Bedrijf in beeld t Hoogeveld

Bedrijf in beeld ‘t Hoogeveld

Thema VLEES

11

No.

11/2013

Een uitgave van Van Westering Groep bv Losse verkoop € 7,99

www.ekoland.nl

Cor van der Weele: “Kweekvlees stemt tot nadenken.”

Van Oers ziet graag met eigen ogen waar het vee vandaan komt

Afzet groeit maar biologisch vlees blijft duur

Weten wat er in uw sector speelt

met één druk op de knop.

De Rabo Kennis App: actuele kennis direct beschikbaar. Op de hoogte blijven van ontwikkelingen in uw sector is nu wel erg eenvoudig. Met de Rabo Kennis App heeft u relevante kennis snel bij de hand om uw visie te bepalen en te anticiperen op economische ontwikkelingen in uw branche.

Download nu de Rabo Kennis App via rabobank.nl/kennis Samen sterker.

EKOLAND

november  |  nummer 11 – 2013

14

Met raszuivere Limousin zoogkoeien biedt ’t Hoogeveld smaakvol kwaliteitsvlees.

bedrijf in beeld

Kampioenskoe op ‘t Hoogeveld Aan de zuidwestkant van de stad Groningen ligt het nieuwe natuurgebied de Onlanden. Dit veenweidelandschap wordt beheerd door Kijkboerderij ’t Hoogeveld, een succesvolle samenwerking tussen veehouders Sytze en Alma van der Goot, hun zakenpartners Cor en Wicoja Buist en Natuur­ monumenten.

8

12

Handel en Afzet

Ik zie graag met eigen ogen waar het vee vandaan komt Henk van Oers kun je met recht een pionier van het biovlees noemen. Na jaren bij de Groene Weg begon hij in 2006 Deli Harmony. Het bedrijf maakt biologische vlees­waren en worstsoorten van het hoogste niveau.

Inhoud

INTERVIEW

Kweekvlees stemt tot nadenken

Thema VLEES

HANDEL EN AFZET

innovatie UPDATE

LANDBOUW

Henk van Oers, 35 jaar 8  ondernemer Ik zie graag met eigen ogen waar het vee vandaan komt.

20 Boer, slager, grossier en marketeer  Pionier van biologische kalvermesterij blijft het goed doen.

24 Graslandverjonging loont Duurzaam grasland is de basis onder het rundveebedrijf van de toekomst.

INTERVIEW

BEDRIJFSVOERING

BEDRIJFSVOERING

12 Kweekvlees stemt tot nadenken  Prof Cor van der Weele: “Alle mogelijkheden openhouden”.

bedrijf in beeld

14 Kampioenskoe op ‘t Hoogeveld  Samenwerking veehouder en Natuurmonumenten op grote schaal.

INTERNATIONAAL

18 E en bloedsomloop van organische stof Joel Salatin heeft een vernieuwende manier van boeren gevonden met een unieke rol voor koeien, varkens en kippen. EKOLAND | november – 2013

 ude garde - Nieuwe garde 22 O In deze rubriek brengen we ver­ leden, heden en toekomst samen. Deel 17 - Adrianahoeve Civiel ingenieur werd biologisch boer.

vaste Rubrieken Editoriaal Landbouwberichten Marktberichten Biohuis update Trekkers

5 6 28 29 34

Wordt vervolgd 26  Bedrijfscontinuïteit in de ­biologische landbouw. Deel 29 - Groeien met Community Supported Agriculture

Handel & afzet

31 Afzet groeit maar biologisch vlees blijft duur  Biologisch vlees is een nicheproduct en zal dat blijven.

OP DE cover: Sytze en Alma van der Goot FOTO: Dick Boschloo

3

voor woord

Vlees of geest? Vlees heeft een steeds slechter imago. Niet alleen vanwege alle schandalen van paard in rundvlees, wel of niet gesjoemel met het Beter Leven keurmerk, of het feit dat er in de meeste ossenstaartsoep geen ossenstaarten zitten. Nee, vlees eten wordt steeds meer iets voor losers, voor mensen die niet weten wat er aan de hand is in de veehouderij. Biologisch vlees heeft nog steeds een goed imago, de consumptie daarvan stijgt! Maar er ligt een gewichtige kaper op de loer. Tweederde van de Nederlanders (63%) is vóór de productie van kweekvlees. Daarom wordt de introductie van kweekvlees heel serieus genomen. Het moet het goede imago, dat het nu heeft, behouden. Wageningen Universiteit en de Universiteit van Utrecht doen samen onderzoek naar kweekvlees. Ik sprak met professor humanistische wijsbegeerte, Cor van der Weele, over kweekvlees. Zij bestudeert de reactie en de associaties van gewone burgers op en met kweekvlees. De onderzoekers willen voorkomen dat er een patstelling ontstaat als kweekvlees over pakweg 10 jaar rijp is voor marktintroductie. Die patstelling is wel ontstaan bij de introductie van genetisch gemodificeerde organismen. Wat de reden is om

zo’n patstelling te voorkomen laat zich gemakkelijk raden: een heilig geloof in technologie en de druk van de investeerders die hun geld, met rente, terug willen zien. De grote, altijd geldende legitimatie, dat ‘De wereld gevoed moet worden’ wordt er steevast bijgehaald. Ik geloof daar geen snars van. Gmo-landbouw en niet gmo-landbouw kan niet naast elkaar bestaan. Dat co-existeert niet. Hetzelfde geldt voor mijn gevoel ook voor kweekvlees en biologisch vlees, dat zijn twee visies die elkaar niet verdragen, hoe milieu en diervriendelijk kweekvlees ook is. Je haalt, in plaats van genen, nu stamcellen uit hun context en zet die in een petri-schaaltje en gaat ze opblazen tot spierklompen. Geen gemanipuleer met genen maar met stamcellen. Als je vindt dat technologie de belangrijkste redder in de nood is om de wereld te voeden, wat voor wereld en mensbeeld heb je dan? De geest hoort toch altijd sterker te zijn dan het vlees, in ieder geval kweekvlees of vervallen we ook hier in ‘Erst das Fressen dann die Moral?’

Kees van Veluw hoofdredacteur

colofon ISSN: 0926-9142

Uitgever Jaap van Westering

Hoofdredacteur Kees van Veluw

Eindredactie Bernard Faber

Redactie Maria van Boxtel Eline de Bot Harm Brinks Leen Janmaat

Bladmanager Annemieke Praamstra

33ste jaargang nr 11

Vormgeving

Advertentieacquisitie

Abonnementen

Vilarrica bv Baarn

Van Westering Groep bv, Baarn T 035-8873531 E [email protected]

Ekoland verschijnt 11x per jaar. Een jaarabonnement kan elke maand ingaan en kost € 84,99 (NL) inclusief BTW. Het abonnement wordt s­ tilzwijgend verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van het lopende abonnements­ jaar schriftelijk (bv via een formulier op de website) wordt opgezegd. Indien niet anders is overeen­gekomen wordt jaarlijks een acceptgiro ter beta­ling van het ­abonnementsgeld toegezonden. Adreswijzigingen s.v.p. vijf weken van te­voren schriftelijk opgeven aan de abonne­men­ten­ad­ministratie o.v.v. het oude adres (via de adresdrager of www.ekoland.nl, zie abonnee service).

Aan dit nummer werkten mee Diana Beekvelt, Dick Boschloo, Eline de Bot, Maria van Boxtel, Harm Brinks, Emiel Elferink, Bernard Faber, Kees Hagendijk, Matthijs de Kruijff, Kees van Veluw, Fransjan de Waard

Redactie-adres Postbus 696, 3740 AP Baarn T 035-8873531 E [email protected]

Druk Drukkerij Veldhuis Media Raalte

www.ekoland.nl EKOLAND | november – 2013

Abonnementen­administratie Van Westering Groep bv Postbus 696, 3740 AP Baarn T 035-8873531 E [email protected] ©2013. Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen en/of ­illustraties is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie noch de uitgever aanvaardt enige verantwoor­delijkheid voor schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan na gebruikmaking van gegevens uit dit blad.

Ekoland is een uitgave van Van Westering Groep bv @vakbladekoland

Los nummer € 7,99 Het volgende nummer van Ekoland verschijnt op 23 december 2013

5

Natuurvlees Coöperatie Nederland opgericht Op 3 juli zijn de Natuurvlees Coöperatie Nederland (NCN) en de Natuurvlees Nederland B.V. opgericht. De NCN is een coöperatie van én voor natuurbeheerders. De NCN heeft tot doel om op landelijk niveau te komen tot een bundeling van aanvoer, verwerking en afzet van natuurvlees en deze op een economisch én ecologisch duurzame wijze vorm te geven, met borging van dierenwelzijn en milieu. Leden van de NCN zijn eigenaar van gehouden vee of in het wild voorkomende dieren én zijn eigenaar, pachter of erfpachter van natuurgebieden. Een vast deel van de meerwaarde per kilogram vloeit middels een fonds voor natuurontwikkeling direct terug naar de natuurgebieden.

Vandana Shiva Internationaal Ambassadeur Save Our Soils

Vandana Shiva is de nieuwe internationale ambassadeur van Save Our Soils. De bekende Indiase voorvechtster van vrouwenen boerenrechten en winnares van de alternatieve Nobelprijs in 1993, heeft 28 oktober tijdens de Global Soil Week in Berlijn een guerrilla farming-actie uitgevoerd met Volkert Engelsman, directeur van Nature & More en initiator van Save Our Soils. Samen met Klaus Töpfer, Duits kopstuk op het gebied van duurzaamheid, plantten de twee zaden en groene kool op straat, na het verwijderen van enkele trottoir-

6

In de startfase ligt de nadruk op runderen uit natuurgebieden. Dit wordt in de toekomst uitgebreid met andere diersoorten zoals schapen, paarden, ganzen, etc. Natuurvlees Nederland b.v. is onlangs gestart met de aankoop van runderen. In de provincies Noord Brabant, Limburg en Friesland worden pilotprojecten uitgevoerd om het model van de NCN in een regionale context verder uit te werken. Uitgebreide informatie over de NCN en o.a. aanmeldings­ formulieren voor lidmaatschap en levering van vee zijn te vinden op www.natuurvlees-nederland.nl.

tegels. Engelsman legt uit wat het doel is van de campagne Save Our Soils die tot 2015 duurt: “In de campagne werken bedrijven en NGO’s samen met supermarkten om zoveel mogelijk mensen bewust te maken van het feit dat biologische landbouw een bewezen oplossing voor het bodemprobleem is. Shiva vertelt: “Ik word graag ambassadeur van Save Our Soils. Het verlies van vruchtbare bodems gaat de mensheid aan, maar zuidelijke landen lijden er het meest onder. Consumenten kunnen biologische boeren helpen om bodems te redden door te kiezen voor biologisch.” Meer info: www.saveoursoils.com; www.glo­ balsoilweek.org; www.natureandmore.com

Bloemkoolrassen Biologisch Zaadbedrijf Vitalis heeft twee nieuwe bloemkoolrassen vernoemd naar zowel oprichter van Vitalis Jan Velema, en expert op het gebied van biologische plantenveredeling Edith Lammerts van Bueren. Voor de Vitalis Open Dagen waren beide rassen naast elkaar geplant en

tegenwoordig ook veel soorten verse kruiden, druiven, tomaten, paprika’s. Uit de contacten die Verbos inmiddels heeft opgebouwd met de Palestijnse bedrijven, blijkt dat deze bedrijven ondernemersgezind zijn en duidelijke plannen voor de toekomst hebben. Ook blijkt dat in de agrarische sector er sprake konden beide ‘geestelijke kruisingsouders van de biologische veredeling’ voor hun rassen gefotografeerd worden

Biologisch boeren uit Palestina Eind oktober vond een inkomende missie plaats van een aantal Palestijnse agrarische ondernemers naar Nederland. Verbos Business Development organiseerde B2B ontmoetingen tussen deze Palestijnse bedrijven en Nederlandse bedrijven. De bedrijven zijn allen gevestigd op de Westbank, het gebied rond de Jordaan Vallei wat het oudste agrarische gebied ter wereld is. Van oudsher worden onder meer olijven en dadels geteeld, en

is van een goede samenwerking tussen Palestijnse en Israëlitische ondernemers, bijvoorbeeld op het gebied van logistiek. Verbos is voor deze inkomende missie op zoek naar importeurs, groothandelaren, die geïnteresseerd zijn in de volgende biologische producten: dadels, olijven en olijfolie. Eventueel ook knoflook en honing. www.verbos.nl.

november – 2013 | EKOLAND

landbouwberichten

App voor boeren om vogelnesten te signaleren

Texels boeren hebben in samenwerking met Landschapsbeheer Nederland en Veelzijdig Boerenland een app ontwikkeld die tijdens het werk van de boer uitleest waar de nesten van weide- en akkervogels zich bevinden. De nesten worden normaal met stokken gemarkeerd door vrijwilligers, maar dat valt voor de agrariër niet altijd op. Met de app is heel goed te zien waar de vogelnesten precies liggen. Sinds half oktober is de app bij een 30-

tal boeren op Texel in gebruik. Zij krijgen op hun tablet of smartphone een signaal als ze in de buurt van een vogelnest komen en met het voertuig of machine kunnen uitwijken. De gegevens worden door de app uit de database van Landschapsbeheer Nederland gehaald. De locatiegegevens die daar instaan worden door vrijwilligers en boeren met de juiste GPS-coördinaten aangevuld. De app is voor zowel IOS als Android beschikbaar.

Heel de Wereld. Jelleke de Nooy laat in haar nieuwe boek ‘Heel de Wereld’ zien hoe door de gevestigde landbouw de landbouw-ecosystemen uit de bocht zijn gevlogen, ten koste van mensen en milieu. De Wetenschappelijke Raad voor Integrale Landbouw en Voedsel noemt dat de ‘georganiseerde onverantwoordelijkheid”. Ook

neemt het boek de lezer mee in verschillende manieren van kijken en leven, en houdingen ten opzichte van de natuur. Heel de Wereld gaat in op de relatie met ons voedsel en de productiesystemen die dat voedsel voortbrengen, lokaal en mondiaal, en de weg naar agro-ecologische landbouw waarop we ons momenteel bevinden.

succesvol. Uit de proeven is gebleken dat de inzet van Japanse kwartels goede resultaten geeft. Er dient echter een voldoende grote hoeveelheid ingezet te worden omdat het kleine diertjes zijn met een beperkte voedingscapaciteit. Uit de praktijk blijkt ook dat een combinatie van Japanse kwartels, maneganzen en even­

Het boek is te bestellen bij Uitgeverij Jan van Arkel via www.janvanarkel.nl.

