Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek,

Vrije Universiteit Brussel Faculteit Letteren en Wijsbegeerte GGS Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer VUB – KU Leuven – Universiteit Gent

Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940

Promotor: Prof. Dr. G. Janssens

Verhandeling aangeboden door Jeroen Meert tot het behalen van de Graad van Gediplomeerde in de Gespecialiseerde Studie Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer

Brussel 2005

WOORD VOORAF Als student GGS Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer (VUB-KUL-UG) wordt men geacht aan het eind van de opleiding een eindverhandeling te kunnen voorleggen. Deze verhandeling wordt geproduceerd tijdens de verplichte stageperiode. Naar jaarlijkse gewoonte kiezen de meeste van de studenten voor het maken van een inventaris van een tot dan toe ongeïnventariseerd archiefbestand. In samenspraak met prof. dr. Frank Scheelings en stagebegeleider Lieve Arnouts (archivaris-diensthoofd van het Stadsarchief Aalst) kozen wij ervoor om net zoals een aantal andere studenten – die een theoretischer eindverhandeling voor ogen hadden – te breken met deze “traditie” en als eindresultaat te gaan voor een archiefgids. Aangezien ik in het Aalsterse stadsarchief niet enkel als stagestudent vertoefde, maar ook als werknemer – meer bepaald voor het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw) – werd gezocht naar een onderwerp dat past binnen mijn functiebeschrijving. Zo werd – na bijkomende gesprekken met promotor prof. dr. Gustaaf Janssens – gekomen tot een eindverhandeling met als titel “Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 18501940”. Het recent uitgegroeide D.A.D.D. vzw richt zich onder andere op bedrijfsarchieven en economische geschiedenis en in het kader daarvan zou een archiefgids een handig hulpmiddel bij het uitwerken van een actieve acquisitiepolitiek kunnen zijn. Deze herwerkte versie van de vorig academiejaar ingediende eindverhandeling poogt een overzicht te geven van de bronnen die de verschillende archiefvormers betreffende de economische geschiedenis van de Denderstreek voor de periode 1850-1940 hebben nagelaten. De opmerkingen en commentaren op de vorig jaar ingediende verhandeling werden – in samenspraak met promotor prof. dr. Janssens – verwerkt, waardoor de huidige archiefgids een andere invalshoek kreeg. Tot slot van dit woord vooraf kom ik tot het gebruikelijke dankwoord. Als eerste wil ik mijn promotor prof. dr. Gustaaf Janssens bedanken voor zijn heldere zienswijze en zijn vele praktische tips. Het personeel annex collega’s van het Stadsarchief Aalst mogen hier zeker niet vergeten worden: Lieve Arnouts, archivarisdiensthoofd, Michel Igual-Pacheco, archivaris, Murielle Vleck, administratief medewerkster en Nadia De Koning, administratief medewerkster. Het schrijven van een archiefgids impliceerde in dit geval verscheidene bezoeken aan de diverse archieven en gemeenten binnen en buiten het arrondissement Aalst: bijgevolg hou ik me er aan het personeel van volgende gemeenten en archiefinstellingen te danken: Rijksarchief Beveren, Denderleeuw, Erpe-Mere, Rijksarchief Gent, Geraardsbergen, Haaltert, Herzele, Lede, Ninove, Rijksarchief Ronse, Sint-Lievens-Houtem (collega historicus Jan Mertens), Zottegem en Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen.

1

INHOUDSOPGAVE Woord vooraf Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 1.2

Algemeen Afbakening 1.2.1 Geografische afbakening 1.2.2 Chronologische afbakening 1.2.3 Thematische afbakening
Niet-weerhouden bronnen
Weerhouden bronnen 1 Provincie 2 Arrondissementscommissariaten 3 Gemeenten 4 Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen 5 Rechtbanken 6 Ondernemingen en bedrijven 7 Werkgeversorganisaties 8 Personen en families

2. Bibliografie

2.1 Algemeen 2.2 Geraadpleegde toegangen 2.2.1 Onuitgegeven toegangen 2.2.2 Uitgegeven toegangen 2.3 Historische werken

3. Samenstelling van de gids 4. Raadpleging van de gids 5. Enquête betreffende bedrijfsarchieven 5.1 Het bewaren van bedrijfsarchieven 5.1.1 Duitsland 5.1.2 Frankrijk 5.1.3 Nederland 5.1.4 België 5.2 Enquête betreffende bedrijfsarchieven in het arrondissement Aalst

6. Acquisitie van bedrijfsarchieven 7. Adresgegevens archiefbewaarplaatsen 8. Historisch overzicht: Economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940 8.1 Oost-Vlaanderen 8.2 Denderstreek 8.2.1 Aalst 8.2.2 Denderleeuw 8.2.3 Erpe-Mere 8.2.4 Geraardsbergen 8.2.5 Haaltert

1 2 9 9 10 10 12 12 13 15 16 17 17 19 19 19 20 20 21 21 26 26 29 32 37 39 42 42 42 42 43 43 45 51 56 67 67 69 71 77 78 79 82 2

8.2.6 Herzele 8.2.7 Lede 8.2.8 Ninove 8.2.9 Sint-Lievens-Houtem 8.2.10 Zottegem

82 83 83 84 85

9. Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940

86 9.1 Provincie 86 − Archief van het bestand 1850-1870 88 − Archief van de afdeling 0 89 − Archief van de Tweede afdeling 89 − Archief van de Vierde afdeling A 89 − Archief van de Achtste afdeling A 92 − Archief van de provinciale Kamer van Ambachten en Neringen 93 9.2 Arrondissementscommissariaten 93 Archief van het Arrondissementscommissariaat te Aalst 93 Archief van het Arrondissementscommissariaat te Oudenaarde94 9.3 Gemeenten en lokale openbare instellingen 94 9.3.1 Gemeenten 94 a. Aalst 99 − Modern archief van de stad Aalst 99 − Modern archief van de gemeente Baardegem 99 − Modern archief van de gemeente Erembodegem 100 − Modern archief van de gemeente Gijzegem 101 − Modern archief van de gemeente Herdersem 101 − Modern archief van de gemeente Hofstade 102 − Modern archief van de gemeente Meldert 102 − Modern archief van de gemeente Moorsel 102 b. Denderleeuw 103 − Modern archief van de gemeente Denderleeuw 103 − Modern archief van de gemeente Iddergem 103 − Modern archief van de gemeente Welle 103 c. Erpe-Mere 104 − Modern archief van de gemeente Erpe 104 − Modern archief van de gemeente Mere 104 − Modern archief van de gemeente Aaigem 105 − Modern archief van de gemeente Bambrugge 105 − Modern archief van de gemeente Burst 105 − Modern archief van de gemeente Erondegem 106 − Modern archief van de gemeente Vlekkem 106 d. Geraardsbergen 106 − Modern archief van de stad Geraardsbergen 106 − Modern archief van de gemeente Goeferdinge 107 − Modern archief van de gemeente Grimminge 108 − Modern archief van de gemeente Idegem 108 − Modern archief van de gemeente Nederboelare 108 − Modern archief van de gemeente Nieuwenhove 108 − Modern archief van de gemeente Onkerzele 109 3

e.

f.

g.

h.

i.

j.

− Modern archief van de gemeente Ophasselt − Modern archief van de gemeente Overboelare − Modern archief van de gemeente Viane − Modern archief van de gemeente Waarbeke − Modern archief van de gemeente Zandbergen − Modern archief van de gemeente Zarlardinge Haaltert − Modern archief van de gemeente Haaltert − Modern archief van de gemeente Denderhoutem − Modern archief van de gemeente Heldergem − Modern archief van de gemeente Kerksken Herzele − Modern archief van de gemeente Herzele − Modern archief van de gemeente Borsbeke − Modern archief van de gemeente Hillegem − Modern archief van de gemeente Ressegem − Modern archief van de gemeente Sint-Antelinks − Modern archief van de gemeente Sint-Lievens-Esse − Modern archief van de gemeente Steenhuize-Wijnhuize − Modern archief van de gemeente Woubrechtegem Lede − Modern archief van de gemeente Lede − Modern archief van de gemeente Impe − Modern archief van de gemeente Oordegem − Modern archief van de gemeente Smetlede Ninove − Modern archief van de stad Ninove − Modern archief van de gemeente Appelterre-Eichem − Modern archief van de gemeente Aspelare − Modern archief van de gemeente Denderwindeke − Modern archief van de gemeente Lieferinge − Modern archief van de gemeente Meerbeke − Modern archief van de gemeente Nederhasselt − Modern archief van de gemeente Neigem − Modern archief van de gemeente Okegem − Modern archief van de gemeente Outer − Modern archief van de gemeente Pollare − Modern archief van de gemeente Voorde Sint-Lievens-Houtem − Modern archief van de gemeente Sint-Lievens-Houtem − Modern archief van de gemeente Bavegem − Modern archief van de gemeente Letterhoutem − Modern archief van de gemeente Vlierzele − Modern archief van de gemeente Zonnegem Zottegem − Modern archief van de stad Zottegem − Modern archief van de gemeente Elene − Modern archief van de gemeente Grotenberge

109 109 110 110 110 111 111 111 111 112 112 112 112 113 114 114 115 115 115 116 116 116 117 117 118 118 118 119 119 120 120 121 121 122 122 123 123 124 124 124 125 125 126 126 127 127 127 127 4

− Modern archief van de gemeente Leeuwergem − Modern archief van de gemeente Velzeke-Ruddershove 9.3.2 O.C.M.W. (en rechtsvoorgangers) 9.3.3 Kerkfabrieken 9.4 Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen 9.4.1 Notariaat a. Aalst − Archief van notaris Breckpot Willem, Aalst − Archief van notaris Evit Corneel, Aalst − Archief van notaris Evit J.P.F., Aalst − Archief van notaris De Pauw Corneel Maria Fideel Ivo, Aalst − Archief van notaris Michiels Frans B., Aalst − Archief van notaris Maes Jan E., Aalst − Archief van notaris De Smet Jan F., Erembodegem b. Erpe-Mere − Archief van notaris Maes Jan E., Erpe c. Geraardsbergen − Archief van notaris Coppens Camille, Geraardsbergen − Archief van notaris Coppens Eugeen, Geraardsbergen − Archief van notaris De Clercq Désiré P.S., Geraardsbergen − Archief van notaris Declercq Jozef L., Geraardsbergen − Archief van notaris Declercq Pieter F., Geraardsbergen − Archief van notaris De Ruyver Jules, Geraardsbergen − Archief van notaris De Ruyver Omer, Geraardsbergen − Archief van notaris De Turck Hubert, Geraardsbergen − Archief van notaris Minnaert Karel Lodewijk, Geraardsbergen − Archief van notaris Rens Louis G., Geraardsbergen − Archief van notaris De Zutter Vital, Idegem − Archief van notaris Stevens Remy, Idegem − Archief van notaris Van der Linden Emiel G., Idegem − Archief van notaris Van der Linden Pieter H., Idegem − Archief van notaris Vanderlinden Pieter J., Idegem − Archief van notaris Declercq Pieter F., Viane d. Haaltert − Archief van notaris Arents Jan M., Haaltert − Archief van notaris Arents Petrus J.A., Haaltert − Archief van notaris Breckpot Willem, Haaltert − Archief van notaris Vanimpe Victor, Haaltert − Archief van notaris De Winter Karel, Denderhoutem e. Herzele − Archief van notaris Arents Petrus J.A., Herzele − Archief van notaris De Paepe Jules E., Herzele − Archief van notaris Michiel Fransiscus B., Herzele − Archief van notaris De Ruyter Karel A., Herzele − Archief van notaris Verbrugghen J.F.M., Herzele − Archief van notaris De Savoye Octaaf C.A., Sint-Lievens-Esse − Archief van notaris De Savoye Oscar K.M., Sint-Lievens-Esse − Archief van notaris De Savoye Petrus A., Sint-Lievens-Esse

128 128 128 129 130 130 130 130 131 131 131 132 132 132 133 133 133 133 133 134 134 134 134 135 135 135 135 136 136 136 137 137 137 137 137 138 138 138 138 139 139 139 139 139 140 140 140 140 5

− Archief van notaris De Deyn Arthur, Steenhuize − Archief van notaris De Deyn Lodewijk, Steenhuize f. Lede − Archief van notaris Limpens Domien, Oordegem − Archief van notaris Michiels Frans B., Oordegem g. Ninove − Archief van notaris Bert Alexander, Ninove − Archief van notaris Bert Eudoor, Ninove − Archief van notaris De Deyn Gustaaf M., Ninove − Archief van notaris Dufour Hubert Marie Clement, Ninove − Archief van notaris Leenaert Pieter J.A., Ninove − Archief van notaris Roman Joost, Ninove − Archief van notaris Roman Prosper Auguste Desiré, Ninove − Archief van notaris Van der Schueren Oscar, Ninove − Archief van notaris Van der Schueren Pieter J., Ninove − Archief van notaris Vanham Jan F., Ninove − Archief van notaris Leenaert Pieter J.A., Meerbeke − Archief van notaris Van der Schueren Pieter J., Meerbeke h. Sint-Lievens-Houtem − Archief van notaris Verbrugghen August L., Sint-Lievens-Houtem − Archief van notaris Verbrugghen Karel L., Sint-Lievens-Houtem − Archief van notaris Verbrugghen Joseph, Sint-Lievens-Houtem i. Zottegem − Archief van notaris De Riemaecker Charles E.E., Zottegem − Archief van notaris De Wilde Jean A., Zottegem − Archief van notaris D’Hont Alphonse, Zottegem − Archief van notaris Galle Charles L., Zottegem − Archief van notaris Galle Vital, Zottegem − Archief van notaris Matthys Victorin J.J., Zottegem − Archief van notaris Roels Leoncé, Zottegem − Archief van notaris Roland Georges E., Zottgem − Archief van notaris Ruysschaert Jan F., Zottegem − Archief van notaris Vandemergel Charles L., Zottegem − Archief van notaris Vandemergel Jules, Zottegem − Archief van notaris Vanderstichelen Henri, Zottegem − Archief van notaris Van Lierde Cyrille, Zottegem − Archief van notaris De Beer Karel E.M.H., Sint-Maria-Oudenhove − Archief van notaris Galle Gallus, Sint-Maria-Oudenhove − Archief van notaris Torrekens Petrus, Sint-Maria-Oudenhove − Archief van notaris Vanderpiete Charles T., Sint-Maria-Oudenhove 9.4.2 Administratie en registratie van domeinen − Archief van het Kantoor van Registratie en Domeinen te Aalst

141 141 141 141 142 142 142 142 143 143 143 144 144 144 144 145 145 145 146 146 146 146 146 146 147 147 147 148 148 148 149 149 149 149 150 150 150 150 151 151 151 154

6

− Archief van het Eerste Kantoor van Registratie en Domeinen te Aalst 154 − Archief van het Tweede Kantoor van Registratie en Domeinen te Aalst 155 − Archief van het Derde Kantoor van Registratie en Domeinen te Aalst 155 − Archief van het Kantoor der Registratie te Ninove 155 9.5 Rechtbanken 156 9.5.1 Rechtbanken van Koophandel 156 − Archief van de Rechtbank van Koophandel te Aalst 158 9.5.2 Werkrechtersraden 158 − Archief van de Werkrechtersraad te Aalst 159 − Archief van de Werkrechtersraad te Geraardsbergen 159 9.6 Ondernemingen en bedrijven 160 a. Aalst 162 − Bedrijfsarchief Société Anonyme du Chemin de fer Dendre et Waes et de Bruxelles vers Gand par Alost, Aalst 162 − Bedrijfsarchief R. Van Roy & Cie. N.V., Wieze 162 − Bedrijfsarchief Anciens Etablissements Lagache SA, Brussel 163 − Bedrijfsarchief J. et E. Buydens, Aalst 163 − Bedrijfsarchief Brantegem N.V., Aalst 163 − Bedrijfsarchief Tricotal N.V., Aalst 163 − Bedrijfsarchief Tate & Lyle (Amylum), Aalst 164 − Bedrijfsarchief Bonneterie Bosteels-De Smeth, Erembodegem 164 − Bedrijfsarchief Schotte, Erembodegem 164 − Bedrijfsarchief Tiefbaugesellschaft Van Hove & Cie., Schaarbeek 165 b. Geraardsbergen 165 − Bedrijfsarchief Anciens Etablissements Louis De Naeyer à Willebroeck S.A., Willebroek 165 − Bedrijfsarchief Teinturerie des Flandres, Lercangée et Cie., Geraardsbergen 165 − Bedrijfsarchief R. Vandertaelen, Geraardsbergen 166 − Archief van S.M. De Verbroedering, Geraardsbergen 166 c. Lede 166 − Bedrijfsarchief La Grande Chemiserie de Lede S.A., Lede 166 − Bedrijfsarchief Verschelden Frères soc. en Nom Collectif, Lede166 d. Ninove 167 − Bedrijfsarchief Filature et Filteries Réunies, Ninove 167 − Archief van S.M. De Redding, Ninove 167 9.7 Werkgeversorganisaties 167 − Archief van de Kamer van Koophandel te Aalst 168 − Archief van de Fédération Belge des Coopérations – Federatie der Belgische Coöperaties (FEBECOOP), Brussel 168 9.8 Personen en families 169 a. Aalst 169 − Archief van de eigendommen van de familie Schotte, Aalst 169 − Archief van Minister van Staat Romain Moyersoen, Aalst 170 b. Geraardsbergen 170 7

− Archief van De Brabanter, Geraardsbergen 170 − Archief van Spitaels, De Clippele, Lercangée, Marijns, Menschaert, De Vos, De Backer, De Wolf, Hoebeke, De Paepe, Geraardsbergen 171 − Archief van Vandertaelen, Geraardsbergen 171 − Archief van Wuisbecqz 171 − Archief van De Clercq, De Mey, Moye, Beerens, Ceuterick, De Neve, Van Cauwenberghe, Zarlardinge 171 c. Haaltert 172 − Archief van Buyse en Rollier, Heldergem 172 d. Zottegem 172 − Archief van Fisco, Zottegem 172 − Archief van Wallez, Velzeke 172 10. Besluit 174 11. Bijlage 175

de

1

Briefhoofd van het textielbedrijf Edmond De Neve-de Wit te Lede, eind 19 eeuw

1

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

8

1 1.1

INLEIDING Algemeen

In vele gevallen worden ‘archiefgidsen’ uitgegeven door grote archiefinstellingen die een overzicht willen geven van de diverse archieven die in hun instelling bewaard worden. Correcter zou zijn om in dit geval te spreken over een archievenoverzicht. In de Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen wordt een archievenoverzicht2 gedefinieerd als: ‘systematisch ingedeelde staat van archieven en archivistische kenmerken en van verzamelingen’. In de toelichting wordt gezegd: ‘Meestal hebben archievenoverzichten de archiefbewaarplaats als eerste indelingscriterium’. Een archiefgids wordt dan weer omschreven als ‘een uiteenzetting betreffende de gebruiksmogelijkheden van de archieven en collecties voor een bepaald type onderzoek’3. Het werk dat momenteel voor u ligt is weldegelijk een archiefgids: er wordt nagegaan welke archieven bruikbaar zijn voor het schrijven van de economische geschiedenis van de Denderstreek voor de periode 1850-19404.

2

DEN TEULING A.J.M., Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen, ’s-Gravenhage, Stichting Archiefpublicaties, 2003, nr. 132. 3

Ibid., nr. 133.

4

Een korte zoektocht op het internet laat duidelijk zien dat de term ‘archiefgids’ zowel voor de eigenlijke archiefgids als voor het archievenoverzicht gebruikt wordt: op http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/NederlandEnZweden1520-1920 wordt de aangeboden archiefgids omschreven als “systematisch overzicht van het bronnenmateriaal betreffende de betrekkingen tussen Nederland en Zweden in de periode 1520-1920, aanwezig in Zweedse archieven”. Op http://utopia.knoware.nl/users/kappel/gids.html kon men kennis maken met de “archiefgids voor de geschiedenis van de Nederlandse sociale zekerheid in de periode 1890 tot en met 1967. Deze gids is bedoeld om onderzoekers in de ruimste zin van het woord wegwijs te maken in wat voor velen wordt gezien als een gecompliceerd beleidsterrein.” Dit zijn voorbeelden van een correct gebruik van de term ‘archiefgids’. Hier wordt wel degelijk nagegaan welke bronnen/archieven bruikbaar zijn voor een specifiek onderzoek. (website niet meer raadpleegbaar op 14-07-2005) De website van het Streekarchief Voorne-Putten-Rozenburg (http://www.streekarchiefvpr.nl/archiefgids.html) omschrijft de te raadplegen ‘archiefgids’ echter als “alle relevante gegevens [bevattende] over de archieven die in het Streekarchief aanwezig zijn. Het vormt een overzicht van de bronnen waarin onderzoekers kunnen zoeken naar informatie over de geschiedenis van uiteenlopende instellingen en perioden. … U weet dan in één oogopslag waarover we in dit Streekarchief beschikken.” Op http://gemeentearchief.tilburg.nl/studiezaal/archieven/index.htm stelt het Regionaal Historisch Centrum Tilburg aan de hand van een reeks ‘archiefgidsen’ “alle archieven, collecties en verzamelingen [voor], die het … in beheer heeft.” Deze twee voorbeelden gebruiken de term ‘archiefgids’ waar ze eigenlijk ‘archievenoverzicht’ bedoelen. Er wordt namelijk een overzicht gegeven van welke bronnen/archieven raadpleegbaar zijn in die welbepaalde archiefbewaarplaats. (de websites werden het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

9

1.2

Afbakening

Een onderzoek impliceert steeds dat er grenzen moeten getrokken worden, het onderzoek moet afgebakend worden. De afbakening gebeurde hier op drie terreinen: geografisch, chronologisch en thematisch. 1.2.1 Geografische afbakening De geografische afbakening volgt de grenzen van het administratief arrondissement Aalst, ook wel de Denderstreek genoemd. In totaal tien steden en gemeenten behoren tot dit arrondissement gelegen in de provincie OostVlaanderen: Aalst (deelgemeenten: Baardegem, Erembodegem, Gijzegem, Herdersem, Hofstade, Meldert, Moorsel, Nieuwerkerken) Denderleeuw (deelgemeenten: Iddergem, Welle) Erpe-Mere (deelgemeenten: Aaigem, Bambrugge, Burst, Erondegem, Erpe, Mere, Ottergem, Vlekkem) Geraardsbergen (deelgemeenten: Goeferdinge, Grimminge, Idegem, Moerbeke, Nederboelare, Nieuwenhove, Onkerzele, Ophasselt, Overboelare, Schendelbeke, Smeerebbe-Vloerzegem, Viane, Waarbeke, Zandbergen, Zarlardinge) Haaltert (deelgemeenten: Denderhoutem, Heldergem, Kerksken) Herzele (deelgemeenten: Borsbeke, Hillegem, Ressegem, Sint-Antelinks, Sint-Lievens-Esse, Steenhuize-Wijnhuize, Woubrechtegem) Lede (deelgemeenten: Impe, Oordegem, Smetlede, Wanzele) Ninove (deelgemeenten: Appelterre-Eichem, Aspelare, Denderwindeke, Lieferinge, Meerbeke, Nederhasselt, Neigem, Okegem, Outer, Pollare, Voorde) Sint-Lievens-Houtem (deelgemeenten: Bavegem, Letterhoutem, Vlierzele, Zonnegem,) Zottegem (deelgemeenten: Elene, Erwetegem, Godveerdegem, Grotenberge, Leeuwergem, Oombergen, Sint-Goriks-Oudenhove, SintMaria-Oudenhove, Strijpen, Velzeke-Ruddershove) In zijn totaliteit omslaat het gebied onderzocht in de archiefgids 80 gemeenten (tien steden en gemeenten met hun fusiegemeenten). Aalst, Ninove en Geraardsbergen – allen langs de Dender gelegen – en Zottegem – gelegen in het uiterste westen van het arrondissement aan de Vlaamse Ardennen – vormen de vier stedelijke kernen. Hier trof men in de onderzochte periode de hoogste industriële activiteit aan. De regio Aalst-Denderleeuw was het dichtstbevolkte gedeelte van het arrondissement, terwijl het zuiden minder dicht bevolkt én meer op de landbouw gericht was. Een andere mogelijkheid tot geografische afbakening die tijdens het bepalen van het onderwerp ter sprake kwam was het grondgebied van de oude landsheerlijke instelling Land van Aalst. Dit gebied werd al snel te groot bevonden (een gebied

10

vanaf de provinciegrens tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant tot de poorten van Gent).

De provincie Oost-Vlaanderen met daarbinnen het arrondissement Aalst, ook wel de Denderstreek 5 genoemd

5

ABC van de Belgische gemeenten, Brugge, Uitgeverij Vanden Broele, 1999, N 237.

11

1.2.2 Chronologische afbakening Chronologisch werd het onderzoek afgebakend tussen de jaren 1850 en 1940. De einddatum is duidelijk, het begin van de Tweede Wereldoorlog voor België. Dit is een klassiek breekpunt in de geschiedschrijving. 1850 werd om diverse redenen als beginpunt genomen. Ten gevolge van de oogstcrisissen vanaf 1845 was een verschuiving kenbaar van het belang van de agrarische sector naar de industriële sector. Kleine agrarische bedrijven gekoppeld aan huisindustrie verdwenen. Op het platteland werd dit gekenmerkt door een bevolkingsstagnatie en/of –daling, terwijl de industriële centra – door immigratie – een bevolkingsstijging kenden. Ook de ambachten moesten de suprematie van de industrie vanaf 1850 ondergaan. De ambachten verdwenen en ambachtsgezellen kwamen ofwel in de arbeidersklasse terecht, ofwel in de middenstand. Het uitdeinen van de landbouw- en huisnijverheidcrisis kan beschouwd worden als het einde van de eerste industriële revolutie. Het midden van de 19de eeuw is het begin van een expansiefase volgend op de depressie van de jaren ’40 van de 19de eeuw. Een nieuwe opbloei van tal van industriële takken kenmerkt de periode 1850-1865. Toch moet rekening gehouden worden met het subjectieve karakter van het bepalen van dergelijke cesuren. Een andere auteur had mogelijk andere cesuren geplaatst, maar de nagenoeg honderd jaar die overbrugd worden door deze archiefgids omhelzen toch het grootste gedeelte van de industrialisatie waardoor onder andere de stad Aalst de titel ‘Fabrieksstad’ toegedicht kreeg. 1.2.3 Thematische afbakening Thematisch wordt de archiefgids afgebakend tot archieven belangrijk voor de economische geschiedenis. Met behulp van de archieven terug te vinden in de archiefgids zou men dus de geschiedenis met betrekking tot de economie moeten kunnen schrijven voor het arrondissement Aalst tijdens de periode 1850-1940. Economie wordt in het Van Dale-woordenboek gedefinieerd als: ‘wetenschap betreffende de rol van het bedrijfsleven, de industrie, mijnbouw, landbouw en veeteelt, en de productie, de verdeling en de consumptie van natuurlijke rijkdommen en materiële goederen in de menselijke samenleving, m.n. land- of staathuishoudkunde of de volkshuishouding’ of ‘het geheel van de financiële middelen, de handel en de industrie van een land, streek e.d., economische praktijk’6. ‘De economische geschiedenis tracht de ontwikkeling vast te leggen van de menselijke materiële produktie [sic] en consumptie en van hun inwerking op de

6

Van Dale, Groot woordenboek der Nederlandse taal, Utrecht-Antwerpen, Van Dale Lexicografie, de 12 druk, 1995, p. 746.

12

materiële welstand en beschaving der volkeren’7. Dit zegt Theo Luykx over de economische geschiedenis als ‘onder-afdeling van de historische wetenschap’. Hij erkent ook de verbondenheid van de economische geschiedenis met de sociale geschiedenis: de sociale geschiedenis onderzoekt namelijk de evolutie en de onderlinge relaties van de diverse sociale groepen binnen een maatschappij. Die sociale groepen verschillen van elkaar doordat ze elk in verschillende mate van de materiële welstand kunnen genieten. Deze derde en laatste afbakening bleek tevens de moeilijkste te zijn. Welke archiefbestanden zijn immers bruikbaar voor het schrijven van de economische geschiedenis? Het aantal voor handen zijnde bedrijfsarchieven bleek tijdens het verloop van het onderzoek erg schaars te zijn, zeker aangezien onze onderzoeksperiode beperkt is tot 19408. Andere onderzoeken naar bedrijfsarchieven hebben reeds uitgewezen dat archiefmateriaal afkomstig van bedrijven grotendeels vrij recent is. Het leeuwendeel van dit onderzoek geschiedde bijgevolg in de diverse stads-, gemeente- en rijksarchieven waar vooral onrechtstreekse informatie betreffende bedrijven – en in ruimere mate economische geschiedenis – te raadplegen is. Het was van groot belang een correcte keuze te maken wat betreft het opnemen van archiefbronnen afkomstig uit de gemeentelijke archieven in deze archiefgids. •

Niet-weerhouden bronnen:

Voorafgaandelijke gesprekken met prof. dr. Scheelings en prof. dr. Janssens hadden reeds een aantal problemen opgelost in die zin dat beslist werd een aantal ‘sectoren’ niet te weerhouden: Bronnen betreffende het onderwijs behoren niet tot dit onderzoek. Ook het gerechtelijke archief – uitgezonderd het archief van de Rechtbank van Koophandel en de Werkrechtersraden – en het archief afkomstig van politie, rijkswacht, burgerwacht, brandweer en aanverwanten behoren tot een afzonderlijk onderzoek en werden bijgevolg niet opgenomen9. De meer sociaal gerichte thematiek zoals de sociale problematiek en de gezondheidszorg werden eveneens buiten beschouwing gelaten. De diverse economische tellingen georganiseerd door de nationale overheid (bijvoorbeeld de industrietellingen van 1866, 1880 en 1896; de loonenquêtes van

7

LUYKX Theo, Overzicht van de Economische en Sociale Geschiedenis, Gent, Story-Scientia, 1969, p. XV.

8

Dezelfde problematiek komt uitgebreid aan bod in het artikel: BRACKE Nele en GREEFS Hilde, Puzzelen met bronnen, Een selectie van bronnen buiten het bedrijfsarchief voor de de ondernemersgeschiedenis (19 eeuw), in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 357-398.

9

Cf. onder andere de diverse publicaties van prof. dr. Gita Deneckere: bibliografie raadpleegbaar op: http://www.flwi.ugent.be/modernhistory/ (de website werd het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

13

1900, 1901 en 1903 en de handels- en nijverheidstellingen van 1910 en 1930) en volkstellingen komen in deze archiefgids niet voor10. Publicaties zoals bijvoorbeeld De Brusselse huishuren: 1800-1940 van Patricia Van den Eeckhout en Peter Scholliers en De Gentse textielarbeiders in de 19e en 20e eeuw, Dossier 5, Gentse prijzen, huishuren en budgetonderzoeken in de 19e en 20e eeuw van Gerda Avondts en Peter Scholliers11 tonen aan dat de archieven van O.C.M.W. en rechtsvoorgangers interessant materiaal voor de economische geschiedschrijving bevatten. Begrotingen, rekeningen en boekhoudkundige stukken evenals leggers betreffende onroerende goederen, obligaties, renten en bescheiden betreffende huur en verpachting komen in de meeste O.C.M.W.-archieven voor. Gerda Avondts en Peter Scholliers stelden aan de hand van de archieven van de burgerlijke godshuizen zelfs een prijzenindex samen van de geleverde goederen12. In de archieven van de diverse kerkfabrieken treffen we dezelfde bronnen aan als in de archieven van O.C.M.W. en rechtsvoorgangers of als in de archieven van de gemeenten: onder andere notulen (van de zittingen van kerkraad), begrotingen en rekeningen, bewijsstukken bij inkomsten en uitgaven, stukken betreffende aan- en verkoop van roerende en onroerende goederen, stukken betreffende schenkingen en legaten en stukken betreffende bouw- of herstellingswerken. Voor het samenstellen van bovenstaande prijsindices deden Patricia Van den Eeckhout, Peter Scholliers en Gerda Avondts eveneens een beroep op archieven van kerkfabrieken. Hoewel deze bronnen voor Patricia Van den Eeckhout, Peter Scholliers en Gerda Avondts bij het samenstellen van hun prijsindices van groot belang waren, werden ze in deze archiefgids niet weerhouden aangezien het hier niet gaat om rechtstreekse bronnen. De meeste van de bezochte archiefinstellingen bewaarden – naast het archief – eveneens documentatiemateriaal en verzamelingen die de onderzoeker interessante gegevens kunnen opleveren wat betreft de economische geschiedenis van de Denderstreek/arrondissement Aalst voor de periode 18501940. 10

Deze bronnen komen uitgebreid aan bod in o.a.: BRACKE Nele, Bronnen voor de industriële geschiedenis, 1750-1945. Gids voor Oost-Vlaanderen, Gent, Academia Press, 2000, pp. 178-209.

