HANDBOEK Train the trainer
Met dank aan:
Afdeling Genk-Zutendaal
2
Voorwoord Beste cursist, Voor u ligt de eerste uitgave van het handboek voor de trainers voor de opleiding tot mobiliteitsbegeleider. Samen met Noordwest-Europese partners binnen het Interreg project „Improving Connectivity and Mobility Access‟, kortweg ICMA, willen wij oplossingen ontwikkelen die mensen meer controle te geven over hun leven, zodat ze kunnen genieten van de voordelen en mogelijkheden die geboden worden in hun eigen omgeving en zo de levenskwaliteit van de mens te verhogen. Daarom heeft Rundum Mobil, een Zwitserse partner, een opleiding tot mobiliteitsbegeleider
ontwikkeld,
genaamd
Train-the-trainer
voor
mobiliteitsbegeleiders. Na Zwitserland, Engeland en Duitsland introduceren we dit programma in België. Maar wat is een mobiliteitsbegeleider nu eigenlijk? Een mobiliteitsbegeleider heeft de kennis en beschikt over vaardigheden om een oudere persoon te kunnen begeleiden in het verkeer en het openbaar vervoer. Hoe een trip met het openbaar vervoer plannen? Hoe met een rollator of krukken de trein of bus in- en uitstappen. Hoe zo veilig mogelijk een straat oversteken? Deze vragen komen o.a. aan bod in deze opleiding. Met behulp van de inbreng en de samenwerking van onze experten van dienst mobiliteit van Stad Genk, De Lijn, de NMBS, politie GAOZ, het Rode Kruis en de ergotherapeuten van het OCMW werd dit Nederlandstalige handboek, voor de opleiding tot mobiliteitsbegeleider, samengesteld. Wij bedanken de experten voor hun enthousiaste samenwerking, input en tijd in dit programma. Wij wensen u namens het OCMW van Genk veel lees-, leer- en trainplezier! Succes!
April 2011, OCMW GENK
3
4
Inhoudstabel Voorwoord ................................................................................................................................................ 3
1
2
3
Inleiding ..........................................................................................................................................10 1.1
Waarom reisbegeleiding nodig is? ...........................................................................10
1.2
Doel ..........................................................................................................................................11
1.3
Doelstellingen ....................................................................................................................11
1.4
Wie is de doelgroep van deze opleiding? .............................................................12
Organisatie en opbouw cursus ...........................................................................................13 2.1
Het expertenpanel ............................................................................................................13
2.2
Trainers .................................................................................................................................13
2.3
Bepalen van de cursusdagen en afspraakregeling met de experten ......13
2.4
Benodigdheden voor de trainingen .........................................................................14
2.5
Competenties ......................................................................................................................14
2.6
Lesmateriaal voor de begeleider ...............................................................................14
2.7
Promotie/rekruteren .......................................................................................................15
2.8
Beoordeling ..........................................................................................................................15
2.9
Opvolging .............................................................................................................................16
Veiligheid & Preventie .............................................................................................................17 3.1
Inleiding.................................................................................................................................17
3.2
Definities ...............................................................................................................................17
3.3
Plaats van de voetgangers op de openbare weg ..............................................20
3.3.1
Oversteken van een rijbaan................................................................................21
3.3.2
Voorrangsregeling ..................................................................................................21
3.4
Voortbewegingstoestellen ...........................................................................................22
3.4.1
Definitie van een voortbewegingstoestel....................................................22
3.4.2
Verkeersregels voor de voortbewegingstoestellen................................23
3.4.3
Plaats op de openbare weg van de voortbewegingstoestellen ........25
3.4.4
Oversteken en uitvoeren van manoeuvres .................................................26
3.4.5
Voorrang op een kruispunt met de voorrang van rechts ....................26
5
3.4.6
4
Verlichting ...................................................................................................................27
3.5
De bushalte ..........................................................................................................................28
3.6
Preventie tegen zakkenrollers ...................................................................................29
3.7
Omgaan met agressie .....................................................................................................30
3.8
Wat te doen als de senior gevallen is? ...................................................................31
3.9
Eerste hulp toepassingen in een noodsituatie...................................................33
3.9.1
Basisprincipes van eerste hulp .........................................................................33
3.9.2
Vier stappen in eerste hulp. ...............................................................................36
De voorbereiding .......................................................................................................................40 4.1
Inleiding.................................................................................................................................40
4.2
Werken op maat .................................................................................................................40
4.2.1
Dementie bij senioren ...........................................................................................41
4.2.2
CVA .................................................................................................................................42
4.3
De geplande reis ...............................................................................................................43
4.3.1
Hoe bereik ik mijn bestemming? .....................................................................43
4.3.2
Andere voorbereidingen die nodig zijn voor de uitstapjes................43
4.3.3
Soorten uitstapjes en reizen ..............................................................................45
4.4
ICT voor beginners ..........................................................................................................46
4.4.1
Kennismaken met de computer ........................................................................46
4.4.2
Werken met de computer: opstarten ..............................................................47
4.4.3
Werken met de computer: afsluiten ...............................................................48
4.4.4
Werken met de muis, de vier muishandelingen .......................................48 ......................................................................48
......................................................................................................48 4.4.4.2.1
Minimaliseren van een venster .........................................................49
4.4.4.2.2
Maximaliseren van een venster ........................................................49
4.4.4.2.3
Een venster openen vanuit de taakbalk........................................49
4.4.4.2.4
Stoppen met een programma.............................................................49 ......................................................49 ................................................................50
6
4.4.5
5
Oefening .......................................................................................................................51
Hoe veilig bewegen ...................................................................................................................52 5.1
Inleiding.................................................................................................................................52
5.2
Het gebruik van hulpmiddelen ..................................................................................52
5.2.1
De wandelstok...........................................................................................................53 ...................................................................................................53 ....................................................................................................54
5.2.2
De rollator ...................................................................................................................55 ...........................................................................56 .............................................................................56 .......................................................................57
5.2.3
De rolstoel ...................................................................................................................59 ...................................59 .............................................................................59 .......................................................................................61 ......................................................................................61
5.2.4
De roltrap.....................................................................................................................62 .....................................................................................................63 ......................................................................................................63
5.3
De bus in-en uitstappen ................................................................................................63
5.3.1
Instappen op de bus...............................................................................................63
5.3.2
Het verlaten van de bus .......................................................................................65
5.3.3
Veilig bewegen in de bus.....................................................................................66 ................................................................................66 ..............................................................................66
7
....................................................................................................................66 .............................................................................................................67 5.4
5.4.1
Instappen op de trein ............................................................................................69
5.4.2
Het verlaten van de trein .....................................................................................69
5.4.3
Veilig bewegen in de trein ..................................................................................69
5.5
6
De trein in-en uitstappen ..............................................................................................69
De auto in- en uitstappen .............................................................................................71
Reizen met de bus .....................................................................................................................72 6.1
Inleiding.................................................................................................................................72
6.2
Een busreis plannen ........................................................................................................74
6.2.1
Netplannen en lijnfolders ....................................................................................74
6.2.2
www.delijn.be ............................................................................................................75
6.2.3
Informatie aan de halte.........................................................................................78
6.2.4
De LijnInfo ...................................................................................................................78
6.2.5
Lijnwinkels en stelplaatsloketten....................................................................78
6.3
Wat is de belbus? ..............................................................................................................78
6.3.1 6.4
Hoe reserveer ik de belbus? ...............................................................................79
Toegankelijkheid bij de Lijn ........................................................................................80
6.4.1
Aangepaste infrastructuur ..................................................................................82
6.4.2
Voorbehouden plaatsen .......................................................................................82
6.4.3
Een rolstoeltoegankelijke rit ..............................................................................82
6.4.4
Toegankelijk aanbod van De Lijn ....................................................................83
6.4.5
Reserveren ..................................................................................................................84
6.4.6
De chauffeur helpt je op weg ............................................................................85
6.5
Aankopen vervoerbewijs ..............................................................................................86
6.5.1 6.6
Vervoerbewijzen ......................................................................................................86
Tips voor een vlotte en veilige reis .........................................................................88
6.6.1
Aan de halte................................................................................................................88
6.6.2
Eerst uitstappen, dan instappen ......................................................................88
6.6.3
Stap vooraan in .........................................................................................................88
8
6.6.4
Doorschuiven .............................................................................................................88
6.6.5
Huisdieren ...................................................................................................................89
6.6.6
Vraag op tijd je halte aan.....................................................................................89
6.7
7
Nuttige contactgegevens ..............................................................................................89
Reizen met de trein ...................................................................................................................91 7.1
Inleiding.................................................................................................................................91
7.2
Opvang senioren door de NMBS ................................................................................91
7.2.1
Algemeen .....................................................................................................................91
7.2.2
Faciliteiten voor PBM in stations......................................................................92
7.2.3
Faciliteiten station Genk ......................................................................................95
7.2.4
Opvang senior/PBM door NMBS-personeel .................................................96
7.2.5
Hoe een begeleiding aanvragen? .....................................................................97
7.3
Hoe personeel bij het NMBS herkennen? ..............................................................99
7.4
Een treinreis plannen ................................................................................................... 100
7.4.1 7.5
Aankopen van een seniorenbiljet .......................................................................... 104
7.6
Aanvragen voorrangskaart voor het innemen van een zitplaats .......... 104
7.6.1
8
Reis plannen via de website ............................................................................ 100
Gebruik van de voorrangskaart ..................................................................... 105
7.7
Wat te doen bij verloren of gevonden voorwerpen ...................................... 106
7.8
Nuttige telefoonnummers en links NMBS .......................................................... 107
Evaluatie ...................................................................................................................................... 108 8.1
Inleiding.............................................................................................................................. 108
Bronvermelding ................................................................................................................................ 110
Bijlagen..........................................................................................................................................................
9
1 Inleiding
1.1
Waarom reisbegeleiding nodig is?
Mobiliteit is het zich kunnen verplaatsen. In onze samenleving is het voor iedereen, ongeacht leeftijd, geslacht of economische situatie, belangrijk om mobiel te zijn en ook te blijven. Maar waarom is mobiliteit zo belangrijk? Mobiliteit is essentieel voor levenskwaliteit! Het heeft immers een enorme invloed op de leefbaarheid van onze omgeving, onze persoonlijke ontplooiingskansen, ons activiteitenpatroon (ontspanning, werk, reizen, recreatie) en op ons sociaal leven. Steeds meer senioren hebben minder kansen om zich te verplaatsen. Senioren vormen een risicogroep voor mobiliteit, in het bijzonder senioren vanaf 70 jaar. Bij gebrek aan mobiliteit komen oudere senioren steeds meer in een sociaal isolement. Ze worden sneller eenzaam dan senioren die zich zelfstandig kunnen verplaatsen. In de ouderenpiramide zien we dat senioren niet allemaal even mobiel zijn:
10
Daarom is het belangrijk om juist de senioren die hulpbehoevend zijn te begeleiden in het verkeer en aan te moedigen om zelfstandig het openbaar vervoer te nemen.
1.2
Doel
De training bevat uitleg en praktische oefeningen over de aangepaste hulp die men kan bieden om senioren in het openbaar vervoer te helpen. Zo kunnen senioren later onafhankelijk, veilig en vol zelfvertrouwen gebruik maken van het openbaar vervoer. Reisinformatie
is
vaak
te
verkrijgen
in
verschillende
vormen
en
op
verschillende plaatsen. Toch hebben enkele mensen nood aan hulp bij het vinden van de juiste informatie, zoals het vinden en begrijpen van de juiste reisinformatie op het internet. De training is opgezet om mensen meer controle te geven over hun leven, zodat ze kunnen genieten van de voordelen en mogelijkheden die geboden worden in hun eigen omgeving, zoals recreatie en sociale activiteiten. Door begeleiders op te leiden, die op hun beurt senioren kunnen begeleiden bij het gebruik van het openbaar vervoer, hopen we dit doel te bereiken.
1.3
Doelstellingen
Aan het einde van de training zullen de trainers in staat moeten zijn voor het volgende: 1.
Te begrijpen: a.
wat het doel van de training is;
b.
voor wie de training bestemd is;
c.
welk effect de training heeft op de senior en zijn omgeving.
2.
Het aanleren van de vaardigheden die een trainer dient te beheersen.
3.
De vaardigheden hebben om een training te mogen geven aan begeleiders.
11
4.
Het aanpassen van de trainingsmethoden en -structuren zodat ze voldoen aan de noden van de reisbegeleider.
5.
Het opvolgen van de trainingslessen met behulp van evaluaties en het nastreven van mogelijke verbeteringen waar nodig is.
1.4
Wie is de doelgroep van deze opleiding?
De doelgroep voor de mobiliteitsbegeleiders zijn vrijwilligers of eventueel familieleden van senioren. De doelgroep die door de mobiliteitsbegeleiders opgeleid kunnen worden zijn: o
Senioren die het niet gewoon zijn om het openbaar vervoer te nemen.
o
Senioren
die
nood
hebben
aan
het
plannen
van
nieuwe
en/of
gecombineerde reizen, bijvoorbeeld een ziekenhuisbezoek. o
Senioren die
een
wijziging
hebben
gehad in hun persoonlijke of
lichamelijke situatie (zoals bv verandering van woonplaats of een herstelling na een heupbreuk).
12
2 Organisatie en opbouw cursus
2.1
Het expertenpanel
Voor de kwaliteit van de cursus is het bepalend, dat vaktechnici input geven op zowel de theoretische als de praktische inhoud van de cursus.
Voor dit
handboek heeft het OCMW Genk samengewerkt met experten komend uit het openbaar vervoer, de politie en gezondheidszorg. De inhoud van dit handboek kan door elk organisatie binnen België gebruikt worden. Wel zouden enkele aanpassingen voor de eigen regio genoodzaakt kunnen zijn, om dit handboek zo goed mogelijk te integreren naar de eigen regio. Daarom is ook aangeraden om een eigen expertenpanel samen te stellen voor het verloop van de praktische sessies.
2.2
Trainers
Mobiliteittrainers werken bijvoorbeeld bij vrijwilligersorganisaties, organisaties in het personenvervoer, openbare instellingen en andere instanties die met ouderen omgaan. De trainer kan met behulp van dit handboek cursussen organiseren, toelichten en evalueren.
