AUTHENTIEK EN KRACHTIG. Train the trainer handleiding

AUTHENTIEK EN KRACHTIG Train the trainer handleiding

INHOUD 1. OMKADERING _________________________________________________________6 1.1 Het ontstaan van de opleiding ‘Authentiek en krachtig’ ______________________ 6 1.2 Doelstellingen van de opleiding ____________________________________________ 6 1.3 Omschrijving van de beoogde competenties ________________________________ 7 1.4 Methodiek ________________________________________________________________ 8

2. MODULE 1: THUISKOMEN BIJ JEZELF__________________________________10 2.1 Doelstellingen ___________________________________________________________ 10 2.2 Het programma __________________________________________________________ 10 2.3 Kritische succesfactoren _________________________________________________ 10 2.4 In kaart brengen van de beginsituatie ______________________________________ 11 2.5 Mindfulness: bodyscan oefening (15 minuten)______________________________ 12 2.6 Drijfverenmodel __________________________________________________________ 13 2.7 Egodrijfveren nader bekeken______________________________________________ 15 2.7.1. Behoeften ___________________________________________________________________ 2.7.2. Gevoelens __________________________________________________________________ 2.7.3. Patronen en gewoonten _______________________________________________________ 2.7.4. Vroegere ervaringen en reacties________________________________________________ 2.7.5. Normen en verwachtingen _____________________________________________________ 2.7.6. Eigenbelang _________________________________________________________________

15 15 16 16 16 16

2.8 Egodrijfveren: oefeningen ________________________________________________ 17 2.9 Tekst ter inspiratie _______________________________________________________ 19 2.10 Huiswerk _______________________________________________________________ 20

3. MODULE 2: IN BALANS KOMEN EN IN BALANS BLIJVEN ________________22 3.1 Doelstellingen van de module _____________________________________________ 22 3.2 Programma ______________________________________________________________ 22 3.3 Mindfulness: rek-en-strek-oefening (5 minuten) ____________________________ 22 3.4 Ontwikkelingsdrijfveren nader bekeken ____________________________________ 24 3.4.1. Invloed______________________________________________________________________ 3.4.2. Doelen______________________________________________________________________ 3.4.3. Kwaliteiten __________________________________________________________________ 3.4.4. Willen leren__________________________________________________________________

24 25 26 28

3.5. Ontwikkelingsdrijfveren: oefeningen ______________________________________ 29 3.6 Mindfulness: aandachtspunten bij kernkwaliteiten __________________________ 31 3.7 Tekst ter inspiratie _______________________________________________________ 32 3.8 Huiswerk ________________________________________________________________ 32

2

4. MODULE 3: JEZELF ZIJN EN JEZELF BLIJVEN __________________________34 4.1 Doelstellingen van de module _____________________________________________ 34 4.2 Programma ______________________________________________________________ 35 4.3 Mindfulness: ademruimte-oefening (3 minuten) ____________________________ 35 4.4 Zielsdrijfveren nader bekeken _____________________________________________ 36 4.4.1. Individuatie: licht en schaduw, animus-anima_____________________________________ 4.4.2. Waarden ____________________________________________________________________ 4.4.3. Visie________________________________________________________________________ 4.4.4. Missie ______________________________________________________________________

37 38 39 39

4.5 Zielsdrijfveren: oefeningen _______________________________________________ 40 4.5 Tekst ter inspiratie _______________________________________________________ 42 4.6 Huiswerk ________________________________________________________________ 43

5. MODULE 4: INNERLIJK LEIDERSCHAP _________________________________45 5.1 Doelstellingen van de module _____________________________________________ 45 5.2 Programma ______________________________________________________________ 45 5.3 Willen ___________________________________________________________________ 45 5.4 Mindfulness: wandelmeditatie (15 minuten) ________________________________ 47 5.5 Kiezen___________________________________________________________________ 49 5.6 Kunnen__________________________________________________________________ 50 5.7 Tips voor het leven _______________________________________________________ 51 5.7.1 Tips om je meer door je ontwikkelingsdrijfveren te laten leiden ______________________ 52 5.7.2 Tips om je meer te laten leiden door je zielsdrijfveren ______________________________ 53

5.8 Tekst ter inspiratie _______________________________________________________ 54 5.9 Huiswerk ________________________________________________________________ 54

6. MINDFULNESS ________________________________________________________56 6.1 Achtergrond en definitie __________________________________________________ 56 6.2 De link met deze opleiding ________________________________________________ 56 6.3 Referenties en bronnen ___________________________________________________ 58 Bijlage A. Checklist energievreters, energiegevers _____________________________ 60 A.1 Externe energievreters __________________________________________________________ 60 A.2 Interne energievreters___________________________________________________________ 60 A.3 Energiegevers _________________________________________________________________ 61

Bijlage B. Checklist kernkwaliteiten en valkuilen _______________________________ 61 B.1 Kernkwaliteiten ________________________________________________________________ 61 B.2 Valkuilen ______________________________________________________________________ 62

3

VOORWOORD Dit document biedt een leidraad voor trainers die interesse hebben in het begeleiden van de opleidingsreeks ‘Authentiek en Krachtig’. Het is een weergave van de training zoals die werd aangeboden in het voorjaar van 2007 aan vrouwelijke ingenieurs. In het inleidende hoofdstuk wordt beschreven waaruit deze opleiding ontstaan is. Tevens worden in dit hoofdstuk de doelstellingen, de methodiek en de beoogde competenties geduid. De opleiding bestaat uit vier modules die gegeven werden op zaterdagvoormiddagen van 9u30 tot 13u, telkens met 2 weken ertussen. De inhoud van deze modules vindt u terug in hoofdstukken 2 tot 5. De rode draad doorheen de opleiding is ‘mindfulness’. Deze methodiek wordt in het laatste hoofdstuk beschreven.

.

4

1. OMKADERING

5

1. OMKADERING

1.1 Het ontstaan van de opleiding ‘Authentiek en krachtig’ Uit de focusgesprekken die gehouden werden tijdens de eerst fase van het ESF project ‘Vrouwelijk Ingenieur’, kwamen een aantal competenties naar voren die kritisch bleken te zijn voor een al dan niet succesvolle loopbaan als ingenieur. ‘Succesvol’ wordt hier gedefinieerd als ’iemand die erin slaagt haar eigen potentieel waar te maken en in evenwicht is met zichzelf en haar omgeving’. Daarbij werden ondermeer de volgende competenties benoemd: • Vermogen tot zelfreflectie • Positionering van zichzelf • De gewoonte van non-conformisme in je levensuitbouw (kracht naar buiten gericht) • Ontwikkelen van authenticiteit (interne kracht) Vrouwelijke ingenieurs staan voor veel uitdagingen: een balans vinden tussen de verschillende verwachtingen vanuit job, familie, partner, vrienden, kinderen... En daarbij nog toekomen aan zichzelf. Deze moeilijkheid werd bevestigd door deelnemers aan workshops op de studiedag ‘Je talenten laten groeien’ in november 2006. Het vraagt een voortdurende alertheid om binnen deze spanningsvelden niet op ‘automatische piloot’ te reageren, maar vanuit authenticiteit en kracht al die kanten van het leven in evenwicht te houden en met voldoening te beleven. Vandaar deze opleiding. 1.2 Doelstellingen van de opleiding Met deze opleiding mikken we hoog. Als algemene doelstelling gaat het erom de deelnemers, vrouwelijke ingenieurs, ‘sterker’ te maken: authentiek en krachtig. De opleiding is een unieke combinatie van academische inzichten, coachingstechnieken en mindfulness houding, ontwikkeld voor een specifiek en homogeen publiek van hoogopgeleide vrouwelijke ingenieurs. In die zin is het een erg innovatief gebeuren. Mindfulness is niet alleen het vernieuwende van deze opleiding, maar meteen ook het uitgangspunt en de rode draad. We werken hieraan door een combinatie van het verhogen van kennis en inzicht, het oefenen van vaardigheden en het stimuleren van een nieuwe houding. Concreet betekent dit dat we aan het einde van de reeks willen vaststellen dat: • de kwaliteit van de zelfreflectie verhoogd is; • deelnemers meer inzicht hebben in hun eigen energiehuishouding; 6

• • • •

deelnemers zelfzekerder kunnen reageren in stresssituaties of conflicten; deelnemers een zelfbewuste houding als vrouw durven aannemen; zowel privé als op het werk meer ‘ruimte’ durven innemen; deelnemers bewuste en authentieke keuzes kunnen maken.

1.3 Omschrijving van de beoogde competenties Wij hebben een aantal competenties gebundeld in deze training omdat ze o.i. sterk samenhangen en omdat wij geloven dat zij beter kunnen verankerd worden als zij samen aangeboden worden. 1. Vermogen tot zelfreflectie • Het kennen van eigen kwaliteiten en valkuilen • Inzicht hebben in de nog verder te ontwikkelen vaardigheden en houdingen • Inzicht hebben in belemmerende overtuigingen over zichzelf • Inzicht hebben in de rollen die men opneemt • Inzicht hebben in hoe de contextverwachtingen appèl doen op deelaspecten van de persoon • Inzicht hebben in hoe men functioneert in een systeem 2. Positionering van zichzelf • Durven uitspreken wat men denkt • Durven tonen wat men kan • Durven eigen standpunten innemen • Aanvaarden van verschillen en deze positief benoemen 3. De gewoonte van non-conformisme in je levensuitbouw • Gemaakte keuzes weer durven in vraag stellen • Durven kiezen voor wat echt ‘passend’ is in een bepaalde levensfase • Crisis en verandering als een kans zien om te groeien en te ontwikkelen • Voeling hebben en houden met wat je ‘bezielt’ 4. Ontwikkelen van authenticiteit • Durven en kunnen ‘thuiskomen’ bij zichzelf • Vertrouwen ontwikkelen in de eigen intuïtie • Op zoek blijven naar een gezonde balans tussen binnen- en buitenkant • Durven luisteren naar wat er aan innerlijke dialoog wordt gevoerd • Kennen en erkennen van eigen drijfveren en zelf aan ‘het stuur’ blijven

7

1.4 Methodiek •

•

• • • • •

Procesbenadering. Bij aanvang van de workshopreeks worden de persoonlijke doelstellingen van elke deelnemer geformuleerd, er wordt een traject uitgezet en doorheen de weken komen er ook actiepunten naar voor. Via huiswerk en terugkoppeling verdiepen deelnemers zich in de materie die in de workshops wordt aangeboden. Een formule van workshops voor kleine groepen (Max. 12) zodat er voldoende mogelijkheid is tot uitwisseling. Hiermee beogen we de verankering van het leerproces en de koppeling van de theorie aan de praktijk. Er wordt individueel geoefend en in duo. De uitwisseling brengt de deelnemers duidelijkheid en zorgt ervoor dat ze een klankbord hebben. Indien gewenst aanvullend werken via een proces van persoonlijke coaching. Plenair ‘delen van ervaringen’, wat versterkend werkt en de herkenbaarheid vergroot. Gebruik van academische concepten en kaders. De rode draad doorheen de opleiding is mindfulness. Deze methodiek wordt in het laatste hoofdstuk verder beschreven.

8

2. MODULE 1: THUISKOMEN BIJ JEZELF

9

2. MODULE 1: THUISKOMEN BIJ JEZELF

2.1 Doelstellingen Zoals in elk leertraject is het ook hier belangrijk de uitgangssituatie, de (eigen) doelstellingen, het kader en de analyse van de beginsituatie scherp te stellen. Opdat dit geen vrijblijvende reeks zou zijn, wordt er ook meteen gewerkt met concrete oefeningen om de zelfreflectie en zelfkennis te stimuleren. • • • • • • • •

Voorstelling van het programma en de methodiek Kritische succesfactoren en basisvoorwaarden voor de opleiding Benoemen van aandachtsgebieden Oplijsten van energiegevers en energievreters Kennis maken met verschillende types van drijfveren Oefening in patroondetectie om de rode draad te herkennen Kennismaking met mindfulness Aandachtsoefening

2.2 Het programma 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Voorstelling van de opleiders en de deelnemers Voorstelling programma en methodiek Bespreken kritische succesfactoren In kaart brengen van de beginsituatie Aandachtsoefening: bodyscan Voorstelling drijfverenmodel Patroondetectie

2.3 Kritische succesfactoren • • • •

Houding van openheid en nieuwsgierigheid Vanuit mildheid een waarderend onderzoek aangaan naar zichzelf. Dit is op een zachte, niet-oordelende manier kijken naar eigen drijfveren Zelfzorg Huiswerk en oefenen tussen de sessies in

10

2.4 In kaart brengen van de beginsituatie Het in kaart brengen van de beginsituatie bij de start van het traject geeft een overzicht, legt knelpunten bloot, en onthult mogelijk een aantal blinde vlekken. Het biedt ook de mogelijkheid om op korte termijn een aantal energievreters aan te pakken. Dit geeft dan weer ruimte om dieper in te gaan op het thema van de opleiding: authenticiteit en kracht. De beginsituatie wordt in kaart gebracht aan de hand van ‘aandachtsgebieden’. Dit zijn gebieden in je leven die voor jou belangrijk zijn en/of veel tijd en energie vragen. Voorbeelden: werk, gezin, familie, vrijwilligerswerk etc. Volgende vragen worden met de deelnemers overlopen, vraag per vraag. Ze beantwoorden deze vragen alleen, maar er wordt ook uitgewisseld in duo’s en plenair. Vooral voor de laatste (actiegerichte) oefening wordt voldoende tijd vrijgemaakt. 1. Lijst alle gebieden op die voor jou belangrijk zijn. Lijst ook alle gebieden op die van jou veel tijd / energie vragen. Max. 10. Zijn er verschillen? 2. In welke gebieden(en) komt zorg voor jezelf aan bod, en hoe? Waar zit bijvoorbeeld sport, ontspannende activiteiten, een cursus volgen, …? 3. Neem een wit blad en teken hoe de gebieden van vraag één zich verhouden, als volgt. Teken een tijdas van links naar rechts, links is ‘weinig tijd’, en rechts is ‘veel tijd’. Teken de gebieden als cirkels, waarbij de grootte van de cirkel een voorstelling geeft van hoe belangrijk dit gebied is voor je. Heb je grote cirkels langs de linkerkant van de pagina? Kleine cirkels langs de rechterkant? Wat vertelt dit jou? 4. Overloop de Checklist Energievreters en Energiegevers (zie bijlage A), en vul die aan met elementen die voor jou van toepassing zijn. 5. Vanuit elk resultaatsgebied, kijk aan de hand van de Checklist Energievreters en Energiegevers wat jou in dit gebied energie geeft of wat energie neemt. Wat tolereer je simpelweg (en vreet dus ook energie)? a. Kun je een externe energievreter (collega’s die even langskomen om te babbelen en je tijd opeisen) vertalen naar een interne energievreter (bijvoorbeeld het onvermogen om neen te zeggen)? b. Zijn er LHF, Low Hanging Fruits, aspecten van je energiehuishouding die je eigenlijk heel gemakkelijk kunt bijsturen en een groot verschil kunnen maken (bijvoorbeeld een kast opruimen waaraan je je keer op keer weer ergert)? c. Kun je op de een of andere manier meer ruimte geven aan een energiegever?