Pluimvee bestrijdt onkruid in biologische kasteelt Het Belgische proefcentrum voor Groenteteelt, PCG, heeft de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar verschillende methodes van biologische onkruidbeheersing en bestrijding in verwarmde kassen en koepels, tijdens een teelt of tussen twee teelten door. In een verwarmde kas met vruchtgroenten blijkt de inzet van pluimvee

tueel zijdehoeders goed werk leveren in het schoonhouden van de kas. De dieren moeten bijgevoerd wel worden. Meer informatie over het onderzoek op www.ccbt.be/?q=node/280.

Advertenties

Efibia Development B.V. zoekt per direct

ALLROUND GROENTETELER (M/V)

@vakbladekoland

Voor haar kas en stuk land(totaal 3 hectare) in Almere Wij zijn op zoek een persoon (m/v) die de teelt in de kas kan leiden en uitvoeren. Het grootste deel van de teelt zal normale productie zijn en een deel zal tbv onderzoek zijn. Ook zal er enige vorm van zaadveredeling aan te pas komen. Profiel allround groenteteler: • • • •

Aantoonbare ervaring in een soortgelijke functie (minimaal HBO niveau) Ervaring met biologisch telen en bekend met zaadveredeling Zelfstandig, enthousiast, ambitieus, en flexibel Sterk verantwoordelijkheidsgevoel, ondernemend, leergierig, en creatief

Functie allround groenteteler:

Ekoland is er altijd, overal, al 33 jaar! Onafhankelijk, kritisch en betrokken. € 84,99 - Tijdschrift abonnement, € 49,99 - iPad abonnement

www.ekoland.nl

• Verantwoordelijk voor het teeltproces waaronder het onderhouden van het kasklimaat, de waterhuishouding en natuurlijke bemesting. • U bent ook zelf werkzaam in de kas en adviseert de directie wanneer er extra mankracht nodig is. • Nauwe en goede communicatie met het laboratorium van ViaLight. • Tot slot houdt u onder andere registraties bij met betrekking tot de teelt, energiebeheer, proeven en denkt u mee over nieuwe teelttechnieken. Efibia Development B.V. biedt: Een uitdagende functie ter ondersteuning van een onderzoeksbedrijf waar gebruik wordt gemaakt van geavanceerde analyse technieken tbv van kwaliteitsbepaling van gewassen. Naast een dynamische baan, waarin geen dag hetzelfde is, bieden wij een informele werksfeer, ruimte voor ontwikkeling en creativiteit. Ook is er de mogelijkheid om in het aangrenzende woonhuis te wonen. Sollicitaties richten aan: [email protected], of bel: 085 489 5844.

Geslaagde bijeenkomsten kennisnetwerk Biologische Landbouw Op 3 oktober en op 15 oktober jl. vonden de eerste twee bijeenkomsten kennisnetwerk Biologische Landbouw plaats .

voor zaadbedrijven wordt rondgestuurd naar de betreffende ondernemers. De vragenlijst voor telers downloaden via www.bionext.nl/zakelijk/biologisch-zaad-enuitgangsmateriaal-evaluatie-nationaal-stimule­ ringsbeleid

Druiventeler meervoudig bekroond

De Nederlandse overheid is tien jaar geleden gestart met een nationale annex, een lijst voor biologisch zaad en uitgangs­ materiaal, om het gebruik van biologisch zaad en uitgangsmateriaal te bevorderen. Maar draagt dit beleid nog bij aan het doel of is aanpassing nodig? Om daar een antwoord op te geven, wil Bionext van zoveel mogelijk telers en zaadfirma’s weten hoeveel uitgangsmateriaal ze nu gebruiken, waar ze problemen zien en of er mogelijkheden voor verbetering zijn. Om zoveel mogelijk gegevens en meningen te verzamelen is een vragenlijst gemaakt voor telers en voor zaadbedrijven. De vragenlijst 8

De Zuid-Afrikaanse Nature & More druiven- en blauwe bessenteler Warren Bam heeft 31 oktober een nieuwe Toyota Hilux gewonnen als ‘New Harvest Farmer of the Year’. De prijs werd uitgereikt tijdens een gala-avond in Johannesburg, Zuid-Afrika. Warren Bam, afkomstig uit een zwart gezin van eenvoudige afkomst, kreeg de prijs voor zijn indrukwekkende prestatie als boer en bedrijfsleider van het biologische landbouwbedrijf Lushof in de provincie West-Kaap. Warren Bam geeft hier leiding aan 500 medewerkers. Bam werd onder andere geroemd om zijn feilloze financiële overzicht. Volgens de woordvoerder van de jury heeft Bam zichzelf bewezen als een van de beste biologische druiventelers ter wereld. Eerder

blijkt dat op biologisch beheerde bodems gemiddeld 492 kilo CO2 per hectare uitgestoten wordt. Dit is lager dan van niet-biologisch beheerde bodems. De lagere lachgasemissies zijn het gevolg van de lagere opbrengstniveaus in de bio-landbouw, de betere bodemkwaliteit en de lagere hoeveelheden stikstofmeststoffen die worden toegepast. In dit

in september won Warren Bam ook al de ‘New Comer of the Year’ award tijdens het jaarlijkse Fruit Industry Gala. Nature & More werkt al jaren samen met Warren Bam. Foto Hohenheim

Evaluatie nationaal stimuleringsbeleid

door uien te drogen op zeer hoge temperatuur. De tweede bijeenkomst in Erichem op 15 oktober ging over pompoenen en werd bezocht door 42 mensen. Aan bod kwamen onder meer de teelt van pompoen door Christoffel den Herder van DLV plant, wondheling en bewaringsaspecten van pompoen door Johan Nijssen van Agrofocus en pompoenrassen door de Bolster. Beide avonden gaven aanleiding tot veel onderlinge discussie, wat het doel is van het kennisnetwerk.

Foto Nature & More

De deelnemers van de eerste twee bijeenkomsten waren enthousiast. Het door henzelf gefinancierde kennisnetwerk Biologische Landbouw lijkt te voorzien in een behoefte nadat alle gesubsidieerde projecten zijn weggevallen. Een kleine

70 ondernemers hebben zich ondertussen al aangemeld als deelnemer. Op 3 oktober vond in Biddinghuizen de eerste bijeenkomst plaats met als thema ‘Koprot in de teelt en bewaring van biologische zaaiuien’ op het biologische uien sorteerbedrijf van Guido Aaldering. Jan Salomons van DLV Plant gaf een presentatie over het ontstaan van koprot en mogelijke maatregelen en Harrie Versluis van DLV Bouw vertelde over de technische mogelijkheden om groei van koprotschimmels te remmen

Biologisch gaat klimaatverandering tegen FiBL en de universiteit van Hohenheim hebben 19 vergelijkbare studies geanalyseerd en zijn tot de conclusie gekomen dat biologisch bewerkt land minder lachgas uitstoot en grotere hoeveelheden methaan uit de atmosfeer opneemt dan gangbare landbouw. Op deze manier draagt biologische landbouw bij aan het tegengaan van klimaatverandering. Uit de analyse

onderzoek is overigens geen rekening gehouden met emissies die voortvloeien uit bijvoorbeeld de productie van meststoffen of het beheer van boerderij-afval. De resultaten van deze analyse zijn gepubliceerd in de online versie van het ‘Science of the Total Environment journal’. Een kopie van de studie kan aangevraagd worden via andreas.gattinger(at)fibl.org.

november – 2013 | EKOLAND

handel & Afzet

Henk van Oers, bijna 35 jaar ondernemer:

“Ik zie graag met eigen ogen waar het vee vandaan komt”

Henk van Oers kun je met recht een pionier van het biovlees noemen. Het was hard werken en dat is het eigenlijk nog steeds. Na jaren bij de Groene Weg begon hij in 2006 weer iets nieuws: Deli Harmony. Het bedrijf wil biologische vleeswaren en worstsoorten maken die qua smaak en uitstraling van het hoogste niveau zijn. Sinds kort te koop onder de naam St. Hendrick. Tekst Kees Hagendijk | Foto´s Van Oers EKOLAND | november – 2013

“I

k zat op de slagersvakschool bij Peter de Ruiter in Utrecht. Eind jaren zeventig was er ook volop discussie over intensivering en schaalvergroting van de landbouw. Als boer kon je alleen geld van de bank krijgen als je investeerde in schaalvergroting. Het was de tijd dat de zeugen werden aangebonden en de boer een gulden meer beloofd werd als hij de staart van de biggen afknipte. Wij bezochten toen wat biologische rundveebedrijven en als boerenzoon vond ik dat een mooie manier van boeren. Mijn indruk was: zo hoort het eigenlijk te gaan. Nu was er begin jaren tachtig al wel biologische zuivel, agf en brood, maar nog geen vlees. En daar zijn wij dan maar mee begonnen.” 9

Henk van Oers kijkt met merkbaar plezier terug op die pioniersjaren. Ook al was het hard werken geblazen. Alles moest van de grond af ontwikkeld worden. De praktijk was toen nog dat biologisch melkvee, lammeren en legkippen bij de gangbare slacht werden afgezet. Daar konden Van Oers en De Ruiter een greep uit doen. Afhankelijk van de locatie van de boer ging het gekochte vee naar een slachterij in Zaltbommel of een in Purmerend. In Limmen werd varkenshouder Arie Mooij gevonden die zijn beesten zuivelrestanten van de tegenovergelegen biologische zuivelfabriek voerde. “Daar zijn we mee gaan praten. Om biologisch te worden, hoefde er alleen nog iets aan het krachtvoer te gebeuren. We konden een speciale bio-brok laten maken. Zo kregen wij ons biologisch varkensvlees.” In 1981 openden de twee compagnons (Van Oers was toen 21) hun eerste slagerij aan de Juliusstraat in Utrecht. Van maandag tot en met woensdag werd er vlees verwerkt en verpakt voor levering aan natuurvoedingswinkels. “Op donderdag gingen de lamellen open, schoven we een toonbank naar voren en dan waren we tot en met zaterdag een winkel. Bordje op de deur: biologische slagerij. Het was een heel gevecht. We stonden zelf nog kippen uit te benen.” Na twee jaar verhuisde de slagerijwinkel naar de Biltstraat. De vleesverwerking werd ondergebracht in een bedrijfspand in Schagen. “Daar konden we zelf slachten en worst maken. Noem het onze vleescentrale. Daar was ook een winkel bij, zodat we er ineens twee hadden. Overigens was de verhuizing naar Schagen voor mij een emigratie. Ik ben afkomstig uit Alem bij Zaltbommel en nu belandde ik helemaal in Noord-Holland. Uit oogpunt van detailhandel zaten we daar decentraal, maar het pand paste in onze portemonnee. Voor de aanvoer van de beesten zaten we in Noord-Holland en nabij Friesland op een redelijk gunstige plek.”

ducten. In Denemarken en Duitsland grondstoffen voor de worstmakerij, aan de Belgische Delhaizes supermarkten voorverpakt vlees, aan het Engelse Sainsbury´s technische delen, met name voorstukken met zwoerd en grote hammen.”

“Sleutel­ woorden zijn wat mij betreft kwaliteit, smaak, lekker, eerlijk, en vierkants­ verwaar­ ding van het kostbare biovarken.”

De bio-vleessector werd na jaren van gestage groei eind jaren negentig flink medegetroffen door achtereenvolgens varkenspest en gekkekoeienziekte binnen de gangbare veehouderij. “Toen zijn we flink gemangeld. Het was in onze sector allemaal nog heel dun. Het heeft wel even geduurd voordat de balans tussen aanbod en vraag weer was hersteld. En op het moment dat we weer mochten exporteren, was een deel van onze buitenlandse klanten al met binnenlandse leveranciers in zee gegaan.” Van Oers kocht het slachtvee allemaal op de boer, zoals het jargon luidt. Veelal op basis van een plan en afspraken tijdens een gesprek aan de keukentafel. De oprichting van de Vereniging van biologische varkenshouders bracht daarin verbetering. “Het was en is altijd een kwestie van kunst- en vliegwerk om aanbod en vraag in balans te krijgen. Aan de andere kant, als het op was, was het op, zo was het ook wel weer. ” Ook de bio-varkenshouderij heeft te maken met een varkenscyclus. “En daarbij duurt de periode van overschot altijd langer dan de periode van tekort. In een situatie van een tekort kan er binnen een jaar of twee weer een overschot zijn. De markt voor bio-vlees blijft dan wel gestaag groeien, maar de aanbodkant is moeilijk te sturen. In een tekortsituatie startten veel nieuwe varkensboeren. Alleen duurt het twee à drie jaar voor ze varkens kunnen aanbieden. Dan kan de situatie weer heel anders zijn.”

