ARCHITECTUUR FT. SOCIAL MEDIA
In hoeverre architectuur en social media verbonden zijn.
Onderzoeksrapportage
Desi Wolf
Onderzoeksrapportage Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving, Bachelor Interior Design. Auteur: Desi Wolf Begeleider: Myrthe Nagtzaam Utrecht, 2O13
1
WOORD VOORAF September 2012, het was zover. Ik moest gaan nadenken over het feit dat ik in juni 2013 zou gaan afstuderen. Maar waarop wil ik afstuderen? Terwijl ik aan het brainstormen was over wie ik nu eigenlijk ben als ontwerper en waar mijn interesses liggen in het vakgebied, was ik al vijftien minuten aan het WhatsAppen met een vriendin. Ondertussen ook nog films aan het downloaden via de laptop, muziek aan het uitkiezen op de Ipad via Spotify. En tussen het WhatsAppen ook nog aan het Facebooken op mijn Iphone. En terwijl ik aan het bedenken was waar ik op wilde afstuderen, dacht ik bij mezelf: wat is dit toch eigenlijk bezopen waar ik, maar ik denk ook heel veel anderen met mij, mee bezig zijn. Door het social media gedrag communiceren we niet meer echt; face tot face. We noemen het social media, maar er is eigenlijk niks sociaal aan. We vluchten ons vertrouwde virtuele wereldje in. Ons leven speelt zich af op internet. We geven persoonlijke informatie weg en hebben dit niet eens door. Veel mensen, waaronder ik zelf, doen aan social media. Het is een hedendaags tijdbeeld. Maar hebben we met z’n alle wel door wat voor gevolgen en invloed dit op ons heeft? Omdat het een hedendaags tijdbeeld is, vroeg ik me af of er in de architectuur al met social media gewerkt werd. Het leek me relevant en interessant hier onderzoek naar te doen. Ik wil als ontwerper de mens altijd een boodschap meegeven, bewust maken van bepaalde keuzes of eigenschappen die we hebben. Dit omzetten in architectuur. Ik denk dat ik dat met architectuur en social media zeker tot uiting kan brengen. Hier ontstond het idee om alle brainstormsessies en tekeningen over boeg te gooien en mijn afstudeeronderwerp was geboren: Architectuur en social media, in hoeverre hebben deze twee aspecten een verbinding met elkaar. Ik was op dat moment ontzettend ‘verbonden’ met van alles en iedereen. Maar uiteindelijk moest ik het zelf doen, de knoop doorhakken en er voor gaan, helemaal in mijn eentje.
2
INHOUDSOPGAVE Inleiding
4
H1 Social media Wat onder social media verstaan wordt. Door social media een nieuwe kwaal? Het sociale element van social media. Het gebruik van social media, en de gevolgen daarvan. De verklaring? Welke aspecten social media kent. H2 Architectuur en social media De architectuur van het ontmoeten. Van video wall naar Facebook wall. Een eenvoudige visie op architectuur. Social media ontmoet architectuur en kunst. De invloed van social media op de vorm van onze stedelijke omgeving. H3 Het verbinden, of niet Conclusie Literatuuropgave Afbeeldingenlijst
6 6 8 1O
3
14 18 2O 23 23 28 3O 32 44 48 49 5O 52
INLEIDING Om de vraag te kunnen beantwoorden heb ik eerst algemene informatie opgezocht om het begrip social media beter te begrijpen. Waardoor vervolgens de stap naar architectuur beter gemaakt kon worden. Het eerste deel van het onderzoeksrapportage gaat dan ook alleen over social media in zijn algemeen. Het begint met een hoofdstuk over wat er onder social media verstaan wordt. Verschillende voor voor-en nadelen worden op een kritische wijze benoemd. Bijvoorbeeld wat voor invloed social media heeft op bepaalde doelgroepen in onze samenleving. Maar ook positieve kanten zoals het feit dat het makkelijker dan ooit is om een netwerk op te bouwen. In het tweede hoofdstuk wordt de verbinding tussen architectuur en social media in kaart gebracht door voorbeelden uit het verleden. Hier wordt ook benoemd wat social media met onze stedelijke schaal doet. Deze verandert door het gebruik van social media. Het feit dat social media een dagelijkse behoefte is geworden, is een zeer interessant gegeven voor een architect om hier op in te spelen. Hier wordt beschreven in hoeverre dit al gedaan is in het verleden, met de daaropvolgende vraag of architectuur niet een vervanging zou kunnen zijn voor social media. De visie van Jeremy bentham, uit de 19e eeuw wordt vergeleken met de actualiteit van social media van nu. In het laatste hoofdstuk wordt er met een open blik over de ondervindingen geschreven. Dit als voorbereiding op de conclusie. Hier wordt duidelijk in hoeverre architectuur verbonden is met social media. En misschien het meest belangrijke, dat het beide een manier van communiceren is.
4
“In plaats van een virtueel leven of een tweede leven. Zijn sociale media het leven zelf geworden. Eerst woonden we op boerderijen, toen in steden en nu wonen we op het internet. Sociale media zijn ons thuis geworden. Het is de architectuur waarin ons leven zich nu afspeelt.”Sean Parker, medeoprichter Facebook.
5
HOOFDSTUK 1: SOCIAL MEDIA Wat onder social media verstaan wordt Om het begrip social media uit te kunnen leggen is het belangrijk eerst de betekenis helder te krijgen. Op een kennisplatform1 voor social media staat de volgende omschrijving: social media: is een verzamelnaam voor alle internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen. Het gaat niet alleen om informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen). Ook geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotografie, video) worden gedeeld via social media. We kunnen stellen dat social media staat voor ‘media die je laten socialiseren met de omgeving waarin je je bevindt’.2 Bekende voorbeelden van internationale social media zijn Facebook, YouTube, LinkedIn, Twitter, en MySpace. Voorbeelden uit Nederland zijn Hyves, NuJij en Schoolbank. Bij social media draait het vooral om de rol van de bezoeker. Een voorbeeld hiervan: bij YouTube uploadt de gebruiker een video. Dit wordt ook wel User generated content genoemd. Daarnaast zorgt het social medium soms ook voor de rangschikking van de content. Een voorbeeld hiervan: op NuJij kan iedereen stemmen voor elk nieuwsartikel, zo komen vanzelf de meest populaire berichten op de homepage.3 Het woord ‘social’ zegt eigenlijk al voldoende; social media zijn omgevingen waar heel veel interactie plaatsvindt. Groepen mensen komen er samen om te communiceren over onderwerpen die zij belangrijk vinden.4 Sociaal betekend onder andere dat men geneigd is om te leven in groepen. Dit kan verklaren waarom social media zoveel bezoekers trekt: mensen gaan op zoek naar zogenaamde ‘peers’. Met deze personen wisselen ze informatie uit. Als er eenmaal een groot aantal mensen is bereikt, krijg 1 2 3 4
www.social-media.nl, www.social-media.nl, www.social-media.nl, www.social-media.nl,
14 14 14 14
6
november november november november
2012 2012 2012 2012
je een sneeuwbaleffect. Dit wordt ook wel het viral effect genoemd. Waardoor er steeds meer mensen op de social media afkomen.5 Bij alle bovengenoemde voorbeelden, is het viral effect ontstaan en maakt deze vormen van social media nu zo bekend. Door het veelvuldige gebruik van social media zijn deze in een korte periode heel breed geworden en blijft het doorgroeien. Social media zijn de toekomst. Zo zegt Andrew Keen (1960) dat ‘het internet de lijm is die ons leven in de 21ste eeuw bij elkaar houdt’.6 Door de groei van het social media-gebruik zijn er meerdere definities van social media gekomen. Je zou kunnen zeggen dat het bijna zijn eigen leven gaat leiden. Zo heeft Sean Parker (1979) medeoprichter van Facebook, ooit gezegd: ‘In plaats van een virtueel leven of een tweede leven. Zijn sociale media het leven zelf geworden. Eerst woonden we op boerderijen, toen in steden en nu wonen we op het internet’.7 Hij voegt daar nog aan toe: sociale media zijn met andere woorden ons thuis geworden; het is de architectuur waarin ons leven zich nu afspeelt, aldus Parker. Hillary Clinton (1947) heeft zo ook haar eigen definitie. Ze noemt het internet en social media ‘het centrale zenuwstelsel van de aarde’.8 Dit ziet zij overigens als iets positiefs. En ook social media kenner Clay Shirky (1964) van de New York University ziet het als ‘het verbindende weefsel van de samenleving’.9
5 6 7 8 9
www.social-media.nl, 14 november 2012 Andrew Keen, De digitale afgrond, New Andrew Keen, De digitale afgrond, New Andrew Keen, De digitale afgrond, New Andrew Keen, De digitale afgrond, New
7
York York York York
2012,p.21. 2012,p.13. 2012,p.23. 2012,p.25.