11

d. Kun je een nieuwe manier ontdekken om met een bepaalde energievreter om te gaan door bijvoorbeeld jouw houding tegenover die energievreter te veranderen? Manieren om energievreters kort te sluiten zijn: • ze uit te schakelen, door ervoor te zorgen dat ze zich niet meer voordoen • ze simpelweg te herkaderen als een onderdeel van je leven en er niet meer mee in gevecht te gaan, je er niet meer schuldig over te voelen etc. Technisch hoogopgeleide vrouwen worden zich aan de hand van bovenstaande oefening bewust van volgende patronen: • dat aandachtsgebieden die voor hen minder belangrijk zijn verhoudingsgewijs veel energie en tijd vragen (huishouden, zorg voor anderen etc.). • dat ze zichzelf soms volledig vergeten bij het in kaart brengen van aandachtsgebieden. Bij sommigen wordt zelfontwikkeling wel benoemd, maar dan louter in een professionele context. Aandacht wordt vooral gegeven aan de zorg voor anderen (relatie, gezin, familie), en het werk. • dat ze zich soms uitermate ergeren aan bepaalde situaties, bijvoorbeeld een gebrekkige samenwerking met een collega, gebrek aan waardering van prestaties etc. Aan de hand van bovenstaande oefening gaan ze hun eigen houding in die situatie onderzoeken en acties ondernemen om vanuit zelfzorg anders met de situatie om te gaan. Typerende uitspraken: Ik was me er niet van bewust dat ik mezelf altijd op het achterplan liet. Ik maak heel vaak lijstjes van wat me te doen staat op een dag… zelden of nooit staat er ook iets in dat echt gewoon fijn is voor mezelf. Een informeel praatje met collega’s bij de koffie, een middagpauze om een luchtje te scheppen, … Of thuis een boek lezen, gezellig niksen, een lekker badje nemen… Ik ben en blijf altijd in de weer. Ik ben zo plichtsbewust dat ik vooral ervoor zorg dat mijn lijstje afgewerkt geraakt… Zo zet ik mezelf nog eens extra onder druk. 2.5 Mindfulness: bodyscan oefening (15 minuten)1 In deze module staan we stil bij onze beginsituatie, komen we thuis bij onszelf. Daarom als oefening een contact maken met ons lichaam – waar spanning zit, waar ontspanning is. We leren onze aandacht ankeren bij de ademhaling. De oefening omvat de volgende onderdelen: • Rechtop zitten op de stoel, met de voeten stevig op de aarde, de handen ontspannen in de schoot, en de ogen gesloten of rustend op een punt in het midden. 1

Gebaseerd op de bodyscan oefening uit de training Mindfulness MBCT door Dr. David Dewulf. Voor meer informatie, www.aandacht.be

12

• •

• • • • • • •

Kadering van de oefening: het jezelf gunnen alles even naast je te leggen, niet iets te doen maar gewoon te zijn, niet meer bij te dragen tot de maalstroom van het leven maar gewoon alert aanwezig te zijn zonder doel. Bewustwording van de ademhaling, gewaarworden van het deel van ons lichaam waar we de ademhaling opmerken, zonder oordeel benoemen hoe de adem is – rustig, zacht, snel, onregelmatig, regelmatig etc. Niet ingrijpen, er niets aan veranderen maar gewoon observeren. Wiebelen met de voeten, de tenen, contact maken met de aarde. Stilstaan bij je linkervoet, hoe voelt die? Koud, warm, ontspannen, gespannen etc. Als je niets voelt is dat ook ok, niets voelen is ook iets voelen. (het hele lichaam overlopen, van linkervoet naar linkerheup, zelfde langs de rechterkant, dan het heupgebied, de buik plus onderrug, borst plus bovenrug, armen één voor één, schoudergebied, nek, hoofd, gezicht). Tussendoor af en toe terugkeren naar de ademhaling, waar adem je, hoe is die adem? Met milde, open aandacht observeren, de golfslag van de adem voelen. Hiermee ook bodyscan afsluiten. Aandacht uitbreiden naar het hele lichaam en dat opnemen in je gewaarwording. Terugkeren naar de ruimte om je heen: ogen openen, kleine bewegingen maken, rekken en strekken.

Deze oefening is specifiek belangrijk voor technisch hoogopgeleide vrouwen omdat zij opgeleid zijn om vanuit ratio te onderzoeken, te analyseren en te handelen. Bewust contact maken met het lichaam zonder te oordelen ondersteunt hen in het ontwikkelen van hun vermogen om ook op andere manieren te gaan reflecteren en onderzoeken. Typerende uitspraken: Ik zit zo erg in mijn hoofd, dat ik gewoon soms zou vergeten dat ik ook een lijf heb dat om aandacht vraagt. Als we zo een oefening doen krijg ik het gevoel een beetje te ‘zakken’, alsof ik pas dan met mijn voeten op de grond sta… Met de adem verken ik gebieden in mezelf die ik veel minder ken. Ik word rustiger in mijn hoofd.

2.6 Drijfverenmodel2 Uit onderzoek in het kader van het ESF-project ‘Vrouwelijk Ingenieur’ komen een aantal factoren naar voren die doorstroom van vrouwen verhinderen. Technisch opgeleide vrouwen worden in het maken van keuzen vaak beïnvloed door culturele en organisatorische factoren zoals de moeilijke combinatie van gezin en arbeid. Zij 2

Het drijfverenmodel werd ontleend aan De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

13

hebben bovendien weinig rolmodellen om zich aan te spiegelen. Aan de hand van het drijfverenmodel leren zij mogelijke drijfveren in kaart brengen en hun pallet aan keuzemogelijkheden verbreden. Authentiek zijn betekent weten welke drijfveren je leiden. Want je laat je niet de hele dag leiden door wat je inspireert. Soms laat je je meer leiden door angst (bijvoorbeeld om buitengesloten te worden), soms door de behoefte aan zekerheid etc. Dit zijn drijfveren, motoren die richting geven aan je dagelijks handelen, zij zijn de motivaties waarom we dingen doen. Er zijn vele soorten drijfveren. Meestal laat je je ook door meer dan één drijfveer leiden. Je kunt bijvoorbeeld gaan sporten met iemand uit gewoonte, of omdat je met die persoon iets samen wil doen, of omdat je behoefte hebt aan beweging. Het begrip ‘drijfveer’ en de volgende indeling wordt aan deelnemers meegegeven. Het vormt het basismodel van de eerste drie sessies. Egodrijfveren • Behoeften • Gevoelens • Patronen en gewoonten • Vroegere ervaringen • Normen en verwachtingen • Eigenbelang Ontwikkelingsdrijfveren • Invloed • Doelen • Kwaliteiten • Willen leren Zielsdrijfveren • Dromen en verlangens • Idealen • Creatieve aspiraties • Persoonlijke waarden • Visie • Persoonlijke missie De drie groepen drijfveren kunnen elkaar overlappen en versterken. Alle drie kunnen ze een ingang zijn voor bezieling. Soms moet je grond onder je voeten krijgen (ego), soms beweging (ontwikkeling), soms verdieping (ziel). Tijdens de eerste sessie worden de egodrijfveren meer in detail genomen. De andere onderdelen komen in sessie 2 en 3 aan bod.

14

2.7 Egodrijfveren nader bekeken3 Egodrijfveren zorgen ervoor dat we overeind blijven, dat we grond hebben onder de voeten. Gericht op zelfbehoud, om ons ‘ik’ te handhaven. Ze leggen een fundament voor ons functioneren in de wereld. Egodrijfveren kunnen voldoening geven en het vervullen ervan kan leiden tot tevredenheid. De dingen blijven zoals ze zijn: veilig, comfortabel en voorspelbaar. Maar ze kunnen ook een gevoel geven van machteloosheid. Egodrijfveren leiden meestal niet tot bezieling, kunnen soms zelfs bezieling in de weg staan. Bijvoorbeeld behoefte aan zekerheid kan je ervan weerhouden een nieuwe wending te geven aan je loopbaan. Iemand die zich uitsluitend door deze drijfveren laat leiden zal nauwelijks groei doormaken en weinig bezieling kennen.

2.7.1. Behoeften Wensen om iets te verkrijgen dat het ‘ik’ nodig heeft om zich te handhaven: zekerheid, erbij horen, rust, liefde, ruimte, comfort, bevestiging, bezit, vrijheid, gezelligheid, aandacht, macht, vertrouwen, fysiek contact, status, waardering, controle, bescherming, sociale contacten, seks, zeggenschap, erkenning. Een onbevredigde behoefte kan leiden tot frustraties en inschattingsfouten. Het is goed behoeften in kaart te brengen omdat ze anders in de achtergrond blijven als onbewuste drijfveren. Een typisch vrouwelijke reflex is bijvoorbeeld de zorg voor anderen. Zo kan een hoogopgeleide vrouw zich op het eerste gezicht laten leiden door wat een bedrijf nodig heeft terwijl daarachter eigenlijk een sterke behoefte schuil gaat om zich onmisbaar te maken.

2.7.2. Gevoelens Directe impulsen die in ons opwellen. We kunnen ons laten leiden door primaire emoties als boosheid, angst, verdriet, blijheid. Soms verdwijnen die gevoelens weer na korte tijd, of soms vormen ze jarenlang een motor voor ons gedrag. Zo kan iemand jaren in een onbevredigende werksituatie blijven vanuit angst. Onderdrukte gevoelens zijn een ondermijnende drijfveer, die afhoudt van bezieling. Technisch hoogopgeleide vrouwen staan vaak onder druk van buitenaf: partner, familie, werkomgeving hebben allen hun (soms tegenstrijdige) verwachtingen. Dit is een factor die uitstroom van vrouwen in het werkveld bevordert. Het erkennen van de gevoelens van onmacht, verwarring, angst etc. die door deze verwachtingen worden opgeroepen is een belangrijke stap voor deze vrouwen om te kunnen komen tot andere inzichten en keuzemogelijkheden. 3

De beschrijving van de egodrijfveren is gebaseerd op De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

15

2.7.3. Patronen en gewoonten Komen voort uit de opvoeding, soort onderwijs, beroep etc. Gedragspatronen kunnen tot normen worden. Patronen en gewoonten bieden veiligheid. Maar ingeslepen patronen (reactiepatronen) kunnen ook ineffectief worden, achterhaald. Technisch hoogopgeleide vrouwen benaderen situaties vaak vanuit hun rationeel analytisch denken, dat vaak tot een patroon is geworden. Analytisch denken is een belangrijke competentie, die echter niet in alle situaties toepasbaar is.

2.7.4. Vroegere ervaringen en reacties Daarbij gaat het niet om de gebeurtenis zelf, maar om je reactie erop of de betekenis die je eraan geeft. Wat in het heden doorspeelt neemt vaak de vorm aan van een standaardreactie. Een voorbeeld hiervan is een slechte werkervaring in het verleden van een vrouwelijke ingenieur. Op basis van deze ervaring heeft zij beslist om haar ‘nek niet meer uit te steken’. Zij werd daar namelijk in het verleden voor afgestraft, en houdt zich nu dus bewust op de achtergrond.

2.7.5. Normen en verwachtingen Normen die we hebben meegekregen. Bijvoorbeeld: ‘bij ons beheers je je gevoelens’. Normen zijn wegwijzers maar kunnen ook verstikkend zijn. Verwachtingen van anderen kunnen subtieler zijn dan normen. Vaak niet uitgesproken, voel je ze aan.

2.7.6. Eigenbelang Is in tegenstelling tot behoeften, gevoelens, patronen meestal meer weloverwogen. Bij een belang is er een persoonlijke winst in het spel. Bijvoorbeeld het aanvechten van een onrechtvaardige beslissing, salarisonderhandeling etc. Opkomen voor jezelf. Het is belangrijk even stil te staan bij deze drijfveer voor de doelgroep van technisch hoogopgeleide vrouwen. De ESF-studie bewees namelijk dat zij vaak niet voldoende assertief zijn, te weinig opkomen voor zichzelf - wat een factor is die uitstroom bevordert.