In de loop van jaren kwamen er steeds meer Groene Weg slagerijen bij. Uiteindelijk vrijwel allemaal volgens de franchiseformule. In de periode 1995-2000 werd de piek van 25 slagerijen bereikt. Intussen had de ‘vleescentrale’ een nieuw gebouwd bedrijfspand betrokken in Hedel. Van Oers was terug in zijn geboortestreek. “In Hedel konden we weer een slag groter werken dan in Schagen. We werden ook een EEG-waardig bedrijf waardoor we export erbij konden gaan doen.” Nieuwe afzetmarkten voor voornamelijk varkensvlees werden gevonden in Denemarken, Duitsland, België en Engeland. “Per land leverden we verschillende pro10

november – 2013 | EKOLAND

handel & Afzet

Nee, een volledig vrije markt werkt niet voor de biovleesbranche. “Je hebt een keten nodig. Als je geen afspraken over afzet hebt, qua aantallen en prijs, en je moet je biologische varkens leveren voor een gangbare prijs, houd je dat niet lang vol. Zonder leverings- en prijsafspraak is het risico voor een bio-veehouder erg groot. Het gaat overigens niet om contracten voor tien jaar of zoiets, maar gewoon om afspraken. En afspraken kun je aanpassen als de markt daar aanleiding toe geeft. In de tijd van De Groene Weg maakten we de afspraak dat bij een teruglopende markt de laatst toegetreden boer als eerste stopt met het voeren van bio-voer om de varkens eventueel gangbaar af te kunnen zetten. Dit hebben we trouwens nooit in praktijk hoeven brengen.” Even terug naar de geschiedenis. In 2001 verkocht Peter de Ruiter zijn aandelen in De Groene Weg aan het toenmalige Dumeco. Later werd dat Vion. In 2005 liet ook Van Oers zich uitkopen. Door de groei van het bedrijf werd de locatie Hedel te klein. Het management koos een nieuwe locatie in Groenlo. “Dat was voor mij het goede moment om uit het bedrijf te stappen. Na Schagen zag ik een nieuwe emigratie niet zitten.” Nadat hij een jaar concurrentiebeding had uitgezeten, startte Van Oers op 2 januari 2006 zijn nieuwe bedrijf Deli Harmony op de oude locatie in Hedel. Hierin kon hij zijn schat aan ervaring en vooral zijn eigen ideeën over biologische vleeswaren kwijt. “Sleutelwoorden wat mij betreft zijn kwaliteit, smaak, lekker, eerlijk, en vierkantsverwaarding van het kostbare bio-varken.”

“Het was en is altijd een kwestie van kunst- en vliegwerk om aanbod en vraag in balans te krijgen.” Dankzij het beperkt toestaan van nitriet voor biovlees (sinds 2001) kwam de slager in Van Oers weer meer aan zijn trekken. Nitriet is belangrijk voor kleur en structuur van vleeswaren. “Boterhammenworst bijvoorbeeld ziet er zonder echt niet goed uit. Mijn slagerhart huilde wel eens.” Naast de levering aan supermarkten, die eigen merken voeren, introduceerde Deli Harmony het eigen merk St. Hendrick. “Dit staat voor biologisch vers vlees, vleeswaren en worstsoorten die qua smaak, uitstraling en verpakking van het hoogste niveau zijn.” Van Oers koopt slachtvee als vanouds op de boer. “Ik wil geen pallet met certificaat, ik zie graag met eigen ogen waar het vee vandaan komt.” Zelf vee vervoeren EKOLAND | november – 2013

“Mijn slagershart huilde wel eens”

en slachten is er niet meer bij. “Dat is gewoon te duur.” Transport en slacht is uitbesteed bij Westfort in Gorinchem. Onderdeel van het gangbare bedrijf Lunenburg Vlees (momenteel in fusie met Egbert Kruiswijk Vleesproducten). Dat sinds drie jaar een belang heeft in Deli Harmony. “Met de toetreding van Lunenburg/ Kruiswijk heb ik partners gevonden die mee helpen om het bedrijf neer te zetten en toekomst te geven. Kennis, kunde en financiële slagkracht zijn in deze tijd van cruciaal belang.” Henk van Oers blijft een ondernemer. Die stoot ook wel eens zijn hoofd. Zoals onlangs met een nieuw opgezette Demeter-productlijn onder het merk St. Hendrick. “Het was een bescheiden lijn met rundersalami, gebraden gehakt, rookworst en knakworstjes. Vleeswaren die er zonder nitriet goed uitzien. Dat vind ik wel belangrijk. Maar de biologische groothandels zeiden: Wij vragen ons af of de consument hier wel op zit te wachten. Als ik dan winkeliers spreek die hier wel enthousiast op reageren, verdient de introductie van Demeter vleeswaren een nieuwe kans. Dat gaat gebeuren op de Biovak 2014 te Zwolle.” Meer informatie: www.deliharmony.nl en www.sthendrick.nl

11

Google oprichter Sergey Brin stak € 700.000 in het ontwikkelen van een kweekhamburger. Met veel mediabombarie presenteerde Mark Post, hoogleraar aan de Maastrichtse Universiteit, in augustus 2013 de eerste kweek-stamcel-burger. De reactie van vegetarische slager Jaap Korteweg “Kweekvlees is achterhaald, wij zijn met onze vegetarische producten al veel verder.” Hoogleraar humanistische wijsbegeerte Cor van der Weele, stelt: “Laten we alle mogelijkheden open houden. Kweekvlees leidt in iedere geval tot veel discussie en bewustwording, dat is een groot voordeel!” Tekst Kees van Veluw

Professor Cor van der Weele: “Alle mogelijkheden open houden”

Kweekvlees stemt tot nadenken

D

e Universiteiten van Utrecht en Wageningen voeren samen een onderzoeksproject uit over zowel de technische ontwikkeling als de maatschappelijke en ethische aspecten van kweekvlees. Dat laatste onderzoek wordt uitgevoerd door Cor van der Weele: “Ik vind kweekvlees onderzoek een goed idee en we staan nog maar helemaal aan het begin, het kan nog alle kanten op. Het is ook niet een zaak van kweekvlees of echt vlees eten of vegetariër worden of insecten eten of alleen maar biologisch vlees. Het kan allemaal naast elkaar bestaan. Kweekvlees is een efficiënte manier van vleesproductie en zou de bio-industrie overbodig kunnen maken. Feit is dat de vleesconsumptie zal blijven stijgen, ook al komen er meer vegetariërs (of humanisten KvV) bij. Het aantal vegetariërs stijgt niet erg, zelfs niet in Nederland. Mondiaal gezien stijgt de vleesconsumptie gigantisch. We moeten dus wel een oplossing vinden, je kunt het niet negeren!”

12

In workshops met ‘gewone consumenten’ heeft Van der Weele intensief gediscussieerd over de volgende toekomstscenario’s: • Op een stads- of biologische boerderij dieren houden die af en toe leverancier zijn van stamcellen die in een nabijgelegen klein fabriekje opgekweekt worden tot lokale kweekvleessoorten; • Op zijn Mark Posts, op grote schaal in fabrieken kweekvlees produceren met zeer efficiënte, diervriendelijke en waterbesparende techniek (zie kader) • Op je keukenaanrecht met een 3D-printer kweekvlees printen voor eigen gebruik Van der Weele: “De jongeren in de workshops zijn heel pragmatisch: als het goed smaakt en als het ook nog te betalen is, is het tweede scenario een goede optie! Oudere workshopdeelnemers reageerden heel anders, zij zagen kansen voor alle mogelijkheden en gingen meedenken over hoe je dit soort vlees in de markt kan november – 2013 | EKOLAND

interview

De potentiële milieu-en welzijnsvoordelen van kweekvlees De voordelen van kweekvlees hebben rechtstreeks te maken met de grote nadelen van ‘gewoon’ vlees, dat ten koste gaat van dieren en van duurzaamheid. In het ideale geval zijn voor kweekvlees alleen wat dierlijke cellen nodig, geen hele dieren. Het is niet ondenkbaar dat het in de toekomst zal lukken die cellen te voeden met algen. In dat geval is er grote milieuwinst te verwachten. Een voorlopige levenscyclusanalyse leverde de schatting op dat er dan voor kweekvlees zo’n 55 % minder energie nodig is dan voor rundvlees, dat er in de orde van 90 % minder broeikasgassen en waterverbruik bij horen, en zelfs 99% minder landgebruik (zie grafiek).

“Jongeren zijn heel pragmatisch: als het goed smaakt en ook nog te betalen is, is kweekvlees uit de fabriek een goede optie!”

zetten. Zij zagen wel voordelen van kweekvlees vooral omdat gewoon gangbaar vlees een slecht imago heeft. Vroeger was margarine ook een vreemd nieuw product maar dat werd al snel geaccepteerd! Vooral als je de eerste optie goed uitvoert: biologische stamcelmoederdieren en op kleine schaal kweekvlees produceren lijkt dat heel huiselijk en hoeft het helemaal niet vervreemdend te werken!” Op de vraag waar ze zelf voor kiest, kweekvlees of biologisch vlees, is het even stil. Dan zegt ze: “Ik zou denk ik de ene dag vegetarisch eten, de volgende dag biologisch en de derde dag een kweekburger, ik denk niet in termen van of/of, veel meer in en/en. Ik denk wel dat biologisch vlees een veel grotere diversiteit aan smaken en soorten zal houden dan kweekvlees voorDe milieuvoordelen van kweekvlees geteeld op algen

Bron: H. L. Tuomisto and M.J. Teixeira de Mattos. 2011. Environmental Impacts of Cultured Meat. Environmental Science and Technology, 2011, 45, pp 6117-6123

EKOLAND | november – 2013

“Ik zou de ene dag vegetarisch eten, de volgende dag biologisch en de derde dag een kweekburger.” lopig kan krijgen.” Maar hoe past kweekvlees dan in haar humanistische levensvisie? Humanisme is toch ‘Leven voor de Dood’? Stamcellen zijn in feite gereduceerde dieren die in een petrischaaltje worden opgekweekt tot nepvlees. Is dat een echt leven? Van der Weele: : “De cellen zijn levend, maar de weefsels hebben geen zenuwstelsel en geen pijn of andere emoties. Het voordeel van kweekvlees ligt bij de gevolgen voor dieren: als we minder vlees van dieren eten, is er meer ruimte om die dieren een goed leven te geven.” Een interessante bijvangst van de kweekvlees-workshops is de constatering dat mensen zeer ambivalent zijn over vlees eten. De gesprekken met consumenten over kweekvlees zet in ieder geval vlees op een nieuwe manier op de agenda. Het maakt dat mensen flink gaan nadenken over vlees, over veehouderij en over het eten van vlees. Zo’n grotere bewustwording is zeker een voordeel van de kweekvleestechniek. Van der Weele: “Het is niet altijd zo dat morele verandering begint met bewustwording. Soms gebeurt dat ook doordat een nieuwe praktijk, zoals de kweekvlees burger, het leven ziet. Het kan dus zo zijn dat kweekvlees de gemoederen zo tot beweging brengen dat mensen minder vlees gaan eten. Ik houd alles open en volg het.” Meer lezen, www.foodlog.nl/artikel/kweekvlees-is-wel-een-goed-idee/

13

Samenwerking veehouder en Natuurmonumenten op grote schaal

Kampioenskoe op ‘t Hoogeveld

14

november – 2013 | EKOLAND

Bedrijf in beeld

Aan de zuidwestkant van de stad Groningen ligt het prachtige en uitgestrekte, nieuwe natuurgebied de Onlanden. Dit natte veenweidelandschap wordt beheerd door Kijkboerderij ’t Hoogeveld, een succesvolle samenwerking tussen veehouders Sytze en Alma van der Goot, hun zakenpartners Cor en Wicoja Buist en Natuurmonumenten. Met raszuivere Limousin zoogkoeien biedt ’t Hoogeveld smaakvol kwaliteitsvlees. Tekst Maria van Boxtel | foto’s Dick Boschloo

M

et agrarisch (mede)gebruik van zo’n 300 hectare natuurland en onderhoud en natuurwerkzaamheden op nog eens ruim 400 hectare is Beheerboerderij ’t Hoogeveld grootschalig. Veehouder Sytze van der Goot zet het werk rond met een vaste medewerker op de boerderij, stagieres en twee zzp’ers voor de beheerswerkzaamheden. “Het maaien doen we volgens een vast protocol, maaien, schudden en harken doen we zelf, de loonwerker komt met de balenpers. Medewerker Egbert weet precies wanneer en hoe hij welk perceel moet maaien. We werken al 12 jaar volgens een groenbestek, alle onderhoud en werkzaamheden in het 1500 ha grote gebied verzorgen wij. Slootonderhoud, rasters, paden bijhouden. Natuurmonumenten is blij met één aanspreekpunt.” Een middengebied van 750 hectare is onlangs ingericht als waterberging met een kade van 23 kilometer. Het natuurdoel in het gebied is voornamelijk botanisch, met beheerpakketten voor vochtig hooiland en kruidenrijk grasland. “Daar valt nog redelijk op te boeren. Maar alleen op grote schaal”, benadrukt Sytze. “En met een mix van goed, productief natuurland en natuurland met agrarisch medegebruik. Waarvan het product nog als strooisel kan worden gebruikt in de potstal. Maar vaak

EKOLAND | november – 2013

“Vijftien jaar samen­ werken met Natuur­ monu­ menten laat zien dat we hier iets bereikt hebben.”

moeten we het maaisel van echt nat natuurland afvoeren.” In overleg met de loonwerker proberen Sytze en Egbert zo lang mogelijk door te rijden op het natte natuurland. Speciale maaiers op brede banden en opraapwagens op rupsbanden moeten de druk op de grond beter verdelen. De veehouder koos voor Limousin vleesvee. “Dit ras past bij onze manier van boeren. Het is nat veenweideland, bij regen wordt het direct soppen. Limousins zijn ‘stoer’, ze redden zich. Soms vallen ze iets terug, maar dan zijn ze zo weer bij. Het zijn mooie koeien die makkelijk afkalven van kleine kalveren en die hard groeien.” De dieren worden tot 4 of 5 jaar gehouden, en kalven één of twee keer af, voordat Sytze ze selecteert om aan te houden als moederdier of om af te mesten. “Ik hou alleen goeie koeien langer aan.” Dieren die naar de slacht gaan, brengen hun laatste kalf groot tot ze met 7 tot 8 maanden gespeend worden. Dan worden ze in een groepshok nog zo’n drie maanden goed gevoerd met zo’n drie kilo grasbrok en tot drie kilo graan van eigen teelt uit de slurfsilo’s. “Tot zo’n 400 tot 450 kilo geslacht gewicht.” Over het afmesten heeft Sytze nog wel een opmerking. “Ik leverde net 10 stiertjes af