Door social media een nieuwe kwaal? Door het huidige gebruik ben ik van mening dat het de verkeerde kant op dreigt te gaan en social media een negatief begrip wordt. Doordat iedereen zijn eigen definitie van social media heeft verleggen we onze grenzen en krijgt social media meerdere lagen. Voor de een is het letterlijk wat ik in mijn eerste alinea beschrijf, maar voor de ander ‘het centrale zenuwstelsel van de aarde’.10 Hier een in mijn ogen negatief voorbeeld: social media is zodanig een dagelijkse behoefte geworden dat als het even niet werkt zoals het hoort te werken, men uit zijn of haar doen is. Social media werkt door middel van internet: zonder internet geen social media. Zo blijkt dat we er een nieuwe kwaal bij hebben. De Spits schrijft een artikel over deze nieuwe kwaal: ‘Ziek zijn van traag internet’, luidt de kop. Na de muisarm en sms-duim hebben we nu ook last van ‘bufferitus interruptus’: depressiviteit en geïrriteerdheid door traag internet. Uit onderzoek blijkt dat de meeste jonge mobiele internetters negatief worden beïnvloed in hun dagelijkse humeur en gedrag. Dit komt doordat het kijken naar een filmpje of het openen van een website in hun ogen te lang duurt. Uit onderzoek blijkt dat jonge vrouwen ongeduldiger zijn dan mannen, maar dat mannen wel weer sneller beginnen met schelden.11 Het openbaar vervoer is volgens jongeren een plek die voor de meeste problemen zorgt als het gaat om de snelheid van het internet. De grootste ergernissen worden veroorzaakt door de lange overdrachtstijd van berichten via WhatsApp en de buffertijd bij het laden van filmpjes. Maar liefst 83 procent van de jongeren tussen de 16 en 28 jaar reageert negatief op traag mobiel internet. De symptomen die ze vooral ervaren zijn: irritatie, ongeduld, onrust en teleurstelling. Zo’n 10 procent gaat schelden, gooien en smijten met de mobiele telefoon, zo blijkt uit een onderzoek van DirectResearch. En zo hebben we na de muisarm en sms-duim er een 10 11
Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.23. Tjerk de Vries, ‘Ziek van traag internet’, in: De Spits, 13-01-13, p.4, nieuws katern
8
nieuwe kwaal bij door de moderne techniek.12 Dit voorbeeld illustreert in hoeverre men kan reageren op situaties die zich voordoen na aanleiding van een niet goed werkend product of dienst. Dit ervaar ik als zeer negatief van het gevolg door het gebruik maken van social media, en zet het daardoor voor mij in kwaad daglicht. Men moet er zich misschien eens van bewust worden dat het best bijzonder is dat dit er allemaal is. Maar ‘gelukkig’ ontwikkeld het internet zich snel verder en zal er binnenkort overal 4G zijn, wat zorgt voor een 10 keer snellere en betere draadloze internetverbinding voor de smartphone. Wat zal ons volgende probleem of kwaaltje worden?13
12 13
Tjerk de Vries, ‘Ziek Spits, 13-01-13, p.4, Tjerk de Vries, ‘Ziek Spits, 13-02-13, p.4,
van traag internet’, in: De nieuws katern van traag internet’, in: De Nieuws katern
9
Het sociale element van social media Erwin Blom,(1961) auteur van het boek De Realtime Revolutie schijft in zijn hoofdstuk; sluipenderwijs veranderd de wereld ingrijpend over de opmars van sociale media, en dat we deze een stille revolutie kunnen noemen. Er zijn volgens Blom geen grenzen meer. Kleine veranderingen, maar met grote gevolgen. Dat we nu via (mobiel) internet altijd en overal met alles en iedereen in contact kunnen staan verandert de wereld. Het lijkt erop dat het leven hetzelfde gangetje heeft als altijd, maar dat iedereen dankzij Twitter, Facebook of YouTube een eigen stem krijgt, dat iedereen via dezelfde kanalen bereikbaar is of wordt. Dit heeft grote impact, en daardoor misschien wel een revolutie te noemen. Blom noemt het een wereld die dankzij nieuwe communicatiemiddelen drastisch democratiseert, een wereld die door open communicatie meer en meer transparant wordt, een wereld waarin technologische en communicatieve vernieuwingen met impact elkaar in hoog tempo opvolgen, zo’n wereld heeft grote invloed op mens en maatschappij.14 Hij schrijft dat de kracht van het individu toe neemt, maar die van de groep net zo goed. Het is makkelijker dan ooit om als creatieveling, zakenman of politicus een publiek te vinden, het is makkelijker dan ooit om over grenzen en culturen krachten te bundelen.15 Voor sommigen lijkt social media er al een eeuwigheid te zijn, voor anderen moet het nog beginnen. Facebook werd in 2004 opgericht, YouTube in 2005 en Twitter bestaat sinds 2006. We zijn dus eigenlijk nog maar net aan de gang. Hoe deze ontwikkelingen exact gaan, welke kant we precies op gaan, het is allemaal nog onduidelijk. Maar als de definitie van revolutie een plotselinge ingrijpende verandering in een samenleving is, dan kunnen we zeggen dat volgende ontwikkelingen revolutionair zijn:
14 15
Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.22. Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.22.
1O
- Dat je nu als band met aanhang via enkele oproep op Twitter nummer 1 in de hitlijst kan komen, zonder media-aandacht of airplay, is ingrijpend verstorend voor de muziekindustrie. De Nederlandse band Jurk! liet het zien. - Dat je nu als designer via Kickstarter binnen 24 uur met je fans financiering van een miljoen voor je game kunt realiseren, is ingrijpend en verstorend voor de wereld van banken en investeerders. Doudle Fine Adventure liet het zien. - Dat je nu in zes weken als app developer van bijna failliet naar een waarde van 220 miljoen kunt groeien, is ingrijpend en verstorend voor de wereld van de business. Omgpop liet het met Draw Something zien. - Dat je nu zonder een organisatie via een tweet een studentenprotest kunt veroorzaken, is ingrijpend en verstorend voor vakbond en politiek. De studentenstaking van 2011 liet het zien. - Dat je nu uit het niets via Youtube met een videoclip een wereldhit kunt scoren, is ingrijpend en verstorend voor de entertainmentindustrie. Walk Off The Earth liet het zien. - Dat je nu in totalitaire staten via het web de buitenwereld kan informeren over opstanden en misstanden, is ingrijpend en verstorend voor de politiek. De Arabische Lente liet het zien.16 De bovengenoemde tekst is niet zozeer het antwoord op de vraag wat nou precies het sociale element van social media is. Maar geeft wel aan waar het om draait. Door de ontwikkelingen die zich afspelen binnen de sociale media brengen we elkaar dichter en makkelijker bij elkaar. We houden door de interactie met het web, elkaar op de hoogte van gebeurtenissen en zorgen zo voor een ‘zelfredzame’ revolutie. Er wordt heel veel gemakkelijker door gebruik te maken van social media.
16
Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.22.