11

VAN DEN EECKHOUT Patricia en SCHOLLIERS Peter, De Brusselse huishuren: 1800-1940, Brussel, Centrum voor Hedendaagse Sociale Geschiedenis, 1979, 140 p. en AVONDTS Gerda en e e SCHOLLIERS Peter, De Gentse textielarbeiders in de 19 en 20 eeuw, Dossier 5, Gentse prijzen, e e huishuren en budgetonderzoeken in de 19 en 20 eeuw, Brussel, Centrum voor Hedendaagse Sociale Geschiedenis, 1977, 172 p. 12

e

In het Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaanderen, 1991, 45 jrg., Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, pp. 119-122 licht Patricia Van den Eeckhout de mogelijkheden toe van O.C.M.W.-archieven als bron voor de studie van de levensstandaard en de armenzorg. Zie ook: VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), Bronnen voor de studie van de ste het hedendaagse België, 19 -20 eeuw, Met een index op onderwerpen, auteurs- en persoonsnamen opgesteld door Karel Velle, Brussel, VUBPress, 1999, pp. 105-112.

14

Aangezien deze eindverhandeling een overzicht wenst te geven van de bewaarde archieven bruikbaar voor dit onderwerp vallen deze bronnen buiten het eigenlijke onderzoek. Toch leek het nuttig om – bij wijze van voorbeeld – enkele van dergelijke verzamelingen op te geven: -

-

-

Het Provinciaal Archief Gent beschikt over een verzameling Kaarten en Plans, een verzameling Iconografie, een verzameling Gedrukte bronnen en een afficheverzameling. Verder kan daar de reeks Bestuursmemoriaal van de provincie Oost-Vlaanderen voor de jaren 1836-1998 geraadpleegd worden, alsook de Exposé de situation de la province de la Flandre Orientale/Vertoog nopens de staat der provincie Oost-Vlaanderen voor de jaren 1833-1834, 1836, 1841-1916 en 1920-1996. Het Rijksarchief Ronse stelde een topografisch-historische atlas samen omtrent het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde waarin kaarten, technische tekeningen en afbeeldingen werden verzameld. De inventaris die op deze atlas gemaakt werd omvat behalve de twee verzamelingen van het Rijksarchief Ronse (“kaarten en plattegronden” en “iconografie”) eveneens stukken uit het Rijksarchief Gent, uit het stadsarchief Oudenaarde en uit het arrondissementscommissariaat Oudenaarde13. Allerhande archiefstukken afkomstig uit persoons- en familiearchieven van beperkte omvang worden bewaard in het Algemeen familiefonds. De 410 stukken in deze verzameling zijn vooral afkomstig uit archiefbestanden van openbare instellingen en uit schenkingen van particulieren14. De meeste stads- en/of gemeentearchieven zoals bijvoorbeeld het stadsarchief Aalst beschikken onder andere over een verzameling Iconografie betreffende hun gemeente.

•

Weerhouden bronnen:

Welke archiefbronnen komen dan wel aan bod in deze archiefgids? In tegenstelling tot de vorige versie van deze eindverhandeling (academiejaar 2003-2004) werd thans – in samenspraak met promotor prof. dr. Janssens – gekozen om de archiefgids op te vatten als weergave van de archiefproductie (gericht op economische geschiedenis) per archiefvormer. Zodoende komen hiernavolgende archiefvormers aan bod: 1. Provincie 2. Arrondissementscommissariaten 3. Gemeenten 13

DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Catalogus van de topografisch-historische atlas (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 25), Brussel, A.R.A.., 1998, 584 p. 14

Een inventaris van het Algemeen familiefonds is opgenomen in: DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Familie- en persoonsarchieven, deel II, (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 38), Brussel, A.R.A., 2003.

15

4. Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen 4.1 Notariaat 4.2 Administratie van de registratie en domeinen 5. Rechtbanken 5.1 Rechtbanken van Koophandel 5.2 Werkrechtersraden 6. Ondernemingen en bedrijven 7. Werkgeversorganisaties 8. Personen en families Per archiefvormer wordt in de archiefgids bijkomende uitleg verleend wat betreft hun functies op het economische vlak voor het arrondissement Aalst, waarna een korte bronnencommentaar volgt per belangrijkste bron door die archiefvormer gevormd. 1. Provincie Het archief van de provincie Oost-Vlaanderen komt als eerste aan bod in de archiefgids. Dit archief zit verspreid over drie archiefbewaarplaatsen: -

-

Rijksarchief Gent: bewaart het Fonds Scheldedepartement (1792-1815), het Hollands Fonds (1815-1830) en de bestanden uit de periode 1830 tot pakweg 1870. Rijksarchief Beveren: bewaart het bestand Provinciebestuur OostVlaanderen 1870-1900. Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen: bewaart het archief van het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen vanaf 1900 tot op de dag van vandaag.

Alle drie archiefbewaarplaatsen bewaren dus archief dat van belang kon zijn voor de samenstelling van deze archiefgids15. Spijtig genoeg is het archief van de provincie Oost-Vlaanderen vanaf 1850 nog niet volledig geïnventariseerd. Het bestand 1850-1870 is gedeeltelijk geïnventariseerd en het archief uit de periode 1900-1955 is toegankelijk door middel van een thematische inventaris op steekkaarten (die momenteel digitaal verwerkt worden). Vooral de bevoegdheden van de provincie wat betreft vergunningenaanvragen in het kader van de wet op de hinderlijke inrichtingen hebben voor dit onderzoek interessante archiefstukken gevormd. Gezien de functie van de provincies bevat het archief – naast het archief van provincie zelf – eveneens archief van Oost-Vlaamse gemeenten, O.C.M.W.’s en kerkfabrieken (vooral begrotingen en rekeningen). Deze kunnen een aanvulling betekenen voor de archieven van die gemeenten, O.C.M.W.’s en/of kerkfabrieken waar dergelijke stukken niet of slechts gedeeltelijk bewaard zijn gebleven. Ook archief van de arrondissementscommissariaten wordt hier bewaard. 15

Gezien het feit dat de gedeeltelijke inventaris van het bestand 1850-1870 ook in het Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen raadpleegbaar is, werd het Rijksarchief Gent niet bezocht.

16

2. Arrondissementscommissariaten De arrondissementscommissariaten zijn de tweede reeks archiefvormers die besproken worden binnen de gids. Het archief van de arrondissementscommissarissen bevindt zich normaliter in de provinciale archieven. Wat betreft de economische geschiedenis zijn vooral de jaarlijkse verslagen van belang (waarin onder andere de toestand van economie en industrie beschreven wordt) en de stukken in verband met de hinderwetgeving en het uitreiken van nijverheidseretekens. Het archief van het arrondissementscommissariaat Aalst wordt verspreid bewaard in het Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen en in het Rijksarchief Beveren. 3. Gemeenten Ik diende – wat de gemeentearchieven betreft – na te gaan waaruit de neerslag van de dagelijkse activiteiten binnen een gemeentebestuur bestaat. Een handig hulpmiddel hierbij was het Archiefschema voor de ordening van een ongestructureerd statisch gemeentearchief (1795-ca. 1977) van Guy Gadeyne16. Dit schema – dat een ideaalbeeld vormt van hoe een gemeentearchief geïnventariseerd zou moeten worden – bleek in de praktijk bitter weinig gebruikt te zijn, maar de waarde ervan in deze fase van het onderzoek bleek vooral te liggen in het feit dat er een duidelijk overzicht gegeven wordt van de diverse diensten binnen de gemeentelijke administratie én daaraan gekoppeld voorbeelden van de archiefstukken die ze produceren. Gecombineerd met een aantal essentiële – door elke historicus gekende – gidsen17 kon op deze manier nagegaan worden welke grote reeksen en stukken binnen dit onderzoek passen en gebruikt kunnen worden bij het schrijven van de economische geschiedenis van het arrondissement Aalst voor de periode 18501940. Binnen het archief van een gemeente of stad na het Ancien Régime zijn het bijna steeds dezelfde wederkerende diensten die de bronnen produceerden die kunnen aangewend worden voor het schrijven van economische geschiedenis en specifieker van industriële geschiedenis. In de eigenlijke archiefgids zal per archiefvormer een toelichting gegeven worden bij de belangrijkste bronnen, zodat de onderzoeker over de nodige achtergrondinformatie beschikt vooraleer hij de stukken zelf wenst te gebruiken. 16

GADEYNE Guy, Archiefschema voor de ordening van een ongestructureerd statisch gemeentearchief (1795 – ca. 1977) (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica Manuale 13), Brussel, A.R.A., 1993, 99 p. 17

ART Jan (red.), Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente, deel 1 en deel 3b, Gent, Stichting Mens en Cultuur, 1993 en 1996, 323 p. en 412 p., BRACKE Nele, op.cit., 424 p., VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., 1439 p. en WITTE Els en VANTHEMSCHE Guy, Bronnen voor de studie van de hedendaagse Belgische samenleving, Brussel, VUB, 1990, 672 p.

17

Een overzicht van de – voor dit onderzoek – belangrijkste archiefvormers binnen de gemeentelijke administratie wordt hier nodig geacht: I. IV.

VII.

Algemeen E. Registers en/of repertoria met betrekking tot openbare onderzoeken (“de commodo et incommodo”) Financiën en fiscaliteit C. Boekhouding van de ontvanger 1. Bescheiden m.b.t. de belastingen a. gemeentebelastingen (1) algemeen (2) rechtstreekse belastingen (3) onrechtstreekse belastingen (4) verhaalbelastingen en retributies b. provinciale belastingen c. rijksbelastingen (1) rechtstreekse belastingen (2) onrechtstreekse belastingen Verkiezingen A. Bescheiden m.b.t. verkiesbare personen en kandidaten Bv. Voor de verkiezingen van de Handelsrechtbank en de Werkrechtersraad

B. Kiezerslijsten en afgeleide lijsten X. XI.

XIV.

XV.

Bv. Voor de verkiezingen van de Handelsrechtbank en de Werkrechtersraad

Openbare gezondheid C. Gemeentelijke taakonderdelen 8. Toezicht op de hinderlijke inrichtingen Openbare werken, openbare nutsvoorzieningen, ruimtelijke ordening en stedebouw D. Ruimtelijke ordening 4. Bouwvergunningen. 6. Bescheiden m.b.t. overtredingen Bevordering van het economisch leven A. Algemeen D. Nijverheid en ambachten E. Handel Sociale voorzieningen en arbeidsreglementering B. Arbeidsreglementering Bv. Aflevering van werkboekjes

Dit schema werd opgesteld aan de hand van het archiefschema van Guy Gadeyne voor de ordening van een gemeentearchief18. De diensten burgerlijke stand, bevolking, openbare orde en veiligheid, onderwijs, cultuur, sport en recreatie werden hier – wegens niet bruikbaar in dit onderzoek – buiten beschouwing gelaten.

18

GADEYNE Guy, op.cit., pp. 37-84.

18

4. Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen Een zeventigtal van de 182 bestudeerde archiefvormers zijn notarissen. Notariaatsarchieven kunnen dan ook een belangrijke bron zijn bij het schrijven van economische en industriële geschiedenis. De diversiteit aan akten die een notaris kan en mag opstellen vormen een uitermate interessante bron voor politieke, militaire, culturele, intellectuele, sociale, economische, rechts- en familiegeschiedenis19. Enkele voorbeelden van akten passend in dit onderzoek zijn huwelijkscontracten en testamenten (geven informatie omtrent het bezit van een persoon of familie), erfenisaangiften (alle roerende en onroerende bezittingen – bijvoorbeeld fabrieken en machines – werden hierin opgenomen) en verkoops-, huur- en stichtingsakten (bijvoorbeeld verkoop of verhuur van fabrieksgebouwen/ oprichting van een handelsvennootschap). De notariaatsarchieven zijn gemakkelijk te ontsluiten dankzij de sedert 1791 door de notaris verplicht op te stellen repertoria, waarin men onder andere de naam, voornaam en woonplaats van beide partijen en de datum en de aard van de akte terug kan vinden20. Behalve het notariaat zelf zijn de archieven van de registratiekantoren (Administratie van de registratie en domeinen) hier van belang voor het onderzoek naar industriële en ruimer economische geschiedenis. In dergelijke kantoren dienden notariële, onderhandse en administratieve akten, akten van deurwaarders en bepaalde mondelinge overeenkomsten te worden geregistreerd. 5. Rechtbanken De Rechtbanken van Koophandel en de Werkrechtersraden vormen zoals reeds gezegd een uitzondering aangezien gerechtelijke bronnen niet zouden opgenomen worden. Puur omwille van hun bevoegdheden op economisch juridisch vlak worden ze echter weerhouden. Handelsgeschillen en betwistingen tussen handelaars, kooplieden en bankiers vormen de bevoegdheden van de Rechtbanken van Koophandel zodat de weerslag daarvan in hun archiefvorming van groot belang kan zijn bij het schrijven van economische geschiedenis. De Werkrechtersraden behandelden de kleinere, dagdagelijkse strubbelingen bijvoorbeeld tussen arbeiders onderling of tussen arbeiders en werkgevers. Niettemin kunnen de archieven van deze rechtbanken waardevolle informatie bevatten voor de onderzoeker. 6. Ondernemingen en bedrijven In het oorspronkelijke opzet van deze eindverhandeling zouden de bedrijfsarchieven de hoofdmoot van het onderzoek moeten uitmaken. Een enquête gericht op niet minder dan 118 bedrijven die reeds voor 1940 actief waren leverde echter niet het verhoopte resultaat. Een tweede bevraging bracht evenmin veel nieuwe informatie. De reden hiertoe moet volgens mij gezocht worden bij de tijdsafbakening: als einddatum voor dit onderzoek werd 1940 opgegeven, maar 19

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 563-566.

20

BRACKE Nele, op.cit., pp. 289-292.

19

blijkbaar bewaren bedrijven (en dan vooral de kleinere familiebedrijven en éénmansbedrijfjes) hun archief maar een aantal jaar en beschouwen ze nadien het archief als “oud papier” dat zo richting afvalberg kan. Had die begrenzing er niet geweest en had het onderzoek ruimer gekeken naar bedrijfsarchieven tot op de dag van vandaag dan had diezelfde enquête (die dan meteen op veel grotere schaal zou uitgevoerd zijn) een lovenswaardiger resultaat gehad. 7. Werkgeversorganisaties De gekendste werkgeversorganisaties zijn de Kamers van Koophandel. De toestand van de economie op lokaal en regionaal vlak was waar zij zich op richtten. Via diverse kanalen brachten ze hun gedachten omtrent de economische toestand tot bij de overheid. Na de Eerste Wereldoorlog zwakte de werking in de meeste Kamers af waardoor ze hun invloed op het economische beleid langzaamaan verloren. 8. Personen en families Archieven van privé-personen of –families kunnen van belang zijn bij het schrijven van industriële en/of economische geschiedenis. In vele gevallen is het archief van een ondernemer/privé-persoon namelijk vermengd geraakt met het archief van diens bedrijf en omgekeerd. Net zoals bij bedrijfsarchieven en andere privaatrechtelijke archieven bestaat er geen wettelijke verplichting omtrent het bewaren van archieven van personen en families wat maakt dat deze niet gemakkelijk terug te vinden zijn. Veel hangt af van de goodwill van de eigenaars van dergelijke archieven. Wanneer deze het belang daarvan inzien bestaat de kans dat de archieven in kwestie als schenking of bruikleen bewaard worden in een archiefinstelling, zodat de bruikbaarheid voor wetenschappelijk onderzoek verzekerd blijft.

de

21

Briefhoofd van glucoseproducent Callebaut Frères (het latere Amylum), eind 19 eeuw

21

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

20

2 2.1

BIBLIOGRAFIE Algemeen

ABC van de Belgische gemeenten, Brugge, Uitgeverij Vanden Broele, 1999, 239 p. ANCKAER Jan, De archieven van scheepswerf Cockerill Yards in het Stadsarchief Antwerpen in Archievenblad, augustus 2001, pp. 22-23. ART Jan (red.), Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente, deel 1 en deel 3b, Gent, Stichting Mens en Cultuur, 1993 en 1996, 323 p. en 412 p. BEKERS J., Het archief van de Rechtbank van Koophandel in België (19de-20ste eeuw). Een bron voor de sociaal-economische geschiedenis in Economische geschiedenis van België. Behandeling van de bronnen en problematiek. Handelingen van het colloquium te Brussel, 17-19 nov. 1971 (Vde-VIde secties). Histoire économique de la Belgique. Traitement des sources et état des questions. Actes du colloque de Bruxelles, 17-19 nov. 1971 (Ve-VIe sections), Brussel, 1973, pp. 231-245 (Archief- en Bibliotheekwezen in België, Extra nummer, Archives et Bibliothèques de Belgique, numéro spécial 10). Bibliografie van de textielnijverheid. Algemeen textieljaarboek voor België, Brussel, 1943. Bibliografie voor de bedrijfsgeschiedenis, Rotterdam, 1986. Bibliographie de l’évolution industrielle de la Belgique pour la période de 18001909, in LEWINSKY J., L’évolution industrielle de la Belgique, Brussel-LeipzigParijs, 1911, pp. 355-440. BOOMGAARD J.E.A., BOS-ROPS J.A.M.Y. en RUITENBERG G.M.W., Alle theorie is grauw…, De praktijk heeft een ander kleurtje, Praktische wenken voor een planmatige aanpak van de acquisitie van particuliere archieven, in Nederlands Archievenblad, juni 1991, pp. 123-161. BOS-ROPS J.A.M.Y. en DEN OTTER P.W.J., Kiezen uit overvloed, De acquisitie van bedrijfsarchieven, in Nederlands Archievenblad, 91, 1987, pp. 107-136. BRACKE Nele, Bronnen voor de industriële geschiedenis, 1750-1945. Gids voor Oost-Vlaanderen, Gent, Academia Press, 2000, 424 p. BRACKE Nele en GREEFS Hilde, Puzzelen met bronnen, Een selectie van bronnen buiten het bedrijfsarchief voor de ondernemersgeschiedenis (19de eeuw), in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 357398. BRONGERS D., Acquisitie van particuliere archieven in Archos, 2000, nr. 6, pp. 2-3.

21

BUNTINX Jeroen, SAS Bart, DE CAIGNY Sofie en LEFEBVRE Wim, De archiefdeur op een kier… De registratie van bedrijfsarchieven in Antwerpen en Vlaams-Brabant en een eerste poging tot de uitbouw van een wetenschappelijk acquisitiemodel voor bedrijfsarchieven in Vlaanderen, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 643-675. CANIPEL Sara, De bedrijfsgeschiedenis van de Orfèvrerie Wiskemann, Concurrentiestrategie en concurrentievoordeel tijdens hun cruciale expansiefase (1928-1945), in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 455-483. CARASSO Deirdre, Publieke acquisitiecampagne in Overijssel in Archievenblad, augustus 2001, p. 31. CARREIN Kristof, De sekwesterarchieven na Wereldoorlog I: beschouwingen over het ontstaan, het beheer en de aanwending voor (bedrijfs)historisch onderzoek van een unieke verzameling bedrijfsarchieven, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 425-454. COPPEJANS-DESMEDT Hilda, De bedrijfsarchieven in België, in Economische Geschiedenis van België, Behandeling van de bronnen en problematiek, Handelingen van het Colloquium te Brussel, 17-19 nov. 1971, Brussel, A.R.A., 1972, pp. 205-220. COPPEJANS-DESMEDT Hilda, Bedrijfsarchieven: bronnen van het roerend cultureel erfgoed, in Bibliotheek- en Archiefgids, jrg. 68 nr. 1, 1992, pp. 12-16. COPPENS Herman, De ontsluiting van archieven, Richtlijnen en aanbevelingen voor de ordening en beschrijving van archieven in het Rijksarchief (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica Manuale 21), Brussel, A.R.A., 1997, 504 p. DE BOER Stefan, De afdeling Bedrijfshistorie van de Rabobank in Archievenblad, augustus 2001, pp. 28-29. DE BRABANDER G.L., De regionaal-sectoriële verdeling van de economische activiteit in België (1846-1979): een kritische studie van het bronnenmateriaal, (Interuniversitair Centrum voor Hedendaagse Geschiedenis, Bijdragen 97), Brussel, Uitgeverij Nauwelaerts, 1984, 290 p. DE CAIGNY Sofie, BUYST Erik en VANCOPPENOLLE Chantal, Heuristiek en methode: de (on)mogelijkheid van bedrijfsgeschiedenis in België, 19de-20ste eeuw, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 319-356. DE CAIGNY Sofie, New Economic Geography als bedrijfshistorische invalshoek: de transformatie van de kanaalzone ten noorden van Brussel tot een industriegebied in het interbellum, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 535-575.

22

DEN TEULING A.J.M., Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen, ’s-Gravenhage, Stichting Archiefpublicaties, 2003, s.p. DEVOLDER Conny, Een Belgische “Sonderweg”? De socio-politieke agenda van het ondernemingssyndicalisme (1937-1959), in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 577-641. DEVOS Greta, COPPIETERS Guy, LEMAYEUR Bart en SAS Bart, Gids van bedrijfsarchieven en archieven bij werkgevers-, werknemers- en beroepsverenigingen in de provincie Antwerpen, Resultaten van twee enquêtes gehouden door het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis, UFSIA, Universiteit Antwerpen (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 59), Brussel, A.R.A., 2002, 570 p. DIEBELS Peter, En zij leefden nog lang en gelukkig, Archieven Nederlandse Spoorwegen nu in Het Utrechts Archief, in Archievenblad, juli 2000, pp. 12-17. GADEYNE Guy, Archiefschema voor de ordening van een ongestructureerd statisch gemeentearchief (1795 – ca. 1977) (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica Manuale 13), Brussel, A.R.A., 1993, 99 p. GOOSSENS Ronald, Een inventarisatieproject in Eindhoven, 13.138 Hinderwetvergunningen, in Archievenblad, juni 2002, pp. 24-25. JANSEN Dick, Blauw in de lucht, Het verschijnen van een geschiedenis van de KLM in Archievenblad, juli 2000, pp. 18-19. JONGBLOET K., Bedrijfsarchieven Bibliografie 1975-1991, Business archives, Bibliography 1975-1991, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica Manuale 8),.Brussel, A.R.A., 1992, 135 p. KLEIN P.W., Economische geschiedenis: over theorie en historie in de economische wetenschap in VAN HERWAARDEN J. (red.), Lof der historie. Opstellen over geschiedenis en maatschappij, Rottedam, 1973, pp. 1-29. Eveneens verschenen in GEURTS P.A.M. en MESSING F.A.M. (red.), Theoretische en methodologische aspecten van de economische en sociale geschiedenis, Den Haag, 1979, I, pp. 233-258 (Geschiedenis in veelvoud 7). KLEP P.M.M., Criteria voor selectie en acquisitie van bedrijfsarchieven, in NEHAjaarboek 1996, pp. 112-124. KRAMER A., Bibliografie voor de bedrijfsgeschiedenis, Rotterdam, 1993. Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaanderen, 1991, 45e jrg., Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 253 p. LEFEBVRE Wim en SEGERS Yves, Industrialisering op het platteland, De coöperatieve zuivelnijverheid in de Brusselse rand en haar periferie tijdens het

23

interbellum, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 485-533. LUYKX Theo, Overzicht van de Economische en Sociale Geschiedenis, Gent, Story-Scientia, 1969, 277 p. MATERNÉ Jan, Tussen bedrijf en archief: Bedrijfsarchivistiek in beweging, in Bibliotheek- en Archiefgids, jrg. 67, nr. 2, 1991, pp. 208-218. MARÉCHAL Griet, Behoud en beheer van bedrijfsarchieven: de moeilijke praktijk, in Bibliotheek- en Archiefgids, jrg. 76, nr. 6, 2000, pp. 33-34. MEDDENS-VAN BORSELEN Annabelle, Op koers, De Amsterdamse beurs en organisatie voor de effectenhandel in Archievenblad, juli 2000, pp. 28-29. MEDDENS-VAN BORSELEN Annabelle, Minder arbeid meer winst, Het fotoarchief van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf Noord-Holland in Archievenblad, juli 2000, pp. 30-31. Ministerie van economische zaken, Catalogus van de publicaties, Brussel, 1998. MUYS E., De rechtbank van koophandel (1798-1999). Organisatie, bevoegdheid en archiefvorming, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica Studia 121), Brussel, A.R.A. 1999. SABBE E., Les archives économiques in Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique, XI, 1934, pp. 7-33. SANDERS J.G.M., Overdracht van particuliere archieven, in Archiefbeheer in de praktijk, Alphen aan den Rijn, Factomedia, 6020 – 1-26. SCHILT Jan Willem, Wordt er meer bewaard, zoveel te beter, NEHA, BARN en the Battle of the Bulk in Archievenblad, juli 2000, pp. 9-11. SCHMITZ B.A.B., Kansen voor behoud van bedrijfshistorische gegevens in Archievenblad, februari 1999, pp. 34-36. STRIJKERS Harry (bewerking), Acquisitie bedrijfsarchieven gemeentearchief Amsterdam in Archievenblad, februari 2003, pp. 50-51. TORTELLA Tessa, International Corporate Archives, Sources on Businesses with Interests in Spain, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, pp. 399-424. VAN CAMPEN Marcel, Bedrijfsarchieven en hun archivarissen: onbekend en onbemind? Een uitdaging voor de VVBAD, in Bibliotheek- en Archiefgids, jrg. 77, nr. 4, 2001, pp. 9-16. VAN COPPENOLLE Chantal, De laatste mijnramp, Casus Kempense Steenkolenmijnen in Archievenblad, oktober 1998, pp. 22-26. 24

VAN COPPENOLLE Chantal, Een toepassing van het contextmodel, Het fonds van sekwesterarchieven herontdekt in Archievenblad, december 2001, pp. 22-25. VAN COPPENOLLE Chantal (ed.), Een succesvolle onderneming, Handleiding voor het schrijven van een bedrijfsgeschiedenis (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Studia 95), Brussel, A.R.A., 2002, 376 p. Van Dale, Groot woordenboek der Nederlandse taal, Utrecht-Antwerpen, Van Dale Lexicografie, 12de druk, 1995, 3877 p. VAN DEN EECKHOUT Patricia en WITTE Els, Bronnen voor de studie van de hedendaagse Belgische samenleving, Brussel, VUB, 1990, 672 p. (cursus opleiding licentiaat geschiedenis) VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw, Met een index op onderwerpen, auteurs- en persoonsnamen opgesteld door Karel Velle, Brussel, VUBPress, 1999, 1439 p. VAN EGMOND Nico, Bedrijfsarchieven in het Nationaal Archief in Archievenblad, maart 2003, pp. 44-47. VAN GERWEN J.L.J.M., Een model van macro-selectie voor bedrijfsarchieven, in, NEHA-jaarboek 1996, pp. 95-111. VAN OSS Jeroen, Hoe staat het eigenlijk met Fokker? in Archievenblad, juni 1998, pp. 17-18. VAN TIGGELEN J., Vier dozen in een horecaliftje, Concernarchief Wolters Kluwer verhuist naar voormalige verwarmingskelder in Archievenblad, juli 2000, pp. 40-41. VAN WIJNGAARDEN J.U., Model van macro-selectie voor bedrijfsarchieven: de reactie van een bedrijfsarchivaris, in NEHA-jaarboek 1996, pp. 125-131. WIJMER Dick, De bank en haar verleden, De stichting ABN AMRO Historisch Archief in Archievenblad, juli 2000, pp. 20-27. WINKELMAN Hélène J.M., Poppen in de kast, in bedrijfsarchief van Gebr. Simon in Archievenblad, juni 2000, pp. 22-23. WINKELMAN P.H., Bibliografische gids voor de sociaal-economische geschiedenis, Nijmegen, 1977.

25

2.2

Geraadpleegde toegangen

De toegangen waar na de bibliografische nota een * genoteerd staat, zijn raadpleegbaar op het D.A.D.D./Stadsarchief Aalst.

2.1.1 Onuitgegeven toegangen Afdeling Borsbeke, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 31-55. Afdeling Herzele, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 2-37. Afdeling Hillegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 57-77. Afdeling Ressegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 79-89. Afdeling Sint-Antelinks, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 91-106. Afdeling Sint-Lievens-Esse, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 108-125. Afdeling Steenhuize-Wijnhuize, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 127-140. Afdeling Woubrechtegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 142-154. ARNOUTS Lieve, Inventarisatie van het Gemeentearchief van Erembodegem, Deel II, Voorlopige deelinventaris van het archief gevormd door en onder toezicht van de secretaris en door de ontvanger (1800-1976), Brussel, VUB, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1991, 359 p. * BAERT Karel, Inventaris van het archief van de Burgerlijke Hospitalen, Gods- en Weeshuizen en van het Bureel van Weldadigheid van Aalst (Franse Revolutie – begin XXste eeuw), Aalst, Stad Aalst, 1977, 37 p. *

26

BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, 98 p. * DECRITS Marc, e.a., Bedrijfsarchieven Rijksarchief Ronse, Ronse, s.d., 114 p. Denderhoutem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Denderwindeke, handgeschreven plaatsingslijst, 10 p. DE ROO Carl (red.), Inventaris bestand 1850-1870, Gent, Provinciebestuur OostVlaanderen, 1999. (onuitgegeven inventaris) Erpe-Mere en deelgemeenten: handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen FONCKE J., Inventaris van het archief van de kerkfabriek (1611-1989) en de pastoor (1723-1988), Sint-Lievens-Houtem, 1990, 23 p. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van Bavegem, Franse Revolutie – 1977, Sint-Lievens-Houtem, 1990. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van Sint-Lievens-Houtem (Franse Revolutie – 1977), Sint-Lievens-Houtem, 1992, 45 p. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk Archief van Zonnegem (Franse Revolutie – 1977), Sint-Lievens-Houtem, 1989, 93 p. * Haaltert vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Heldergem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Inventaris der archieven van Appelterre, 30 + 1 p. Inventaris der archieven van Aspelare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 22 + 3 p. Inventaris der archieven van Letterhoutem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 23 mei 1978, 28 p. * Inventaris der archieven van Lieferinge, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. Inventaris der archieven van Meerbeke, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 25 + 3 p. Inventaris der archieven van de gemeente Nederhasselt, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 11 + 2 p.

27

Inventaris der archieven van de gemeente Neigem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. Inventaris der archieven van de gemeente Okegem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 29 + 4 p. Inventaris der archieven van de gemeente Outer, 27 + 2 p. Inventaris der archieven van de gemeente Pollare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 14 + 2 p. Inventaris der archieven van Ninove, opgemaakt in 1985 (BTK-project), 78 p. Inventaris der Archieven van Vlierzele, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 12 mei 1978, 31 p. * Inventaris der archieven van de gemeente Voorde, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 12 + 4 p. Inventaris van de notulen van de Gemeenteraad en van het College van Burgemeester en Schepenen, Zottegem, s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Impe, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Oordegem, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Smetlede, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Wanzele, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Denderleeuw, s.l., s.d., s.p. Inventaris van de vroegere gemeente Denderleeuw, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., .s.d., s.p. * Inventaris Ninove, s.l., s.d., s.p. Inventaris van de vroegere gemeente Iddergem, geklasseerd volgens het U.D.C.systeem, s.l., .s.d., s.p. * Inventaris van de vroegere gemeente Welle, geklasseerd volgens het U.D.C.systeem, s.l., .s.d., s.p. * Kerksken vóór 1976, s.l., s.d., 12 p. LAMARCQ Danny, Modern Gemeente Archief Nederhasselt, s.l., s.d., s.p.

