Artist impression Ontwerp Except (except.nl)

Renoveren met groen en glas _ brochure woonwijken als bron van vitaliteit en energie bijlage A eindrapportage versie 29 april 2011

Artist impression Ontwerp Except (except .nl)

A

Introductie

1

Renoveren met Groen en Glas _ Transformatiebehoefte Veel naoorlogse woonwijken in Nederland kampen met een afnemende leefbaarheid. Zwakke sociale cohesie en een gevoel van onveiligheid gaan gepaard met stijgende energielasten. Transformeren van deze woonwijken tot kwalitatief hoogstaande leefomgevingen is een van de grootste opgaves waar woningcorporaties en bouwend Nederland vandaag de dag voor staan. Aandacht voor verbetering richtte zich tot op heden vooral op energiebesparing. Echter, isolatie alleen zal de problemen niet oplossen. Er is behoefte aan een integrale benadering die naast energetisch ook sociaalmaatschappelijk oplossing kan brengen. Renoveren met Groen en Glas Renoveren met Groen en Glas biedt een integrale aanpak. Een aanpak die zich naast het verbeteren van gebouwen ook richt op het activeren van de publieke ruimte. Het doel is om bestaande woonwijken te transformeren naar leefomgevingen die een bron vormen van energie, voeding en welbevinden. Deze brochure presenteert concrete toepassingen voor Renoveren met Groen en Glas. Toepassingen die in potentie snel en betaalbaar uitgevoerd kunnen worden zonder dat bewoners uit hun woning geplaatst hoeven worden.

www.bouwenmetgroenenglas.nl 030 - 238 03 06

Het project Renoveren met Groen en Glas tracht geld en partijen op een andere manier te organiseren zodat kwaliteit geen sluitpost in de begroting meer hoeft te zijn. De voorbeeldtoepassingen uit deze brochure lenen zich goed voor nieuwe businessmodellen omdat zij op meerdere vlakken waarde creëren voor de bewoner. Wij nodigen de koplopers onder de woningcorporaties uit om de mogelijkheden van Renoveren met Groen en Glas te verkennen. Aan de hand van deze brochure kunnen kansen en belemmeringen snel in kaart gebracht worden voor uw eigen woningvoorraad. Anders denken over renoveren, waardecreatie, financiering en terugverdienen kan leiden tot verrassende inzichten en oplossingen. Laat u inspireren en word medeeigenaar van deze aanpak. Wij ondersteunen u graag in de uitwerking van uw project. Winst voor alle partijen + Positieve en groene uitstraling van de wijk + Lokale energieopwekking en voedselproductie + Vitale en zelfvoorzienende bewoners + Lokale kringlopen van water, energie en voedsel + Toekomstbestendige woningvoorraad

Waarde voor de wijk

2

Energie van ver en duur naar lokaal en zeker _ _ Schoon en onuit puttelijk _ Zekerheid over energielasten _ Meer onafhankelijkheid

Fresnelkas Elekt riciteit en warmte oogsten (Wageningen UR)

Artist Impression Ontwerp Ingolf Kruseman (ask.nl)

Fossiele energie heeft zijn langste tijd gehad. Evenals energie transporteren over grote afstanden. Een lokaal georganiseerde, duurzame energievoorziening biedt lange-termijnzekerheid omtrent energielasten en de gerelateerde betaalbaarheid van woningen. Bouwen met Groen en Glas gelooft in de overvloed van de zon; jaarrond valt er driemaal zoveel energie op een gebouw dan nodig voor verwarmen en koelen. De kunst is om gebouwen optimaal samen te laten werken met die overvloed en gebruikers/ bewoners ook de overvloed van zonnewarmte te laten ervaren. Er is een breed palet aan technologieën beschikbaar waarmee zonlicht en warmte omgezet kunnen worden naar bruikbare energie. En dit zonder het comfort en de beleving van de gebouwde omgeving nadelig te beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor het herbenutten van organische reststromen in de wijk naar bruikbare energie. Met een slimme toepassing van deze technologieën ontstaat een wijk die een bron is van schone en betaalbare energie.


