Asielbeleid en Belangen Het Nederlandse toelatingsbeleid ten aanzien van vluchtelingen in de jaren 1968-1982 Een wetenschappelijke proeve op het gebied van de Rechtsgeleerdheid
PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Katholieke Universiteit Nijmegen volgens besluit van het College van Decanen in het openbaar te verdedigen op dinsdag 2 november 1993 des namiddags te 3.30 mir precies
door
JAN WILLEM TEN DOESSCHATE geboren op 5 juni 1953 te Wadenoyen
Hilversum Verloren 1993
Inhoudsopgave
Voorwoord Lijst van afkortingen
9 10
Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Probleemstelling 1.2 De groepen vluchtelingen ten aanzien van wie het toelatingsbeleid wordt onderzocht 1.3 De betekenis van beleid 1.4 De stand van het onderzoek 1.5 De onderzoeksvragen 1.6 De bronnen 1.7 Opbouw van deze Studie
13 13 14 15 16 20 21 25
Hoofdstuk 2 Het juridische kader en de participanten die formeel bij het toelatingsbeleid waren betrokken 2.1 De wettelijke regeling inzake de toelating van vluchtelingen
27 27
2.1.1 De verblijfstitels 2.1.2 De asielaanvraag 2.1.3 De rechtsmiddelen
27 29 29
2.2
Het toelatingsbeleid ten aanzien van vluchtelingen in het licht van het algemene toelatingsbeleid ten aanzien van vreemdelingen 2.3 Departementen en organisaties die formeel bij de besluitvorming betrokken waren 2.3.1 Het ministerie van Justitie 2.3.2 Het ministerie van Buitenlandse Zaken 2.3.3 De Interdepartementale Commissie voor Vluchtelingenzaken (ICV) en het Interdepartementaal Overleg inzake Hulpverlening aan Vluchtelingen (IO) 2.3.4 De Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACV) 2.3.5 De Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen (UNHCR) .
2.4
30 33 33 34 34 35 36
Overzicht van de kabinetten en de voor het toelatingsbeleid ten aanzien van vluchtelingen verantwoordelijke bewindslieden in de jaren 1968-1982 36
6
Asielbeleid en belangen
Hoofdstuk 3 Het toelatingsbeleid ten aanzien van acht groepen vluchtelingen in de periode 1968-1982 3.1 De Tsjechen (1968-1970)
40 40
3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4
Inleiding De eerste voorbereidingen op de komst van Tsjechen (augustus 1968) De richtlijnen (September 1968 tot juli 1970) Uitkomst van het beleid
40 41 43 49
3.2
De Portugezen (1969-1974)
49
3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4
Inleiding 49 De eerste aandacht in het parlement voor Portugese asielzoekers (1969) 50 Protesten tegen het Justitie-beleid en de eerste richtlijnen (najaar 1969 tot najaar 1970)52 De afgifte van mandaatverklaringen aan Portugese asielzoekers ter discussie (december 1969 tot September 1970) 56 3.2.5 Het contact tussen Justitie, Sociale Zaken en CRM (1972-1973) 59 3.2.6 Aandacht voor de rechtspositie en een gewijzigd beleid (1972-1974) 61 3.2.7 Uitkomst van het beleid 63
3.3
De Oegandezen (1972-1973)
3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4
Inleiding 65 Het eerste verzoek van de UNHCR aan Nederland (augustus 1972 tot november 1972J&6 Het tweede verzoek van de UNHCR aan Nederland (januari 1973 tot Oktober 1973) 70 Uitkomst van het beleid 72
3.4
De Chilenen (1973-1977)
3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4
65
73
Inleiding De vluchtelingen in de Nederlandse ambassade (September 1973 tot mei 1974) . . . . De toelating van niet-Chileense vluchtelingen uit Chili (oktober 1973 tot 1977) . . . . Toelating van veroordeelden tot langdurige gevangenisstraffen (augustus 1974 tot September 1975) 3.4.5 Opnieuw vluchtelingen uit Chili toegelaten (september 1975 tot mei 1976) 3.4.6 Uitkomst van het beleid
73 74 78
3.5
88
De Iraakse Koerden (1975-1979)
3.5.1 Inleiding 3.5.2 Een eerste groep Iraakse Koerden vraagt asiel in Nederland (mei 1975 tot augustus 1975) 3.5.3 Verzoeken van de UNHCR om Iraakse Koerden op te nemen (augustus 1975 tot augustus 1978) 3.5.4 Uitkomst van het beleid