28

Lijst 89, Archiefbeschrijvingen bestand ACO, Arrondissementscommissariaat Oudenaarde. Lijsten 110 en 111, Archiefbeschrijvingen bestand 8 – Achtste afdeling A. MEERT Jeroen, Voorlopige inventaris van het archief eigendommen familie Schotte, 1930-1964 (1970) en het bedrijfsarchief leerlooierij Schotte, 1913-1981 (1990), Aalst, 2003, 17 p. * Overdrachtslijst Archief van de Provinciale Kamer van Ambachten en Neringen. Overdrachtslijst dossiers hinderlijke inrichtingen, 1913-1980 (uittreksel uit lijst 110 – Afdeling 8). PODEVIJN Dirk en ARNOUTS Lieve, Inventaris van het gemeentelijk archief van Herdersem (Franse Revolutie – 1976), Aalst, Stad Aalst, 1987, 87 p. * STEVENS Patrick, Inventaris van het gemeentelijk archief van Lede, 1999, s.p. * thematische steekkaarteninventaris leeszaal Provinciaal Archief Gent, bestand 1900-1955. VAN DE PERRE Machteld, Overdrachtslijst bedrijfs- en familiearchief Schotte te Erembodegem, ca. 1890-1997, Aalst, 2000, 96 p. * VAN GOETHEM Guy, Inventaris van het archief van de Commissie voor Openbare Onderstand van Aalst, 10/3/1925 – 31/3/1977, A. De Commissie, Aalst, Stad Aalst, 1992, 20 p. *

2.1.2 Uitgegeven toegangen AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel I: Archieven van overheidsinstellingen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, 483 p. * AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel II: Archieven van privaatrechtelijke instellingen, bedrijven en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 485-758. * BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. BOEVA Luc (sam.), Fontes fons scientiae, Overzicht van de archieven bewaard in het ADVN, Antwerpen, ADVN, 2004, 143 p. *

29

BUNTINX Jeroen, Gids van bedrijfsarchieven in Vlaams-Brabant (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 54), Brussel, A.R.A., 2001, 252 p. * BUNTINX Willy (redactie), Baardegem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 12-15. * BUNTINX Willy (redactie), Erembodegem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 34-35. * BUNTINX Willy (redactie), Herdersem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 50-52. * BUNTINX Willy (redactie), Hofstade, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 54-56. * BUNTINX Willy (redactie), Moorsel, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 85-87. * COPPEJANS-DESMEDT H., Inventaris van het archief van de SintMargarethakerk te Baardegem, gepubliceerd in Archieven van Oostvlaamse Kerkfabrieken (Oud Regiem), dl. 2, pp. 279-287. * COPPEJANS-DESMEDT H., Gids van de Bedrijfsarchieven bewaard in de openbare depots van België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën), Brussel, A.R.A., 1975, 358 p. * COPPEJANS-DESMEDT H., LUYCKX Ch., VAN OVERSTRAETEN D. en WELLENS R., Gids van de bedrijfsarchieven toegankelijk voor het publiek in België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 41), Brussel, A.R.A., 1998, 661 p. * DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Catalogus van de topografischhistorische atlas (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 25), Brussel, A.R.A.., 1998, 584 p. DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999. DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Familie- en persoonsarchieven, deel II, (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 38), Brussel, A.R.A., 2003. DE SMET Sylvie en KERCKHOVE Veroniek, Inventaris van de archieven van de werkrechtersraden en de arbeidsrechtbanken in Oost- en West-Vlaanderen (18081978), (Rijksarchief te Beveren, Inventarissen 67), Brussel, A.R.A., 2002, 339 p. *

30

Gids voor de gemeentearchieven in Oost-Vlaanderen, Gent, Provincie OostVlaanderen, 1990, 325 p. * KWANTEN Godfried en PODEVIJN Dirk, Inventaris van het archief van Ludovic Moyersoen, 1904-1992 (Reeks inventarissen en repertoria nr. 42), Leuven, KADOC, s.d., 64 p. * MARECHAL G., Inventaris van het archief van de Sint-Maartenskerk te Aalst, gepubliceerd in Archieven van Oostvlaamse Kerkfabrieken (Oud Regiem), dl. 2, pp. 221-278. * NUYTTENS M., Inventaris van het archief van de stad Geraardsbergen, Hedendaagse Periode (Rijksarchief te Ronse), Brussel, A.R.A., 1978, 121 p. * PODEVIJN Dirk, Inventaris van het archief van Minister van Staat Romain Moyersoen, 1870-1967 (Reeks inventarissen en repertoria nr. 33), Leuven, KADOC, s.d., 28 p. * VAN ISTERDAEL Herman, Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999. VELLE Karel (eindredactie), Inventarissen van het archief van de rechtbank van koophandel te Aalst, Overdrachten 2002 (Rijksarchief te Beveren, Inventarissen 79), Brussel, A.R.A., 2002, 59 p. * VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel I: Overheidsorganen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren, Archievenoverzichten 22), Brussel, A.R.A., 1995, 498 p. * VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel II: Privaatrechtelijke instellingen en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren), Brussel, A.R.A., 1995, pp. 501-776. * VERSCHAEREN José, Iddergem (1816-1942), Inventaris van het gemeentearchief (hedendaagse periode) (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 16), Brussel, A.R.A., 1988, 10 p. *

31

2.3

Historische werken

BOEYKENS H. en VANDEVELDE P., Nieuwerkerken in oude postkaarten, foto’s en documenten, s.l., Uitgeverij Ten Bos, 1983, 176 p. BRACKE Nele, Bronnen voor de industriële geschiedenis, 1750-1945. Gids voor Oost-Vlaanderen, Gent, Academia Press, 2000, 424 p. BRAET André en BOMBEECK Leo, Aalsterse katoendrukkers naar Helmond in Nederland, 1846-1860, Aalst, Vlaamse Vereniging voor Familiekunde – Afdeling Aalst, 2003, 45 p. BRAET Johan, Stadsontwikkeling in Aalst, Revitalisatie van een 19de-eeuwse stadswijk, Leuven, Katholieke Universiteit Leuven, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1998, 126 p. CRAEYBECKX J,. KURGAN-VAN HENTENRIJK G. en VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1873-1895 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 13, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1978, pp. 11-34. CRAEYBECKX J,. KURGAN-VAN HENTENRIJK G. en VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1895-1914 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 13, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1978, pp. 225-248. DE BOTH Luc, Een beperkte “Tour d’Horizon” van de Zottegemse bonneterie- en textielnijverheid, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, VIII, 1997, pp. 39-45. DE BROUWER Jozef, Groot-Aalst, 3. Erembodegem, een geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1984, 395 p. DE BROUWER Jozef, Groot-Aalst, 6. Hofstade, een geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1977, 201 p. DE CLERCK Jan C.A. (eindred.), Baardegem, een kijkboek, s.l., Heemkundige Kring “De Faluintjes”, 1991, 299 p. DE CUYPERE Frans, De Nijverheid van de Stad Aalst in de Nationale Tentoonstelling van 1880, met de uitvoerige beschrijving van de opkomst, uitbreiding, bloei en huidigen toestand harer verschillige vakken, Aalst, DaensMayart, 1880, 67 p. DE POTTER F. en BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten behorende tot het huidige Zottegem, herdruk uit Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, Zottegem, Zottegemse Kulturele Kring, 1981, 427 p.

32

De Denderende Steden, speciale uitgave 1990, 39ste jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, 72 p. DE PAEPE Jozef, De ekonomische ontwikkeling van Aalst (1870-1914), onuitgegeven licentiaatsverhandeling voorgedragen tot het bekomen van de Licentie in de Economische Wetenschappen, Brussel, V.U.B., 1967, 125 p. DE RIJCK L., Kenmerken van de industriële ontwikkeling te Aalst (1795-1875), overdruk uit: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, Nieuwe reeks, dl. XVIII – 1964, Gent, s.n., 1964, 19 p. DE RYCK Luc, Verkeersinfrastructuur in de Denderstreek: een gebrekkig overheidsbeleid (1830-1968), in Het Land van Aalst, jrg. 49, 1997, nr. 4, pp. 231-263. DE VUYST Paul, Kijk op Aaigem, s.l., Het Streekboek, 1993, 96 p. DE WILDE Bart, Witte boorden, blauwe kielen, Patroons en arbeiders in de Belgische textielnijverheid in de 19e en 20e eeuw, Gent, Ludion-AMSAB-Profortex, 1997, 403 p. DE WOLF Koenraad, Bijdrage tot de geschiedenis van de seizoenarbeid, Het “Beschermkomiteit voor Tijdelijke Uitwijkelingen” en de “Franschmansgilden” in Zuid-Oost-Vlaanderen, 1901-1914, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, VI, 1993, pp. 83-133. DIERICKX Fons, Herdersem, Het dorp der meiviskoppen, s.l., F. Dierickx, 1985, 295 p. DIERICKX Fons en WILLE Danny (eindred.), Meldert, Een kijkboek, s.l., Heemkundige Kring “De Faluintjes”, 1993, 343 p. DUQUET Frans, Zo was Sint-Lievens-Houtem, s.l., s.n., 1976, 300 p. GHYSENS Jos, Vademecum van het beroepsleven te Aalst, 1827-1836, in Aalst 1830, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1980, pp. 211-358. GHYSENS Jos, Industrie, handel en merknamen Aalst 1840-1940, Deinze, N.V. De Muyter, 1997, 356 p. GILBOS G., Gilbos, Oorsprong van een familiaal constructiebedrijf te Aalst en hoe het groeide, Ninove, De Decker, [1991], 164 p. GODFROID Stéphane en SURDIACOURT Dirck, Lucifersbedrijven te Geraardsbergen, Geraardsbergen, Stedelijke Culturele Raad Geraardsbergen, 1983, 161 p. HEYRMAN Peter, Voor eigen winkel, Honderd jaar middenstand en middenstandsbeweging in Oost-Vlaanderen, Gent, Provinciebestuur OostVlaanderen, 1991, 254 p.

33

HUMBEECK Kris, Onder de giftige rook van Chipka, Louis Paul Boon en de fabrieksstad Aalst, Gent-Amsterdam, Ludion, 1999, 311 p. De industrie in België, Twee eeuwen ontwikkeling, 1780-1980, Gent, Gemeentekrediet, 1981, 322 p. JANSEN Ad en ROBBEN Danny, De Stekskesmannen, 90 jaar luciferindustrie in Ninove, Ninove, V.V.V.-Ninove vzw, 1998, 191 p. LAMARCQ Danny, De brouwnijverheid te Zottegem (1850-1986), in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis, III, 1987, pp. 11-54. LAMARCQ Danny, Tweehonderd jaar brouwtraditie te Zottegem, De brouwerij Crombé, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis, III, 1987, pp. 55-92. LAMARCQ Danny, Het “Elektriciteitsgesticht” te Zottegem, Een kwart eeuw elektriciteitscentrale in de Egmontstad, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, V, 1991, pp. 133-158. LAMARCQ Danny, 80 jaar cinema in Zottegem, Een proeve tot inventaris, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, VI, 1993, pp. 135-160. MAINZ Karsten, Over bouwen en verbouwen, De textielnijverheid in het arrondissement Aalst (1914-1944): een industriële archeologie (2 delen), Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2001, 364 p. MANNAERT David, De stad Aalst tijden de crisisjaren 1840-1850, Een geschiedkundige bijdrage, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2002, 214 p. PODEVIJN Dirk, VAN GYSEGHEM Jan en BAERT Karel, Van Paternalisme naar Emancipatie, Een bijdrage tot de sociaal-economische geschiedenis van het arrondissement Aalst uitgegeven n.a.v. 150 jaar Kamer van Koophandel en Nijverheid van Aalst en Gewest (1841-1991), s.l., 1991, 153 p. POELAERT Bruno, Inventaris van de industriële gebouwen en terreinen van Aalst, Antwerpen, Henri van de Velde-instituut, onuitgegeven eindverhandeling, 1995, 118 p. PRAET Patrick, Armoede te Aalst tijdens de 19de eeuw, in Het Land van Aalst, jrg. 41, 1989, nr. 1, pp. 33-64. SCHOKKAERT Benny, De tramweg Geraardsbergen-Merelbeke (1907-1955), in Het Land van Aalst, jrg. 47 1995, nr. 3 pp. 219-244. STRIJPENS Hendrik, Oost-Vlaanderen: Bouwheer van de “Staat” België, s.l.; 1981, 269 p.

34

STRIJPENS Hendrik, Veuve De Wolf-Cosyns & Fils, deel 1, 1747-1860, Aalst, N.V. De Wolf-Cosyns, 1990, 241 p. STRIJPENS Hendrik, De Mouterij De Wolf-Cosyns in Aalst, 1850-1892, Hop, Granen en Mout als Grondstoffen voor de Belgische Brouwerijen, Aalst, Van de Putte, s.d., 88 p. STRIJPENS Hendrik, De Mouterij De Wolf-Cosyns, Deel 3: 1893-1912, Hop, Granen en Mout als Grondstoffen voor de Belgische Brouwerijen, Aalst, Van de Putte, s.d., 76 p. STRIJPENS Hendrik, De Mouterij De Wolf-Cosyns, Deel 4: 1910-1921, Hop, Granen en Mout als Grondstoffen voor de Belgische Brouwerijen, Aalst, Van de Putte, s.d., 80 p. STRIJPENS Hendrik, Aalsterse Fundamenten, Deel 1: De Achttiende eeuw, Aalst, Van de Putte, 2002, 78 p. STRIJPENS Hendrik, Aalsterse Fundamenten, De negentiende eeuw, Pieter Daens, Aalst, Van de Putte, 2003, 140 p. STROOBANT Marcel en ROBBEN Danny, Tot de laatste lucifer, Geschiedenis van de lucifersnijverheid in de Denderstreek, Geraardsbergen, Marcel Stroobant, [2003], 304 p. Tussen beleid en belang, Geschiedenis van de Kamers van Koophandel in België (17de-20ste eeuw) (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Educatieve Dienst Dossiers Tweede Reeks 10), Brussel, A.R.A., 128 p. VAN BOSSUYT V., De Nijverheid van Geraardsbergen door de eeuwen heen, in Het Land van Aalst, jrg. 15, 1963, nr. 1, pp. 10-17. VAN DEN EEDE Gaston, De N.V. “La Couverture” Aalst, 1889-1957, Aalst, 2001, 60 p. VAN DER HERTEN Bart, ORIS Michel en ROEGIERS Jan (red.), Nijver België, Het industriële landschap omstreeks 1850, s.l., MIM-Gemeentekrediet, 1995, 375 p. VAN DER HEYDEN A., Geschiedkundige bijdrage nopens het ontstaan en de ontwikkeling van handel en nijverheid te Aalst sedert de jaren 1800, Aalst, Van Nuffel, s.d., 51 p. VANDER MIJNSBRUGGE Kris, De Aalsterse industriële ontplooiing 1840-1914 aan de hand van de bron “de commodo et incommodo”. Een studie van de maatschappelijke perceptie en de historische vervuiling, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2001, 150 p. + s.p. (bijlagen).

35

VANDEWEGHE Evert, Urbanisatiepolitiek te Aalst, 1856-1939, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2001, 246 p. VAN ISTERDAEL H. (red.), Bibliografie van de gemeenten en het Land van Aalst (1950-1983), Aalst, 1985, 2 dln. VAN MELLO J., Geraardsbergen 1068-1974. Analytische bibliografie van de stad Geraardsbergen, Tielt, 1975. VAN MOL Clemens, Gijzegem, vroeger en nu, s.l., 1990, 300 p. VANTHEMSCHE Guy, Arbeid in België tijdens de jaren ’30, in De jaren ’30 in België, De massa in verleiding, ASLK-Ludion, s.l., 1994, pp. 154-177. VERAGHTERT K., CRAEYBECKX J. en KURGAN-VAN HENTENRIJK G., Het economische leven in België, 1844-1873 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 12, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1977, pp. 11-52. VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1918-1940 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 14, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1979, pp. 55-101. VERLEYEN Wilfried, Groot-Aalst, 8. Moorsel, Geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1985, 442 p. VERLEYSEN Marcel, Amylum, de oudste Aalstenaar, Aalst, Amylum, s.d., 220 p. WILLEMS Christiaan, Verkenning van een streek, De Dender en zijn Vlaamse Steden, Geraardsbergen, Ninove, Aalst, Dendermonde, Brussel, Uitgeverij ArtisHistoria, 1984, 160 p. WOESTENBORGHS Bert, Vlaamse arbeiders in de vreemde, of hoe in de 19e en 20e eeuw Vlaamse seizoenarbeiders elders hun brood moesten gaan verdienen, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1993, 143 p.

36

3

SAMENSTELLING VAN DE GIDS

Het grootste gedeelte van de archiefgids werd samengesteld aan de hand van toegangen tot de stads- en gemeentearchieven. In dit onderzoek waren tien steden en gemeenten – met elk hun deelgemeenten – betrokken. Acht van deze werden ter plekke bezocht en hoewel niet overal een archivaris in dienst is waren de geraadpleegde archieven steeds toegankelijk. In sommige gevallen was er enkel een plaatsingslijst voor handen, maar van de meeste archieven werd eind jaren ’70 – begin jaren ’80 van de 20ste eeuw een inventaris opgesteld volgens het U.D.C.-systeem. Hoewel dit ver van het ideaalbeeld van een inventaris staat, kan de onderzoeker wegwijs gemaakt worden in de diverse series en stukken die het stads- en gemeentearchief vormen. De eerste – telefonische – contacten met vooral de kleinere gemeenten verliepen ietwat moeizaam. In sommige gevallen wou men mij meteen de registers van bevolking en burgerlijke stand in handen geven wanneer ik sprak over archief. Na hen duidelijk te maken dat het hier gaat om het opstellen van een gids betreffende de archieven bruikbaar voor het schrijven van economische geschiedenis en het geven van enkele voorbeelden van series en stukken die in dergelijke archieven voorkomen werd meestal positief gereageerd op mijn vraag om het archief te mogen bezoeken. In andere gevallen moest eerst toestemming gevraagd worden aan het college van burgemeester en schepenen vooraleer ik de archieven en inventarissen kon raadplegen. Het stereotype beeld van de archiefbewaarplaats als stoffige kelder- of zolderruimte blijkt in een aantal van de bezochte gemeenten wel degelijk te kloppen. Meestal kon ik ongestoord en ongecontroleerd de archieven raadplegen in de depots zelf. De meeste van de bezochte archieven beschikken immers niet over een leeszaal. De geraadpleegde inventarissen werden in een aantal gevallen – mits toestemming – integraal gekopieerd zodat deze in het D.A.D.D. vzw/Stadsarchief Aalst eveneens raadpleegbaar zijn22. Op deze manier kunnen toekomstige onderzoekers na het raadplegen van de archiefgids meteen de eigenlijke inventaris van het gewenste archief raadplegen. Het is me tijdens dit onderzoek immers opgevallen dat de personen waarmee ik een afspraak maakte om het archief te bezoeken soms niet op de hoogte waren van het bestaan van een inventaris of plaatsingslijst en pas na overleg met collegae tevoorschijn kwamen met de gewenste toegang, er aan toevoegend: “Is het dit wat je zoekt?”. Precies om deze reden bestaat er waarschijnlijk een soort drempelvrees bij potentiële onderzoekers die ofwel geen weet hebben van het bestaan van het archief ofwel terechtkomen bij een gemeentelijk personeelslid dat niet op de hoogte is van het bestaan van toegangen noch archief (“Archief? Wat is dat?”).

22

Deze toegangen werden in de bibliografie en in de eigenlijke gids na de bibliografische beschrijving van een * voorzien.

37

Die stappen zijn dankzij deze gids dus reeds gezet en de onderzoeker wordt meteen doorverwezen naar de correcte archiefbewaarplaats (in diverse gevallen bevindt een gedeelte van het archief zich nog op de gemeente en het andere gedeelte in een Rijksarchief) én de correcte toegang. De archiefbestanden bewaard in de voor het arrondissement Aalst meest relevante Rijksarchieven (Ronse, Beveren, Gent) zijn ondermeer toegankelijk dankzij de diverse archievenoverzichten en de websites van desbetreffende Rijksarchieven23. In de Rijksarchieven zelf is steeds het recentste archievenoverzicht – met daarin de nieuwste aanwinsten – beschikbaar, al dan niet verwijzend naar bijbehorende toegang/inventaris. Om zo volledig mogelijk te werken werden ook de grote privaatrechtelijke door de Vlaamse overheid erkende archief- en documentatiecentra in dit onderzoek betrokken: AMSAB, KADOC, ADVN en Liberaal Archief. De zoektocht hier beperkte zich tot het raadplegen van de websites en eventuele archievenoverzichten24. De opbrengst was mager aangezien ons onderzoek zich niet zozeer op de politieke geschiedenis richtte, wat toch een groot gedeelte van de collectie van voornoemde instellingen uitmaakt. Het archief van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen is wat de periode 18501940 betreft nog niet volledig toegankelijk. Momenteel wordt het archief van deze archiefvormer op drie locaties bewaard: de archiefbewaarplaats van de provincie zelf bevat het archief van het Provinciebestuur sedert 1900, het archief van de arrondissementscommissariaten alsook begrotingen en rekeningen van OostVlaamse gemeenten, O.C.M.W.’s en kerkfabrieken. Een thematische inventaris op steekkaarten ontsluit het archief van de periode 1900-1955. Het Rijksarchief Gent bewaart naast het archief van het Scheldedepartement (1792-1815) en het Hollands Fonds (1815-1830) ook het archief van de periode 1830-1870. Voor het archiefbestand 1850-1870 is een gedeeltelijke inventaris beschikbaar. Het Rijksarchief Beveren tenslotte bewaart het bestand 1870-1900 (waarvan circa 40% is geïnventariseerd).

23

Cf. AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel I: Archieven van overheidsinstellingen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, 483 p., AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel II: Archieven van privaatrechtelijke instellingen, bedrijven en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 485-758., VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel I: Overheidsorganen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren, Archievenoverzichten 22), Brussel, A.R.A., 1995, 498 p.,VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel II: Privaatrechtelijke instellingen en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren), Brussel, A.R.A., 1995, pp. 501-776 en http://arch.arch.be (de website werd het laatst geconsulteerd op 14-07-2005) 24

http://www.advn.be (nog in opbouw op 14-07-2005), http://www.amsab.be http://www.kadoc.be, http://www.liberaalarchief.be en BOEVA Luc (sam.), Fontes fons scientiae, Overzicht van de archieven bewaard in het ADVN, Antwerpen, ADVN, 2004, 143 p. (de websites werden het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

38

4

RAADPLEGING VAN DE GIDS

In tegenstelling tot de vorige versie van de archiefgids – waar de onderverdeling geografisch (per gemeente) gebeurde – werd er thans gekozen om een onderverdeling te maken per type archiefvormer. Concreet betekent dit dat er acht grote onderdelen zijn binnen de eigenlijke archiefgids. Acht types achiefvormers: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Provincie Arrondissementscommissariaten Gemeenten Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen 4.3 Notariaat 4.4 Administratie van de registratie en domeinen Rechtbanken 5.3 Rechtbanken van Koophandel 5.4 Werkrechtersraden Ondernemingen en bedrijven Werkgeversorganisaties Personen en families

Waar dit van toepassing was werd een tweede onderverdeling gemaakt per gemeente. De gemeenten als archiefvormer (punt 3 in de gids) bijvoorbeeld zijn alfabetisch opgenomen per hoofdgemeente, met daaronder volgend de huidige deelgemeenten van die hoofdgemeenten. Deze manier van werken werd verkozen boven een opsomming van archieven volgens archiefbewaarplaats, aangezien de onderzoeker – en bijgevolg ook de gebruiker van deze gids – in de eerste plaats op zoek zal zijn naar archieven betreffende de economische geschiedenis van een bepaalde plaats binnen het arrondissement Aalst. De onderzoeker die een overzicht wenst te hebben van op welke plaats zich welke archieven bevinden kan doorverwezen worden naar allerhande archievenoverzichten zoals die voor een aantal Rijksarchieven en Stadsarchieven bestaan25. Per individuele archiefvormer worden een aantal gegevens opgenomen die de gebruiker op weg moeten helpen wanneer hij onderzoek wil verrichten naar de economische geschiedenis van de Denderstreek voor de periode 1850-1940. De

25

O.a. AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel I: Archieven van overheidsinstellingen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, 483 p., AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel II: Archieven van privaatrechtelijke instellingen, bedrijven en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 485-758, VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel I: Overheidsorganen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren, Archievenoverzichten 22), Brussel, A.R.A., 1995, 498 p. en VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel II: Privaatrechtelijke instellingen en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren), Brussel, A.R.A., 1995, pp. 501-776.

39

koptekst beslaat de benaming van het archiefbestand van de archiefvormer, met daaronder meestal een toelichting omtrent de samenstelling van het bestand. Onder de koptekst komen zes velden aan bod: 1. bewaarplaats: geeft aan waar het archief van desbetreffende archiefvormer bewaard wordt. Soms wordt het archief van één archiefvormer op meerdere plaatsen bewaard. In dat geval worden de zes velden per bewaarplaats hernomen. 2. achtergrond: hier wordt – waar nodig – meer informatie aangereikt in verband met de archiefvormer. 3. inhoud: dit zal voor de meeste onderzoekers het interessantste veld zijn aangezien een opsomming gegeven wordt van de series en stukken die gebruikt kunnen worden bij het schrijven van economische geschiedenis. Achter de korte beschrijving wordt telkens een begin- en einddatum gegeven (de hier opgegeven jaren zijn begin- en eindjaar van de volledige reeks, ongeacht of deze buiten de chronologische afbakening vallen). 4. datum: begin- en einddatum van het volledige archief van de archiefvormer, dus niet enkel van de stukken interessant voor economische geschiedenis. 5. omvang: aanduiding van de omvang van het (gehele) archief, in aantal nummers en/of aantal meter. 6. toegang: het al dan niet voorhanden zijn van een toegang tot het archief. Met vermelding of het om een typoscript, een handschrift, een gedrukte inventaris of een toegang via steekkaarten gaat. Wanneer de toegang raadpleegbaar is in het D.A.D.D. vzw of het Stadsarchief Aalst (waar het D.A.D.D. vzw in gevestigd is) wordt dit aangeduid met een * na de bibliografische nota. Aangezien in diverse gevallen het archief van één archiefvormer opgesplitst werd over meerdere archiefbewaarplaatsen, werd geopteerd om de adresgegevens van de archiefbewaarplaatsen (adres, telefoon, e-mail, contactpersoon, openingsuren) afzonderlijk te houden van de eigenlijke archiefgids. Op deze manier worden misverstanden omtrent de precieze locatie van de bewaarde archieven vermeden. De 188 individuele archiefvormers kunnen als volgt opgesplitst worden: Provincie Arrondissementscommissariaten Gemeenten Notariaat en Administratie van de registratie en domeinen Rechtbanken Ondernemingen en bedrijven Werkgeversorganisaties Personen en families

6 2 69 78 3 18 2 10

40

Wanneer we de onderverdeling maken per stad of gemeente bekomen we volgende tabel: Aalst Denderleeuw Erpe-Mere Geraardsbergen Haaltert Herzele Lede Ninove Sint-Lievens-Houtem Zottegem

37 3 8 40 10 18 8 27 8 24

Het aandeel van de vier steden (Aalst, Geraardsbergen, Ninove en Zottegem) is overduidelijk het grootst met in totaal 128 archiefvormers.

ste

Briefhoofd van het textielbedrijf Roos-Geerinckx-De Naeyer te Aalst, begin 20

26

26

eeuw

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

41

5 5.1

ENQUÊTE BETREFFENDE BEDRIJFSARCHIEVEN Het bewaren van bedrijfsarchieven

Het schrijven van bedrijfsgeschiedenissen kent de laatste decennia een toenemende belangstelling. De geschiedenis van de huidige samenleving is dan ook onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van het bedrijfsleven. De belangrijkste bronnen voor het schrijven van bedrijfsgeschiedenissen zijn bedrijfsarchieven en deze verdienen in het kader van dit eindwerk hun eigen plaats27.

5.1.1 Duitsland In Duitsland ontstond de functie van bedrijfsarchivaris. Deze zorgde er voor dat de archieven van hun bedrijf bewaard én toegankelijk werden én bleven. Reeds voor de Eerste Wereldoorlog was een belangrijk net van bedrijfsarchieven uitgebouwd, ondersteund door regionale depots voor de neerlegging van bedrijfsarchieven. In 1980 waren er drie steunpunten: het Rheinisch-Westfälisches Wirtschaftsarchiv te Keulen, het Westfälisches Wirtschaftsarchiv te Dortmund en het BadenWürttemberg Wirtschaftsarchiv te Stuttgart. Het doel van deze instellingen is: “Het bewaren en klasseren van bronnenmateriaal voor de economische geschiedenis binnen een afgebakende economische regio”. Begin jaren ’80 van de 20ste eeuw werd door de Vereinigung deutscher Wirtschafsarchivare in samenwerking met het Gesellschaft für Unternehmensgeschichte een gids uitgegeven met daarin de beschrijving van ca. 800 archieven, aanwezig bij de ondernemingen en in de Kamers van Koophandel. Een enorm belangrijke verwezenlijking – mede dankzij de werkzaamheden van voormelde organisaties – is de bewustwording van bedrijven over het belang en de waarde van bedrijfsarchieven.

5.1.2 Frankrijk In Frankrijk werd het belang van bedrijfsarchieven pas tijdens de jaren 1925-1939 erkend, dankzij de Archives Nationales en het tijdschrift Annales d’histoire

27

Het hiernavolgende overzicht betreffende het ontstaan van de discipline van de industriële of bedrijfsgeschiedenis is grotendeels afkomstig uit: COPPEJANS-DESMEDT Hilda, De bedrijfsarchieven in België, in Economische Geschiedenis van België, Behandeling van de bronnen en problematiek, Handelingen van het Colloquium te Brussel, 17-19 nov. 1971, Brussel, A.R.A., 1972, pp. 205-220, BUNTINX Jeroen, Gids van bedrijfsarchieven in Vlaams-Brabant (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 54), Brussel, A.R.A., 2001, pp. 9-14 en DE GOEY Ferry en DEVOS Greta, Ontstaan en uitbouw van de bedrijfsgeschiedenis, in VAN COPPENOLLE Chantal (ed.), Een succesvolle onderneming, Handleiding voor het schrijven van een bedrijfsgeschiedenis (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Studia 95), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 43-74.

42

économique et sociale. De echte doorbraak kwam er in 1949 met de oprichting binnen de Archives Nationales van de Service des Archives économiques. Het ontstaan van Le Centre des Archives du Monde du Travail de Roubaix in 1993 zorgde voor de bewaring en ontsluiting van bedrijfsarchieven, archieven van professionele organisaties en van werkgevers- en werknemersverenigingen. Het uitbouwen van een samenhangend acquisitiebeleid is afhankelijk van het kennen van de bewaard gebleven bedrijfsarchieven. Een belangrijk hulpmiddel hierbij is de archiefgids. Openbare archiefinstellingen, gevolgd door private ondernemingen maakten gidsen op met daarin opgenomen de bedrijfsarchieven toegankelijk voor het publiek.

5.1.3 Nederland In Nederland spelen diverse verenigingen en instellingen een belangrijke rol binnen de discipline van de bedrijfsgeschiedenis. Het in 1984 opgerichte Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis (CBG) bijvoorbeeld heeft als voornaamste taak het stimuleren van de beoefening van de bedrijfsgeschiedenis in Nederland. De oprichting in 1914 van het Nederlandsch Economisch Historisch Archief (NEHA) door archivarissen, wetenschappers én ondernemers had als doel het verwerven en voor wetenschappelijk onderzoek toegankelijk maken van bedrijfsarchieven. Gespreid over drie jaar (1990-1993) hield het NEHA een uitvoerige enquête gericht op de 10.000 grootste bedrijven gevestigd in Nederland. Er werd informatie ingewonnen omtrent de aanwezigheid van bedrijfsarchief. Met deze enquête had men een drieledig doel voor ogen. Een eerste – belangrijk – doel was het belang aantonen van de wetenschappelijke en cultuurhistorische waarde van bedrijfsarchieven bij de archiefvormers – de ondernemingen – zelf. Ten tweede werden de onderzoekers ingelicht omtrent inhoud, omvang en vindplaats van de archieven en ten derde werd aan de archiefbeheerders een hulpmiddel verschaft bij de uitbouw van een acquisitiepolitiek. De respons op deze enquête bedroeg 15 à 20%. Per economische activiteit werden de resultaten gebundeld en er verschenen reeds een 15-tal publicaties. De meer dan 5.000 archiefbestanden die dankzij de enquête kenbaar gemaakt zijn, kunnen ook on-line geraadpleegd worden via het BedrijfsArchievenRegister Nederland (BARN)28.

