ASR Thema aanbodpalet Aanleiding Vanuit het Ministerie van Veiligheid en Justitie is een projectteam ingezet ten behoeve van de implementatie van het adolescentenstrafrecht. Het projectteam ASR V&J heeft ketenpartner overstijgende thema’s benoemd. Voor elk van die thema’s moet een eindproduct worden geleverd, bijvoorbeeld in de vorm van vastgelegde ketenafspraken. Een van die thema’s betreft ‘inzicht aanbodpalet’ en heeft als doel inzichtelijk te maken welke sancties en interventies beschikbaar zijn bij het toepassen van jeugdstrafrecht bij jongvolwassenen en toepassen van volwassenenstrafrecht bij jongeren. Deze notitie geeft inzicht in het aanbodpalet en zal worden voorgelegd aan de projectgroep ASR, waarin bestuurs- en beleidsverantwoordelijken vanuit de betrokken ketenpartners zitting hebben. Inleiding Met de komst van het adolescentenstrafrecht is het voor medewerkers van de Raad voor de Kinderbescherming en de reclassering van belang inzichtelijk te maken welk aanbod in geval van toepassing van jeugdstrafrecht bij 18- tot 23-jarigen of volwassenen strafrecht bij 16- en17-jarigen beschikbaar is. Dit kunnen zij, naast de persoonlijkheid en de omstandigheden van het geval, mee laten wegen in hun advies om al dan niet jeugdstrafrecht toe te passen en in de formulering van hun plan van aanpak1. Het aanbodpalet is daarom benoemd als een van de ketenpartner overstijgende thema’s binnen het implementatieproject. In deze notitie wordt eerst het sanctiepalet omschreven van respectievelijk het jeugdstrafrecht en het volwassenenstrafrecht. Daarna wordt meer specifiek ingegaan op het aanbod van interventies, meer specifiek de (erkende) gedragsinterventies. Doel van dit thema is om in kaart te brengen welk aanbod beschikbaar komt voor jongvolwassenen die volgens het jeugdstrafrecht worden veroordeeld, en visa versa. Uit dat overzicht bleek dat het aanbod op meerdere domeinen (risicofactoren) wordt beperkt door leeftijdsgrenzen die aan de interventies gekoppeld zijn. Daarom zijn, aanvullend op de oorspronkelijke opdracht, twee beleidsvoorstellen gedaan, gericht op het verschuiven van de focus op kalenderleeftijd naar ontwikkelingsleeftijd. Het overige aanbod, anders dan erkende gedragsinterventies, is afhankelijk van de lokale sociale kaart en is daarom niet in deze notitie meegenomen. Hier ligt nog wel een opdracht voor ketenorganisaties met een rol in de advisering (3RO, RvdK): de professionals zullen ook in dit (lokale) aanbod inzicht moeten krijgen.
Sancties Mogelijke sancties jeugdstrafrecht In het jeugdstrafrecht zijn de volgende sancties mogelijk: - Geldboete - Taakstraf: werkstraf en/of leerstraf - Detentie (JJI) - GBM (Gedrags Beïnvloedende Maatregel) - PIJ maatregel
1
Er wordt een wegingskader voor raadsonderzoekers en adviseurs van de reclassering ontwikkeld door onderzoeksbureau Van Montfoort, aan de hand waarvan zij de afweging tussen volwassenenstrafrecht en jeugdstrafrecht zullen gaan maken. Dit wegingskader wordt in februari opgeleverd.