16

2.8 Egodrijfveren: oefeningen4 Volgende oefeningen worden met de groep kort overlopen. Oefening 3 rond patroondetectie wordt samen gedaan, eerst alleen, en gevolgd door een bespreking in duo’s en plenair. Aan de hand van deze oefening ontdekken deelnemers dat hun reacties niet steeds eigen zijn aan hun werkcontext, maar dat zich bepaalde overschrijdende patronen voordoen in hun gedrag. Een voorbeeld is zich uitermate te ergeren aan ‘on-af’ werk. Deze oefening is een belangrijke ‘eye opener’ voor hoogopgeleide vrouwen omdat zij vaak een scherpe lijn trekken tussen hun werk- en hun privécontext. Daardoor wijten ze sommige reacties aan hun omgeving en zijn ze zich onvoldoende bewust zijn van hun eigen kracht. De andere oefeningen worden aan de deelnemers meegegeven als huiswerk. Volgens hun eigen interesse en noden kiezen zij deze oefening(en) die voor hen het meest van toepassing zijn. 1. Bewust zijn van je behoeften a. Als je je bewust wordt van je behoeften merk je dat sommige daarvan geregeld worden vervuld en anderen niet. Er zijn behoeften die je gemakkelijk zelf kunt vervullen, voor andere behoeften ben je afhankelijk van anderen. Met deze oefening kun je nagaan in hoeverre je behoeften zijn vervuld. b. rust - erkenning - zekerheid – zeggenschap - ergens bij horen - comfort liefde - seks - controle - bescherming - bezit - veiligheid - bevestiging – ruimte - sociale contacten - aandacht – macht - vertrouwen - fysiek contact - vrijheid - status - gezelligheid - waardering c. Kruis er vijf aan waar jij geregeld behoefte aan hebt d. Wat doe je zoal om ze vervuld te krijgen? e. Welke behoefte ben je geneigd om te verwaarlozen? 2. Gevoelens ontdekken en onderzoeken a. Sta op een vast moment van de dag even stil bij je gevoelens b. Wat is er gaande met je onder de oppervlakte? c. Je hoeft er niets mee te doen d. Hou dit een weekje vol 3. Patroondetectie a. Patronen komen voort uit opvoeding, ouderlijk milieu, positie in het gezin, soort onderwijs, beroep, ... b. Neem eens een situatie waar je vaak in terecht komt; kies nog een tweede voorbeeld; en ook een derde: wat zijn de gelijkenissen en de verschillen ? De eerste twee situaties worden gekozen uit de werkcontext. De derde situatie uit de privé-context. c. Ga voor elke situatie na: wat waren de feiten, wat voelde je daarbij, wat dacht je daarover, en hoe heb je gereageerd? 4

Oefeningen 1, 2, 4, 5 en 6 werden ontwikkeld op basis van oefeningen in hoofdstuk 2 van het De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

17

d. Herken je iets van een patroon? e. Welke patronen vormen regelmatig een valkuil voor je? 4. Vroegere ervaringen a. Neem een situatie waarin je een buitensporige reactie had. b. Wat gebeurde er feitelijk? c. Hoe reageerde je, wat deed je, wat zei je, hoe handelde je? d. Wat betekende dit voorval voor jou? e. Is er een parallel met huidige situaties? 5. Normen en verwachtingen a. Maak eens een lijstje van normen en verwachtingen waaraan je meent te moeten voldoen. b. ‘Ik moet altijd’, ‘ik behoor zo te doen’, ‘als moeder zou ik...’ c. Welke uit deze lijst zou je kunnen loslaten? d. Welke blijven dingend? 6. Eigen belang a. Belangen zijn meestal weloverwogen: er is iets dat we willen behouden of verkrijgen. b. Maak een lijstje van situaties waar je van voelt dat er iets moet aan veranderen. c. Waar moet je meer voor opkomen, waar moet je een grens trekken? Wat kun je doen om je eigen belang én dat van de andere betrokkenen te dienen? Typerende uitspraken: Ik vond het niet evident om bij de studiekeuze mijn eigen weg te gaan. Mijn eigen behoeften speelden doorgaans geen rol in wat ik deed. Maar toen voelde ik het ineens wel erg sterk. Mijn ouders wilden eigenlijk niet dat ik voor ingenieur ging. Een mannenwereld, vond mijn vader die zelf ook ingenieur was. ‘Dat is niets voor u. Je zou beter voor het onderwijs kiezen…’. Ik deed het toch, al was het uit verzet. Of om me te bewijzen. Maar toch heeft het me wel onzeker gemaakt. Ik had geen idee waar ik eigenlijk voor koos. Ik deed gewoon graag wiskunde. Het is pas nu dat ik me realiseer wat eigenlijk kenmerkend is voor onze studierichting en beroepenveld. Het is vreemd te beseffen hoe je soms gewoon meestroomt met iets … nu zou ik er allemaal veel bewuster mee omgaan. Thuis vonden ze het evident dat ik voor het moeilijkste zou gaan. Ik ben altijd gedreven geweest door presteren. Daar werd ik ook altijd in bevestigd. Ik voel me soms wat gegeneerd t.o.v. vrienden of familie met mijn doctoraat. Alsof ik niet helemaal mezelf kan zijn. Ik probeer erg bescheiden te blijven, maar dan nog voelen veel mensen zich vaak ‘minder’ of gedragen zich toch zo t.o.v. mij. Vervelend.

18

2.9 Tekst ter inspiratie Deze tekst wordt aan de deelnemers meegegeven, ter inspiratie. Gedicht van Oriah Mountain Dreamer – een Indiaanse oudste Ik hoef niet te weten hoe jij in je levensonderhoud voorziet. Wat ik graag wil weten is waar jij voor gaat en of jij het aandurft oog in oog te staan met verlangens van je hart. Het interesseert me niet hoe oud je bent, maar wel of je het aandurft voor gek te staan omwille van de Liefde, omwille van je dromen, omwille van het avontuur dat Leven heet. Het maakt me niet uit welke planeten jou horoscopen beïnvloeden. Waar het om gaat is of je ooit tot in de kern van je eigen verdriet bent doorgedrongen. En of de verraderlijkheid en beproevingen van het leven je juist ontvankelijk hebben gemaakt, of dat deze je hebben doen terugdeinzen en afsluiten uit angst voor nog meer pijn. Wat ik wil weten is of jij pijn, die van mij of die van je zelf, kunt laten zijn voor wat het is, zonder een vinger te verroeren, zonder het te verbergen, te laten verdwijnen of vast te houden. Ik wil weten of je vreugde kunt zijn, de mijne en de jouwe, of je durft te dansen vanuit je oerkracht, in totale extase van top tot teen, zonder je in te houden door op je hoede te zijn, realistisch of rationeel te zijn, zonder je te laten afremmen door herinnering aan beperkingen vanuit je menselijk bestaan. Het kan me niet schelen of je verhaal waar is of niet. Wat ik zou willen weten is of je anderen durft af te wijzen om trouw te kunnen blijven aan jezelf, of je het aan kunt om voor een verrader te worden uitgemaakt, om verschoond te blijven van verraad vanuit je eigen ziel. Geef mij een bewijs van je trouw, opdat ik zal weten dat je vertrouwen waardig bent. Ben je in staat schoonheid te zien, ook al is iedere dag niet even mooi, en is het leven zelf voor jou de Bron van waaruit je levenskracht kunt putten? Kun je leven met fouten, zwakheden en kwetsbaarheid, die van jou en mij, en toch aan de rand van een meer staan en luidkeels tegen het zilver van de volle maan roepen: YES! Ik hoef niet weten waar je woont of hoeveel geld je hebt. Wat ik graag wil weten is of jij het kunt opbrengen om na een nacht vol wanhoop, tot in het diepst van je ziel gekwetst, op te staan en datgene te doen wat gedaan moet worden voor je kinderen en anderen. Ik hoef niet te weten wie je bent of hoe je gekomen bent. Wat ik wil weten is of jij zonder terughoudendheid bereid bent met mij door het vuur te gaan. Het gaat er mij niet om waar, wat en met wie je hebt gestudeerd. Voor mij is het van groot belang van jou te horen welke innerlijke kracht jouw steun en toeverlaat is. Als al het andere om je heen is weggevallen, of je alleen kunt zijn met jezelf. En of je het werkelijk goed hebt met jezelf wanneer het stil wordt, in eenzaamheid.

19

2.10 Huiswerk • •

Oefeningen egodrijfveren Aandachtsoefening

20

3. MODULE 2: IN BALANS KOMEN IN BALANS BLIJVEN

21

3. MODULE 2: IN BALANS KOMEN EN IN BALANS BLIJVEN

3.1 Doelstellingen van de module Waar we in de eerste sessie vooral stilstonden bij drijfveren gerelateerd aan zelfbehoud, wordt in deze module het palet uitgebreid met ontwikkelingsdrijfveren. Ontwikkelingsdrijfveren zijn drijfveren gerelateerd aan het ontwikkelen van de eigen persoon en aan de impact op de omgeving. Factoren die doorstroom verhinderen en uitstroom bevorderen voor vrouwelijke ingenieurs zijn onder andere een gebrek aan lef en assertiviteit, een te laag zelfbeeld, het niet goed kunnen omgaan met druk van buitenaf. Het onderzoeken van ontwikkelingsdrijfveren heeft voor hen typisch de volgende meerwaarden: • • • • •

Het ontwikkelen van het besef dat er steeds ‘Invloed’ is Het herkennen van eigen kernkwaliteiten Inzicht krijgen in sterkten, valkuilen, grenzen en uitdagingen Ruimte durven voelen en innemen De eigen levensloop als een ontwikkelingsverhaal kunnen zien

3.2 Programma 1. Uitwisselingsrondje: opvragen van het ‘huiswerk’ en reflecties naar aanleiding van de eerste workshop 2. Aandachtsoefening: rek en strek 3. Ontwikkelingsdrijfveren: inleiding 4. Invloed hebben 5. Doelen stellen 6. Kwaliteiten 7. Willen leren 8. Tekst ter inspiratie 9. Huiswerk: mijn verhaal 3.3 Mindfulness: rek-en-strek-oefening (5 minuten) In deze module staan we stil bij ontwikkelingsdrijfveren. Ontwikkeling heeft te maken met je eigen potentieel, met het innemen van alle ruimte van je kwaliteiten en talenten. Daarom een oefening waarbij we het lichaam rekken en ons bewust(er) worden van de ruimte die het lichaam inneemt / kan innemen. Deze oefening omvat de volgende onderdelen: • Beginpositie is rechtstaand, met de armen los ontspannen naast het lichaam, een waardige houding, de voeten op heupbreedte uit elkaar en de ogen gesloten of zachtjes rustend op een punt op de grond 22

• • •

• •

• •

Stilstaan bij aarding, stevigheid. Voelen hoe de aarde je draagt. Je voorstellen dat er diepe, lange wortels zijn onder je voeten. Voelen hoe de aarding gebeurt in je bekken, je bewust worden van je ruggengraat Bewustzijn van je ademhaling. Kijken hoe die is, zonder oordeel, zonder in te grijpen Je armen langzaam langs het lichaam over het hoofd strekken bij een uitademing, en dan langzaam met je handen een zijdelingse cirkel beschrijven bij een uitademing, tot je handen weer rusten langs het lichaam. Een paar keer herhalen. Je armen naar omhoog laten gaan terwijl je handen een cirkel beschrijven tot ze boven het hoofd zijn, bij een inademing. Bij de uitademing je handen voor je lichaam laten zakken. Een paar keer herhalen. Bij deze oefening komt het erop aan de ruimte die je beschrijft met je handen te ervaren. Kan eventueel uitgebreid worden met een bewustwording van het verbinden van aarde en hemel, of van het bundelen / beschrijven / verruimen van je energieveld. Het is alsof een luchtbel om het lichaam gevisualiseerd wordt. Terugkeren naar de ruimte: ogen openen, contact maken Terugkeren naar je plaats en de rest van de sessie aangaan vanuit dit gevoel van ruimte

Na deze oefening wordt de koppeling met de werkplek besproken. Vrouwelijke ingenieurs hebben vaak moeite met druk van buitenaf en reageren daarom vaak vanuit een automatisme. Bijvoorbeeld zich terugtrekken bij een moeilijke onderhandeling over verantwoordelijkheden, met andere woorden zichzelf klein maken tegenover de omgeving. Of zich sterk gaan afzetten en dan bestempeld worden als ‘emotioneel’. Aan de hand van deze oefening ontdekken ze dat het veld van mogelijkheden breder is dan wat zij nu benutten. Door hun fysieke ruimte af te tasten wordt hun bewustzijn van hun mentale en emotionele ruimte ook beïnvloed. Typerende uitspraken Ik krijg met deze oefening een ongelooflijk gevoel van ruimte. Ik voel me dan minder verkrampt. Soms doe ik deze oefening op de trap! Als ik dit zou kunnen doen voor een vergadering… ik zou er minder ‘klein’ bij zitten. Ik voel me beter in mijn vel zitten. Ik durf mensen meer aankijken. Na zo’n oefening heb ik minder zenuwen. Ik voel me zekerder van mijn eigen standpunten. Als er nu een zware discussie met argumentaties zou komen, zou ik wel kunnen blijven staan.

23

3.4 Ontwikkelingsdrijfveren nader bekeken5 Drijfveren: • Hebben te maken met leren, groeien, ontwikkelen, een ruimere horizon krijgen. Je merkt dat je ‘ik’ niet een vast gegeven is. • Zijn inspirerend omdat ze mensen aanspreken op hun persoonlijke autonomie, hun vrijheid en hun zelfbepaling. Biedt vervulling en vergroot ons zelfvertrouwen. • Mensen die zich hierdoor in hoge mate laten leiden zijn meestal gedreven • Zijn de motor om weg te gaan van wat vertrouwd is en om risico’s te nemen. • Openen mogelijkheden. Het leven wordt gezien als iets dat kansen en uitdagingen aanbiedt. Woorden als ‘kiezen’ en ‘willen’ • Vragen om een zekere basis, anders gaan we houvasten zoeken buiten onszelf • Zijn een schakel tussen de ik-gerichtheid van het ego en diepere lagen van de ziel, ze leiden ertoe dat we boven onze basis uitgroeien

3.4.1. Invloed Invloed hebben – wat roept dat op? • Willen laten zien wie we zijn, onze stempel willen drukken. • Situaties naar eigen hand zetten, richting geven – dit kan inspirerend werken • Vanuit de wens om iets buiten ons te veranderen, te verbeteren. Toch heeft ‘invloed’ vaak een negatieve connotatie, wanneer men het bekijkt vanuit egodrijfveren (macht, willen toebehoren tot, een ‘ik’ die een persoonlijke opbrengst wil) Onderscheid maken tussen: • wat je wilt bereiken met je invloed (je mening, standpunt etc.) • strategie waarmee je dit probeert te bereiken (directief, manipulatief, met betrokkenheid, ‘quiet leadership’, …) Welke strategie hoort bij jou? Hoe voel je je erbij? Wat is het effect ervan? Waar leg je je aandacht? Bij het doel (wat)? Bij de strategie (hoe)? Bij jezelf…???? Wat is het meest duurzaam? Belangrijk voor vrouwen om zich te handhaven in een ‘mannenwereld’. Je hoeft niet met ellebogen te werken, op de schoot te zitten, het hoge woord te voeren. Onderzoek naar het gamma van mogelijkheden, vanuit aandacht bij jezelf, bij reactie van anderen, bij ‘het gebeuren’. Houding van een observeerder. Je kunt niet niet beïnvloeden. Houding van ontspanning. Door krampachtigheid (het absoluut willen, het vertrekken van het idee dat het niet gaat lukken) verklein je het veld van mogelijkheden.