11
Door de bovengenoemde gebeurtenissen zijn er ingrijpende en verstorende situaties opgetreden voor bij voorbeeld de politiek. Deze hebben gezorgd dat er doelen bereikt zijn die men normaal niet zou kunnen bereiken. Ik ben van mening dat men door samen met een oplossing te komen, ons socialer tegenover elkaar hebben opgesteld, door elkaar te helpen. Daarnaast biedt social media een plek waar vraag en aanbod te vinden is. Dat is heel sociaal. Een voorbeeld uit eigen ervaring: mijn Iphone was gestolen, ik wilde heel graag een Iphone terug. Ik heb een bericht op Facebook geplaatst en nog geen uur later was ik alweer de eigenaar van een nieuwe telefoon. Zo simpel kan het zijn, sociaal zijn. Maar daar komt mijn volgende punt: in hoeverre is het sociaal, en in hoeverre gaan we zo ver dat er niets sociaals meer aan is? Dat we via sociaal media intieme persoonlijke details verspreiden. Hier een voorbeeld: Op Twitter ontstond het gesprek over @KleineJay die probeert af te kicken van drugs. Door dit te posten krijgt hij vele reacties niet op te geven. Zelfs na eigen zeggen een terugval te hebben gehad, blijven de positieve en gelijkwaardige verhalen dat hij niet mag opgeven binnen stromen. Twitter kan in dit geval als een afkick buddy dienst doen. Klinkt sociaal, toch?17 En daar is voor mij de grens bereikt. Waarom wil @ KleineJay dit delen? Ik hoef het niet te lezen, maar dat doe ik toch, maar waarom? Uit nieuwsgierigheid? Door middel van media worden we van steeds meer nieuws voorzien. Misschien ligt daar de kern van het probleem wel. En willen we daarom steeds meer weten? Vroeger wist je echt niet dat er een tiener in Eindhoven door tien jongens in elkaar geslagen werd. Het gebeurde wel, maar het nieuws werd lang niet zo groots verspreidt zoals we dat nu doen. Nu gebeurd zo’n zelfde situatie en sta je gelijk met je foto op Facebook en kreeg de Nederlandse Politie er ineens honderdduizenden rechercheurs bij.18 17 18
Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.30. Dorien&Anna, Mishandeling Eindhoven was niet zo maar,www.nos.nl, (23-01-13)
12
We kunnen het voorbeeld van de tiener uit Eindhoven, en de gevolgen daarvan op de sociale media sites een voorbeeld noemen van sensatie beluste journalistiek. Sacha de Boer (voormalig nieuwspresentator van de NOS van het acht uur journaal) zag de afgelopen negentien jaar, tijdens haar loopbaan bij de NOS veel veranderen in de journalistiek. De rol van de journalist is volgens De Boer veranderd door de opkomst van de sociale media. Een journalist was vroeger voornamelijk bezig met het zoeken naar nieuws, nu komt het vaak tot je via Twitter. Gebeurt er iets, dan melden zich onmiddellijk diverse ooggetuigen. Maar die zijn niet altijd te vertrouwen, weet De Boer uit ervaring. Een voorbeeld is het drama in Duisburg tijdens de Love Parade in 2010. Toen meldden ooggetuigen dat er een aanslag was, maar dat bleek niet te kloppen. Journalisten zijn volgens De Boer veel tijd kwijt aan het controleren van berichten op sociale media.19
19
Auteur onbekend, Sacha de Boer kickt niet af, NOS, http://nos.nl/l/502788, (03-05-13)
13
Het gebruik van social media, en de gevolgen daarvan Op het eerste gezicht is social media niet ingewikkeld: het zijn communicatiemiddelen die mensen altijd en overal met elkaar in contact brengen. Dit is echter maar een deel van het verhaal, want het zijn niet alleen woorden die beschikbaar komen, het is ook gedrag dat digitaal wordt gedeeld. In de tijdlijn van Facebook zie je welk artikel een vriend uit de krant leest. Even daarna komt er langs welke muziek een andere vriend luistert via Spotify. Vervolgens kun je zien dat een andere vriend is gaan hardlopen, en zijn resultaat een half uur later communiceert via Facebook. Een ander deelt dagelijks zijn of haar gewicht en daarbij de resultaten van een afvalpoging. Omdat de resultaten aan internet gekoppeld zijn, worden deze automatisch op Facebook gezet.20 Dit zijn maar enkele voorbeelden van de prikkels die binnen komen door social media en ons mediagedrag veranderen. Onze ‘peers’ zijn belangrijker geworden dan de filters van vroeger. We kijken, luisteren en lezen niet minder, maar wel anders. We gaan minder op zoek naar inhoud en informatie, omdat die vaker vanzelf op ons afkomt. Anderen lezen, luisteren en vertellen daarover op Twitter en Facebook. Samen zijn we filter op filter. Waar eerst de krant en/ of radio een selectie maakte om het nieuws te verspreiden, zo maken we nu met z’n allen een selectie om dit aan elkaar door te vertellen. Mensen en dingen zijn digitaal met elkaar verbonden. Tijd en locatie zijn met elkaar gekoppeld. Via het mobieltje hou je het allemaal bij.21 Met andere woorden: privé wordt publiek. Social media zijn zo transparant als wat. Alsof we in een glazen bol leven, zo eentje die met kerst op de schouw staat, even schudden en dan dwarrelt het glinsterende sneeuw naar beneden en kijk je naar een prachtig sprookje. Geloof me zo mooi zijn die sprookjes in werkelijkheid niet. Onderstaande krantenartikelen benadrukken mijn mening over het feit dat 20 21
Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.91-92 Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.91-92
14
privé publiek wordt en dat dit negatieve gevolgen heeft. Daardoor is er een hype ontstaan om juist te stoppen met Facebook. De Spits schrijft erover. ‘Er is leven na Facebook’: zo luidt de kop. Steeds meer mensen trekken de stekker uit hun digitale bestaan. Dit omdat het volgen van vrienden alleen maar ergernis opwekt, veel tijd kost en verslavend is. Er zijn drie mensen geïnterviewd. Daniëlle zegt het volgende: ‘Het voelde niet meer goed dat iedereen mijn profiel maar aan het bekijken was. En dat ik bij andere mensen aapjes aan het kijken was. Ik miste het persoonlijke contact met mijn vriendinnen en wilde liever teruggaan in die tijd. We spreken veel vaker af en hebben veel diepgaandere gesprekken, dan dat oppervlakkige gedoe.’ Elzinus zegt het volgende: ’Het werd veel te dominant in mijn leven. Ik was er te veel mee bezig, en wat schoot ik er eigenlijk mee op? Er werd weinig interessants gedeeld. Het stomme was dat ik het zelf totaal niet in de hand had. Ik kon het niet laten om toch even snel te kijken en gedachteloos lezen wat ‘vrienden’ hadden gepost. Het leverde alleen maar irritatie en ergernis op. Toen dacht ik bij mezelf, voor wie doe ik dit eigenlijk?’ Rein zegt het volgende: ’Ik was het gezeur zo zat, vooral de berichten dat mensen in de file staan. Wat heb ik aan deze boodschap? Iedereen laat zien hoe leuk hij of zij het heeft. Terwijl iedereen wel eens een tegenvaller heeft, maar dat lees je nooit. Sinds ik gestopt ben met Facebook, bellen mijn echte vrienden me af en toe weer op om te vragen hoe het met me gaat. Veel socialer! Vooral voor tieners vind ik het schadelijk. Deze groep is zo kwetsbaar in de pubertijd.’22 Hier word overigens niet mee bedoeld dat dit geldt voor de hele pubergeneratie, maar dat deze groep wel het meest kwetsbaar is.