15

voor de reguliere mesterij, niet biologisch. De regelgeving is voor biologisch afmesten te strak aangetrokken. Voorheen lieten we de stiertjes tot zo’n 9 maanden bij de moeder, en dan leverden we ze af aan een biologische stierenmester, die ze in ruime strohokken afmestte tot zo’n 24 maanden. Nu is voor stiertjes ook in de tweede levensfase weidegang of uitloop verplicht. Onze collega-mester is nu gestopt.” Fokken zit Sytze in de genen. Opgegroeid op een melkveebedrijf waar zijn ouders met zwartbont fokten, hebben ook hij en zijn broers lol in de veefokkerij. “Ik wil de ultieme koe voor hier, voor ons bedrijf. Een koe die van ons eigen gras en hooi hoogwaardig biologisch vlees produceert.” Elke een tot twee jaar koopt Sytze een fokstier aan, vaak in Frankrijk of Luxemburg, waar de familie vaak ‘toevallig’ bij een fokker in de buurt op vakantie gaat. Sytze kijkt naar het dier, maar ook naar de omgeving. “Je ziet soms dikke, machtig mooie stieren, maar als die gevoerd zijn met mais kan je je er aardig op blindstaren. Op ons bedrijf blijft daar niks van over, die beesten staan maar voor ’t voerhek te kijken waar het vreten blijft.” De familie van der Goot raakt ook bekend via de keuringen. “Dat kost tijd, energie en geld, maar we vinden het allemaal leuk. De kinderen Hanna en Jurjen voeren de dieren aan de halster, dochter Nynke maakt de foto’s en verzorgt de catering.” Koe Corien (v: Valere) werd afgelopen NVM in Zwolle algemene kampioenskoe. De jury was vooral onder de indruk van de capaciteit van de koe en haar goede bevleesdheid. Dochter Hanna: “Vier jaar geleden kreeg ze nog de kolder in de kop en kon ze niet de ring in.” Alma richt zich op de educatie. “Ik doe de mensenkant, ik hou van het boerenleven, ik wil de landbouwproductie laten zien en mensen wakker maken.” ’t Hoogeveld laat echte landbouw meebeleven. “Op 16

Bedrijfsgegevens Kijkboerderij ‘t Hoogeveld Maatschap Buist – van der Goot Areaal en teelten: Erf en 19 hectare aan huis in eigendom, 300 ha meerjarige pacht van Natuurmonumenten, 400 hectare eenjarige pacht. ’t Hoogeveld beheert in totaal zo’n 1500 ha natuurgebied, voornamelijk nat grasland en grotendeels als waterberging ingericht als moeras (ruim 700 ha). Op hogere gronden 12 hectare rogge, gerst en spelt als krachtvoer in de slurf. Arbeid: Alma van der Goot voor educatie en ontvangsten, en vleesverkoop Sytze van der Goot en medewerker Egbert voor agrarisch gedeelte, twee zzp’ers voor onderhoudswerkzaamheden natuurgebied. Bemesting met eigen potstalmest (2000 ton/jaar) op eigen grond en 300 hectare pachtgrond. Ook afspraken voor mest – stro koppelingen met akkerbouwers. Veestapel: 450 dieren, waarvan 150 Limousin stamboek moederdieren, 100 kalveren en 150 stuks jongvee; 50 Schotse Hooglanders en ‘Limolanders’ (kruisingen tussen Limousin en Schotse Hooglanders). Drie potstallen en één aanbindstal. Afzet: slachterij Kroon en dan naar de Groene Weg slagerij Groningen en enkele regionale biologische slagers; beperkte verkoop aan huis. Voor huisverkoop verwerking bij slagerij Antonides in Zuidbroek. www.hoogeveld.nl

Bedrijf in beeld

kinderboerderijen is alles aaibaar en schattig. Onze Limousins zijn niet schattig. Dit zijn functionele dieren, koeien zijn bij onze rondleidingen ook niet ‘zwanger’, maar gewoon drachtig. Ik probeer iedereen stil te laten worden, de mobieltjes van de kinderen moeten ook uit bij ons.” ’t Hoogeveld is altijd toegankelijk als kijkboerderij met een trap en bordes in de stal, bereikbaar via een zijstraat. Alma verzorgt excursies en ontvangsten, vergaderen naast de koeien en verjaardagsfeestjes. De kinderfeestjes – meewerken in een rode overall – zijn populair. Een nieuw lesprogramma in samenwerking met Natuur en Duurzaamheid Educatie in Groningen brengt in het seizoen wel drie scholen per week op ’t Hoogeveld. De boerderijwinkel past in het totaalplaatje, maar kost verhoudingsgewijs veel tijd. Na experimenten met groentetassen en zuivel is Alma back to basics: vlees. De dieren voor de winkel worden geslacht en verwerkt bij slagerij Antonides in Zuidbroek, een slagerij zonder winkel vooral ingericht op huisslachtingen. “We krijgen twee weken gerijpt vlees, in consumentenverpakkingen afgeleverd.” ’t Hoogeveld doet als kijkboerderij natuurlijk trouw mee met de open dagen biologische landbouw. “Op zaterdag open dag, op zondag een ander programma. We hebben al een paar keer een kerkdienst op de boerderij gehouden. Dat is heel leuk, 150 stoelen in de schuur, een podium en een band. Met na afloop koffie en broodjes. Een hele vrije sfeer.” Dat de samenwerking met de natuur loont, blijkt ook wel uit de komst van de zeldzame kwartelkoning, een vogel die zelfs in het gebied broedt. “Een bijzondere vogel, waarvan je de nesten niet kan vinden, maar die je hoort roepen. Je moet per nest dus een hectare gras laten staan, je kan er niet omheen maaien. Bovendien broedt ‘ie tot half augustus, als je eigenlijk wilt maaien. En ze nestelen op de hogere gronden, die nog het meest productief zijn.” Vertrouwen op de nestzoekers en EKOLAND | november – 2013

goed overleg geeft Sytze toch mogelijkheden. “In april beginnen ze al met zoeken naar weidevogelnesten, en dan heb je ook stukken waar niks zit. Eerst mochten we pas vanaf 15 juni maaien, nu beginnen we al eerder op plekken zonder nesten. Dan krijg je een mooi mozaïek in de weilanden en hebben jonge vogels ook een plek om te uit te vliegen. Wij spreiden zo het werk en hebben voldoende kwaliteitsvoer. Als je je strak aan de regels houdt en nergens voor openstaat, werkt het niet.” In 1996 zijn Alma en Sytze met hun kinderen op de huidige boerderij komen wonen. De voormalige melkveehouders waren gestopt, Natuurmonumenten kocht de gronden in de omgeving, aannemer Cor Buist kocht de boerderij en zocht een bedrijfsleider. “Dat werden wij, we hadden al ervaring met natuurbeheer in andere gebieden.” De afgelopen vijftien jaar werkte het bedrijf als de maatschap Buist-van der Goot, momenteel zijn ze met de familie Buist in overleg voor de volledige overname en maken ze plannen om in plaats van de aanbindstal nog een potstal te bouwen naast de drie andere potstallen. Inmiddels hebben Sytze en Alma al met vier hoofden bij Natuurmonumenten samengewerkt, en is Sytze uitgegroeid tot een gerespecteerde gebiedskenner. “Ik ken elk perceeltje, de hoogtes, de laagtes. Ik kom er natuurlijk vaker dan de boswachter.” De gastvrije houding van Alma, Sytze en de medewerkers versterkt het geheel en de samenwerking met Natuurmonumenten. De boerderij is erop ingericht, met gezellige ontvangstruimte met zicht op de stal. De percelen langs de wandelpaden zijn omheind met drie hoogtes stroomdraad, niet alleen om de koeien binnen te houden maar vooral ook om de honden buiten te houden. “Het publiek kan overal terecht, Natuurmonumenten heeft ons als beheerboerderij en gaat vanaf hier altijd het gebied in met bezoekers. Dat dragen wij ook van harte uit. Zo versterken we elkaar.”

“We hebben genoeg ruwvoer, daar moeten onze dieren het op doen.” 17

Joel Salatin heeft een vernieuwende manier van boeren gevonden met een unieke rol voor koeien, varkens en kippen

Een bloedsomloop van organische stof Je zit niet elke week in de klas bij de Amerikaan die eind 2011 door TIME Magazine tot ‘s werelds meest vernieuwende boer werd uitgeroepen. Eerder dit jaar hoorde ik op een Engels landgoed, met zo’n 60 anderen twee dagen lang vanaf het puntje van mijn stoel zijn verhaal uit zijn eigen mond: Joel Salatin. Vanuit Swoope, Virginia, toert hij als een popster over de wereld om op zijn volstrekt eigen wijze te vertellen hoe hij in de voetsporen van zijn vader de landbouw op zijn kop zette, en de kale plekken uit hun door eerdere kolonisten afgeragde land boerde. Tekst Fransjan de Waard | foto’s Joel Salatin

P

olyface Farm heeft een bloedsomloop van organische stof. Het is de sleutel tot de vitaliteit die er van afspat en, via alle zegeningen voor de bodem, tot ware voedselproductie. De kwaliteit van Salatins eieren en het vlees van zijn rundvee, varkens, kippen, kalkoenen en konijnen wordt herkend door een groeiende schare dankbare klanten, waaronder duizenden abonnees, topkoks en zelfs een tacoketen. Zijn buren zien hoe zijn land ligt te blaken, en stellen inmiddels dat hij de hele sector een weg naar de toekomst wijst. Sterker nog, Polyface zet de bodem op de klimaatkaart, omdat het via biomassa pro-actief bodem opbouwt, als netto product, en dus kooldioxide blijvend uit de atmosfeer verwijdert. De landbouw niet als mondiale last die we hoogstens wat lichter kunnen zien te maken, maar als integrale oplossing voor een hele hoop sores, die ons feitelijk dreigen te nekken.

18

Salatin zweert bij gras, en laat soorten, die passen bij plek en klimaat, doen waar ze zo goed in zijn: de bodem bedekken, kooldioxide vastleggen in biomassa, en een diepe, sterke wortelmat ontwikkelen. Daarop grazen vleeskoeien, in kuddes, op een afgemeten perceel dat ze precies in één dag kaalvreten. Elke namidddag schuiven ze op naar het malse gras ernaast, afgepaald met mobiel schrikdraad. Het water gaat mee, net als de liksteen, en het schaduwdak op wielen. Intussen treedt in het vorige perceel, afgegraasd, bezeken en bescheten, de magie in werking. Om de verhouding tussen onder- en bovengronds weefsel te herstellen laat het gras een deel van zijn wortels afsterven. Daarmee komt er direct een hoeveelheid koolstof in de bodem terecht. Met de boost van poep en pies komt het gras al gauw in een ‹puber›-stadium, waarin het een groeispurt vertoont. Opnieuw wordt een dosis november – 2013 | EKOLAND

internationaal

Intussen treedt in het vorige perceel, afgegraasd, bezeken en bescheten, de magie in werking.

Een echte troefkaart is de Pigaerator, zijn geniale lowenergy versie van de potstal.

koolstof uit de atmosfeer vastgelegd in biomassa. In de wilde natuur gaat het niet anders. Op prairies en graslanden graast vee voor zijn veiligheid in grote kuddes, en trekt voortdurend verder. Daarvan herstelt het gras zich niet alleen, het verjongt zich en schiet extra omhoog. ‹Mob grazing’ noemde de Zuid-Afrikaan Alan Savory hier de gecultiveerde versie van, en hij bestrijdt er al tientallen jaren de verwoestijning mee. Het lijkt de wereld op zijn kop want grazend vee geldt juist vrij unaniem als boosdoener. Maar we leren snel bij, en mob grazing slaat overal ter wereld aan. Salatin doet het met al zijn beesten - ook zijn varkens, kippen, kalkoenen en konijnen. Ook de volgende slag in Salatins aanpak is afgekeken uit het wild. Grazende kuddes, maar ook waterbuffels in een rijstveld, worden altijd vergezeld door vogels. Een koeienvlaai vormt nu eenmaal een hemels kraambed voor vliegen, en de larven daarvan zijn weer manna voor veel vogels. Zodoende hobbelt er achter Salatins vleeskoeien een bezemwagen vol legkippen aan - de Eggmobile. Vosvrij, volgebouwd met leghokken, een watertank aan boord, plus een smörgåsbord van krachtvoer en extra mineralen. Drie dagen nadat een weideperceel is afgegraasd struinen er honderden kippen rond, die de boel schoonpikken, hun stofbad nemen, en er in de Eggmobile op los leggen. En in

EKOLAND | november – 2013

het spoor van deze karavaan ontluikt een waaier van tinten groen, van het groeiende, verjongde en goed doorvoede gras. Innovaties krijgen in Salatins omgeving al gauw iets anecdotisch, maar de meeste overstijgen dat niveau gemakkelijk doordat zij zich laten afmeten in klinkende munt. Zo hebben kalkoenkuikens volgens hem een ‘ongekend talent om creatief het loodje te leggen’. Wanneer ze de eerste zeven weken opgroeien tussen de veel slimmere kippenkuikens, blijken ze zich echter veel beter te leren redden. Een echte troefkaart is de Pigaerator, zijn geniale low-energy versie van de potstal, zonder meer kandidaat voor brede navolging. ‘s Winters gaan zijn runderen op stal. Een ruim dak op hoge staanders, van hout uit eigen bosbouw, met beschutting tegen de wind, want hoezo - vraagt Salatin rhetorisch - moeten koeien in een vijfsterrenhotel? Op de vloer om te beginnen een flink pakket gehakseld hout. Deze ‘luier’ vult hij regelmatig aan met nieuwe houtsnippers en soms wat hooi, maar nooit zonder eerst wat mais uit te strooien. Een paar maanden later: koeien eruit, Pigaerator erin. Geen zwaar, fossiel aangedreven materiaal om de aangestampte derrie te keren voor een volledige vertering, maar een groep jongvolwassen varkens die zich extatisch in deze gefermenteerde gourmetmaaltijd stort. Want voor die mais gaan ze diep, heel diep. Zo blijft geen centimeter onbelucht. Als rijke compost gaat het dan op het land: het ware goud in deze polycultuur. De varkens zelf verhuizen vroeg of laat naar percelen bos, waar ze, permanent voorzien van schoon water en met een buffet van zelf te kiezen types krachtvoer, achter een stevig schrikdraadje volledig hun varkensgang mogen gaan. Met zo’n gevarieerd dieet, ruimte, buitenlucht en de tijd van leven, genieten ze een uitermate vrolijk bestaan, voordat ze als vleespakketten van de bovenste plank direct bij de klant belanden. Bijna 25 jaar terug stuitte ik in het buitenland op de permacultuur, waarin ik het potentieel van integraal ontwerp herkende. Salatin maakt dat waar. Dit is hogeschool agro-ecologie, dit is oerslimme polycultuur, dit is het soort totaallandbouw waarvoor ‘biologisch’ een goede eerste stap is. Daarom heb ik alle vertrouwen in het ‘product’ waarover Salatin zijn nieuwste boek ‘Fields of Farmers’ schreef: de tientallen jonge stagiaires die op Polyface Farm een droomkans krijgen om met hard werken en leren de boeren van de toekomst te worden. Fransjan de Waard werkt bij De Waard Eetbaar Landschap Joel Salatin komt in mei 2014 naar Nederland, zie http://SalatinnaarNederland.nl Meer info www.polyfacefarms.com en http://thuisopaarde.nl/2013/10/380/