5

De beschrijving van de ontwikkelingsdrijfveren (behalve 3.4.1 en 3.4.3) is gebaseerd op De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

24

Toestaan dat falen OK is, dat het met vallen en opstaan is dat je leert. Bestaansrecht van jezelf als persoon, van je mening verkennen. Aanpak: Het verkennen van deze drijfveer is uitermate belangrijk voor technisch hoogopgeleide vrouwen. Zij werken namelijk meestal in omgevingen waarin zij als vrouw een minderheid zijn, zonder goede rolmodellen. Wanneer ze gedrag overnemen van hun mannelijke collega’s om situaties te beïnvloeden worden ze bestempeld als ‘bitch’. Wanneer ze zich ‘vrouwelijker’ opstellen wordt hen verweten hun vrouwelijkheid uit te spelen. Ze voelen zich vaak machteloos tegenover een verbaal sterk discours van hun mannelijke collega’s, en krijgen daardoor het idee dat ze helemaal geen invloed hebben, of dat ‘invloed’ enkel kan vanuit ‘macht over’. We gaan met de deelnemers een groepsgesprek aan. Bovenstaande vragen en inzichten vormen daarbij het kader. Vervolgens wordt er een oefening in duo’s gemaakt, waarbij men grondiger kan ingaan op eigen invloed en er via dit kader en de bijkomende vragen een nieuw licht kan op werpen. Typerende uitspraken: De grootste mond krijgt vaak zijn zin. Ik heb daar geen zin in. Ik ga liever voor kwaliteit. Het draait zo vaak om een machtsspel. Ik ken dat spel niet zo goed. Ik werk liever met open vizier. Maar ze dwingen je soms om je vrouwelijke charmes boven te halen. Ik ga daar dan een stuk in mee. Ik werk vaak met een zekere bescheidenheid aan nieuwe concepten . Eens het goed in elkaar zit en ik het deel met anderen, gaan zij uiteindelijk met de pluimen lopen. Ik voel me dan zo misbruikt. Ik krijg van mijn baas te horen dat ik beter ook eerst wat zou lobbyen hier en daar. ‘Dan kom je beter ‘voorbereid’ op de vergadering…’, zegt hij dan. ‘Dan maakt je project meer kans.’ Ik hou niet van dat soort netwerking, maar blijkbaar werkt het zo. Ik laat mijn collega’s niets merken over mijn thuissituatie, mijn zorg voor de kinderen, … . Hoe meer ze weten, hoe meer ze die informatie kunnen gebruiken als oneigenlijke argumenten bij belangrijke keuzes die moeten gemaakt worden.

3.4.2. Doelen Met doelen geven we richting aan de periode die voor ons ligt. Een doel is een drijfveer als we ons er in ons handelen bewust door laten leiden, als we onze keuzes afstemmen op dat doel. In de mate dat we onze eigen doelen kunnen stellen bieden ze een opening naar bezieling. Aanpak: Met de deelnemers wordt herhaald dat elk ‘huiswerk’ aan het einde van een workshop een manier is om voor jezelf een doel te stellen en dat ook echt concreet

25

te maken in functie van de komende weken. Het geeft het gevoel vooruit te geraken, een stukje ‘vat’ te hebben op je leven. Zelfs in erg moeilijke periodes kan dat helpen om niet het gevoel van controleverlies te hebben. Typerende uitspraken Ik heb absoluut geen moeite om doelen te stellen i.f.v. projecten. We zijn daarop getraind. Het is dan ook zo confronterend te merken dat ik dat vooral in functie van het bedrijf en het gezin doe. Zelden voor mezelf. Dat wil ik nu in de toekomst toch anders gaan doen… als ik dat met dezelfde efficiëntie kan doen … dan ziet het er goed uit!!

3.4.3. Kwaliteiten6 Kwaliteiten inzetten is doen waar je echt goed in bent. Het beste van jezelf kunnen inzetten betekent vaak een bron van bezieling. Het geeft energie, voldoening, plezier. Kwaliteiten vormen een soort rode draad in je ’zijn’. Ze tonen zich op allerlei manieren: zowel in het omgaan met jezelf, je partner, je familie, je huishouden, je werk, je kinderen ... . Een aantal heb je ontwikkeld in de loop der jaren, maar veel kwaliteiten zijn al aanwezig als kind. Het zijn unieke eigenschappen waarvan we ons vaak niet realiseren hoe bijzonder ze zijn. Mensen laten zich niet altijd leiden door wat ze goed kunnen: • Ze zijn vergeten wat hun kwaliteiten zijn omdat die nooit worden opgemerkt, laat staan gewaardeerd. Ze laten zich dan meer leiden door patronen en oude gewoonten • Ze zijn bang om hun kwaliteiten in te zetten (bijvoorbeeld vanuit huiverigheid om bedreigend te zijn voor anderen, of vanwege lieve vrede, of om zich niet kwetsbaar op te stellen). Ze laten zich dan leiden door angst. • Ze vallen terug op het doen waar ze goed in zijn en ontwikkelen niet in de breedte. Ze verstarren dan in steeds dezelfde kwaliteit en slaan daarin door. De kwaliteit wordt dan een valkuil. • Ze laten zich leiden door aangeleerd gedrag Aanpak: Er worden een aantal oefeningen gebracht als opstart, om voeling te krijgen met de materie. Op je kwaliteiten kunnen ‘inzetten’ vraagt geen extra moeite. Deze versterken kan door meer inzicht te verwerven in wat er gebeurt wanneer je ‘te ver’ gaat in het gebruiken van je kwaliteit. Vervolgens wordt het kernkwadrant van Ofman geïntroduceerd. Via de twaalf inrijpoorten geven we iedereen de kans om beter inzicht te verwerven in zichzelf. Niet alleen de kwaliteiten komen daardoor in beeld, maar ook de uitdagingen, de valkuilen en de irritaties. Dit model van kernkwadranten slaat erg aan bij een technisch hoogopgeleid publiek (De auteur, Daniël Ofman, is immers zelf een ingenieur). 6

Het Kernkwadranten model is beschreven in Bezieling en Kwaliteit van Organisaties, Ir. Daniel D. Ofman, Uitgeverij Kosmos, 2002

26

Typerende uitspraken Ik schrik ervan dat zo’n éénvoudige logica-oefening, zo’n inzicht kan brengen. Ik heb nooit doorgehad dat de ergernis die ik had naar mijn mannelijke collega’s toe meer te maken had met een kwaliteit van mezelf, dan met een gebrek. Door er zo naar te kijken is al een deel van het probleem opgelost. Ik hoef zelf niet perse te veranderen. Ik kan wel iets extra ontwikkelen om niet teveel ‘door te schieten’. Ik weet nu dat ik mijn keuzes niet alleen hoef te maken op basis van cognitieve kwaliteiten. Uiteindelijk is het toch met je eigen persoonlijkheid dat je het moet doen… en waar maken . Ik denk dat ik mezelf tot nog toe heb geboycot. Door alles zo ernstig en nauwkeurig te doen, heb ik het mezelf en mijn omgeving niet gemakkelijk gemaakt. Nochtans ligt net daar ook mijn kwaliteit…

3.4.4. Willen leren De wens iets nieuws te ontdekken en je dat toe te eigenen is bij sommige mensen spontaan aanwezig. Toch is het verrassend hoe er soms een nieuwe deur opengaat wanneer men zich aan iets waagt dat ongewoon is, niet in de lijn ligt van wat men normaal vanzelf zou gaan doen, ontwikkelen, leren ... . Aanpak: De deelnemers krijgen de uitnodiging hier de komende tijd voor zichzelf erg alert in te zijn en elke kans of prikkel op dat vlak aan te grijpen. Typerende uitspraken We willen natuurlijk altijd bijleren… innoveren, onderzoeken, … het is ons als ingenieurs ‘eigen’. Maar bijleren kan ook op andere vlakken … bv leren hoe ik meer invloed kan hebben in een vergadering, leren hoe ik iets anders kan formuleren zodat ik meer gehoord word, …

3.5. Ontwikkelingsdrijfveren: oefeningen7 Er wordt geoefend met oefening 2 en 3. De andere oefeningen kunnen door de deelnemers als huiswerk gemaakt worden volgens eigen noden en interesses. Deelnemers worden expliciet gevraagd om met oefening 5 thuis en op het werk aan de slag te gaan. Oefening 2 en 3 zijn belangrijke oefeningen voor technisch hoogopgeleide vrouwen. Een factor die een rol speelt in de uitstroom van vrouwelijke ingenieurs is een te laag zelfbeeld, een gebrek aan durf en assertiviteit. Oefening 2 helpt hen om hun kwaliteiten te herontdekken en te benoemen. Oefening 3 helpt hen in kaart te brengen hoe / waar ze hun kwaliteiten inzetten, en of ze situaties kunnen creëren om hun kwaliteiten meer of effectiever in te zetten. Aan de hand van het uittekenen van het kernkwadrant worden ze zich ook bewuster van valkuilen waardoor ze zichzelf boycotten. 1. Een zelf gesteld doel onderzoeken a. Overloop de aandachtsgebieden en kies een doel dat je hebt gesteld b. Waarom is dat belangrijk voor je? Wat betekent het voor je? c. Hoe werk je aan dit doel? Wat doe je zoal om dit doel te halen? d. Welke dingen doe je die je afhouden van het bereiken van je doel? Waarom doe je dit? Hoe rechtvaardig je dit voor jezelf? e. Hoe zou je ervoor kunnen zorgen dat andere activiteiten niet het bereiken van je doel verhinderen? f. Hou je je vooruitgang bij, weet je hoe ver je gevorderd bent in het behalen van je doel? g. Hoe houd je voor ogen waar het je uiteindelijk om te doen is? 2. Kernkwaliteiten benoemen en een kernkwadrant uittekenen a. Sluit je ogen. Ga eens terug in de tijd naar een periode als kind dat je je erg gelukkig voelde … ; Terug naar een plek waar je als kind veel tijd hebt doorgebracht. Loop daar rond, hoe heb je je daar gevoeld? Wat zocht je op die plek? Wat deed je het liefst? Wat valt je op? Wat gebeurde er? Wie was er rondom jou? Welke sfeer was er? Wat deed je zelf? Op welke manier? Wat was er typisch aan jou? b. Sleutelwoorden opschrijven, zonder censuur c. Vanuit dat gevoel: kwaliteiten kiezen uit lijst, eerst aankruisen wat aanspreekt, dan top 10, dan top 3 d. Daaruit één kernkwadrant uittekenen e. Per 2 bespreken

7

Oefeningen 1, 3, 5 en 6 werden ontwikkeld op basis van oefeningen in hoofdstuk 3 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl. Oefeningen. Oefeningen 2 en 4 zijn gebaseerd op het Kerkwadranten model, Bezieling en Kwaliteit van Organisaties, Ir. Daniel D. Ofman, Uitgeverij Kosmos, 2002

29

3. De inzet van je kernkwaliteiten bekijken a. Selecteer drie kwaliteiten uit de lijst van kernkwaliteiten (bijlage B). Welke van je kwaliteiten kun je goed aanwenden, en in welk aandachtsgebied? Welke minder of helemaal niet? b. Op welke kwaliteiten wordt sterk een beroep gedaan? Op welke helemaal niet? c. Welke van je kwaliteiten zou je meer willen inzetten? d. In welke situaties houd je kwaliteiten – al dan niet bewust – achter? e. Met welke kwaliteiten durf je niet goed voluit te gaan? f. Vind je dat je al je kwaliteiten optimaal benut? g. Wat kun je nog meer doen met sommige van je kwaliteiten? Kun je activiteiten bedenken om ze meer in te zetten? 4. Kernkwadranten vanuit de 12 inrijpoorten a. De twaalf inrijpoorten van het kernkwadrant worden overlopen. b. In duo’s worden twee kwadranten opgemaakt en met elkaar besproken. c. In groep komt er een reflectie: welk inzicht biedt dit in het omgaan met je omgeving ? 5. Je invloed ontdekken en onderzoeken in een situatie a. Kies een vergadering of een gesprek uit voor een experiment b. Observeer hoe de vergadering of het gesprek verloopt c. Probeer je eigen stempel te drukken. Bijvoorbeeld door je mening of een observatie over te brengen. Of door non-verbaal invloed uit te oefenen (blik, lichaamshouding). Wat is het effect op het gesprek? Wat ervaar je zelf? d. Laat bewust je pogingen weer los, stop met ‘invloed uitoefenen’ en ga mee in het verloop van het gesprek, Wat is het effect op het gesprek? Wat ervaar je zelf? 6. Willen leren a. Kies iets uit waarin je weer een beginner bent: ga iets nieuws leren (volg een cursus, ga eens op stap met iemand uit een heel andere leefwereld, probeer te skaten, …) b. Of: wees aanwezig bij een bepaalde (routine) activiteit met de onbevangenheid en de nieuwsgierigheid van een kind, met een ‘beginner’s mind’ c. Let op je gevoel hierbij, en vooral: maak plezier