2.3
Bepalen van de cursusdagen en afspraakregeling met de experten
De cursus voor de mobiliteitsbegeleiders hoeven maar enkele dagen te duren. Aangeraden is om lessen van halve dagen te geven, waarbij theorie en praktijk elkaar afwisselen. Probeer ook levensechte oefeningen uit te laten voeren, die nodig kunnen zijn voor de senior. Handig is ook om deze oefeningen ook zelf eerst uit te voeren. Het is aangeraden om de tijdsinvestering van de experten te beperken. Bijvoorbeeld een theoretische uitleg en een praktische oefening te combineren
13
op dezelfde dag. Hou ook rekening met het tijdig maken van de afspraken met de experten. 2.4
Benodigdheden voor de trainingen
Omdat de cursus deels theoretisch, deels praktisch is opgebouwd, is het noodzakelijk om naast het zorgen voor een leslokaal, beamer en laptop, ook te zorgen voor een goede uitrusting voor de lessen in het verkeer. In de inleiding van elk hoofdstuk wordt aangegeven welke materialen en benodigdheden nodig zijn, om de les te kunnen geven.
2.5
Competenties
Een competentie is een samenstelling van kennis, vaardigheden en attitudes van een persoon. In de inleiding van elk hoofdstuk wordt beschreven aan welke competenties de reisbegeleider aan het einde van het hoofdstuk moet voldoen. Deze worden dan later in hoofdstuk 8 beoordeeld aan de hand van een beoordelingsformulier.
2.6
Lesmateriaal voor de begeleider
Tijdens de cursus krijgen de trainers PowerPoint presentaties van de experten, het handboek voor de trainers en het handboek van de mobiliteitsbegeleiders. Wie een digitale versie wenst, mag dit altijd opvragen bij Zehra Özmen (
[email protected])
of
downloaden
via
de
website
van
ICMA
http://www.icma-mobilife.eu. Het handboek van de mobiliteitsbegeleiders is een beknopte versie van het handboek van de trainers. Voor hun wordt, net als in dit handboek, ook vermeld welke folders en materiaal er nodig is om uit te delen.
14
2.7
Promotie/rekruteren
Elk organisatie heeft de vrijheid om een cursus train-the-trainer voor mobiliteitsbegeleiders te organiseren wanneer men wilt. OCMW Genk zal zorgen voor
digitale folders en posters om
deze te verspreiden als
promotiemateriaal voor de eigen cursussen en voor het rekruteren van senioren. Nadat
de
mobiliteitsbegeleiders
zijn
opgeleid,
moeten
de
senioren
gerekruteerd worden. Het rekruteren van senioren is ook een taak van de trainers. Zij weten immers wie de geslaagde mobiliteitsbegeleiders zijn en kunnen na inschrijving van de senior zorgen voor een juiste match tussen de mobiliteitsbegeleider en de senior, afhankelijk van enkele factoren, zoals de woonafstand tussen mobiliteitsbegeleider en senior, het geslacht, ervaring in kwaaltjes of medicijnen, etc. Ook raden wij de trainers aan, om voor rekrutering van senioren niet alleen intern te gaan zoeken bij de reeds gekende senioren, zoals de bezoekers van het dienstencentra, eventuele bezoekteams in te schakelen, maar ook artikels te plaatsen in stedelijke bladen of bladen gericht naar senioren, om zo alle senioren in de eigen regio te bereiken.
2.8
Beoordeling
Aan het einde van de training voor mobiliteitsbegeleiders, is elk trainer verplicht om de mobiliteitsbegeleider te beoordelen. Als bijlage vind je het beoordelingsformulier die je moet gebruiken tijdens de beoordeling en de nodige uitleg over de beoordelingen lees je later in dit handboek in hoofdstuk 8.
15
2.9
Opvolging
Om een beeld te krijgen van het succes en de impact van de training op de senioren, is het aangeraden om halfjaarlijks een evaluatie te doen m.b.t. de volgende aspecten: o
Hoeveel seniors hebben deelgenomen en hoeveel hebben de training afgerond?
o
Hoeveel seniors zijn geslaagd?
o
Zijn er senioren die na het slagen van het programma nog beroep doen op de begeleiders?
Volgende aspecten kunnen aan de hand van een bevraging ook geëvalueerd worden: o
Hoe vaak gebruikt de senior het openbaar vervoer? (m.b.v. enquêtes).
o
Hoe vaak doet men nog beroep op een auto? (eigen of kennissen) (m.b.v. enquêtes).
o
Verandering in levensstijl van de seniors m.b.t. sociale betrokkenheid (m.b.v. enquêtes).
o
Effect van de training op de seniors (op sociaal vlak en houding) en hun kijk op het gebruik van het openbaar vervoer (m.b.v. enquêtes).
Deze evaluaties kunnen leiden tot de volgende verbeteringspunten, maar kunnen zeker ook dienen als aandachtspunten gedurende de trainingen: o
Reorganiseren van inhoud en structuur van de lessen.
o
Verbetering van de kwaliteit van de lessen en informatie.
o
Up-to-date houden van de gebruikte informatie voor de sessies.
o
Goede en slechte ervaringen en voorbeelden van de vorige deelnemers delen met de volgende deelnemers.
16
3 Veiligheid & Preventie
3.1
Inleiding
Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
De plaats van de voetganger op de openbare weg te kennen.
o
Wettelijke bepaling rond het voortbewegingstoestel te kennen.
o
Voorrangsregeling
voor
voetgangers
en
voortbewegingstoestellen
te
kennen. o
Rekening te houden met de verkeersregels rond de bushalte.
o
Preventief te zijn voor zakkenrollers.
o
De basisprincipes van eerste hulp uit te kunnen voeren.
Lesmateriaal:
Handboek
train-the-trainer
voor
mobiliteitsbegeleiders,
PowerPoint presentatie Politie GAOZ, ergotherapeuten OCMW Genk en Rode Kruis Vlaanderen. Benodigdheden: Ruime lokaal om enkele oefeningen te doen (paragraaf 3.6 & 3.7), handtas voor oefenen van juiste preventie tegen zakkenrollers, Eventueel beamer en laptop voor presentatie.
3.2
Definities
Rijbaan Fietspad Parkeerstrook Trottoir
17
18
Gelijkgrondse berm
Verhoogde berm
"Trottoir": is het gedeelte van de openbare weg, al dan niet verhoogd aangelegd ten opzichte van de rijbaan, in het bijzonder ingericht voor het verkeer van voetgangers; Een voetganger is een weggebruiker; in de straatcode wordt geen definitie gegeven. De voetganger is juridisch wel goed beschermd. o
De bestuurder mag kwetsbaardere verkeersdeelnemers niet in gevaar brengen, met name wanneer het gaat om fietsers en voetgangers, inzonderheid wanneer het kinderen, bejaarden of personen met een handicap betreft.
o
Hieruit volgt dat, elke bestuurder dubbel voorzichtig moet zijn bij aanwezigheid van dergelijke kwetsbaardere weggebruikers, of wanneer hun aanwezigheid op de openbare weg kan voorzien worden, in het bijzonder op een openbare weg.
19
3.3
Plaats van de voetgangers op de openbare weg
Een voetgander zal zich op de openbare weg begeven op basis van de rangorde van onderstaande locaties rekening houdende met de begaanbaarheid. 1. het (begaanbare) trottoir of delen van de openbare weg aangeduid door een verkeersbord D9 of D10; 2. (begaanbare) verhoogde bermen; 3. (begaanbare) gelijkgrondse bermen; 4. op (begaanbare) parkeerzones; 5. op het (begaanbare) fietspad; 6. op de rijbaan, achter elkaar, zo dicht mogelijk tegen de rand en tegen de rijrichting van het autoverkeer (links van de rijbaan). Een mooi verzorgde berm met grijze gebroken natuursteentjes is voor een voetganger goed begaanbaar maar niet voor een rolstoelgebruiker.
20
3.3.1 Oversteken van een rijbaan Bij het oversteken van een rijbaan gebeuren veel ongelukken. Daarom is het belangrijk om rekening te houden met het volgende: o
Steeds voorzichtig de rijbaan opgaan en links en rechts kijken.
o
Zorg dat je goed zichtbaar bent.
o
Rekening houden met de snelheid van naderende voertuigen. Je hebt niet zomaar voorrang als voetganger.
o
Haaks ten opzichte van de rijbaan oversteken.
o
Heb geen haast om over te steken, dit houdt een groot valrisico in, maar blijf ook niet staan.
o
„Zebrapad‟ moet men verplicht gebruiken als dit op minder dan 30 m gelegen is.
o
Aanwijzingen van een bevoegde persoon opvolgen.
o
Aanduidingen van tweekleurige verkeerslichten opvolgen.
o
Indien aanwezig, maak zoveel mogelijk gebruik van rolstoelopritten om het zebrapad op te gaan.
3.3.2 Voorrangsregeling o
Op
een
kruispunt
met
verkeerslichten
dienen
de
tweekleurige
verkeerslichten voor de voetgangers opgevolgd te worden. o
Op een plaats waar een bevoegd persoon het verkeer regelt, dienen de aanwijzingen van de bevoegde persoon opgevolgd worden.
21
o
Op een kruispunt/rijbaan zonder verkeerslichten noch oversteekplaatsen moet de voetganger voorrang verlenen aan de andere weggebruikers. Als voertuigen een manoeuvre uitvoeren moeten zij voorrang geven aan de andere weggebruikers (bv. Een auto die rechts afslaat moet de voetganger voorrang verlenen bij het oversteken van de rijbaan).
o
Op een oversteekplaats voor voetgangers, een zebrapad, heeft de voetganger voorrang als:
De voetgangers aanstalten maakt om de rijbaan over te steken.
De voetganger zich voorzichtig op de rijbaan begeeft.
De voetganger rekening houdt met de naderende voertuigen.
3.4
Voortbewegingstoestellen
3.4.1 Definitie van een voortbewegingstoestel Een "Voortbewegingstoestel" is (art.2.15.2° straatcode): 1. ofwel een "niet-gemotoriseerd voortbewegingstoestel", dit wil zeggen elk voertuig dat niet beantwoordt aan de definitie van rijwiel, dat door de gebruiker
of
de
gebruikers
door
middel
van
spierkracht
wordt
voortbewogen en niet met een motor is uitgerust. 2. ofwel een "gemotoriseerd voortbewegingstoestel", dit wil zeggen elk motorvoertuig
met
twee
of
meer
wielen
dat
naar
bouw
en
motorvermogen, op een horizontale weg, niet sneller kan rijden dan 18 km per uur. Voor
de
toepassing
van
dit
besluit
worden
de
gemotoriseerde
voortbewegingstoestellen niet gelijkgesteld met motorvoertuigen.
Het niet
bereden voortbewegingstoestel wordt niet als voertuig beschouwd.
De
gebruiker van een voortbewegingstoestel, die niet sneller dan stapvoets rijdt, wordt niet gelijkgesteld met een bestuurder.
22
3.4.2 Verkeersregels voor de voortbewegingstoestellen o
De
gebruikers
van
voortbewegingstoestellen
volgen
de
regels van
toepassing voor de voetgangers wanneer zij niet sneller dan stapvoets rijden en de regels van toepassing voor de fietsers wanneer zij sneller dan stapvoets rijden.
23
o
De regels die de andere weggebruikers moeten naleven ten opzichte van respectievelijk voetgangers en fietsers, gelden eveneens ten opzichte van gebruikers van voortbewegingstoestellen.
24
3.4.3 Plaats op de openbare weg van de voortbewegingstoestellen In onderstaande volgorde rekening houdende met de berijdbaarheid: o
berijdbaar fietspad rechts in de rijrichting (fig. 7);
o
rijbaan zoveel mogelijk rechts;
o
fietssuggestiestroken;
o
parkeerstroken – gelijkgrondse berm;
o
verhoogde berm;
o
trottoirs buiten de bebouwde kom.
25
3.4.4 Oversteken en uitvoeren van manoeuvres o
Aan een kruispunt/rijbaan met oversteekplaats moet deze gebruikt worden.
o
Oversteken = manoeuvre = voorrang verlenen.
o
Afslaan, inhalen, … = manoeuvre = zelfde rechten en plichten als andere bestuurders.
Het blokpatroon geeft een oversteekplaats weer voor fietsers en tweewielige bromfietsen.
De weggebruikers die deze oversteekplaats gebruiken hebben
geen voorrang ten opzichte van het verkeer op de rijbaan.
3.4.5 Voorrang op een kruispunt met de voorrang van rechts Met betrekking tot de voorrang kunnen we stellen dat de gebruiker van een voortbewegingstoestel, die sneller rijdt dan stapvoets, als een bestuurder beschouwd wordt. Deze bestuurder heeft dan ook dezelfde rechten en plichten als een andere normale bestuurder. In dit kader willen wij de aandacht vestigen op een relatief nieuw artikel in de straatcode: “De bestuurder die een trottoir of een fietspad oversteekt, moet voorrang verlenen aan de weggebruikers die overeenkomstig dit besluit gerechtigd zijn om het trottoir of het fietspad te volgen.”
26
3.4.6 Verlichting o
Voor voetgangers is er geen wettelijke regeling. Slechte zichtbaarheid kan wel juridische gevolgen hebben. Advies: Zorg dat je gezien wordt in het verkeer.
o
Voortbewegingstoestellen: Indien zij rijden op andere delen van de openbare weg dan deze die de voetgangers gebruiken (bv. Rijbaan, fietspad,…):
vooraan een wit of geel licht; achteraan een rood licht;
lichten mogen verenigd zijn in één toestel, links geplaatst of gedragen;
indien zij links op de rijbaan rijden: plaats lichten omkeren (rechterarm – rood vooraan).
27
3.5
De bushalte
Een bus/tramhalte is een stopplaats voor de bussen/trams van De Lijn waar passagiers kunnen op- of afstappen. o
Het is verboden een voertuig te parkeren op minder dan 15 m. aan weerszijden van een bord dat een autobus-, trolleybus- of tramhalte aanwijst (art.25.1.2° straatcode = 50 €) Stilstaan wel toegelaten.
Belangrijk om te weten: Bij het in- of uitstappen opletten dat er geen andere weggebruikers (bijvoorbeeld aan een fietspad) in conflict met jou kunnen komen.