19

Pionier van biologische kalvermesterij blijft het goed doen

Boer, slager, grossier en marketeer

Met zijn bedrijf Ecofields won Bart Boon in 2012 de Ekoland Innovatieprijs. In 2006 startten hij en zijn vrouw Marina met het afmesten van biologisch gehouden stier­ kalveren, waarna hun bedrijf in rap tempo groeide. Twee jaar na het overhandigen van de Innovatie­prijs gaat Ekoland nog eens langs in Wekerom om te kijken hoe het er nu voor staat. Tekst & foto’s Matthijs de Kruijff Wat heeft de Ekoland Innovatieprijs jullie bedrijf opgeleverd? “Het is lastig om dat in cijfers of maten uit te drukken, maar we hebben er zeker profijt van gehad. Natuurlijk brengt zo’n prijs een hele hoop publiciteit met zich mee, waardoor Ecofields even flink in de schijnwerper kwam te staan. Ik wil niet zeggen dat er opeens rijen vol bezoekers op de oprit stonden, maar de telefoon rinkelde wel veel vaker. Dat was mooi mee20

genomen, maar ik ben vooral trots op het feit dat onze vernieuwing erkend werd. De Ekoland Innovatieprijs focust zich volledig op veranderingen die de biologische sector in Nederland ten goede komen en het is heel mooi dat wij daar één van de winnaars van zijn. Ik las en lees met grote interesse en respect de verhalen van andere winnaars, dus is het een fijn idee dat anderen waarschijnlijk ook ons verhaal op die manier hebben gelezen.”

Hoe hebben jullie het bedrijf verder ontwikkeld na 2012? “We hebben met Ecofields eigenlijk een lege bladzijde binnen de biologische sector opgevuld. Met het afmesten van biologisch gehouden stierkalfjes hadden we een primeur. We mesten nog altijd hetzelfde aantal kalveren per jaar af, maar dat gaat vanzelf groeien als de vraag groter wordt. De omzet groeit tot wel twintig procent per jaar, omdat we november – 2013 | EKOLAND

ekoland innovatieprijs Update

Hoe bepalen jullie de inkoop van de kalfjes? “Jaarlijks kopen we 1500 kalfjes die we afmesten. We kopen de kalfjes in groepjes op bij melkveehouders uit het hele land. Per kalf betalen wij twintig euro meer dan dat een melkveehouder ontvangt van een gangbare afmester. Dit bedrag is de norm geworden en is voor beide partijen voordelig. Bovendien zijn er kalveren genoeg in Nederland, dus om de prijzen hoeft niet gevochten te worden. Voor de melkveehouders is het natuurlijk ook een enorm voordeel om aan klanten en relaties uit te kunnen leggen dat hun kalfjes niet in de bio-industrie belanden. Die

Ecofields Biologische kalverhouderij en wijngaard Areaal: 25 hectare in eigendom, medegebruik van ruim 200 hectare in samenwerking met natuurorganisaties Veestapel: afmesten van 1500 dubbeldoel of kruisling stierkalveren per jaar, slachtleeftijd 10 tot 11 maanden Voer: zo’n 90% eigen voerproductie in samenwerking met natuurorganisaties Slagerij: na slacht in Veenendaal wordt het vlees in slagerij op eigen erf afgehangen en verwerkt Arbeid: 11 medewerkers, waaronder 3 parttime slagers Afzet: horeca, slagers, food services (zorginstellingen, ziekenhuizen)

EKOLAND | november – 2013

Foto Dick Boschloo

meer kilo’s vlees kunnen verkopen door de altijd stijgende verwaarding. Daar ligt onze focus, om zo efficiënt mogelijk te werk te gaan, want de verwaarding kan altijd beter. Dat verklaart ook de enorme groei in ons aanbod. Waar we begonnen met de klassieke stukken vlees, hebben we nu ook biefstukpuntjes, vleeswaren en verschillende snacks. We zouden er een biologische snackbar mee kunnen vullen. Dankzij de variatie in ons aanbod hebben we ook een ook gevarieerde klantenkring opgebouwd van voornamelijk restaurants en food-services. Omdat we zo uniek te werk gaan hebben we weinig tot geen last van de crisis, ook omdat de belangstelling voor duurzaamheid blijft groeien. Wat dat betreft ziet de toekomst er alleen nog maar beter uit.”

“Met ons aanbod zouden we een biologische snackbar kunnen vullen.” 1500 kalfjes die wij per jaar afmesten is slechts een klein gedeelte van het aanbod, want er worden ongeveer 12.000 kalfjes per jaar geboren in Nederland. Er zit voor ons dus nog flink wat speling in, maar we gaan niet blind inkopen. De vraag van onze klanten is bepalend voor het aantal kalfjes dat wij afmesten.” Is het Ecofields concept al overgenomen door andere bedrijven? “Nee, we zijn nog altijd de enige. Het heeft ons enige jaren gekost om het bedrijf rendabel te krijgen, dat zegt ook wel iets over de complexiteit van het vak. Wij zijn boer, slager, grossier en marketeers in één. Het is niet alleen de organisatorische kant, maar ook de praktische kant die het werk moeilijk maakt. Denk bijvoorbeeld eens aan het voeren. Op die leeftijd komen ze maar moeilijk aan, dus moet je flink voeren. Dat voeren moet echter wel weer op een kwalitatief goede manier gebeuren. We kopen het voer van natuurorganisaties waarmee we samenwerken, dat werkt uitstekend. Ik denk dat het voor kleinere bedrijven haast onmogelijk is om nu nog over te stappen op het afmesten van biologisch gehouden kalveren, ook omdat wij natuurlijk al een voorsprong hebben. Wellicht dat grotere bedrijven de gok gaan wagen, maar tot nu toe is dat niet gebeurd.”

Waar liggen de kansen als het gaat om afzet? “Veel tijd en moeite steken in het onderhouden van je klanten. Wij hebben een speciale ontvangstruimte ingericht waar we geïnteresseerden uitgebreid het verhaal achter het product kunnen vertellen. Als je alleen maar vertelt dat je product duurder is dan gangbare producten haken ze bij voorbaat al af. Wij vinden het ook van belang dat we klanten zoeken die echt bij ons passen. Supermarkten vinden wij bijvoorbeeld te hoog gegrepen, al lijkt het aantrekkelijk. De verwaarding van je product daalt bij een supermarkt namelijk enorm, omdat zij heel veel bestellen, maar van slechts een paar delen van het kalf.” Wie zou jij kandidaat willen stellen voor de Ekoland Innovatieprijs 2014? “Willem van der Linden uit Tienhoven. Hij is een melkveehouder die volledig te werk gaat op natuurland. Zijn samenwerking met de natuurorganisaties is fantastisch. Hij is natuurlijk ook erg gedreven in het houden van zijn koeien en het onderhouden van zijn bedrijf, maar wat mij betreft is de perfecte samenwerking met natuurorganisaties het belangrijkste.”

“Ik ben vooral trots op het feit dat onze vernieuwing erkend werd.” Ekoland Innovatieprijs 2014 Tijdens de komende BioVak wordt voor de zevende keer de Ekoland Innovatieprijs uitgereikt aan biologische boeren en/of tuinders die inspireren met slimme innovaties of een succesvolle samenhangende aanpak. De aanmeldingen voor de Ekoland Innovatieprijs 2014 worden in de volgende uitgave van Ekoland bekend gemaakt. De Ekoland Innovatieprijs 2014 wordt op woensdag 22 januari feestelijk uitgereikt tijdens de BioVak. Voor de drie prijswinnaars is een geldbedrag van in totaal 2500 euro beschikbaar gesteld door de Rabobank. 21

Adrianahoeve

Civiel ingenieur werd biologisch boer

OUDE GARDE nieuwe garde De melkproductie van de Adrianahoeve is de afgelopen vier jaar verdubbeld. Dit komt door een groter aantal koeien, maar omdat ‘nieuwe garde’ Gerben Kool naast het bedrijf een baan heeft als adviseur veehouderij bij Agrifirm. Zo brengt hij nieuwe en nuttige kennis het bedrijf in Linschoten binnen. Tekst Eline de Bot | foto’s familie kool

D

irk Kool is boerenzoon maar had nooit het plan om boer te worden. Hij ging studeren en kreeg een goede baan als civiel ingenieur. Toch gaf hij de zekerheid van een goed betaalde baan op om het bedrijf van zijn schoonouder over te nemen. Dirk: “Mijn schoonouders waren 65 en hadden geen opvolgers. Dat was in 1985. Ze gaven aan dat mochten wij nog overwegen boer te worden dat dit dan onze kans was om het uit te proberen! Toen hebben mijn vrouw Ina en ik besloten om ervoor te gaan en te kijken hoe het zou bevallen. Ik heb nooit spijt gehad dat ik die switch heb gemaakt.”

Elke maand wordt

In 1987 schakelden Ina en Dirk om naar biologische landbouw en in 1990 startten ze met een biologische varkenshouderijtak naast de melkkoeien. In die tijd hadden ze zowel zeugen als biggen, totdat ze in 1994 over gingen op alleen mestvarkens. Stallen, land en veestapel breidden met de jaren stap voor stap uit tot de huidige 72 ha, 100 melkkoeien en 550 mestvarkens.

Welke plannen heeft

22

een bedrijf belicht dat rond overname zit. Het verhaal van de ‘oude’ ondernemer komt aan bod, die een nieuwe fase begint van zijn of haar leven. Ook spreken we met de nieuwe ondernemer(s) voor wie een spannende periode aanbreekt. hij/zij met het bedrijf en hoe kijkt de ondernemer naar de toekomst? In deze rubriek brengen we verleden, heden en toekomst samen.

Gerben Koo

l

  gerben (1990)

Als mijn klanten druk zijn met inkuilen zijn wij dat ook. Zoeken naar balans in het rantsoen Dirk: “De melkproductie is in de afgelopen vier jaar verdubbeld en is nu 800.000 liter. We zijn een stuk intensiever gaan boeren omdat het aantal koeien sneller toenam dan het areaal. We moeten dus meer voer aankopen. De basis van het rantsoen is gras. We zijn goed in gras telen en beweiden zoveel mogelijk. De overige 20 tot 25% van het voer kopen we in. Doordat Gerben adviseur rundveehouderij is voor onder meer biologische veehouders, komt er veel nieuwe kennis ons bedrijf binnen. Dat helpt om het rantsoen te optimaliseren. Het is elk najaar weer een uitdaging om als de wintervoorraad is bemonsterd daar het juiste voer bij aan te kopen. Ook is het is altijd weer zoeken naar een goede balans tussen het rendement per koe en de prijs van het voer. Ik ben trots dat het land er mooi bij ligt, het bedrijf voldoende opbrengt en dat Gerben het wil voorzetten en in 2011 in de VOF kwam.” En dan enigszins triomfantelijk: “Biologisch hoeft echt niet onder te doen voor november – 2013 | EKOLAND

bedrijfsvoering

Bedrijfsgegevens Adrianahoeve - Melkvee- en mestvarkenshouderij-bedrijf van Dirk, Ina en Gerben Kool - 100 melkkoeien en 550 mestvarkens - 60 ha grasland (zware rivierklei) en 12 ha natuurland - Melkquotum van 800.000 liter - Afzet melk aan Eko-Holland - 1300 mestvarkens/jaar gaan naar de Groene Weg - Geen personeel - Mechanisatie in eigen beheer behalve het uitrijden van mest

Ina en Dirk Ko ol

  DIRK (1959)

Ik gaf een goedbetaalde baan op om boer te worden.

gangbaar! Ik vind het ook goed dat Gerben momenteel nog een baan buiten de deur heeft. Zo doet hij veel nuttige ervaring op en ziet hij veel van de wereld. Dat is een goede basis om straks het bedrijf alleen te runnen.” Volgens zijn vader is Gerben misschien nog wel meer boer in hart en nieren dan hijzelf. Gerben ging naar de HAS en wist altijd al dat hij het bedrijf van zijn ouders wilde overnemen. Toch bevalt het hebben van een baan naast het boerenbedrijf hem erg goed. Gerben: “Op de HAS merkte ik dat ik het management rondom een bedrijf erg interessant vond. Bij Agrifirm begeleid ik veehouders op het gebied van bedrijfsvoering, voer- en koemanagement. Als ik niet bij mijn klanten ben dan werk ik vanuit thuis. Hierdoor is het goed te combineren met de Adrianahoeve. Wat ook scheelt is dat als mijn klanten druk zijn met inkuilen en geen tijd voor me hebben, wij vaak ook druk zijn met inkuilen. Zo past dat best mooi in elkaar. Het bevalt op dit moment erg goed om deze twee dingen naast elkaar te doen. Ik vind het heel leuk. Wel blijft het zoeken naar een balans tussen de twee banen en moet je ervoor zorgen dat je het niet zodanig druk EKOLAND | november – 2013

hebt dat je niet meer geniet van wat je doet. Verder vind ik 70 uur per week werken geen probleem, zolang ik het leuk vindt wat ik doe.” “Momenteel kan mijn werkzaamheden goed combineren omdat mijn vader doorgaat met werken, terwijl we voor ongeveer 1,5 persoon werk hebben. Ik zou het nu jammer vinden als mijn baan bij Agrifirm zou ophouden, maar ik wil sowieso door met het bedrijf. Het is een uitdagend en levensvatbaar bedrijf”, vertelt Gerben. “Ik vind dat biologische landbouw goed past in Nederland. We zijn maar een klein landje met veel mensen en als je dan te intensief gaat boeren, veroorzaak je overlast, door stank bijvoorbeeld. Ook houd ik van de biologische manier van werken. Bij Agrifirm begeleid ik gangbare en biologische boeren, en ik merk dat over het algemeen de aanpak in deze twee groepen echt anders is. Biologische boeren zijn minder alleen gefocust op productie en kijken meer naar het totaalplaatje van dier, milieu en jezelf. Als biologische boer zit je ook minder op een eilandje, omdat je ook bezig bent met andere spelers in de markt en de uitwisseling van mest en voer tussen akkerbouwers en veehouders.” 23