1
Bovengenoemde sancties kunnen, met uitzondering van GBM, ook voorwaardelijk worden opgelegd. Daaraan kunnen algemene en bijzondere voorwaarden worden verbonden. Bij jeugdstrafrecht kunnen dit zijn: - Algemene voorwaarde: geen recidive - Algemene voorwaarde: jeugdreclassering - Algemene voorwaarde: volwassenen reclassering (3RO) - Bijzondere voorwaarde: Art. 77z Sr (diverse, o.a. gedragsinterventies, schadeherstel, contact-/ gebiedsverbod evt. mét elektronische controle) Mogelijke sancties volwassenen strafrecht In het volwassenenstrafrecht zijn de volgende sancties mogelijk: - Geldboete - Werkstraf - Detentie (GW) - ISD maatregel - TBS maatregel Bovengenoemde sancties kunnen ook voorwaardelijk worden opgelegd. Daaraan kunnen algemene en bijzondere voorwaarden worden verbonden. Bij volwassenenstrafrecht kunnen dit zijn: - Algemene voorwaarde: geen recidive - Algemene voorwaarde: volwassenen reclassering (3RO) - Bijzondere voorwaarde: Art. 14c Sr (diverse, o.a. gedragsinterventies, schadeherstel, contact-/ gebiedsverbod evt. mét elektronische controle) Aanbodpalet sancties volgt type strafrecht Het aanbod van sancties wordt bepaald door het type strafrecht dat wordt toegepast. Dus: wanneer gekozen wordt voor het toepassen van volwassenenstrafrecht is, zowel bij 18- tot 23-jarigen als bij 16- en17-jarigen, alleen het aanbodpalet sancties uit het volwassenenstrafrecht beschikbaar. Wanneer gekozen wordt voor het toepassen van jeugdstrafrecht is, zowel bij 16- en 17-jarigen als bij 18- tot 23-jarigen, alleen het aanbodpalet sancties uit het jeugdstrafrecht beschikbaar.
Aanbodpalet gedragsinterventies De mogelijkheid van deelname aan een gedragsinterventie wordt niet slechts bepaald door het type strafrecht dat is toegepast, maar tevens door aan de gedragsinterventie gekoppelde leeftijdsgrenzen. In navolgende tabel staan alle (ten tijde van het schrijven van de onderhavige notitie) door de Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie erkende gedragsinterventies2. Daarbij is ook steeds de leeftijdscategorie genoemd waarvoor de interventie ontwikkeld (en erkend) is. Wanneer ze beschikbaar zijn voor jongvolwassenen die volgens het jeugdstrafrecht worden berecht, zijn deze groen gekleurd (donkergroen als ze de leeftijdscategorie tot 23 beslaan, lichtgroen als de maximum leeftijd hoger ligt dan 18 maar lager dan 22). Omdat alle gedragsinterventies in het volwassenenstrafrecht een minimale leeftijdsgrens van 18 jaar hebben, zijn er in die kolom geen groene vakjes: deze interventies zijn niet beschikbaar voor jongeren die volgens het volwassenenstrafrecht worden berecht.
2
In dit schema staan slechts de interventies die op moment van schrijven van deze notities erkend zijn door de erkenningscommissie. Het feitelijke aanbod is iets breder, wanneer voorlopig erkende interventies (Tact-individueel) en interventies die op korte termijn door de erkenningscommissie zullen worden (her)beoordeeld (18+ variant van Stay-a-way, Cova plus, Solo, ArVa) worden meegenomen. Ook worden een aantal interventies, waarvan op de website van de erkenningscommissie staat dat ze de doelgroep ‘minderjarigen’ hebben, in de praktijk reeds aangeboden voor een oudere leeftijdsgroep (bijvoorbeeld op het domein ‘omgaan met seksualiteit’).