28
3.6
Preventie tegen zakkenrollers
Over dit onderwerp kunnen boeken geschreven worden, toch komen telkens dezelfde tips en aanbevelingen terug: o
Hou je handtas steeds gesloten (met de sluiting aan de binnenzijde), voor je uit en dicht tegen het lichaam. Maak bij voorkeur gebruik van het schouderbandje.
o
Een portefeuille steek je best in een (afsluitbare) binnenzak van een vest of broek. Nooit in je achterste broekzak of een in een jaszak aan de buitenzijde.
o
Neem zo weinig mogelijk cash geld mee; gebruik zoveel mogelijk de bankkaart. Zie dat je nooit je code bewaart bij je bankkaart. Betaal je toch met cash geld, doe dit dan discreet.
o
Bel onmiddellijk CARDSTOP bij verlies van uw bankkaart: 070/344344. Ook indien de bankkaart wordt ingeslikt door een geldautomaat.
o
Als je wordt aangestoten, controleer dan onmiddellijk of je niet bestolen bent.
o
Wees ook attent wanneer iemand „per ongeluk‟ op je knoeit (bv. met drank).
o
Let zeker op bij grote drukte dat je niet bestolen wordt.
o
Als je dan toch slachtoffer wordt, doen dan aangifte bij de politie (via 101 of bij het plaatselijke politiekantoor (Politiezone GAOZ 089/30.30.30)). Ook een poging tot gauwdiefstal is strafbaar.
o
Als je boodschappen gaat doen, doe je dat bij voorkeur niet alleen.
Tip: Toon hoe de handtas het best gedragen moet worden.
29
3.7
Omgaan met agressie
Dit onderwerp heeft aanleiding gegeven tot diverse studies.
Meestal komen
ook telkens dezelfde tips terug. Voorkomen om in contact te komen met agressie: o
Vermijd afgelegen en slecht verlichte straten en locaties (zorg voor sociale controle).
o
Verplaats je zo weinig mogelijk alleen.
o
Tracht zelfvertrouwen uit te stralen.
Je wordt geconfronteerd met agressie… Wat nu? Ga nooit de confrontatie aan. Zoek een vluchtroute en ga weg. Hoe kan je omgaan met een agressor ? o
Verhef je stem niet en word zeker niet kwaad.
o
Geef niet de indruk dat je jezelf de mindere voelt.
o
Hou afstand van de agressor (1+1/2 kick).
o
Draai nooit je rug naar de agressor (behalve om weg te lopen).
o
Compenseer je angstgevoelens niet door macht uit te stralen.
o
Blijf rustig, praat indien mogelijk in op de agressor.
o
Maak oogcontact met de agressor: zo straal je vertrouwen uit en lijk je minder angstig. Let op: sommige kunnen oogcontact ervaren als bedreigend.
o
Maak een analyse van de situatie en de veiligheidstoestand.
Een correct en beleefd taalgebruik in combinatie met de juiste lichaamstaal zal zelden of nooit als provocerend overkomen. Heb geen angst en stel je vragen; het kan juist een teken van respect zijn naar de andere persoon.
Tip: Probeer een rollenspel te spelen, waarbij omgaan met agressie wordt geoefend.
30
3.8
Wat te doen als de senior gevallen is?
Senioren kunnen wel eens hun evenwicht verliezen door niet de juiste stabiele houding aan te nemen of omdat ze een obstakel niet (op tijd) hebben gezien. In deze paragraaf beschrijven we kort hoe men het best een senior kan helpen om weer rechtop te komen na een val. Deze handelingen zijn alleen van toepassing indien er geen breuk, blessure of kneuzing als gevolg is van de val. In paragraaf 3.9 worden de eerste hulp toepassingen in een noodsituatie verder toegelicht.
Vraag de senior om tot de buik te rollen. Laat de senior op beide handen en voeten steunen, zodat de senior zich omhoog kan duwen en op de knieën kan steunen.
Laat de senior op handen en knieën zich naar een stoel of een ander stabiel voorwerp begeven.
Laat de senior zich aan het stabiele voorwerp vasthouden.
31
Laat de senior zijn dominante of gezonde been plat op de grond zetten zodat zijn knie gebogen is.
Laat de senior met de steun van beide armen en één been (dominante of gezonde) rechtkomen.
32
Tip: Laat de cursisten deze handelingen tijdens de les per twee oefenen. 3.9
Eerste hulp toepassingen in een noodsituatie
Iemand heeft een vuiltje in zijn oog en krijgt het maar niet weg. Wat nu? Iemand is gevallen met de fiets en heeft een schaafwonde. Hoe verzorg ik dit? Je naaste buur die plots begint te hyperventileren. Hoe kan ik hem/haar helpen? Je zit in de bus en plots grijpt de persoon vóór je naar zijn borst, begint te zweten en is paniekerig.
Wij kunnen uiteraard niet voor alle eerste hulp situaties de nodige eerste hulp toepassingen uitschrijven in dit handboek. Jaarlijks worden er eerste hulp cursussen aangeboden aan de bevolking door het Rode Kruis Vlaanderen, ingericht door de afdeling uit de gemeente. Eerste Hulp moet je vooral oefenen en kan schriftelijk moeilijk aangeleerd worden. Om jullie toch wat wegwijs te maken in het verlenen van eerste hulp, willen we enkele basisprincipes van eerste hulp toelichten.
3.9.1 Basisprincipes van eerste hulp Als je eerste hulp verleent, moet je met een aantal zaken rekening houden. Deze zes basisprincipes zijn essentieel bij het verlenen van eerste hulp. Hou ze altijd in je achterhoofd. 1
Handel als eerstehulpverlener.
Zorg ervoor dat je de situatie niet verergert en hou hierbij rekening met gevaren. Verricht enkel handelingen waarvan je zeker bent dat ze kunnen helpen. Als je twijfelt? Doe je beter niets.
33
2
Blijf rustig in een noodsituatie.
Het is normaal dat je onder stress staat als je hulp moet bieden in een noodsituatie. Toch is het belangrijk om je emoties onder controle te houden. Adem rustig in en orden je gedachten. Handel niet vooraleer je je kalmte hebt teruggevonden. Zet ook zeker je eigen veiligheid niet op het spel. 3
Verleen psychosociale eerste hulp.
Misschien voel je je onwennig bij een slachtoffer. Psychosociale hulp bieden gaat makkelijker met volgende vuistregels: o
Stel jezelf voor aan het slachtoffer.
o
Bied het slachtoffer emotionele ondersteuning.
o
Benader het slachtoffer op een vriendelijke manier, zonder vooroordelen.
o
Leg het slachtoffer uit wat er gebeurd is en wat er verder gaat gebeuren.
o
Vraag het slachtoffer om mee te werken.
o
Luister naar het slachtoffer en toon medeleven.
o
Help met praktische zaken, zoals het verwittigen van een familielid of het aantrekken van een jas.
4
Vermijd besmetting.
Bij open wonden is er altijd besmettingsgevaar. Jij kan het slachtoffer besmetten, maar het kan ook andersom. Daarom is het belangrijk om de kans op besmetting zo klein mogelijk te houden. o
Zorg
dat
je
niet
in
contact
komt
met
het
bloed
of
andere
lichaamsvloeistoffen van het slachtoffer. o
Was je handen met water en vloeibare zeep vóór en nadat je eerste hulp hebt verleend.
o
Gebruik wegwerphandschoenen of een plastic zakje om je handen te beschermen.
o
Wees voorzichtig met scherpe voorwerpen zoals naalden en glasscherven. Ruim ze altijd op een veilige manier op.
5 o
Zorg voor het comfort van het slachtoffer. Verplaats een slachtoffer alleen bij gevaar voor het slachtoffer vb. als het een lange tijd in een koude omgeving doorgebracht heeft en hierdoor het gevaar loopt op onderkoelen.
34
o
Dek het slachtoffer toe met een jas of deken om het te beschermen tegen koude. Je kan ook een isolatiedeken gebruiken.
o
Improviseer een zonnescherm om het slachtoffer tegen warmte te beschermen? Gebruik hiervoor een jas, deken of paraplu. Ga zo staan of zitten dat je schaduw over het slachtoffer valt.
o
Geef geen voedsel of drinken aan een slachtoffer dat ziek of gewond is, tenzij op advies van professionele hulpverleners. Het zou kunnen dat het slachtoffer moet geopereerd worden en dan moet hij/zij nuchter zijn.
6
Hou rekening met emotionele reacties nadien.
De verwerking van een ingrijpende gebeurtenis gaat niet altijd vanzelf. Het gebeurt dat je na de hulpverlening moeite hebt om de emoties te verwerken. o
Praat erover met andere eerstehulpverleners, je vrienden of familieleden.
o
Als je ergens mee blijft zitten, ga dan praten met een arts, psycholoog, of vertrouwenspersoon.
De basisprincipes op een rijtje. 1 Handelen als eerstehulpverlener. 2 Rustig blijven in een noodsituatie. 3 Psychosociale eerste hulp aan het slachtoffer bieden. 4 Besmetting vermijden. 5 Zorgen voor het comfort van het slachtoffer. 6 Contact opnemen met hulpverleners bij onverwerkte emoties. Alhoewel dat de belangrijke principes zijn, zijn de basisregels niet voldoende om een optimale hulpverlening te bieden aan het slachtoffer.
Tip: Laat de cursisten de 6 basisprincipes herhalen, zonder in het boek te kijken en vraag per basisprincipe een korte uitleg.
35
Er zijn echter nog vier stappen die zeker zo belangrijk zijn in de hulpverlening.
3.9.2 Vier stappen in eerste hulp. Als hulpverlener zet je steeds dezelfde vier stappen. Ze helpen je om de situatie goed in te schatten en op een gepaste manier hulp te bieden. Zij kunnen bij elke hulpverlening van gelijk welke aard toegepast worden. Natuurlijk is niet elk ongeval vergelijkbaar. Bij een ernstig verkeersongeval, als iemand van de trap valt en zijn arm breekt, of bij het groenten versnijden in zijn vinger snijdt, kan je dezelfde vier stappen doorlopen. Stap 1: Zorg voor veiligheid. Veiligheid boven alles! Je eerste taak is om ervoor te zorgen dat de situatie veilig is en dat er niet nog méér slachtoffers vallen. Probeer eerst te weten te komen wat er is gebeurd. Analyseer de situatie en ga na welke gevaren er zijn. Bv. aankomend verkeer, brandgevaar, elektriciteit, ... Zorg voor je eigen veiligheid. Zet je eigen veiligheid niet op het spel! o
Benader de plaats van het ongeval alleen als dat kan zonder zelf gevaar te lopen.
o
Zorg vervolgens voor de veiligheid van de omstanders.
o
Daarna pas voor het slachtoffer.
o
Als je niet zonder risico hulp kan bieden, zoals bijvoorbeeld bij een brandend voertuig, alarmeer je de hulpdiensten meteen. Wacht dan op een veilige afstand.
Er is een of meer slachtoffers, zorg dat het er niet meer worden!
36
Stap 2: Beoordeel de toestand van het slachtoffer. Je hebt een goed beeld van de situatie en je hebt indien nodig initiatieven genomen om de veiligheid voor jezelf en de andere te verhogen. Als je denkt dat het veilig is, kan je het slachtoffer benaderen. Schat nu snel de toestand van het slachtoffer in. Dit doe je in deze volgorde: o
Controleer het bewustzijn.
o
Open de luchtweg.
o
Controleer de ademhaling.
o
Controleer dan het slachtoffer op andere kwetsuren of aandoeningen.
Als het bewustzijn of de ademhaling verstoord is, dan bevindt het slachtoffer zich in een levensbedreigende situatie. Ook ernstige bloedingen, brandwonden, pijn op de borstkas, beroerte, … kunnen levensbedreigend zijn. Het slachtoffer heeft dan onmiddellijk hulp nodig om erger te voorkomen. Stap 3: Alarmeer de hulpdiensten Als je ziet dat de situatie ernstig is of als het slachtoffer ernstig gewond is, moet er zo snel mogelijk gealarmeerd worden. Doe dit vooraleer je verdere eerste hulp verleent. Laat iemand anders alarmeren, dan kan jij ondertussen verder hulp verlenen aan het slachtoffer. o
112 is het Europese alarmnummer. Het kan in alle lidstaten van de Europese Unie gebruikt worden om de hulpdiensten te alarmeren.
o
Bij een vermoeden van een vergiftiging bel je het antigifcentrum (070 245 245). Als het slachtoffer bewusteloos is, bel je eerst 112.
Belangrijke noodnummers Europees noodnummer 112 Antigifcentrum
070 245 245
Politie
101
37
Een gesprek met de hulpdiensten verloopt het best zo: o
Zeg wie je bent.
o
Leg uit wat er is gebeurd.
o
Geef aan waar de hulpdiensten verwacht worden.
o
Vertel wie het slachtoffer is en in welke toestand hij/zij zich bevindt.
o
Beantwoord de vragen van de hulpcentrale.
o
Hou de lijn vrij, zo kan de hulpcentrale je terugbellen als het nodig is. HEEL BELANGRIJKE INFORMATIE AAN DE HULPCENTRALE! Wat is er gebeurd? Waar worden de hulpdiensten verwacht? Wie is het slachtoffer en in welke toestand bevindt hij zich?
Tip: Er kan een visitekaart ontworpen worden met daarop een vermelding van belangrijke noodnummers. Dit is handig om mee te geven aan senioren. De nummers kunnen uitgebreid worden met nummers van contactpersonen van de senior.
Tip: Laat de cursisten een rollenspel spelen waarin ze een hulpcentrale bellen en verslag geven.
Stap 4: Verleen verdere eerste hulp. Blijf kalm als je eerste hulp verleent, controleer regelmatig het bewustzijn en de ademhaling van het slachtoffer. Wat je vervolgens nog kan doen als eerstehulpverlener hangt af van de situatie van het ongeval, de verwondingen of aandoeningen van het slachtoffer op dat moment.
Tip: Geïnteresseerd in een cursus EHBO? Mail naar:
[email protected]
38
39
4 De voorbereiding
4.1
Inleiding
Het ouder worden heeft effect op mobiliteit zoals het dalen van de kracht, het uithoudingsvermogen en het zicht. Hierdoor wordt men minder actief. Slecht horen maakt de communicatie moeilijker. Door het achteruit gaan van het kortetermijngeheugen kunnen oudere mensen namen of objecten vergeten, waardoor ze de eerder afgelegde route niet meer herinneren. Een bezoekje brengen aan de winkel, het ziekenhuis of een vriend kan door al deze gevolgen moeilijker of zelfs onmogelijk worden. Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
Zich voor te bereiden op een reis met de bus, trein en een combinatie van deze twee.
o
De checklist te hanteren en deze goed te doorlopen.
o
Om met een computer om te gaan.
o
Om op het internet te kunnen.