5.1.4 België In België was het Etienne Sabbe – de latere Algemeen Rijksarchivaris – die in 1934 met zijn publicatie Les archives économiques het belang aantoonde van

28

http://www.neha.nl/barn/ (de website werd het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

43

bronnen van economische aard – bijgevolg ook bedrijfsarchieven – voor de geschiedschrijving van de 19de en 20ste eeuw. De door Hilda Coppejans-Desmedt in 1975 samengestelde Gids van de bedrijfsarchieven bewaard in de openbare depots van België29 gaf een overzicht van de in de rijks-, stads- en gemeentearchieven bewaarde bedrijfsarchieven. In 1998 werd een supplement hierop uitgebracht, deze keer met inbegrip van nietopenbare instellingen (universitaire archieven, professionele privaatrechtelijke archieven,...)30. De laatste jaren verschenen voor Vlaanderen als gevolg van een aantal projecten diverse archiefgidsen gericht op bedrijfsarchieven. Verschillend van het initiatief van Hilda Coppejans-Desmedt waren deze projecten gericht op archieven aanwezig bij de ondernemingen zelf. Het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis van de UFSIA werkte met de steun van de Provincie Antwerpen en het Algemeen Rijksarchief in 1994 aan een inventarisatieproject van archieven aanwezig in bedrijven, beroeps- , werkgeversen werknemersverenigingen binnen de Provincie Antwerpen31. Vier jaar later werkte het Algemeen Rijksarchief samen met de ULB en de vzw La Fonderie aan een gelijkaardig project. Door middel van een enquête werden circa 2.100 Brusselse bedrijven en beroepsverenigingen aangesproken en de resultaten werden verwerkt in de Guide des Archives d’Associations professionelles et d’Entreprises en Région bruxelloise. De Provincie Vlaams-Brabant kreeg met de Gids van bedrijfsarchieven in VlaamsBrabant in 2001 eveneens zicht op wat bewaard wordt binnen de ondernemingen zelf, maar tevens bij archief- en documentatiecentra en openbare depots32. Als voorlopig laatste in de rij wordt momenteel gewerkt aan gelijkaardig overzicht voor de provincie West-Vlaanderen. Het Rijksarchief Brugge startte in januari 2004 met het project “Registratie en valorisatie van bedrijfsarchieven als bron voor de studie van de industrialisatie in de provincie West-Vlaanderen”. Een belangrijk element binnen dit project is het aantonen van het belang van bedrijfsarchieven

29

COPPEJANS-DESMEDT H., Gids van de Bedrijfsarchieven bewaard in de openbare depots van België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën), Brussel, A.R.A., 1975, 358 p. 30

COPPEJANS-DESMEDT H., LUYCKX Ch., VAN OVERSTRAETEN D. en WELLENS R., Gids van de bedrijfsarchieven toegankelijk voor het publiek in België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 41), Brussel, A.R.A., 1998, 661 p.

31

DEVOS Greta, COPPIETERS Guy, LEMAYEUR Bart en SAS Bart, Gids van bedrijfsarchieven en archieven bij werkgevers-, werknemers- en beroepsverenigingen in de provincie Antwerpen, Resultaten van twee enquêtes gehouden door het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis, UFSIA, Universiteit Antwerpen (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 59), Brussel, A.R.A., 2002, 570 p.

32

BUNTINX Jeroen, op.cit., 252 p.

44

binnen de ondernemingen zelf, zodanig dat bedrijven zelf hun archieven zouden bewaren of tenminste overbrengen naar het Rijksarchief33.

5.2

Enquête betreffende bedrijfsarchieven in het arrondissement Aalst

Ons – geografisch en chronologisch – kleinschaliger onderzoek had niet de verhoopte resultaten. Gericht op het arrondissement Aalst werd gezocht naar bedrijfsarchieven daterende uit de periode 1850-1940. Via de Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen konden we de adressen bekomen van 118 vandaag de dag actieve bedrijven gelegen in het arrondissement Aalst die opgericht werden voor 1940. Deze bedrijven werden allen door middel van een schriftelijke enquête bevraagd en er werd hen gevraagd het meldingsformulier terug te sturen, ook indien er geen archief meer aanwezig was uit de periode voor 1940. Deze werkwijze liet ons dan toe eventuele verbeteringen aan te brengen in het eigenlijke adressenbestand én in sommige gevallen zouden we zo op de hoogte gebracht worden van de oorzaak van het verdwijnen van het desbetreffende bedrijfsarchief. De gegevens – via betaling – verkregen van de Kamer van Koophandel OostVlaanderen bleken niet altijd 100% correct te zijn. Zo werden ons – om diverse redenen – een tiental enquêtes door de Post terugbezorgd: meestal ging het om adreswijzigingen, maar in sommige gevallen was het bedrijf reeds failliet of de nv ontbonden. We veronderstellen dat een aantal bijkomende enquêtes wel op het juiste adres bezorgd zijn, maar dat de daar gevestigde firma’s reeds verhuisd, failliet of overgenomen waren. In dergelijke gevallen werd het meldingsformulier eveneens niet teruggestuurd. In het adressenbestand waren bijvoorbeeld nog twee vestigingen van CERA-bank opgenomen, welke reeds een aantal jaren opgegaan is in KBC-bank. Van de 118 in april 2004 aangeschreven bedrijven hebben er 14 (11%) spontaan het meldingsformulier teruggestuurd. Wanneer we dit vergelijken met bijvoorbeeld de enquêtes uitgevoerd in het kader van de recente Vlaamse inventarisatieprojecten betreffende bedrijfsarchieven, blijkt dat we hiermee ongeveer op dezelfde responsschaal zitten als het onderzoek betreffende de bedrijfsarchieven in Vlaams-Brabant. Ter vergelijking behaalden de enquêtes in Antwerpen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest respectievelijk 17 en 16%. Het overwicht van KMO’s in Vlaams-Brabant en het arrondissement Aalst kan een oorzaak zijn van de lagere respons-rate. Kleinere ondernemingen hebben namelijk niet altijd de middelen en

33

Informatie omtrent dit onderzoek is raadpleegbaar op de website van het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën: http://arch.arch.be/frame_nl_d2.htm . (de website werd het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

45

de interesse om zorg te dragen voor hun verleden en bijgevolg voor hun bedrijfsarchief34. De 14 bedrijven die reageerden op de enquête zijn: Brantegem nv, Aalst Ondernemingen Jan De Nul nv, Aalst Euro-Tricot bvba, Aalst Melior-Ganda bvba, Aalst Sint-Martinus nv, Aalst Tate & Lyle (Amylum), Aalst Tavernier L. Metaalconstructie bvba, Aalst Tricotal nv, Aalst Rendac nv, Denderleeuw Ceralux, Zottegem Van den Driessche Paul, Geraardsbergen Luxus, Herzele De Munter, Zottegem Huis Van de Sande, Zottegem De bedrijven die niet reageerden op de eerste oproep werden een tweede maal per brief gecontacteerd op 1 maart 2005. Van de 104 verstuurde enquêteformulieren werden er 5 teruggestuurd. Palace nv, Aalst De Swaef & Co bvba, Erpe-Mere Muylaert nv, Haaltert Coats nv, Ninove Brouwerij Slaghmulder, Ninove Met deze tweede ronde samen werden dus in totaal 19 van de 118 formulieren teruggestuurd: dit betekent 16,1%. De meeste van de teruggestuurde meldingsformulieren leverden niets op: het bedrijf in kwestie beschikte niet meer over archiefmateriaal ouder dan 1940. De opgelegde chronologische beperking (periode 1850-1940) zorgt uiteraard voor een weinig positief resultaat. De enquêtes uitgevoerd in het kader van voornoemde inventarisatieprojecten bevroegen de bedrijven omtrent hun bedrijfsarchief zonder chronologische beperking, wat onvermijdelijk een geheel ander resultaat geeft aangezien elk bedrijf over dynamisch of semi-statisch archief beschikt. De archiefgidsen betreffende bedrijfsarchieven in de provincie Vlaams-Brabant en de provincie Antwerpen bewijzen dit ten zeerste: heel weinig bedrijven beschikken over archief ouder dan pakweg 190035. 34

Ook Wim Lefebvre en Yves Segers kwamen tot de vaststelling dat kleinere ondernemingen – veelal noodgedwongen – minder zorg besteden aan hun bedrijfsarchief: LEFEBVRE Wim en SEGERS Yves, Industrialisering op het platteland, De coöperatieve zuivelnijverheid in de Brusselse rand en haar periferie tijdens het interbellum, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, p. 485. 35

BUNTINX Jeroen, SAS Bart, DE CAIGNY Sofie en LEFEBVRE Wim, De archiefdeur op een kier… De registratie van bedrijfsarchieven in Antwerpen en Vlaams-Brabant en een eerste poging

46

Van de negentien bedrijven die reageerden waren er zeven die melden dat ze over archiefmateriaal ouder dan 1940 beschikten. Luxus uit Herzele bezit een aantal boeken en Rendac nv uit Denderleeuw kan een aantal Staatsbladen betreffende de oprichting van het bedrijf voorleggen. Het archief van Brouwerij Slaghmulder (Ninove) bestaat vooral uit een aantal Revues over brouwerijen en toerisme uit de periode 1890. Tijdens een verhuis in de jaren 1920 is veel van het bedrijfsarchief verloren gegaan. Coats nv te Ninove zou in het bezit zijn van diverse stukken betreffende de Filatures et Filteries Réunies (F.F.R.), maar een datering van de stukken werd niet meegegeven. Het zijn bijgevolg enkel één Ninoofs en drie Aalsterse bedrijven die over archiefmateriaal ouder dan 1940 beschikken: Brantegem nv bezit personeelsregisters vanaf 1935, Tricotal nv bezit eveneens personeelsregisters aangevuld met reclame- en fotomateriaal en Tate & Lyle (Amylum) kan onderzoekers helpen met notariële akten in verband met aankoop van gronden en statutenwijzigingen, verslagen van de Raad van Bestuur en diverse boekhoudkundige stukken. Coats nv (Ninove) beschikt over diverse stukken betreffende de Filature et Filteries Réunies. Tate & Lyle (Amylum) en Brantegem nv zijn twee van de grotere Aalsterse bedrijven en het is kenmerkend dat zij over archiefmateriaal beschikken voor de door ons onderzochte periode. Net zoals hierboven reeds gemeld worden de kleinere bedrijven gekenmerkt door een kleinere administratieve werking, wat zijn weerslag heeft op het bedrijfsarchief. Als bijlagen worden hiernavolgend de enquêtebrief en het meldingsformulier weergegeven.

de

36

Briefhoofd van brouwerij De Blieck uit Aalst, eind 19 eeuw

tot de uitbouw van een wetenschappelijk acquisitiemodel voor bedrijfsarchieven in Vlaanderen, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXXIII, 2003, 3-4, p. 645. 36

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

47

Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek D.A.D.D. vzw Oude Vismarkt 1 – 9300 AALST tel. 053 73 23 14 / fax. 053 73 23 19 [email protected]

adres

archiefgids bedrijfsarchieven

7 april 2004

Geachte mevrouw Geachte heer Zowel in het kader van de opleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer (VUBKUL-UG) als in het kader van mijn beroepsactiviteiten als wetenschappelijk medewerker van het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D.) werk ik aan de samenstelling van een Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940. Zo’n archiefgids neemt verwijzingen op naar alle archieven die kunnen gebruikt worden voor het schrijven van de economische geschiedenis van de Denderstreek (=arrondissement Aalst) voor de periode 1850 tot 1940. Via de Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen vernam ik dat er 118 hedendaagse bedrijven uit het arrondissement Aalst vóór 1940 reeds actief waren. Uw bedrijf – opgericht in jaartal – is daar één van en daarom zou ik u willen vragen om bijgevoegd inlichtingenformulier in te vullen. De daarop door u verstrekte gegevens worden dan opgenomen in de archiefgids, zodanig dat de gebruiker weet wat waar kan geraadpleegd worden (of – zoals u zelf wenst – niet mag geraadpleegd worden). Het invullen van het formulier zal slechts een vijftal minuten van uw tijd kosten. Hoewel het in se de archiefstukken ouder dan 1940 zijn die ons voor dit onderzoek interesseren, zou ik u toch willen vragen het inlichtingenformulier terug te sturen ook indien uw bedrijf niet meer over dergelijke stukken beschikt. Het is namelijk steeds interessant te weten wat er met die archiefstukken gebeurd is: zijn die vernietigd in een brand of overstroming, zijn ze gewoon weggegooid als oud papier, werden ze aan één of andere verzamelaar gegeven, ... Per bedrijfsarchief worden volgende velden samengesteld: Naam van het bedrijf Adres bewaarplaats:

waar het archief bewaard wordt

48

achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bijkomende informatie omtrent het archief (openbaarheid/toegankelijkheid, bijzonderheden, archiefgeschiedenis, het type bedrijfsactiviteit,...) aanduiding van de stukken of reeksen belangrijk voor het onderzoek (economische geschiedenis, 1850-1940) aanduiding van de periode dewelke het archief beslaat aanduiding van de grootte van het archief (het aantal nummers en/of aantal strekkende meter) het al dan niet voorhanden zijn van een toegang (+bibliografische nota)

Het is voor historici en geïnteresseerden immers van groot belang om de – veelal onbekende – geschiedenis achter enkele van de oudste bedrijven uit onze streek te kennen. Het schrijven en publiceren van een bedrijfsgeschiedenis kan tevens een positieve invloed hebben op de commerciële activiteiten van het bedrijf, de naambekendheid vergroten en kan ingepast worden in een promotiecampagne. Voor het arrondissement Aalst zijn reeds een aantal van dergelijke bedrijfsgeschiedenissen geschreven, bv. De Stekskesmannen, 90 jaar luciferindustrie in Ninove door Ad Jansen en Danny Robben, De Mouterij De Wolf – Cosyns in Aalst, Hop, Granen en Mout als Grondstoffen voor de Belgische Brouwerijen door Hendrik Strijpens, Tot de laatste lucifer, Geschiedenis van de lucifersnijverheid in de Denderstreek door Marcel Stroobant en Danny Robben en Amylum, de oudste Aalstenaar door Marcel Verleysen. Het bedrijfsarchief ligt steeds aan de basis van dergelijke publicatie en de bedrijven die hun archieven openstellen voor toekomstige onderzoekers zullen zien dat de interesse voor het bedrijf aangewakkerd wordt naarmate het bedrijfsarchief opengesteld wordt. Kortom: de geschiedenis van uw bedrijf is iets waar u fier mag op zijn! Bedankt bij voorbaat Hoogachtend

Jeroen Meert wetenschappelijk medewerker D.A.D.D. Oude Vismarkt 1 9300 AALST tel.: 053 73 23 14 e-mail: [email protected] Bijlage: inlichtingenformulier bedrijfsarchieven arrondissement Aalst 1850-1940

49

Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek D.A.D.D. vzw Oude Vismarkt 1 – 9300 AALST tel. 053 73 23 14 / fax. 053 73 23 19 [email protected] Melding van bedrijfsarchief uit het arrondissement Aalst (periode 1850-1940) Naam bedrijf / contactpersoon: Straat en nr.: Postnr.: Tel.: Fax: E-mail:

gemeente:

meldt dat volgende archiefdocumenten  in zijn/haar bezit zijn: ja / neen en / of  op volgende plaats bewaard worden: Naam persoon / instelling / organisatie / vereniging:

Naam en voornaam contactpersoon: Straat en nr.: Postnr.: gemeente: Tel.: Fax: E-mail: inhoud:

begindatum: einddatum: inventaris: neen / ja: omvang: raadplegingsmodaliteiten:

(in strekkende meter of aantal archiefdozen)

eigenaar: opmerkingen: (bv ivm verdwenen archiefstukken)

50

6

ACQUISITIE VAN BEDRIJFSARCHIEVEN

De oorspronkelijke bedoeling van deze eindverhandeling was dat door het samenstellen van de archiefgids heel wat bedrijfsarchieven binnen het arrondissement Aalst zouden opgespoord worden, die dan – eventueel – in aanmerking zouden komen voor acquisitie door het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw). Zoals reeds aangeven draaide het onderzoek echter anders uit, naar alle waarschijnlijkheid door de chronologische beperking die eraan gekoppeld was. Indien alle bedrijfsarchieven, ongeacht begin- of einddatum, in aanmerking zouden gekomen zijn, had dit een volledig ander resultaat opgeleverd. Waarschijnlijk zou die werkwijze zelfs in een teveel aan informatie geresulteerd hebben gezien het kader van een eindverhandeling waarbinnen dit onderzoek moet gezien worden. Door de uitbreiding van de werking van het voormalige D.A.V.S. (Daensmuseum en Archief van de Vlaamse Strijd) en de daaraan gekoppelde naamsverandering naar D.A.D.D. vzw (Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek) in 2002 wordt thans aandacht besteed aan de economische situatie van Aalst en omstreken. Bedrijfsarchieven nemen daar een bijzondere plaats in en er moet dus gedacht worden aan het uitwerken van een acquisitiepolitiek voor het D.A.D.D. vzw. Momenteel bewaart het D.A.D.D. vzw twee belangrijke bedrijfsarchieven: het archief van leerlooierij Schotte en het archief van bonneterie Bosteels-De Smeth, beiden uit Aalst. Het is echter de bedoeling dat dergelijke archieven in de toekomst aan de hand van een actieve acquisitiepolitiek verworven worden en voor wetenschappelijk onderzoek raadpleegbaar worden in het D.A.D.D. vzw. In de Nederlandse archiefwereld staat men al heel wat verder wat registratie en acquisitie van bedrijfsarchieven betreft. Het “8-stappenmodel” uitgewerkt door het Nederlandsch Economisch Historisch Archief (NEHA) is een hulpmiddel bij de macroselectie van bedrijfsarchieven37. Registratie is van wezenlijk belang bij het uitbouwen van een acquisitiepolitiek aangezien men moet weten welke bedrijfsarchieven bewaard worden bij o.a. de bedrijven zelf vooraleer een selectie te maken welke men permanent zal bewaren. Met macroselectie bedoelt men dat er uit de overvloed aan bedrijfsarchieven zodanige keuzen gemaakt worden dat met de geselecteerde archieven een representatieve beschrijving en verklaring kan gegeven worden van gebeurtenissen en ontwikkelingen in het bedrijfsleven en van het bedrijfsleven in relatie tot zijn omgeving (bijvoorbeeld in een maatschappelijke en ecologische context)38. Een essentieel element van dit model is dat men het historische belang van de verschillende bedrijfstakken in de 37

De resultaten van het onderzoek naar de selectieproblematiek van bedrijfsarchieven werden door het NEHA in 1994 vastgelegd in Stap voor stap; een proeve van macro-selectie inzake Nederlandse bedrijfsarchieven in acht stappen. 38

VAN GERWEN J.L.J.M., Een model van macro-selectie voor bedrijfsarchieven, in, Nehajaarboek 1996, p. 101. Microselectie, waarbij bepaald wordt welke delen van een (bedrijfs)archief moeten bewaard worden, en welke delen moeten vernietigd worden, staat in onderscheid tot macroselectie.

51

nationale, regionale en lokale economie bepaalt. Wanneer men deze gegevens dan vergelijkt met de reeds bewaarde bedrijfsarchieven – zowel in openbare als in particuliere archiefinstellingen – krijgt men een beeld van de representativiteit van bepaalde sectoren. De diverse fasen binnen dit model zijn39: 1. deel de beroepsbevolking op verschillende tijdstippen in naar de afzonderlijke beroepstakken- en klassen, 2. bepaal het regionaal en plaatselijk belang van de verschillende bedrijfstakken en branches door een historisch-statistisch beeld te schetsen van de economische structuur van provincies en gemeenten, 3. bepaal aan de hand van beide voorgaande stappen welke bedrijfstakken van een zodanig belang zijn dat de archieven ervan in beginsel voor behoud in aanmerking komen, 4. bepaal het soort onderneming dat als representatief voor een branche kan worden beschouwd en het aantal ondernemingsarchieven dat minstens moet bewaard blijven, 5. bepaal welke ondernemingen in een bepaalde bedrijfstak werkzaam zijn geweest, 6. onderzoek of er – openbaar of particulier – archiefmateriaal is bewaard gebleven, 7. voer op de bewaard gebleven archieven een toetsing uit op microniveau om te bepalen of de inhoud van het archief aan de gestelde eisen voldoet, 8. voeg eventueel nieuwe archieven aan de lijst toe. Het is duidelijk dat dit model opgesteld is voor de Nederlandse situatie, waar reeds een groot aantal bedrijfsarchieven bewaard is gebleven zodat men op basis van deze acht regels selectief tot prospectie en acquisitie kan over gaan. Jeroen Buntinx, Bart Sas, Sofie De Caigny en Wim Lefebvre onderzochten de haalbaarheid voor het opstellen van een wetenschappelijk acquisitiemodel voor bedrijfsarchieven in Vlaanderen aan de hand van het Nederlandse “8-stappenmodel”40. Aan de hand van de recente registratieprojecten in de

39

BUNTINX Jeroen, SAS Bart, DE CAIGNY Sofie en LEFEBVRE Wim, art.cit., p. 665 en VAN GERWEN J.L.J.M., Een model van macro-selectie voor bedrijfsarchieven, in, Neha-jaarboek 1996, pp. 103-104.

40

BUNTINX Jeroen, SAS Bart, DE CAIGNY Sofie en LEFEBVRE Wim, art.cit., pp. 643-675.

52

provincies Vlaams-Brabant en Antwerpen41 gingen zij na of een Vlaams/Belgisch “8-stappenmodel” haalbaar is. Al vlug bleek dat de meeste sectoren in meerdere of mindere mate onderbelicht waren. Deze constatering kan zonder probleem doorgetrokken worden naar de gehele Belgische situatie: er zijn te weinig bedrijfsarchieven bewaard gebleven om nu reeds te starten met een selectieve sectorgerichte acquisitiepolitiek aan de hand van het “8-stappenmodel”. In Nederland kent men een lange traditie van registratie van bedrijfsarchieven, gekoppeld aan sensibilisering van bedrijven. Tevens worden registratieprojecten in Nederland door het NEHA op een grotere actieradius gericht dan de Vlaamse projecten. Hierdoor krijgt men een globaal overzicht in tegenstelling tot het fragmentarische beeld van de Vlaamse projecten. Een tweede nadeel van de projecten in Vlaanderen is het gebrek aan opvolging van de in de gidsen gepubliceerde informatie. De door de diverse bedrijven teruggestuurde fiches werden wel gebruikt voor de publicatie, maar er werd nadien geen contact meer opgenomen met die bedrijven. Dit had interessant kunnen zijn voor de verdere acquisitie van hun bedrijfsarchief. De gegevens opgenomen in de gidsen blijven gemiddeld zo’n 5 jaar correct, wanneer men nadien controles uitvoert blijken vele gegevens zoals telefoonnummers, adressen, namen van contactpersonen en zelfs de inhoud van de archieven reeds gewijzigd. Dit is een verschil met de werkwijze van het NEHA, die behalve registratie ook overgingen tot effectieve acquisitie van bedrijfsarchieven. Vooraleer het “8-stappenmodel” in België met succes kan ingevoerd worden, dienen diverse registratie- en acquisitieprojecten op grote schaal (Vlaanderen/ België) uitgevoerd te worden. Dan pas kan men aan de hand van dit model selectief te werk gaan om de “gaten te vullen”. Wanneer grootschalige projecten op Vlaams of Belgisch niveau onmogelijk blijken te zijn stellen de onderzoekers voor om sectorgericht te werken42. Wanneer voor een bepaalde provincie geen archieven bewaard gebleven zijn voor een specifieke sector moet dit geen probleem vormen als dit opgevuld kan worden door archieven uit die sector uit een andere provincie. Indien men hier echter onderzoek per provincie zou verrichten zou men kunnen denken dat het gebrek aan archieven voor die sector wel een probleem vormt. Een bijkomend voordeel van sectoraal gericht onderzoek is het leggen van contacten binnen de sector. Bedrijven hebben meestal meer contacten met bedrijven binnen dezelfde sector dan met bedrijven die toevallig binnen dezelfde provinciegrenzen liggen en dit kan het onderzoek vergemakkelijken. Aan de hand van de geleverde kritiek konden Jeroen Buntinx, Bart Sas, Sofie De Caigny en Wim Lefebvre een leidraad opstellen voor het registreren en verwerven van archieven van bedrijven en beroepsverenigingen:

41

BUNTINX Jeroen, op.cit., 252 p. en DEVOS Greta, COPPIETERS Guy, LEMAYEUR Bart en SAS Bart, op.cit., 570 p.

42

BUNTINX Jeroen, SAS Bart, DE CAIGNY Sofie en LEFEBVRE Wim, art.cit., p. 667.

53

1. Het onderzoek richten op sectoren of bedrijfstakken, eerder dan op een bepaalde regio. Eerst de sectoren waar grote lacunes bestaan onderzoeken. 2. Vooraleer met de eigenlijke registratie te starten is een grondige analyse van de reeds gedeponeerde bedrijfsarchieven noodzakelijk. Sommige bewaarde bedrijfsarchieven bevatten immers slechts een aantal boekhoudkundige stukken of enkele registers zodat deze niet als representatief voor de sector kunnen beschouwd worden. 3. Per bedrijfstak dient men een repertorium van aanvullend bronnenmateriaal te maken. Voor een aantal sectoren is immers geen bedrijfsarchief bewaard gebleven en dient de onderzoeker dus zijn toevlucht te nemen tot aanvullend bronnenmateriaal. Ook voor de sectoren waarvan men nog wel denkt archief terug te vinden is het nuttig dit onderzoek te verrichten. Het acquisitiemodel kan aan de hand daarvan immers verfijnd worden tot archieven van sectoren waarover men elders weinig informatie vindt. 4. Registratie zo snel mogelijk laten volgen door gerichte acquisitie. Op termijn moet dit leiden tot spontane overdrachten en uitwisseling van informatie. Het wantrouwen van Belgische bedrijven ten opzichte van wetenschappelijk historisch onderzoek dient op deze manier aangepakt te worden. Het kleinschalige registratieproject uitgevoerd in het kader van deze eindverhandeling had niet het verhoopte resultaat. Toch is opvolging van de enkele bedrijven die over archiefmateriaal ouder dan 1940 beschikken noodzakelijk. Indien dit past binnen de werkomstandigheden kan het onderzoek uitgebreid worden door de chronologische beperking (1850-1940) op te heffen. Zodoende zal het onderzoek een geheel ander resultaat opleveren. Wel zal dan getracht worden – zoals de hierboven gemelde onderzoekers aangeven – binnen een bepaalde sector te werken. Dit is echter op dit moment nog toekomstmuziek en het lijkt met de huidige personeelsbezetting binnen het D.A.D.D. vzw (één voltijds personeelslid) niet direct aan de orde te zijn. Wat de acquisitie van bedrijfsarchief betreft worden momenteel de contacten tussen het D.A.D.D. vzw en de verschillende curatoren binnen Aalst en omstreken versterkt, zodat deze bewust gemaakt worden van het belang van bedrijfsarchief voor de economische geschiedenis. Via de pers en het internet blijft het D.A.D.D. vzw op de hoogte van recente faillissementen en normaliter wordt contact opgenomen met de bevoegde bedrijfscurator43. Op dit moment zijn er dankzij deze werkwijze besprekingen lopende met de curatoren van het failliete Aalsterse bedrijf Flora (bloemenveiling). Tijdens het academiejaar 2004-2005 werden de onderhandelingen met de curatoren van Resocub (fabrikant van keukens en badkamers), eveneens uit Aalst 43

Volgende website wordt regelmatig geraadpleegd: http://www.kmonet.be/graydonfal.jsp?all (de website werd het laatst geconsulteerd op 15-07-2005)

54

afgerond en kon het bedrijfsarchief overgebracht worden naar het depot van het stadsarchief Aalst/D.A.D.D. vzw44. Toch verloopt de acquisitie van particulier archief (zoals bedrijfsarchief) nog voor een gedeelte op passieve wijze en dankzij toevallige omstandigheden. Personen en instellingen bepalen dan zelf of archieven worden aangeboden aan het D.A.D.D. vzw. Informele contacten van archiefpersoneel met bedrijven of verzamelaars kunnen eveneens aanleiding geven tot schenking of bruikleen van particulier archief. Beide manieren van werken – zowel de meer actieve acquisitie via pers en internet én de passieve acquisitie dankzij toevallige omstandigheden – zijn echter vooral gericht op verdwijnende bedrijfstakken45. Er wordt enkel overgedragen wat aan archief resteert; het D.A.D.D. vzw heeft geen enkele invloed gehad op de bewaring van het archief binnen het bedrijf en is totaal overgeleverd aan de goodwill van de overdragende instantie. Wanneer voorafgaandelijk aan de overdracht reeds contacten geweest zijn tussen het bedrijf en bijvoorbeeld het D.A.D.D. vzw dan kan van onze kant de wens uitgedrukt worden tot het bewaren van bepaalde bestanden die anders misschien onherroepelijk verloren dreigen te gaan. Zoals reeds duidelijk gemaakt werd verdient systematische acquisitie via een vast opgesteld acquisitieplan de voorkeur, maar vooraleer die weg kan bewandeld worden dient Vlaanderen en/of België aan een gedetailleerde en systematische registratie van de diverse bedrijfstakken onderworpen te worden.

44

Hoewel de werking van het D.A.D.D. vzw werd uitgebreid tot de Denderstreek (arrondissement Aalst) richt de actieve acquisitiepolitiek zich vooralsnog niet op bedrijven buiten Aalst en deelgemeenten. Dit is te wijten aan de minimale personeelsbezetting.

45

BOS-ROPS J.A.M.Y. en DEN OTTER P.W.J., Kiezen uit overvloed, De acquisitie van bedrijfsarchieven, in Nederlands Archievenblad, 91, 1987, p. 111.

55

7.

ADRESGEGEVENS ARCHIEFBEWAARPLAATSEN46

In dit hoofdstuk worden de adresgegevens van de verschillende archiefbewaarplaatsen verzameld. Na de diverse gegevens zoals adres, telefoonen faxnummer, e-mailadres en internetpagina volgen de openingsuren. Per archiefbewaarplaats worden vervolgens de voor de economische geschiedenis van de Denderstreek van toepassing zijnde toegangen opgegeven. Algemeen Rijksarchief Brussel Ruisbroekstraat 2 1000 Brussel tel.: 02 513 76 80 fax: 02 513 76 81 [email protected] http://arch.arch.be openingsuren: Zaal documenten: van maandag tot vrijdag doorlopend van 8u30 tot 16u30 en op zaterdag van 08u30 tot 12u00 en van 13u00 tot 16u00. (tussen 12u00 en 13u00 en op zaterdag worden geen documenten opgehaald.) Bibliotheek: van maandag tot vrijdag van 8u30 tot 12u00 en van 13u00 tot 16u30. Op zaterdag gesloten. BUNTINX Jeroen, Gids van bedrijfsarchieven in Vlaams-Brabant (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 54), Brussel, A.R.A., 2001, 252 p. * COPPEJANS-DESMEDT H., Gids van de Bedrijfsarchieven bewaard in de openbare depots van België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën), Brussel, A.R.A., 1975, 358 p. * COPPEJANS-DESMEDT H., LUYCKX Ch., VAN OVERSTRAETEN D. en WELLENS R., Gids van de bedrijfsarchieven toegankelijk voor het publiek in België, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Gidsen 41), Brussel, A.R.A., 1998, 661 p. * ADVN Lange Leemstraat 26 2018 Antwerpen 1 tel.: 03 225 18 37 fax: 03 226 64 05 Verdoodt Frans-Jos, directeur [email protected] http://www.advn.be BOEVA Luc (sam.), Fontes fons scientiae, Overzicht van de archieven bewaard in het ADVN, Antwerpen, ADVN, 2004, 143 p. * 46

De websites werden het laatst geconsulteerd op 13-07-2005.

