OPLEIDING PRAKTIJKDIPLOMA BOEKHOUDEN PDB
BEDRIJFSECONOMIE VOOR PDB Drs. P.F. Pietersen K.P. Pietersen A.P.J. Knijnenburg Drs. H.G. van der Wolk met medewerking van: J. Buist J.S.J. Rost Drs. S. The 4e druk, 1e oplage ISBN: 978 90 6355 295 4
NEDERLANDS ONDERWIJS INSTITUUT BV
DE NOI-METHODE VOOR DE PRAKTIJKDIPLOMA'S BKB, BKC EN PDB De NOI-serie voor de Associatie-examens BKB, BKC en PDB bestaat uit onderstaande acht uitgaven. BKB
BKC
Boekhouden in de praktijk 1 Boekhouden in de praktijk 2
Calculaties in de praktijk 1 Calculaties in de praktijk 2 PDB
Financiële administratie voor PDB Kostprijscalculatie voor PDB Bedrijfseconomie voor PDB Periodeafsluiting voor PDB Examenregeling Het PDB-examen bestaat uit vier onderdelen. Bovenstaande vier PDB-uitgaven sluiten daarbij aan. De examens worden niet alleen afzonderlijk van elkaar geëxamineerd, ook de volgorde waarin ze worden afgelegd is vrij. Voorwaarde voor het verkrijgen van het PDB-diploma is dat tevens de diploma's BKB en BKC zijn behaald.
De Nederlandse Associatie voor Praktijkexamens verklaart dat in het studieboek Bedrijfseconomie voor PDB de module Bedrijfseconomie van het examenprogramma Praktijkdiploma boekhouden (PDB) volledig is verwerkt. De Associatie doet hiermee geen uitspraak over de didactiek en de correcte verwerking van de vakinhoud.
WOORD VOORAF Van de vier hiernaast genoemde onderdelen van de PDB-opleiding ligt bij de onderdelen Financiële administratie en Periodeafsluiting het accent op de boekhoudkundige verwerking van financiële feiten. Bij de onderdelen Kostprijscalculatie en Bedrijfseconomie worden vooral bedrijfseconomische onderwerpen behandeld. Elk hoofdstuk of elke afdeling eindigt met opdrachten om de behandelde stof te verwerken. Ze zijn deels van een * voorzien. Daarbij gaat het om examenopgaven die geselecteerd en/of geschikt gemaakt zijn voor de huidige examens PDB. Deze opdrachten zijn evenals de examens achter in het boek, met toestemming van de Associatie voor Praktijkexamens opgenomen.
Het MBO De Associatie-examens BKB, BKC en PDB worden nu ook binnen het reguliere MBOonderwijs afgenomen. De examens zijn middels een convenant met de Stichting Praktijkleren (SPL) geïntegreerd met het Ecabo-kwalificatiedossier Financiële beroepen. Door een aantal aanvullingen is de PDB-serie nu zowel geschikt voor de Associatieexamens als voor de MBO-opleidingen voor administratie. Daarbij gaat het bij MBOniveau IV om de uitstromen Bedrijfsadministrateur (IV) en Assistent-accountant (IV). Enkele onderdelen van het PDB-programma worden op het MBO niet geëxamineerd. In de leerstof zijn de betreffende onderdelen van een - voorzien. Dat komt voor in de afdelingen 5, 7 en 8. Uitwerkingenboek en lesprogramma Bij dit boek worden geen bijlagen of losse rekeningschema's gebruikt. Antwoorden van de opdrachten zijn leverbaar onder de titel Uitwerkingen Bedrijfseconomie voor PDB, isbn 978 90 6355 3340. In dit uitwerkingenboek is tevens een lesprogramma opgenomen waarin de lesstof is verdeeld over 15 lesweken. De zorgvuldige didactische opbouw maakt de NOI-methode voor PDB zeer geschikt voor zelfstudie. Werkbladen Om tijd te sparen is liniatuur beschikbaar waarop de boekhoudopdrachten en de examens achterin kunnen worden uitgewerkt. Deze werkbladen kunnen gratis worden gedownload vanaf onze site www.noi.nl. Naast de examens achter in het boek, staan in dit werkbladenbestand ook nog geselecteerde en aangepaste examenopdrachten. De antwoorden hiervan zijn in het uitwerkingenboek opgenomen. Ten slotte biedt ook de site van de Associatie voor Praktijkexamens trainingsmogelijkheden in de vorm van (model)examens (www.associatie.nl). De lesstof in dit boek sluit aan op de dagelijkse praktijk van het bedrijfsleven. De opgedane kennis geeft inzicht in de administratieve processen binnen een onderneming.
Bij de 4e druk, 1e oplage In deze herdruk zijn enkele nieuwe onderwerpen opgenomen. Daarbij gaat het om leerstof over leverancierskrediet, cashflow, hefboomwerking, exploitatiebegroting en liquiditeitsbegroting. Tevens werden er op diverse plaatsen in het leerboek en in de uitwerkingen fouten hersteld. Al met al raden wij af de vierde druk naast een voorgaande druk te gebruiken.