22
Amanda van der Voort, ‘Er is leven na Facebook’, in: De Spits, 14-01-13, p.14, Entertainment katern
15
De Facebookmoord is een goed voorbeeld van het feit dat tieners een kwetsbare doelgroep zijn in de pubertijd. De vijftienjarige Winsie Hau werd op 14 januari 2012 vermoord door de veertienjarige huurmoordenaar Jinhua K. Deze moord kreeg de naam Facebookmoord omdat een conflict via Facebook leidde tot de moord. Winsie kreeg een conflict met haar zestienjarige vriendin Polly K. Dit leidde ertoe dat Winsie op Facebook opmerkingen maakte over het gedrag van haar vriendin Polly. Dit liep zodanig uit de hand dat Polly K. haar zeventienjarige vriend Wesley C. inschakelde om maatregelen te nemen. Dit deed hij door contact op te nemen met Jinhua K. en hem de opdracht gaf Winsie voor het bedrag van honderd euro te straffen. Met als gevolg dat Jinhua K. zijn taak zo serieus nam, dat hij besloot naar het huis van Winsie in Arnhem te gaan en haar daar neer stak met een mes. Winsie overleed enkele dagen later aan haar verwondingen. De zaak kreeg in 2012 veel media aandacht. De wijze waarop de moord was bedacht en uitgevoerd getuigde van een koelbloedig plan, waarbij een vriendschap door middel van enkele opmerkingen op Facebook uitmondde in een liquidatie, uitgevoerd door een veertienjarige jongen.23 De vader van het meisje, Chun Nam Hau, werdt ook slachtoffer tijdens de aanval op zijn dochter en liep daardoor verwondingen op aan zijn wang. Hij hoopt dat ouders en tieners gewaarschuwd zijn voor de gevaren van ruzies via internet. ‘Ik hoop dat deze zaak de mensen wakker kan schudden’. Het chatleven van zijn dochter en haar leeftijdsgenoten is een katalysator geweest in een onbenullige tienerruzie. ‘De wereld is veranderd sinds het internetgebruik, de wereld is zoveel groter geworden met het gebruik van sociale media en mobiele telefoons. En de gevaren zijn daarmee ook groter geworden. Ik denk dat het te snel komt voor de kinderen. Ze zijn nog te jong.’24 23 24
Nieuwsuur, De achtergrond van de Facebookmoord, uit zending van 26-10-12, http://www.uitzendinggemist. nl/programmas/975-nieuwsuur Redactie Algemeens Dagblad, Onbenullige tienerruzie op Facebook leidde tot moord, http://www.ad.nl/ad/ nl/1012/Nederland/,(10-03-13)
16
Naar aanleiding van de Facebookmoord hebben een aantal scholen een oplossing voor het probleem dat internet een katalysator kan zijn in pesterijen en ruzies, gevonden. Het Algemeen Dagblad van 17 november 2012, schijft dat de scholen tegenwoordig mee kijken op social media sites. Dit puur om de leerlingen in de gaten te houden die betrokken kunnen raken in pesterijen en bedreigingen. Pubers hebben vaak geen idee wat de gevolgen zijn van dreigende teksten. ‘Het komt regelmatig voor dat er een dreigtweet, of ander cybergeweld plaatsvindt via social media’ zegt Els van Riel van ROC Twente. ‘We houden de boel met een team van leraren in de gaten om ongewenste gebeurtenissen die kiem te smoren. De leerlingen krijgen geen straf, maar er wordt wel uitgebreid over gesproken met de mentor. Pubers hebben vaak niet door wat de gevolgen zijn van online pesterijen of uitnodigingen. Dat zag je maar aan het meisje uit Haren. Dit liep behoorlijk uit de hand. We willen dit soort situaties voorkomen’,25 aldus Van Riel.
25
Renske Baars, ‘De school kijkt mee op Facebook’, in: Het Algemeen Dagblad, 17-11-12, p.5, Nieuws katern
17
De verklaring? Wat ik me nu nog steeds afvraag: waar komt die drang van dat delen nu toch vandaan? Is daar een verklaring voor? Ik denk het wel. Ondanks dat er op de volgende theorie het een ander is aangemerkt, ben ik van mening dat sommige behoeften het gedrag wel verklaren. Socioloog Abraham Maslow (1908 – 1970) heeft er een antwoord op: De mens heeft vijf basis behoeften. De piramide van Maslow is een door Maslow in 1943 gepubliceerde hiërarchische ordening van behoeften. Deze behoeftehiërarchie ziet er als volgt uit: 1. Lichamelijke behoefte 2. Behoefte aan veiligheid en zekerheid 3. Behoefte aan sociaal contact 4. Behoefte aan waardering en erkenning 5. Zelfontplooiing Naar mijn mening kunnen we het social media gedrag tussen behoefte 2 en 5 plaatsen. Behoefte 2: behoefte aan veiligheid en zekerheid; het individu gaat zekerheid zoeken in een georganiseerde kleine of grote groep. Dit kan bijvoorbeeld de buurt, het gezin of het bedrijf zijn. Typische voorbeelden zijn: huisvesting, werk en relaties. Er wordt gepoogd dit op te vangen door een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid. Minimaal gebruik van social media zou hier goed tussen passen. Behoefte 3: behoefte aan sociaal contact; behoefte aan vriendschap, liefde en positief-sociale relaties. In deze fase kunnen we zeggen dat het social media gebruik toeneemt. Behoefte 4: behoefte aan waardering en erkenning; die de competentie en het aanzien in groepsverband verhogen; het belang hechten aan de status in sociaal verband. Hier kunnen we zeggen dat het bijna leidt tot een verslaving aan social media.
18
Behoefte 5: behoefte aan zelfontplooiing; is de behoefte om zijn of haar persoonlijkheid en zijn of haar mentale groeimogelijkheden te ontwikkelen en het toekennen aan waarden. Het sociale milieu is niet weg te cijferen als steunende basis van deze actualisatietendens. Hier kunnen we zeggen dat er een verslaving is aan social media.26
26
Auteur onbekend, Behoefte piramide van Maslow, www. menscentraal.nl, 18-03-13
19
Welke aspecten social media kent Social media bestaat uit zoveel verschillende onderdelen dat ik over alle onderdelen mijn gehele onderzoekrapportage zou kunnen schrijven. Marketing is bijvoorbeeld een groot aspect binnen de social media wat in deze tijd juist heel belangrijk is op zakelijk gebied. De zakelijke kant kan bijna niet meer zonder. Maar voor mij is dit niet relevant. Ik schrijf juist over de voor-en nadelen die het heeft voor de mens als individu. Het is niet mijn hoofddoel om voor mijn onderzoekrapportage alle kanten van social media uit te pluizen en in kaart te brengen. Daarom heb ik besloten een persoonlijke kant te laten zien. Omdat ik over het algemeen in dit onderzoekrapportage vrij negatief ben over social media, wil ik een positieve kant laten zien die social media ook hebben, en vooral het sociale element laten zien. Dit geldt echter voor één persoon, het is dus een mening en geen feit of beter gezegd: het is een ervaring. Maar deze ervaring laat wel zien dat het iemand persoonlijk kan helpen. En dus zeer sociaal is. Erwin Blom, al eerder genoemd in mijn hoofdstuk Het sociale element van social media, schrijft aan het einde van zijn boek wat de persoonlijke kracht van social media kunnen zijn. Zo heeft hij bekenden mensen beter leren kennen via Twitter, hij heeft er een zee aan nieuwe mensen bijgekregen die hij nu ook kent. Hierdoor is zijn netwerk groter, dit ziet hij als een voordeel. Hij schrijft dat hij beter op de hoogte is van gebeurtenissen. Twitter heeft hem meer plezier gegeven.27 Hij eindigt zijn boek echter met een grote maar: ‘Dat alles en iedereen altijd met elkaar in contact staat, is krachtig. Maar wat betekent de beschikbaarheid van al die data voor onze privacy, nu en in de toekomst? En wie is de eigenaar van die data of zou het moeten zijn? Hoe voorkomen we dat snelheid van het web voor een digitale tweedeling zorgt?’28 27 28
Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.136-138. Erwin Blom, De Realtime Revolutie; Hoe Twitter (bij na) alles verandert, 2012, p.140.
2O
Vraagtekens zullen er dus altijd blijven. Niemand kan in die glazen bol kijken en zien wat het ons uiteindelijk oplevert. Maar een ding is voor mij duidelijk geworden: hoe meer je om de nieuwste ontwikkelingen geeft, hoe meer je jezelf hierin kan verliezen. Soms heb je gewoon een wake up call nodig om daar over na te kunnen denken. Toen ik aan dit hoofdstuk begon zag ik de ‘gevaren’ maar ook positieve kanten van social media nog niet zoals ik ze nu zie. Ik ben nu van mening als je dicht bij jezelf blijft, er geen ‘gevaar’ is. Lees wat je wilt lezen, en deel wat je wilt delen. Krijg je er geen reacties op, so be it. Je deelt het met de rest omdat jij het wilt laten zien. Je doet het voor jezelf, en voor niemand anders. Alhoewel dat ook misschien niet helemaal waar is. Als je alleen bent in de jungle, dan heb je toch sociale contacten nodig om te kunnen overleven. ‘We mogen immers nooit vergeten dat de mens van naturen een sociaal wezen is’.29
29
Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.19.
21
“Architectuur moet het ontmoeten van mensen stimuleren”Herman Hertzberger, architect
22
HOOFDSTUK 2: ARCHITECTUUR EN SOCIAL MEDIA De architectuur van het ontmoeten Als ik social media en architectuur intyp op Google, krijg ik de volgende zoekresultaten: Wat heeft een architect aan social media? Bouw moet kracht van social media benutten.