56

AMSAB – Instituut voor Sociale Geschiedenis Bagattenstraat 174 9000 Gent tel.: 09 224 00 79 fax: 09 233 67 11 Vermote Michel, hoofd departement archief [email protected] http://www.amsab.be openingsuren: van maandag tot vrijdag tijdens de kantooruren Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw) Oude Vismarkt 1 9300 Aalst tel.: 053 73 23 14 fax: 053 73 23 19 Meert Jeroen, wetenschappelijk medewerker [email protected] openingsuren: weekdagen in de voormiddag van 8u30 tot 11u45 en in de namiddag van 13u30 tot 16u45; uitgezonderd woensdag dan in de voormiddag van 8u30 tot 11u30 en in de namiddag van 13u30 tot 18u45 en zaterdag van 9u tot 12u, maar dan worden geen stukken opgehaald (maandagvoormiddag en vrijdag gesloten) In juli en augustus is de leeszaal gesloten op zaterdag. MEERT Jeroen, Voorlopige inventaris van het archief eigendommen familie Schotte, 1930-1964 (1970) en het bedrijfsarchief leerlooierij Schotte, 19131981 (1990), Aalst, 2003, 17 p. * VAN DE PERRE Machteld, Overdrachtslijst bedrijfs- en familiearchief Schotte te Erembodegem, ca. 1890-1997, Aalst, 2000, 96 p. * Gemeentearchief Denderleeuw A. De Cockstraat 1 9470 Denderleeuw tel.: 053 66 73 91 fax: 053 68 07 48 D’Haeseleer Marleen, administratief medewerker http://www.denderleeuw.be openingsuren: na afspraak Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Denderleeuw, s.l., s.d., s.p. Inventaris van de vroegere gemeente Denderleeuw, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., .s.d., s.p. *

57

Inventaris van de vroegere gemeente Iddergem, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., .s.d., s.p. * Inventaris van de vroegere gemeente Welle, geklasseerd volgens het U.D.C.systeem, s.l., .s.d., s.p. * VERSCHAEREN José, Iddergem (1816-1942), Inventaris van het gemeentearchief (hedendaagse periode) (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 16), Brussel, A.R.A., 1988, 10 p. * Gemeentearchief Erpe-Mere Dorpsstraat 146 9420 Erpe-Mere tel.: 053 80 41 10 De Lat Jenny, administratief medewerker openingsuren: na afspraak en toelating van het college van burgemeester en schepenen Erpe-Mere en deelgemeenten: handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen Gemeentearchief Haaltert Hoogstraat 41 9450 Haaltert tel.: 053 85 86 00 Raes Hilde, archivaris [email protected] http://www.haaltert.be openingsuren: na afspraak Denderhoutem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Haaltert vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Heldergem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. Kerksken vóór 1976, s.l., s.d., 12 p. Gemeentearchief Herzele Markt 20 9550 Herzele tel.: 053 60 70 70 [email protected] http://www.herzele.be openingsuren: voormiddag, na individueel verzoek gericht aan de gemeentesecretaris

58

Afdeling Borsbeke, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 31-55. Afdeling Herzele, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 2-37. Afdeling Hillegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 57-77. Afdeling Ressegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 79-89. Afdeling Sint-Antelinks, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 91-106. Afdeling Sint-Lievens-Esse, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 108-125. Afdeling Steenhuize-Wijnhuize, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 127-140. Afdeling Woubrechtegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 142-154. Gemeentearchief Lede Markt 1 9340 Lede tel.: 053 60 68 00 Vijverman Paul, gemeentesecretaris [email protected] http://www.lede.be openingsuren: na afspraak met de gemeentesecretaris Inventaris van het gemeentelijke archief van Impe, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Oordegem, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Smetlede, s.l., s.d., s.p. * Inventaris van het gemeentelijke archief van Wanzele, s.l., s.d., s.p. *

59

STEVENS Patrick, Inventaris van het gemeentelijk archief van Lede, 1999, s.p. * Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem Marktplein 3 9520 Sint-Lievens-Houtem tel.: 053 60 72 43 fax: 053 62 84 14 [email protected] http://www.sint-lievens-houtem.be openingsuren: dinsdag- en donderdagvoormiddag van 8u30 tot 12u na afspraak met de archivaris. FONCKE J., Inventaris van het archief van de kerkfabriek (1611-1989) en de pastoor (1723-1988), Sint-Lievens-Houtem, 1990, 23 p. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van Bavegem, Franse Revolutie – 1977, Sint-Lievens-Houtem, 1990. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van Sint-Lievens-Houtem (Franse Revolutie – 1977), Sint-Lievens-Houtem, 1992, 45 p. * FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk Archief van Zonnegem (Franse Revolutie – 1977), Sint-Lievens-Houtem, 1989, 93 p. * Inventaris der archieven van Letterhoutem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 23 mei 1978, 28 p. * Inventaris der Archieven van Vlierzele, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 12 mei 1978, 31 p. * KADOC – Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum Vlamingenstraat 39 3000 Leuven tel.: 016 32 35 00 fax: 016 32 35 01 Kwanten Godfried, afdelingshoofd archief [email protected] http://www.kadoc.be openingsuren: van maandag tot vrijdag van 9u tot 17u, zaterdag van 9u tot 12u30. KWANTEN Godfried en PODEVIJN Dirk, Inventaris van het archief van Ludovic Moyersoen, 1904-1992 (Reeks inventarissen en repertoria nr. 42), Leuven, KADOC, s.d., 64 p.

60

PODEVIJN Dirk, Inventaris van het archief van Minister van Staat Romain Moyersoen, 1870-1967 (Reeks inventarissen en repertoria nr. 33), Leuven, KADOC, s.d., 28 p. * Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen Pelikaanstraat 38 9000 Gent tel.: 09 267 87 52 fax: 09 267 86 98 Vandermeersch Karin, archivaris [email protected] http://www.oost-vlaanderen.be openingsuren: van dinsdag tot donderdag van 9u tot 12u en van 13u30 tot 16u30. Tijdens de schoolvakanties op afspraak. Gids voor de gemeentearchieven in Oost-Vlaanderen, Gent, Provincie OostVlaanderen, 1990, 325 p. Lijsten 110 en 111, Archiefbeschrijvingen bestand 8 – Achtste afdeling A. Overdrachtslijst dossiers hinderlijke inrichtingen, 1913-1980 (uittreksel uit lijst 110 – Afdeling 8). thematische steekkaarteninventaris leeszaal Provinciaal Archief Gent Rijksarchief Beveren Kruibekesteenweg 39 9120 Beveren tel.: 03 775 38 39 fax: 03 750 29 70 [email protected] http://arch.arch.be openingsuren: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 16u30 en zaterdag van 8u30 tot 12u en van 13u tot 16u; tussen 12u en 13u worden geen stukken opgehaald (maandag gesloten) In juli en augustus zijn de leeszalen gesloten tussen 12u en 13u en op zaterdag. BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. DE SMET Sylvie en KERCKHOVE Veroniek, Inventaris van de archieven van de werkrechtersraden en de arbeidsrechtbanken in Oost- en WestVlaanderen (1808-1978), (Rijksarchief te Beveren, Inventarissen 67), Brussel, A.R.A., 2002, 339 p. *

61

Lijst 89, Archiefbeschrijvingen bestand ACO, Arrondissementscommissariaat Oudenaarde. VELLE Karel (eindredactie), Inventarissen van het archief van de rechtbank van koophandel te Aalst, Overdrachten 2002 (Rijksarchief te Beveren, Inventarissen 79), Brussel, A.R.A., 2002, 59 p. * VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel I: Overheidsorganen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren, Archievenoverzichten 22), Brussel, A.R.A., 1995, 498 p. * VERSCHAEREN José, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Deel II: Privaatrechtelijke instellingen en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Beveren), Brussel, A.R.A., 1995, pp. 501-776. * Rijksarchief Gent Geraard de Duivelstraat 1 9000 Gent tel.: 09 225 13 38 fax: 09 225 13 38 [email protected] http://arch.arch.be openingsuren: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 16u30 en zaterdag van 8u30 tot 12u en van 13u tot 16u; tussen 12u en 13u worden geen stukken opgehaald (maandag gesloten) In juli en augustus zijn de leeszalen gesloten tussen 12u en 13u en op zaterdag. DE ROO Carl (red.), Inventaris bestand 1850-1870, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1999. (onuitgegeven inventaris) Overdrachtslijst Archief van de Provinciale Kamer van Ambachten en Neringen. Rijksarchief Ronse A.L. Vanhovestraat 45 9600 Ronse tel.: 055 21 19 83 fax: 055 21 19 83 [email protected] http://arch.arch.be openingsuren: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 16u30 en zaterdag van 8u30 tot 12u en van 13u tot 16u; tussen 12u en 13u worden geen stukken opgehaald (maandag gesloten) In juli en augustus zijn de leeszalen gesloten tussen 12u en 13u en op zaterdag.

62

AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel I: Archieven van overheidsinstellingen en notarissen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, 483 p. * AUGUSTYN Beatrijs, Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Deel II: Archieven van privaatrechtelijke instellingen, bedrijven en personen en Deel III: Verzamelingen (Overzicht van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Ronse, Gidsen 57), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 485-758. * DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Catalogus van de topografisch-historische atlas (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 25), Brussel, A.R.A., 1998, 584 p. * DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999. DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Familie- en persoonsarchieven, deel II, (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 38), Brussel, A.R.A., 2003. NUYTTENS M., Inventaris van het archief van de stad Geraardsbergen, Hedendaagse Periode (Rijksarchief te Ronse), Brussel, A.R.A., 1978, 121 p. * VAN ISTERDAEL Herman, Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999. Stadsarchief Aalst Oude Vismarkt 1 9300 Aalst tel.: 053 73 23 10 fax: 053 73 23 19 Arnouts Lieve, archivaris-diensthoofd [email protected] http://www.aalst.be openingsuren: weekdagen in de voormiddag van 8u30 tot 11u45 en in de namiddag van 13u30 tot 16u45; uitgezonderd woensdag dan in de voormiddag van 8u30 tot 11u30 en in de namiddag van 13u30 tot 18u45 en zaterdag van 9u tot 12u, maar dan worden geen stukken opgehaald (maandagvoormiddag en vrijdag gesloten) In juli en augustus is de leeszaal gesloten op zaterdag. ARNOUTS Lieve, Inventarisatie van het Gemeentearchief van Erembodegem, Deel II, Voorlopige deelinventaris van het archief gevormd door en onder toezicht van de secretaris en door de ontvanger (1800-1976), Brussel, VUB, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1991, 359 p. *

63

BAERT Karel, Inventaris van het archief van de Burgerlijke Hospitalen, Godsen Weeshuizen en van het Bureel van Weldadigheid van Aalst (Franse Revolutie – begin XXste eeuw), Aalst, Stad Aalst, 1977, 37 p. * BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, 98 p. * BUNTINX Willy (redactie), Baardegem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 12-15. * BUNTINX Willy (redactie), Erembodegem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 34-35. * BUNTINX Willy (redactie), Herdersem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 50-52. * BUNTINX Willy (redactie), Hofstade, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 54-56. * BUNTINX Willy (redactie), Moorsel, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode) (Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 56), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 85-87. COPPEJANS-DESMEDT H., Inventaris van het archief van de SintMargarethakerk te Baardegem, gepubliceerd in Archieven van Oostvlaamse Kerkfabrieken (Oud Regiem), dl. 2, pp. 279-287. * MARECHAL G., Inventaris van het archief van de Sint-Maartenskerk te Aalst, gepubliceerd in Archieven van Oostvlaamse Kerkfabrieken (Oud Regiem), dl. 2, pp. 221-278. * PODEVIJN Dirk en ARNOUTS Lieve, Inventaris van het gemeentelijk archief van Herdersem (Franse Revolutie – 1976), Aalst, Stad Aalst, 1987, 87 p. * VAN GOETHEM Guy, Inventaris van het archief van de Commissie voor Openbare Onderstand van Aalst, 10/3/1925 – 31/3/1977, A. De Commissie, Aalst, Stad Aalst, 1992, 20 p. *

64

Stadsarchief Geraardsbergen Markt 1 9500 Geraardsbergen tel.: 054 43 44 45 http://www.geraardsbergen.be openingsuren: na afspraak en voorafgaande toestemming van het college van burgemeester en schepenen Stadsarchief Ninove Centrumlaan 100 9400 Ninove tel.: 054 31 32 39 fax: 054 32 38 49 D’Haeseleer Hedwig, archiefbeheerder [email protected] http://www.ninove.be openingsuren: weekdagen van 9u tot 11u30 (vrijdag gesloten) Denderwindeke, handgeschreven plaatsingslijst, 10 p. Inventaris der archieven van Appelterre, 30 + 1 p. Inventaris der archieven van Aspelare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 22 + 3 p. Inventaris der archieven van Lieferinge, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. Inventaris der archieven van Meerbeke, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 25 + 3 p. Inventaris der archieven van de gemeente Nederhasselt, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 11 + 2 p. Inventaris der archieven van de gemeente Neigem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. Inventaris der archieven van de gemeente Okegem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 29 + 4 p. Inventaris der archieven van de gemeente Outer, 27 + 2 p.

65

Inventaris der archieven van de gemeente Pollare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 14 + 2 p. Inventaris der archieven van Ninove, opgemaakt in 1985 (BTK-project), 78 p. Inventaris der archieven van de gemeente Voorde, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 12 + 4 p. Inventaris Ninove, s.l., s.d., s.p. LAMARCQ Danny, Modern Gemeente Archief Nederhasselt, s.l., s.d., s.p. Stadsarchief Zottegem Markt 1 9620 Zottegem tel.: 09 364 64 61 fax: 09 364 64 79 Lamarcq Danny, cultureel attaché [email protected] http://www.zottegem.be openingsuren: na afspraak Inventaris van de notulen van de Gemeenteraad en van het College van Burgemeester en Schepenen, Zottegem, s.d., s.p. *

ste

Briefhoofd van ‘L’Economique’, schoen- en pantoffelfabrikant te Ninove, begin 20

47

47

eeuw

Verzameling Dirk Meert.

66

8.

HISTORISCH OVERZICHT: ECONOMISCHE GESCHIEDENIS VAN DE DENDERSTREEK, 1850-1940

8.1

Oost-Vlaanderen 48

De crisis die de landbouw en huisnijverheid kort voor het midden van de 19de eeuw teisterde, spreidde zich uit over de gehele Belgische economie en kan beschouwd worden als het einde van de eerste industriële revolutie. De crisis in de traditionele linnennijverheid, de aardappelplaag van 1845, de mislukte graanoogst van 1846 en de tyfus- en cholera-epidemie van 1847-1849 zorgden voor een plattelandsvlucht met een stijging van het aantal hulpbehoevenden in de steden tot gevolg49. Vanaf circa 1850 volgt er een welgekomen heropleving: oprichting van de Nationale Bank, uitbouw van het spoorwegennet, opkomst van de grote industrieën,... Alles bij elkaar zorgde dit er voor dat België tot één van de belangrijkste industriële mogendheden op het Europese vasteland uitgroeide. De textielindustrie in Gent en de zware industrie in het Waalse landsgedeelte bleven groeien. De industriële vooruitgang werd bovendien gesteund door de groei van de landbouwsector, waar nog steeds de helft van de actieve bevolking in tewerkgesteld was. Van de 2000 machines die in 1850 over fabrieken in geheel België verspreid stonden, bevonden zich 14% in Oost-Vlaanderen. De zware industrie in Henegouwen (40%) en Luik (26%) nam echter het leeuwendeel van dit aantal voor zijn rekening. Ten gevolge van de Amerikaanse burgeroorlog kende de katoennijverheid een kortstondige crisis die ze echter snel te boven kwam dankzij investeringen en vernieuwingen in het productieapparaat. Ronse kon zich – onder andere dankzij het sterk uitgebouwde verkeerswegennet – vanaf 1860 profileren als centrum van katoenindustrie. Ook in Lokeren was men zich vooral op katoen gaan toeleggen, hoewel de productie veelal nog door thuiswerkers gebeurde.

48

De informatie in dit eerste onderdeel opgenomen is grotendeels afkomstig uit hiernavolgende publicaties: CRAEYBECKX J,. KURGAN-VAN HENTENRIJK G. en VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1873-1895 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 13, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1978, pp. 11-34, CRAEYBECKX J,. KURGAN-VAN HENTENRIJK G. en VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1895-1914 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 13, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1978, pp. 225-248, VERAGHTERT K., CRAEYBECKX J. en KURGAN-VAN HENTENRIJK G., Het economische leven in België, 18441873 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 12, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1977, pp. 11-52, VERAGHTERT K., Het economische leven in België, 1918-1940 in Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 14, Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1979, pp. 55-101, BRACKE Nele, Bronnen voor de industriële geschiedenis, 1750-1945. Gids voor Oost-Vlaanderen, Gent, Academia Press, 2000, pp. 14-30, VAN DER HERTEN Bart, ORIS Michel en ROEGIERS Jan (red.), Nijver België, Het industriële landschap omstreeks 1850, s.l., MIM-Gemeentekrediet, 1995, 375 p. en De industrie in België, Twee eeuwen ontwikkeling, 1780-1980, Gent, Gemeentekrediet, 1981, 322 p.

49

Specifiek voor de stad Aalst kan volgende licentiaatsverhandeling hieromtrent geraadpleegd worden: MANNAERT David, De stad Aalst tijden de crisisjaren 1840-1850, Een geschiedkundige bijdrage, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2002, 214 p.

67

Vanaf 1850 bereikte de industrialisatie – vooral in de textielindustrie – steden en gemeenten als Aalst, Ninove, Dendermonde en Eeklo. Geraardsbergen ontwikkelde zich als centrum van de lucifernijverheid. Tussen 1873 en 1914 kende de Belgische economie een aantal crises met daaropvolgend telkenmale een herstelfase. Als gevolg van de crises werden de ondernemers gedwongen steeds opnieuw te moderniseren en te herstructureren. Na de economische terugval tussen 1873 en 1895 was het in België tijd voor de tweede industriële revolutie die aanhield tot 1914. De ontdekking van steenkool in de provincie Limburg en de uitbouw van de haven van Antwerpen zorgden voor nieuwe bedrijven op de as Antwerpen-Brussel en in de Kempen. De lage loonkosten in Vlaanderen werkten de industriële ontwikkeling van Vlaanderen in de hand. Tal van nieuwe energiebronnen – elektriciteit, stoomturbines, ontploffingsmotoren – zorgden er voor dat technische en wetenschappelijke vernieuwingen in de industrie konden geïntroduceerd worden. Bedrijven gingen zich meer en meer aan elkaar binden via kartels, trusts en fusies. Het aantal bedrijven daalde, terwijl het aantal werknemers per bedrijf bleef stijgen. De internationalisering van de handel en industrie kwam op gang en kolonies werden beschouwd als afzetgebied voor de nationale industrie. Ondanks de moderniseringen in de textielnijverheid – vooral in de katoenweverij – bleef in Ronse de huisnijverheid bestaan. De katoenververij en –spinnerij aldaar kwamen er dankzij het succes van de katoenweverij die nieuwe investeringen stimuleerde. Op het einde van de 19de eeuw was Aalst één van de modernste textielcentra in België. Naast de veelvuldig aanwezige textielindustrie, vestigden zich een viscosefabriek, schoenen- en pantoffelfabrieken en de voedingsindustrie binnen de stad. Na de Eerste Wereldoorlog werden neutrale landen als Nederland sterke concurrenten. De heropbouw van de door de Duitse bezetter ontmantelde bedrijven verliep moeizaam. Vanaf midden 1919 herstelden de traditionele sectoren zich. Tevens werden ingrijpende sociale maatregelen zoals de achturige werkdag en de achtenveertigurige werkweek ingevoerd. De monetaire problemen van de twintiger jaren bleven aanslepen en het was pas vanaf 1926 dat de economie zich echt hersteld had. Reeds in 1929 kwam er tengevolge van de te grote internationale afhankelijkheid van de Belgische industrie een terugval. De economische crisis in de Verenigde Staten zorgde voor een ontregeling van de internationale financiële wereld en handel. Begin 1930 waren de gevolgen voor België voelbaar: de buitenlandse vraag daalde, de productie moest verminderd worden, en als eindresultaat gaf dit een toename van de werkloosheid. Wanneer dan ook de inlandse vraag daalde moest de productie nogmaals afgeslankt worden, met nog meer werklozen als gevolg. In navolging van het “Plan De Man” devalueerde men in 1935 de Belgische frank om de economie te laten heropbloeien, maar wanneer deze tactiek ook door andere landen werd toegepast bleek dit geen blijvend herstel te kunnen verwezenlijken.

68

Bedrijven bleven tijdens de crisisperiode samensmelten tot grotere gehelen en in de meeste sectoren nam de productiviteit per arbeider toe ten gevolge van rationalisering en arbeidsdeling50. Net voor 1940 telde Vlaanderen even veel arbeiders als Wallonië. De Vlaamse industrie had echter een bijkomend voordeel: de lage lonen zorgden er voor dat ze beter bestand waren tegen economische crisis. De Tweede Wereldoorlog stopte de economische ontwikkeling tijdelijk, maar vanaf 1945 brak opnieuw een herstelperiode aan.

8.2

Denderstreek51

De middeleeuwse economie was wat betreft de Denderstreek vooral gefocust op de lakennijverheid en landbouw. In Frankrijk en Italië werd Aalsters en Dendermonds laken ingevoerd, dit wanneer over geheel Vlaanderen de lakennijverheid in een crisis verzeild geraakt was. Het economische succes van de kleinere steden lokte dan ook een tegenreactie uit van het misnoegde Gent, dat op het einde van de 14de eeuw diverse strafexpedities organiseerde in de Denderstreek om er de weefgetouwen te vernietigen. Vanaf de 15de eeuw zullen Engelse protectionistische maatregelen wat betreft de woluitvoer deze toestand nog verergeren. Te Geraardsbergen stapte men over op het tapijtambacht ten einde de desastreuze situatie te boven te komen. De godsdienstoorlogen en vooral de tegenwerking van de Oudenaardse tapijtwevers zorgden er voor dat bij het begin van de 17de eeuw ook deze economische groeipool totaal verdween te Geraardsbergen. De vlasproductie nam door de strijd van de Gentenaars tegen de lakennijverheid sterk toe. Vooral op het platteland – in mindere mate in de steden – produceerde en verwerkte men lijnwaad. Stimulans voor de vlasteelt was er uit het noorden door de vraag naar linnen van Brusselse en Mechelse handelaars én uit het zuiden waar Aat het monopolie had als stapelplaats voor het graafschap Henegouwen. De vraag naar linnen was zo groot dat ook de steden ingeschakeld werden in de productie. Omstreeks de tweede helft van de 18de eeuw bereikte de vlasnijverheid ongekende hoogten. Het in de Denderstreek geproduceerde lijnwaad werd op dat moment beschouwd als één van de beste van Europa. Meer dan de helft van de productie werd uitgevoerd naar onder andere Frankrijk, Engeland, Spanje, Portugal, Amerika en in mindere mate Duitsland, Scandinavië en Oost-Europa.

50

VANTHEMSCHE Guy, Arbeid in België tijdens de jaren ’30, in De jaren ’30 in België, De massa in verleiding, ASLK-Ludio, s.l., 1994, pp. 154-177.

51

ste

De Denderende Steden, speciale uitgave 1990, 39 jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, pp. 26-35 en WILLEMS Christiaan, Verkenning van een streek, De Dender en zijn Vlaamse Steden, Geraardsbergen, Ninove, Aalst, Dendermonde, Brussel, Uitgeverij Artis-Historia, 1984, pp. 54-57, 124-26, 133-134, 155-157.

69

Het inkomen van de vlasspinners en –wevers werd vanaf het einde van de 18de eeuw bedreigd door de toenemende mechanisatie, het succes van de katoennijverheid en vooral door het steeds groeiende arbeidersproletariaat. Meer en meer mensen die afhankelijk waren van de landbouw trachtten te overleven dankzij de huisnijverheid. De linnennijverheid stelde ongeveer de helft van de bevolking voltijds of deeltijds te werk. In meer dan 80% van de gezinnen uit Haaltert en Lede trof men spinnewielen aan en in meer dan de helft weefgetouwen. In dorpen als Godveerdegem of Erwetegem was zelfs meer dan 90% van de vrouwen aan het werk als spinster. Vanaf 1830 zorgden de Franse protectionistische maatregelen en de concurrentie van het Engelse mechanisch geweven linnen voor een totale terugval van de textielindustrie. Gecombineerd met de weigering van elke vorm van mechanisatie door de plaatselijke gezagdragers, de systematische weigering van kapitaalinjecties door de gegoede linnenhandelaars en hun gevoerde politiek van loondalingen betekende dit het einde van de concurrentiepositie van de Vlaamse linnennijverheid. De landbouwcrisis van 1845-1850 wordt dan ook beschouwd als het definitieve einde van de vlasnijverheid. Dit betekende het einde van vier eeuwen semiindustriële activiteiten die toch heel wat voorspoed brachten voor de streek. Naast vlas werd in de Denderstreek sedert de middeleeuwen hop verbouwd. In de 16de eeuw behoorde de Dendervallei samen met het westen van Henegouwen en de streek rond Poperinge tot de voornaamste producenten van hop in Europa. Tot 1870 kon Aalst de hopmarkt blijven controleren, dit dankzij het monopolie van de hophandel dat reeds in 1613 door de Aartshertogen Albrecht en Isabella toegekend werd aan de stad. Sedert de napoleontische oorlogen was de hophandel belang aan het verliezen, vooral wegens de continentale blokkade en het verlies van één van de belangrijkste handelspartners, de Duitse staten. De controle die Aalst uitoefende zwakte in de 19de eeuw sterk af, zowel op gebied van kwaliteit als van kwantiteit. In 1870 werd de Sint-Rochusgilde afgeschaft en de hopmarkt vrij verklaard. Door de kwaliteitsdaling zochten verschillende brouwerijen hun toevlucht tot buitenlandse hop, waardoor de hopteelt in onze regio zo goed als geheel verdween. Een derde teelt die met succes verbouwd werd in de Denderstreek was tabak. Sedert de 17de eeuw was vooral Geraardsbergen gekend voor zijn tabaksvelden, maar in de 19de eeuw verplaatste het zwaartepunt zich naar de streek rond Appelterre, een deelgemeente van Ninove. Echte industriële activiteiten ontstonden hier niet, het beperkte zich tot enkele tabaksverwerkende bedrijfjes die zich specialiseerden in de lichte pijptabak. Eind 19de en begin 20ste eeuw trokken Vlaamse seizoenarbeiders onder andere naar Noord-Frankrijk. Deze jaarlijkse uittocht van landarbeiders werd veroorzaakt

70

door de kleinschaligheid van de Vlaamse landbouwbedrijven. Huisnijverheid volstond niet altijd om het familiaal inkomen aan te dikken en bijgevolg trok men richting Frankrijk om daar mee te helpen bij de bietenteelt, de graanoogst, in de steenbakkerijen of bij het branden van cichorei52. De vervoermogelijkheden van de Dender en het wegennet bepaalden de economische mogelijkheden van de Denderstreek. De kanalisatie van de Dender en de uitbouw van het spoorwegennet midden 19de eeuw betekenden een economische impuls die de industrialisatie aan het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw inluidde.

8.2.1 Aalst Het Franse keizerrijk luidde door de afschaffingen van reglementeringen en beperkingen een periode van liberale ondernemingszin in. De ambachtelijke werkwijze werd vervangen door de fabriek. Genationaliseerde goederen konden voordelig aangekocht worden waar ondernemende financiers vlug gebruik van maakten. Grondbezit was immers de betrouwbaarste belegging, ook voor mensen die grof geld verdienden in de commerciëel-industriële sectoren. De “zwarte goederen” zoals de geconfisqueerde kerkelijke bezittingen genoemd werden, vonden vlug geïnteresseerden in families zoals De Gheest, Teirlinck, De Clercq en de Crombeen. De bezittende klasse kon zo haar rijkdom nog vergroten en de basis leggen van het geïndustrialiseerde Aalst. Een belangrijk jaar voor de Aalsterse – zelfs voor de arrondissementele – economische ontwikkeling was 1856. Toen werd namelijk de spoorlijn BrusselGent geopend, met daartussenin het station Aalst. Ook de lijn die Ath met Dendermonde verbond passeerde te Aalst, de Dender volgend. Te Erembodegem werd twee jaar later het station geopend wat voor de gemeente een economische impuls betekende53. Het spoorwegnet te Aalst werd echter pas in 1880 met de lijnen Aalst-Burst en Aalst-Londerzeel voltooid. Pas een aantal jaren later is merkbaar aan het aantal spoorwagens dat de industrie zich meer en meer op het spoor richt. Vóór de komst van de trein was de belangrijkste transportweg de rivier de Dender. Grote kanalisatiewerken tussen 1863 en 1867 moesten het mogelijk maken schepen tot 335 ton en 1m30 diepgang toe te laten. Met het graven van het kanaal 52

DE WOLF Koenraad, Bijdrage tot de geschiedenis van de seizoenarbeid, Het “Beschermkomiteit voor Tijdelijke Uitwijkelingen” en de “Franschmansgilden” in Zuid-Oost-Vlaanderen, 1901-1914, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, VI, 1993, pp. 83-89 e e en WOESTENBORGHS Bert, Vlaamse arbeiders in de vreemde, of hoe in de 19 en 20 eeuw Vlaamse seizoenarbeiders elders hun brood moesten gaan verdienen, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1993, pp. 37-66.

53

DE BROUWER Jozef, Groot-Aalst, 3. Erembodegem, een geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1984, pp. 39-40.

71

Ath-Blaton kwam er een rechtstreekse verbinding met het Henegouwse kolenbekken. Na het midden van de 19de eeuw werd de huisnijverheid volledig opgeslorpt door de geïndustrialiseerde textielnijverheid in de eerste, en de voedselverwerkende nijverheid in de tweede plaats. Op de Nationale Tentoonstelling van 1880 prijkte de handelsstand van Charles Van Langendonck, Aalsters tabaksfabrikant. De productie omhelsde snuif- en roltabak en deze dienden zowel de binnenlandse verkoop als de export. In De Nijverheid van de Stad Aalst in de Nationale Tentoonstelling van 1880, met de uitvoerige beschrijving van de opkomst, uitbreiding, bloei en huidigen toestand harer verschillige vakken van Frans De Cuypere worden vooral de mijnwerkers en “het scheepsvolk” liefhebbers van dit tabaksmerk genoemd54. Andere Aalsterse tabaksverwerkende bedrijven rond die periode waren MinnaertVan Cromphaut, Van De Putte-De Smet en Borreman-Wailly. De diverse economische crisissen zorgden voor massale uitwijking. Voor de periode 1890-1910 telde men in het arrondissement Aalst alleen al 25.000 uitwijkelingen die hun geluk zochten in de grote industriegebieden, Wallonië en zelfs Noord-Amerika. Een ander gevolg van de teleurstellende economische situatie was de opgang van de seizoenarbeid. Telkens voor een aantal maanden ging men als landbouwer werken in Wallonië of Noord-Frankrijk55. De opkomst van de pendelarbeid kan eveneens rond de eeuwwisseling geplaatst worden en richtte zich vooral op de steden Brussel en Gent en in het zuidelijker deel van de Denderstreek op Wallonië en later meer en meer op Brussel. De arbeiders tewerkgesteld in de stedelijke industriële nijverheden op het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw verkeerden in een weinig benijdenswaardige positie. Ze werden blootgesteld aan onhygiënische werkomstandigheden, een hoog werktempo en lange werkdagen. Daartegenover stonden lage lonen, erbarmelijke woonomstandigheden en ondervoeding. Zowel vrouwen als kinderen dienden dagelijks – deze tegen een nog lager loon dan de mannen – eveneens zware arbeid te verrichten zodat in de primaire levensbehoeften kon voorzien worden. Aan deze wantoestanden werd langzaamaan en dankzij een hevige sociale strijd een eind gemaakt. Tot halverwege de 19de eeuw bleef Aalst alle kenmerken van een middeleeuws stadje behouden. Van enige stadsuitbreiding extra-muros was tot dan toe geen sprake. Vanaf dan volgden de veranderingen zich echter snel op: het Keizersplein werd aangelegd, de Houtmarkt overwelfde het “Peerdewater” en op het oude 54

DE CUYPERE Frans, De Nijverheid van de Stad Aalst in de Nationale Tentoonstelling van 1880, met de uitvoerige beschrijving van de opkomst, uitbreiding, bloei en huidigen toestand harer verschillige vakken, Aalst, Daens-Mayart, 1880, 67 p.