Lesmateriaal:
Handboek
train-the-trainer
voor
mobiliteitsbegeleiders,
Powerpoint presentatie ergotherapeuten OCMW Genk. Benodigdheden: Computer per cursist (paragraaf 4.4), eventueel beamer en laptop voor presentatie.
4.2
Werken op maat
Naast de algemene kenmerken van het ouder worden, zijn er ook andere ziektebeelden waarmee een reisbegeleider moet rekening houden. In deze paragraaf behandelen we het ziektebeeld „dementie‟ en „CVA‟.
40
4.2.1 Dementie bij senioren Dementie is geen normaal ouderdomsverschijnsel. Wel is het een ziekte die vooral oudere mensen treft. De kans op dementie neemt immers toe met de leeftijd. Het meest opvallende kenmerk aan dementie is dat het geestelijke functioneren van de persoon steeds verder achteruitgaat zodat activiteiten van het dagelijkse leven niet meer mogelijk zijn. Voorbeelden van klachten bij dementie zijn: geheugenverlies, problemen in het beoordelen en inschatten van situaties, desoriëntatie in tijd en plaats, afasie (= taalstoornis), agnosie (=
het
verlies van het
vermogen om
personen,
voorwerpen, geluiden, geuren, … te herkennen), apraxie (= stoornis in het uitvoeren van doelgerichte, willekeurige en aangeleerde handelingen die voorheen goed konden uitgevoerd worden), etc. Om de omgang met senioren met dementie beter te laten verlopen, kunt u rekening houden met onderstaande adviezen: o
Spreek de senior steeds met zijn naam aan.
o
Spreek rustig en duidelijk, zonder kindertaal te gebruiken.
o
Benadruk de belangrijkste woorden in je zin.
o
Zorg dat in één zin slechts één boodschap bevat.
o
Ondersteun je boodschap, indien nodig met gebaren.
o
Vertel niet teveel, beperk je onderwerpen.
o
Herhaal / controleer of de senior de boodschap begrepen heeft, want een persoon kan ja zeggen en neen bedoelen. Herhaal indien nodig je zin meerdere malen.
o
Wees aandachtig voor de gebaren, de mimiek, de lichaamstaal en de intonatie van de senior. Deze aspecten kunnen ook veel informatie bevatten.
o
Laat de senior duidelijk maken wat hij zelf wil en spreek of antwoord niet in zijn plaats.
o
Stimuleer de senior om te praten.
o
Laat de senior voldoende tijd om zich te verwoorden.
o
Heb niet de intentie om de senior voortdurend te verbeteren (dit kan frustreren).
41
4.2.2 CVA CVA staat voor Cerebro Vasculair Accident. Letterlijk betekent dit "ongeluk in de bloedvaten van de hersenen". In de volksmond noemt men dit ook wel een beroerte of hersenbloeding. Welke verschijnselen optreden is afhankelijk van de plaats van de beroerte in de hersenen. De meest voorkomende verschijnselen zijn: o
verlamming van één helft van het lichaam (bij CVA in de linkerhersenhelft verlamming in rechter lichaamshelft, en andersom);
o
geheugenstoornissen;
o
concentratiestoornissen;
o
gebrek aan initiatief/interesse;
o
blindheid aan één kant (hemianopsie). (Ook dubbel zien aan één kant (diplopie) komt voor);
o
duizeligheid, verstoord evenwicht.
Om de omgang met senioren met CVA beter te laten verlopen, kunt u rekening houden met onderstaande adviezen: o
Als begeleider help je altijd vanaf de verlamde zijde.
o
Probeer een handeling altijd op dezelfde manier uit te voeren.
o
Zorg ervoor dat de houding die de senior aanneemt en de bewegingen die hij uitvoert zo normaal mogelijk verlopen.
o
Geef de senior voldoende tijd bij het uitvoeren van een handeling.
o
Vraag de senior zijn aandacht.
o
Bij elke handeling is het uitgangspunt dat de senior zoveel mogelijk zelf doet.
o
Bij het aandoen van een jas adviseren we om steeds met de verlamde zijde te beginnen. Bij het uitdoen van de jas is het eenvoudiger om aan de gezonde zijde te beginnen.
42
4.3
De geplande reis
4.3.1 Hoe bereik ik mijn bestemming? Alvorens men de weg op gaat, moet je zeker van te voren plannen waar je heen wil, met welke lijn de bestemming wordt bereikt en welk vervoersbewijs nodig is. Zelfs wanneer je altijd de zelfde bestemmingen neemt, kan het goed voorkomen dat je eens een ander bestemming moet kiezen. Daarom is het zeer belangrijk dat je van te voren weet welke bus of trein je moet nemen. De Lijn informeert je op verschillende manieren over alle lijnen, haltes en reistijden. In paragraaf 6.2 kan je hier meer over lezen. Het is ook nuttig om te weten hoeveel het kost om tot de bestemming te komen en hoeveel zones je nodig hebt? Deze informatie vind je verder in paragraaf 6.5. Ook kan je de reis plannen via de website van De Lijn www.delijn.be voor de busreizen (paragraaf 6.2.2) en via de website van de NMBS www.railtime.be voor de treinreizen (paragraaf 7.4.1). Voor meer uitleg over „hoe omgaan met een computer‟ verwijzen we je door naar paragraaf 4.4.
4.3.2 Andere voorbereidingen die nodig zijn voor de uitstapjes Hieronder enkele tips die handig kunnen zijn om je goed voor te bereiden op een uitstapje. o
Hou het weer in de gaten en wees voorbereid. Extreme regenbuien en hitte kunnen gevaarlijk zijn voor oudere mensen.
o
Zorg ervoor dat senioren goede schoenen aanhebben. Geef advies indien de senior risicohoudend schoeisel draagt zoals slippers, schoenen die niet goed aansluiten of een hak hebben. Goed schoeisel is om de volledige voet gesloten en heeft een stevige, platte zool met reliëf. Elastische veters kunnen het aan- en uitdoen van schoenen vergemakkelijken.
43
o
Open schoeisel, van het type sandalen, kan indien het vast rond de voet zit. Een voorgevormde binnenzool, een riempje dat vastzit ter hoogte van de wreef en aan de hiel is noodzakelijk bij dit type schoeisel.
o
De senior kan best gebruik maken van een handtas die zijdelings gekruist over de schouder gedragen kan worden. Op deze manier heeft de senior de handen vrij.
o
Een 1e hulpkit kan ook handig zijn.
o
Zorg ervoor dat de senioren hun medicijnen bij hebben en een fles water om het eventueel door te spoelen.
o
Vergeet het lijstje met belangrijke telefoonnummers niet mee te nemen en een gsm voor dringende situaties.
o
Zorg ervoor dat de senioren genoeg geld bij hebben.
o
Gedurende de uitstapjes is het belangrijk om rustmomenten in te plannen.
o
Stippel de route van te voren af om voorbereid te zijn op voorkomende obstakels, zoals wegen met keien, slechte wegdek, hellingen, etc, maar ook om te weten of er op de route ook zitbankjes of lage muurtjes zijn om even op adem te komen. Een gezellig cafeetje op uw route zal ook wel fijn zijn.
o
Een ander belangrijk punt waar je op kunt letten is ervoor zorgen dat je historische of bekende gebouwen opneemt binnen de route. Deze zorgen voor een beter geheugensteuntje voor de senioren.
Ook handig is het onderstaande lijstje, ook wel checklist genoemd, om af te gaan vooraleer je van thuis vertrekt. o
Gemakkelijke kleding + schoenen + veiligheidsvest?
o
De informatie voor gebruik van openbaar vervoer bij?
o
Zijn de betrokken personen ingelicht?
o
Genoeg geld, eten en drinken bij?
o
Nodige medicijnen bij?
o
Abonnementen of reispassen bij?
o
1e hulpkit?
o
Lijst met spoednummers?
Tip: De cursisten kunnen de checklist uitschrijven op een apart blad, zodat ze deze altijd snel kunnen raadplegen.
44
4.3.3 Soorten uitstapjes en reizen Het openbaar vervoer hoeft niet alleen genomen te worden voor verre bestemmingen. Het is zelfs aangeraden om de training te starten met kleine uitstapjes en zo uit te breiden naar andere steden. Voorbeelden van uitstapjes dicht bij thuis zijn: o
naar het dienstencentrum;
o
familiebezoek of bezoek aan een vriend;
o
hobbyclub bezoeken;
o
naar een evenement binnen de stad;
o
afspraak bij de huisarts, tandarts, kinesist, etc.;
o
naar het ziekenhuis;
o
op café of restaurant gaan;
o
etc.
Zoals we in het begin van dit hoofdstuk hebben gelezen, hebben veel senioren te kampen met enkele ziektebeelden, waarbij hun geheugen minder goed functioneert. Daarom is het aangeraden voor de reisbegeleiders om tijdens de route te blijven communiceren en zelfs te noteren over de volgende dingen: o
de signalisaties: zebrapaden, aankomst en vertrektijd bus of trein…;
o
belangrijke hindernissen: wegomleggingen, hoge stoepen, stakingen, …;
o
herkenbare gebouwen;
o
handelingen uitleggen en uitleggen waarom;
o
aanmoedigen en lof geven indien alles goed verloopt;
o
bij fouten of vergissingen goed uitleggen waarom het anders moet;
o
………………
Herhaling van de route is daarom ook zeker van belang om het geheugen te blijven trainen.
45
4.4
ICT voor beginners
Het gebruiken van een computer is niet altijd van zelfsprekend voor iedereen. Er zijn heel wat mensen, vooral senioren, die nooit hebben gewerkt met een computer. De snelgroeiende technologie dwingt ons er zelfs toe om mee te gaan met deze evolutie, waardoor we niet meer zonder een computer kunnen. Alles vindt men tegenwoordig op het internet. Zoals ook de dienstregelingen van de trein en de bus. Daarom is het van belang om senioren aan te leren hoe ze moeten omgaan met een computer en hoe ze kunnen surfen op het net. In dit hoofdstuk behandelen we stapsgewijs de onderwerpen „kennismaken met de computer‟, „werken met de computer‟, „werken met de muis‟ en „surfen op het net‟.
4.4.1 Kennismaken met de computer Tegenwoordig vind je computers in allerlei soorten merken, maten en kleuren. De meest voorkomende computers zijn de personal computers die bestaan uit een scherm, toren, toetsenbord en muis. Daarnaast heb je ook de draagbare computers die ze ook wel „laptop‟ noemen.
Scherm
Toetsenbord
Computertoren
Muis
46
4.4.2 Werken met de computer: opstarten 1.
Zet de computer aan.
2.
Zet de monitor aan.
3.
Windows XP introductie scherm verschijnt op je monitor.
4.
Het bureaublad verschijnt.
47
4.4.3 Werken met de computer: afsluiten 1.
Klik op Start (links onderaan je scherm).
2.
Klik op Uitschakelen onderaan het geopende startmenu.
3.
Je krijgt nu een venster met drie mogelijkheden, een hiervan is „Uitschakelen‟, normaal ga je dit nu doen. Klik hier op!
4.
De computer schakelt nu automatisch uit. Nu controleer je of ook de monitor nog moet uitgezet worden.
5.
Indien je besluit toch nog verder te doen, klik je op de knop „Annuleren‟.
4.4.4 Werken met de muis, de vier muishandelingen
Stevig geklemd tussen duim enerzijds en pink en ringvinger anderzijds. Hand plat op de muis, wijs- en middelvinger zwevend boven de muisknoppen. De pols, die als scharnierpunt dient rust op het muismatje. De muis mag tijdens het klikken niet bewegen, zoek dus een goede steun, je wijsvinger boven de linker muisknop zodat je zeker niet naar de muis moet kijken. Met de muis kun je: 1.
Aanwijzen
2.
Klikken
3.
Slepen
4.
Dubbelklikken
1.
Beweeg de muis op het matje; de pijl beweegt mee.
2.
Zet de muispijl op het internet icoontje:
48
3.
Klik vervolgens op het icoontje om op het internet te gaan.
Met de ( - ) knop rechts boven in het venster zet je dit venster even weg. In de taakbalk onderaan je scherm komt dit venster als een klein balkje te staan.
Dat doe je door in de rechter bovenhoek te klikken op de middelste knop; het hele beeldscherm wordt nu gevuld met dit venster. Terug naar vorig formaat doe je door te klikken op de nieuwe knop (verkleinen) die nu de plaats van de knop (maximaliseren) ingenomen heeft.
Doe je gewoon door de knop van dat venster in de taakbalk aan te klikken.
Doe je door in de rechter bovenhoek te klikken op ( x ). De knop van dit programma is nu van de taakbalk verdwenen. Dat doe je nu met beide geopende programma‟s.
Je zet de muispijl op de blauwe titelbalk (bovenaan het scherm), je klikt eenmaal met de linker muisknop en houdt die ingedrukt. Met de ingedrukte muisknop verplaats je de muispijl in eender welke richting, het hele venster schuift mee. Bij modernere computers zie je enkel het kader van het venster verschuiven; als je de muisknop los laat verschijnt de inhoud.
49
Deze muishandeling gebruiken we om bv. een programma van af het bureaublad te openen, een woord te selecteren enz. Dat doe je zo: wijs een pictogram aan met de muispijl, druk tweemaal snel na elkaar op de muisknop. De muis mag intussen niet bewegen.
Het venster Prullenbak wordt geopend, je kan de inhoud bekijken. Sluit vervolgens dit venster.
50
4.4.5 Oefening Patience Om het gebruik van de muis te oefenen, kun je het kaartspel patience spelen. Hierin komt klikken, slepen en dubbelklikken gedurig aan bod. Surfen op het net Als je op het internet icoontje klikt, maakt de computer verbinding met het internet en verschijnt er een internetpagina. Deze pagina is ingesteld als homepage (startpagina). Op de bovenste balk, bovenaan je scherm, kun je klikken voor de website (internetpagina of internetlink) die je wilt bezoeken. Deze begint met de letters www. Voor het zoeken van dienstregelingen van De Lijn typ je www.delijn.be en voor de dienstregelingen van de NMBS typ je www.b-rail.be in de balk.
