeheer) • Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: o Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) o Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.4 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd en tevens de factoren, welke deze bepalen. 25


Grafiek 8.4: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket TvT < 10 jaar

26


8.3 Pakket 3. Kansrijke maatregelen, welke leiden tot maximale benadering van CO2 neutrale gebouwen. 8.3.1 Implementatie tot 2020 In de onderstaande grafiek worden de kosten en baten gepresenteerd indien men in 2020 de gemeentelijke gebouwen CO2-neutraal uitgevoerd heeft. Uit de grafiek is te herleiden dat er maximaal een CO2-reductie zal zijn behaald van 58%. Verdere reductie is niet mogelijk, omdat het elektriciteitsverbruik niet gecompenseerd kan worden door toepassing van zonnepanelen, omdat onvoldoende geschikt dakoppervlak beschikbaar is. Grafiek 8.5: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket CO2-neutraal in 2020


27


In grafiek 8.5 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: • Jaarlijkse energiebesparing (incl. 4% energieprijsstijging) • Aanvullende onderhoudskosten (inclusief energiebeheer) • Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: o Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) o Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.6 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd. Te zien is dat na doorvoering van de maatregelen het exploitatievoordeel tot 2029 negatief zal zijn. Dit is met name te wijten aan de noodzakelijke aflossing van de financiering en de rente van de maatregelen welke uitgevoerd zijn tot 2020. De grafiek loopt tot 2037. Dit is het moment dat de maatregelen, welke geïmplementeerd zijn in de periode tot 2020 aan vervanging toe zijn. In 2037 en de jaren erna zullen de kosten voor vervanging dan ook hoog zijn. Voor de periode na 2037 dienen opnieuw de exploitatiekosten inzichtelijk te worden gemaakt, waarbij het exploitatievoordeel sterk zal afwijken van het exploitatievoordeel in 2037. Grafiek 8.6: Jaarlijkse exploitatievoordeel (excl. BTW) na doorvoering maatregelen tot 2020 Na 2037 loopt de lijn niet door vanwege noodzakelijke kosten voor vervanging duurzame technieken

In grafiek 8.7 worden de variabelen (energiebesparing, aflossing, rente en onderhoud) weergegeven, welke uiteindelijk het exploitatievoordeel bepalen.

28


Grafiek 8.7: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket CO2 neutraal tot 2020

29


8.3.2 Implementatie tot 2030 Indien men in 2020 de gemeentelijke gebouwen CO2-neutraal uitvoert zullen maatregelen, welke gepland waren voor uitvoering na 2020 eerder uitgevoerd worden. Hierdoor is sprake van een desinvestering, doordat techniek wordt vervangen voordat deze financieel zijn afgeschreven. De totale desinvestering wordt geschat op 250.000 euro (excl. BTW). De noodzakelijke jaarlijkse aanvullende bekostiging en de desinvestering kan verlaagd worden door de implementatieperiode te verlengen tot na 2020. In het MeerJarenOnderhoudsPlan wordt een periode aangehouden van tot 2030. In de onderstaande grafiek worden de kosten en baten gepresenteerd indien men in 2030 de gemeentelijke gebouwen CO2-neutraal uitgevoerd heeft. Grafiek 8.8: Jaarlijkse kosten en baten (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket CO2-neutraal in 2030


30


In grafiek 8.8 wordt een investeringsbegroting gepresenteerd. Tevens is van belang om de jaarlijks exploitatiekosten in kaart te brengen, waarbij rekening gehouden wordt met: • Jaarlijkse energiebesparing • Aanvullende onderhoudskosten • Financiering van noodzakelijke aanvullende bekostiging (deel dat niet vanuit MJOP gedekt kan worden). In de exploitatie komt deze terug in de vorm van: o Aflossing (gemiddeld jaarlijks 7,1% van financiering) o Rentelasten financiering (aangehouden 4%) In grafiek 8.9 wordt het jaarlijkse exploitatievoordeel gepresenteerd indien men de maatregelen voor 2020 en indien men de maatregelen voor 2030 implementeert. Te zien is dat bij verlenging van de uitvoeringstermijn het negatieve exploitatievoordeel lager is. Tevens is de desinvestering lager en wordt men in de jaren na 2037 niet geconfronteerd met een zeer hoge kosten voor vervangingen van installaties. De grafiek loopt tot 2037. Dit is het moment dat de maatregelen, welke geïmplementeerd zijn in de jaren rond 2020 aan vervanging toe zijn. Indien men de maatregelen allen uitvoert voor 2020 zullen de kosten voor vervanging in de jaren na 2037 dan ook hoog zijn. Indien men de maatregelen uitvoert tot 2030 zullen de kosten over de jaren verspreid meer worden. Voor de periode na 2037 dienen opnieuw de exploitatiekosten inzichtelijk te worden gemaakt, waarbij het exploitatievoordeel sterk zal afwijken van het exploitatievoordeel in 2037. Grafiek 8.8: Jaarlijkse exploitatievoordeel (excl. BTW) na doorvoering maatregelen tot 2020 en 2030 Na 2037 loopt de lijn niet door vanwege noodzakelijke kosten voor vervanging duurzame technieken