Door het links laten liggen van social media mist de bouwsector kansen. De macht over de markt zal verschuiven van organisaties naar sociale media. In tegenstelling tot veel andere ontwikkelingen, hoef je als bedrijf niet lang na te denken of je wat met social media moet doen.30
Wat voornamelijk naar voren komt is de manier hoe architecten hun werk in de markt kunnen brengen in deze lastige tijd, en met dit tijdperk mee kunnen gaan door middel van social media. Dit is echter niet de vergelijking die ik wil maken in dit hoofdstuk. Ik wil juist gaan kijken of architectuur en social media op een evenwichtige manier in relatie tot elkaar staan. Dit met als einddoel de conclusie in mijn ontwerp toe te kunnen passen. In mijn ontwerp wil ik een ruimte of object ontwerpen die ons bewust maakt van ons social media gedrag. Het ontwerp moet pure communicatie (dat zie ik als face to face) stimuleren. Dus de vorm en routing die ik ontwerp moeten je als het ware tot pure communicatie zetten. Ik ben me er zeker van bewust dat mijn ontwerp zich lastig leent voor een herbestemming. Vandaag de dag is het belangrijk om over herbestemming na te denken. Er zijn architecten die dit in het verleden wel degelijk geprobeerd hebben. 30
Google, ‘social media en architectuur’,www.google.nl, 18-03-13
23
Een goed voorbeeld hiervan is het gebouw van verzekeraar Centraal Beheer in Apeldoorn 1972. Ontworpen door architect Herman Hertzberger(1932). Hier vindt de discussie al jaren plaats of zijn filosofie wel overeenkomt met de werkelijkheid. In de tijd dat dit gebouw is ontworpen was er nog geen social media, maar er zijn wel overeenkomsten met zijn ontwerpfilosofie en mijn einddoel: het ontmoeten van mensen stimuleren (dit is de overeenkomst met mijn einddoel). En een meervoudig gebruik van de architectuur mogelijk te maken (dit is niet zozeer voor mijn onderzoek een belangrijk punt, maar ik moet hier wel over nadenken). Hiermee verzette hij zich tegen het functionalisme van de wederopbouw. Hij was van menig dat dit tot kille en fantasieloze architectuur had geleid. Hij streefde meer naar een architectuur van menselijke relaties: een architectuur van ontmoeting en vervlechting. Zijn manier van ontwerpen werd ook wel het structuralisme genoemd.31 Het Centraal Beheergebouw in Apeldoorn uit 1972 was destijds een revolutionair ontwerp. Het gebouw is opgebouwd uit zesenvijftig kubusvormige elementen. Deze zijn gegroepeerd rond een kern van liften, trappen en sanitair. Opvallend is het open karakter van het gebouw, alleen de vergaderruimten zijn afgesloten door wanden van glazen bouwstenen. Dit sluit aan bij het in de jaren ‘70 populaire kantoortuin idee.32 Eén element meet negen bij negen meter en heeft vier werkplekken per verdieping. Tussen deze elementen zijn er stroken van drie meter breed gereserveerd voor de vides.33 31 32
Herman Hertzberger, Ruimte en leren, uitgeverij 010, 2008, p.10. Architectuur.org, Centraal Beheer, http://www.archi tectuur.org/bouwwerk/252/Centraal_Beheer.html, (18- 03-13)
33
Architectuur.org, Centraal Beheer, http://www.archi tectuur.org/bouwwerk/252/Centraal_Beheer.html, (18- 03-13)
24
Een structuur die ruimte biedt aan kleinere ontmoetings- en kantoorwerkplekken die (zowel horizontaal als verticaal) in open verbinding met elkaar staan. Het interieur oogt informeel en het gebouw viel op ten opzichte van de cellenkantoortjes die op dat moment gebruikelijk waren.34 Centraal Beheer is in 2012 vertrokken uit de stad Apeldoorn. Het pand is gekocht door projectontwikkelaar TCN, die het gebouw van Hertzberger wil ontwikkelen tot Business Campus. Er is door TCN een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden voor herbestemming. Studenten aan de TU Delft en Eindhoven mochten onderzoek doen naar de herbestemmingsmogelijkheden van het gebouw. Het herbestemmen past heel goed in de geest van het structuralisme. Het gebouw zou zich immers in de tijd moeten kunnen ontwikkelen, de constructie zou andere invullingen moeten kunnen bevatten.35 De conclusie is echter dat de structuur en functie van Centraal Beheer niet zo eenvoudig te transformeren zijn, dat de veel geroemde uitbreidbaarheid en aanpasbaarheid in de praktijk erg tegen valt. De structuur blijkt juist heel erg dwingend te zijn.36 Zijn ontwerpfilosofie heeft naar mijn mening een goed streven. Helaas is herbestemming zo blijkt, een zeer lastige klus. Als we even terugkomen op het feit dat één verdieping wat bestaat uit één kubus met de afmeting van negen 34 35 36
Herman Hertzberger, Ruimte en leren, uitgeverij 010, 2008, p.10. Archined, Wat te doen met een gebouw als centraal beheer, http://www.archined.nl/opinie/wat-te-doen- met-een-gebouw-als-centraal-beheer/, (18-03-13) Archined, Wat te doen met een gebouw als centraal beheer, http://www.archined.nl/opinie/wat-te-doen- met-een-gebouw-als-centraal-beheer/, (18-03-13)
25
bij negen meter, maar plek biedt voor vier werkplekken. Dan zou je de conclusie kunnen trekken dat het niet zo gek is dat het niet werkt zoals het zou moeten werken, zeker in deze tijd met Het Nieuwe Werken. Mijn einddoel is niet dat het per se hergebruikt moet worden. Maar ik ben me er weldegelijk van bewust dat het onderwerp en het ontwerp zich lastig zullen lenen voor herbestemming, en dat is wel een belangrijk punt in deze tijd. Ik zal dus naar andere oplossingen moeten zoeken. Misschien in de richting van tijdelijke architectuur? Of architectuur die op zich zelf staat, die het gebouw niet aantast. Wat overigens wel de beste optie is. Dit omdat het pand waar het ontwerp in komt, het postkantoor aan de Neude in Utrecht is. Het Postkantoor is een monumentaal pand waar niks veranderd mag worden.
26
Gebouw Centraal Beheer, Apeldoorn.
Luchtfoto Centraal Beheer, Apeldoorn. .
27
Van video wall naar Facebook wall Nu is het gebouw van Hertzberger niet te vergelijken met het tijdperk van nu. In het huidige tijdsbeeld wordt er kunst en architectuur ontworpen door gebruik te maken van social media. Een aantal voorbeelden hiervan zullen later in dit hoofdstuk aan bod komen. Door social media ervaren we dingen en ruimtes om ons heen anders. Binnen het tijdsbestek van een decennium, heeft de impact van de media onze ervaring van ruimte volledig getransformeerd. Waar we eerst de jumbotron en de video wall hadden, hebben we nu de smartphone en de virtuele Facebook wall. Hierdoor is in stedelijke schaal het lopen door de straat en het ervaren van ruimte ruimte afgenomen. Alsof je maar met één oog kijkt en met één oor luistert. Gegrepen wordt door dat ene apparaat waar in er een nieuwe ruimte en ervaring plaatsvindt: de smartphone. ‘Een plaats die gebruikt wordt om een fysieke ruimte en de mensen die erin zitten te comprimeren’.37 Schrijft Sherry Turkle (1948) in haar boek Alone Together. ‘Wat is een plek als de gene die fysiek aanwezig zijn, hun aandacht hebben op het afwezige?’38 Zouden architecten zichzelf deze vraag weleens stellen? Het lijkt mij uiterst interessant om hier op in te spelen als architect. Social media zijn nu eenmaal de toekomst, zo wordt er gezegd. Onze ervaring van de wereld om ons heen is veranderd in een mate die we niet meer gezien hebben sinds de komst van treinen en auto’s. De aanwezigheid van social media is evengoed een factor in onze ervaring van ruimte als bijvoorbeeld het spel van licht en schaduw op een muur.39
37 38 39
Sherry Turkle, Alone toghether, New York 2011, p.11. Sherry Turkle, Alone toghether, New York 2011, p.11. Metropolismag, Here but not here, www.metropolismag. com, (19-03-13)
28
Het spel van licht en schaduw op een muur is fysieke architectuur. Zouden we kunnen zeggen dat wat er door social media gebeurd, we digitale architectuur maken? Kunnen we die digitale architectuur niet fysiek maken? Doordat we onze aandacht op dat beeldscherm hebben gericht en niet meer om ons heen kijken wat er echt toe doet, kunnen we daar geen oplossing voor vinden als architect? Architectuur als alternatief voor social media?