Tip: Contacteer de lokale dienstencentrum voor meer inlichtingen over het aanbod van de computerlessen.
51
5 Hoe veilig bewegen
5.1
Inleiding
Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
Juist om te gaan met hulpmiddelen.
o
De senior de juiste steun te geven bij het in- en uitstappen van de bus/trein.
o
De juiste handelingen toe te passen om veilig te bewegen in de bus/trein.
o
De senior te begeleiden en te steunen bij het in- en uitstappen van de auto.
Lesmateriaal:
Handboek
Train-the-trainer
voor
mobiliteitsbegeleiders
en
PowerPoint presentatie van de ergotherapeuten. Benodigdheden: Hulpmiddelen en een trap om te oefenen, eventueel beamer en laptop voor presentatie.
5.2
Het gebruik van hulpmiddelen
De hoofdzaak bestaat erin taak- en contextspecifiek te werken in functie van de zelfredzaamheid van de senior. Het is belangrijk om te kijken naar wat de senior minder goed kan en te oefenen op de handelingen die voor hem belangrijk zijn. Sommige senioren hebben ook wel last van valangst, zelfs als ze nog nooit gevallen zijn. In het algemeen is het belangrijk om de senior te informeren over risicofactoren van valincidenten. Vele senioren gebruiken een hulpmiddel bij het wandelen. Daarom is het belangrijk dat de mobiliteitsbegeleider de juiste begeleiding geeft aan de senior tijdens het wandelen en zeker altijd in de nabijheid van de senior blijft. Hieronder bespreken we voor elk hulpmiddel de juiste manier van begeleiding en geven we nuttige tips mee voor de mobiliteitsbegeleiders.
52
5.2.1 De wandelstok Een wandelstok wordt aan de dominante of gezonde kant van het lichaam gehouden. Het niet dominante of zwakste been wordt gelijktijdig met de wandelstok naar voor geplaatst. Het gezonde been sluit aan.
Tip: Illustreer de juiste houding met een wandelstok terwijl je de uitleg geeft.
Bij het trappen opgaan, wordt op de leuning gesteund met de dominante hand en de stok wordt met de andere hand gehouden en op de hogere trede geplaatst. Vervolgens wordt het dominante of gezonde been geplaatst op de trede naast de stok en wordt het andere been ernaast geplaatst. Indien er geen leuning is, neemt de begeleider de taak over van de leuning.
53
Indien er een leuning én een begeleider is, neemt de begeleider de taak over van de wandelstok en houdt hij/zij de wandelstok voor de senior vast.
Bij het trappen afgaan, wordt er op de leuning gesteund terwijl de stok op de lagere trede geplaatst wordt. Vervolgens wordt het niet dominante of zwakkere been op deze trede naast de wandelstok geplaatst. Als laatste wordt het dominante of gezonde been ernaast geplaatst.
54
Weet vooraf welke afstand men wil afleggen, laat de senior tijdig een rustpauze nemen, zodat ook de arm en beenspieren voldoende kunnen recupereren. Vermoeidheid geeft een verhoogd valrisico. Tijdens het afleggen van het traject kan het handig zijn om de senior attent te maken op verschillende herkenningspunten. De senior heeft het nadien gemakkelijker om het traject weer te herkennen. Ook hier moet aandacht besteed worden aan stevig schoeisel! De senior moet er zich bewust van zijn om de voeten tijdens het wandelen goed op te tillen. Indien de senior een schuifelend stappatroon vertoont, moet er extra aandacht besteed worden aan mogelijke hindernissen. Denk hierbij aan losliggende klinkers, een borduur, etc.
Tip: Laat de cursisten bovenstaande oefenen op een trap.
5.2.2 De rollator De rollator heeft als taak de senior meer evenwicht te geven tijdens het wandelen. Veilig lopen met een goede rollator en de veiligheid ervan is daarom heel belangrijk. Het niet technisch in orde zijn van een rollator kan een valrisico veroorzaken. Voorbeelden van deze risicofactoren zijn: o
onvoldoende onderhoud;
o
een onveilige rollator, zoals bijvoorbeeld slechte remmen;
o
een oneffen ondergrond;
o
onvoldoende advies over gebruik van de rollator.
55
Het is belangrijk dat de rollator op de juiste hoogte staat. Om de rollator op de juiste hoogte te zetten, pas je de volgende stappen toe: o
De senior gaat tussen de achterwielen staan.
o
De senior probeert zo recht mogelijk te staan, de armen langs het lichaam te houden en de schouders te ontspannen.
o
De senior houdt de handvaten beet.
o
De ellebogen zijn licht gebogen.
De senior moet proberen om zo recht mogelijk te lopen en liefst dicht bij de rollator blijven tijdens het lopen. De handvaten zijn er wel als enige steun, maar zorg ervoor dat de senior niet met volle kracht steunt op de handvaten om te vermijden dat de rollator te snel vooruit rolt. Dit ook om sneller rem-
56
reflex te hebben, mocht
de senior struikelen. De senior moet immers de
rollator onder controle blijven houden. Voorkom dat de senior van vermoeidheid krom gaat lopen. Laat de senior daarom op tijd zitten en uitrusten. Let wel op, dat de senior niet vergeet om de remmen op te zetten.
Om met de rollator de stoep gemakkelijker op en af te gaan, wordt er aangeraden om zoveel mogelijk gebruik te maken van rolstoelopritten. Mocht er geen rolstoeloprit in de buurt zijn, moet de senior de volgende stappen hanteren: Bij het opstappen van de stoep: De rollator achterwaarts kantelen en alle wielen op de stoep zetten. Vervolgens eerst met de dominante been of gezonde been de stoep opstappen en daarna de niet dominante of zwakkere been hiernaast plaatsen. Bij het afstappen van de stoep: De rollator voorwaarts kantelen en er voor zorgen dat alle wielen van de stoep zijn. Dan pas de niet dominante of zwakkere been op straat zetten en als laatste de dominante of gezonde been ernaast zetten. Indien de senior vermoeid geraakt, aanraden om even uit te rusten op de rollator. Let er wel op dat de remmen opgezet zijn. Let erop dat de senior misschien wat meer tijd nodig heeft bij het oversteken.
57
Tip: Illustreer de juiste houding met een rollator terwijl je de uitleg geeft.
58
5.2.3 De rolstoel Om in een ruimte gemakkelijk met een rolstoel te kunnen manoeuvreren, moet men rekening houden met vrije doorgangsbreedten en draaicirkels. De draaicirkel
bevindt
zich
bij
voorkeur
onmiddellijk
voor
en
na
een
deurdoorgang.
Bij opendraaiende deuren kijk je best wat de draairichting van de deur is. Deur die naar de persoon toe draait: o
Bij zijwaartse benadering – deur naar je toe draaien.
o
Let wel op dat er ruimte is om je naast de deur en klink te plaatsen.
Deur die van de persoon wegdraait: o
Bij frontale benadering – deur draait van je weg.
Indien de senior zelf in de rolstoel kan zitten: o
Is de rolstoel volledig open geplooid.
o
Staan de remmen op.
o
Zijn de voetsteunen weg geklikt (naar buiten geplooid).
59
60
Indien de senior niet alleen in de rolstoel kan zitten: o
Is de rolstoel volledig open geplooid.
o
Staan de remmen op.
o
Zijn de voetsteunen weg geklikt.
o
De rolstoel staat in een hoek van 90° t.o.v. de stoel/bed waarin de senior zit.
o
Omhels de senior rond de dijen (senior slaat armen rond de hals) - draai 90° en zet de senior neer in de rolstoel.
Of o
Zet de rolstoel in een hoek van 90° t.o.v. de stoel.
o
Neem de handen van de senior vast en trek in hefboomsysteem de persoon recht - draai 90° en zet de senior in de rolstoel.
o
Zorg dat de banden van de rolstoel steeds hard zijn (voldoende opgepompt).
o
Zijn alle onderdelen van de rolstoel aanwezig en gebruiksklaar (extra aandacht voor de remmen!).
o
Zorg dat de rolstoelgebruiker in een correcte houding in de rolstoel zit (rechtop zitten, voeten op de voetsteunen, zitten in het midden van de rolstoel, …).
o
Eventuele bagage in het midden zetten en niet aan de zijkant van de rolstoel.
o
Denk aan de kledij van de rolstoelgebruiker (door stil te zitten, krijgt men het kouder).
o
Praat met de rolstoelgebruiker. Vraag zijn/haar inzet tijdens het duwen van de rolstoel, waarschuw de rolstoelgebruiker voor een drempel, wanneer men opwaarts of bergaf gaat, vraag medewerking.
o
Ga een stoep steeds achterwaarts af, om het voorwaarts vallen te voorkomen. Doe dit zeker indien de stoep hoger is dan 5 cm.
61
o
Gebruik
eventueel
de
kantelhulp
achteraan
de
rolstoel
om
deze
gemakkelijker te kantelen. o
Indien mogelijk is het ook aan te raden om een stoep hoger dan 5 cm achterwaarts op te gaan en de rolstoel eerst te kantelen (dit vraagt minder kracht van de begeleider).
Tip: Laat de cursisten deze handelingen oefenen met een rolstoel
5.2.4 De roltrap Een roltrap kom je vrijwel overal tegen. In warenhuizen, op het station, op het vliegveld, etc. Het lijkt een handig hulpmiddel, maar voor senioren is het niet zo veilig en wordt er indien mogelijk, aangeraden om gebruik te maken van een lift of een vaste trap. Indien de senior toch een roltrap neemt, kan hij/zij dit het best doen onder begeleiding. Een roltrap heeft geen stabiele ondergrond, waardoor men meer evenwicht nodig heeft.
62
Laat de senior inhaken bij de begeleider met de niet dominante arm en laat de senior de leuning vasthouden met de dominante hand. De senior dient gelijktijdig de eerste roltraptrede te nemen. Ook hier wordt het dominante of gezonde been eerst op de roltraptrede gezet en vervolgens wordt het andere (gezonde) been ernaast geplaatst. Gelijktijdig met de begeleider plaats de senior het dominante of gezonde been eerst van de roltrap af. Dit om meer evenwicht te behouden.
De senior haakt in bij de begeleider met de niet dominante arm en neemt met de dominante hand de leuning vast. De senior stapt gelijktijdig met de begeleider eerst met de niet dominante of zwakkere been van de roltrap af en plaatst vervolgens de andere (gezonde) been ernaast. Tijdens het wandelen, kan de senior, die geen hulpmiddel heeft, best zijn arm inhaken in die van de mobiliteitsbegeleider. Zelfs indien de senior enkel een wandelstok bij heeft, kan de senior best inhaken bij zijn begeleider. Ook is het belangrijk om erop te letten dat de senior de voeten ver genoeg uit elkaar plaatst. Dit voor een grotere stabiliteit en evenwicht te behouden.
5.3
De bus in- en uitstappen
Het is aangeraden om 5 à 10 minuten voor het tijdstip dat de bus vertrekt aanwezig te zijn aan de bushalte. Zorg dat de buschauffeur de senior kan zien als hij aangereden komt. Zorg dat de senior op het hoogste punt van de bushalte staat, zodat hij/zij veilig in de bus kan stappen.
5.3.1 Instappen op de bus
63
Bij het instappen op de bus wordt op de leuning van de busdeur gesteund en de eventuele gebruikte stok op de hogere trede geplaatst. Eerst wordt het dominante of gezonde been geplaatst, vervolgens wordt het andere been ernaast geplaatst. Zorg dat je een plaats gevonden hebt in de bus/trein vooraleer deze vertrekt. Indien er geen plaats meer vrij is, vraag op een vriendelijke manier aan een andere passagier om zijn plaats af te staan.
64
5.3.2 Het verlaten van de bus Om bij de volgende halte uit te stappen, belt de senior op de bel (Halte-knop) om de chauffeur te verwittigen. De senior wacht tot de bus volledig stilstaat vooraleer hij/zij van zijn plaats opstaat. Wanneer de meeste passagiers reeds de bus verlaten hebben, heeft de senior voldoende ruimte om zelf naar de uitgang van de bus te gaan en uit te stappen (laat de senior vermijden om in een menigte aan te schuiven).
Bij het verlaten van de bus en het afgaan van de trede maakt de senior gebruik van de leuning van de busdeur. Een eventueel gebruikte stok plaats hij/zij op de lagere trede. Vervolgens wordt het dominante of gezonde been op deze trede geplaatst. Het niet dominante of zwakkere been wordt ernaast geplaatst. Sommige senioren voelen zich veiliger om achterwaarts de bus af te gaan. Het is aangeraden om bij het oversteken na het gebruik van een geleide bus vooraan langs de bus te gaan. Natuurlijk dient de senior wel ervoor te zorgen dat zij/hij gezien is door de buschauffeur. Indien de senior onzeker is, is het aangeraden om te wachten totdat de bus is weggereden en dan pas over te steken.
65
5.3.3 Veilig bewegen in de bus In geen geval wordt het loophulpmiddel als steunpunt gebruikt bij het rechtkomen of gaan zitten. In de bus kan de senior best gebruik maken van de stoel voor zich. Het is belangrijk om niet enkel rekening te houden met het comfort van rechtkomen maar tevens ook met het zitcomfort. Door een goed zitcomfort aan te nemen, functioneren de spieren en gewrichten optimaal bij het gaan rechtstaan. Kussens gebruiken om de zithoogte te verhogen wordt afgeraden, omdat deze geen stevige basis vormen.
o
Maak de vergrendeling los voor zover deze aanwezig is.
o
De rollator inklappen door de wielen naar elkaar toe te brengen.
o
Let op het gewicht van de rollator bij het naar voor kantelen.
o
Maak de vergrendeling opnieuw vast.
o
Fixeer de opgeplooide rollator eventueel tussen de zetel.
o
Laat hem niet in de middengang staan.
Tip: Een lichtgewicht rollator is gemakkelijker te hanteren.
o
Maak de vergrendeling los en klap hem open (de wielen verspreiden zich).
o
De rollator geeft een klik indien hij volledig open is. Wanneer er geen klapbeveiliging meer aanwezig is, dan is de rollator niet meer veilig. Laat de rollator dan repareren of vervangen. De rollator zou kunnen inklappen tijdens het lopen.
o
Sommige rollators hebben een automatische vergrendeling.
o
Zorg dat de rollator op de rem staat.