2
Jeugdstrafrecht Cognitieve, sociale vaardigheden Tools4U SoCool Sociale Vaardigheden op maat Leren van delict Agressieregulatie TACt-groep Agressieregulatie op maat Agressieregulatie op maat ambulant In Control In Control voor LVB Middelengebruik Stay-A-Way Multidimensional Family Therapy (MDFT) Brains4Use Omgaan met seksualiteit Respect Limits Out of the Circle Werk en school Buitenprogramma Work Wise Nieuwe Perspectieven bij Terugkeer Nieuwe Perspectieven bij Terugkeer LVB Systeem Ouderschap met Liefde en Grenzen Functional Family Therapy Multisystem Therapy Multidimensional Treatment Foster Care
Volwassenen strafrecht t/m 17 t/m 23 t/m 21 t/m 23
CoVa
18+
t/m 17 t/m 21 t/m 24 t/m 21 t/m 21
ART-Wiltshire Nederland Grip op Agressie
18+ 18+
t/m 17 t/m 17 t/m 23
Korte leefstijltraining Leefstijltraining Alcohol en geweld
18+ 18+ 18+
t/m 17 t/m 17 t/m 23 t/m 23 t/m 23 t/m 17 t/m 17 t/m 17 t/m 17
Aanbodpalet gedragsinterventies: twee beleidsvoorstellen Het belangrijkste doel van het adolescentenstrafrecht is om de focus op kalenderleeftijd van verdachten en veroordeelden te verschuiven naar de ontwikkelingsleeftijd. Dit vraagt om een andere manier van kijken, onder meer naar de interventies en daaraan gekoppelde minimale en maximale (kalender)leeftijden. Door de scheidslijn rond een bepaalde leeftijd (in veel gevallen 18 jaar) die nu voor veel interventies nog geldt, worden de mogelijkheden voor maatwerk, afgestemd op de ontwikkelingsleeftijd, beperkt. Wij doen daarom hieronder twee voorstellen. Deze beleidsvoorstellen moeten nog worden goedgekeurd door het Departement en worden hier ter informatie weergegeven. Als de projectgroep ASR zich in deze beleidsvoorstellen kan vinden, zal het projectteam ASR V&J de komende tijd inzetten op de definitieve besluitvorming hierover. Beleidsvoorstel 1: niet kalenderleeftijd, maar toegepast type strafrecht bepaalt keuze gedragsinterventies. Aan veel erkende gedragsinterventies is (in de ontwikkeling daarvan) een leeftijdsgrens voor deelname gekoppeld. Aanname is echter dat jongvolwassenen (18 tot 23) die volgens het jeugdstrafrecht worden berecht, gezien hun ontwikkelingsfase ook baat kunnen hebben bij de gedragsinterventies waaraan een maximale leeftijdsgrens is gekoppeld die lager ligt dan hun kalenderleeftijd. Andersom geldt hetzelfde: jongeren die volgens het volwassenenstrafrecht worden veroordeeld zouden volgens deze aanname baat kunnen hebben bij interventies waaraan een minimale leeftijdsgrens is gekoppeld die hoger ligt dan hun kalenderleeftijd. Ons voorstel is daarom als volgt3: 3
Deze inhoudelijke keuze heeft impact op een aantal praktische, organisatorische zaken voor de uitvoerders van de interventies. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de samenstelling van groepen. Omdat in het jeugd-palet vaak sprake is van individuele interventies, geldt deze impact vooral voor het volwassenenpalet. Daarbij moet worden opgemerkt dat niet álle 16- en 17-jarigen in aanmerking komen om deel te nemen aan interventies die zijn ontwikkeld voor volwassenen: het betreft de (selecte) groep die, vanwege persoonskenmerken en
3
18- tot 23-jarigen kunnen, wanneer zij in het kader van jeugdstrafrecht zijn veroordeeld, deelnemen aan erkende gedragsinterventies die beschikbaar zijn voor iemand van 17 jaar. 16- en 17-jarigen kunnen, wanneer zij in het kader van volwassenenstrafrecht zijn veroordeeld, deelnemen aan erkende gedragsinterventies die beschikbaar zijn voor iemand van 18 jaar. Daarbij is het wel van belang dat de leeftijd en argumentatie voor de keuze voor het type strafrecht (jeugdstrafrecht of volwassenenstrafrecht) goed worden gedocumenteerd, ten behoeve van evaluatieonderzoek en uiteindelijk (her) beoordeling van de betreffende interventie door de erkenningscommissie.4 De toeleiding naar gedragsinterventies op basis van LIJ of RISc, wordt uitgewerkt in het thema ‘aansluiting LIJ-RISc’. Beleidsvoorstel 