Praktijknetwerk toont aan:

graslandverjonging loont

Testen van doorzaaimachines

Duurzaam grasland is de basis onder het rundveebedrijf van de toekomst. Meer ruwvoer betekent immers lagere voerkosten. Voor een optimale grasmat is graslandverjonging effectief. Dat is een systeem waarbij structureel gewerkt wordt aan onderhoud van de grasmat met jaarlijks doorzaaien en goed management. Om de kwaliteit goed te kunnen volgen zou een jaarlijkse ‘grasland-APK’ standaard moeten worden. Tekst & Foto’s Emiel Elferink

I

n 2012 heeft een groep melkveehouders, zowel gangbare als biologische, een praktijknetwerk opgezet: ‘Van Graslandvernieuwing naar Graslandverjonging’. Deelnemers van het netwerk zoeken uit hoe zij op eenvoudige maar effectieve manieren hun grasland kunnen onderhouden. Door tijdig en regelmatig onderhoud te plegen willen zij de kwaliteit van hun gras op peil houden, zodat onkruid en slechte grassen minder kans krijgen. In dit netwerk willen de deelnemers: • succes- en faalfactoren inventariseren van de bestaande doorzaaipraktijken in binnen- en buitenland, • zelf ervaring opdoen met doorzaaien op hun bedrijven (ca. 60 verspreid over Nederland), • een grasland-APK ontwikkelen waarmee verslechtering van de grasmat wordt voorkomen, • uitzoeken wat de gevolgen zijn voor het klimaat met behulp van een broeikasgasbalans.

24

Op hun eigen gangbare én biologische bedrijven - op veen-, klei- en zandgronden – zijn ze vanaf begin dit jaar aan de slag gegaan met verschillende machines, tijdstippen van doorzaaien en behandelingen. Ook wil men ervaring opdoen met langjarig onderhouds-doorzaaien. Ondanks dat het praktijknetwerk pas in 2015 wordt afgerond, is er nu al veel geleerd.

jonging. De deelnemers leerden daar de belangrijkste oorzaken van achteruitlopende kwaliteit van grasland: • weersinvloeden, • onjuist gebruik grasland (o.a. tijdstip van maaien, intensiteit van beweiden), • gebrekkige verzorging (o.a. niet rollen of slepen), • verkeerde bemesting.

De achteruitgang van graslandkwaliteit heeft meerdere oorzaken. In Duitsland en Engeland is reeds ervaring opgedaan met graslandverjonging. Reden om met alle deelnemers van het netwerk met de bus naar de Landwirtschaftskammer in Nedersaksen te gaan waar men al enkele jaren onderzoek doet naar graslandver-

Er zijn verschillende mogelijkheden om de graskwaliteit op peil te houden. Opties om de kwaliteit van het grasland weer op peil te krijgen zijn bijzaaien, breedwerpig strooien van zaad eventueel met een wiedegbewerking, herinzaaien, het scheuren en opnieuw inzaaien van de zode, en doorzaaien. Bijzaaien is met name een onderhoudsmaatregel met een relatief beperkt effect. Herinzaaien geeft goede resultaten op de korte termijn maar heeft als nadeel dat de graszode wordt vernietigd. Dat heeft nadelige gevolgen het uitspoelen van N, veroorzaakt extra

Bij doorzaaien gaat het er om de bestaande grasmat op peil te houden

november – 2013 | EKOLAND

Landbouw

Resultaten doorzaaionderzoek Duitsland (Periode 2004-2008)

emissies van broeikasgassen en afbraak van organische stof. Daarnaast bestaat het (economische) risico dat door weersinvloeden de grasmat langzaam of niet opkomt en de grasproductie in het jaar van herinzaai laag blijft. Doorzaaien is een prima optie om het grassenbestand goed op peil te houden. Het is een heel goedkope manier van graslandverbetering. Je speelt makkelijk in op gewenste veranderingen in grasmengsels door gewijzigd gebruik: o.a. verandering in beweiden vs maaien, gewijzigde bemesting of bodemvruchtbaarheid. Maar ook breng je eenvoudig gewenste grassen voor flora, fauna of diergezondheid in de grasmat. Met doorzaaien creëer je snel een mooie dichte graszode met de door jouw gewenste grassen. Doorzaaien heeft dan ook de volgende voordelen: • bestaande grasmat wordt niet ­vernietigd, • besparing op de hogere ­herinzaaikosten, • geen verlies van een snede ruwvoer. Om een maximaal rendement te krijgen van doorzaaien is het belangrijk om door te zaaien onder de meest ideale omstandigheden. Doorzaaien doe je dan ook bij voorkeur in het voorjaar of najaar wanneer er genoeg water is. Dit geldt met name voor percelen die in de zomer snel uitdrogen. Nadeel van het voorjaar is dat

Studenten van de CAH in Dronten ontwikkelden een ontwerp voor een grasland-APK.

Ds opbrengst/ha (rel) Geen doorzaai Doorzaai

84,5 100

er meer concurrentie is met onkruiden en niet gewenste grassoorten. Percelen die midden in de zomer geen droogteproblemen kennen, kunnen ook in de zomer worden ingezaaid. Een andere optie is om in de nazomer/herfst (tot midden september) door te zaaien. Dan is er voldoende water maar minder concurrentie. Risico van de nazomer is dat percelen te nat worden of de temperatuur te laag. De slagingskans van doorzaaien wordt verhoogd als men het graszaad goed inbrengt en de zode aanrolt. Als deelnemer aan het praktijknetwerk heeft Vredo Dodewaard BV haar doorzaaimachines verbeterd. Het dubbele schijvensysteem brengt het zaad op gewenste diepte in de bodem (0.5 tot 1.5 cm) en rolt daarna de zode en de sneedjes aan. Meerdere fabrikanten leveren een bijpassende wiedeg voor in de fronthef. Hiermee wordt onkruid en oude plantenresten verwijderd. De combinatie van deze twee systemen geeft binnen het netwerk aanzienlijk hogere resultaten dan bijzaaien met alleen een wiedeg of granulaatstrooier. Tenslotte wordt de grasproductie ook bevorderd met het juiste grassenbestand. Op veel veehouderijbedrijven is het grassenbestand niet in overeenstemming met de gewenste functie. Innoseeds is in dit praktijknetwerk dan ook nauw betrokken bij het adviseren en leveren van de juiste grasmengels. Doorzaaien met het gewenste graszaadmengsel is een heel goed-

Doorzaaimachine met dubbel schijvensysteem

EKOLAND | november – 2013

Kwaliteit grasbestand (VEM/kg ds rel) 95,3 100

Deelnemers van het Praktijknetwerk kijken naar het zaaien

kope manier van graslandverbetering en creëert een mooie dichte graszode. Daarnaast komt na elke keer doorzaaien direct de allernieuwste grasgenetica in de zode. De genetische vooruitgang van grasrassen is zo’n 0,4 procent extra drogestofopbrengst per jaar. Dat is makkelijk en snel verdiend. Een ontwerp voor een grasland-APK is ontwikkeld door studenten van de veehouderijopleiding aan de CAH in Dronten. Met deze APK kunnen veehouders beoordelen wanneer de kwaliteit van een perceel grasland onvoldoende is. Een andere groep studenten is bezig geweest met management van doorgezaaide percelen: welke factoren spelen een rol om de slagingskans van het doorzaaien te verhogen? Het komende jaar gaan de deelnemers van het netwerk verder op zoek naar nog meer mogelijkheden om de grasproductie te verhogen. We gaan aan de slag met vragen als hoe kunnen we in combinatie met doorzaaien het beste maaien, beweiden en bemesten? En wanneer en hoe vaak doorzaaien geeft het beste rendement? Wat is, in vergelijking met niet-doorzaaien of herinzaaien, het duurzaamheidsrendement van doorzaaien m.b.t. broeikasgassen, biodiversiteit en weidevogels? Al deze kennis proberen we uiteindelijk te bundelen in een eenvoudig en toegankelijke systematiek voor een grasland-APK. Het streven is dan ook dat de grasland-APK de standaard wordt voor elke veehouder! Emiel Elferink (CLM onderzoek & advies), Johan Kranenburg (K&G) en Wim van de Geest (K&G) ­begeleiden het praktijknetwerk van Van Graslandvernieuwing naar Graslandverjonging. www.graslanddoorzaaien.nl

25

Deel 29

Wordt vervolgd Bedrijfscontinuïteit in de biologische landbouw

Groeien met Community Supported Agriculture In de Benelux hebben behoorlijk wat biologische telers een directe band met klanten via abonnementensystemen. In de Verenigde Staten is Community Supported Agriculture (CSA) populair. Hierbij nemen burgers een financieel belang in een landbouwbedrijf. In Vlaanderen breidde Tom Troonbeeckx zijn bedrijf uit door CSA en groeit het aantal CSA telers. Tekst Maria van Boxtel | foto’s Het Open Veld

T

eler Tom Troonbeeckx werkte op de markt in Leuven, waar hij kersen verkocht uit de boomgaarden in de regio. Hij raakte geïnspireerd door CSAtuinderijen en heeft in 2007 zelf Het Open Veld opgezet, een CSA zelfpluktuinderij op een unieke locatie bij de Abdij van Heverlee bij Leuven. Tom had alleen in Nederland voorbeelden gezien voor wat hij wilde opzetten. “In Vlaanderen bestonden nog geen CSA-bedrijven met zelfoogst. Het eerste jaar

26

hadden we dus ook direct teveel groente.” Een mailtje naar de bestaande leden leverde meestal wel voldoende nieuwe leden op om het overschot op te eten. CSA, of op z’n Nederlands Pergola-landbouw, is een sociaal en economisch concept waarbij boer en burger-consument de handen ineen slaan: de burger-consument wordt deelnemer in het land- of tuinbouwbedrijf. “Een deelnemer betaalt in het voorjaar een vast bedrag vooruit, ongeacht mijn oogst. Zo delen hij in

‘De actieve ledengroep is kenmerkend voor Het Open Veld.’

november – 2013 | EKOLAND

bedrijfsvoering

Een deelnemer betaalt in het voorjaar een vast bedrag vooruit, ongeacht mijn oogst.

en in het veld is aangegeven wat de leden kunnen oogsten en welke gewassen nog verder moeten rijpen. Zijn prijzen variëren: de leden betalen per persoon 195 tot 250 afhankelijk van wat ze zelf willen betalen, waarbij Tom wel duidelijk aangeeft dat hij gemiddeld 220 per persoon nodig heeft om goed te kunnen draaien. “Ik merk dat mijn leden hun verantwoordelijkheid wel pakken.” Om het teeltseizoen te verlengen en ook in het voorjaar en najaar genoeg te bieden, werkt het Open Veld met flexibele tunnelkassen, of serre’s

CSA-conferentie Op 11 januari 2014 organiseren Nederlandse CSA telers de jaarlijkse CSA conferentie, dit jaar in Museum de Locht, Broekhuizerdijk 16d in Melderslo nabij Venlo. Op de CSA conferentie wisselen telers, klanten en betrokkenen ervaringen en kennis uit. Onderwerpen zijn: mechanisatie (werkdrukverlaging op bedrijven met veel kleine teelten), leden vinden, pensioen en arbeidsongeschiktheid op kleine bedrijven. Op zondag 12 januari kun je kiezen voor een aanvullend excursieprogramma met rondleidingen op CSA bedrijven zoals de Vrije Akker van Moniek van Hirtum en Maaike Kruijt en bijzondere telers in de regio. Kijk voor het programma op www.csa-netwerk.be en www.bdvereniging.nl of meld je direct aan bij Jan Jaap Scholten van tuinderij De Nieuwe Akker via [email protected]. Tom Troonbeeckx

het teeltrisico. Door een open boekhouding van de boerderij en directe inspraak, weten de leden wat er met hun geld gebeurt. De leden genieten niet alleen van hun gezonde groenten, maar ook van het sociale leven op en rond het bedrijf.” Inmiddels heeft Tom met het Open Veld een bedrijf met 1,5 ha groente en 1 ha kersenboomgaard voor markten. “De groentetuin is twee keer uitgebreid, de laatste keer van 240 naar 320 personen. De sprong van 240 naar 320 leden is me heel erg meegevallen.” De groentetuinleden profiteren ook van de kersenboomgaard. “Per lid is er een kilo kersen per jaar te plukken.” Tom teelt in zeven blokken, een blok aardappelen, een blok pompoenen, kolen, bladgewassen, groenbemester en wortelen, en dan nog een half blok boontjes en andere kleine gewassen. Bij de tuin EKOLAND | november – 2013

Brochure Crowdfunding op de boerderij Meer lezen over Tom Troonbeeckx en tuinderij het Open Veld? In de nieuwe brochure ‘Crowdfunding op de boerderij’ staan voorbeelden van vier agrarische ondernemers die hun bedrijf samen met hun klanten financierden. Soms naast financiering door de bank, soms in plaats van financiering door de bank. Een goede relatie met klanten, slimme communicatie en een concreet aanbod van boerderijproducten of –diensten blijken succesfactoren te zijn voor een crowdfundingcampagne. Download de brochure van www.wur.nl of van www.landco.nl bij ‘publicaties’.