Semi-transparante zonnepanelen

Waarde voor de wijk

3

Voeding van ver en vreemd naar door ons en voor ons _ _ _ _ _

Product ie van gezonde voeding aan huis Sociaal contact en bet rokkenheid Educat ie en zingeving Lokale werkgelegenheid

Project stadslandbouw Havana, Cuba

Voedsel verbouwen in de wijk schept een nieuwe overvloed voor de bewoners, bespaart kosten en biedt nieuwe mogelijkheden voor lokale werkgelegenheid en de commerciële tuinbouw. Lokale voedselproductie door een wijkhovenier of stadslandbouwbedrijf kan voor een groot deel voorzien in de voedselvraag van bewoners. Een halve hectare levert voldoende groente en fruit voor vijftig gezinnen. Bewoners kunnen ook zelf hun voedsel verbouwen. Dit nodigt mensen uit om lokaal actief te worden. Tevens versterkt het sociale contacten en de betrokkenheid. Voor jongeren kan het een educatieve rol vervullen en voor ouderen zingeving bieden. Voedselproductie aan huis maakt gezonde voeding toegankelijk. Dit effect wordt sterker tijdens een oogstfeest, kookclub of workshop, waar men samen kookt, eet en informatie uitwisselt over gerechten. De wijk wordt zo een ware bron van gezonde voeding.


Artist impression Ontwerp Ingolf Kruseman (ask.nl)

Waarde voor de wijk

4

Welbevinden van anoniem en grauw naar sociaal en vitaal _ _ Groen en daglicht vitaliseren bewoners _ Gebruik van de publieke ruimte wordt sterk gest imuleerd _ Meer sociale cont role en veiligheid Renoveren met Groen en Glas voorziet in uitnodigende ruimtes. Ruimtes waar groen en daglicht overvloedig aanwezig zijn en waar jaarrond bescherming geboden wordt tegen weer en wind. Ruimtes die uitnodigen tot gebruik en duidelijk bestemd zijn voor de bewoners. Zo onstaat een prettige wijk waarin bewoners zich eigenaar voelen van de publieke ruimte. Een wijk die bewoners uit hun woning lokt en laat genieten van de overvloed van daglicht en groen. Ook sociaal contact en betrokkenheid wordt gestimuleerd en bewoners zullen eerder verantwoordelijkheid nemen voor de publieke ruimte. Dit vertaalt zich in meer waardering, meer sociale controle en veiligheid en minder behoefte aan onderhoud vanuit de woningcorporatie. De positieve interactie tussen bewoners en de vitaliserende werking van daglicht en groen maken de wijk tot een bron van welbevinden. Een wijk om je prettig te voelen en trots op te zijn.

Project Seniorencomplex, Hengelo Ontwerp Architecten- en ingenieursbureau Krist insson

Project Kaswoningen, Culemborgh Ontwerp KWSA architecten Foto William Moore

Project Generat iet uin, Den Haag


Toepassingen _

Deze brochure laat vijf toepassingen zien van Renoveren met Groen en Glas. Toepassingen die tastbare waarde creëren voor bewoners: zekerheid over energielasten, substantieel minder uitgaven aan voeding en een publieke ruimte van kwaliteit met veel groen, daglicht en activiteit. De vijf toepassingen zijn voorbeelden die dienen als illustratie en ter inspiratie. Het betreffen geen pasklare oplossingen. De exacte uitwerking zal dan ook contextafhankelijk zijn. Per toepassing zijn de volgende criteria weergegeven die u helpen bij een eerste verkenning en beoordeling: Baten _ Energie _ Voeding _ Welbevinden Kosten _ Investering _ Onderhoud _ Complexiteit

Toepassingen

6

Glasoverkapte tussenruimte activeer de publieke ruimte _ _ Geeft funct ie en kwaliteit aan de ruimte _ Bespaart energie en biedt een goede mogelijkheid voor het oogsten van energie _ Beperkt het onderhoud aan aangrenzende gebouwgevels Publieke tussenruimtes in naoorlogse woonwijken zijn vaak van matige kwaliteit. Overkappen biedt functie en kwaliteit. Het creëert goede mogelijkheden voor de productie van voedsel en sociale ontmoeting en het maakt bewoners collectief eigenaar van de ruimte. De glasoverkapte tussenruimte vervult ook een duidelijke energetische functie. Voor aangrenzende gebouwen biedt het thermische buffering tijdens het stookseizoen. Zo wordt op energie voor ruimteverwarming bespaard. Daarnaast zijn er tal van technologieën beschikbaar om actief energie te oogsten in de ruimte.