66
o
Zorg dat de rollator dicht bij de stoel van de senior staat.
o
De senior staat op met de handen aan de leuning van de stoel.
o
Bij het opstaan, buigt de senior goed naar voren.
o
Let op: de senior mag zichzelf niet optrekken aan de rollator!
o
Bij het gaan zitten moet de senior zo dicht mogelijk bij de stoel draaien.
o
De senior moet pas gaan zitten wanneer de senior de stoel tegen de achterkant van zijn benen voelt.
o
Rollator op de rem zetten.
o
De senior zet handen aan de leuning van de stoel.
o
De senior buigt goed naar voren en laat zich zachtjes landen.
67
Tip: Laat de cursisten het opstaan en het gaan zitten met een rollator oefenen.
68
5.4
De trein in- en uitstappen
Het is aangeraden om 5 à 10 minuten voor het tijdstip dat de trein vertrekt aanwezig te zijn aan het treinperron. De senior wacht op een veilige afstand op het treinperron tot de trein stilstaat, vooraleer hij/zij naar de deur gaat.
5.4.1 Instappen op de trein Bij het instappen op de trein wordt op de trapleuning van de trein gesteund en de eventuele gebruikte stok op de hogere trede geplaatst. Eerst wordt het dominante of gezonde been geplaatst, vervolgens wordt het andere been ernaast geplaatst.
5.4.2 Het verlaten van de trein De senior kan het best voordat hij/zij aankomt bij zijn/haar eindbestemming reeds naar de deur gaan. Op deze manier kan de senior zich vasthouden aan de trapleuning wanneer de trein stopt. Hierdoor krijgt de senior meer tijd om rustig van de trein af te stappen. Bij het verlaten van de trein en het afgaan van de trede maakt de senior gebruik van de leuning. Een eventueel gebruikte stok plaatst hij op de lagere trede. Vervolgens wordt het niet dominante of zwakkere been op deze trede geplaatst. Het dominante of gezonde been wordt ernaast geplaatst. Sommige senioren voelen zich veiliger om achterwaarts de trein af te gaan.
5.4.3 Veilig bewegen in de trein Alle toepassingen die in paragraaf 5.3.3 aan bod komen, kan men in deze paragraaf ook toepassen. Toevoeging bij het rechtkomen in de trein: De senior
69
kan in geval van een dubbele zitplaats eventueel het tafeltje gebruiken als steunpunt.
70
5.5
De auto in- en uitstappen
Om in en uit de auto te stappen is de techniek belangrijk. Er wordt geadviseerd eerst zijdelings te gaan zitten en dan de benen in of uit de auto te plaatsen, al dan niet gebruik makend van een draaischijf, een autoslide of een ander dubbel glijdend oppervlak (vb. plastic zak). De deur kan gebruikt worden als steunpunt. De plaats waar de auto geparkeerd wordt speelt tevens een rol bij het veilig inen uitstappen. Te dicht geparkeerd bij een stoep bemoeilijkt het in- en uitstappen. Ook smalle horizontale parkeerruimtes bemoeilijken het in- en uitstappen wegens te geringe manoeuvreerruimte.
71
6 Reizen met de bus
6.1
Inleiding
Reizen met de bus is meestal een drempel voor senioren. Toch biedt het reizen met de bus heel wat voordelen. Het is niet alleen milieuvriendelijk, maar het is ook nog eens kostenbesparend. In heel wat gemeenten komt de gemeente tussen in de kosten van je abonnement en vanaf 65 jaar reis je gratis met een Omnipas
65+
De Lijn biedt stads- en streekvervoer aan in Vlaanderen. Dat doen ze met bussen, belbussen en trams. In Limburg kan je gebruik maken van een uitgebreid netwerk van snellijnen en streeklijnen. In een groot aantal gemeenten rijden er belbussen. Voor verplaatsingen in de steden Hasselt, Genk, Sint-Truiden en Tongeren, kun je dan weer rekenen op de stadslijnen. In dit hoofdstuk beschrijven we het aanbod van De Lijn en geven we nuttige tips mee, om een busreis gemakkelijker en veiliger te maken voor de senior. Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
Een busreis te plannen.
o
Te weten waar men informatie van De Lijn kan raadplegen en deze ook op de juiste manier te gebruiken of lezen.
o
Te informeren over de belbus en toegankelijke bussen en haltes en het reserveren hiervan.
o
De juiste vervoersbewijzen aan te kopen.
Lesmateriaal: Handboek Train-the-trainer voor mobiliteitsbegeleiders & Bijlage „Handleiding routeplanner‟, PowerPoint presentatie van De Lijn. Folders: „De belbus – infobrochure‟, „opstap zonder drempel‟, „tarieven‟, „Omnipas – gratis voor 65-plussers‟, „kaart voor begeleider‟. Benodigdheden: Eventueel beamer en laptop voor presentatie & internet.
72
73
6.2
Een busreis plannen
Waar vind je de juiste informatie om te weten welke buslijn geschikt is voor jouw verplaatsing en om hoe laat die bus precies rijdt? De
Lijn
biedt
je
op
verschillende
manieren
informatie
aan
over
de
dienstregelingen: o
in de lijnfolders;
o
op de netplannen;
o
op de website www.delijn.be;
o
aan de halte;
o
bij De LijnInfo (070 220 200 – 0,30 €/min.);
o
lijnwinkels en stelplaatsloketten.
En natuurlijk kan je met vragen over de dienstregeling ook in de Lijnwinkels terecht. In noodgevallen kan je voor dienstregelinginformatie ook terecht bij de chauffeur. Maar probeer dat te beperken, want de chauffeur moet zich kunnen concentreren op het besturen van de bus.
6.2.1 Netplannen en lijnfolders o
In de lijnfolders vind je per lijn de haltelijst, een plannetje van het traject en de dienstregeling. Sommige lijnfolders bundelen de dienstregeling van enkele
lijnen
in
dezelfde
regio,
andere
lijnfolders
bevatten
de
diensregeling van één enkele lijn. o
De
netplannen
geven
geen
gedetailleerde
informatie
over
de
dienstregelingen, maar bieden wel een overzicht van de loop van jouw lijn(en)
of
belbus.
Er
bestaan
netplannen
van
al
de
Limburgse
belbusgebieden, van de stadsnetten en van de provincie Limburg. Zowel de lijnfolders als netplannen zijn gratis verkrijgbaar. Je kan ze afhalen in één van de Lijnwinkels of stelplaatsloketten (zie paragraaf 6.7). Voor de lijnfolders kan je bovendien ook terecht bij de NMBS-stations en de infobalies van de meeste gemeentes en toeristische diensten.
74
6.2.2 www.delijn.be Senioren die een beetje handig zijn met de computer vinden ongetwijfeld alle informatie op de website www.delijn.be. Hier vind je ondermeer informatie over de dienstregelingen en de tarieven. Onder „reisinformatie‟ (knop linksboven op de homepage), vind je alle nodige informatie om je route uit te stippelen. Je kan hier ondermeer je route uitstippelen met de routeplanner, de dienstregeling van een bepaalde lijn opvragen of bekijken welke lijnen een bepaalde halte bedienen. Van al deze mogelijkheden is de routeplanner de eenvoudigste manier om jouw route te bepalen.
75
Hoe ga je te werk? o
Je kan een opzoeking doen op basis van adres, op basis van het station van een welbepaalde gemeente, of op basis van de haltenaam.
o
Kies de optie gemeente en vul je eigen gemeente in het vakje „Vertrek‟.
o
Maak het bolletje bij „adres‟ zwart.
o
Vul straatnaam in.
o
Doe dit alles ook bij het vakje „aankomst‟.
o
Vul in het vakje „Details‟ de vertrekdatum en het gewenste vertrekuur (maak het bolletje „vertrekken‟ zwart) of aankomstuur (maak het bolletje 'aankomen' zwart) in.
o
Klik vervolgens op de toets „bereken uw route‟.
Meer lezen? In de bijgevoegde handleiding in bijlage lees je stap voor stap hoe je een route uitstippelt met de routeplanner.
76
Tip: Demonstreer de website tijdens de uitleg.
77
6.2.3 Informatie aan de halte Ook aan de halte vind je informatie over de dienstregeling van de lijnen die de halte bedienen. In het schuilhuisje of aan de haltepaal hangt een tabel met de doorkomsttijden van de bussen. Op deze tabel zie je een chronologisch overzicht van al de ritten die aan de halte stoppen. Aan de belbushaltes hangt een plan van het belbusgebied uit. Verder vind je aan iedere halte een haltebord. Op het haltebord staat ondermeer de naam van de halte, de lijnen die de halte bedienen en hun richting vermeld. Zo weet je zeker aan welke kant van de straat jij moet opstappen. 6.2.4 De LijnInfo Informeer je je liever telefonisch over de diensten van De Lijn, dan kan je terecht bij De LijnInfo op het nummer 070 220 200 (0,30€/min.). De LijnInfo is op weekdagen bereikbaar van 7 tot 19 uur, in het weekend en op feestdagen van 10 tot 18 uur. 6.2.5 Lijnwinkels en stelplaatsloketten In de Lijnwinkels en stelplaatsloketten geven de medewerkers je graag informatie op maat. Bovendien kan je er alle lijnfolders en netplannen van De Lijn Limburg en andere informatiefolders, zoals de Gids voor de Reiziger, de tarievenfolder, enz afhalen. Een overzicht van de ligging en openingsuren vindt u in paragraaf 6.7. In de tweede helft van 2011 krijgt Limburg een mobiele Lijnwinkel, die op vaste dagen op vaste locaties zal opengesteld worden. Zo brengt De Lijn de Lijnwinkel tot bij de mensen.
6.3
Wat is de belbus?
In 41 Limburgse gebieden rijdt een belbus. Het verschil met een gewone busdienst is dat de belbus enkel rijdt op verzoek. De belbus heeft een aantal
78
mogelijke haltes en rijdt volgens een bepaalde dienstregeling, maar alleen wanneer de rit op voorhand wordt aangevraagd. Als er geen aanvragen zijn binnengekomen, rijdt de belbus niet. Op de belbus gelden de normale tarieven van De Lijn. Bezitters van een Omnipas 65+ rijden dus ook gratis met de belbus.
6.3.1 Hoe reserveer ik de belbus? De belbus reserveren is eenvoudig: je neemt minstens een uur op voorhand contact op met de belbuscentrale op het nummer 011 850 300. De medewerker van de belbuscentrale brengt je reservatie meteen in orde. Geef zeker volgende gegevens door aan de medewerker van de belbuscentrale: o
Je naam of klantnummer.
o
De dag en het gewenste uur van vertrek en aankomst.
o
De op- en afstaphalte (een overzicht van de belbushaltes vind je op het netplan van je belbusgebied – dit netplan kan je gratis afhalen in één van de infopunten van De Lijn, of je kan het telefonisch bestellen bij De LijnInfo (0,30 €/min.).
o
Het aantal personen.
Reserveren bij de belbuscentrale kan:
79
o
Op weekdagen van 6.00 tot 19.30 uur.
o
Op zaterdag van 7.30 tot 20.30 uur.
o
Op zon- en feestdagen van 10.00 tot 20.30 uur.
Tip! Je kan ineens meerdere ritten reserveren. Dat kan handig zijn als je bijvoorbeeld dagelijks of wekelijks hetzelfde traject aflegt. Ritten kunnen zo tot één maand op voorhand worden vastgelegd. Bel je bijvoorbeeld op 10 maart, dan kan je ritten reserveren tot 10 april. Meer lezen? In de folder „De Belbus – infobrochure‟ vind je stap voor stap hoe je de belbus moet reserveren. Voor specifieke informatie over jouw belbusgebied bekijk je best het belbusnetplan van jouw belbus. Dit is gratis verkrijgbaar in de infopunten (zie paragraaf 6.7), of je kan het telefonisch bestellen bij De LijnInfo (070 220 200 – 0,30 €/min.). Of downloaden op de website www.delijn.be.
6.4
Toegankelijkheid bij de Lijn
Mobiliteit is een voorwaarde om te kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven. Daarom streeft De Lijn naar een veilig en comfortabel openbaar vervoer voor iedereen
80
81
6.4.1 Aangepaste infrastructuur Waar mogelijk wordt de infrastructuur aangepast om iedereen de best mogelijke service aan te bieden. Nieuwe
haltes
worden
volledig
uitgebouwd
volgens
de
normenbundel
opgesteld door een toegankelijkheidsadviesbureau. Ook haltes die worden vernieuwd in het kader van wegenwerken worden automatisch aangepast. Een toegankelijke halte is niet alleen aangepast voor rolstoelgebruikers, maar is ook voorzien van blindegeleidetegels en duidelijke kleursignalisatie aan het schuilhuisje. Ook de voertuigen worden waar mogelijk aangepast. Zo worden er alleen
nog
lagevloerbussen
aangekocht,
zonder
treden
en
met
een
uitschuifbare of uitklapbare oprijdplaat voor rolstoelen. De nieuwe bussen kunnen zelfs knielen, wat het instappen nog vergemakkelijkt. Ook aan slechtzienden is gedacht door een duidelijke kleursignalisatie aan de opstapjes. 6.4.2 Voorbehouden plaatsen Een aantal plaatsen in de bussen zijn voorbehouden voor personen die minder goed te been zijn. Deze plaatsen worden aangeduid met pictogrammen. 6.4.3 Een rolstoeltoegankelijke rit Mits reservatie en onder een aantal voorwaarden kan je met de rolstoel mee op de bus. Om een rolstoeltoegankelijke verplaatsing te maken, moet aan volgende voorwaarden voldaan zijn: o
De op- en afstaphalte moeten aangepast zijn: de stoephoogte moet aangepast zijn en de halte moet breed genoeg zijn zodat je veilig kan draaien met de rolstoel. Ook moet de bus dicht genoeg bij de stoeprand kunnen stoppen. Handig om te weten: Haltes waarvan De Lijn weet dat ze gebruikt worden door
rolstoelgebruikers
worden
met
voorrang
aangepast.
Met
de
terugzendstrook achteraan de folder „Op-stap zonder drempel‟ kan je laten weten welke halte(s) jij graag aangepast zou zien.