30

3.6 Mindfulness: aandachtspunten bij kernkwaliteiten8 Op basis van de oefening rond kernkwaliteiten hebben de deelnemers vragen. Daarom worden de volgende aandachtspunten besproken. De vragen bij deze aandachtspunten kunnen door deelnemers gebruikt worden om reflectie te stimuleren. Deze aandachtspunten zijn belangrijk om te bespreken met de doelgroep van vrouwelijke ingenieurs. Een factor die hun doorstroom negatief beïnvloedt is hun laag zelfbeeld. Mensen met een laag zelfbeeld zijn vaak uiterst kritisch voor zichzelf, en gaan dan ook zichzelf beoordelen op hun valkuilen, of krampachtig tegen hun valkuilen vechten. 1. Ik heb kwaliteiten en valkuilen, maar ik ben ze niet Het gaat om het verschil tussen iets identificeren en je erméé identificeren. In het eerste geval is er een waarnemer die vaststelt dat hij/zij een kwaliteit of valkuil heeft en dat betekent dat er innerlijke ruimte is tussen wat hij/zij ziet en wie hij/zij is. In het tweede geval verklaart de waarnemer dat wat hij/zij waarneemt hetzelfde is als wie hij/zij is en er innerlijk geen ruimte meer is tussen wat hij/zij constateert en wie hij/zij is. ¾ Met welke kernkwaliteit van jezelf wil je je het liefst identificeren? Met welke valkuil wil je je het minst identificeren? 2. Ik geef vechten op, niet de strijd Er zijn verschillende manieren om met een valkuil om te gaan. Je kunt erop reageren door tegen je valkuil te vechten zodat de situatie verandert, en door fanatiek te worden. Of je kunt de valkuil relativeren, erin berusten, en overslaan naar gelatenheid en gemakzucht. Bij acceptatie is er een heel ander startpunt, namelijk dat je valkuil er gewoon is, zonder er meteen een oordeel over te hebben. Vanuit die positie kun je kijken naar wat je wél wilt, wat je wilt creëren, toevoegen, ernaast zetten (je uitdaging). Dit is een creatieve benadering, ze is VOOR iets in plaats van TEGEN iets. ¾ Wat zou jou helpen om jouw valkuilen te accepteren? 3. Ik moet niks Je mag zijn zoals je bent om te worden wie je bent, maar nog niet kunt zijn, en je mag het worden op jouw manier en in jouw tempo. Het is vanuit dit soort aandacht voor jezelf dat je op een natuurlijke manier kunt ontwikkelen. Let op, het is geen kwestie van ‘laat maar waaien, ik hoef niets te doen’. Er is wel degelijk werk aan de winkel. Maar dat werk is meer in de zin van aandacht geven en laten gebeuren, dan in de zin van afdwingen, drukken, duwen. Balans is niet alleen balans tussen kernkwaliteit en uitdaging, maar ook balans in wat je doet, de balans tussen laten gebeuren en aandacht geven. ¾ Wat betekent “jij mag zijn zoals je bent om te worden wie je bent, maar nog niet kunt zijn” voor jou? 8

De aandachtspunten zijn gebaseerd op inzichten in Hé, ik daar?!, Ir; Daniel D. Ofman, Uitgeverij Servire, 2005; Het is niet te geloven – van reactief naar creatief leiderschap, Daniel Ofman en Guust Verpaalen, Uitgeverij Servire, 2006, Mindfulness, Edel Maex, Uitgeverij Lannoo, 2006

31

3.7 Tekst ter inspiratie Deze tekst wordt ter inspiratie meegegeven aan de deelnemers. De herberg Dit mens-zijn is een soort herberg Elke ochtend weer nieuw bezoek Een vreugde, een depressie, een benauwdheid Een flits van inzicht komt Als een onverwachte gast Verwelkom ze, ontvang ze allemaal gastvrij! Zelfs als er een menigte verdriet binnenstormt Die met geweld je hele huisraad kort en klein slaat. Behandel dan toch elke gast met eerbied. Misschien komt hij de boel ontruimen Om plaats te maken voor extase... De donkere gedachte, schaamte, het venijn, Ontmoet ze bij de voordeur met een brede grijns En vraag ze om erbij te komen zitten. Wees blij met iedereen die langskomt. De hemel heeft ze stuk voor stuk gestuurd Om jou als raadgever te dienen. Rumi 3.8 Huiswerk De deelnemers wordt gevraagd thuis tijd te maken om het verhaal van hun leven op papier te zetten: ‘Er was eens een meisje ...’. Ter inspiratie wordt er een verhaal voorgelezen. Tweede opdracht is een situatie op het werk te observeren waar invloed zichtbaar speelt (oefening 5) .

32

4. MODULE 3: JEZELF ZIJN EN JEZELF BLIJVEN

33

4. MODULE 3: JEZELF ZIJN EN JEZELF BLIJVEN

4.1 Doelstellingen van de module Na egodrijfveren en ontwikkelingsdrijfveren komen zielsdrijfveren aan bod. Deze drijfveren komen het dichtst bij het authentieke zelf. Doelstellingen van deze module zijn dan ook te onderzoeken hoe je jezelf kunt zijn en hoe je jezelf kunt blijven. Jezelf zijn: De overgang van ontwikkelingsdrijfveren naar zielsdrijfveren gaat langs de weg van de individuatie. Echt jezelf kunnen zijn vraagt inzicht én acceptatie van je eigen schaduwkanten. Als mens ontwikkelen we die competenties waar we bevestiging op krijgen en houden we de andere een beetje ‘achter’. Zo ontstaat er voor velen een onevenwicht in hun balans tussen anima/animus; het vrouwelijke en mannelijke in elk van ons. Technisch hoogopgeleide vrouwen vormen meestal een minderheid op de werkplek. Ze krijgen vooral bevestiging en waardering rond competenties die aansluiten op de animus-zijde van het menszijn. In een overwegend mannelijke omgeving lijkt dit soms de enige manier om te ‘overleven’. Ze zijn dan de sterke, efficiënte, logische, onafhankelijke vrouw…Vaak worden deze competenties ook automatisch privé verder ingezet, waar de verwachtingen soms anders liggen. Veel vrouwen voelen aan dat ze zichzelf op die manier eigenlijk tekort doen, maar weten niet goed wat er eigenlijk aan de hand is. Het gevoel van onbalans reikt immers verder dan het goed omgaan met taken en rollen. De oefeningen in deze modules helpen vrouwen ook om beter voeling te krijgen met de delen van zichzelf die ze te lang in de schaduw gehouden hebben. De confrontatie met het thuismilieu, de partner en kinderen kan daarbij verhelderend werken. Jezelf blijven: Wanneer we beter inzicht hebben in wat we echt belangrijk vinden en dit kunnen koppelen aan de resultaatsgebieden van ons professioneel en privé-leven, werkt dit als een ‘voorjaarsschoonmaak’. Eigen waarden herkennen en gebruiken als toetssteen voor het handelen, geeft tegelijk een gevoel van stevigheid en kracht. Het is als het ware de ruggengraat die we nodig hebben om rechtop te staan en te blijven. Voeling krijgen met onze visie en missie in het leven helpt om vanuit eigenheid het leven vorm te geven. Het is alsof je dan voortdurend terug kunt putten uit dezelfde bron, bij elke vraag die opduikt, elke beslissing die genomen moet worden kunt nagaan: ‘ben ik nu trouw aan mezelf… ‘

34

4.2 Programma 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Aandachtsoefening Uitwisseling van de voorbije weken en het huiswerk Jezelf zijn: licht / schaduw; animus / anima Waarden Visie en missie Tekst ter inspiratie Huiswerk

4.3 Mindfulness: ademruimte-oefening (3 minuten) 9 In deze module staan we stil bij zielsdrijfveren. Zielsdrijfveren liggen dicht bij bezieling, een belangrijke bron van authenticiteit en kracht. We beginnen deze sessie dan ook met te ervaren hoe we in een paar minuten tijd wat ons doorgaans drijft (gedachten, emoties, gevoelens) in onze aandacht kunnen brengen, om van daaruit open te kunnen staan voor andere, diepere drijfveren. Deze oefening omvat de volgende onderdelen: • Beginpositie is zittend, met de voeten stevig op de grond, de handen los in de schoot, en de rug mooi recht. • Je zelf de vraag stellen ‘hoe is het nu met mij?’ • Het antwoord is een gedachte. Dit antwoord als een gedachte zien. Gedachten zijn als wolken in een hemel, ze komen en gaan. Je bewust worden van de hemel die deze gedachten draagt. • Met een gedachte komt vaak een lichamelijk gevoel. Waar in je lichaam voel je het antwoord op de vraag hoe het nu met je is? Sta daar even bij stil. • Gedachten en emoties hangen nauw samen. Wat voel je, ben je boos / verdrietig / nieuwsgierig / verveeld? Benoem wat je voelt. • Bewustzijn van je ademhaling. Voelen hoe die is, zonder oordeel, zonder in te grijpen • Terugkeren naar de ruimte: je ogen openen en contact maken.

9

Gebaseerd op de ademruimte oefening uit de training Mindfulness MBCT door Dr. David Dewulf. Voor meer informatie, www.aandacht.be

35

Typerende uitspraken Ik zit soms met een warhoofd … na deze oefening heb ik het gevoel dat alles toch wel zijn plaats heeft. Ik kan me soms zo slecht en ongemakkelijk voelen, dat ik nog nauwelijks helder kan nadenken over een situatie. Deze oefening kan me zeker helpen om niet te impulsief of emotioneel te reageren, maar toch dat ‘ongemakkelijke gevoel in mijn maag’ au serieux te nemen. Mijn collega’s lijken soms zo onaantastbaar ‘cool’. Dat maakt mij soms erg onzeker. Ik denk dan dat ik dat ook moet doen, terwijl dat eigenlijk niet bij me past. Ik forceer mezelf zo vaak. Ik hou me sterker voor dan ik ben… ik heb ook mijn twijfels, angsten, … maar die moeten altijd ver weg blijven… Ik zit vol gedachten en gevoelens. Soms ben ik ongelooflijk enthousiast… Ik wil graag voeling houden met wat me echt boeit. Misschien moet ik mezelf meer durven de vraag stellen: ‘waarom doe ik dit eigenlijk…, voor wie, voor wat,…? ‘ 4.4 Zielsdrijfveren nader bekeken10 Zielsdrijfveren zijn drijfveren waardoor we ons richten op dat wat werkelijk belangrijk en nastrevenswaardig voor ons is. • Ze gaan niet over mogelijkheden (wat zou kunnen?) maar over wat we werkelijk willen. • Ze brengen ons ertoe om in ons hart te kijken en te onderzoeken wat voor ons in het leven werkelijk waarde heeft. Ze gaan een rol spelen wanneer iemand bewust wordt van de mogelijkheden die zij heeft en een ‘eigen’ keuze wil maken over wat bij haar hoort, wat zij het liefste wil en wie zij ten diepste is. Het gaat op zoeken naar uniciteit, naar wat je eigen weg is. (Ontwikkelingsdrijfveren kunnen veel kanten uitgaan). Ze komen voort uit het hart. Hen achterhalen vraagt geduld, en komen bij wie je wezenlijk bent. Leven vanuit zielsdrijfveren zorgt ervoor dat we een leven leiden dat betekenis heeft. We houden ons niet alleen bezig met onszelf maar ook met de wereld om ons heen en zijn bereid daar een zekere verantwoordelijkheid voor te nemen. Ze leiden tot een sterk gevoel van zingeving, een meer diepgewortelde vervulling dan ontwikkelingsdrijfveren. Een stevige basis (egodrijfveren een plaats geven) is een belangrijke voorwaarde om niet te gaan ‘zweven’. Ook is het belangrijk dat je je ontwikkelt (ontwikkeldrijfveren), anders verval je in een éénzijdig idealisme. Om meer voeling te krijgen met de zielsdrijfveren is er een zekere vorm van individuatie nodig: echt jezelf zijn in al zijn facetten ... 10

De beschrijving van de zielsdrijfveren (behalve 4.4.1) is gebaseerd op De Kracht van Bezieling, Praktijkboek. Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

36

Voor technisch hoogopgeleide vrouwen zijn deze drijfveren belangrijk omdat zij de verschillende contexten van hun leven overstijgen en omvatten. Voor veel van deze vrouwen is het spanningsveld gezin – carrière en het klassieke rollenpatroon M/V een factor die uitstroom bevordert. Ze ervaren verschillende verwachtingen vanuit verschillende hoeken. Zielsdrijfveren kunnen hen ankers bieden die in elke context toepasbaar zijn, waardoor zij een zekere cohesie kunnen creëren tussen verschillende aandachtsgebieden van hun leven en dus meer duidelijkheid. Typerende uitspraken Ik droomde ervan astronaut te worden. Om allerlei redenen is dat er niet van gekomen, hoewel het perfect in mijn mogelijkheden ligt. Ik kan treuren of boos zijn op mezelf. Maar nu is de vraag interessanter: wat vertelde dat over wat ik echt wil met mijn leven… en welke stappen heb ik dan verder nog te zetten. Ik had zoveel talenten dat ik gemakkelijk meerdere diploma’s kon halen, ook het doctoreren was haast een evidentie. Als ik er nu bij stilsta waarom ik dit eigenlijk deed, kom ik wel op heel andere dingen uit… worsteling met een heel grote onzekerheid … en een vaag aanvoelen …dat ik nu nog niet helemaal kan benoemen. Ik ben nu ingenieur, ik ben daar haast vanzelf ingerold. Het ging vanzelf. Nu is de tijd gekomen dat ik daar ook echt keuzes in maak. Ik wil nu zelf aan het stuur gaan zitten.