82 84 87 88 89 92 97
3.6
De Turkse christenen (1976-1982)
98
3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.6.4 3.6.5
Inleiding Tweemaal de grens gesloten (juli 1976 tot maart 1977) De aanscherping van het toelatingsbeleid (mei 1978 tot juni 1979) De afwikkeling van het beleid (september 1979 tot januari 1983) Uitkomst van het beleid
98 98 104 111 112
3.7
De Vietnamezen (1975-1982)
3.7.1 Inleiding 3.7.2 De eerste reactie van Nederland op de Vietnamese vluchtelingen (mei 1975 tot juni 1975) 3.7.3 Een terughoudende opstelling (1975-1978)
113 113 115 117
Inhoudsopgave
7
3.7.4 De tragiek van de Vietnamese bootvluchtelingen leidt tot een ruimhartig beleid (1979) 3.7.5 Twijfels aan het vluchtelingenschap en streven naar een beheersing van het aantal toelatingen (1980-1982) 3.7.6 Uitkomst van het beleid
123 126
3.8
126
De Polen (1981-1982)
121
3.8.1 Inleiding 3.8.2 Een oproep van de UNHCR en de eerste voorbereidingen op de komst van Polen naar Nederland (december 1981 tot januari 1982) 3.8.3 Uitwerking van richtlijnen ten aanzien van drie categorieen vluchtelingen 3.8.4 Uitkomst van het beleid
127 130 134
3.9
134
Het beleid voor acht groepen vergeleken
126
3.9.1 De uitkomsten van het beleid 3.9.2 De participanten bij het beleid 3.9.3 Patronen en instrumenten van beleid
134 136 139
Hoofdstuk 4 De belangen 4.0 Inleiding 4.1 De buitenlandse betrekkingen
143 143 143
4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5
Inleiding De bemoeienis van vertegenwoordigers van het vluchtland De Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers in het vluchtland De rol van de buitenlandse betrekkingen in de besluitvorming De rol van het toelatingsbeleid van andere landen
143 144 151 152 154
4.2
De UNHCR
159
4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5
Inleiding De ITNHCR en de toelating van uitgenodigde vluchtelingen De UNHCR en de toelating van asielzoekers De inschakeling van de UNHCR door de regering Conclusie
159 160 163 165 166
4.3
De arbeidsmarkt
166
4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.3.6
Inleiding De arbeidsmarkt De arbeidsmarkt De arbeidsmarkt De arbeidsmarkt Conclusie
en en en en
het aantal uitgenodigde vluchtelingen de selectie van uitgenodigde vluchtelingen de toelating van asielzoekers het visumbeleid
166 168 170 171 173 174
4.4
Opvangmogelijkheden en integratiekansen
175
4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4
Inleiding De opvangcapaciteit en het aantal uitgenodigde vluchtelingen De integratiekansen en de toelating van uitgenodigde vluchtelingen Conclusie
175 176 177 179
4.5 Het recht
180
4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4
180 182 189 192
Inleiding Beperking van de beleidsvrijheid De anticipatie op de rechter Het proefproces
8
Asielbeleid en belangen
4.5.5 Conclusie
194
4.6
195
De belangenorganisaties voor vluchtelingen
4.6.1 Inleiding 4.6.2 Een typering van de opeenvolgende vluchtelingenorganisaties in de periode 19681982 4.6.3 De rol van vluchtelingenorganisaties als financier en Organisator van de opvang van asielzoekers en vluchtelingen 4.6.4 De rol van vluchtelingenorganisaties bij de uitnodiging van vluchtelingen 4.6.5 De rol van vluchtelingenorganisaties bij het toelatingsbeleid ten aanzien van asielzoekers 4.6.6 Conclusie
195 196 198 200 201 205
Hoofdstuk 5 Conclusies 5.1 Een vergelijking tussen het onderzochte toelatingsbeleid en het totale toelatingsbeleid in de periode 1968-1982 5.2 Andere determinanten van het toelatingsbeleid 5.3 De relatieve betekenis van de factoren 5.4 Vergelijking tussen het toelatingsbeleid van Nederland, Duitsland en de VS
206 206 210 213
Bijlage Bibliografie Overzicht van tabellen Summary Curriculum vitae Register van organisaties en instellingen Register van personen
229 233 240 241 245 246 248
223