29
Een eenvoudige visie op architectuur Digitale architectuur. Daar sloot ik de vorige kop mee af. En daar wil ik nu op terugkomen om mijn standpunt te verduidelijken en een ander inzicht te geven. Andrew Keen,(1960) wil in zijn boek De digitale afgrond in het hoofdstuk ‘Een eenvoudige visie op architectuur’ ook de vergelijking maken tussen social media en architectuur. Hij schrijft een boek over hoe social media ons in zijn ogen alleen maar hulpelozer en eenzamer maakt. Hij begint het boek op een merkwaardige manier. Hij staat voor het tentoongestelde en gebalsemde lichaam van Jeremy Bentham(1748-1832). In eerste instantie wil hij zijn gevoel delen van wat hij op dat moment meemaakt via social media. Hij schrijft: ‘’Ik update dus ik besta’’.40 Terwijl hij kijkt naar het lichaam van Bentham met zijn Blackberry in zijn ene hand en zijn digitale camera in de andere, komt hij tot de conclusie dat hij en Bentham een overeenkomst hebben: ze leven allebei volledig transparant, helemaal in het openbaar, tentoongesteld aan de wereld. Waar Bentham zichzelf sinds zijn dood laat zien aan de hele wereld, laat Keen zichzelf zien door 24/7 online te zijn en zijn ervaringen te delen met de hele wereld en op die manier te laten zien waar hij is. Keens’ conclusie: ‘’Ik update dus ik besta niet!’’41 Hij kan deze conclusie trekken omdat ze allebei volledig transparant leven, helemaal in het openbaar. Iedereen kan zien waar ze zijn, 24/7. Daardoor stel je je zo kwetsbaar op volgens Keen, dat je eigenlijk niet bestaat. Bentham was een sociale hervormer, filosoof en gevangenis architect. In 1787, aan het begin van de industriële revolutie, was Bentham de bedenker van wat hij een ‘eenvoudige visie op architectuur’ noemde. Zijn doel was een beter beheer van gevangenissen, ziekenhuizen, scholen en fabrieken. Men sprak ook wel van een architectonische vorm met een sociaal doel.42 40 41 42
Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.24. Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.24. Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.32.
3O
Hij wilde met zijn sociale visie en nieuwe architectuur de wereld verbeteren. Zo ontwierp Bentham inspectiehuizen, gevangenissen en overheidsgebouwen waarbij de mens 24/7 in de gaten werd gehouden. Hij stelde het zelf voor als een fysiek netwerk, een cirkelvormig gebouw met kleine kamers, doorzichtig en verbonden met alle andere ruimten, waarin iedereen onder toezicht stond van een inspecteur. Een hele radicale ‘transparante’ gedachte.43 Nu in het digitale tijdperk, is Bentham’s eenvoudige visie op architectuur weer actueel. De geschiedenis herhaalt zich niet letterlijk, maar we kunnen wel stellen dat het veel lijkt op wat we nu doen binnen de social media. Het industriële inspectiehuis, lijkt terug te keren in een digitale vorm. Maar wat eens een gevangenis was, lijkt nu een digitale speelplaats. De eenvoudige visie op architectuur van nu is het internet. In tegenstelling tot het uit fysieke bakstenen opgetrokken inspectiehuis biedt het internet een oneindig aantal kamers. We creëren onze eigen digitale architectuur en dat maakt ons, of we dat nu willen of niet, altijd zichtbaar.44
43 44
Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012,p.33. Andrew Keen, De digitale afgrond, New York 2012, p.35-36.
31
Social media ontmoet architectuur en kunst In deze genetwerkte tijd gaan architecten en kunstenaars op zoek naar de combinatie tussen social media enerzijds en architectuur en kunst anderzijds. In het hoofdstuk ‘van video wall naar facebook wall’ sluit ik af met het feit dat we door de smartphone minder om ons heen zien en de echte ruimte niet meer ervaren. Mijn mening hierin is dat de connecties die architecten en kunstenaars maken alsnog te veel afhangen van gadgets en de interactie tussen de smartphone en de gebruiker. Hierdoor ervaren we het alsnog via het beeldscherm en niet geheel in de openbare ruimte. Het kunstwerk Living Light, Seoul 2009, van architecten David Benjamin en Soo-in Yang is hier een goed voorbeeld van. Het is een permanent outdoor paviljoen in het hart van Seoul met een dynamische huid die gloeit en knippert in reactie op zowel gegevens over de luchtkwaliteit en de publieke belangstelling voor het milieu. De huid van het paviljoen is een gigantische kaart van Seoul met de zevenentwintig buurt grenzen opnieuw getekend op basis van bestaande luchtkwaliteit sensoren, die geplaatst zijn door de Koreaanse Ministerie van Milieu. Elke vorm in deze nieuwe kaart omsluit de lucht die het dichtst bij een van de sensoren is. De kaart moet verlicht worden door een interactieve milieu gevel. Burgers kunnen het paviljoen betreden of bekijken van nabijgelegen straten en gebouwen, en ze kunnen SMS bericht sturen naar het gebouw en het gebouw zal de informatie terug sturen.45 Deze structuur in een openbaar park biedt niet alleen een luifel en een tactiele behuizing, het suggereert ook dat een gevel van een gebouw zelf kan uitgroeien tot een nieuw soort openbare ruimte. Het kan belangrijke real-time informatie bieden over onze gedeelde bronnen en onze collectieve belangen.46 45 46
Interactive architecture, The living light, www.in teractivearchitecture.org, (19-03-13) The living light, Seoul, www.theliving.com, (19-03-13)
32
Hier vindt er interactie plaats tussen de gebruiker en de openbare ruimte. Naar mijn mening is de verhouding tussen smartphone en het paviljoen goed. Het paviljoen helpt de burger aan nuttige informatie. Toch blijf ik me afvragen of de architectuur het in dit geval niet alleen af zou kunnen, dus zonder de smartphone. Dan is de interactie volledig tussen de architectuur en de burger, en niet meer via een beeldscherm.
33
Paviljoen ‘The Living Light’, Seoul.
34
Met het project Live Needs Internet onderzoekt digitale media kunstenaar Jeroen van loon (1985) de invloed van internet in ons dagelijks leven. Hij reisde van het hypermoderne Singapore tot de jungle van West-Papua, maakte portretten van de inwoners en vroeg hen in een handgeschreven brief te beschrijven wat het internet voor hen betekent.47 In zekere zin heeft dit project niets met architectuur te maken, maar het laat wel zien wat het internet (en dus ook social media) voor impact het heeft op de mens. Daarbij is dit een goed voorbeeld van de bewustwording die ik de mensen mee wil geven. Zo schrijft Roos van Geffen, burger uit Amsterdam in haar brief: ‘’de moderne mens’ lijdt aan digitale incontinentie.’’48 Zij ziet het als iets negatiefs, terwijl en meisje uit Pakistan schrijft dat de computer en internet het belangrijkste uit haar leven is. Sinds ze een computer heeft met internet en mee doet aan social media, is haar leven veel gemakkelijker.49
47 48 49
Bezoek aan het Museum voor communicatie Den Haag: 11-04-13 Bezoek aan het Museum voor communicatie Den Haag: 11-04-13 Bezoek aan het Museum voor communicatie Den Haag: 11-04-13
35
Project ‘Live Needs Internet’, Den Haag.
36
Fotograaf Seymour Templar wil de kijker wakker schudden door zijn fotoreportage over het sociale leven in New York en de interactie met hun smartphones. Het gevolg zijn foto’s met verlichte gezichten in de avonduren. Hoe geaccepteerd is het om op je telefoon te kijken terwijl je een goed gesprek met een vriend of vriendin voert?50 Ook hier is er weinig sprake van een link met architectuur, maar dit voorbeeld is misschien nog wel een van de belangrijkste punten waar mijn probleemstelling op gebaseerd is. Terwijl we pure, face to face communicatie uitvoeren, gaan we digitaal communiceren met iemand anders. Waar is hier het sociale element gebleven?