4.4.1. Individuatie: licht en schaduw, animus-anima Mensen worden in de loop van hun leven vaak geconfronteerd met crisissen. Men schrikt soms van zichzelf, hoe men dan reageert ... . Als men iets meer in detail gaat kijken tonen die ‘vreemde’ kanten van onszelf net wat er verder kan ontwikkeld worden en wat er is ondergesneeuwd, uit de aandacht is gegaan ... . Iets dat in de schaduw is gebleven eist eigenlijk zijn plaats op. Door socialisatie in het gezin, het sociale milieu waar men is opgegroeid en de normen en verwachtingen van de samenleving is men ‘iemand geworden’... . Wie met zijn schaduwkanten aan de slag gaat, heeft echter de sleutel in handen om echt zichzelf te zijn. Niet degene die men verwacht wordt te zijn, maar wie men in de kern is . Aanpak: Een van de meest bekende schaduwthema’s is de evenwichtsoefening tussen de mannelijke en vrouwelijke kanten in onszelf. Jung, als psychoanalyticus, sprak aan het begin van vorige eeuw over animus en anima, geïnspireerd op de yin-yang concepten uit het Verre Oosten. In essentie gaat het om twee polen in onszelf die elkaar in evenwicht houden en samen een éénheid vormen. Het voor zichzelf in kaart brengen hoe in de loop van het leven meer aandacht, bevestiging en tijd is gegaan naar één kant, werkt verhelderend. De redenen

37

hiervoor kunnen divers zijn. Het nodigt alvast uit om ook die andere kant meer te gaan voeden, kansen te geven en vooral uit het negatieve verdomhoekje te halen. Voor heel wat hoogopgeleide vrouwen is dit een ‘eye opener’, wanneer ze in een gezonde balans proberen te geraken tussen carrière en privé. Heel wat strijdthema’s (opvoeding, tijd voor familie, engagement ...) krijgen een andere kleur vanuit deze invalshoek. Typerende uitspraken In onze ingenieursopleiding worden we vooral bevestigd in het lineaire denken. We zijn helden in logica en structuur… maar ik heb altijd wel geweten dat er ook andere werkelijkheden zijn, die heel wat minder aandacht kregen. Ik denk dat ons dat nu parten speelt. Vlot en assertief communiceren bijvoorbeeld…dat is voor velen van ons toch niet evident. Wel als het over plannen en projecten gaat, niet als het over gevoelens en gevoeligheden gaat. Ik voelde me altijd wat uit de boot vallen in de klas t.o.v. de andere meisjes. Ik was de serieuze, die altijd gefascineerd was door nieuwe leerstof. Examens vond ik gewoon een leuke uitdaging. Jongens interessant om mee te redeneren… ja ik weet dat er veel aan mij is voorbijgegaan.

4.4.2. Waarden Waarden verwijzen naar dat wat goed en belangrijk is. Je laten leiden door waarden houdt in dat je die dingen centraal stelt die er voor jou echt toe doen. Bijvoorbeeld verantwoordelijkheid, bescheidenheid, autonomie, deskundigheid etc. Abstracte begrippen die een concrete vorm kunnen krijgen, want verschillende waarden kunnen leiden tot een meningsverschil. Iemand die gedreven wordt door zijn waarden, laat zich niet leiden door wat prettig of uitdagend zou zijn maar door wat ‘goed’ en ‘juist’ is in de gegeven situatie. Soms dwingt een situatie je om van je waarden af te wijken, en andere belangen voorop te stellen. Waarden geven dus een streefrichting aan, ze zijn nooit vervuld, en ze zijn per definitie relatief. Valkuilen bij het benoemen van waarden als drijfveer: • Soms zeggen mensen waarden te hebben, maar ze laten er zich niet door leiden (bijvoorbeeld klantvriendelijkheid). • Of sommigen vatten waarden op als iets wat ze graag zelf willen hebben, dus als een behoefte: ‘Ik hecht veel waarde aan vrijheid’. • Het verschil met normen is dat normen specifiek, concreet, dwingend en controleerbaar zijn. Waarden zijn abstract, niet specifiek ingevuld, nooit klaar en laten je de ruimte om steeds opnieuw invulling te geven aan de corresponderende handeling al naargelang de situatie. • Het verschil met kernkwaliteiten is dat waarden absoluter zijn. Je kunt een kwaliteit zo belangrijk vinden dat je ze verheft tot waarde. Daarmee zeg je dat je er een toetssteen van wil maken voor je handelen. Waarden zijn absoluter. Je kunt toetsen of iets een waarde of een kwaliteit voor je is door je af te

38

vragen of het een allergie bij je oproept. Als eerlijkheid voor jou een waarde is dan zul je niet per se allergisch zijn voor manipulatie en daardoor in een valkuil schieten. Als je je laat leiden door je waarden ontstaat er bezieling. Waarden raken immers aan dat wat we diep in ons hart belangrijk vinden. Aanpak: We hebben allemaal een hiërarchie van waarden die doorheen ons leven wel een stukje kunnen verschuiven in chronologie, maar die toch vrij constant blijven. Soms maken we dingen mee, bijvoorbeeld een conflictsituatie, waardoor het duidelijker wordt wat er eigenlijk echt belangrijk blijkt te zijn. Typerende uitspraken Vroeger stonden andere dingen bovenaan. Vooruitkomen, diploma, een goede plaats in de firma. Dan kwamen er uiteindelijk de kinderen en moest ik alles precies artificieel ‘in evenwicht’ houden. Dat wrong bij mij. Ik kon een aantal zaken precies niet loslaten, waardoor ik in conflict kwam met mezelf en anderen. Ik denk nu dat mijn waarden gewoon verschoven zijn. En dat is ok. Ik heb erg lang getwijfeld om kinderen te hebben. Ik wist dat dit een zware impact zou hebben op het werk. Daarom dat ik het ook lang vooruitgeschoven heb. Ik was dan ook erg blij een partner te hebben die maar wat graag de ouderrol ten volle wilde opnemen… daardoor kon ik de stap zetten. Ik wil gewoon mijn talenten kunnen blijven voor 100% inzetten. Ik kan precies niet anders… of ik wil niet anders. Mijn kinderen zijn dat ook gewoon zo… ze zijn ook fier op mij.

4.4.3. Visie Een beeld van een mogelijke en wenselijke toekomst. Je kunt een visie hebben op het werk dat je doet, op het vak dat je uitoefent, op de functie die je vervult, op een bepaald beleidsterrein. Je laten leiden door je visie maakt dat je iets van jezelf in je werk legt en daar gaat bezieling van uit.

4.4.4. Missie De diepere bedoeling van je leven: je missie, je eigen opdracht, het beste van jezelf geven in de omgeving waarin je leeft en werkt. Als je je laat leiden door je missie neem je actief verantwoordelijkheid voor je talenten, en zet je ze in om bij te dragen aan anderen. Als je je missie volgt in je doen en laten, ben je een bezield mens ... . Je missie is niet een doel. Een missie is een eigenheid die er al was van bij het begin maar die vorm krijgt en duidelijker wordt gedurende het mensenleven. Je missie vinden is thuiskomen bij jezelf, bij de heelheid onder alle ‘ikken’. Het vormt het grotere kader waarbinnen je handelen zin krijgt. Er ontstaat een

39

samenhang tussen doelen vanuit bestemming. De ultieme toetssteen bij het maken van keuzes. De rode draad. Het besef dat de dingen die je doet ‘samenvallen’ met wie je bent, is een enorm rijke bron van vervulling. “Een mens weet dat hij zijn bestemming gevonden heeft als hij ophoudt na te denken over hoe hij moet leven en echt begint te leven” (Thomas Merton). Tips om je bestemming op het spoor te komen: • Je leven bekijken en zoeken naar rode draden. Kinderwensen terughalen; Wie bewonderde je? Waarom? • Identificatie met / sterk geraakt worden door personages in films, boeken etc. • Spelen met labels (een personage in een toneelstuk, wie zou je zijn?) • Toevallige samenlopen van omstandigheden, signalen allerhande • Stilstaan en aandacht bij dit alles, open staan Typerende uitspraken Ik vind dit een erg belangrijke vraag. Ik heb altijd veel bewondering gehad voor vrouwen die er echt voor gingen. Niet noodzakelijk ingenieurs. Ook vrouwen in heel andere beroepen. Ik moet nog wat ontrafelen wat het eigenlijk is dat me in hen aanspreekt. Ik kan soms zo ontroerd zijn door een figuur in een boek. Het gaat steeds om mensen die worstelen met hun talenten, die met een soort innerlijke verscheurdheid zitten. Toevallig dat het altijd vrouwen zijn? Ik denk het niet. 4.5 Zielsdrijfveren: oefeningen11 Volgende oefeningen worden overlopen en meegegeven als huiswerk, naargelang behoeften en interesses van de deelnemers. Met de oefeningen 1 en 5 wordt expliciet gewerkt gedurende de sessie. Oefening 1 is belangrijk voor technisch hoogopgeleide vrouwen omdat zij vaak werken binnen contexten waar ‘mannelijke’ kwaliteiten overheersen en als norm worden gehanteerd. Aan de hand van onderstaande vragen kunnen zij waardeoordelen over vrouwelijke en mannelijke kwaliteiten in kaart brengen en onderzoeken of / hoe zij deze kwaliteiten inzetten. 1. Animus-anima a. Wat moet je doen om maatschappelijk als succesvol aanzien te worden? Lijst dit even op. 11

Oefeningen 2, 3 en 4 werden ontwikkeld op basis van oefeningen in hoofdstuk 1 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl. Oefening 5 werd ontwikkeld op basis van een oefening in hoofdstuk 4 van hetzelfde boek.

40

b. Wat zijn de dingen of thema’s waar maatschappelijk gezien weinig aandacht naartoe gaat? Maak daar een tweede lijst van. c. Wat zijn van deze beide lijsten dingen die vooral als ‘mannelijk’ worden beschouwd, wat wordt er vooral als ‘vrouwelijk’ bekeken? d. Wat is er bij jezelf, van deze lijsten, aanwezig in je dagdagelijkse handelen? e. Welke dingen zijn ook bij jou ondergesneeuwd? f. Ervaar je zelf een onbalans tussen je yin-en-yang-kanten in jezelf? g. Is dat verschoven in de loop van de tijd? 2. De rode draad van inspiratie a. Zoek in je leven drie situaties waarin je heel erg geïnspireerd was. Vraag je voor elk van die situaties af: b. Wat deed je? c. Wat maakte dat je geïnspireerd was? d. Waardoor werd je inspiratie gevoed? 3. Bezieling binnen je levenslijn a. Op basis van je uitgeschreven levensverhaal, teken een lijn met de pieken en de dalen van je leven erin. Selecteer 3 hoogtepunten en 3 dieptepunten. b. Sta stil bij 1 van de 3 hoogtepunten: • Wat gebeurde er? • Wat wilde je bereiken, waar hoopte je op? • Wat viel je ten deel? • Welke drijfveren speelden een rol? • Hoe kwamen die drijfveren tot uiting? • Wat heeft die gebeurtenis je gebracht, er nu op terugkijkend? c. Kies 1 van de 3 dieptepunten uit: • Wat heeft zich afgespeeld? • Wat heeft je het meeste geraakt? • Waarmee ben je geconfronteerd? • Welke littekens heb je opgelopen? • Door welke drijfveren liet je je leiden? Welke drijfveren hielden je op de been? 4. Bezieling op het werk Ga zitten, richt je aandacht naar binnen, en roep de film op van je werkdag. Bekijk deze film scène per scène, van voor het vertrek naar je werk tot bij je thuiskomst. Kijk naar wat je voelt: plezier, frustratie, inspiratie… Wat gebeurt er met jou in elke scène? Na deze visualisatie, schrijf voor jezelf op: a. Wat ervaar je als je aan werk denkt? b. Welke aspecten van je werk zijn inspirerend, geven energie? c. Welke weerstanden en blokkades ondermijnen je bezieling? d. Hoe onderhoud je je bezieling gedurende een werkdag?

41

5. Waarden Kies uit een reeks waardenkaartjes drie waarden die voor jou belangrijk zijn. a. Waarom zijn die waarden belangrijk? Schrijf een aantal redenen neer b. Wie ben ik wanneer ik deze waarde belichaam? Hoe handel ik? Schrijf een aantal antwoorden neer c. In hoeverre eer ik deze waarde en geef ik er vorm aan? Schrijf een aantal manieren neer dat je dit doet? d. In welke situaties handel ik niet volgens deze waarde? Wat verhindert mij? Schrijf 5 dingen neer e. Welke 3 veranderingen zou ik in mijn leven kunnen aanbrengen om deze waarde meer te eren? f. Hoe toont zich die waarde in mijn dagelijks leven? g. Wat zou ik nog meer kunnen doen om naar die waarden te leven? h. Bespreek in duo’s 4.5 Tekst ter inspiratie Deze tekst wordt meegegeven ter inspiratie. Onze diepste angst is niet Dat we ontoereikend zijn Onze diepste angst is Dat we oneindig krachtig zijn Het is ons licht Niet onze duisternis Waar we het allerbangst voor zijn We vragen ons af: wie ben ik dat ik briljant Buitengewoon aantrekkelijk, getalenteerd En geweldig zou zijn? Maar waarom eigenlijk niet? Je bent toch een kind van God? Dat jij je kleiner voordoet dan je bent Komt de wereld niet ten goede Er is niets verheffends aan je kleiner voor te doen dan je bent Opdat de mensen om je heen Zich vooral niet onzeker gaan voelen. We zijn geboren om de luister van God uit te dragen Die in ons woont Niet slechts in enkelen van ons, Maar in ons allemaal. Als wij ons licht laten schijnen, Geven we anderen Onbewust toestemming om dat ook te doen. 42

Als wij bevrijd zijn van onze eigen angst, Bevrijdt onze aanwezigheid automatisch anderen. Nelson Mandela Inaugurale rede, 1994 Geschreven door Marianne Williamson 4.6 Huiswerk Mensen krijgen de uitnodiging om voor zichzelf nog eens het geheel van drijfveren op een rij te zetten en voeling te krijgen met de rode draad, de ruggengraat...Daarbij kijkend in hoeverre men congruent is ... in hoeverre ‘hoe men spreekt’ overeenstemt met ‘wat men in praktijk doet’. Ze worden ook uitgenodigd om verder te schrijven aan hun ‘levensverhaal’. Dit op papier te zetten helpt hen hun ontwikkeling als persoon in kaart te brengen, en kan hen informatie opleveren over hun drijfveren en hun bronnen van bezieling.