Project Serreburgh, Spijkenisse

Art ist Impression Ontwerp Ingolf Kruseman (ask.nl)

Aangrenzende gevels zijn niet meer blootgesteld aan weer en wind. Problemen met vocht, tocht en koudebruggen worden zo beperkt. Tevens zal gevelonderhoud aanzienlijk reduceren en kunnen mooie, duurzame materialen als leem en hout gebruikt worden voor afwerking. Energie: +++++ Energiebesparing door thermische buffering en actief energie oogsten uit overvloed aan zoninstraling. Voeding: +++++ Biedt geschikte ruimte voor voedselproductie. Welbevinden: +++++ Nodigt bewoners jaarrond uit tot gebruik en sociaal contact met mede-bewoners. Investering: +++++ Glasoverkappingen zijn tegen relatief lage kosten te realiseren (vanaf ca. €50/ m2 voor standaard tuinbouwkas). Onderhoud: +++++ Glas moet schoon gehouden worden. Anderzijds neemt het onderhoud aan aangrenzende gevels sterk af. Complexiteit: +++++ Complex omtrent grondaankoop/ bestemmingsplan. Eenvoudig te realiseren omdat het een additieve ingreep is.


Project Product iekas van restaurant ‘De Kas’, Amsterdam

Toepassingen

7

Gevelgroen groene longen in de wijk _ _ _ _ _

Brengt veelzijdigheid en posit ieve uitst raling Heeft een posit ief effect op het welbevinden Filtert de lucht Verbetert energieprestat ie

Caixa Forum, Madrid Ontwerp Patrick Blanc

Groen leeft en brengt een gevel tot leven. Uniformiteit wordt vervangen met een veelzijdige en positieve uitstraling. Graffiti behoort tot het verleden. Naast de esthethische kwaliteit is een groene gevel ook zeer functioneel toe te passen. Groen filtert de lucht. CO2 wordt omgezet in zuurstof. Maar ook stoffen die direct schadelijk zijn voor de mens, zoals fijnstof, worden geabsorbeerd. Daarnaast reduceert uitzicht op groen stress. Gevelgroen biedt ook comfort doordat het een akoestisch en energetische buffer vormt tussen binnen en buiten. Een groene gevel koelt makkelijker af waardoor hittestress minder snel voorkomt. Wintergroene planten reduceren warmteverlies in de winter.

Energie: +++++ Voornamelijk de koellast wordt beperkt. Wintergroene soorten bieden ook een stukje isolatie in de winter. Voeding: +++++ Voor gevelgroen kunnen ook voedselleverende planten gebruikt worden (meestal niet winterhard). Welbevinden: +++++ Groen heeft een duidelijk positief effect op de beleving en de gezondheid van mensen. Investering:+++++ Afhankelijk van het type groene gevel. Onderhoud: +++++ Groen heeft onderhoud nodig. Daar tegenover staat dat het onderhoud vervalt voor de gevel die wordt begroeid. Complexiteit: +++++ Afhankelijk van het type gevelgroen. Grondgebonden gevelgroen is snel en eenvoudig in te passen


Project Musée du Quai Branly, Paris Ontwerp Pat rick Blanc

Toepassingen

8

Binnen-buiten terras altijd buiten kunnen eten _ _ Beperkt problemen met de oorspronkelijke buitengevel zoals: warmteverlies, vocht , tocht en geluid _ Voorziet in ext ra woonruimte _ Reduceert het onderhoud aan de huidige buitengevel