55

DE WOLF Koenraad, art.cit., pp. 83-89 en WOESTENBORGHS Bert, op.cit., pp. 37-66.

72

pestkerkhof verscheen een gloednieuw spoorwegstation dat deel uitmaakte van de lijn Gent-Brussel. Tussen 1863 en 1868 werd de Dender rechtgetrokken wat op economisch vlak heel wat veranderde voor de Denderstreek. Spinnerijen en fabrieken werden overal in de stad opgericht en Mijlbeek en Schaarbeek, twee Aalsterse praterijen, groeiden uit tot kleine voorsteden waar vooral de arbeiders hun woonst vonden. Te Aalst kenden vooral de maalderijen, olieslagerijen, brouwerijen, stokerijen en de koophandel een sterke bloei, maar ook de vlas- en linnenweverijen en de katoennijverheid profiteerden mee56. Van 1842 tot 1875 functioneerde te Aalst een officiële Kamer van Koophandel die de promotie van handel en nijverheid – inbegrepen de groeiende sociale problematiek – binnen het arrondissement Aalst als doel had. De textielondernemers vader en zoon Cumont speelden hierin een belangrijke rol. Behalve voorzitter van de Kamer werd Charles Cumont ook eerste voorzitter van de Rechtbank van Koophandel. Sedert haar ontstaan had de Kamer geijverd voor de oprichting van een Handelsrechtbank. Deze uitzonderingsrechtbank – omwille van het feit dat de rechters geen juristen maar zakenmensen waren – beslechtte handelsconflicten. Behalve voor economische vooruitgang streefden de Kamers van Koophandel voor sociale eisen van de arbeiders. Zo gaf de Aalsterse Kamer van Koophandel bij een rondvraag omtrent kinderarbeid in 1870 de Minister van Binnenlandse Zaken de raad zich rechtstreeks tot de ondernemers te richten aangezien deze tegenover de Kamer niet altijd even oprecht waren daaromtrent. In de garentwijnderijen van Aalst en Ninove en de luciferfabrieken van Geraardsbergen waren het hoogst aantal kinderen tewerkgesteld. De Kamer bleef aandringen op wettelijke maatregelen betreffende de kinderarbeid57. In 1845 werd het werkboekje verplicht gemaakt in alle nijverheidstakken. In dit boekje werden een aantal gegevens omtrent de houder ervan vermeld. De werkgever noteerde er onder andere het in- en uittreden van de arbeider met eventuele opmerkingen in. Enkel arbeiders in het bezit van dergelijk werkboekje mochten aangenomen worden bij een nieuwe betrekking. In de handen van werkgevers kon dit gebruikt worden als controle- en zelfs boycot-instrument en door dit in 1885 niet langer verplichtend te houden werd getracht aan deze praktijken een einde te stellen. Het grote verschil tussen de werk- en leefomstandigheden van de arbeidersklasse en de ondernemers en fabriekseigenaars maakte dat de sterke industriële

56

VANDEWEGHE Evert, Urbanisatiepolitiek te Aalst, 1856-1939, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, pp. 31-105 en BRAET Johan, Stadsontwikkeling in Aalst, de Revitalisatie van een 19 -eeuwse stadswijk, Leuven, Katholieke Universiteit Leuven, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1998, pp. 59-63.

57

PODEVIJN Dirk, VAN GYSEGHEM Jan en BAERT Karel, Van Paternalisme naar Emancipatie, Een bijdrage tot de sociaal-economische geschiedenis van het arrondissement Aalst uitgegeven n.a.v. 150 jaar Kamer van Koophandel en Nijverheid van Aalst en Gewest (1841-1991), s.l., 1991, pp. 33-48 en GHYSENS Jos, Industrie, handel en merknamen Aalst 1840-1940, Deinze, N.V. De Muyter, 1997, pp. 124-137.

73

ontwikkeling oorzaak was van de sociale ontvoogdingsstrijd en de Vlaamse bewustwording. De handel en nijverheid moest jarenlang genoegen nemen met een onaangepast Oudegem als overslagplaats voor de langs de Dender getransporteerde goederen. Zelfs na de kanalisaties van de Dender gebeurde het kolentransport tergend langzaam en bijgevolg duur. In 1907 werd, in navolging van het Geraardsbergse succes, een luciferfabriek gesticht te Aalst door Terrier-Verburght. Dit bedrijf werd in 1920 gesloten. De textielindustrie was decennialang de voornaamste industriële activiteit, tussen 1890 en 1914 was Aalst zelfs één van de belangrijkste textielcentra van het land. De garenindustrie te Aalst was vooral bekend dankzij Jean-Baptiste Jelie, sinds 1822. Reeds in 1856 moderniseerde hij de fabriek, en kocht hij nabijgelegen grond om er een bijkomende garentwijnderij te vestigen. In 1866 kwam het tot een fusie met twee andere Aalsterse bedrijven: Duwé-Henderickx en BorremanVan Melckebeke. Vanaf 1869 werd er naast naaigaren ook breiwol geproduceerd. Op dat moment werden reeds 550 arbeiders tewerkgesteld. Wanneer in 1891 de firma Cumont-De Clercq zich hierbij aansloot ontstond de Filature et Filteries Réunies (FFR). De daar geproduceerde naaigarens behoorden tientallen jaren tot de meest gekende van België. Concurrenten van de FFR waren Eliaart-Cools (1823), Roos-Geerinckx-De Naeyer (1900) en Filature et Teinturerie d’Alost (1904). Dat de naaigarenindustrie van groot belang was, blijkt uit het feit dat 80% van de landelijke productie afkomstig was uit Aalst. De eerste succesvolle zijdefabriek te Aalst was Levionnois-Dekens in 1851. Deze deed zelfs beroep op Duitse specialisten om de fabriek draaiende te houden. Adriaan Smits nam de zaak over in 1872 en vijf jaar later werden de werkhuizen volledig gemoderniseerd. Op de Nationale Tentoonstelling van 1880 werden de verschillende producten uitgestald. In 1900 werd de fabriek opgeslorpt door zijn enige concurrent, de Fabrique de Tresses en Locets Torleys. Aalst verwierf internationale bekendheid voor zijn zwarte zijde en voor de gebloemde en gestreepte fantasieartikelen. Hoewel de linnennijverheid veel belang verloren had waren te Aalst in de tweede helft van de 19de eeuw nog steeds een aantal linnenweverijen gevestigd. De firma J.B. Franckx was één van de bekendste en produceerde vooral tafel- en gebloemd linnen op bestelling. De Brandt was een andere linnenweverij die naast de weverij te Aalst nog een aantal werkhuizen had in Kerksken en Denderhoutem en tevens werk uitbesteedde aan thuiswerkers.

74

Scheeps- en molenzeilen, dekzeilen voor tenten, inpakdoeken, overtreksels voor meubels, zakken en dergelijke werden gefabriceerd in de mechanische weverij van Govaert, opgericht in 1866. De katoentwijnderij Filature Impériale (1840-1893) werd in 1853 uitgebreid met een katoenspinnerij. De oprichting in 1873 van de katoentwijnderij Borreman-Van Melckebeke betekende de grootste expansie van de Aalsterse katoenindustrie. De katoennijverheid zou voor een periode van 50 jaar een belangrijke positie bekleden binnen Aalst met als voornaamste producenten – naast het voornoemde Filature Impériale – Filature du Canal en La Georgie. Andere belangrijke spelers op de textielmarkt waren: de weverij La Coriande en de dekenweverijen La Couverture en Roos-Geerinckx-De Naeyer die allen teloorgingen na de crisis van 1956-1958. Voor sommige bedrijven bleef de crisis uit. Bonneterie Bosteels-De Smeth – gesticht in 1879 (of 1851) als fabrikant van gebreide handschoenen – groeide uit tot nationaal en internationaal bekend kousenfabrikant. In 1919 telde dit bedrijf niet minder dan 200 personeelsleden. De Filature et Filteries Réunies (FFR) voerde naaigaren uit over het gehele land en Amylum groeide uit tot het bekendste Aalsterse bedrijf, gekend over de gehele wereld. Amylum heeft zijn roots in de glucosenijverheid waarvan de eerste bedrijven opgericht werden door De Blende, Blondiau en de gebroeders Callebaut in 1864 en door Schaltin-De Clercq in 1866. Callebaut was de belangrijkste van deze fabrikanten en daaruit ontstond rond de eeuwwisseling de Glucoseries Réunies Amylum. Naast glucose verhandelden de gebroeders Callebaut ook hop, een belangrijke grondstof voor de talrijke Aalsterse brouwerijen. De rechttrekking van de Dender tussen de Zeebergbrug en de Sint-Annabrug creëerde een eiland, “Chipka” genoemd. Het was daar dat Amylum uitgroeide tot de mastodont die het vandaag is. In de voedingsindustrie waren te Aalst vooral brouwerijen actief. De voornaamste waren De Gheest en De Blieck. Rond 1880 hadden de brouwers allen “een stoommachien” en een moutschieterij ter beschikking, sommigen – zoals BurnyAntheunis en Joseph De Gheest – zelfs een graanmaalderij. De bijproducten van het bierbrouwen werden gebruikt als meststoffen en in de veevoeding. Naast bier produceerde De Gheest ook nog jenever. Samen met de stokerij van Karel Van Assche werd jaarlijks circa 110.000 hectoliter geproduceerd. Leerlooierij Schotte groeide van een kleine éénmanszaak uit tot een industriële vestiging met 600 arbeidsplaatsen. Tussen 1870 en 1900 legde het bedrijf zich vooral toe op paard- en tuigleder, maar door tijdig gebruik te maken van nieuwe procédés kon het uitgroeien tot nationaal en internationaal gekend lederproducent. Als gevolg hiervan kende de schoennijverheid in de regio een bloeiperiode. De mechanisatie van de schoennijverheid werd pas laat ingezet, het was pas in 1878 dat de machine er zijn intrede deed. In 1880 werd de eerste Aalsterse

75

schoenfabriek opgericht door Alexander De Waele. Pas na de Eerste Wereldoorlog kwam er concurrentie, die meteen een economische crisisperiode diende te doorworstelen. Het succes van de schoennijverheid te Aalst bleef vanaf dan evenwel duren tot de late jaren ’50 van de 20ste eeuw58. Sinds 1832 fungeerde de militaire gevangenis aan de Graanmarkt als industrieel werkhuis. De gedetineerden – vooral Nederlandse militairen – dienden hier kleren en schoenen te produceren voor het kersverse Belgische leger. Later ontstond onder andere nog een smederij, een blekerij, een weverij, een slotenmakerij, een blikslagerij, een schrijnwerkerij en een katoenweverij. Het groeiende aantal gevangenen betekende uitbreiding van de activiteiten, wat dan weer groeiende concurrentie betekende voor de plaatselijke handelaars en nijveraars die fel protesteerden59. Uiteindelijk moest de militaire gevangenis verdwijnen in 1859 om plaats te maken voor de Pupillenschool. De Dender – in 1768 tussen Aalst en Dendermonde gekanaliseerd – was in 1837 het onderwerp van een studie met als doel de verbetering van de scheepvaart. Eén van de drie ingediende projecten werd in 1838 weerhouden. Het betrof het graven van een lateraal kanaal, maar hoewel de goedkeuring er was, werden de werken nooit uitgevoerd. Het was pas in 1858 dat de regering besloot de Dender langs zijn volledige loop te herkalibreren voor schepen tot 300 ton. Tegelijkertijd werden een aantal stuwsluizen gebouwd, onder andere ook de vandaag nog bestaande sluis te Aalst. Aansluitend bij deze werken werden de plannen voor een kanaal tussen Ath en Blaton gerealiseerd. Wanneer de werken een decennium later, in 1868 voltooid waren betekende dit een economische boom voor de Denderstreek. Via het pas gegraven kanaal Ath-Blaton en de Dender stond Antwerpen immers rechtsreeks in verbinding met de steenkoolmijnen van de Borinage. De kaaimuren te Aalst – waar men reeds in de 18de eeuw aan beginnen bouwen was – waren in 1888 voltooid. De privé-maatschappij Compagnie de la Dendre kreeg korte tijd na de uitvoering van de kanalisatiewerken tussen Ath en Dendermonde de Dender in concessie voor exploitatie en onderhoud. Door verwaarlozing van het essentiële onderhoud van de rivier en door een foutieve aanpak van uitgevoerde werken kon men niet lang genieten van de voordelen van de kanalisatiewerken. Pas in 1937 liep de concessie ten einde en dan stond reeds de volgende crisisperiode voor de deur. De Dender zou tijdens de Tweede Wereldoorlog immers gedegradeerd worden tot defensielinie, met de vernietiging van sluizen, bruggen en dijken tot gevolg. Merkwaardig is de heroprakeling in 1925 door burgemeester Bosteels van de stad Aalst van een 18de-eeuws plan, namelijk het graven van een kanaal tussen Aalst en Baasrode. Net zoals 150 jaar voordien werden ook nu de ambitieuze plannen niet ten uitvoer gebracht. Door de nefaste gevolgen van de concessie door de 58

GHYSENS Jos, Industrie, handel en merknamen Aalst 1840-1940, Deinze, N.V. De Muyter, 1997, pp. 11-49, 78-80 en DE CHOU Freddy, Van het spinnewiel, het vuur en de sigaren, in De ste Denderende Steden, speciale uitgave 1990, 39 jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, pp. 26-35. 59

GHYSENS Jos, Vademecum van het beroepsleven te Aalst, 1827-1836, in Aalst 1830, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1980, pp. 227-228.

76

Compagnie de la Dendre had de Dender zijn waarde als doorvoerwaterweg volledig verloren en het nieuw te graven kanaal zou hierop een gigantische verbetering zijn. De Dender had van 1868 tot 1937 in privé-handen vertoefd en was op economisch vlak minder rendabel geworden door de vele verouderde sluizen, stuwen en bruggen die zelfs vandaag de dag nog in sommige gevallen de scheepvaart hinderen60. De bouw van een stuw aan de monding in de Schelde te Dendermonde in 1874 betekende dat de Dender daar gebruikt werd als saskamer, wat een negatief effect had op de scheepvaart op de rivier. Een kwalitatief hoogstaande scheepvaartsluis was de oplossing geweest. Herdersem, Baardegem, Hofstade en Moorsel waren in hoofdzaak landbouwgemeenten, met onder andere te Hofstade een noemenswaardige huisnijverheid (in 1843 telde men er 125 weefgetouwen)61. Vanaf het begin van de 20ste eeuw gaat men te Moorsel over tot de snijbloementeelt62. De kantnijverheid te Nieuwerkerken zette vooral thuiswerkende vrouwen aan het werk. Op het einde van de 19de eeuw werd overgeschakeld op “lacetwerk” (“lacet” is mechanisch vervaardigd lint)63.

8.2.2 Denderleeuw Tot het midden van de 19de eeuw bleef Denderleeuw voornamelijk een landbouwgemeente. De gunstige ligging aan het knooppunt van de spoorwegen van Gent en Kortrijk naar Brussel was een belangrijke aantrekkingspool voor industriële activiteiten64. Te Denderleeuw ontstond in 1894 de luciferfabriek Usines de Denderleeuw van Jules Van Landuyt.

60

DE RYCK Luc, Verkeersinfrastructuur in de Denderstreek: een gebrekkig overheidsbeleid (18301968), in Het Land van Aalst, jrg. 49, 1997, nr. 4, pp. 257-263 en BAERT Karel, De Dender … Een ste onvoltooide geschiedenis, in De Denderende Steden, speciale uitgave 1990, 39 jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, pp. 3-6. 61

DIERICKX Fons en WILLE Danny (eindred.), Meldert, Een kijkboek, s.l., Heemkundige Kring “De Faluintjes”, 1993, p. 185-220, DE BROUWER Jozef, Groot-Aalst, 6. Hofstade, een geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1977, pp. 57-76, DIERICKX Fons, Herdersem, Het dorp der meiviskoppen, s.l., F. Dierickx, 1985, pp. 153-185 en DE CLERCK Jan C.A. (eindred.), Baardegem, een kijkboek, s.l., Heemkundige Kring “De Faluintjes”, 1991, pp. 123-148. 62

VERLEYEN Wilfried, Groot-Aalst, 8. Moorsel, Geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen, Aalst, Genootschap voor Aalsterse Geschiedenis, 1985, pp. 219254. 63

BOEYKENS H. en VANDEVELDE P., Nieuwerkerken in oude postkaarten, foto’s en documenten, s.l., Uitgeverij Ten Bos, 1983, pp. 102-119.

64

VERSCHAEREN José, op.cit., Deel I , p. 228.

77

In de latere deelgemeentes – Iddergem en Welle – leefde men hoofdzakelijk van de landbouw, maar in de 20ste eeuw vestigden zich te Iddergem eveneens een aantal – vooral familiale – bedrijven65.

8.2.3 Erpe-Mere Te Aaigem trof men een groot aantal molens aan. In 1862 werd de watermolen te Dalmen – de Engelsmolen – door Desiré Van Londersele met een stoommachine uitgerust. Tot de jaren ’60 van de 20ste eeuw werkten nog een aantal van deze wind- en watermolens. Brouwerij Gambrinus maakte tot 1957 bieren als de Bock, Export, Faro, Gambrinus bier, Tor Pils en Torro. De brouwerij werd voor 1850 opgericht door Albinus Torrekens. Naast een brouwerij bezat Aaigem ook een likeurstokerij, Sint-Apollonia, opgericht midden jaren ’30 van de 20ste eeuw. Bij het Aalsterse bedrijf Lion d’Or werd de benodigde alcohol aangekocht, waarmee Bitter, Triple Sec, Advokaat, Eau de Vie de Dantzig en de aloude graanjenever Den Gouden Leeuw gestookt werden. Voordien was er reeds de jeneverstokerij van Van Waeyenberghe-Van Buggenhout, waar de activiteiten in 1914 stopgezet waren. Uit een wagenmakerij en schrijnwerkerij groeide rond 1930 de houtzagerij opgericht door Franciscus Pennewaert. Elektrische motoren deden pas hun intrede vanaf 1935; de eerste lintzaag werd zelfs aangedreven door een hond. De textielindustrie was vertegenwoordigd door de Bonneterie-Passementerie Van Bever, actief vanaf 1927 en vooral gespecialiseerd in truien en jekkers voor het Belgisch Leger en de koloniale gebieden66. Ondanks de economisch slechte ligging van Aaigem konden deze bedrijven groeien en verschaften ze een zeker aantal inwoners werk. In deze landelijke gemeente waren niet minder dan zes melkerijen actief, waarvan de laatste de deuren sloot begin jaren 1960. De overige huidige deelgemeenten van Erpe-Mere waren economisch vooral op de landbouwsector gericht. Enkel in Bambrugge trof men een aantal kleine confectieateliers aan.

65

VERSCHAEREN José, op.cit., Deel I, p. 238.

66

DE VUYST Paul, Kijk op Aaigem, s.l., Het Streekboek, 1993, pp. 48-64.

78

8.2.4 Geraardsbergen De aanleg van de spoorweglijnen naar Aalst en Brussel in 1855-1856 betekende een sterke economische impuls voor het anders afgelegen Geraardsbergen67. Vooraleer Geraardsbergen gekend werd voor zijn lucifers, was het dat reeds voor zijn sigaren. E. Van Landuyt-Ch. D’Hont startte als eerste met de productie in 1862. Omtreeks 1870 waren er alreeds 5 sigarenfabrikanten. De Eerste Wereldoorlog zorgde door het gebrek aan tabak voor een terugval van de sigarenproductie. Het einde van de vijandelijkheden betekende evenwel een heropbloei voor de Geraardsbergse bedrijven. Na 1918 zorgden de sigarenfabrieken zelfs voor een vijfde van de Belgische productie. Dit steeg in de twintigerjaren tot een vierde – zijnde 60 miljoen handgemaakte sigaren en cigarillo’s – maar vanaf dan daalde dit cijfer tot aan de Tweede Wereldoorlog. Na 1945 stortte de productie door toedoen van diverse factoren totaal in. Buitenlandse concurrentie en toenemende mechanisatie – waar te Geraardsbergen te weinig in geïnvesteerd werd – waren de hoofdredenen. Machinale fabricage van de sigaren was één van die factoren, maar in de bloeiperiode – wanneer de fabricage nog met de hand diende te gebeuren – deden de sigarenfabrieken veel beroep op thuiswerkers, wonende te Onkerzele. Huisvrouwen rolden daar de sigaren met de hand, onder toezien van de sigarenbazen. ’s Vrijdags werden de afgewerkte sigaren – tot wel 10.000 per persoon – met de kruiwagen naar de stad gebracht, samen met het restafval. Het gewicht van de meegegeven tabaksbladeren werd vergeleken met de afgewerkte exemplaren, zodat vlug kon gecontroleerd worden op “achtergebleven” sigaren68. De eerste luciferfabriek te Geraardsbergen werd in 1849 door Guillaume Mertens opgericht in de Hunnegemstraat. De meeste andere bedrijven vestigden zich langs de spoorlijn Dender-Waas (aangelegd in 1856), dewelke samen met de in 1867 gekanaliseerde Dender een grote stimulans was voor de “stekskes”nijverheid. De voornaamste grondstoffen – vooral boomstammen – konden zo in grote hoeveelheden aangevoerd worden. Na verloop van tijd telde men in Geraardsbergen niet minder dan 18 luciferfabrieken en in 1939 werd te Overboelare gestart met de bouw van één van de grootste van Europa. Omstreeks 1880 was Geraardsbergen het centrum geworden van de luciferproductie in België. De helft van de arbeiders werkzaam in de Belgische luciferindustrie werkte te Geraardsbergen. Bijkomend was het groot aantal thuiswerkers: de huisnijverheid voorzag in de fabricage van de luciferdoosjes, het dopen van de lucifers in de kopstof en de het manueel vullen van de doosjes. Rond 1880 – na 30 jaar bloei – kende de lucifernijverheid zijn eerste crisis. Het groot aantal nieuwe fabrikanten zorgde voor een overproductie en een moordende concurrentie. Gevolg was het dalen van de lonen en van de kwaliteit van de 67

AUGUSTYN Beatrijs, op.cit., Deel I, pp. 300-301.

68

WILLEMS Christiaan, op.cit., pp. 155-156 en DE CHOU Freddy, Van het spinnewiel, het vuur en ste de sigaren, in De Denderende Steden, speciale uitgave 1990, 39 jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, pp. 26-35.

79

lucifers. Toch kon de export aangehouden worden dankzij de veel lagere verkoopprijs dan de Zweedse concurrenten. De export was voor de Belgische fabrikanten heel belangrijk, die lag 3 tot 4 keer hoger dan de binnenlandse verkoop. De luciferindustrie had de kwalijke reputatie de jongste arbeiders in dienst te hebben. Dertig procent van de arbeiders was jonger dan 14 jaar en de werkomstandigheden waar ze aan werden blootgesteld waren extreem gevaarlijk. Vooral het langdurige contact met de chemische pasta waar de lucifers in gedopt werden, zorgde voor heel wat aandoeningen zoals koudvuur, longtering, hersenvliesontsteking, ... Met mondjesmaat kwam hier verbetering in en het waren de wet op de vrouwen- en kinderarbeid van 1889 en de Conventie van Bern van 1906, die het gebruik van witte fosfor verbood, welke de werkomstandigheden positief beïnvloedden. Deze fabrieken zorgden tevens voor een landschappelijke verandering in de Denderstreek, daar honderden grondbezitters aangespoord werden om populieren te planten, zodat in de grondstof voor de luciferfabricage dicht bij huis kon voorzien worden. Op talrijke plaatsen werden langs de gekanaliseerde Dender in de verzuurde Denderweiden aanplantingen gedaan. In 1912 kwam het onder impuls van een Zweedse belangengroep tot een fusie tussen acht Belgische luciferfabrikanten, waaronder twee uit Geraardsbergen en twee uit Ninove. De nieuwe maatschappij kreeg de naam Union Allumettière S.A. (UNAL). De fusiebeweging eindigde in 1929 met het samenvloeien van de Fabriques Belges d’Allumettes en de Union Allumettières. De in 1939 begonnen werkzaamheden aan de nieuwe fabriek van de UA te Overboelare waren – ondanks de Tweede Wereldoorlog – in 1944 zodanig gevorderd dat de productie gestart kon worden69. De pogingen van de overheid om de kantnijverheid te stimuleren door middel van het verschaffen van onderricht had vooral in het Geraardsbergse tussen 1840 en 1870 succes. Het product hiervan was de internationaal gekende Chantillykant, vervaardigd met zwarte zijde, in tegenstelling tot het elders gebruikte witte garen. Het waren vooral huisvrouwen die ingeschakeld werden in het productieproces om zo hun steentje bij te dragen tot het familiale inkomen. Lage lonen en het verschijnen van de machinaal geproduceerde kant zorgden voor de teloorgang van de kanthuisnijverheid. Naast de productie van kant is te Geraardsbergen de weverij-ververij Flamant (1865-1966) noemenswaardig. Dit bedrijf stelde een honderdtal mensen tewerk. De muziekinstrumentenbouw was een nijverheidstak waarvoor het Geraardsbergen van het einde van de 19de en begin van de 20ste eeuw gekend 69

STROOBANT Marcel en ROBBEN Danny, Tot de laatste lucifer, Geschiedenis van de lucifersnijverheid in de Denderstreek, Geraardsbergen, Marcel Stroobant, [2003], pp. 13-102.

80

was. De bedrijven van Louis François Hooghuys en Charles Anneessens bouwden kerkorgels en automatische orgels en stelden heel wat mensen tewerk. Ook enkele brouwerijen waren in de stad gevestigd, waarvan Concordia de belangrijkste was. Op 23 november 1925 werd de Koophandelskamer van het kanton Geraardsbergen opgericht. Deze deed ernstige inspanningen om de handel en nijverheid binnen het kanton te bevorderen. Ook de stedelijke sigaren- en meubelnijverheid diende geholpen te worden om “hun benijdenswaardige bloei van weleer terug te schenken”. Met dit doel voor ogen werd vanaf 1935 jaarlijks een handelsbeurs georganiseerd70. Op 25 juni 1885 werd de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB) in het leven geroepen. Deze werd belast met de aanleg en exploitatie van buurtspoorwegen. In 1907 werd de lijn Merelbeke-Herzele geopend. Reeds in 1903 stelden zowel Geraardsbergen en Ninove zich kandidaat als eindpunt van een verlenging van de tramlijn. Uiteindelijk koos de Bestendige Deputatie voor Geraardsbergen en de verlengde lijn werd in 1912 geopend. De exploitatie werd vergund aan de privé-maatschappij S.A. de chemins de fer provinciaux. De uiteindelijke voltooiing van de lijn kwam er pas in 1925, wanneer de verbinding gemaakt werd tussen Merelbeke en het Sint-Pietersstation te Gent71. De diverse huidige deelgemeenten van Geraardsbergen waren praktisch allemaal zuiver agrarisch gericht, een aantal – zoals bijvoorbeeld Grimminge en Idegem – teelden vooral tabak, noodzakelijk voor de sigarenindustrie te Geraardsbergen. Aanvullende werkzaamheden binnen de kleinere gemeenten waren het maken van sigaren voor de Geraardsbergse markt, het weven en het vervaardigen van kant. In de 19de eeuw vestigden zich te Overboelare twee luciferfabrieken, een papierfabriek, een bedrijf voor vetstoffen en een sigarenfabriek72. De daling in de werkgelegenheid in de landbouwsector maakte het noodzakelijk dat een deel van de bevolking op pendelarbeid aangewezen was. Heel wat inwoners van Viane bijvoorbeeld trokken in de 19de en begin 20ste eeuw naar de Henegouwse steenkoolmijnen.

70

PODEVIJN Dirk, VAN GYSEGHEM Jan en BAERT Karel, op.cit., p. 85.

71

SCHOKKAERT Benny, De tramweg Geraardsbergen-Merelbeke (1907-1955), in Het Land van Aalst, jrg. 47, 1995, nr. 3, pp. 220-225.

72

AUGUSTYN Beatrijs, op.cit., p. 332.

81

8.2.5 Haaltert De landbouwgemeente Haaltert kende op het einde van de 19de eeuw een nietonbelangrijke kantnijverheid, maar was nog grotendeels op de landbouw gericht73. De weverij van G. Van Meldert was er tijdens de 2de helft van de 19de eeuw één van de weinige industriële fabrikanten. Denderhoutem telde in de 19de eeuw vier linnenfabrieken, drie suikerfabrieken en verschillende ateliers waar handschoenen gemaakt werden74. Heldergem en Kerksken waren dan weer volledig agrarisch gericht. Veel van de inwoners van Kerksken hadden in de 19de eeuw een bijverdienste in de weefnijverheid. Onder andere de weverij van Meganck (1880) was actief in deze sector. Tevens werd er damast en zijde geproduceerd en werkten een aantal mensen in de kantnijverheid. De 20ste eeuw bracht de textiel- en confectienijverheid binnen de gemeente75.

8.2.6 Herzele De gemeenten die thans deel van Herzele uitmaken waren in de 19de eeuw hoofdzakelijk landbouwgemeenten. Te Borsbeke werd er in 1891 een coöperatieve melkerij opgericht76. Te Herzele zelf was er in de 19de eeuw sprake van kant- en korsettenfabricatie, maar de landbouw bleef steeds de voornaamste bedrijvigheid77. Met vijf oliemolens, vijf graanmolens en twee brouwerijen was SteenhuizeWijnhuize één van de meest geïndustrialiseerde gemeenten van Herzele. Uit Woubrechtegem vertrokken lange tijd een aantal seizoenarbeiders richting Noord-Frankrijk78.

73

VERSCHAEREN José, op.cit., p. 234.

74

Ibid., p. 228.

75

Ibid., pp. 241-242.

76

AUGUSTYN Beatrijs, op.cit., p. 288.

77

Ibid., p. 308.

78

Ibid., p. 364.

82

8.2.7 Lede Het landelijke Lede en deelgemeenten kende naast de landbouw in de 19de eeuw een productie van geestrijke dranken en textiel79.