43

5. MODULE 4: INNERLIJK LEIDERSCHAP

44

5. MODULE 4: INNERLIJK LEIDERSCHAP

5.1 Doelstellingen van de module Technisch hoogopgeleide vrouwen volgen deze cursus vanuit vragen rond het evenwicht tussen gezin en arbeid, rond omgaan met hoge verwachtingen en druk op de werkplek, rond omgaan met moeilijke situaties op de werkplek, rond zinvol werk. De doelstelling van deze module is dan ook om de brug te leggen tussen het drijfverenmodel en de context van hun eigen leven. Vanuit authenticiteit leven en werken vraagt innerlijke stevigheid. Het maakt keuzes sterk en gedragen. Het levert een garantie voor kwaliteitsvol leven en werken. In deze module wordt tijd gemaakt voor: • Contact maken met eigen dromen en verlangens (het ‘willen’) • Effectieve en authentieke keuzes maken (het ‘kiezen’) • Weten hoe om te gaan met twijfels (het ‘kunnen’) • Tips voor de energiehuishouding na de opleiding • Aandachtsoefeningen 5.2 Programma 1. Mindfulness oefening: ademruimte (zie module 3) 2. Check-in: rondje waarin ervaringen sinds de laatste sessie met elkaar gedeeld worden 3. Terugblik op het model van de drijfveren en introductie van de laatste module 4. ‘Willen’ 5. Mindfulness oefening: wandelmeditatie 6. ‘Kiezen’ 7. Omgaan met twijfels 8. Tips voor na de opleiding 9. Eindevaluatie 5.3 Willen12 Om authentieke keuzes te kunnen maken moet men voldoende voeling durven hebben met behoeftes, ambities en verlangens. Tegelijk moet men ook durven eerlijk zijn met zichzelf, de sociale context en de situatie waarin men verkeert. Technisch hoogopgeleide vrouwen werken in een wereld die gedomineerd wordt door ratio. Hun vermogen om te dromen is ondergesneeuwd geraakt. Het nut ervan wordt zelfs in vraag gesteld. Maar om authentieke keuzes te kunnen maken moet men durven denken in termen van ‘willen’ en van een ‘moedig verlanglijstje’ durven 12

Deze paragraaf en bijhorende oefeningen werden ontwikkeld op basis van hoofdstuk 5 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005.

45

vertrekken. Dromen is een divergerende beweging maken, nieuwe mogelijkheden in kaart brengen zodat er een bredere waaier is om uit te kiezen. Uit de volgende reeks vragen wordt alleen en in duo’s geoefend met de vragen van stap 3. De andere oefeningen worden als eventueel huiswerk meegegeven naar huis. 1.

Ankers Ga eens na wat je zelf als kind en in je voorbije leven als vrouw erg gemist hebt? Kun je dit clusteren in een aantal ‘ankerwoorden’? Welke van deze dingen hebben een positieve invloed op je huidige keuzes, bewust of onbewust? Schrijf enkele zinnen neer waarin je de ankerwoorden koppelt aan een doelstelling

2.

Durven Wensen Stap 1: • • •

Schrijf ongegeneerd op wat je graag allemaal zou willen, hebben, kunnen, worden, krijgen... Schrijf voor jezelf neer wat je zou doen indien je een groot lot zou winnen bij de LOTTO. Waarin zou je leven veranderen? Schrijf eens op wat je zou doen als je alle steun zou krijgen van anderen en er ook zelf echt de moed voor zou hebben?

Stap 2: Kijk eens na per vraag of er dingen terugkomen, te clusteren zijn? Stap 3: Op vlak van behoeften: Kun je jezelf hierin tegemoet komen? Waar heb je anderen bij nodig? Wat zou je willen van wie? Kun je andere keuzes maken indien anderen je niet kunnen geven wat je nodig hebt? Op vlak van ambities: Wat wil je zeker aanpakken? Wat vraagt dat van jou? Hoe kun je jezelf aanmoedigen om dat toch te gaan doen? Waar kun je welke steun vragen en krijgen?

46

Op vlak van diepere verlangens: Welk zeurend verlangen zou je meer au sérieux kunnen nemen? Hoe zou je het liefst willen leven en welke hindernissen heb je nog te nemen? Hoe zou je daar vandaag een begin mee kunnen maken? Typerende uitspraken Ik heb het helemaal niet moeilijk te voelen waar ik behoefte aan heb. Ik ben wel wat pessimistisch soms of dat wel gehoord zal worden. Misschien slik ik het zelfs al in vooraleer anderen er nog maar weet van hebben…; tja dat het dan geen kansen krijgt… Ik vind het haast ‘ondenkbaar’ na te denken over verlangens. Materiële verlanglijstjes zijn geen enkel probleem, maar die andere dingen. Het is net of dat niet ‘mag’. Ik verbaas me erover hoe we allemaal precies gelukkig en ongelukkig tegelijk zijn met waar we nu staan. Vooral dat ‘zeurende’ wil ik nog wel eens goed bekijken… 5.4 Mindfulness: wandelmeditatie (15 minuten)13 In deze module geven we vorm aan de toekomst, aan het aarden van onze authenticiteit: we staan stil bij wat we willen, en we maken keuzes trouw aan onszelf. Daarom als oefening deze wandelmeditatie vóór het overgaan tot het maken van keuzes. Wandelmeditatie is: • Een contemplatieve praktijk waarbij de actie van het wandelen met aandacht beleefd wordt: het plaatsen van de voeten, het heen en weer gaan tussen evenwicht en onevenwicht, de rol van het hele lichaam bij het wandelen. • Een manier om een natuurlijk onderdeel van ons leven te gebruiken om mindfulness te verhogen. Eens je deze praktijk kent kun je ze altijd toepassen. De oefening helpt om ons volledig aanwezig te voelen op de aarde. De oefening omvat de volgende onderdelen: • Beginpositie: in een cirkel staan, recht en ontspannen, met de ogen zacht rustend op een punt in het midden van de ruimte • Bewustwording van de ademhaling • Bewustwording van de subtiele bewegingen die ons lichaam nodig heeft om gewoon te staan: overloop snel van voeten naar nek / hoofd • Verbinding maken met de aarde onder de voeten • Een kwartdraai maken en in een cirkel heel traag wandelen. In stilte wandelen, zowel van buiten als van binnen Daarbij van elke stap een gebaar maken. Voelen hoe de aarde je draagt en hoe je de aarde aanraakt, telkens opnieuw, en weer loslaat. Laat je voeten ontspannen zijn.

13

Gebaseerd op de wandelmeditatie oefening uit de training Mindfulness MBCT door Dr. David Dewulf. Voor meer informatie, www.aandacht.be

47

•

• •

• •

•

Bewustwording van de onderdelen van elke stap: de voet die door de ruimte beweegt, die de aarde aanraakt, die wordt neergezet, die geleidelijk aan weer loslaat etc… Indien gedachten opkomen, je aandacht weer vestigen op je voeten. Niet vergeten te ademen! Kijken of je een bepaalde cadans kunt creëren tussen je ademhaling en je wandelen. Bewustwording van je voeten verruimen naar de gevoelens van je hele lichaam (hoe je evenwicht zich constant verplaatst, de belangrijke rol van enkels, knieën, heupgebied, ruggengraat etc … daarbij) De gewaarwording verruimen naar de ruimte om je heen, de kamer waarin we bewegen geleidelijk mee opnemen zonder je aan iets specifieks in dit veld vast te klampen. Laat de adem je anker zijn. Op die manier een evenwicht tussen binnen- en buitenwereld creëren, een plek van kalmte en ruimte, terwijl je wandelt. Stoppen, en nu snel wandelen. Merk je het verschil?

Typische uitspraken Het is verrassend te voelen dat elke stap die je zet heel even onevenwicht en wankeling geeft, maar als je weet dat je vooruit gaat, is dat eigenlijk geen enkel probleem. Het geeft me alvast vertrouwen om te durven stappen… Dit doet me beseffen dat we zoveel moeten mobiliseren en combineren om zo iets eenvoudig als rondstappen te doen… het lijkt op ademen, dat doen we ook vanzelf … alleen de kwaliteit en het bewustzijn waarmee je het doet is wel een wereld van verschil. Heerlijk. Dit wil ik vaker doen.

48

5.5 Kiezen14 Door wat lieten deelnemers zich leiden in een moeilijke situatie in de afgelopen week (huidige drijfveren)? En door welke drijfveer zouden ze zich willen laten leiden (gewenste drijfveren)? In onderstaande lijst kruisen de deelnemers antwoorden aan op deze twee vragen. Competitie Avontuur Creativiteit Bijdragen aan de samenleving Macht Zeggenschap Verbinding met anderen Uitdaging Erkenning Deskundigheid Invloed willen hebben Professionaliteit Diepgang Groei Kunstzinnigheid Gerechtigheid Aardig gevonden willen worden Zekerheid Overleven Prestaties willen leveren Mezelf willen ontwikkelen Rechtvaardigheid Verantwoordelijkheid nemen Idealen Schoonheid Doelgerichtheid Intimiteit Erbij willen horen Mijn wilskracht Er willen zijn voor anderen Mijn dromen Een inschatting van mijn kansen Angst voor conflicten

Verwachtingen van anderen Respect Behoefte aan ontspanning Begrip Willen leren Resultaatgerichtheid Willen samenwerken Mijn beloftes Financiële beloning Waar ik goed in ben Mijn ambities Eigenzinnigheid Gezond willen leven Liefde Zorg voor de natuur Kennis willen overdragen Hoop Mijn emoties Geen neen durven zeggen De doelen die ik gesteld heb Vrijheid Plichtsbesef Veiligheid Maatschappelijke verantwoordelijkheid Mijn eigen belangen Authenticiteit Oplossingen willen vinden Rancune Geloof Willen begrijpen Ruzie willen vermijden Beleefdheid Aandacht willen krijgen

14

Deze oefening werd ontwikkeld op basis van een oefening uit hoofdstuk 5 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005

49

In duo’s beantwoorden de vrouwen volgende vragen: 1. Hoe bepalen je huidige drijfveren je gedrag? 2. Wat zijn de meest opmerkelijke verschillen tussen je huidige drijfveren en je gewenste drijfveren? Is het een grote kloof, een kleine kloof? 3. Gewenste drijfveren: waarom wil je je daardoor laten leiden? Wat zou dit je brengen? Wat zou daardoor veranderen in je gedrag? In je zelfbeeld? In je samenwerking met anderen? 4. Wat kun je doen om deze gewenste drijfveer te versterken? In welke situatie zie je een opportuniteit om daarmee te oefenen? Typerende uitspraken Ik schrik van mezelf. Je moet soms gewoon pragmatisch zijn en kiezen voor wat haalbaar is . Ik heb er geen moeite mee toe te geven dat ik soms veraf zit van waar ik eigenlijk zou willen zitten… Ik ben gewoon een bange… 5.6 Kunnen15 Als men niet durft ‘willen’, gaat men vaak meteen naar ‘dit zal toch niet kunnen’. Een keuze maken vraagt moed. En omgaan met twijfels. Op basis van onderstaand lijstje van veel voorkomende twijfels worden deelnemers gevraagd om die twijfel te kiezen die hen het meest parten speelt: 1. 2. 3. 4. 5.

Ik ben bang voor de consequenties. Ik ben bang voor de reacties van anderen. Ik ben bang dat ik er spijt van krijg. Ik ben bang dat ik het niet zal kunnen. Ik ben bang er nog niet helemaal aan toe te zijn...

Vervolgens staan de deelnemers in groepjes (samengesteld volgens de gekozen twijfels) stil bij de volgende vragen: 1. Ik ben bang voor de consequenties. • Breng de consequenties eens goed in kaart, check bij anderen. • Op welke manier zou je de gevolgen kunnen aanvaarden? 2. Ik ben bang voor de reacties van anderen. • Schrijf eens op wie wat zou kunnen vinden? • In hoeverre zijn het hersenspinsels? • Wat zou er gebeuren als ze je inderdaad afwijzen? • Kun je je ook concentreren op de mensen die je wel steunen? 3. Ik ben bang dat ik er spijt van krijg. • Waar zou je spijt van kunnen krijgen? Waar zit dus nog onzekerheid? Kun je dat nog verder uitklaren? 15

Deze oefening werd ontwikkeld op basis van een oefening uit hoofdstuk 5 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005

50

•

Kun je een paar experimenten bedenken om uit te proberen hoe het voelt als je je keuze doorzet? • Bedenk ook enkele uitwegen die je zou kunnen bewandelen als je spijt zou krijgen. 4. Ik ben bang dat ik het niet zal kunnen. • Praat met mensen die in je geloven en vraag hen waarom ze denken dat het je kan lukken? • Maak een lijst van je kwaliteiten die je hiervoor kunt inzetten. • Ga na welke ervaren mensen je zou kunnen aanspreken ter ondersteuning. • Waarop kun je terug vallen als je het nog niet zou kunnen? 5. Ik ben bang er nog niet helemaal aan toe te zijn... • Maak een lijst van alles wat er eerst nog moet gebeuren vooraleer je de knoop kunt doorhakken. • Maak een plan met tijdsinschatting tegen wanneer je wel denkt er klaar voor te zijn... Typerende uitspraken Het lucht enorm op te weten dat ik niet de enige ben. Je kunt hier normaal zo moeilijk over praten met anderen. Het lijkt of je jezelf zwak toont, maar niets is minder waar. Ik voel me nu net sterker staan, door die twijfels gewoon ook onder ogen te zien. Een spannende vaststelling is dat. Ik kan me soms zo ongelooflijk onzeker voelen dat ik echt compleet blokeer en niets meer weet of durf beslissen. Geen enkele stap nog kan zetten… tja dat je dan wankelt en valt… dat heb ik na die oefening van daarnet wel begrepen. Volgens de studie van het ESF-project ‘Vrouwelijk Ingenieur’ haken vrouwelijke ingenieurs af in het werkveld omdat ze moeilijk keuzes kunnen maken. Ze kunnen niet goed omgaan met druk van buitenaf. Gedachten uitwisselen met gelijken twijfels delen en samen deze twijfels onderzoeken, geeft hen nieuwe inzichten om hun keuzes meer kracht bij te zetten. 5.7 Tips voor het leven16 Hoe ga je verder na deze opleiding? Wat kun je doen om jezelf te ondersteunen op deze weg? Deelnemers hebben veel steun gevonden bij elkaar en ook veel geleerd uit de gesprekken in duo’s en de plenaire uitwisselingen. Binnen hun werkcontext voelen technisch hoogopgeleide vrouwen zich vaak geïsoleerd. Ze stellen dan ook de vraag hoe zij zichzelf na de opleiding beter kunnen ondersteunen. De volgende tips worden plenair overlopen en besproken.