Project Villa Mes, Wijchen Ontwerp Frank Willems architecten


Gaat veel kostbare warmte verloren door slechte isolatie? Wordt het binnenklimaat slecht beïnvloed door vocht, tocht en geluid? Klagen bewoners over een gebrek aan individuele buitenruimte? Een glazen voorzetgevel biedt oplossing. Warmteverlies en geluidsoverlast worden beperkt door buffering. Bovendien is de oorspronkelijke buitengevel niet meer blootgesteld aan weer en wind waardoor vocht- en tochtproblemen afnemen. Om dezelfde reden neemt ook het onderhoud aan de gevel af. Nieuwe terrassen in de ruimte tussen het glas en de oorspronkelijke gevel leveren woongenot voor de bewoners. Extra ruimte aan de woning die prettig is in het gebruik: op koude, regenachtige dagen sluit men de glazen gevel om deze op warme, zonnige dagen weer te openen.

Energie: +++++ Bespaart op ruimteverwarming. Ook kan actief energie geoogst worden in de ruimte tussen het glas en de gevel. Voeding: +++++ De terrassen lenen zich eventueel voor particuliere voedselproductie in plantenbakken Welbevinden: +++++ Voegt veel extra gebruiksruimte toe aan de individuele woningen. Investering: +++++ Vereist een hoge investering. Onderhoud: +++++ Het glas moet schoongemaakt worden. Anderzijds neemt het onderhoud aan de oorspronkelijke gevel aanzienlijk af. Complexiteit: +++++ Vanwege additief karakter kan het uitgevoerd worden in bewoonde staat.




Toepassingen

9

Glasoverkapte daktuin kiezen voor overvloedig daglicht en groen _ _ Biedt opt imale omstandigheden voor het oogsten van energie en voedsel _ Nodigt uit tot act iviteit en ontspanning _ Isoleert het huidige dak Op daken valt zelden schaduw. Maximale zoninstraling vertaalt zich in een maximale oogst van voedsel en van energie. De glasoverkapte daktuin stelt bewoners zelf in staat deze overvloed te oogsten. Een glasoverkapte daktuin beschermt tegen weer en wind en biedt een overvloed aan daglicht. Dit nodigt bewoners uit om het dak op te gaan, zelf voedsel te produceren en/ of recreatieve activiteiten te ontplooien. Tevens is het oude dak nu beter geïsoleerd en voortaan onderhoudsvrij.

Project Palmenhouse, Munchen

Art ist impression Ontwerp Ingolf Kruseman (ask.nl)

De daktuin voorziet in optimaal ruimtegebruik en kan profiteren van onderliggende woningen door gebruik te maken van reststromen. Zo kunnen lokale kringlopen ontstaan en kan afval voeding worden.

Energie: +++++ Bespaart door dichtzetten dakoppervlak en biedt ideale omstandigheden voor het oogsten van zonne-energie. Voeding: +++++ Biedt goede omstandigheden voor teelt van groente en fruit (hydrocultuur) eventueel i.c.m. vis- of algenteelt. Welbevinden: +++++ Biedt jaarrond activiteit en ontspanning tussen het groen en onder de zon. Investering: +++++ Kosten kunnen laag blijven door het gebruik van standaard technologie uit de glastuinbouw. Onderhoud: +++++ Het glas moet gewassen worden. Daar staat tegenover dat onderhoud aan het initiële dak wordt opgeheven. Complexiteit: +++++ Kan gerealiseerd worden in bewoonde staat met standaard kasssenbouwtechnologie