op z’n Vlaams. De kas van Tom is met 12 man zo opgepakt en te verplaatsen in de rijen gewassen. In zijn tuin houdt Tom zo’n 50 tot 60m2 per persoon aan, van de groentetuin is 1,2 ha effectief bewerkt. “Hoeveel de mensen oogsten, verschilt van gezin tot gezin. Door sommige families wordt de tuin intensief gebruikt, zij proberen zo lang mogelijk te blijven oogsten. Anderen zien het meer als aanvulling op wat ze elders nog inkopen. Ik zeg er altijd duidelijk bij dat je met zelfoogsten niet het hele eten krijgt; brood of vlees moet je nog elders halen.” Na enkele jaren teelt is Tom zekerder van het bedrijf, en heeft hij meer ruimte om te experimenteren. “Ik probeer wat nieuwe dingetjes om het seizoen te verlengen.” De actieve ledengroep is kenmerkend voor Het Open Veld. Zo is er bijvoorbeeld een feestcomité van zeven personen die elk jaar een lente-, zomer- en herfstfeest organiseren. “Daar heb ik niet veel werk aan,” lacht Tom. Wel is het uitstekende klantenbinding. In de lente is er vaak een brunch, maar bij het zomerfeest pakken de leden flink uit met live muziek en heerlijk eten. In de herfst krijgt de oogst veel aandacht, er zijn verhalen om het kampvuur, muziek en veel pompoenen. Tom werkt ook met een kerngroep van zeven leden, die meedenken over de economische kant van de tuin en ook over zijn loon. Met de ligging van zijn zelfpluktuin heeft Tom naar eigen zeggen geluk. “Aan de rand van Leuven, een stad met hoogopgeleide en bewuste klanten.” Ook werkte Tom al heel snel met een wachtlijst voor klanten die wilden deelnemen aan zijn zelfpluktuin. “Al vanaf het tweede jaar had ik een wachtlijst. Nu ben ik de derde tuin hier in de omgeving, en dan nog merk ik geen problemen bij het vinden van nieuwe leden.” Maria van Boxtel is partner in Land & Co www.hetopenveld.be www.csa-netwerk.be -Zoek je mensen voor je biologische boerderij of ondernemers voor een tak erbij? Kijk op www.landgilde.nl. -Sluit je op facebook aan bij de groep ‘bioboeren land en co’ voor directe uitwisseling onder jongeren. -Zoek je grond? Kijk dan ook eens op www.groenegronden.nl. -Wil je grondstoffen (voer, mest, stro) of grond uitwisselen? Kijk op www.bionext.nl en klik op ‘Bio-Bank’. -Kijk voor biologisch uitgangsmateriaal op www.biodatabase.nl

27

Bruiloft bij Fruittuin Verbeek

Zorginstelling gaat voor 100% biologische AGF ZuidOostZorg heeft voor De Zaai-Ster gekozen als leverancier van alle biologische aardappelen, groente en fruit. Op de dertien locaties van de Friese zorg­ instelling ZuidOostZorg, worden dagelijks rond de 700 maaltijden voor cliënten klaargemaakt. Sinds 2012 is de Friese zorginstelling de samenwerking aangegaan met SVH Meester Albert Kooy om de cliënten ‘dat beetje extra’ te laten proeven: gezond maar vooral ook lekker eten. Volgens de principes van de Nieuwe Nederlandse Keuken worden de maaltijden ambachtelijk bereid met seizoensgebonden producten uit de regio. Net als vroeger altijd vers, naar het seizoen

Biologisch kan de wereld duurzaam en gezond voeden Bionext nam 10 oktober deel aan het rondetafelgesprek over duurzame voeding met de leden van de Vaste Kamercommissie

EZ. Op de website van Bionext staat hierover een samenvatting waarin onder meer wordt ingegaan op het bekende commentaar uit Wageningse kringen dat biologische landbouw de wereld niet kan voeden, omdat zij twee keer zoveel areaal nodig zou hebben. Volgens Bionext is het niet mogelijk om met de huidige, gangbare landbouw de wereld op termijn te blijven voeden omdat dan de belangrijkste voor28

en uit de eigen omgeving. ZuidOostZorg en De Zaai-Ster zijn gezamenlijk het traject in gegaan; De Voedingsdienst van ZuidOostZorg stelt elke vier weken een menu samen waarbij het aanbod van de teler leidend is en het advies van De Zaai-Ster over assortiment- en productkeuze wordt meegenomen. Daarna volgt er dagelijks een bestelling. De groenten worden panklaar aangeleverd: gesneden, geraspt, geschild, geschrapt en in door de koks gewenste snijwijze.

waarden voor voedselproductie: vruchtbare bodems en biodiversiteit, afgebroken worden. Dit wordt internationaal erkend. Bekend is dat biologisch beter is voor bodem en biodiversiteit. Een ander punt dat Bionext aankaart, is dat de lagere opbrengst van biologisch alleen geldt voor landen met een zeer hoge gangbare landbouw productie, zoals Nederland. Voor een groot deel van de wereld is dit verschil er niet of scoort biologisch soms zelfs beter, is gebleken uit diverse onderzoeken. Aangezien de meeste arme mensen afhankelijk zijn van de landbouw, valt hier met biologische teelt veel winst te behalen wat betreft hogere voedselopbrengsten.

Streekplein op BioVak 2014 Ook in 2014 biedt de BioVak met het Streekplein een plek waar bezoekers de biologische boer, tuinder en ambachtelijke makers zelf kunnen ontmoeten. Handelaren kunnen op het Streekplein rechtstreeks zaken doen met de

producent. Het plein biedt net als de afgelopen jaren verschillende workshops rond actuele thema’s zoals culinaire activiteiten op de boerderij, verkoop via het web en

de boerenmarkt, en oude rassen en gewassen. Belangrijk element van het Streekplein zijn de ‘praktijktours’. Dit zijn excursies langs standhouders op het Streekplein en de beursvloer daarbuiten. Vorig jaar werden bijvoorbeeld excursies gehouden voor inkopers van natuurvoedingswinkels, waardoor enkele standhouders nu in de regio aan deze winkels leveren. Wie wil deelnemen als standhouder of ideeën heeft voor een inhoudelijke workshop kan kijken op www.vaneigenerf.nl of contact opne­ men met Maria van Boxtel via mvanboxtel@ landco.nl.

Thema-folder Biologisch & gezondheid Bionext heeft een folder samengesteld met als thema Biologisch en Gezondheid. Dit onderwerp is de afgelopen jaren vaak in het nieuws geweest en een aantal publicaties, onderzoeken en nieuwsitems van de afgelopen

tijd worden dan ook aangehaald in de folder. Het document is niet volledig en geen ‘stand van de wetenschap’, maar meer een handige verzameling korte berichten voor iedereen die beroepsmatig interesse heeft in het onderwerp. Downloaden via www.bionext.nl/zakelijk/ biologisch-gezondheid

november – 2013 | EKOLAND

marktberichten

Kringloopplein op BioVak 2014 Net als in 2013 is dit jaar op de BioVak het Kringloopplein te vinden. Hiermee wordt ruimte geboden aan diverse bedrijven

standhouders die werken aan het sluiten van de kringloop op het gebied van mest en mineralen, kennisoverdracht, energie, diergeneesmiddelen etc. zijn nog welkom. In het midden van het Kringloopplein is de ‘speakers corner’ waar goede voorbeelden van gesloten kringlopen aan de bezoekers worden verteld. Wie deel wil nemen als standhouder kan contact opnemen met Michiel Bus via mcbus@ avestura.nl.

jubileumjaar wil het Centrum Biologische Landbouw een feestelijk seminar houden op de Biovak 2014, met een presentatie van een visie op de biologische landbouw voor de komende jaren. Het CBL zal deze visie in een brochure presenteren op de BioVak 2014. Het Centrum hoopt dat de gezamenlijke visie een inspiratiebron is voor bedrijven, instellingen en overheid om de

25 jaar Centrum Biologische Landbouw en organisaties die een rol spelen bij het sluiten van de kringloop. Op het plein zijn onder meer te vinden: Kennispoort Regio Zwolle met innovatievouchers voor Overijsselse ondernemers, en het programma Nieuwe Energie met energiescans en voor ondernemers een geld-terug regeling bij energiebesparing. Andere

Het Centrum Biologische Landbouw bestaat dit jaar 25 jaar. Voorzitter Bart Fokkens kijkt terug op 25 jaar enthousiast werk om de biologische sector te ondersteunen en vooruit te brengen. Het jubileumjaar kende meerdere feestelijke momenten, zoals een borrel na afsluiting van de Biologische Velddag in september. Als afsluiting van het

toekomst van de biologische sector verder te kunnen versterken en uitbreiden.

Aldi breidt haar biologische assortiment uit

In de weekfolder van Aldi, Aldi actueel, waren onlangs vrij veel biologische producten van Mama Natuur terug te vinden. Aldi is haar biologische huismerk steeds verder uit het uitbreiden. Zo zijn er nu diverse zuivelproducten bijgekomen waaronder biologische kwark en vruchtenyoghurt. Ook heeft Aldi onder meer biologische sappen en muesli in haar assortiment.

Biohuis update EU wetgeving biologisch op de schop In Brussel heeft de Europese Commissie het voornemen om de Europese wetgeving voor biologisch flink op de schop te nemen. Dit voornemen kan grote consequenties hebben voor de dagelijkse praktijk van biologische landbouw. Als veel uitzonderingen, die nu zijn toegestaan, niet meer mogelijk zullen zijn, kan bijvoorbeeld het toepassen van 100 % biologisch uitgangsmateriaal of 100 % biologisch voer op een gegeven moment verplicht worden. De bedoeling is goed en vanuit Nederland voeren we nu bijvoorbeeld ook al een

EKOLAND | november – 2013

Dacian Ciolos, de Eurocommissaris voor landbouw en plattelandsontwikkeling

lobby om te zorgen dat er in alle EU-landen een annex voor meer biologisch uitgangsmateriaal gebruikt gaat worden. Maar in de praktijk zal 100% verplichting tot grote knelpunten leiden omdat onze sector niet groot genoeg is om overal zelf in te voorzien. De lobby vanuit het Biohuis, Bionext en IFOAM-EU is erop gericht om tijdig met goede voorstellen naar Brussel te gaan en te voorkomen dat er onwerkbare regels worden

bedacht. Dit wordt afgestemd met vertegenwoordigers en deskundigen uit de diverse sectoren. De procedure is vrij lang: eerst komt er een wetsvoorstel van de Europese Commissie en daarover spreken de lidstaten en de Europarlementariërs in een aantal rondes. De Europese Commissie broedt nu nog op het nieuwe wetsvoorstel. Het Biohuis is van mening dat een volledig nieuw wetgevingsproces

niet wenselijk is, want de vorige herziening is pas in 2009 ingegaan en nog niet eens helemaal uitgevoerd. En de sector moet weten waar ze aan toe is. Nu dreigt er gedurende een aantal jaren weer onduidelijkheid over de regelgeving. Het Biohuis ziet daarom liever dat ontwikkelingen in de sector gestimuleerd worden door actieprogramma’s dan door nieuwe wetgeving. Dit standpunt is ook ingenomen door onze Brusselse koepelorganisatie IFOAM EU, en als zodanig aan de Europese Commissie gepresenteerd. Maar de Europese Commissie heeft, ondanks de druk uit de sector, gekozen voor een principiële herziening van de regelgeving, die misschien in 2016 zou kunnen ingaan.

29

Vleeswaren van st. Hendrick Echt biologisch, echt lekker Vlees zoals het hoort te smaken Henk van Oers staat al sinds 1981 garant voor puur vlees en smaakvolle vleeswaren. Een vakman en pionier die geen concessies doet. Die al jaren duurzaam en biologisch werkt, zelfs al vóór het duurzaam en biologisch heette. Omdat hij weet dat vlees op die manier lekkerder smaakt en omdat hij alleen voor het beste gaat. Het verse vlees en de smaakvolle vleeswaren van Henk van Oers hebben een goede naam en verdienen ook een goede naam: St. Hendrick.

handel & Afzet

Biologisch vlees is een nicheproduct en zal dat blijven

Afzet groeit, maar biologisch vlees blijft duur

Om inzicht te krijgen over de ontwikkeling van de markt voor biologisch vlees interviewde Ekoland twee belangrijke spelers uit de keten, Hans Commandeur en Allard Bakker. Skal geeft tekst en uitleg over regelgeving en controles. En boeren komen in actie voor een betere slachtveeprijs. Tekst Kees Hagendijk & Bernard Faber | foto Ekoland

