Archieven en fans op Flickr Verslag seminar ‘Nationaal Archief joins Flickr the Commons’
Datum: Auteur:
November 2008 Kennisland
Colofon In het consortium Beelden voor de Toekomst werken Beeld en Geluid, Filmmuseum, Nationaal Archief, Vereniging Openbare Bibliotheken, Centrale Discotheek Rotterdam en Kennisland samen aan het conserveren, digitaliseren en ontsluiten van een belangrijk deel van het Nederlands audiovisueel ste geheugen van de 20 eeuw. Meer informatie
[email protected] 020-5756721 Per adres Beeld en Geluid Postvak BG51 Postbus 1060 1200 BB Hilversum www.beeldenvoordetoekomst.nl
Dit document is uitgebracht onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieelGelijkDelen 2.5 Netherlands License. Dit betekent dat alles uit deze uitgave gekopieerd en verspreid mag worden onder bronvermelding, mits er geen commercieel gebruik van wordt gemaakt en het resultaat onder dezelfde voorwaarden wordt gedeeld.
2
Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE ....................................................................................................................... 3 1. NATIONAAL ARCHIEF PILOT OP THE COMMONS ON FLICKR – JUDITH MOORTGAT ... 5 2. THE COMMONS ON FLICKR: A PRIMER – GEORGES OATES ............................................ 6 3. NATIONAL MARITIME MUSEUM ON FLICKR COMMONS – FIONA ROMEO ...................... 7 4. PANELDISCUSSIE .................................................................................................................... 8
3
Archieven en fans op Flickr Seminar ‘Nationaal Archief joins Flickr the Commons’
Op 21 oktober plaatste het Nationaal Archief en haar partner Spaarnestad Photo een deel van hun collecties op The Commons on Flickr. En niet zonder succes. George Oates van Flickr maakte tijdens het seminar ‘National Archief joins Flickr the Commons’ bekend dat het aantal bezoeken aan de Nationaal Archief-pagina’s sinds 21 oktober is gestegen tot 430.000. Dat het nieuws van dit succesvolle initiatief zich snel verspreidde in de archiefwereld bleek door de grote belangstelling voor het seminar op 4 november vanuit zowel de Nederlandse als de Belgische museum- en archiefwereld.
Foto’s: impressies seminar, door Kennisland op Flickr.com.
4
1. Nationaal Archief pilot op The Commons on Flickr – Judith Moortgat Na het welkomstwoord van Martin Berendse (directeur Nationaal Archief) trapte Judith Moortgat (Nationaal Archief) het seminar in een overvolle Hobokenzaal van het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam af. Binnen Beelden voor de Toekomst worden de komende jaren 1,2 miljoen foto’s gedigitaliseerd en van metadata voorzien. Nationaal Archief doet onderzoek naar hoe je eindgebruikers kunt inzetten om grote hoeveelheden foto’s te voorzien van metadata (social tags). De pilot met The Commons on Flickr (http://www.flickr.com/photos/nationaalarchief) heeft ten doel om de foto’s breed en internationaal beschikbaar te stellen, publieksparticipatie te bevorderen, fotocollecties te verrijken met informatie van gebruikers en kennis te delen rondom ‘social tagging’ voor archieven. In de pilot wordt gekeken of de metadata van de gebruikers gebruikt kunnen worden voor de eigen Beeldbank (http://beeldbank.nationaalarchief.nl/). Wat gebeurt er met de foto’s als je ze eenmaal op Flickr zet? Moortgat geeft een greep uit de 400 comments die sinds de lancering zijn geplaatst bij de foto’s. Iemand herkent de foto’s van Kamp Amersfoort in de Tweede Wereldoorlog, omdat haar vader destijds in de buurt van het kamp woonde. Super gebruiker ‘Leenke’ die veel Nederlandse bijschriften vertaalde in het Engels, waaronder bijvoorbeeld het begrip ‘korfbal’. Iemand die een ‘valse Vermeer’ ontdekt op een foto van de in de Tweede Wereldoorlog opgeborgen kunstschatten van het Rijksmuseum. Een expert op het gebied van helmen die de nationaliteit van een soldaat vaststelt en het serienummmer van zijn helm. Allemaal waardevolle informatie voor het Nationaal Archief. De pilot zal zes maanden duren. Daarna zal gekeken worden op wat voor een manier het Nationaal Archief verder wil gaan met The Commons on Flickr en alle informatie die daar is ontstaan rond de collecties. Maandelijks zullen Spaarnestad Photo en Nationaal Archief echter nieuwe foto’s toe gaan voegen. Een eindverslag van de pilot zal t.z.t. op de Research Blog van Beelden voor de Toekomst (http://research.imagesforthefuture.org) gepubliceerd worden.