82
o
Het voertuig moet toegankelijk zijn. Toegankelijke voertuigen hebben een lage vloer zonder trapjes en beschikken over een uitschuifbare of uitklapbare plaat waarover de rolstoel kan inrijden.
o
De rolstoelplaats moet vrij zijn (ieder toegankelijk voertuig beschikt over een rolstoelplatform).
o
De rolstoel is maximaal 80 cm. breed en 130 cm. lang, en weegt niet meer dan 300 kg. (inclusief persoon).
6.4.4 Toegankelijk aanbod van De Lijn Hoewel De Lijn voortdurend inspanningen levert om het aanbod volledig toegankelijk te maken, is dit momenteel nog niet het geval. Het toegankelijk aanbod vind je op dit moment vooral terug in: o
De belbusgebieden zijn volledig toegankelijk, want iedere belbus is voorzien van een speciale lift voor rolstoelgebruikers. Ook als de op- of afstaphalte nog niet is aangepast, kan je met de rolstoel mee op de belbus. Opgelet, de belbus heeft een beperkt aantal rolstoelplaatsen. Tijdig reserveren is dus de boodschap!
Tip om mee te geven: Rolstoelgebruikers die zijn ingeschreven bij het VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap) en die in belbusgebied wonen, kunnen een rit van deur tot deur aanvragen bij De Lijn. Hun begeleiders mogen ook gratis meerijden met de bus. o
Ook in een aantal toegankelijke stadsgebieden kan je als rolstoelgebruiker gegarandeerd gebruik maken van de bussen van De Lijn. Als je op- of afstaphalte niet is aangepast, wordt een speciaal voertuig ingezet. De enige voorwaarde is dat je je verplaatst binnen de gemeentegrenzen van één van de stedelijke of kleinstedelijke gebieden in Limburg. Een overzicht van deze toegankelijke stadsgebieden vind je in paragraaf 6.4.5 „Reserveren‟.
83
o
Op de streeklijnen breidt De Lijn zijn toegankelijk aanbod stap voor stap uit. Zij voorzien toegankelijke ritten als de klanten aangeven dat zij daar behoefte aan hebben. Om te weten welke ritten op welke streeklijnen toegankelijk zijn, kan je terecht bij de belbuscentrale.
6.4.5 Reserveren Net zoals bij een gewone verplaatsing met de belbus, is het noodzakelijk een rolstoeltoegankelijke rit bij de belbuscentrale (011 850 300). Ook als je met een stads- of streeklijn reist. De telefonist(e) zal voor jou nagaan of aan al de voorwaarden voor een rolstoeltoegankelijke rit voldaan is. Zo ben je zeker van een probleemloze rit. Bovendien brengt de telefoniste de chauffeur op de hoogte van je komst. Heb je niet gereserveerd en sta je toch aan de halte, dan mag de chauffeur je weigeren mee te nemen. Hoe en wanneer reserveren? o
Voor een reservatie van een rolstoeltoegankelijke rit met de belbus of op een gewone streeklijn neem je minstens 2 uur op voorhand contact op met de belbuscentrale. Voor de eerste reservatie op de belbus mag je je aan een bezoekje van een medewerker van De Lijn verwachten die je rolstoel komt opmeten (zie voorwaarden rolstoeltoegankelijke rit hierboven).
o
Voor de reservatie van een rolstoeltoegankelijke rit binnen de stedelijke gebieden Hasselt, Genk, Sint-Truiden of Tongeren neem je eveneens minstens 2 uur op voorhand contact op met de belbuscentrale.
o
Voor
de
reservatie
van
een
rolstoeltoegankelijke
rit
binnen
de
kleinstedelijke gebieden Beringen, Bilzen, Bree, Leopoldsburg, Lommel, Maaseik, Maasmechelen, Neerpelt, Overpelt of Zonhoven reserveer je minstens 48 uur op voorhand. Handig om te weten: Hoe vroeger je reserveert hoe zekerder je bent van een plek op de bus. Vermijd bij voorkeur de spitsuren.
84
6.4.6 De chauffeur helpt je op weg Alle Lijnchauffeurs hebben een opleiding „toegankelijkheid‟ gekregen en helpen rolstoelgebruikers en slechtzienden waar mogelijk. De chauffeur zal rolstoelgebruikers en personen met een visuele handicap helpen in- en uitstappen. Aan het bestemmingspunt zal de chauffeur blinde of slechtziende reizigers telkens verwittigen. De Lijn hoopt ook altijd te kunnen rekenen op de medewerking van medereizigers of een begeleider om het in- en uitstappen vlot te laten verlopen. Als een chauffeur zijn bestuurderspost te vaak moet verlaten om reizigers te helpen, dan kunnen er vertragingen ontstaan. Sta je aan de halte en is jouw bus in aantocht, geef dan duidelijk aan dat je wilt meereizen met de bus. Geef de chauffeur een seintje door je hand op te steken, zodat hij of zij weet dat hij voor je moet stoppen. Opgelet! Heb je als rolstoelgebruiker je rit niet gereserveerd, dan kan de chauffeur niet inschatten of je veiligheid gegarandeerd is. Mogelijk is de gewenste afstaphalte niet toegankelijk. Daarom mag de chauffeur je in dit geval weigeren mee te nemen. Meer lezen? In de folder „Op-stap zonder drempel‟ lees je alles over toegankelijkheid bij De Lijn.
85
6.5
Aankopen vervoerbewijs
6.5.1 Vervoerbewijzen De prijs van een rit is afhankelijk van het type vervoerbewijs dat je gebruikt. Welk vervoerbewijs het meest voordelig is, hangt dan weer af van hoe vaak je reist met De Lijn. De prijzen van de biljetten, kaarten en abonnementen kunnen jaarlijks wijzigen. In dit handboek bespreken we enkel de Omnipas 65+, omdat deze het
meest
toepasselijk
is voor ons doelgroep. Voor
de andere
vervoerbewijzen en de meest actuele prijsinformatie neem je best een kijkje op de website (www.delijn.be). In de folder „Tarieven‟ staan de prijzen per type vervoerbewijs vermeld. Opgelet! Deze tarieven kunnen tussentijds wijzigen.
Omnipas 65+
Dankzij de tussenkomst van de Vlaamse overheid reizen al de 65-plussers gratis op het volledige net van De Lijn met de Omnipas 65+. Dit netabonnement is bovendien ook geldig op al de lijnen van de Tec (Wallonië) en op het net van
86
de MIVB (Brussel). Wel dien je voor het gebruik van de MIVB een extra kaartje aan te kopen als je een Omnipas 65+ hebt. Deze kun je kopen bij het loket aan de NMBS stations. Je ontvangt je Omnipas 65+ automatisch op het einde van de maand voor je 65e verjaardag. Heb je je Omnipas 65+ niet ontvangen? Neem dan contact op met de dienst abonnementen op het nummer 011 85 03 04. Ook bij verlies of diefstal kan je bij deze dienst terecht om een duplicaat aan te vragen. Meer lezen? In de folder „Omnipas – gratis voor 65-plussers‟ vind je alle informatie over dit gratis netabonnement.
o
Derdebetalersystemen: de gemeente betaalt
Limburg telt heel wat gemeentes die tussenkomen in de vervoerskosten van hun
inwoners
en
bezoekers.
Er
bestaan
zes
verschillende
derdebetalersystemen, gaande van volledige gratis openbaar vervoer voor een bepaalde leeftijdscategorie tot een korting op de prijs van een abonnement, of een kaart of biljet. Zo is het busvervoer in Hasselt volledig gratis.
. Bekijk dus zeker eens of ook jouw gemeente tussenkomt. Meer informatie vind je op de website van De Lijn.
87
6.6
Tips voor een vlotte en veilige reis
6.6.1 Aan de halte Je staat best vijf minuten op voorhand aan de halte. De bus kan soms een beetje te vroeg zijn. Toegankelijke haltes zijn voorzien van rubberen signalisaties en/of geribbelde tegels voor blinden en slechtzienden. Je wacht best aan deze rubberen of geribbelde tegels. Voor de niet-toegankelijke haltes bestaat hier geen regel voor. In dit geval ga je best vlakbij de haltepaal staan. Geef altijd aan dat je mee wil rijden als jouw bus aankomt door je hand op te steken. Zo weet de chauffeur dat hij voor je moet stoppen.
6.6.2 Eerst uitstappen, dan instappen Laat de mensen eerst uitstappen vooraleer je zelf instapt. Dat gaat het snelst.
6.6.3 Stap vooraan in Op alle bussen moet je vooraan instappen. Doe je dat niet, dan riskeer je een boete. Rolstoelgebruikers, mensen met een kinderwagen en mensen met een beperkte mobiliteit mogen wel aan een andere deur instappen. Maar ook in dit geval moet je na het instappen naar voren gaan en je vervoerbewijs ontwaarden of je abonnement tonen aan de chauffeur.
6.6.4 Doorschuiven Schuif goed door zodra je bent ingestapt en blijf zeker niet staan op de treden aan de deur: dat is gevaarlijk als de deuren open- of dichtgaan. Bovendien kunnen andere reizigers makkelijker in- en uitstappen als je goed doorschuift. Blijf ook niet naast de chauffeur staan, want hij moet altijd in zijn achteruitkijkspiegel kunnen kijken. En hij moet zich tijdens de rit kunnen
88
concentreren op het verkeer. Praat dus niet met de chauffeur tijdens het rijden. Als de bus stilstaat, kun je natuurlijk wel iets vragen.
6.6.5 Huisdieren Je mag je hond meenemen, op voorwaarde dat je hem aan de leiband houdt. Hij mag op de schoot zitten, of naast de zetel. Andere kleinere dieren mogen ook mee, op voorwaarde dat je ze op de schoot neemt. Kan je huisdier overlast bezorgen of een gevaar betekenen voor de andere reizigers, dan mag de chauffeur het vervoer van je huisdier weigeren. Ook bij grote drukte kan de chauffeur dieren weigeren.
6.6.6 Vraag op tijd je halte aan Wacht niet tot het laatste moment om een halte aan te vragen. Doe dat op tijd, dan kan de chauffeur rustig vertragen.
6.7 o
Nuttige contactgegevens www.delijn.be
Voor informatie over de dienstregelingen en de tarieven. Verder vind je hier ook informatie over wijzingen in het aanbod, en andere nieuwtjes. o
De LijnInfo – 070 220 200 (0,30€/min.)
Hier kan je terecht met vragen over de diensten van De Lijn en je kan er je opmerkingen kwijt. Ben je een voorwerp vergeten op de bus, dan kan je dat hier aangeven. o
De belbuscentrale – 011 850 300
Bij de belbuscentrale kan je een rit met de belbus of een rolstoeltoegankelijke rit reserveren. o
Lijnwinkels: o Lijnwinkel Hasselt – Mgr. Broeckxplein (tegenover het NMBS station)
89
Weekdagen van 07u45 tot 12u30 en van 13u00 tot 17u15 Zaterdag van 9u30 tot 13u30
Weekdagen van 08u00 tot 12u30 en van 13u00 tot 17u00 Zaterdag van 9u30 tot 13u30 o Lijnwinkel Genk – NMBS station Weekdagen van 08u00 tot 12u30 en van 13u00 tot 17u00 Zaterdag
van
09u30
tot
13u30
o Stelplaats Beverlo – Korspelsesteenweg 81/1 Weekdagen doorlopend van 09u00 tot 15u00 o Stelplaats Bilzen – Sint-Martinsuslaan 2 Weekdagen doorlopend van 09u30 tot 11u30 (tot mei 2011) o Stelplaats Kinrooi – Leuerbroek 10114 Weekdagen van 09u00 tot 12u00 en van 13u00 tot 15u30 o Stelplaats Lanaken – Tournebride 10 Weekdagen van 09u00 tot 12u00 en van 12u30 tot 15u00 o Stelplaats Sint-Truiden – Tienstesteenweg 123 Weekdagen doorlopend van 09u00 tot 15u00 o Stelplaats Tongeren – Blaarstraat 99 Weekdagen doorlopend van 09u00 tot 15u00 (tot mei 2011)
90
7 Reizen met de trein
7.1
Inleiding
Om een bezoekje te kunnen brengen aan een verdere bestemming, zoals het bezoeken van een verre vriend of een uitstapje te maken naar de kust, is het comfortabeler en sneller om met de trein te reizen. In dit hoofdstuk beschrijven we het aanbod van de NMBS voor personen met beperkte mobiliteit. Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
De faciliteiten voor PBM (personen met beperkte mobiliteit) te herkennen op het station en in de trein.
o
Een begeleiding voor PBM aan te vragen.
o
NMBS-personeel te herkennen.
o
Een treinreis te plannen.
o
Te weten waar men informatie van NMBS kan raadplegen en deze ook op de juiste manier te gebruiken of lezen.
o
Een seniorenbiljet aan te kopen.
Lesmateriaal:
Handboek
Train-the-trainer
voor
mobiliteitsbegeleiders
en
PowerPoint presentatie van NMBS. Folder: lijnbrochure voor Landen-Genk. Benodigdheden: Eventueel beamer en laptop voor presentatie & internet.
7.2
Opvang senioren door de NMBS
7.2.1 Algemeen De NMBS heeft geen specifiek beleid i.v.m. de opvang van senioren. Voor de NMBS vallen de senioren, wanneer ze zorgbehoevend zijn, onder de categorie „personen met beperkte mobiliteit‟ (PBM). Tot deze categorie behoren ook mindervaliden, blinden of slechtzienden en kinderwagens. Voor deze PBM is een degelijke opvang georganiseerd onder de vorm van: o
faciliteiten in 114 stations;
91
o
personeel dat opgeleid is voor de opvang van PBM;
o
de mogelijkheid om een reis te reserveren waarbij de NMBS garandeert dat onderweg de nodige hulp wordt verleend;
o
hulp aan niet-gereserveerde PBM: indien mogelijk, geen garantie.
7.2.2 Faciliteiten voor PBM in stations De NMBS biedt heel wat faciliteiten voor personen met beperkte mobiliteit. Aan de hand van pictogrammen en foto‟s kan een senior herkennen welke faciliteit voor hem/haar wordt aangeboden. Hieronder vindt u enkele pictogrammen en de betekenissen.