Project Vinegar factory rooftop greenhouse, t he Bronx, New York

Toepassingen

10

Zonnig vastgoed breng kwaliteit met nieuw volume _ _ Verhoogt de fi nanciële haalbaarheid van herst ruct urering _ Verhoogt energieprestat ie bestaande bouw _ Different ieert in architect uur en bewoners Dode kopgevels en platte daken leveren de wijk een anonieme en uniforme uitstraling. Anderzijds zijn zij wel een ideaal uitgangspunt voor het toevoegen van kwaliteit middels nieuw vastgoed: zonnig vastgoed. De verkoop/ exploitatie van duurzame, toekomstbestendige gebouwen verhoogt de financiële haalbaarheid van een herstructureringsproject. Bovendien verhoogt het de energieprestatie van de bestaande bouw door slecht geïsoleerde daken en kopgevels dicht te zetten. En dat zonder kosten te maken voor de bestaande bouw. Verdichting met gebouwen die optimaal samenwerken met groen en daglicht brengt variatie in architectuur. Daarnaast trekken kwalitatief hoogstaande woningen andere bewonerssegmenten aan en faciliteren zij verhuizen binnen de wijk. Zo kan differentiatie plaatsvinden. Tevens zal verdichting het draagvlak voor economische activiteit en gebruik van de publieke ruimte vergroten. Energie: +++++ Bespaart door dichtzetten van slecht geïsoleerde daken en kopgevels. Nieuwbouw kan energie-efficient. Voeding: +++++ Geen effect op dit gebied betreffende de bestaande bouw. De nieuwbouw kan wel faciliterend ingericht worden.

Project Green house North Carlton, Australie Ontwerp Zen architects

Artist impression Ontwerp Ingolf Kruseman (ask.nl)

Welbevinden: +++++ Verbetert de uitstraling, beleving en sociale structuur van de wijk aanzienlijk. Investering: +++++ De hoge investering wordt gecompenseerd met verkoop (directe winst) of exploitatie (terugverdienmodel). Onderhoud: +++++ Vervalt voor dak en kopgevels van de bestaande bouw. Nieuwbouw kan voor rekening van eigenaar/ exploitant. Complexiteit: +++++ Complex omtrent grondaankoop/ bestemmingsplan. Kan uitgevoerd worden in bewoonde staat bestaande bouw.


Artist impression Ontwerp Except (except .nl)

Colofon

11

Renoveren met groen en glas colofon _ informatie en kansen Samenstelling en redact ie: Sam Kin, Emile Quanjel (Bouwen met groen en glas), Atto Harsta, Lisanne Wolters, Huub ter Haar (Westbroek en ter Haar) Eindredact ie: Sam Kin

Deze brochure is samengesteld door Bouwen met Groen en Glas. Het Productschap Tuinbouw en partners uit het onderwijs, de overheid en het bedrijfsleven ondersteunen dit baanbrekende initiatief van Nederlandse origine. Stichting Living Daylights (SLD) is regisseur en uitvoerder van het project.

Opmaak: Sam Kin

Bouwen met Groen en Glas 2.0 stimuleert de toepassing van vitale, energie- en voedselleverende gebouwen in Nederland. BGG wil voor 2013 beleidsmakers, professionals en opdrachtgevers enthousiast maken, kennis delen en toepassen, zodat daglicht en groen onlosmakelijk samenwerken in de gebouwde omgeving.

Beelden: Ondanks de inspanningen van de auteurs konden helaas niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties worden achterhaald. Rechthebbenden niet genoemd kunnen zich melden bij Stichting Living Daylights.

Onderzoeksproject ‘Renoveren met groen en glas’ wordt mede mogelijk gemaakt door de Rabobank. Het volledige onderzoeksrapport is op te vragen bij Bouwen met Groen en Glas. Stuur een mail naar [email protected] of bel met 030 – 238 03 06.

Ontwerp st ramien: Roelant Meijer (tegenwind.eu)

Adres: Stichting Living Daylights, Bemuurde Weerd OZ 31, 3514 AP Utrecht Dat um: april 2011


_ Wilt u meer informatie over dit onderzoeksproject? _ Wilt u op de hoogte blijven hoe BGG de gebouwde omgeving verduurzaamt? _ Wilt u een woningvoorraad met een positieve en groene uitstraling? _ Zoekt u als architect, groen- of installatie- adviseur nieuwe kansen? _ Wilt u een woningvoorraad waarin bewoners met plezier en energie wonen? _ Informeer bij BGG voor een project op maat _ Mail uw adresgegevens aan: [email protected] of bel met Emile Quanjel, programmaregiseur BGG op 030 238 0306 of 06 247 42 578 www.bouwenmetgroenenglas.nl

Artist impression Ontwerp Except (except.nl)

Recommend Documents