Toelichting: • Voor de periode na 2037 zal het exploitatievoordeel sterk wijzigen doordat installaties welke geplaatst zijn voor 2020 aan vervanging toe zijn. Dit is de grafiek niet verwerkt. Indien men de maatregelen allemaal voor 2020 uitvoert zullen de kosten voor vervanging in de jaren na 2037 hoog zijn. Indien men de maatregelen implementeert tot 2030 zullen de jaarlijkse kosten voor vervanging beduidend lager zijn, omdat bij implementatie reeds rekening is gehouden met natuurlijke vervangingsmomeneten, welke verdeeld zijn over een langere uitvoeringsperiode.

31


In grafiek 8.9 worden de variabelen (energiebesparing, aflossing, rente en onderhoud) weergegeven, welke uiteindelijk het exploitatievoordeel bepalen. Grafiek 8.9: Jaarlijkse exploitatievoordeel afhankelijk van aanvullende onderhoudskosten, rente en energiebesparing (excl. BTW) m.b.t. implementatie maatregelpakket CO2 neutraal tot 2030

32


8.4 Vergelijking van de drie verschillende maatregelpakketten In grafiek 8.10 wordt weergegeven wat de CO2-reductie zal zijn bij implementatie van de verschillende maatregelpakketten. Hierin is tevens opgenomen de besparing, welke bereikt wordt indien men tevens energiebeheer toepast op basis van registratie van energieverbruiken via “slimme” meters en inzicht in de klimaatinstallaties door beheer van de installaties op afstand. Grafiek 8.10: Jaarlijkse CO2-reductie na doorvoering maatregelpakketten

33


In grafiek 8.11 wordt weergegeven wat het jaarlijkse exploitatievoordeel zal zijn bij implementatie van de verschillende maatregelpakketten. Grafiek 8.11: Jaarlijkse exploitatievoordeel (excl. BTW) na doorvoering maatregelpakketten Na 2037 loopt de lijn niet door vanwege noodzakelijke kosten voor vervanging duurzame technieken

34


9. Implementatie Om uiteindelijk te komen tot implementatie van maatregelen, welke leiden tot CO2-reductie in de gebouwen dienen diverse stappen genomen te worden. Deze stappen worden in het onderstaande stappenplan gepresenteerd. Tevens wordt aangegeven, welke stappen reeds genomen zijn. Stappenplan: 1. Opstellen EnergiePrestatieAdviezen (uitgevoerd) 2. Aan de hand van de EnergiePrestatieAdviezen selecteren van kansrijke maatregelen (uitgevoerd) 3. In kaart brengen directe investeringsbehoefte (uitgevoerd) 4. In kaart brengen van overige implementatiekosten (uitgevoerd) 5. In kaart brengen overige exploitatiekosten (uitgevoerd) 6. Opstellen noodzakelijke jaarlijkse begroting (uitgevoerd) 7. Overleg met gebruikers van panden over het terug laten vloeien van het voordeel van de lagere energiekosten naar de eigenaar (investeerder) van de gebouwen. 8. Vaststellen beschikbare begroting en mogelijke financiering 9. Op basis van beschikbaar budget en mogelijke financiering selecteren van kansrijke maatregelen 10. Vastleggen beoogde jaar van uitvoering voor maatregelen in de betreffende panden 11. Toetsen technische haalbaarheid van geselecteerde maatregelen per pand. Dit voor de panden welke men in het specifieke jaar van plan is te verbeteren. Onderdeel kan tevens zijn een haalbaarheidstudie voor toepassing van pelletketels. 12. Jaarlijks definitief vast stellen van de voor dat jaar uit te voeren maatregelen 13. Opstellen aanbestedingsdocumenten (o.a. programma van eisen) 14. Selectie uitvoerders 15. Uitvoering Gelijktijdig met deze stappen kan duurzaam opgewekte elektriciteit en duurzaam geproduceerd gas worden ingekocht om eerder en voor een groter deel CO2 neutraal te worden. Toelichting stap 7: Aanbevolen wordt om een vaste huurverhoging te hanteren, waarmee de gemeente de investering terug kan verdienen. Er zijn te veel variabelen, welke het energieverbruik beïnvloeden, om een verrekeningsstructuur te hanteren op basis van de werkelijke energiekostenreductie. De huurverhoging kan gerechtvaardigd worden vanwege de reductie op energiekosten en de comfortverbetering welke wordt gerealiseerd. Dit met name vanwege de goede isolatiegraad van de verbeterde panden.