50
Eyespired, Documentair fotograaf New York, www.eyespired.nl/doc-fotograaf-ny/, (20-02-13)
37
Foto uit de tentoonstelling van Seymour Templar.
38
Foto uit de tentoonstelling van Seymour Templar.
39
Door al het gebruik van internet door onder andere smartphones, tablets en wifi zijn er heel wat gsm-masten extra nodig. Sommige zijn wel heel merkwaardig vormgegeven. De Duitse fotograaf Robert Voit begon in 2003 met zijn serie ‘New Trees’ deze merkwaardige masten in kaart te brengen. Hij ontdekte dit onderwerp bij toeval toen hij op zoek was naar een plastic kerstboom. Hij ontdekte een foto van een kerstboom als gsm-mast. Hij is voor deze serie een groot deel van de wereld over geweest. Van Zuid-Afrika, Zuid-Korea, Engeland, Portugal, Spanje tot de Verenigde Staten. Overal vond hij deze look-a-like bomen.51 Hier kunnen we zeggen, dat door de evolutie van de telecommunicatie en digitale communicatie, er om ons heen ook dingen veranderen in de openbare ruimte om aan deze eisen te voldoen. Of dit voorbeeld ten goede is, daar kan zich een hele discussie over doen oplaaien. We kunnen onszelf hier de vraag stellen: Is dit nu architectuur?
51
Eyespired, New trees, www.eyespired.nl/new-trees-ro bert-voit/, (20-02-13)
4O
Foto uit de verzameling ‘New Trees’ van Robert Voit.
41
Foto uit de verzameling ‘New Trees’ van Robert Voit.
42
Nog een leuk, maar vooral belangrijk voorbeeld, is het project Twitterhouse. Dit verduidelijkt mijn mening van het feit dat privé publiek wordt. Twitterhouse is een onderzoeksproject van XML Architecture Research Urbanism en elf studenten aan de TU Delft waarbij op basis van de Twitterprofielen van nietsvermoedende Amsterdammers huisontwerpen zijn gemaakt. Indirect en ongeremd bericht de virtuele cliënt over zijn of haar levensstijl, van waaruit de studentarchitect tal van woonwensen filtert en vervolgens vertaalt naar een ontwerp. Via tweets vertellen ‘virtuele opdrachtgevers’ bijvoorbeeld ‘s avonds liever thuis te zijn, of altijd op stap, of ze aan huis werken of op kantoor, zelf uitgebreid koken of altijd uit eten gaan. Zo bleek één van de cliënten elke avond buiten de deur te eten waardoor in het ontwerp van deze cliënt de ruimte voor een keuken bijvoorbeeld bespaard is gebleven. De locaties van de door studenten ontworpen woningen zijn allemaal binnen het centrum van Amsterdam. Voor de ontwerpen mocht niets gesloopt worden en de woningen moesten passen binnen de bestaande stedelijke context. Binnen deze paar voorwaarden konden de studenten vrij aan de slag met de tweets van hun ‘virtuele’ cliënt. In dit opzicht start het ontwerpproces als ieder ander architectonisch ontwerp, volgens de voorkeuren van de cliënt. Echter met één belangrijk verschil, deze cliënt is zich nergens van bewust. Twitterhouse onderzoekt hoe een nieuw medium als Twitter, waarmee we ons privéleven openbaar maken, aan de basis kan staan van nieuwe vormen van onze meest private leefomgeving. Het interessante aan Twitterhouse is de ontdekking van Twitter als de nieuwe ontwerpmethode van het digitale tijdperk. De wijze waarop het via een concreet voorbeeld inzicht verschaft in een tot nu toe onderbelicht proces; de invloed van nieuwe media op de vorm van onze stedelijke omgeving.52 52
Niels Kerssen, Twitterhouse, www.virtueelplatform.nl, (02-05-13)
43
De invloed van social media op de vorm van onze stedelijke omgeving Uit alle voorbeelden die ik gegeven heb kunnen we concluderen dat er bijna altijd een interactie ontstaat door social media tussen de kunstvorm en de persoon die dit aanschouwt, of om een andere reden in verbinding met social media staan. Bijvoorbeeld de plastic bomen die weggemoffeld worden onder het mom deze gsm-mast niet op te laten vallen maar daardoor juist als een grote vlek (mijn mening) in de natuur wordt neergezet om aan al onze wensen van wifi en bereikbaarheid te voldoen. In de voorbeelden die genoemd zijn, lijkt architectuur zeer ondergeschikt. Het blijkt dus dat er nog niet ‘echt’ gewerkt wordt met social media en architectuur. Er wordt wel gewerkt met social media in architectuur en kunst, maar het is nog niet zo dat hele gebouwen ontstaan door het gebruik er van. Het is meer in kunst vorm of in kleine objecten. En als het er al is, is het via een interactie op de smartphone en wordt het daar onderdeel van. Maar kunnen we dan zeggen dat ‘het’ er is? Is dat het communiceren? Door te drukken op een knop? Dan sluit je jezelf toch juist weer af en speelt zich alles weer af via dat beeldscherm? En bieden we op die manier juist een mogelijkheid om te verdwijnen in de digitale architectuur? Ons dagelijks leven wordt steeds meer gevormd door digitale mediatechnologie, van smart cards en intelligente GPS systemen tot sociale media en smartphones. Hoe kunnen we deze digitale mediatechnologie gebruiken om onze steden socialer te maken, in plaats van alleen maar meer hitech?53
53
Virtueelplatform, Social cities of tomorrow, www.virtueelplatform.nl, (02-05-13)
44
Dit blijkt toch zodanig van belang te zijn om hier over na te denken en met dit tijdsbeeld mee te gaan dat er symposiums in het leven zijn geroepen om deze problemen en de eventuele oplossingen ervan aan te kaarten. De internationale Social Cities conferentie brengt denkers en makers op het gebied van nieuwe media en stedelijke omgevingen bij elkaar. De conferentie wordt georganiseerd door Virtueel Platform en The Mobile City. Keynote sprekers zullen spreken over de beloften en uitdagingen binnen deze nieuwe en interdisciplinaire praktijk van stedelijk ontwerp.54 Er kan dus geconcludeerd worden dat het echte werk van architectuur die zich aanpast en weerspiegelt in deze nieuwe gemedieerde wereld nog moet komen. Er is vooral veel sprake van stedelijk omgeving en design, niet per se over architectuur. In een discussie over social media en architectuur is het nog steeds logischer om te overwegen hoe architecten gebruik kunnen maken van social media om hun werk in de markt te brengen, dan het te kunnen koppelen aan hoe social media onze ervaring veranderd. Niet over hoe de twee ruimtes die we bewonen (een fysieke, en een virtuele) samen worden getrokken. Een wereld waarin we allemaal ‘alone together’ zijn, in de woorden van Turkle, is een voortdurend beeld van de toekomst. Maar er blijft de mogelijkheid van een nieuwe rijkdom te komen, samen met onze verdeelde aandacht. Een extra laag in onze ervaring van de gebouwde wereld.55
54 55
Virtueelplatform, Social cities of tomorrow, www.virtueelplatform.nl, (02-05-13) Sherry Turkle, Alone toghether, New York 2011,p.11.
45
‘Openbare ruimtes zullen altijd sites van onderhandelingen zijn. Het zijn geen plaatsen, zoals het scherm van je laptop, waar je kunt doen wat je wilt. Wat als onze schermen betrokken zijn met dat gesprek? Als de gevels van gebouwen niet alleen informatie doorgeven aan ons zoals de jumbotron, maar we terug konden communiceren? Wat maakt steden uiteindelijk van vitaal belang in hun kleur en diversiteit. Dit is de definitie van sensatie van de moderniteit, van de Parijse boulevard tot aan de hedendaagse beelden waar we onszelf aan blootstellen. Social media heeft de potentie om deze kwaliteit te versterken, waardoor mensen zich gedesoriënteerd en overweldigd voelen, maar ook gericht en geïnspireerd. Grote steden hebben altijd beide gedaan, en de rol van architectuur is altijd van belang geweest om te helpen dat dit alles in de juiste context wordt geplaatst.’56 David Benjamin. Als je het citaat van David Benjamin leest ga je heel even geloven dat het echt zou kunnen werken: social media en architectuur. Dat het elkaar uiteindelijk alleen zal versterken. Maar daarvoor zouden we eerst de balans moeten vinden tussen de interactie van het ontwerp en de smartphone, want zonder de smartphone, tablet of laptop geen social media. Waarom zou je iets via een beeldscherm bekijken als je het in ‘real life’ mee kan maken? Dan heb die smartphone toch helemaal niet meer nodig? Zou het niet geweldig zijn als architectuur een alternatief is voor social media? Veel meer ‘echt’, veel meer beleving, veel poëtischer en veel meer communicatie.