16

Tips werden ontwikkeld op basis van tips in hoofdstuk 5 van De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl

51

5.7.1 Tips om je meer door je ontwikkelingsdrijfveren te laten leiden 1. WEES VERANTWOORDELIJK Schuif de verantwoordelijkheid niet af op een ander. Vraag je af wat jij kunt doen om de situatie te veranderen 2. VRAAG FEEDBACK Vraag je leidinggevende of collega’s advies over wat je beter zou kunnen doen in je werk. Vraag je partner wat die anders zou willen zien in je gedrag. 3. ONTWIKKEL JE KWALITEITEN Wees je bewust van je kwaliteiten, wees er trots op. Zoek naar gelegenheden om je kwaliteiten in te zetten. Als je je valkuil of allergie tegenkomt, zoek dan naar een evenwicht tussen je kernkwaliteit en je uitdaging. 4. NETWERK Zoek drie mensen op die je graag beter zou leren kennen. 5. LEER VAN ANDEREN Observeer mensen in je omgeving die van alles tot stand brengen en invloedrijk zijn. Hoe doen zij dat? 6. ‘STAND TALL’ Observeer je lichaamshouding, je stem, je uitstraling. Als je je onzeker voelt, ga dan rechtop staan (of zitten) en haal diep adem. Word je bewust van de ruimte van je lichaam en neem die in. 7. BLIJF LEREN Meld je aan voor een cursus of studiedag. Zoek een coach of vraag een meer ervaren collega om je mentor te zijn. 8. ONDERZOEK JE INVLOED Onderzoek en benoem je invloed op situaties. Durf ze helemaal te dragen. 9. BEGINNER’S MIND Onderneem iets waarin je een beginner bent. Verwacht niet van jezelf dat je het meteen goed doet, maar ervaar je onhandigheid. Sta stil bij je leerervaring. 10. GA OP REIS Reis naar een vreemd land. Zo doorprik je vanzelfsprekendheden.

52

5.7.2 Tips om je meer te laten leiden door je zielsdrijfveren 1. WEES ALLEEN Een bezield leven vraagt dat je regelmatig tijd en ruimte neemt voor wat de ziel nodig heeft. Voed de ziel regelmatig. Neem tijd om alleen te zijn. Ga eens alleen weg of op reis, of bouw wat momenten in in je dag, waarop je alleen kunt zijn. 2. DOE AF EN TOE NIET(S) Geef je aandacht aan wat hier en nu gebeurt. Grijp niet in op de natuurlijke loop der dingen. Aandachtig leven betekent dat je openstaat voor wat er op je afkomt. De ziel kan zich pas onthullen wanneer we de tijd niet vullen met bezigheden die onze aandacht vragen. 3. MAAK TIJD VOOR STILTE Gun jezelf regelmatig rust door de prikkels van buitenaf te stoppen. Concentreer je bewust op één ding, mediteer, richt je blik naar binnen zonder oordeel. 4. CREËER AFSTAND Hou een dagboek bij waarin je al schrijvende tot de essentie probeert te komen. Of schrijf je levensverhaal. 5. EER DE PRINCIPES VAN WEDERKERIGHEID EN VERBINDING Geef regelmatig iets van jezelf aan anderen zonder de intentie om terug te krijgen. 6. STIMULEER JE CREATIEVE ZELF Stap per dag 3x bewust uit een routine. Maak iets met je handen. Verzin minstens drie oplossingen als je er maar één nodig hebt. Lees over nieuwe onderwerpen. 7. OMRING JEZELF Zoek zielsverwanten op. Zorg dat er mensen zijn met wie je je diepste waarden kunt delen. 8. BLIJF ONDERWEG Richt je meer op hoe je de dingen doet, dan op wat je doet of wat je ermee wilt bereiken. Bezieling ligt niet in het bereiken van doelen, maar in de manier waarop we er naar toe werken. 9. LAAT RUIMTE VOOR VRAGEN De ziel houdt van oningevulde vragen. Niet het antwoord maar een vraag voedt de ziel. In plaats van analyse van problemen, zoeken naar oplossingen, verklaren van situaties. Richt de aandacht volledig op (schijnbare) paradoxen in wat gebeurt, op vragen die verruimend werken. Gun je geest die openheid en flexibiliteit. 10. ‘BREATHE, MY DEAR’ Vecht niet. Vlucht niet. Blijf staan, observeer, en adem.

53

5.8 Tekst ter inspiratie Deze tekst wordt ter inspiratie meegegeven. Eenzaam spoor Waar niemand gaat Ik tuur naar voor Ik zie mijn spoor niet En achter wordt het al vaag Het zoeken naar mijn bestemming gaat te traag Zand stuift voor me weg Geen paden van anderen te zien Niks te vergelijken of te willen Wat zij hebben gedaan En dat stemt me tevreden Al is het zicht nog wat grijs Al zijn de kleuren nog niet verschenen En is het enige duidelijke het heden Ik ben op pad Zie de duinen en de zee En met deze heldere bakens Ben ik heel tevree Eenzaam spoor Waar niemand gaat Ik tuur naar voor en zie mijn spoor niet. Eva Janssen 5.9 Huiswerk Tips voor het leven.

54

6. MINDFULNESS

55

6. MINDFULNESS

6.1 Achtergrond en definitie Mindfulness werd ontwikkeld voor mensen met onbehandelbare lichamelijke pijn door Dr. Jon Kabat-Zinn aan de University of Mass, Medical School, VS. Het Center for Mindfulness werd aan deze universiteit opgericht in 1995. Dit centrum is een voortzetting van de Stress Clinic, één van de oudste en grootste academische stressreductieklinieken van de wereld. Mindfulness is een wetenschappelijk onderzochte methode. Internationaal wetenschappelijk onderzoek toonde de doeltreffendheid voor behandeling en preventie van depressie, stress, angst, verdriet, boosheid, vermoeidheid, chronische pijn, slaapstoornissen etc. Een overzicht van publicaties en onderzoeksprojecten kan teruggevonden worden op de website van het Center for Mindfulness17, en op de Belgische site van Mindfulness18. Een onderzoek aan het UZ in Gent, dienst Psychiatrie, werd opgestart door minister Inge Vervotte in 2005. Doelstelling is om te onderzoeken hoe mindfulness als meditatieve behandeling depressieherval kan voorkomen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Dr. David Dewulf onder leiding van Prof. Kees Van Heeringen. Mindfulness is gebaseerd op de combinatie van oosterse technieken en westerse psychologie. Mindfulness kan omschreven worden als • Een niet-oordelende, milde, en open aandacht • Een manier van aanwezigheid • Een ruimte creërend mechanisme 6.2 De link met deze opleiding “Om authentiek te zijn is het noodzakelijk om de eigen stem te vinden. Om authentiek te zijn moeten we beginnen met de waarheid over onszelf te zien, over de dingen zoals ze zijn” (Lenette Schuijt19). Het vertrekpunt van de opleiding is daarom mindfulness: met een milde onderzoekende houding in de wereld staan. Centraal staat de zelfreflectie: het stilstaan bij jezelf, je aandacht richten op je eigenheid, en van daaruit je waarden, kwaliteiten, grenzen en uitdagingen benoemen. Vanuit deze stevige positie is het 17

www.umassmed.edu/cfm/index.aspx www.mindfulness.be 19 De Kracht van Bezieling, Praktijkboek, Lenette Schuijt, Uitgeverij Asoka, 2005. Voor meer informatie, www.crystalriver.nl 18

56

makkelijker om authentieke keuzes te maken die trouw zijn aan jezelf, en om een ‘eigen’ en evenwichtig toekomstperspectief (professioneel en privé) uit te stippelen. De effecten van het oefenen met mindfulness: • Je onderbreekt door deze oefening het routinematig handelen en/of het bezig zijn met resultaten. In een maatschappij waar ‘doen’ en ‘presteren’ heel belangrijk schijnen, is het zeer goed te weten waar je mee bezig bent als je je open stelt voor ‘niet doen’, voor ‘zijn’ en ‘stilte’. In mindfulness maak je aandacht voor de kracht en de rijkdom van het hier-en-nu, voor het leven zelf, zonder te vervallen in dualiteiten. •

Je raakt vertrouwd met wat er zich binnen in je afspeelt, je komt thuis bij jezelf. We ankeren onze aandacht in lichamelijke gewaarwordingen, in onze adem om dit te oefenen. Je komt spanning en ontspanning tegen. Je leert de drijfkracht van gedachtepatronen kennen. Aandacht is de verbindende factor tussen de binnen en de buitenwereld.

•

Je leert op een nieuwe manier omgaan met de dingen. Mindfulness is een middenweg tussen de klip van al dan niet bewust negeren, en de klip van overspoeld en meegesleept te worden. Je leert de vrijheid te behouden om met iets om te gaan zonder je erin te verliezen. Aandacht is de enige valide basis voor oplossingen, keuzes en gedrag.

•

Mindfulness laat ons toe het leven zo volledig mogelijk te leven, ook in de moeilijkste momenten.

Door het oefenen met mindfulness oefen je ook in: • Een beginnershouding, open, ontvankelijk. Ieder ogenblik is nieuw en begin je opnieuw. • Blijven bij wat is, simpelweg observeren, zonder streven, zonder oordelen • Geduldig met en mild zijn over jezelf! Deze houding is essentieel om de beoogde competenties van deze opleiding te kunnen ontwikkelen.

57

6.3 Referenties en bronnen Mindfulness: Maex, E. (2007). Mindfulness. In de maalstroom van je leven. Tielt: Lannoo. www.levenindemaalstroom.be www.lannoo.com en zoeken op «mindfulness» www.aandacht.be www.itam.be Drijfveren: Schuijt, L. (2005). De kracht van bezieling. Praktijkboek. Rotterdam: Asoka. Kernkwaliteiten: Ofman, D. (2002). Bezieling en kwaliteit in organisaties. Utrecht: Servire Ofman, D. en Verpaalen, G. (2006). Het is niet te geloven. Van reactief naar creatief leiderschap. Utrecht: Servire Ofman, D. en Verpaalen, G. (2007). Hé, ik daar?! Utrecht: Servire

58

BIJLAGEN

59

Bijlage A. Checklist energievreters, energiegevers De oefeningen met energievreters en energiegevers zijn onderdeel van par 2.4.

A.1 Externe energievreters -

anderen die onverwachts langskomen (collega's die even komen babbelen, buren, familie, deur-aan-deur verkoop, klanten,…) en verwachten dat je beschikbaar voor hen bent onverwachte, onnodig lange telefoons de verplichting om beschikbaar te zijn (open deur beleid) sociale verplichtingen: business lunches, netwerkbijeenkomsten, … niet-voedende relaties allerhande administratie afspraken voor anderen (ouders, kinderen, ...) het huishouden, boodschappen, koken onderhoud en reparaties in huis frequente, te lange, slecht voorbereide vergaderingen ongetraind personeel wachttijden (files, muziekschool, dokter, …) overvloed aan communicatie (e-mail, telefoon, gsm, ...) overvloed aan keuzemogelijkheden van leveranciers (elektriciteit, telefonie en/of internet, …) …

A.2 Interne energievreters -

het onvermogen om neen te zeggen verwachtingen van anderen to do lijstjes onduidelijke en wisselende prioriteiten en doelen de afwezigheid van een dagelijks werkplan de afwezigheid van zelf bepaalde deadlines onaf werk perfectionisme en overdreven aandacht voor details gebrek aan orde onafgebakende verantwoordelijkheden onvoldoende delegeren uitstel gedrag onopgeloste conflicten, wrijvingen weerstand (tegen verandering) besluiteloosheid vermoeidheid beslissingen die te snel genomen worden overmatig veel gefragmenteerde interesses dingen die men tolereert en niet aanpakt

60

-

gebrek aan waardering …

A.3 Energiegevers -

voldoening van werk fijne collega’s goede relaties met familie erkenning van mijn inzet het lopen van de marathon een regelmatige uitstap met partner zonder kinderen een open gesprek een inspirerende ontmoeting opruimen …

Bijlage B. Checklist kernkwaliteiten en valkuilen20 De oefeningen met kernkwaliteiten en valkuilen zijn onderdeel van par 3.4 en 3.5.

B.1 Kernkwaliteiten -

servicegericht consensusgericht optimistisch beheerst stabiel efficiënt empathisch betrokken realistisch profilerend gedisciplineerd innovatief kritisch flexibel daadkrachtig geduldig beschouwend zelfverzekerd bescheiden autonoom besluitvaardig ingetogen rust(ig) gezagsgetrouw

20

De checklist is gebaseerd op een lijst van kwaliteiten en valkuilen uit Bezieling en Kwaliteit van Organisaties, Ir. Daniel D. Ofman, Uitgeverij Kosmos, 2002

61

-

volgzaam gehoorzaam loyaal gezag behulpzaam toegewijd relativerend overtuigd moed(ig) bedachtzaam meegaand wederkerig idealistisch harmonisch gestructureerd ordenend rationeel betrouwbaar …

B.2 Valkuilen -

gezagsgetrouw alert empatisch experimenteel creatief beschouwend idealistisch bescheiden loslaten efficiënt respectvol ordenend geduldig daadkrachtig empatisch bescheiden profilerend meegaand ontvankelijk initiatiefrijk concensus initiatiefrijk autonoom kritisch hulpvaardig overtuigd relativerend bedachtzaam moedig 62

-

autonoom fair realistisch direct aanpassing flexibel betrokken innovatief …

63

Dit train-the-trainer pakket werd integraal ontwikkeld door: Karin Verhaest: Arcus Leen Hellinckx: Knooppunt 2B@home

In opdracht van het ESF project ‘Vrouwelijk Ingenieur’

Met de steun van VESOC en van het Europees Sociaal Fonds. ESF: Bijdragen tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, ondernemerschap, aanpasbaarheid en gelijke kansen, en door het investeren in menselijke hulpbronnen. Meer info www.esf-agentschap.be

64