8.2.8 Ninove Ninove was tot het einde van de 19de eeuw vooral een landbouwgemeenschap. De gezonde bodem – kleihoudende zandgrond – leende zich tot de teelt van een diversiteit aan gewassen. Behalve de overal in Vlaanderen voorkomende peul- en graangewassen, was de regio Ninove-Geraardsbergen vooral gekend om de spelt. Toch trof men in Ninove zelf zoals elders de kleinere nijverheden aan zoals zeepziederijen, zoutraffinaderijen, brouwerijen (Slaghmuylder), leerlooierijen, steenbakkerijen,... Pas in de tweede helft van de 19de eeuw vestigen de grotere fabrieken zich rond Ninove. Door de aardappelplaag van 1845 zagen vele verarmde landarbeiders zich genoodzaakt om hun toevlucht te zoeken tot deze nieuwe vestigingen. Het groot aantal goedkope arbeidskrachten zorgde ervoor dat de streek rond Ninove heel rendabel was voor de vestiging van industrie. Ninove werd zo – zoals Geraardsbergen – een centrum van de lucifernijverheid, met onder andere de fabrieken van Violon en Cobbaert. Ondertussen is deze regionale industrie verdwenen met het faillissement van de laatste luciferfabriek in de jaren ’70 van vorige eeuw. Tussen 1884 en 1974 produceerden niet minder dan 11 fabrieken lucifers te Ninove, de stad mocht zich dus met recht en rede – evenals Geraardsbergen – centrum van de lucifernijverheid noemen80. De industrialisatie van de stad en de daarmee gepaard gaande bloei werd in de hand gewerkt door de aanleg van de spoorlijn Aalst-Ath, de kanalisatie van de Dender waardoor schepen van groter tonnage tot Ninove konden varen en niet onbelangrijk, de uitbreiding van de buurtspoorlijn Brussel-Schepdaal tot Ninove, waardoor Ninoofse producten veel sneller de hoofdstad bereikten. Ninove was – hoewel minder dan Aalst – ook gekend als textielcentrum. De garennijverheid, met fabrikanten als Stichelmans (1852) en De Mol (1834), en de mechanische kantnijverheid met Moeremans, Lafontaine en De Schepper als gekendste, waren de voornaamste textieltakken binnen Ninove. De grootste werkverschaffer werd Fabelta-Ninove, opgericht in 1929. Dit bedrijf specialiseerde zich in het vervaardigen van rayonnevezel en –draad81. 79

VERSCHAEREN José, op.cit., p. 244.

80

JANSEN Ad en ROBBEN Danny, De Stekskesmannen, 90 jaar luciferindustrie in Ninove, Ninove, V.V.V.-Ninove vzw, 1998, pp. 28-51. 81 DE CHOU Freddy, Van het spinnewiel, het vuur en de sigaren, in De Denderende Steden, ste speciale uitgave 1990, 39 jrg., driemaandelijks tijdschrift van de Federatie voor Toerisme in OostVlaanderen, pp. 26-35.

83

De gemeenten rond Ninove waren allen praktisch uitsluitend naar de agrarische sector georiënteerd. Naast de traditionele gewassen werd in gemeenten als Appelterre-Eichem eveneens tabak geteeld82. Denderwindeke kende rond 1890 een brouwerij, twee stokerijen, twee suikerbranderijen, een rijtuigmakerij en zeven molens. In de huisnijverheid werden klompen, schoenen en Brusselse kant vervaardigd83. In Neigem werd onder andere hop geteeld en qua grote bedrijven had men er enkele schoenenfabrieken84. Eind 19de eeuw werden te Okegem handschoenen voor fabrikanten uit Ninove en Brussel vervaardigd, maar nog steeds was landbouw de belangrijkste economische sector binnen de gemeente85.

8.2.9 Sint-Lievens-Houtem Bijenteelt was één van de minder gekende landbouwactiviteiten die te SintLievens-Houtem werd beoefend. Brouwerij De Landsheere, waar Oxford gebrouwen werd, bleef tot 1940 in werking. Net zoals in andere landelijke gemeenten waren te Sint-Lievens-Houtem water- en windmolens gevestigd. Een olieslagerij, een kuipersbedrijf en een katoenweverij waren de meer industriële activiteiten. Tot de 19de eeuw waren er verschillende grote pachthoeven te Vlierzele. De ambachtelijke weefnijverheid begon concurrentie te ondervinden van de geïndustrialiseerde weefnijverheid en ging volledig ten onder in de tweede helft van de 19de eeuw86. Rond diezelfde periode werd de klompennijverheid geïntroduceerd. Sinds 1933 was er een mechanische wolweverij gevestigd, opgericht door Leon Buyle. Na de Tweede Wereldoorlog vestigden zich te Zonnegem bierbrouwerij Rubbens en confectieatelier Beurms-De Bruyne.

82

VERSCHAEREN José, op.ci.t, Deel I, p. 221.

83

Ibid., p. 229.

84

Ibid., p. 252.

85

Ibid., p. 253.

86

Ibid., p. 264.

84

Letterhoutem was een landbouwgemeente waar naast de standaardlandbouwgewassen eveneens op relatief grote schaal witloof geteeld werd87.

8.2.10 Zottegem Eind 19de eeuw waren de textielindustrie (weverijen, breigoedfabriek, twijnderij) en de brouwerijen – niet minder dan negen – het best vertegenwoordigd in Zottegem. Textielbedrijven als Schockaert-Smeets (later N.V. Société Génèrale des textiles) en Sanitary Underwear Company zorgden voor toenemende tewerkstelling, koopkracht en welvaart88. Tussen 1850 en het einde van de 20ste eeuw waren in Zottegem (en deelgemeenten Grotenberge, Strijpen en Velzeke) 33 brouwerijen actief, verspreid over 17 vestigingen89. Vanaf 1876 werd Zottegem internationaal gekend dankzij de door Omer Van Lierde opgerichte bloemenkwekerij. Een deel van de productie was voor de export naar Frankrijk, Nederland, Duitsland en Rusland bestemd. Met de inhuldiging van de elektrische verlichting tijdens Zottegem Kermis 1901 – 125 gloeilampen en acht booglampen – werd het startsein gegeven van de uitbouw van de openbare verlichting én de elektriciteitsvoorziening te Zottegem in het algemeen90. De 20ste eeuw bracht de textielnijverheid, de confectienijverheid, de machineconstructie, de elektronica, de metaalnijverheid en bouwnijverheid in grote getale binnen de stad91. De tien huidige deelgemeenten waren – en zijn – vooral op de landbouw gericht. Sint-Goriks-Oudenhove had de textielindustrie als nevenactiviteit en in Sint-MariaOudenhove werd tijdens de tweede helft van de 19de eeuw de huisnijverheid vervangen door het kantwerk en de handschoenmakerij voor fabrikanten uit de steden92. 87

AUGUSTYN Beatrijs, op.cit., Deel I, p. 315.

88

DE BOTH Luc, Een beperkte “Tour d’Horizon” van de Zottegemse bonneterie- en textielnijverheid, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, VIII, 1997, pp. 39-45.

89

LAMARCQ Danny, De brouwnijverheid te Zottegem (1850-1986), in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis, III, 1987, pp. 11-54.

90

LAMARCQ Danny, Het “Elektriciteitsgesticht” te Zottegem, Een kwart eeuw elektriciteitscentrale in de Egmontstad, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde, V, 1991, pp. 133-158. 91

AUGUSTYN Beatrijs, op.cit., Deel I, p. 368.

92

Ibid., pp. 351 en 356.

85

9.

ARCHIEFGIDS VOOR DE ECONOMISCHE GESCHIEDENIS VAN DE DENDERSTREEK, 1850-1940

9.1

PROVINCIE

De archiefwet van 24 juni 1955 verplicht de Belgische provincies archief ouder dan 100 jaar neer te leggen in het rijksarchief. Jongere bescheiden die geen direct administratief nut meer bezitten kunnen eveneens neergelegd worden bij het rijksarchief. De algemeen rijksarchivaris oefent het toezicht uit op dat gedeelte van het provinciearchief dat bij de provincie zelf bewaard wordt. Aangezien de provincies onder de wet op de openbaarheid van bestuur vallen, moet voor de inzage van archiefbescheiden jonger dan 30 jaar schriftelijke toestemming gevraagd worden aan de provinciegriffier93. Het archief van de provincie Oost-Vlaanderen wordt momenteel op drie verschillende locaties bewaard: het archief tot circa 1870 wordt bewaard in het Rijksarchief Gent, het Rijksarchief Beveren neemt het gedeelte tussen 1870 en 1900 voor zijn rekening en de provincie zelf bewaart het archief vanaf 1900. De archieven van het Scheldedepartement (1792-1815) zijn toegankelijk door middel van een gedetailleerde steekkaarteninventaris en via diverse deelinventarissen94. Het archiefbestand gekend als ‘Hollands Fonds’ van het provinciebestuur tijdens het Verenigd Koninkrijk (1815-1830) en het archiefbestand 1830-1850 zijn eveneens geïnventariseerd95. Een gedeeltelijke inventaris is er voor het bestand Provinciaal archief 1850-1870 en het archief van circa 1900 tot 1955 is toegankelijk door middel van een thematische inventaris op steekkaarten aangevuld met diverse onuitgegeven deelinventarissen. Momenteel wordt gewerkt aan een databank die de steekkaarten digitaal raadpleegbaar moet maken, wat een hele verbetering zou betekenen qua zoekmogelijkheden. Uit de bestuurlijke werking van de provincies ontstaan bronnen vergelijkbaar met die van gemeenten en arrondissementen. De gouverneur en de bestendige deputatie van de provincie oefenen administratief toezicht uit op de ondergeschikte besturen: gemeenten, O.C.M.W.’s, kerkfabrieken, polders en wateringen96. Notulen: door de griffier genoteerd in registers of verslagboeken. De verslagen geven een beeld van de debatten en de gevormde besluiten omtrent economie en industrie. 93

BRACKE Nele, op.cit., p. 146.

94

Deelinventarissen o.a. betreffende AA. Archief, F. Verkiezingen, G. Militie, J. Onderwijs, wetenschappen, kunst en cultuur, pers, M. Openbare Weldadigheid, N. Openbare gezondheid, O. Varia, P. Drukwerken. Deze zijn verkrijgbaar in het archief van de Provincie Oost-Vlaanderen.

95

DE ROO Carl, Inventaris van het archiefbestand genaamd ‘Hollands Fonds’ van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen tijdens het Verenigd Koninkrijk, 1815-1830, Inventaris in beperkte oplage, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, Gent, 1999, 528 p. en DE ROO Carl, Inventaris van het archiefbestand 1830-1850, Inventaris in beperkte oplage, Gent, 1999, 711 p. 96

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., p. 137.

86

Resoluties: besluiten, onderrichtingen, omzendbrieven en dergelijke van provincieraad en bestendige deputatie werden apart gepubliceerd in Bestuurlijk memoriaal van de provincie Oost-Vlaanderen/Mémorial administratif de la province de … De dossiers die werden samengesteld ter voorbereiding van de provinciale reglementen zitten in het provinciearchief. Idealiter bevatten ze amendementen, de argumenten en standpunten van voor- en tegenstanders en de adviezen van de betrokken partijen. Jaarverslagen: Zowel kwalitatieve als kwantitatieve gegevens over de toestand en evolutie in de economie en industrie zijn opgenomen in de provinciale jaarverslagen. Per industrietak kan men er het aantal bedrijven en arbeiders en de lonen en productie in terugvinden. Tevens is een opsomming van vergunningen voor het oprichten van gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven en van stoommachines en uitvindingsbrevetten opgenomen. De werkzaamheden van de Rechtbanken van Koophandel (inclusief aantal faillissementen) en de Werkrechtersraden worden besproken. Nijverheidstentoonstellingen en Kamers van Koophandel (tot hun afschaffing in 1875) krijgen eveneens de nodige aandacht. Briefwisseling: het provinciebeleid kan gedeeltelijk gereconstrueerd worden aan de hand van de briefwisseling. Allerhande economische aspecten worden in de brieven behandeld. Bronnen betreffende de provinciale financiën en fiscaliteit: De provincie mag, zoals de gemeenten, opcentiemen innen op de directe belastingen. Provincies kunnen ook tal van andere taksen innen, bijvoorbeeld: taksen op de scheepvaart, drankslijterijen, voertuigen, rijwielen, patentrecht van vennootschappen, milieuheffingen, enzovoort. Kiezerslijsten rechtbanken van koophandel: Sedert 1807 waren de meest aanbevelingswaardige kooplui diegenen die de handelsrechters konden kiezen. In 1869 werd geopteerd voor een iets duidelijkere omschrijving van de kiesgerechtigden. Vanaf dan moest men handelaar of industrieel zijn, ingeschreven zijn op de kiezerslijsten voor de gemeenteraad en een patentbelasting van 42,32 frank betalen vooraleer men mocht kiezen. Die kiezerslijsten vormen dus vanaf 1869 een overzicht van de belangrijkste patentbetalende ondernemers per arrondissement. Bronnen betreffende bevolking, industrie, landbouw en nutsbedrijven: Vergunningen voor het uitbaten van allerhande bedrijvigheden dienden bekomen te worden bij de provinciale overheid. Wanneer dit niet het geval was en de gemeentelijke overheid besliste over het al dan niet toestaan van een vergunning, was de provincie bevoegd als beroepsinstantie. Zo kan men in provinciale archieven bronnen betreffende stoommachines en de verwerking van bepaalde stoffen of bronnen in verband met gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke inrichtingen aantreffen. Bronnen betreffende de openbare gezondheid en het milieu: Tot 1863 kende men drie types gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke inrichtingen die aan een

87

zogenaamd onderzoek de commodo et incommodo werden onderheven vooraleer ze een toelating tot oprichting kregen. Dit was een openbaar onderzoek, uitgevoerd door de gemeentelijke overheid, waarbij omwonenden bezwaren konden indienen. De toelating moest aangevraagd worden bij de gemeente (klasse 3), provincie (klasse 2) of regering (klasse 1)97. Men moest de aanvraag tot toelating laten vergezellen van een motivatie betreffende het doel van de exploitatie, van een plan van de inplanting van het bedrijf en van de binneninrichting. Vanaf 1863 werden nog slechts twee bedrijfsklassen onderscheiden en de toelatingsaanvragen daarvoor moesten respectievelijk naar de provinciale of de gemeentelijke overheid gestuurd worden. De aanvraag diende informatie te bevatten omtrent het karakter van de geplande onderneming, de gebruikte procédés en machines en de verwachte hoeveelheid te produceren en te stockeren goederen. Een inrichtingsplan en – voor de klasse 1 bedrijven – een plan van inplanting binnen de omgeving waren eveneens verplicht. Deze kunnen de onderzoeker een beeld geven van de ruimtelijke organisatie van desbetreffende bedrijven. Vanaf 1886 kan men in dergelijke aanvragen ook informatie terugvinden omtrent het aantal tewerkgestelde arbeiders. Vanaf 1824 diende men de provincie te consulteren voor het in gebruik nemen van stoommachines. Archief van het bestand 1850-1870 bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Gent Het gaat hier om een voorlopige inventaris die ongeveer een kwart van het bestand beschrijft. De ordening volgt de volgorde van de bundels van de oorspronkelijke orde. - stukken betreffende verkiezingen van de Handelsrechtbank van Aalst, 1869. - stukken betreffende de Werkrechtersraad van Geraardsbergen, 1853. - stukken betreffende het intern reglement van de Werkrechtersraad van Aalst, 1861-1862. - stukken betreffende het intern reglement van de Werkrechtersraad van Geraardsbergen, 1862. - stukken betreffende de verkiezingen voor de Werkrechtersraad van Aalst, 1859-1860, 1863-1864, 1866-1867, 1869. - stukken betreffende de verkiezingen voor de Werkrechtersraad van Geraardsbergen, 1859-1863, 1866-1867, 1869. - stukken betreffende de door de Bestendige Deputatie goedgekeurde aanvragen betreffende hinderlijke inrichtingen, 1852-1870. NB: In de inventaris worden deze stukken per jaar verder beschreven met opgave van de gemeente en het type bedrijf.

97

Cf. voor de stad Aalst: VANDER MIJNSBRUGGE Kris, De Aalsterse industriële ontplooiing 1840-1914 aan de hand van de bron “de commodo et incommodo”. Een studie van de maatschappelijke perceptie en de historische vervuiling, Gent, Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2001, 150 p. + s.p. (bijlagen).

88

datum: omvang: toegang:

- stukken betreffende bedrijven die de toestemming kregen hun bedrijf verder te zetten, 1864-1865. - stukken betreffende aanvragen om stoommachines te mogen installeren (+plannen), 1851-1870. - stukken betreffende het in gebruik nemen van stoommachines (ook locomotieven), 1851-1870. 1850-1870 DE ROO Carl (red.), Inventaris bestand 1850-1870, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1999. (onuitgegeven inventaris)

Archief van de afdeling 0 bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Provinciaal Archief Gent Deze afdeling bestaat uit stukken waarvan de inventarisator de herkomst niet meer kon achterhalen. - dossiers betreffende hinderlijke inrichtingen. NB: alfabetisch op naam van de gemeente

datum: omvang: toegang:

- klachten tegen hinderlijke bedrijven, 20ste eeuw. - stukken betreffende stoommachines. - stukken betreffende Werkrechtersraden. thematische steekkaarteninventaris leeszaal Provinciaal Archief Gent

Archief van de Tweede afdeling bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren – Provinciaal Archief Gent - stukken betreffende Handel en Nijverheid. - stukken betreffende Handelsrechtbanken. - stukken betreffende fabrieken. - stukken betreffende kadaster. 1900-1989 427 meter thematische steekkaarteninventaris leeszaal Provinciaal Archief Gent

Archief van de Vierde afdeling A bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Beveren (nummers 6-1415) – Provinciaal Archief Gent (nummers 1416-2183) - dossier betreffende de eindafrekening van de nijverheidscomités in de arrondissementen Gent-Eeklo, Sint-

89

Niklaas, Dendermonde, Aalst en Oudenaarde, bevat staten en inkomende briefwisseling, 1858-1860. - dossier betreffende het beheer en de bestemming van de financiële middelen van de nijverheidscomités in de gemeenten van de arrondissementen Gent, Eeklo, Aalst, Sint-Niklaas, Dendermonde en Oudenaarde, 1848-1862. - dossier betreffende de hygiënische toestand in de leerwerkplaatsen in de Oost-Vlaamse gemeenten, 1853. - dossier betreffende statistische gegevens over de leerwerkplaatsen in de Oost-Vlaamse gemeenten, bevat tabellen per gemeente en samenvattende tabellen per arrondissement, 1854-1858. - dossier betreffende de toestand van de leerwerkplaatsen in de gemeenten Deinze, Eke, Aalst, Oudenaarde, Dendermonde en Ronse, bevat onder meer een tabel met de statistische gegevens van de leerateliers in de provincie, 1857-1859. - rapporten van de Kamers van Koophandel in de arrondissementen Dendermonde, Aalst, Sint-Niklaas en Gent, 1851-1858. - dossier betreffende het beheer en de inspectie van een leerwerkplaats voor zijdeverven te Aalst, atelier van LevionnoisDekens, 1853-1856. - dossier betreffende het beheer en de inspectie van het leerwerkplaats voor zijdeverven te Aalst, oud-atelier van Bojetto, 1856-1859. - dossier betreffende de inspectie en het beheer van het leerwerkplaats voor zijdeverven te Aalst, atelier van Rayon en Bertholat, 1851-1857. - dossier betreffende het failliet van de eigenaars van de leerwerkplaats voor zijdeverven te Aalst, atelier Impens en Bourricaud, 1849-1852. - dossier betreffende de oprichting van een leerwerkhuis voor de fabricage van gereedschap voor zijdeververs en voor mechanische onderdelen voor Jacquartgetouwen te Aalst, atelier Vincent, 1852-1855. - dossier betreffende het beheer en de inspectie van de leerwerkplaats voor de fabricage van metalen kammen te Aalst, atelier gebroeders Van Damme, 1852-1853. - dossier betreffende de oprichting en het beheer van een leerwerkplaats voor zijdeweven te Aalst, atelier LevionnoisDekens, 1850-1853. - dossier betreffende de oprichting en het beheer van een leerwerkplaats voor jacquartweven te Aalst, 1850-1855. - dossier betreffende het oprichten, het beheer en het toezicht op de leerwerkplaats voor het bleken en weven van linnen, atelier gebroeders Noël en De Vylder in Aalst, 1850-1857. - dossier betreffende de oprichting en het beheer van een leerwerkplaats voor opmaak van zijdestoffen te Aalst, 18511869.

90

- dossier betreffende de oprichting van en het toezicht op de leerwerkplaats voor het weven van katoen en wol te Aalst, atelier van Ch. Dommez, 1848-1853. - dossier betreffende de oprichting van en het toezicht op de leerwerkplaats voor het weven van wol te Geraarsbergen, atelier gebroeders Caumont, 1848-1852. - dossier betreffende de oprichting van en het toezicht op de leerwerkplaats voor het weven van linnen te Geraardsbergen, atelier Prosper Spitaels, 1847-1854. - dossier betreffende het verzamelen van de informatie voor de berekening van het budget van een arbeidersgezin in de steden Gent, Oudenaarde en Sint-Niklaas en in de arrondissementen Gent, Aalst, Dendermonde en Eeklo, 1853. - dossier betreffende inlichtingen over de heer Henry, zijdefabrikant te Aalst, 1851. - dossier betreffende de klacht van verscheidene fabrikanten van Erembodegem tegen François Timmermans, die om een subsidie verzoekt voor de oprichting van een leerwerkhuis, 1859. - dossier betreffende de vraag van de gouverneur aan de Kamer van Koophandel te Aalst om te rapporteren over de situatie van de handel en industrie, 1851. - dossier betreffende het beheer en het toezicht op de leerwerkplaats voor het klaarmaken en verven van zijde, atelier Bertholat en Rayon in Aalst, 1850-1852. - dossier betreffende de aankoop en verspreiding van een mechaniek toegepast op een weefgetouw en uitgevonden door Charles Goudeau te Aalst, 1851-1852. - dossiers betreffende verkiezingen van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, 1871, 1873-1878. - dossier betreffende de verkiezingen van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, Gent en Sint-Niklaas, 1880-1881. - dossier betreffende de voorlopige kiezerslijsten van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, 1880-1881. - dossier betreffende klachten over de samenstelling van de kiezerslijsten van de Rechtbank van Koophandel te Aalst en Gent, 1880-1881. - dossiers betreffende verkiezingen van de Werkrechtersraden te Aalst, 1875, 1878, 1881. - minuut van de samenvattende alfabetische kiezerslijsten van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, 1882-1883. - dossier betreffende de kiezerslijsten van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, 1881-1885. - dossiers betreffende de kiezerslijsten per gemeente voor de Werkrechtersraden te Aalst, 1882-1885. - dossier betreffende kiezerslijsten per gemeente voor de Werkrechtersraden te Aalst, 1883. - dossier betreffende kiezerslijsten per gemeente voor de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1883. - dossier betreffende samenvattende alfabetische kiezerslijsten voor de Werkrechtersraden te Aalst, 1884.

91

datum: omvang: toegang:

- dossier betreffende samenvattende alfabetische kiezerslijsten voor de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1884. - dossiers betreffende verkiezingen van de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1875, 1878, 1881 - dossiers betreffende de kiezerslijsten per gemeente voor de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1882, 1884-1885. - dossiers betreffende klachten over de samenstelling van de kiezerslijsten voor de Rechtbank van Koophandel te Aalst, 18711878. - minuten van de samenvattende kiezerslijsten van de Werkrechtersraden te Aalst, 1878. - minuten van de samenvattende kiezerslijsten van de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1878. - staten met inlichtingen over de werklui, gevormd in de verschillende leerwerkhuizen sinds hun oprichting: Balegem, Eine, Ename, Kalken, Nederbrakel, Olsene, Oordegem, Ruien, Sinaai, Ursel, Waasmunster en Zingem, 1868. 1846-1929 2177 nummers – 180 meter nummers 4-210: databank Provinciaal Archief Gent nummers 227-489: databank Rijksarchief Beveren overige nummers: handgeschreven eigentijdse overdrachtslijst

Archief van de Achtste afdeling A bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren – Provinciaal Archief Gent wordt geïnventariseerd - stukken betreffende stoomtuigen, 1914-1940. - stukken betreffende Werkrechtersraden, 1910-1928. - dossiers inzake hinderlijke inrichtingen binnen het arrondissement Aalst, 1915-1919, 1921, 1923-1927, 1929-1940. - dossiers inzake hinderlijke inrichtingen te Aalst, 1913-1914, 1920, 1922, 1925, 1928-1930. - dossiers inzake stoomtuigen van Gent tot Aalst, 1928. - dossiers inzake hinderlijke inrichtingen zonder gevolg binnen het arrondissement Aalst, 1928-1930. - briefwisseling betreffende hinderlijke inrichtingen binnen het arrondissement Aalst, 1933-1936. 1857-1984 3819 nummers – 175,66 meter Lijsten 110 en 111, Archiefbeschrijvingen bestand 8 – Achtste afdeling A. Overdrachtslijst dossiers hinderlijke inrichtingen, 1913-1980 (uittreksel uit lijst 110 – Afdeling 8).

92

Archief van de Provinciale Kamer van Ambachten en Neringen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

9.2

Rijksarchief Gent Tijdens het interbellum overkoepelden de Kamers van Ambachten en Neringen per provincie alle verenigingen van zelfstandigen die wensten aan te sluiten. - jaarverslagen, 1928-2002. - archief van commissie bouwvak, 1929-1945. 1928-2003 438 nummers Overdrachtslijst Archief van de Provinciale Kamer van Ambachten en Neringen.

ARRONDISSEMENTSCOMMISSARIATEN

De arrondissementscommissaris stond onder leiding van de provincie en hij had de taak toezicht te houden op de gemeenten binnen zijn arrondissement. Vanaf 1924 werden zijn bevoegdheden beperkt. Zijn tussenkomst bij het uitreiken van nijverheidstekens en bij het verlenen van vergunningen voor gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven was niet langer vereist. Jaarlijks diende een verslag opgemaakt te worden van de toestand binnen het arrondissement. Vanaf 1852 werden deze verslagen samen met de provinciale jaarverslagen gepubliceerd. Uit de periode voor 1924 kan nog archief betreffende het verlenen van nijverheidstekens en betreffende hun functie met betrekking tot de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven teruggevonden worden98. Tot 1970 moest de arrondissementscommissaris de door de gemeente opgestelde kiezerslijsten voor de verkiezing van Werkrechtersraden en Rechtbanken van Koophandel controleren. Hoewel de stukken betreffende deze taak grotendeels dezelfde zijn als deze die men in het gemeentearchief kan aantreffen, is het een handig alternatief voor mogelijk slecht bewaarde archieven99. Archief van het Arrondissementscommissariaat te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren toegang niet vrij te consulteren 1939-1979 Plaatsingslijst van het archief van het Arrondissementscommissariaat Aalst, 1988. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. I.1

98

BRACKE Nele, op.cit., pp. 143-144.

99

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., p. 129.

93

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren archiefbestand kan slechts gedeeltelijk vrij geconsulteerd worden 1906-1988 Plaatsingslijst van het archief van het Arrondissementscommissariaat Aalst, 1992. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. I.2

Archief van het Arrondissementscommissariaat te Oudenaarde bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren – Provinciaal Archief Gent - jaarverslagen van de arrondissementscommissarissen van Aalst en Sint-Niklaas/Dendermonde, 1927-1961. 1871-1992 118 nummers Lijst 89, Archiefbeschrijvingen bestand ACO, Arrondissementscommissariaat Oudenaarde.

9.3

GEMEENTEN EN LOKALE OPENBARE INSTELLINGEN

9.3.1

GEMEENTEN

Hoewel de gemeenten in opdracht van de hogere overheden taken uitvoeren, beschikken ze over voldoende autonomie om hun eigen beleid te ontwikkelen in het belang van hun lokale gemeenschap. Bijgevolg kunnen de gemeenten de lokale economie en industrie beïnvloeden: belastingen innen of subsidies toekennen en onderzoeken de commodo et incommodo zijn maar enkele voorbeelden van ingrijpende gemeentelijke maatregelen. Notulen: Zowel van de gemeenteraad en van de vergaderingen van college van burgemeester en schepenen dienden sedert 1836 verplicht notulen bijgehouden te worden. Deze processen-verbaal bieden onderzoekers een beeld van de lokale besluitvorming ten opzichte van de lokale economie en industrie. Resoluties: bevatten de beslissingen van de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen. Deze geven een overzicht van de plaatselijke reglementering, onder andere wat betreft economie en industrie. De dossiers ter voorbereiding van de besluiten kunnen nog meer informatie bieden. Jaarverslagen: Sedert de gemeentewet van 1836 zijn gemeenten verplicht jaarlijks een verslag op te maken van de bestuurlijke, politieke en sociaaleconomische toestand van de gemeente. Afhankelijk van gemeente tot gemeente kan men daar relatief veel informatie betreffende de lokale industrie en economie in terugvinden.

94

Boekhouding: in de begrotingen en rekeningen, die deel uitmaken van de gemeentelijke boekhouding, kan men onrechtstreekse informatie terugvinden omtrent het gemeentelijke belastingbeleid. Het belasten van bepaalde activiteiten in de industrie komt tot uiting in de geboekte inkomsten. Gemeentelijke investeringen in industrie, economie, openbare werken en verkeersinfrastructuur kunnen eveneens afgeleid worden uit de gemeentelijke boekhouding. Briefwisseling: Alle briefwisseling – inkomende, brieven en kopieën van uitgaande briefwisseling – kan informatie bevatten omtrent industrie en economie100. Fiscale bronnen: De grondbelasting, het patentrecht en de personele belasting zijn drie elementen van de directe belastingen die men in de meeste gemeentearchieven kan onderzoeken. Patentrecht: Iedereen die wenste handel te drijven, een bedrijf uit te baten of een bepaald beroep uit te oefenen moest vanaf 1791 patentrecht betalen. Tot 1816 bestond deze belasting uit een vast en een proportioneel recht. Het vast recht was afhankelijk van de mogelijke winst die te verkrijgen was en van het aantal inwoners van de gemeente waar de beroepsactiviteiten werden uitgeoefend. Het proportioneel recht diende als correctie op het vast recht: dit was 10 procent van de huur van de voor het beroep gebruikte panden101. In 1819 vormde een nieuwe wet de patentbelasting om. De belastbare groepen werden onderverdeeld in 15 groepen, waarvan groepen 1 tot 11 werden belast volgens “tarief A” (eenvormig voor alle gemeenten). Dit “tarief A” was op zijn beurt weer onderverdeeld in 17 klassen die met een bepaald belastingsbedrag overeenkwamen. “Tarief B” werd gebruikt voor beroepen die in de groepen 12 tot 15 terechtkwamen. Afhankelijk van het aantal inwoners van de gemeente varieerde dit tarief dat onderverdeeld was in 14 klassen. De patentlijsten geven de identiteit van de belastingplichtige, de beroepsactiviteiten en het tarief en de klasse die geldend waren. Grondbelasting: Het netto-inkomen uit onroerend goed werd belast door middel van de grondbelasting. Om deze belasting efficiënt te kunnen innen diende men een inventaris van de onroerende goederen, hun eigenaars en het gemiddeldeinkomen samen te stellen. Deze inventaris werd het kadaster. De rollen van de grondbelasting bevatten de naam van de belastingplichtige, het overeenkomstige nummer uit de kadastrale legger en de te betalen belasting. Onderzoekers kunnen door middel van deze rollen en de kadastrale documenten nagaan welke grondbezittingen iemand had en welke opbrengsten daaruit voortkwamen. Personele belasting: De personele belasting moest de uiterlijke tekenen van rijkdom belasten, dit omdat men dacht dat de patent- en grondbelasting gedeeltelijk hun doel mistten. Bestaande sinds 1791, werd de personele belasting grondig gewijzigd door de wet van 12 juli 1821. Vanaf dan werden de huurwaarde 100

BRACKE Nele, op.cit., pp. 141-142. De voorgaande bronnenreeksen: notulen, resoluties, jaarverslagen en briefwisseling komen in nagenoeg elk gemeentearchief voor. Deze werden dan ook niet opgenomen in de archiefgids zelf, maar er wordt wel een overzicht geboden in de tabel die per gemeente de belangrijkste series aangeeft (zie bijlage p. 176) 101

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 72-73.