Foto: Judith Moortgat, door Kennisland op Flickr.com.
Bekijk de presentatie van Judith Moortgat op: http://www.slideshare.net/kennisland/nationaal-archief-on-flickr-the-commons-presentation Bekijk de video van de presentatie van Judith Moortgat op: http://video.google.nl/videoplay?docid=5176220114017795214
5
2. The Commons on Flickr: a primer – Georges Oates George Oates (Flickr) vervolgde het seminar. Op Flickr worden dagelijks 3 miljoen foto’s geupload, staan op dit moment in totaal 3 biljoen foto’s online en bestaan er 25 miljoen unieke tags. Met 47 miljoen unieke bezoekers per dag en 30 miljoen geregistreerde gebruikers is Flickr sinds februari 2004 uitgegroeid tot een enorm sociaal netwerk van fotoliefhebbers. Voor archieven dus een interessante plek om een nieuw publiek aan te spreken. The Commons on Flickr ontstond uit een samenwerking tussen The Library of Congress (LoC) en Flickr. LoC was op zoek naar een web 2.0 partner voor haar gedigitaliseerde collectie. De Flickr community gepassioneerde fotoliefhebbers, de beschikbaarheid in 8 talen en de beproefde infrastructuur van de site deed LoC besluiten om met Flickr in zee te gaan. Er was alleen een probleem. De LoC is een ‘collecting institution’ en kan daarom de rechten op veel van haar materiaal niet claimen. De LoC kon haar materiaal onder geen enkele op Flickr beschikbare licenties (all rights reserved en verschillende Creative Commons licenties) legitiem publiceren. Daarom werd door Oates en O’Keefe van de LoC een nieuwe “richtlijn” opgesteld om dit wel te kunnen doen. Dit “ding” noemden ze ‘No known copyright restrictions’. Op 16 januari 2008 lanceerde Flickr en LoC het project en opende het voor andere instituten om aan mee te participeren. Op dit moment al doen 13 instituten mee. Wat biedt The Commons on Flickr aan archieven? Oates geeft drie redenen. Het vergroten van toegankelijkheid van publieke fotoarchieven. In de meeste beeldbanken kun je alleen met een zoekbalk de collecties ontdekken. Op Flickr zijn foto’s op verschillende manieren (via tags, search, browse, in display van een mix van je eigen foto’s en die van vrienden) doorzoekbaar. Ten tweede het verzamelen van informatie over publieke collecties en ten derde feedback van de institutie en het web. Dit levert onverwachtse invalshoeken op de collectie. Bijvoorbeeld foto’s die ineens heel populair blijken. Zoals de foto die in de Flickr community bekend werd als “Rosie the riveter”, een foto van een expeditie in Antarctica die 56 keer als favoriet geoormerkt werd en een portretfoto van een beroemde rechtszaak die, doordat deze op de website Digg stond, ineens 100.000 keer bezocht werd in een dag. Mashups met Google maps waarin foto’s ineens aan plaatsen gekoppeld konden worden. En ander mooi voorbeeld van een fan die foto’s van The Commons on Flickr hergebruikte tot een nieuw (kunst)werk. “A lot of noise” op The Commons on Flickr sinds de start. In 2,5 dag kreeg de LoC 20.000 tags bij haar foto’s. Oates haalt Clay Shirky (Here comes everybody) aan: “Metadata is gedemocratiseerd”. Metadata is niet meer van professionals, maar van iedereen. Eigenlijk kun je volgens Oates de metadata op Flickr - of de dialoog die hier ontstaat - ook zien als een ‘historisch artefact’. De tags van dit algemene publiek vormen een nieuw vocabulaire die heel bruikbaar is voor instituten. Dit vocabulaire varieert van emotionele (“WOW!”) tot en met beschrijvende woorden (“geel”, “appel”) en feitenanalyse. Het mooie is dat je op Flickr niet perse als autoriteit hoeft op te stellen, “It’s OK”. Want, zoals Helena Zinkham (Chief LoC prints en photographs catalogue) heeft gezegd: historische accuraatheid is in de Flickr context niet vereist, mensen zeggen allerlei dingen over foto’s en je kan zelf beslissen wat je in je catalogus terug laat komen, maar niet wat “goed” of juist is. Een foto kan verschillende mensen bedienen. Bekijk de presentatie van Georges Oates op: http://www.slideshare.net/kennisland/the-commonson-filckr-a-primer-presentation
Foto: Georges Oates, door Kennisland op Flickr.com.