35


Bijlage 1: Maatregelen voor CO2 neutrale gebouwen (met kosten) Dakisolatie

Gevelisolatie

beglazing

Vloerisolatie

Pelletketel

0

0

warmtepomp

Zonnepanelen

Zonnecollector

ventilatie alles

verlichting

0

52440

overige

Totaal


155155

0

0

0

359100

24900

591.595


32923

8625

9400

47430

34560

8200

141.138


30290

37266

44467

76500

40500

5280

234.303

21591

79500

39000

17550

4800

162.441

6799

19170

28755

600

1200

56.524

3027

13590

20385

1000

4500

52.317

Badhuislaan 10b - Bedrijfsverzamelpand De Meent 4a - Peuterspeelzaal De Meent 4b - t Web

9815


6701

47000

70605

101790

278045

42110

140940

162000

0

0

0

0

130000

0


14675

0

18617

0

30000

0

5400


16277

21709

6164

59580

13500


21841

21879

56610

54360

28620


36423

0

10095

0

22950

75000

346950


38855

40930

77060

91080

48600


23602

17797

32400

22950 185000

De Meent 6 - Sportzaal De Meent Dudokpark 1 - Raadhuis Hilversum

0

74000



0

0

0

8630

13537


22565

30628


162.900

0

0

18490

87.182

55000

2300

174.530

0

0

183.310 13000

4300

55000

0

16243

134190

12453

5410


72475

359285


7072

21446

0

0

35000

0

5400

0

0

0

0

0

0

40000

0

39285

0

0


11783

2569

5066

1767

0

0


28321

9628

8650


1234

27185


19737 Totaal

657286

6754

3100

0

530131

839101

21295

394000

117.566

6000

445.250

13440

309.965 96.749

16428

18540

0

9000

5000

79650

403000

1500

28080

0

0

0

121.675

21600

7200

750

233.176

15650

8100

1630

243000

162000

355680

81000

27269


763.185

16400

0


133.306

16500

30000


9000 20800

0

0


0

17500

2741

6655

40230

34560

0

9075

26370

7020

1513911

1889850

0

0

229.000 511.419

43.243 1500

406.500

3807

1.112.247

0

0

68.918

0

4000

83.285

0

0

240000

30.586 121.389

0 30500

0

0

18000

2700

799840

153340

30

47.378 92.367

10087

6.831.444

36


Bijlage 2: Maatregelen met TvT < 10 jaar (met kosten) dakisolatie

gevelisolatie

beglazing

vloerisolatie

warmtepomp

ketel


ventilatie

verlichting

overige

52440


Totaal 52440

8625

8625


0


21591

810


600

35

22401 635

De Meent 4b - t Web

0


300

300


300

300


16500


16500

7416

5000


45

12416 45


0


0


4300


4300

2599

2599


0


9000


21000

K. Onnesweg 2 - Kinderopvang 't Zonnestraaltje Kerkbrink 6 - Museum

8630 22565

5000

14000 21000

16428

25058

30628

750

53943


0


0


0


7072

7072


4000


2560


8908

2741

5301

Sterrenlaan 35 - Woning Zoutmanlaan 3 - De Zoutkeet Totaal

37053

83541

16428

2741

4000

104440

5080

720

9628

30

30

600

600

11910

261193

37


Bijlage 3: Maatregelen met TvT < 10 jaar + uittevoeren conform MJOP (met kosten) dakisolatie

gevelisolatie

beglazing

vloerisolatie

warmtepomp


155155


32923

8625

9400


30290

37266

44467

76500

21591

79500

39000


ventilatie

verlichting

overige

52440

De Meent 4a - Peuterspeelzaal De Meent 4b - t Web

ketel

50.948 188.523 140.091

6799

600

6701

300

1200

8.599

9815

9.815

De Meent 5 - De Kruisdam De Meent 6 - Sportzaal De Meent

101790

42110

7.001 20800


164.700

16500


14675


16277

6164


21841

56610


36423

10095

16.500 18490

5000

45

22.486 46.518

4300 15205


23602

2599

4.300

77060

94.864 23.602


9000


27269


38.165 78.451

Fransiscusweg 6a - Sporthal Kerkelanden Geuzeweg 84 - De Geus

Totaal 207.595

8630

13537


22565


12453

5410


72475

359285


7072

5000

14.000

343000

370.269

16428

30628

38.595 134190

750

188.133 17.863


0 240000

671.760 7.072


4000 11783

2560

5066


28321

8908

8650

720

46.599


1234

6754

30

8.021


2741

4.000


22.150

19737 Totaal

633636

120807

764877

16428

249690

2741

666140

45535

600

20.337

11100

2.510.957

38

Managementrapportage EnergiePrestatieAdviezen gemeente Hilversum

Recommend Documents