Parkeerplaatsen voor mindervalide mits toelating (kaart)
Toiletten voor personen met rolstoel
Rolstoel beschikbaar in het station
92
Verhoogde perrons
Mobiele laadbrug
Roltrappen
Lift
93
Zoals vermeld, behoren de blinden ook onder de categorie „personen met beperkte mobiliteit‟. Op onderstaande foto‟s kan men zien wat de NMBS aan faciliteiten biedt voor blinden. Naar het station:
Op het station:
94
Op het perron:
7.2.3 Faciliteiten station Genk Hieronder vindt men een overzicht van de algemene faciliteiten en faciliteiten voor reizigers met beperkte mobiliteit op het station van Genk. Algemene faciliteiten o
Betaald parkeren
o
Kosteloos parkeren
o
Betaalstalling voor fietsen
o
Gratis fietsstalling
o
Bus
o
Taxi
o
Buffet 95
Faciliteiten voor PBM o
Mobiele oprijhelling
o
Parking voor gehandicapten 3
o
Laag perron
o
Toilet voor gehandicapten
o
Lift op het perron
o
Roltrap (omhoog)
o
Onthaalpunt
Tip:
Oefen
de
pictogrammen
door
ze
te
tonen
op
bijvoorbeeld
een
PowerPointpresentatie en te vragen naar de betekenis.
7.2.4 Opvang senior/PBM door NMBS-personeel De NMBS tracht de toegankelijkheid van de stations en de treinen permanent te verbeteren. Zij investeren in opleidingen voor hun personeel om een beter service te verlenen aan hun reizigers. Zo biedt de NMBS een opleiding voor het begeleiden van blinden en slechtzienden. Hierdoor kan elke PBM gratis genieten van hulp bij het in- en uitstappen in 113 Belgische stations, 7 dagen op 7, van de eerste tot de laatste trein, voor zover er bij de klantendienst van de NMBS ten minste 24 uur op voorhand een aanvraag is ingediend en dat deze aanvraag aanvaard is.
96
7.2.5 Hoe een begeleiding aanvragen? o
Via het Call Center van de NMBS op 02 528 28 28
Bellen kan elke dag van 07u00 tot 21u00. U geeft de datum van uw reis, het traject dat u wenst af te leggen en ook het type bijstand dat u nodig hebt door aan de medewerker van NMBS.
97
o
Via het reserveringsformulier op de site www.nmbs.be
Schrijf je in op www.nmbs.be bij het rubriek My NMBS en voer uw persoonlijke gegevens in. Zo bent u geregistreerd en zult u tijd winnen bij uw volgende reservering. Eens ingeschreven, vult u uw aanvraag tot assistentie in door de nodige gegevens te vermelden: de dag, het vertrek of aankomstuur. Kies vervolgens welke bijstand u wenst, in functie van uw specifieke noden: o
plooibare rolstoel (u kunt uw rolstoel verlaten);
o
niet-plooibare rolstoel (u kunt uw rolstoel niet verlaten);
o
elektrische rolstoel (De rolstoel - de gebruiker meegerekend - mag tot 300 kg wegen, een breedte van 75 cm en een lengte van 120 cm hebben);
o
persoon met beperkte mobiliteit zonder rolstoel;
o
blinde of slechtziende reiziger.
U zult bevestiging en garantie krijgen over: o
de assistentie in uw vertrek-, overstap-, en bestemmingsstation;
o
de beschikbare plaatsen aanwezig in de trein;
o
de aanwezige hulp bij het in- en uitstappen, met een mobiele laadbrug indien nodig.
Belangrijk De NMBS vragen de PBM, om minstens 15 minuten vóór het vertrek van de trein aan te melden in het station aan het afgesproken ontmoetingspunt, vastgelegd bij de reservering, voorzien van de vervoersbewijs.
Tip: Demonstreer het reserveringsformulier via de website.
98
7.3
Hoe personeel bij het NMBS herkennen?
Het NMBS personeel is gemakkelijk te herkennen aan het uniform die ze aanhebben. De personeelsleden van de NMBS worden intern ook onderscheid door de uniforms die zij dragen.
99
7.4
Een treinreis plannen
De NMBS heeft verschillende informatiemiddelen om zijn klanten op de hoogte te brengen van de treinenreizen. Op het station vind je onder andere de grote digitale informatieborden hangen in de inkomhal. Deze borden geven ook aan wanneer er sprake is van vertraging bij de treinen. De gele informatieborden, waarop je kunt zien welke treinen er op welke tijdstippen vertrekken. Je kunt ook altijd de loketbediende(s) aanspreken of naar de informatiekantoren gaan voor de juiste trein en tijdstip naar jouw bestemming. Uiteraard zijn er ook folders en lijnbrochures die je kunt raadplegen en bij je kunt houden om altijd op tijd te zijn voor de eerst volgende trein. Als laatste biedt de NMBS zijn klanten de mogelijkheid om via de website een reis te plannen.
7.4.1 Reis plannen via de website Via de website www.railtime.be kun je je reis plannen. Hoe ga je te werk?: 1.
Ga naar de website www.railtime.be.
2.
Ga naar de tab "Routeplanner" (zie foto) om een treinreis uit te stippelen.
100
3.
Vul bij „Van‟ de plaatsnaam van waaruit je moet vertrekken.
4.
Vul bij „Naar‟ de bestemmingsplaats.
5.
Vul bij „Datum‟ de dag dat je wenst te reizen.
6.
Vul bij „Uur‟ ongeveer de tijdstip in hoe laat je wenst te vertrekken (maak het bolletje bij „vertrekken‟ zwart) of hoe laat je wenst te arriveren op je bestemming (maak het bolletje bij „aankomst‟ zwart).
7.
Druk op de toets „zoeken‟ om je mogelijke reizen te zoeken.
8.
Hier kan je ook te weten komen welke aansluitingen je kunt nemen naar je bestemming.
RailTime biedt je dan drie manieren aan om je bestemming te bereiken. Voor elk van deze resultaten krijg je ook extra inlichtingen die je zullen helpen om de juiste keuze te maken. Zo kom je onder meer te weten hoe lang je treinreis
101
duurt (A), welke aansluitingen er zijn, of je moet overstappen (B), van op welk spoor je trein vertrekt (C) en of hij eventueel vertraging heeft.
102
B
A C
Via de tweede tab "Station" kan je alle treinen zien bij vertrek of aankomst in het station dat je gekozen hebt. Indien je moeite hebt om de hele website te zien, kan een "refresh" van de pagina een oplossing bieden.
Tip: Demonstreer de website tijdens de uitleg.
103
7.5
Aankopen van een seniorenbiljet
Het seniorenbiljet is een voorkeurtarief voor personen vanaf 65 jaar. Het seniorenbiljet is altijd een heen-en-weerreis tegen € 5,20* in 2de klas en € 12,00* in 1ste klas. (*Prijzen geldig vanaf 1 februari 2011) Het Seniorenbiljet is geldig tussen 2 Belgische stations, in de treinen van de binnenlandse dienst, herkenbaar door de conventionele tekens IC, IR, L, P, CR en ICT en in de klassieke internationale treinen herkenbaar door EC. Het biljet is geldig van maandag tot en met vrijdag: vertrek vanaf 09u00. Op zaterdag en zondag zijn geen uurbeperkingen en tijdens de maanden juli en augustus is het seniorenbiljet niet geldig op zaterdag en zondag.
7.6
Aanvragen voorrangskaart voor het innemen van een zitplaats
Ieder persoon die om medische redenen lichamelijk niet in staat is lang recht te staan, heeft recht op een voorrangskaart voor het innemen van een zitplaats. De aanvragen voor deze kaarten moeten vergezeld zijn van een doktersattest met de volgende gegevens: o
een verklaring dat men niet lang recht mag staan;
o
de medische oorzaken van die toestand;
o
de periode waarvoor de kaart wordt aangevraagd (voor een beperkte duur, namelijk vanaf de aanvraag tot een bepaalde datum en voor maximum 5 jaar).
De aanvragen moeten ingediend worden op het volgende adres: NMBS Mobility B-MO.051 sectie 13/5 Hallepoortlaan 40 1060 BRUSSEL Tel: 02 528 82 55 Of:
104
Aan het loket van elk Belgisch station dat het volledig dossier zal overmaken aan
het
zojuist
vermeld
bureau
met
een
aanvraagformulier.
Het
aanvraagformulier kan men downloaden via het internet: http://www.b-rail.be/nat/N/practical/limitedmobility/tarifs/priority/index Indien de persoon de medische redenen van zijn toestand niet wenst mee te delen, kan hij de NMBS een medisch certificaat bezorgen onder gesloten omslag.
Tip:
Demonstreer
op
de
website waar
je het
aanvraagformulier
kunt
downloaden
7.6.1 Gebruik van de voorrangskaart De kaart is op naam en dus niet overdraagbaar. Ze biedt de houder ervan het recht om bij voorrang in 1ste of 2de klas een zitplaats in te nemen die aangeduid is met het speciale kenteken van “personen met een handicap en oorlogsinvaliden”.
Deze kaart geeft geen recht op een vermindering op de prijs van een vervoerbewijs, noch op het meenemen van een gratis begeleider. De houder van de kaart moet in het bezit zijn van een geldig vervoerbewijs 1ste of 2de klas. De “Voorrangskaart voor het innemen van een zitplaats” is dus geen vervoerbewijs. Plaatsgebrek in 2de klas laat de reiziger niet toe uit eigen initiatief in 1ste klas plaats te nemen, zonder het controlepersoneel te verwittigen. Enkel de
105
treinbegeleider kan uitzonderlijk aan iemand de toestemming geven om met een vervoerbewijs 2de klas in 1ste klas te reizen.
Zie bijlage voor meer informatie over de voorrangskaart.
7.7
Wat te doen bij verloren of gevonden voorwerpen
De klant kan het verlies van een voorwerp melden aan het loket in een station of via het internet:
106
1.
Ga naar de website van www.NMBS.be.
2.
Reizen in België
3.
Praktische informatie
4.
Verloren voorwerpen
5.
Meldformulieren verloren voorwerpen (R197)
De NMBS zal de klant verwittigen wanneer het voorwerp wordt teruggevonden.
7.8
Nuttige telefoonnummers en links NMBS
Station Genk -
loket (inlichtingen, verloren VW)
011/296600
Callcenter (reservaties 24u op voorhand 7-21u) www.railtime.be
(voor dienstregelingen,…)
www.nmbs.be
(voor
dienstregelingen,
02/5282828
kostprijs,
lijnfolders,
verloren
voorwerpen, …)
Tip: Demonstreer het meldformulier voor gevonden of verloren voorwerpen op de website.
107
8 Evaluatie
8.1
Inleiding
Aan het einde van de training voor mobiliteitsbegeleiders, is elk trainer verplicht om de mobiliteitsbegeleider te beoordelen. Zo kan de trainer beslissen of de mobiliteitsbegeleider in staat is om een senior te kunnen begeleiden. Competenties: Aan het einde van dit hoofdstuk is de reisbegeleider in staat om: o
Senioren te evalueren.
o
De link te kunnen maken met de competenties en de „getoetste vaardigheden‟ in de beoordelingsformulier, zodat zij/hij extra kan oefenen op de desbetreffende hoofdstuk.
Lesmateriaal: Train-the-trainer handboek voor mobiliteitsbegeleiders. Benodigdheden:
Beoordelingsformulieren
voor
mobiliteitsbegeleiders
en
senioren. Eventueel beamer en laptop voor presentatie. In de hoofdstukken 3 tot en met 7 heeft men kunnen lezen welke competenties aan bod kwamen per hoofdstuk. Met behulp van de beoordelingsformulier (zie bijlage) kan een trainer een reisbegeleider toetsen of hij/zij al dan niet bekwaam is om een senior te begeleiden in het verkeer. De volgende competenties worden met behulp van het beoordelingsformulier getoetst: o
Algemene vaardigheden: o
Computer vaardigheden.
o
Kent de meest voorkomende ziektebeelden en kan hiermee omgaan.
o
Communicatievaardigheden: o
Heeft een duidelijke uitspraak.
o
Weet de juiste mensen aan te spreken voor de nodige informatie.
o
Durft initiatief te nemen.
108
o
o
Veiligheid en preventie: o
Herkent de verkeerssignalisaties.
o
Weet zich preventief op te stellen tegen diefstal.
o
Kan eerste hulp toepassen in een noodsituatie.
Reisvaardigheden: o
Kan dienstregelingen lezen en toepassen.
o
Kan een reis voorbereiden en plannen via het web.
o
Kan de juiste steun en handelingen verrichten bij de begeleiding.
De beoordeling is bedoeld om de competenties in kaart te brengen en een groei evolutie te zien. Ook kan men hieruit leiden dat in geval van te veel zwakke punten een reisbegeleider nog niet bekwaam is om begeleidingen te doen. De meest aangename aanpak om een persoon te beoordelen, is in het bijzijn van de beoordeelde persoon de formulieren invullen en reactie geven waarom je hem/haar zo en niet anders beoordeelt. Zo kunnen de verbeteringspunten samen besproken worden. In het handboek van de mobiliteitsbegeleider vind je de beoordelingsformulier voor de senioren. Na elke trip („begeleidde trip‟ en „observatie trip‟) moet er voor de senior een beoordeling gemaakt worden en dit met een overzicht over de vooruitgang van de senior.
109
Bronvermelding
Mobiel 21, Slim mobiele senioren – Meer mobiel zonder auto. Leuven, 2006 Milisen, K, Geeraerts, A, Delbaere, K en Dejaeger, E. Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico. Leuven, Acco, 2006 Désiron, H. Zorgzaam bewegen met ouderen. 2005 De Coninck, L. Zonder vallen en opstaan. Leuven – Den Haag, Acco, 2010 Zuwe
Zorgcentrum
Woerden,
afdeling
ergotherapie.
Ergotherapeutische
behandeling in de eerste lijn voor cliënten met dementie. Woerden, 2008 Patiënteninfo 'opstaan na een val', LOGO gezondheidsoverleg Provincie Limburg http://www.ergonomiesite.be/product/treinzetels.htm Rode Kruis Vlaanderen De Lijn (Vlaamse vervoermaatschappij) NMBS (Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen) Politie GAOZ (Genk, As, Opglabbeek, Zutendaal) Straatcode: koninklijk besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg. www.wegcode.be Stuur, A. Windows XP voor senioren. Visual Steps, maart 2006. Naar verwerking van Remy Vandekerckhove, vrijwilliger dienstencentrum OCMW Genk
110
Rundum Mobil. Manual 'Train The Trainer'. Thun, 2010. Greater Manchester Passenger Transport Executive (GMPTE) „Travel Training‟ Manchester, 2010
111
Bijlagen
112