6
3. National Maritime Museum on Flickr Commons – Fiona Romeo Het National Maritime Museum (NMM) uit Greenwich (London), het grootste en belangrijkste archief op het gebied van maritieme geschiedenis, is een ander Flickr Commons-succesverhaal. Fiona Romeo, Hoofd Digitale Media, motiveert de keuze van het NMM om zich aan te sluiten bij het initiatief. Het is een manier om een nieuw publiek aan te boren. Ook het toevoegen van informatie aan de collectie was motivatie. Er zijn veel mensen die regelmatig bijdragen. Ze voegen beschrijvende tags toe in allerlei talen en corrigeren de informatie bij de foto’s. Romeo laat zien dat veel gebruikers houden van gedetailleerde informatie. Hoe meer je als archief geeft, hoe meer er over gediscussieerd kan worden en informatie je terug krijgt. Het creëren van nieuwe verbindingen tussen collecties en die van andere archieven en musea op The Commons on Flickr was ook reden om me te doen. Een voorbeeld van een ontstaan dwarsverband is een foto van het schip de ‘Olympic’ uit het archief van de LoC waarvan het NMM een foto van het interieur van de kapper op het schip had. Het NMM maakt ook verbindingen met hedendaagse fotografie. Het museum lanceerde een groep “Beside the seaside” op Flickr die foto’s van uitzichten op zee verzamelden. Historische foto’s worden zo verbonden aan hedendaagse impressies. En gast curatoren uit de community werken samen met de professionals van het NMM. Net als bij het Nationaal Archief wilde het NMM ook een nieuwe taxonomie of vocabulaire ontwikkelen via social tags, zodat de collectie beter doorzoekbaar kan worden. Interessante “morele” discussie ontstond rond een foto van een “eskimo”. De term “eskimo” was volgens een gebruiker aanstootgevend. De term “inuit” zou beter en respectvoller zijn om de mensen uit Noord Canada aan te duiden. Het NMM werd verzocht om zijn autoriteit te gebruiken en de tag te verwijderen. Uiteindelijk heeft het NMM besloten om dat niet te doen, omdat mensen nu eenmaal op die term zoeken en de Flickr community dit woord niet beschouwde als aanstootgevend. De foto’s die onder de tag eskimo gepubliceerd zijn op Flickr laten de rijkheid van de interpretatie van het begrip zien. Romeo ziet de discussie als een leermoment. Het NMM heeft de controverse toegevoegd aan de beschrijving van de foto. Romeo besluit haar betoog met de stelling dat The Commons on Flickr een krachtig argument maakt voor de blijvende waarde van digitalisering. Gebruikers gedragen zich als fans die willen laten zien wie ze zijn, willen verzamelen, die plezier beleven aan het uitwisselen van kennis en hun creativiteit en emoties willen laten zien (“drooling”). Romeo: “Deze reacties laten het belang van digitaliseren zien. Onze tentoonstellingscatalogi hebben nooit dit soort reacties opgeleverd. Dit is het beste bewijs van de blijvende waarde van digitalisering en de positieve effecten ervan op het publiek”. Bekijk de presentatie van Fiona Romeo op: http://www.slideshare.net/kennisland/national-maritime-museumon-flickr-commons-presentation Bekijk de video van de presentatie van Fiona Romeo op: http://video.google.nl/videoplay?docid=-2245387161960017497
Foto: Fiona Romeo, door Kennisland op Flickr.com.
7
4. Paneldiscussie Onder leiding van Dick Rijken van de Haagse Hogeschool vond een paneldiscussie plaats. Het panel bestond naast Judith Moortgat, Georges Oates en Fiona Romeo uit Annemarie Beunen (auteursrechtdeskundige Koninklijke Bibliotheek), Peter van den Doel (directeur Spaarnestad Photo) en Mettina Veenstra (onderzoeker Telematica Instituut).
Foto’s: Paneldiscussie, door Kennisland op Flickr.com.