•
Voor uw ervaringen en suggesties houden wij ons van harte aanbevolen. Ons adres is: NOI bv, Antwoordnummer 58, 3740 VB BAARN telefoon 035-5416743, fax 035-5417341, e-mail
[email protected] NOI
© Copyright: NOI
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, database, computerbestand, internet of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NOI. Omslagontwerp: Ronald Meij
INHOUD afdeling
1
hoofdstuk
paragraaf
BASISBEREKENINGEN
11
2 3 4 5 6
VERGELIJKINGEN MET ÉÉN ONBEKENDE blz. Rekenen met een formule Het opstellen van een formule Het berekenen van een minimum of een maximum Variabelen links en rechts van het = teken Verhoudingen in een formule Herhalingsronde . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
DIVERSE BEREKENINGEN Uitdrukken in een percentage 2 Machtsverheffen 3 Goederenhandel
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31 2 3 4 5
2 3
VERKOOPPRIJS EN EXPLOITATIEOVERZICHT De nettowinstopslag De brutowinstopslag Bedrijfsresultaat Vermogensvergelijking Opdrachten
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10 10 13 15 18 21 24 27 27 29 29 31 31 34 36 40 41
BEREKENINGEN MET INDEXCIJFERS INDEXCIJFERS Enkelvoudige indexcijfers 2 Samengesteld ongewogen indexcijfers 3 Samengesteld gewogen indexcijfers 4 Opdrachten
11
58 58 - 61 - 62 67
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
INTERESTBEREKENINGEN ENKELVOUDIGE EN SAMENGESTELDE INTEREST Renteformule enkelvoudige interest 2 Onbekenden bij enkelvoudige interestberekening 3 Samengestelde interest 4 Opdrachten
11
. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
EENMALIGE STORTING BIJ S.I. Eindwaarde van een eenmalige storting 2 Contante waarde van een eenmalige storting 3 Opdrachten
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80 80 84 86 87 89 89 92 95
3
3
EINDWAARDE VAN PERIODIEKE STORTINGEN BIJ S.I. 1 Eindwaarde bij een prenumerando rente 2 Eindwaarde bij een postnumerando rente 3 Opdrachten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
CONTANTE WAARDE VAN PERIODIEKE STORTINGEN BIJ S.I. 1 Contante waarde van een prenumerando rente 2 Contante waarde van een postnumerando rente 3 Opdrachten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ANNUÏTEITEN Lineaire lening 2 Annuïteitenlening 3 Opdrachten
51
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
101 102 105 109
-
111 111 113 116 118 118 118 125
AANDELEN EN OBLIGATIES
11 2 3 4 5 6 7 8
21 2 3 4 5
5
-
AANDELEN EN OBLIGATIES Het eigen vermogen van de BV en de NV Reserves Rendement op aandelen Waardebepaling van een onderneming Obligaties Rendement op obligaties Vragen Opdrachten
130 130 133 134 - 136 140 - 143 145 147
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
EMISSIE VAN AANDELEN EN OBLIGATIES Beursnotering Emissie van aandelen Emissie van obligaties Vragen Opdrachten
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
-
162 162 162 165 169 170
KENGETALLEN
11 2 3 4 5 6 7 8
ACTIVITEITSKENGETALLEN Kengetallen Omzetsnelheid van de voorraad Omloopsnelheid van het vermogen Omzet per arbeidskracht Kredietduur debiteuren Kredietduur crediteuren Kosten van leverancierskrediet Vragen en opdrachten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
184 184 185 188 189 191 192 194 195
5 6
21 2 3 4 5 6 7 8
FINANCIËLE KENGETALLEN Liquiditeit Solvabiliteit Cashflow Rentabiliteit Exploitatiebegroting Liquiditeitsbegroting Vragen Opdrachten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PRESENTEREN EN RAPPORTEREN
11 2 3 4 5 6
TABELLEN EN GRAFIEKEN Het lijndiagram Het staafdiagram Cirkeldiagram en beelddiagram Histogram of kolommendiagram Het Z-diagram Extra opdrachten
256 257 263 265 267 - 273 277
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SPREADSHEETS Excel-begrippen 2 Formules en functies 3 Berekeningen met spreadsheets 4 Opdrachten
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
215 215 218 220 221 226 229 231 234
3
ENGELSE TERMINOLOGIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
286 286 288 290 292 296
EXAMENTRAINING PDB
1 2 3
EXAMEN JUNI 2011 (DAGEXAMEN)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
EXAMEN JANUARI 2012 (DAGEXAMEN)
. . . . . . . . . . . . . . . .
EXAMEN JANUARI 2012 (AVONDEXAMEN)
TREFWOORDENREGISTER
. . . . . . . . . .
...............................................................
300 305 310
315