2: uitzondering op slechts adviseren/opleggen erkende gedragsinterventies Vanuit het Departement is het uitgangspunt dat alleen erkende gedragsinterventies worden geadviseerd/opgelegd. Het is mogelijk dat bij toepassen van jeugdstrafrecht op 18- tot 23-jarigen (en bij toepassen van volwassenenstrafrecht op 16 en 17-jarigen) door leeftijdsgrenzen die aan deze erkende interventies gekoppeld zijn, het aanbod onvoldoende is om te voorzien in de behoefte. Beleidsvoorstel 1 lost dit probleem niet altijd op5. Voorstel is daarom om een uitzonderingsmogelijkheid aan voornoemd uitgangspunt toe te voegen: Wanneer het erkende aanbod binnen het kader van het toegepaste strafrecht door leeftijdsgrenzen die aan deze erkende interventies gekoppeld zijn niet voorziet in de behoefte (m.a.w. voor de betreffende risicofactor is geen erkende interventie beschikbaar), mag tot nader order worden uitgeweken naar een niet erkend aanbod dat wel in die behoefte voorziet. NB: afwijken zou dan alleen mogen gebeuren in gevallen dat de leeftijd van de jongvolwassene maakt dat het aanbod niet voorziet. Veel interventies uit het jeugdpalet zijn inmiddels beschikbaar voor jongvolwassenen die ouder zijn dan 18. Slechts op enkele domeinen (bijvoorbeeld het systeem) gelden leeftijdsgrenzen waar beleidsvoorstel 1 geen invloed op heeft. Wanneer wordt uitgeweken naar een niet-erkend aanbod, moet waar mogelijk worden gekozen voor interventies waarvan de verwachting is dat ze in de toekomst aan de erkenningscommissie zullen worden aangeboden6. Aanbodpalet bij overnemen beleidsvoorstellen Wanneer ervoor wordt gekozen bovenstaande beleidsvoorstellen over te nemen, wordt de ‘kunstmatige’ grens die een kalenderleeftijd opwerpt (meestal 18 jaar) voor het inzetten van gedragsinterventies, grotendeels opgeheven. Het projectteam ASR V&J zal ervoor zorgdragen dat afspraken worden gemaakt over monitoring van de gevolgen van de gemaakte afspraken en dat de verantwoordelijkheid voor deze monitoring wordt belegd. Doel van die monitoring zou zijn zicht te krijgen op de mate waarin: omstandigheden (ontwikkelingsleeftijd), beter thuishoort in het volwassenenstrafrecht dan in het jeugdstrafrecht. Wanneer op inhoudelijke gronden ervoor gekozen wordt de voorgestelde beleidslijn te volgen, ligt er een taak voor de uitvoerders van interventies om de organisatie daarop af te stemmen. 4 De erkenningscommissie werkt aan een procedurevoorstel waarin indieners haar informeren over aan te brengen structurele wijzigingen. Het moet immers wel transparant zijn hoe aanpassingen zich verhouden tot hetgeen oorspronkelijk erkend is. Dit zou bijvoorbeeld de leeftijdsgrens kunnen betreffen. Indien aan de orde buigt de Erkenningscommissie zich over de vraag of de aanpassingen wel of niet onder de erkenning vallen. 5 Ontwikkelaars hechten in sommige gevallen sterk aan de leeftijdsgrens van 18 jaar, waardoor flexibel omgaan met toelatingseis van 18niet mogelijk is. 6 Op dit moment is het voorbehouden aan specifieke organisaties om interventies in te dienen. Daarbij geldt ook een onderscheid tussen interventies voor volwassenen en interventies voor minderjarigen. Het Departement (DJJ/DSP) zal nog onderzoeken of dit onderscheid blijft bestaan.
4
door de eerste beleidsafspraak de doelgroep van interventies verschuift en volgens de tweede beleidslijn wordt afgeweken van het erkende aanbod (lees: hoe vaak het voorkomt dat het bestaande erkende aanbod niet voldoet). Afhankelijk van de uitkomsten van deze monitoring kan een inschatting worden gemaakt van de mate waarin sturing nodig is. Aanbodpalet bij niet overnemen beleidsvoorstellen Wanneer ervoor gekozen wordt geen van bovenstaande beleidsvoorstellen over te nemen, blijven de bestaande (kalender)leeftijdsgrenzen bestaan. Omdat het een dynamisch aanbod betreft, zal voor het actuele aanbod voortaan verwezen worden naar de website van de erkenningscommissie.
5