Metropolismag, Here but not here, www.metropolismag.com, (19-03-13)
46
“Architectuur die simpelweg niet communiceert, vindt ik geen architectuur. Er moet wel degelijk een message inzitten”Ben van Berkel, UNStudio
47
HOOFDSTUK 3: HET VERBINDEN, OF NIET Dit hoofdstuk kun je meer zien als een voorbereiding op de conclusie. Hierin zal duidelijk worden of architectuur en social media verbonden zijn. Na alles wat er nu geschreven is durf ik de conclusie te trekken dat architectuur en social media met elkaar verbonden zijn. Niet zoals wij 24/7 verbonden zijn met het net, maar op een andere manier. Er zijn een aantal opmerkelijke overeenkomsten tussen beide. Zo veranderen beide onze ervaringen, trekt het beide bezoekers, beide ontwikkelen zich snel, bevindt zich beide in omgevingen waar meestal interactie plaatsvindt. Maar de meest belangrijke en mooiste ondervinding in dit onderzoek is het feit dat beide communiceren. Via social media communiceren we en architectuur communiceert. Architectuur is interactie. Interactie komt onder andere tot stand door middel van taal. We zouden architectuur ook kunnen opvatten als een ruimtelijke taal. Een taal die in zichzelf communiceert maar ook communicatie, interactie mogelijk maakt en aangaat met de context. Architectuur communiceert een gedachtegoed, een visie. Naar zijn context toe moet deze boodschap begrepen worden, want interactie komt van twee kanten. Een gebouw communiceert. Op zo’n gebaar wil je reageren, net zoals bij muziek. Zouden we in de toekomst het bevorderen van communicatie door middel van architectuur kunnen doen? Architectuur als alternatief voor social media. Hoe realistisch is dat? Als we de regels hierboven lezen zou het moeten kunnen. Wat is het verschil tussen digitale communicatie, of zoals in benjamin’s visie: dat de gevel of het gebouw terug communiceert. Benjamin’s visie is naar mijn mening meer hi-tech gericht. Misschien moet er meer poëzie in gebracht worden. Dat het een extra diepzinnige laag krijgt. Niet zo ‘plat’ als het digitale communiceren. Dat het juist meer diepgang heeft. Dat we berichten achter laten als herinnering op een gebouw of in een ruimte. Misschien wil je na het lezen van deze herinnering wel opzoek naar diegene die het geschreven heeft. Dit is behoorlijk idealistisch, maar het maakt het misschien wel avontuurlijker?
48
CONCLUSIE Dat social media sluipenderwijs de wereld ingrijpend heeft veranderd is wel duidelijk geworden in het eerste hoofdstuk van dit onderzoeksrapportage. Zowel positief, zoals het feit dat het makkelijker dan ooit is om een netwerk op te bouwen. Maar ook negatief, dat privé publiek wordt en we ons daardoor kwetsbaar opstellen. In hoofdstuk twee heb ik geconstateerd dat de visie van Herman Hertzberger, namelijk: het ontmoeten van mensen stimulerend moet zijn door middel van de architectuur, overeenkomt met het einddoel dat ik heb voor mijn ontwerp. Het echte werk van architectuur die zich aanpast en weerspiegelt in deze nieuwe gemedieerde wereld nog moet komen. In een discussie over social media en architectuur is nog steeds logischer om te overwegen hoe architecten gebruik kunnen maken van social media om hun werk in de markt te brengen, dan het te kunnen koppelen aan hoe social media onze ervaring verandert. Uit mijn onderzoek blijkt dat de connectie tussen architectuur en social media nog teveel via interactie tussen de smartphone en de gebruiker gaat. Hierdoor ervaren we het alsnog via een beeldscherm en niet in de ruimte. Aan de hand van de voorbeelden die ik onderzocht heb kunnen we concluderen dat architectuur zeer ondergeschikt is aan de bestaande vormen in combinatie met social media. In hoofdstuk drie heb ik de verbinding tussen architectuur en social media kunnen vinden. Ze hebben een hele belangrijke overeenkomst: beide communiceren. Maar nog niet op dezelfde manier, terwijl beide een taal spreken. Tijdens mijn onderzoek is steeds meer gebleken dat de connectie tussen architectuur en social media nieuw is op de manier die ik aandraag: architectuur als vervanging voor social media. De tekst is in zijn geheel een mooi overzicht geworden over de voor en nadelen van social media, architectuur en kunst in samenwerking met social media en de verbinding tussen social media en architectuur.
49
LITERATUUROPGAVE Boeken Blom, E., De Realtime Revolutie. Hoe Twitter (bijna) alles verandert, 2012 Hertzberger, H., Ruimte en leren, uitgeverij 010, 2008 Keen, A., De digitale afgrond. Hoe de huidige sociale online revolutie ons eenzamer en hulpelozer maakt, New York 2012 Turkle, S., Alone toghether. Why we expect more from technology and less from each other, New York 2011 Kranten Baars, R., ‘De school kijkt mee op Facebook’, in: Het Algemeen Dagblad, zaterdag 17 november 2012 Voort, van der A., ‘Er is leven na Facebook’, in: Dagblad De Spits, maandag 14 februari 2013 Vries, de T., ‘Ziek van traag internet’, in: Dagblad De Spits, woensdag 13 januari 2013 Museum bezoek Bezoek aan het Museum voor communicatie Den Haag: 11-04-13 Internet Auteur onbekend, kennisplatform voor social media, www.social-media.nl, (14-11-12) Dorien&Anna, Mishandeling Eindhoven was niet zomaar, www.nos.nl, (23-01-13) Auteur onbekend, Sacha de Boer kickt niet af, NOS, http://nos.nl/l/502788, (03-05-13)
5O
Nieuwsuur, De achtergrond van de Facebookmoord, http://www.uitzendinggemist.nl/programmas/975-nieuwsuur uitzending van 26-10-12 Redactie AD.nl, Onbenullige tienerruzie op Facebook leidde tot moord, http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/, (10-03-13) Mens Centraal, Behoefte piramide van Maslow, www.menscentraal.nl, (18-03-13) Google, ‘social media en architectuur’,www.google.nl, (18-03-13) Architectuur.org, Centraal Beheer, http://www.architectuur. org/bouwwerk/252/Centraal_Beheer.html, (18-03-13) Archined, Wat te doen met een gebouw als centraal beheer, http://www.archined.nl/opinie/wat-te-doen-met-een-gebouwals-centraal-beheer/, (18-03-13) Metropolismag, Here but not here, www.metropolismag. com,(19-03-13) Interactive architecture, The living light, www.interactivearchitecture.org,(19-03-13) The living light, Seoul, www.theliving.com, (19-03-13) Eyespired, Documentair fotograaf New York, http://eyespired.nl/documentair-fotograaf-ny, (20-02-13) Eyespired, New trees Robert Voit, http://eyespired.nl/newtrees-robert-voit/, (20-02-13) Kerssen, N., Twitterhouse, www.virtueelplatform.nl, (02-05-13) Virtueelplatform, Social cities of tomorrow, www.virtueelplatform.nl/social-cities-oftomorrow/, (02-05-13)
51
AFBEELDINGENLIJST Hoofdstuk 2 1. Centraal Beheer, Apeldoorn, intern Strabrecht, http:// intern.strabrecht.nl/sectie/ckv/10/Architectuur/Struct/ CKV-f0013.htm, (02-05-13) p. 27 2. Centraal Beheer, Apeldoorn, TCN, http://www.tcnpp.com/ tcncorp/en/news-archive/2011/2011-09-29.html, (02-05-13) p. 27 3. The Living Light, Seoul, The living light, www.theliving.com, (20-02-13) p. 34 4. Live Needs Internet , Den Haag, Eyespired, www.eyespired.nl/live-needs-internet/, (11-04-13) p. 36 5. Documentair fotograaf, New York, Eyespired, www.eyespired.nl/doc-fotograaf-ny/, (20-02-13) p. 38-39
52