Welke ontwikkeling ziet u in de afzet van biovlees: gestage groei of stagnatie? Is er een brede transitie gaande richting bio-vlees? Hans Commandeur: “Op dit moment zien we wel groei, maar niet zo sterk als in droogwaren. Dat komt, denk ik, omdat het prijsverschil tussen bio en niet-bio bij vlees groter is dan bijvoorbeeld bij een pak melk. Gemiddeld praat je over een verschil van 30%. Ook het economisch tij zit natuurlijk niet mee.” Allard Bakker: “De productie en afzet van biologisch vlees groeit consequent. Biologisch vlees is een volwassen EKOLAND | november – 2013

en volwaardige nichemarkt. De professionalisering van productie, verwerking en marketing heeft daar sterk aan bijgedragen.” Is scharrelvlees en diervriendelijke varianten een concurrent of een medestander van Eko- en BD-vlees? Is het dezelfde beweging of is het eerste een compromis? Commandeur: “Ik vind scharrel en het systeem met sterren vooral een erg onduidelijk verhaal voor de consument. Het verschil tussen één ster of twee sterren kan bij varkens bijvoorbeeld zitten in een stuk speelgoed in de stal 31

of een kwart vierkante meter meer ruimte. Is dat nog uit te leggen aan de consument? Tussen de gangbare en de biologische veehouderij zit echt een groot verschil. Daarentegen is het verschil tussen gangbare en scharrel veehouderij niet zo groot. Scharrelvlees is in lichte mate wel concurrentie voor Eko en Demeter vlees. Overigens kan Eko en Demeter vlees nooit het huidige volume van gangbaar en scharrelvlees vervangen.” Bakker: “De consument is allesbepalend voor de acceptatie van biologisch, scharrelvlees of ander vlees met hoger dierenwelzijn. Ik denk niet in termen van concurrentie of medestanders. Consumenten hebben allemaal hun eigen overwegingen om een bepaald product wel of niet te kopen. Er is een goed aanbod van vlees met uiteenlopend niveau van hoger dierenwelzijn, elk met een eigen prijskaartje. De consument kiest.” Dus we moeten helemaal geen forse groei van bio-vlees willen? Commandeur: “Een gestage, langzame groei is het beste voor de biologische markt. Anders kunnen de veehouders het niet bijhouden. Er is niet genoeg land beschikbaar. Dan zal er meer geïmporteerd moeten worden. Maar mij lijkt het niet de bedoeling van biologisch om de halve wereld over te vliegen met vlees.” Is er wetgeving of een vleestax nodig om consumptie van kiloknallervlees te ontmoedigen en bio-vlees aan te moedigen? Bakker: “Dat zijn oneigenlijke instrumenten om een bepaald doel te willen bereiken. De beste wijze is toch de markt en consumentenvraag zijn werk te laten doen. Dat maakt het duurzaam, ook in economische zin.” De prijs van gangbaar rundergehakt bij Albert Heijn is 6 euro per kg. Dat van bio-rundergehakt is 9,40 euro per kg; circa 50 % meer. Bio-boeren krijgen voor hun slachtdieren hooguit 20% meer. Hoe kan dat? Commandeur: “Zelf betaal ik gemiddeld 30-35% meer voor runderen en varkens dan de prijzen voor gangbaar vee. De overige 15-20% heeft volgens mij te maken met extra controles en administratie voor bio. Dat is een kostenpost. Verder heb je te maken met de efficiëntie van de bedrijfsvoering, die iets kleinschaliger is. En denk ook aan het niet gebruik maken van chemische additieven voor vochtbinding.” Bakker: “Wat hier speelt is de vierkantsverwaarding: kunnen alle vleesdelen van een biologisch rund als zodanig worden afgezet. Dat lukt niet, er blijven delen van het rund over die niet als biologisch kunnen worden verkocht. De meerkosten van het slachtdier zijn er echter wel. Die moeten worden goed gemaakt via het vlees dat wel als biologisch wordt verkocht. Dat verklaart het verschil.” 32

  Allard Bakker:

Gezien de meerkosten van biologisch vlees is het de grootste uitdaging om alle onderdelen ook als biologisch te kunnen verkopen. Allard Bakker, De Groene Weg

Eerste stap naar een betere prijs voor biologische slachtkoeien. Uitgaande van de winkelprijs van een kilo biologische rundergehakt en de prijs die de biologische veehouder voor zijn koe krijgt kan het niet anders zijn dat er in de keten vanaf de boerderij goed wordt verdiend aan biologisch rundvlees. En zolang de aanvoer van biologische koeien gewoon doorgaat en niemand actie onderneemt, blijft deze scheve verdeling van de marges in de keten bestaan. Voor de biologische veehouder een frustrerende situatie, vooral omdat de biologische meerwaarde op de boerderij wordt gemaakt. In het verleden gebruikten inkopers van biologisch rundvee vaak het argument dat voor een deel van de vleesonderdelen nog geen biologische afzet bestond. In vaktermen; er was nog geen volledige ‘vierkantsverwaarding’ mogelijk van de geslachte runderen. Dit argument gaat niet meer op. Het veelzijdige aanbod van biologische vleesproducten, in een steeds verder ontwikkelde en groeiende afzetmarkt is hiervoor het bewijs. Een ander veel gebruikt argument om de lage prijzen te verklaren lag in de import van goedkope biologische karkassen uit met name Oostenrijk. Inmiddels zijn deze karkassen te duur geworden, waardoor import niet meer interessant is.

Kortom de keten voorbij de boerderij heeft geen argumenten meer om de prijs van biologisch rundvee omlaag te praten. Daarbij is het met de huidige opbrengstprijzen niet mogelijk om biologisch rundvee kostendekkend af te mesten. De hoogste tijd voor de biologische rundveehouder om in actie te komen. Een hulpmiddel hierbij is de site van de Natuurweide (www.bioslacht.denatuurweide.nl) waar veehouders hun gerealiseerde opbrengstprijzen voor slachtvee kunnen vergelijken. Doel van deze applicatie is om de concurrentie tussen de verschillende inkopers en verwerkers te stimuleren. Een logische eerste stap op weg naar een eerlijke verdeling van de marges in de keten van het biologische rundvlees.

november – 2013 | EKOLAND

handel & Afzet

Hoe ontwikkelt zich aanbod en prijs momenteel? de hoge voerprijzen van dit moment zijn veehouders ook Commandeur: “Bio-vleesveehouders werken bijna tegen minder genegen om hun vee goed af te mesten. Dat speelt kostprijs, daar zit niet veel rek meer in. Ook met mijn voor gangbaar vleesvee net zo. Het echte probleem hierbedrijf zou ik wel wat meer willen overhouden, maar dat achter is de ondoorzichtige termijnhandel in grondstoffen is momenteel gewoon niet mogelijk. De consumentenprijs voor veevoer. Er worden enorme partijen achtergehouden kan echt niet verder omhoog.” en opgeslagen om de prijs op te drijven.” Bakker: “Vooral in Duitsland is de biologische varkensvleeBakker: “De kracht van biologische vleesproductie is de sproductie sterk gegroeid. In Nederland kunnen we spreken samenwerking tussen alle schakels in de keten. Belangrijk van een gereguleerde groei, wat in Duitsland niet het geval is dat we efficiënt met elkaar samenwerken, aandacht is. Daardoor hebben we nu te maken met een overschot besteden aan de kwaliteit en faalkosten vermijden. Geen loopt vooral de export naar Duitsland moeizamer. Wij zien de meerkosten van biologisch vlees is het de grootste hebben als Groene Weg de basisprijs lang op hetzelfde niuitdaging om alle onderdelen van een biologisch varken veau kunnen houden. Pas in juli is de prijs gedaald. Daarin of rund ook als biologisch te kunnen verkopen. Want alles maken wij het onderscheid met een stabiele wat we moeten afwaarderen, prijs voor een langere termijn vanwege moet in zekere zin worden Hans Commandeur, langdurige afspraken met afnemers.” gefinancierd door het vlees Commandeur Eko Vlees bv dat we biologisch kunnen Waar liggen in de komende periode de verkopen. Dat wordt daardoor duurder en dat remt de marktuitdagingen en kansen voor de branche? groei.” Commandeur: “Dé uitdaging is een constantere kwaliteit vleesbeesten op te zetten, vooral rundvlees. Er is nu nog een  Hans tekort aan aanbod van echt vleesvee. Door

Commandeur:

Skal: regelgeving en controle Bij de verkoop van vers onverpakt vlees is toegestaan dat gangbaar naast biologisch wordt aangeboden. Hoe controleert Skal dat het vlees niet wordt vermengd? Mariken de Bruijn, woordvoerder van Skal: “De wetgever streeft naar een controle van de hele keten. Elke partij in de keten is verplicht een bio-certificaat te hebben. In de vleesketen zijn dat slachters, vleesverwerkers en winkels die zelf het vlees snijden en verpakken. Alle partijen in de keten moeten door een juiste bedrijfsvoering, een juist product en juiste productaanduidingen zelf aan kunnen tonen dat ze het vlees niet vermengen. Skal controleert dit door een van te voren aangekondigde jaarlijkse controle en onaangekondigde flitscontroles.” Hoe werkt dit systeem in de praktijk in de vleesketen? “Slachterijen verwerken biologisch en gangbaar vlees in de meeste gevallen na elkaar. Eerst worden de biologische dieren op een schone lijn geslacht, daarna gaan ze verder met gangbaar vlees. Het afhangen en opslaan gebeurt gescheiden. Dit kan ook binnen één koelcel, bijvoorbeeld met behulp van stempels. Bij het portioneren wordt vaak gewerkt met gekleurde kratten. Bij het kruiden van vlees ontstaat een samengesteld product en is de verwerker verplicht een productspecificatie aan te leveren bij Skal en een administratie bij te houden van alle ingrediënten. Voor een winkel die zelf snijdt en verpakt gelden dezelfde regels als voor een slachter of verwerker. Voor winkels die slechts voorverpakte biologische vleesproducten doorverkopen, geldt geen certificeringplicht.” Hoeveel controles voert Skal jaarlijks uit? “In 2012 heeft Skal in totaal in de hele bio-sector circa 3000 jaarlijkse controles uitgevoerd en 280 flitscontroles. De flitscontroles zijn meestal onderdeel van een controle op een bepaald vraagstuk.”

EKOLAND | november – 2013

Een gestage, langzame groei is het beste voor de biologische markt.

Retour gekomen gangbaar vlees wordt opnieuw verpakt met een nieuwe verpakkingsdatum. Geldt dat ook voor biologisch vlees? Hoe is het toezicht hierop geregeld? “Hiervoor gelden geen eisen in de wetgeving voor biologische producten. Het valt daarom buiten onze scope. Maar onze inspecteurs zien wel alle bewegingen van het vlees door de keten. Als vlees retour komt, moet dat vastgelegd zijn in de klachtenregistratie. Als het vervolgens weer wordt verkocht, moet het op een factuur staan. Als er een vermoeden is dat de voedselveiligheid in het geding is, maken wij daarvan melding bij de Voedsel en Warenautoriteit. In de praktijk is dat nog niet voorgekomen.” Veehouders met een winkel kunnen een slachter of slager zonder licentie overhalen om licentiehouder te worden. De kosten en administratie daarvan houden slagers tegen. Is een slager niet net als een loonwerker? Waarom moet mijn slager dan ook een biologische licentie hebben als ik die als boer al heb? Kunnen de kosten voor slagers niet omlaag? ”De bedoeling van het systeem is juist dat de hele keten is gecertificeerd. De slager heeft als partij in de keten dus een andere positie dan een inhuurbare loonwerker. Dat brengt kosten met zich mee. Om de kosten beter beheersbaar te maken kunnen boeren in een regio samen met één slachterij werken. Verder biedt certificering een slachterij soms ook een nieuw verkoopkanaal.”

33

Trekkers TE KOOP: 2 Petrus silo’s van elk 50 ton tarwe met ringen, sluiskast, ventilator en 1 uithaalvijzel. Tel. 06 22508462. Te Koop: 10 ton Biologisch geteelde boerenkool. [email protected] TE KOOP : biologische pootaardappelen Nicola E. Van deze vastkoker plant u relatief weinig per ha. Info : jan bruinsma 0653923374 of email :[email protected] Zuid Frankrijk, aan voet Pyreneeën t.k.: woonhuis, 3 schuren, 1 te renoveren huis, ruim 7 ha biologisch land. Info+foto’s op facebook.com/arnaudilles

Te koop aangeboden: biologische boerderij, veehouderij (gecertificeerd, 63 ha., in MiddenFrankrijk. Diverse gebouwen, (w.o. stalruimte 1400 m2) en traditioneel gerestaureerd woonhuis. Tel. 0033470662878 of e-mail: [email protected]. TE KOOP: mooie partij biologische witlofpennen uit Flevoland, ras: Vintor. Telnr: 06-11084818, email: [email protected] TE KOOP: Biologische melkveehouderij van 33.60 ha (incl.erf) nabij het Sneekermeer. Voor meer informatie mail naar: [email protected] of bel naar : 0566-601683/ 06-50686260

voor particulieren en land- en tuinbouwbedrijven € 5,- (excl. BTW) per regel (±30 tekens, incl. spaties of minder)­. Vet‑gedrukt € 5,extra per regel. Minimum plaatsing € 15,-. Duidelijk aangeven welke tekst vet gedrukt moet worden.

Van Westering Groep bv

Biologische Voeders +31 (0) 485-589944 • [email protected]

www.reudink-bio.eu

VAN GORP

BIOLOGISCHE VOEDERS BV

he voeders c is g lo io b in t s li ia c e p s De De biologische voeders worden apart geproduceerd in onze fabriek te Schalkwijk en zijn leverbaar in de gehele BENELUX

Advertentietekst per e-mail, sturen naar:

[email protected] Vermeld altijd duidelijk het adres waar de rekening naar toe moet w ­ orden gezonden.

Informatie: Tel. 0416-315770 - Fax 0416-315779 Zomerdijkweg 2 - 5145 PK Waalwijk NL [email protected] - www.van-gorp.com

Ontwikkelaars voor een sterk en levendig platteland • Beleidsadvisering landbouw • Versterking verbrede activiteiten • Omschakeling naar biologisch ondernemen

Helmer Wieringa: 06 – 53 44 77 70 Taco IJzerman: 06 – 13 10 26 98 Maria van Boxtel: 06 – 53 59 31 88

www.landco.nl

Openingstijden: Woensdag van 14.00 uur tot 22.00 uur Donderdag van 10.30 uur tot 20.00 uur

Promoot ook jouw product in de biologische supermarkt! Beste teler, boer of producent, Persoonlijk en dichtbij. Voor ons betekent dat maximaal profiteren van de natuur en haar minimaal te belasten door zoveel mogelijk te werken met producenten, boeren en telers uit de omgeving. Want jullie brengen wat de seizoenen en de natuur dicteren. Zo kunnen we samen de kwaliteit en versheid van de producten waarborgen. Bovendien hoeft er geen onnodig transport plaats te vinden. Worden jouw producten door EkoPlaza verkocht en deel jij de passie om mooie en eerlijke producten te maken. En wil je net als familie Litjens op de winkelvloer komen vertellen over jouw passie en product. Dan ben je meer dan welkom! Stuur me een mailtje en dan neem ik contact met je op om iets in te plannen. Met vriendelijke groet, Laura van Loon [email protected]

familie Litjens, biologische kaasmakerij Volg ons op:

www.ekoplaza.nl