•
Social tagging en archieven: Uit recent onderzoek van Veenstra naar de waarde van social tagging voor video’s in het onderwijs, blijkt dat scholieren makkelijker een collectie kunnen doorzoeken als ze gebruik maken van social tags. Moortgat en Van den Doel zeggen dat de pilot op Flickr moet gaan uitwijzen wat de kwaliteit van de tags is en of deze ook gebruikt kunnen worden voor de eigen beeldbanken. Volgens Veenstra zou het interessant zijn als de tags ook gekoppeld zouden kunnen worden aan de gebruikers, zodat je op basis hiervan weer gepersonaliseerde aanbevelingen kan doen voor de gebruiker. In de zaal werd de vraag gesteld of er sprake is van een ‘Long Tail’ van tags. Oates bevestigt dat kleine communities inderdaad hun eigen gespecialiseerde tags creëren.
•
Het perspectief van het archief: Vanuit het publiek waren kritische geluiden te horen over de lage resolutie van de foto’s die Spaarnestad Photo op The Commons on Flickr geplaatst heeft. Het zou de gebruikers niet serieus nemen. Zij zijn gewend aan hoge kwaliteit. Van den Doel legt uit dat Spaarnestad Photo een particulier archief is dat afhankelijk is van eigen inkomsten. Deze halen ze met (het gebruik van) de foto’s binnen. Spaarnestad Photo heeft de foto’s op lage resolutie op The Commons on Flickr gezet om hun eigen businessmodel te beschermen. In Nederland geldt een onderwijsuitzondering. Als The Commons on Flickr een educatieve doelstelling zou hebben, dan zou Spaarnestad de foto’s ook in hogere resolutie aangeboden kunnen hebben, aldus Van den Doel. Romeo nuanceert de discussie met de opmerking dat het NMM haar foto’s ook op een lagere resolutie op The Commons on Flickr geplaatst heeft en dat wel meer archieven dat gedaan hebben.
•
Rechtenkwesties: Het onderwerp auteursrechten en met name de term ‘No Known Copyright Restrictions’ blijkt omgeven door onduidelijkheden. Nu is het op The Commons voor een gebruiker onduidelijk wat je wel en niet met de foto’s mag doen, omdat dit per instelling verschilt. Elke instelling heeft een eigen pagina met daarin een eigen interpretatie van ‘No known copyright restrictions’. Oates kon geen uitsluitsel geven over de vraag of Creative Commons licenties ook gebruikt zouden kunnen worden op The Commons. Oates zegt veel waarde aan het uitgangspunt van het project te hechten om alles zo open mogelijk te ontsluiten, wat in het belang is van publieke instellingen zoals archieven. Als mogelijke optie noemde ze wel de ‘CC Zero’ licentie voor het publieke domein, welke nog in ontwikkeling is. Beunen adviseert archieven om het materiaal waarvan de auteursrechten zeker bij henzelf liggen, onder een Creative Commons-licentie aan te bieden omdat het dan voor de gebruiker duidelijk is wat je met de content mag doen. Een ander auteursrechtelijk probleem in de archiefwereld zijn de zogenoemde ‘verweesde werken’. Het is voor archieven vaak een moeilijke en zeer tijdrovende klus de rechthebbenden hiervan te achterhalen. Aanpassen van het auteursrecht zou een mogelijke oplossing zijn, aldus Beunen.
8
Martin Berendse rondde het seminar af met de vraag waarom het Nationaal Archief dit eigenlijk niet eerder gedaan had. De verklaring ligt volgens hem in het gedrag van archiefinstellingen het “beter te weten”. Nu zijn er mensen in het publiek die het beter weten en daar moet van geleerd worden. Berendse benadrukt dat de copyright problematiek om een nieuwe infrastructuur vraagt. Het Nationaal Archief is een overheidsinstelling en kan de wet simpelweg niet breken. Op dit moment is het echter veel werk om de wet niet te breken. Het weerhoudt zelfs om foto’s online te zetten. Na de concluderende woorden van Berendse, gaf Ina Dijkman (Nationaal Archief) een rondleiding door de tentoonstelling ‘Meisjes van de Fabriek’ in de Kunsthal, waar een deel van de collectie van het Nationaal Archief beschikbaar op The Commons on Flickr, nog tot 30 november 2008 te zien.
Foto’s: Martin Berendse en deelnemers seminar, door Kennisland op Flickr.com.
Bekijk de foto’s van het seminar op: http://www.flickr.com/photos/kl/sets/72157608701768228/detail/ Bekijk de presentaties op: http://www.slideshare.com/kennisland/ Bekijk de video’s van de presentaties op: http://video.google.nl/videoplay?docid=-2245387161960017497 http://video.google.nl/videoplay?docid=5176220114017795214
9