95

van woningen, het aantal buitendeuren en vensters, het aantal afzonderlijk geplaatste haarden, de waarde van de meubelen, het aantal dienstboden belast met huishoudelijk werk en het aantal paarden belast. Gemeentelijke belastingen: Na de Belgische onafhankelijkheid bepaalden de gemeenten zelf welke gemeentebelastingen ze invoerden. De gemeenteraad was bevoegd om die belastingen te heffen. Er diende wel rekening gehouden te worden met de bestaande wetten en regelgevingen die de fiscale autonomie van de gemeenten beperkten en sommige belastingen zelfs verboden. Tot aan de Eerste Wereldoorlog mochten de gemeenten opcentiemen heffen op de directe rijksbelastingen (grond-, patent- en personele belastingen). Na de Eerste Wereldoorlog werd een nieuw belastingstelsel ingevoerd. Dit bestond uit vier belastingen: de drie cedulaire belastingen (op inkomsten uit roerend en onroerend goed en op bedrijfsinkomsten uit lonen, winsten en honoraria) en een zogenaamde supertaks op het gehele inkomen. De gemeentelijke opcentiemen werden op bepaalde momenten verboden. De gemeentelijke belastingen zijn zeer verscheiden: directe en indirecte belastingen, omslagbelastingen en aandeelbelastingen, verhaalbelastingen en vergeldingsbelastingen. De directe lokale belastingen bestonden onder andere uit gemeentelijke belastingen op motorrijtuigen, op drijfkracht en personeel van bedrijven. Registers van afgeleverde werkboekjes: De registers der uitgereikte werkboekjes met de eventuele indices dienen omwille van hun historisch belang bewaard te blijven102. Vanaf 1803 werden arbeiders die in een fabriek of atelier werkten verplicht een werkboekje te bezitten. Tijdens de Hollandse periode werd het werkboekje even buiten gebruik gesteld, maar vanaf 1830 werd het opnieuw ingevoerd. Werkgevers vroegen deze boekjes aan voor de arbeiders die bij hen tewerkgesteld waren. Aanvankelijk werden deze werkboekjes door de werkgevers gebruikt als machtsmiddel tegen de arbeiders. Bij de aanwerving diende de arbeider zijn boekje immers af te geven en wanneer die dan weggezonden werd of ontslag nam, kreeg hij niet altijd zijn werkboekje mee. Dit had als gevolg dat hij nergens anders reglementair aan de slag kon. Na verloop van tijd werden allerhande toezichtmaatregelen getroffen – stamlijsten en dergelijke – die er voor zorgden dat de overheidscontrole vergroot werd. Vanaf 1883 werd het verplichte werkboekje afgeschaft, maar de gemeenten dienden nog steeds bij te houden wie vrijwillig een werkboekje aanvroeg. In het register van afgeleverde werkboekjes werd de datum van uitreiking, naam en voornaam, leeftijd en beroep van de houder, reden van uitreiking en de naam van de werkgever genoteerd103. Kiezerslijsten voor Werkrechtersraden: De gemeenten waren verplicht de kiezerslijsten op te stellen voor de Werkrechtersraden. Handelaars, industriëlen, opzichters, meesterknechten en gepatenteerde arbeiders die hun beroep zes jaar uitoefenden hadden stemrecht. De gemeenten konden echter beslissen dat – zelfs

102

MARECHAL Griet, Bewaring en vernietiging van gemeentearchieven, Richtlijn en advies, Deel I, Burgerlijke Stand, Bevolking, Militie, Financiën (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Miscellanea Archivistica XLI), Brussel, A.R.A., 1986, p. 38. 103

BRACKE Nele, op.cit., pp. 141-142.

96

indien aan de voorwaarden voldaan werd – men niet tot de stemgerechtigden behoorde. Vanaf 1859 werd deze gemeentelijke vrijheid ingeperkt. De selectielijsten van Griet Maréchal stipuleren dat deze kiezerslijsten bewaard dienen te blijven104. Kiezerslijsten voor rechtbanken van koophandel: Vanaf 1898 werden de kiezerslijsten voor de rechtbank van koophandel opgesteld door college van burgemeester en schepenen van de gemeenten die tot het ressort van de rechtbank behoorden. Voordien was dit de bevoegdheid van de prefect, gouverneur of bestendige deputatie. Handelaars die stemgerechtigd waren voor de gemeenteraadsverkiezingen en minstens 20 frank patentbelasting betaalden, werden op de kiezerslijsten gezet. Sedertdien werden allerhande wijzigingen doorgevoerd en uiteindelijk bevatten de rechtbanken voor koophandel sinds de gerechtelijke hervormingen van 1970 geen verkozen leden meer. Ook deze kiezerslijsten worden permanent bewaard105. Bronnen betreffende handel en industrie: Van industrie-, handel- of landbouwtellingen kan men in de gemeentearchieven sporen terugvinden. Spijtig genoeg zijn veel van de individuele telformulieren verdwenen. Ook na de invoering van het Nationaal Instituut voor de Statistiek konden de gemeenten autonoom tellingen uitvoeren. Het organiseren van tentoonstellingen, handelsbeurzen, nijverheidswedstrijden en dergelijke heeft eveneens zijn weerslag gehad op de gemeentelijke archiefvorming. Contracten tussen gemeenten en privémaatschappijen voor de levering van bijvoorbeeld gas, water, elektriciteit of personenvervoer kan onderzocht worden in de gemeentearchieven. Volgens de selectielijsten moeten overzichtstabellen van tellingen niet bewaard worden indien deze gepubliceerd werden. Stukken betreffende de organisatie van tellingen mogen vernietigd worden, maar van statistieken opgemaakt op initiatief van de gemeente zelf moet het volledige dossier bewaard worden. Dossiers betreffende nijverheidstentoonstellingen en gemeentelijke steunverlening aan de plaatselijke industrie dienen ook bewaard te worden. De in de gemeentelijke administratie bewaarde stukken betreffende uitvindersbrevetten komen in aanmerking voor vernietiging, net zoals de stukken betreffende Eretekens van de Arbeid. Ook de stukken betreffende de organisatie van de uitreikingsplechtigheid mogen vernietigd worden. De lijsten van de met eretekens gelauwerden moeten bewaard blijven106. Bronnen betreffende de openbare gezondheid en het milieu: Tot 1863 kende men drie types gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke inrichtingen die aan een zogenaamd onderzoek de commodo et incommodo werden onderheven vooraleer ze een toelating tot oprichting kregen. Dit was een openbaar onderzoek, uitgevoerd door de gemeentelijke overheid, waarbij omwonenden bezwaren konden indienen. De toelating moest aangevraagd worden bij de gemeente (klasse 3), provincie (klasse 2) of regering (klasse 1). Men moest de aanvraag tot toelating laten vergezellen van een motivatie betreffende het doel van de 104

MARECHAL Griet, op.cit., p. 43.

105

Ibid., p. 38.

106

Ibid., pp. 80-96.

97

exploitatie, van een plan van de inplanting van het bedrijf en van de binneninrichting. Vanaf 1863 werden nog slechts twee bedrijfsklassen onderscheiden en de toelatingsaanvragen daarvoor moest respectievelijk naar de provinciale of de gemeentelijke overheid gestuurd worden. De aanvraag diende informatie te bevatten omtrent het karakter van de geplande onderneming, de gebruikte procédés en machines en de verwachte hoeveelheid te produceren en te stockeren goederen. Een inrichtingsplan en – voor de klasse 1 bedrijven – een plan van inplanting binnen de omgeving waren eveneens verplicht. Deze kunnen de onderzoeker een beeld geven van de ruimtelijke organisatie van desbetreffende bedrijven. Vanaf 1886 kan men in dergelijke aanvragen ook informatie terugvinden omtrent het aantal tewerkgestelde arbeiders. Na het verstrijken van de vergunningstermijn (maximum 30 jaar) dienen de dossiers bewaard te blijven. Ook registers van verleende machtigingen en registers houdende afkondigingen van onderzoeken de commodo et incommodo moeten bewaard blijven107. Bouwvergunningen: De gemeenten hadden tot de wet op de stedenbouw van 29 maart 1962 een grote autonomie wat betreft bouwaanvragen. Vanaf 1962 waren alle bouwheren verplicht officieel een aanvraag te doen vooral te bouwen of te verbouwen. Bouwdossiers verschillen qua inhoud van gemeente tot gemeente. Meestal bestaan dergelijke aanvragen uit een geschreven beschrijving van de voorziene werken, bouwplannen, geveldoorsneden en/of –tekeningen. Deze bronnen bieden de onderzoeker een beeld van het uitzicht van fabrieken en huizen van zowel de arbeiders als de fabriekseigenaars. Toch moet er rekening mee gehouden worden met de mogelijkheid dat de plannen niet of slechts gedeeltelijk werden uitgevoerd. Het belang van dergelijke stukken wordt aangetoond door de selectielijsten van Griet Maréchal. De registers der aanvragen en toelatingen moeten permanent bewaard blijven. Ook de bouwvergunningdossiers zelf moeten bewaard blijven, met die bepaling dat er eventueel na 30 jaar de vergunningsaanvraag, het inschrijvingsattest van de architect en het proces-verbaal van het openbaar onderzoek ter vernietiging mag uitgehaald worden108. Voogdij over O.C.M.W. (en rechtsvoorgangers) en kerkfabrieken: De gemeentelijk georganiseerde Burelen van Weldadigheid en Burgerlijke Godshuizen (en rechtsopvolgers Commissies van Openbare Onderstand (COO) en Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (O.C.M.W.) staan sinds hun ontstaan ten gevolge van de wetten van het jaar V onder voogdij van de gemeente waarin ze gevestigd zijn. Sedert 1836 werden de leden van de Burelen van Weldadigheid en de Commissies van Burgerlijke Godshuizen benoemd door de gemeenteraad. De begrotingen, rekeningen en benoemingen van medisch personeel werd eveneens goedgekeurd door gemeenteraad en het toezicht op de werking werd uitgeoefend door het college van burgemeester en schepenen.

107

Ibid., p. 53.

108

Ibid., pp. 71-73.

98

De voogdij van de gemeenten over de kerkbesturen bestaat uit het verlenen van advies betreffende de begrotingen en rekeningen van de kerkraad. Deze dienen dan vervolgens voorgelegd te worden aan de bestendige deputatie die ze dan al dan niet kan goedkeuren. Wanneer de kerkfabriek onvoldoende inkomsten heeft om de erediensten te organiseren dient de gemeente financieel bij te springen. De huisvestingskosten voor de bedienaren van de erediensten worden eveneens op de gemeente verhaald109. a. Aalst Modern archief van de stad Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - stukken betreffende hinderlijke inrichtingen, 1891-1965. - toelatingen voor het plaatsen van stoomtuigen en ketels, 18851912. - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo, 1840-1965. 1794-1977 310 nummers (+ 91 gedrukte verordeningen en reglementen) BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, 98 p. * Stadsarchief Aalst - bouwvergunningen, 1796-1994. NB: voor de periode 1952-1994 voorafgaandelijk het dossiernummer opvragen bij de infobalie van de Dienst Ruimtelijke Ordening, Zwarte Zustersstraat 8, 9300 Aalst, 053 73 24 55.

1796-1994

chronologische index via toelatingen

steekkaarten: 1874-1886 *

1860-1877 1889-1911 1938-1949 1956-1962

Modern archief van de gemeente Baardegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: 109

Stadsarchief Aalst - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo te Baardegem, 1924-1975. 1903-1976 10 nummers

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 99-103.

99

toegang:

BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, pp. 77-78. *

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - bouwvergunningen, 1937-1976. 1937-1976 Dienst Ruimtelijke Ordening, Zwarte Zusterstraat 8, 9300 Aalst, 053 73 24 55, via registers van aanvragen en toekenningen 1937-1976.

Modern archief van de gemeente Erembodegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Stadsarchief Aalst - kadastrale leggers, 1836-1905. 1798-1937 60 nummers BUNTINX Willy (red.), Erembodegem, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode), Brussel, A.R.A., 1988, pp 34-35. * Stadsarchief Aalst - bouwvergunningen toegekend door het provinciebestuur, 19031941. - dossier inzake de aanleg van een spoorwegstation, processenverbaal van afpalingen, 1907. - dossier inzake de uitbating van spoorweglijn Asse-Aalst, 19111962. - registers houdende afkondigingen onderzoeken de commodo et incommodo, 1904-1962. - dossiers inzake onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1923-1976. - stukken betreffende vervallen vergunningen, 1923-1943. - ingekomen stukken betreffende de voorbereiding en goedkeuring contract met Compagnie d’Electricité de la Dendre, 1914, 1919. - vergunningscontracten Compagnie d’Electricité de la Dendre, 1919, 1922, 1931. - ingekomen stukken betreffende aanvullingen en wijzigingen contracten Compagnie d’Electricité de la Dendre, 1924-1938. - dossiers inzake de oprichting van onderstations elektriciteit, 1931-1967. - nominatieve dossiers inzake uitbreiding elektriciteitsnet, 19231976.

100

datum: omvang: toegang:

- dossier inzake herstellings- en onderhoudswerken elektriciteitsnet, 1932-1976. - dossier inzake tarieven elektriciteit, 1921-[1951]. - dossier inzake abonnementen elektriciteitsnet, 1928, [1931]. - kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1931-1937. 1800-1976 6694 nummers ARNOUTS Lieve, Inventarisatie van het Gemeentearchief van Erembodegem, Deel II, Voorlopige deelinventaris van het archief gevormd door en onder toezicht van de secretaris en door de ontvanger (1800-1976), Brussel, VUB, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1991, 359 p. *

Modern archief van de gemeente Gijzegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - stukken betreffende onderzoeken de commodo et incommodo, 1931-1976. 1770-1973 16 nummers BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, pp. 79-80. *

Modern archief van de gemeente Herdersem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - register met vergunningen verleend tot het oprichten van inrichtingen van 1ste en 2de klas, 1935-1976. 1822-1975 14 nummers BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, pp. 80-81. * Stadsarchief Aalst - afkondiging en onderzoeken de commodo en incommodo, 1862-1976. - werkboekjes, 1883-1954. 1794-1976 1179 nummers PODEVIJN Dirk en ARNOUTS Lieve, Inventaris van het gemeentelijk archief van Herdersem (Franse Revolutie-1976), Aalst, Stad Aalst, 1987, 87 p. *

101

Modern archief van de gemeente Hofstade bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang: bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - kadastrale atlas, 19de eeuw. - register van afgeleverde werkboekjes, 1884-1945. - register houdende afkondigingen de commodo et incommodo, 1925-1928. 1808-1945 55 nummers – 1,31 meter BUNTINX Willy (red.), Hofstade, in Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode), Brussel, A.R.A., 1988, p. 54-56. * Stadsarchief Aalst - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo, 1942-1961. 1912-1973 44 nummers BAERT Karel, Inventaris van het archief van Gemeenteraad en Schepencollege van Aalst en deelgemeenten vanaf de Franse Revolutie, Aalst, Stad Aalst, 1979, pp. 81-83. *

Modern archief van de gemeente Meldert bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - bouwvergunningen, 1888-1976. 1888-1976 steekkaarten *

Modern archief van de gemeente Moorsel bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst - patentrecht, benoeming der zetters, 1832-1893. - uitreiking van werkboekjes, 1883-1902. - proces-verbalen van onderzoek de commodo en incommodo, 1905-1930. 1794-1939 88 nummers – 2,94 meter BUNTINX Willy (red.), Oostvlaamse gemeenten (hedendaagse periode), Brussel, A.R.A., 1988, pp. 85-87. *

102

b. Denderleeuw Modern archief van de gemeente Denderleeuw bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - plannen van het station, 1913-1922 1830-1922 2 nummers Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Denderleeuw. (leeszaalnr. GMA9) Gemeentearchief Denderleeuw - registers van de exploitatievergunningen van hinderlijke inrichtingen, 2de klasse, 1934-1973. - bouwovertredingen, 1935-1976. - Rechtbank van Koophandel, lijst der kiezers, 1931-1940. 1900-1976 Inventaris van de vroegere gemeente Denderleeuw, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., .s.d., s.p. (inventaris in typoscript) *

Modern archief van de gemeente Iddergem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Denderleeuw - hinderlijke inrichtingen, register der aanvragen, 1930-1969. - bouwvergunningen, 1939-1976. 1886-1980 Inventaris van de vroegere gemeente Iddergem, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript) *

Modern archief van de gemeente Welle bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang:

Gemeentearchief Denderleeuw - onderzoek de commodo et incommodo, 1932-1947. - hinderlijke inrichtingen, vergunningsregister, 1925-1959. - enquêtes i.v.m. economische aangelegenheden, 1937-1975. - werkboekjes, 1938-1954. 1806-1977

103

toegang:

Inventaris van de vroegere gemeente Welle, geklasseerd volgens het U.D.C.-systeem, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript) *

c. Erpe-Mere Modern archief van de gemeente Erpe bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - hinderlijke inrichtingen, 1897-1929. - kiezerslijsten Werkrechtersraden en Koophandelsrechtbank, 1895-1925. 1806-1947 351 nummers –3,67 meter WYFFELS A., Erpe (1806-1947), inventaris van het gemeentearchief (hedendaagse periode), (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 13), Brussel, A.R.A., 1988. Gemeentearchief Erpe-Mere - kadastrale leggers, 1845-1920. - register tot de inschrijving van de afgeleverde werkboekjes, 1922-1955. - stukken betreffende “Annuaire du Commerce et de l’Industrie de Belgique”, 1926. - briefwisselingen betreffende markten, 1933-1941. - aanvragen van standplaatsen markten, 1932-1976. - codex van volledige indeling der gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke inrichtingen, 1927. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1923-1951. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 2de klas, 1934-1962. 1852-1977 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Mere bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum:

Gemeentearchief Erpe-Mere - briefwisseling betreffende hinderlijke inrichtingen, 1933-1976. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, vergunningen, 1923-1949. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, briefwisseling, aanvragen, onderzoek, 1935-1976. - reglement en richtlijnen betreffende leurhandel, 1935-1970. - register tot inschrijving der werkboekjes, 1914-1956. 1828-1976

104

omvang: toegang:

handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Aaigem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale documenten, 1794-1894. - alfabetische lijst van grondeigenaars, 1892-1910. 1809-1880 66 nummers – 1,45 meter Aaigem, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992. Gemeentearchief Erpe-Mere - registers bekendmakingen en onderzoeken de commodo et incommodo, 1896-1937. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1929-1975. - stukken betreffende jaarmarkten en markten, 1923-1976. 1806-1977 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Bambrugge bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Erpe-Mere - register afkondigingen proces-verbaal van onderzoek de commodo et incommodo, 1924-1952. - hinderlijke inrichtingen, briefwisseling betreffende vergunningen, 1ste klas, 1935-1968. - register vergunningen hinderlijke inrichtingen 1ste klas, 19241976. 1805-1976 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Burst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Gemeentearchief Erpe-Mere - briefwisseling betreffende hinderlijke inrichtingen, 1938-1976. - register proces-verbaal onderzoek de commodo et incommodo, 1924-1954.

105

datum: omvang: toegang:

- register bekomen machtigingen hinderlijke inrichtingen, 19241976. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1925-1975. - leurkaarten, 1930-1963. - briefwisseling betreffende markten, 1912-1975. 1846-1977 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Erondegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Erpe-Mere - stukken betreffende provinciale belasting op de hinderlijke inrichtingen, 1ste en 2de klas, 1933-1974. - vergunningen hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1914-1976. - vergunningen hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1902-1976. - register der onderzoeken de commodo et incommodo, 19321948. - bouwvergunningen, 1934-1939. - register van de werkboekjes, 1883-1954. 1800-1977 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

Modern archief van de gemeente Vlekkem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Erpe-Mere - exploitatievoorwaarden hinderlijke inrichtingen, 1936-1969. 1800-1976 handgeschreven fiches volgens NDC-tabellen, s.d.

d. Geraardsbergen Modern archief van de stad Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Ronse - stukken betreffende openbare werken – verkeer, 1805-1955. o.a. gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen - stukken betreffende het economisch leven, 1794-1929. A. Landbouw B. Jacht- en visvangst C. Veeteelt D. Nijverheid

106

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

a. Algemeen b. Gasfabriek c. Textielnijverheid d. Varia e. Arbeidsreglementering en stakingen E. Handel a. Algemeen b. Markten c. Prijzen - stukken betreffende de Werkrechtersraad (o.a. briefwisseling, begrotingen en rekeningen), 1907-1927. - stukken betreffende werkloosheid, syndicaten, werkboekjes, 1892-1927. 1777-1970 3527 nummers – 17,60 meter NUYTTENS M., Inventaris van het archief van de stad Geraardsbergen, Hedendaagse Periode, (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 10), Brussel, A.R.A., 1978, 121 p. * Rijksarchief Ronse - archief van de stad Geraardsbergen, 20ste eeuw 20ste eeuw 217,40 meter nog niet geïnventariseerd in 2004

Modern archief van de gemeente Goeferdinge bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang:

Rijksarchief Ronse - onderzoek de commodo et incommodo betreffende de oprichting van een steenoven, 1904. - stuk betreffende de aanvraag tot toelating voor het aanbrengen van een steenoven, 1909. - stukken betreffende de oprichting van een steenbakkerij, 1915. - modellen voor formulieren voor het instellen van een onderzoek de commodo et incommodo, s.d. - kiezerslijsten voor de Rechtbank van Koophandel en de Werkrechtersraden, 1884-1894. - kiezerslijst voor de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1909-1918. - kiezerslijst voor de Werkrechtersraden, 1928-1934. - dossier betreffende de verkiezingen van de Werkrechtersraden te Geraardsbergen, 1921-1924. - dossier betreffende de verkiezingen van de Werkrechtersraden te Aalst, 1928-1934 1805-1958 1062 nummers – 8,70 meter

107

toegang:

NUYTTENS M., Goeferdinge, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992.

Modern archief van de gemeente Grimminge bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - handel en nijverheid, 1845-1937. - stukken betreffende hinderlijke inrichtingen, 1934-1936. - onderzoeken de commodo et incommodo, 1830-1936. 1804-1941 1203 nummers – 10,10 meter VERSCHAEREN J., Grimminge, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 73-100.

Modern archief van de gemeente Idegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Idegem, 19de – 20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw 5 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

Modern archief van de gemeente Nederboelare bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - stukken betreffende bouwvergunningen, 1851-1919, 1924-1939. - stukken betreffende hinderlijke inrichtingen, 1835-1952. 1839-1960 689 nummers – 7,60 meter NUYTTENS M., Nederboelare, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992.

Modern archief van de gemeente Nieuwenhove bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Nieuwenhove, 19de – 20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw

108

omvang: toegang:

0,47 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

Modern archief van de gemeente Onkerzele bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale leggers, 1845-1930. - kadastrale documenten, 1822-1874. 1845-1940 32 nummers – 1,17 meter Onkerzele, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992.

Modern archief van de gemeente Ophasselt bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Ophasselt, 19de – 20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw 12,20 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

Modern archief van de gemeente Overboelare bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Ronse - codex der volledige indeling der gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, 1927. - gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, onderzoeken en inlichtingen, 1887-1948. - bouwvergunningen, briefwisseling, 1897-1948. - bouwvergunningen, briefwisseling vanwege de provincie tot het bouwen van huizen, 1870-1890. - bouwvergunningen, briefwisseling vanwege de gemeente, 1861, 1868. - nijverheidsinstellingen in Overboelare, 1934. - nijverheids-, landbouw- en bijzonder ereteken, 1897-1939. - lijst der nijverheidsinstellingen, voorzien van stoomketels en motoren, waar regelmatig 25 arbeiders werken, 1916. - lijst der fabrieken en handwerkbedrijven met hun werkvolk en machines, opgave der bezitters, 1917. - stukken betreffende grensarbeiders, 1900-1936. - stukken betreffende werkstakingen, 1895-1899.

109

datum: omvang: toegang:

- Werkrechtersraad, lijst der kiezers, werkbazen en werklieden, van de samenstelling van de werkrechtersraad, 1882, 18841885, 1893-1911. - kiezerslijsten van de Nijverheids- en Werkraad, 1892, 1893, 1895-1913. - kiezerslijst van de Rechtbank van Koophandel, 1884-1885. - kadastrale documenten, 1838-1919. - stukken betreffende handel en nijverheid, 1891-1947. 1808-1959 1531 nummers – 11,60 meter VERSCHAEREN J. en GADEYNE G., Overboelare, in: Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), deel 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 177222.

Modern archief van de gemeente Viane bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Viane, 19de – 20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw 7 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

Modern archief van de gemeente Waarbeke bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Waarbeke, 19de – 20ste eeuw. 19de –20ste eeuw 3,60 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

Modern archief van de gemeente Zandbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Zandbergen, 19de –20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw 2,80 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

110

Modern archief van de gemeente Zarlardinge bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - archief van het gemeentebestuur van Zarlardinge, 19de – 20ste eeuw. 19de – 20ste eeuw 8,90 meter nog niet geïnventariseerd in 2004.

e. Haaltert Modern archief van de gemeente Haaltert bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - kadastrale leggers, s.d. - gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, 1866-1895. - stamlijsten van aflevering van werkmansboekjes, 1845-1858. 1801-1934 135 nummers – 4,00 meter Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Haaltert, inventaris in typeschrift. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. GMA14. Gemeentearchief Haaltert - werkboekjes, 1921-1954. - leurkaarten, 1935-1969. - bouwvergunningen, 1939-1976. - register hinderlijke inrichtingen, 1923-1965. jaar VII-1978 Haaltert vóór 1976, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript, volgens NDC-tabellen)

Modern archief van de gemeente Denderhoutem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang: bewaarplaats: achtergrond:

Rijksarchief Beveren - kadastrale leggers, 1835-ca. 1930. 1812-1930 24 nummers GADEYNE G., Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Denderhoutem. Gemeentearchief Haaltert

111

inhoud:

datum: omvang: toegang:

- registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 19331958. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1933-1976. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1930-1976. jaar V-1976 Denderhoutem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript, volgens NDC-tabellen)

Modern archief van de gemeente Heldergem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Haaltert - registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 19361971. - registers hinderlijke inrichtingen, 1936-1971. 1797-1977 Heldergem vóór 1976, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript, volgens NDC-tabellen)

Modern archief van de gemeente Kerksken bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Haaltert - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1925-1976. - hinderlijke inrichtingen, verschillende dossiers, 1923-1948. - dubbels leurkaarten, 1935-1952. - verkiezing Werkrechtersraad, 1928-1934. - kiezerslijsten Koophandelsrechtbank, 1937-1940. 1899-1979 Kerksken vóór 1976, s.l., s.d., 12 p. (handgeschreven inventaris, volgens NDC-tabellen)

f. Herzele Modern archief van de gemeente Herzele bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale documenten, 1805-1868. 1800-1934 694 nummers – 2,35 meter NUYTTENS M., Herzele, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 101-124.

112

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Herzele - bewaring en mutaties van het kadaster, 1934-1972. - registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 19311951. - ambulante handel, 1935-1973. - hinderlijke inrichtingen, dossiers, 1856-1976. - hinderlijke inrichtingen, registers, 1933-1969. - elektriciteitsmaatschappij van de Dender, 1913-1920. - bouwstatistieken, 1914-1976. 1791-1977 Afdeling Herzele, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 2-37.

Modern archief van de gemeente Borsbeke bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - onderzoeken de commodo et incommodo, 1869-1936. - kiezerslijsten van de Koophandelsrechtbank, 1898-1900. - kiezerslijsten van de Werkrechtersraad, 1890-1908. - landbouw, veeteelt, handel en nijverheid, 1816-1938. 1802-1944 1819 nummers – 5,70 meter GADEYNE G., Borsbeke, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 9-54. Gemeentearchief Herzele - werkboekjes, 1883-1950. - Centrales Electriques des Flandres, 1919. 1834-1977 Afdeling Borsbeke, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 31-55.

113

Modern archief van de gemeente Hillegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Herzele - werkboekjes, 1884-1949. - stukken betreffende handels- en nijverheidstellingen, 19301947. - stukken betreffende leurhandel, 1935-1976. - registers van hinderlijke inrichtingen, 1904-1922. - elektriciteitstarieven, 1932-1959. - Central Electricité des Flandres, 1919-1931. - openbare verlichting, 1936-1976. - R.T.T., 1930-1976. - kiezerslijsten werkrechtersraden, 1896-1950. - kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1902-1925. 1829-1977 Afdeling Hillegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 57-77.

Modern archief van de gemeente Ressegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - akten aan registratie onderhevig, 1850-1878. 1850-1878 1 nummer – 0,01 meter Ressegem, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992. Gemeentearchief Herzele - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. 1842-1977 Afdeling Ressegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 79-89.

114

Modern archief van de gemeente Sint-Antelinks bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Herzele - registers van onderzoeken de commodo et incommodo, 19251951. - registers van hinderlijke inrichtingen, 1925-1951. - stukken betreffende tram Ninove-Zottegem, 1899-1927. - stukken betreffende NMVB, 1919-1933. - stukken betreffende autobusdiensten, 1930-1973. - stukken betreffende leurhandel, 1935-1976. - werkboekjes, 1921-1954. - kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1937-1944. 1840-1977 Afdeling Sint-Antelinks, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 91-106.

Modern archief van de gemeente Sint-Lievens-Esse bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Herzele - registers der onderzoeken de commodo et incommodo + afkondigingen, 1928-1947. - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. - registers van afkondigingen, 1864-1976. - werkboekjes, 1919-1956. - stukken betreffende elektriciteitsnet, 1932-1976. - elektriciteitscontracten, 1928-1938. - stukken betreffende tramlijn Herzele-Geraardsbergen, 19041911. - stukken betreffende NMVB, 1930-1973. 1830-1977 Afdeling Sint-Lievens-Esse, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 108-125.

Modern archief van de gemeente Steenhuize-Wijnhuize bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Ronse - bouwvergunningen, 1897-1924. - onderzoeken de commodo et incommodo, 1840-1926.

115

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

- proces-verbaal van de verkiezing te Steenhuize-Wijnhuize voor de Werkrechtersraad te Aalst, 1912. - kadastrale leggers, 1815-1905. - kadastrale opmetingen, 1835-1857. - landbouw, 1935. 1812-1935 319 nummers – 2,55 meter GADEYNE G., Steenhuize-Wijnhuize, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 223-234. Gemeentearchief Herzele - standplaatsrechten op de markt, 1935. - registers der afkondigingen de commodo et incommodo, 19291977. - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. - stukken betreffende kadaster, 1931-1944. - stukken betreffende leurhandel, 1936-1976. - stukken betreffende NMVB, 1911-1976. - stukken betreffende autobusdiensten, 1927-1973. - kiezerslijsten werkrechtersraden, 1912-1950. 1888-1977 Afdeling Steenhuize-Wijnhuize, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 127-140.

Modern archief van de gemeente Woubrechtegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Herzele - registers van hinderlijke inrichtingen, 1934-1976. - kiezerslijst Rechtbank van Koophandel, 1937. 1813-1977 Afdeling Woubrechtegem, in Inventaris van het archief van de deelgemeenten (voor de fusie) volgens de decimale tabellen van de vereniging van Belgische steden en gemeenten, s.l., 1982, pp. 142-154.

g. Lede Modern archief van de gemeente Lede bewaarplaats: achtergrond:

Gemeentearchief Lede

116

inhoud:

datum: omvang: toegang:

- hinderlijke inrichtingen, vergunningen niet meer bestaande bedrijven, 1919-1963. - registers van afkondigingen de commodo et incommodo, 19241939. 1774-1977 697 nummers STEVENS Patrick, Inventaris van het gemeentelijk archief van Lede, 1999, s.p. (plaatsingslijst in typoscript) *

Modern archief van de gemeente Impe bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Lede - hinderlijke inrichtingen, 1937-1973. - landbouw en veeteelt, 1935-1972. 1835-1976 179 nummers Inventaris van het gemeentelijke archief van Impe, s.l., s.d., s.p. (plaatsingslijst in typoscript) *

Modern archief van de gemeente Oordegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Beveren - kadastrale leggers, s.d. - stukken betreffende de gemeenterechten op de markt, 18081906. - onderzoeken de commodo et incommodo, 1827-1902. - kiezerslijsten Werkrechtersraad, 1885-1886, 1905-1911. - kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1885-1886, 1907-1913. 1798-1930 171 nummers – 3,93 meter WYFFELS A., Oordegem (1798-1928), inventaris van het gemeentearchief (hedendaagse periode), (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Rijksarchief te Gent, Toegangen in beperkte oplage 23), Brussel, A.R.A., 1988. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. GMA31 Gemeentearchief Lede - werkboekjes, 1931-1957. - hinderlijke inrichtingen, 1912-1961. - register aantekeningen betreffende vergunningen hinderlijke inrichtingen, 1896-1929. - registers met het advies van het schepencollege betreffende hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1933-1968.

117

datum: omvang: toegang:

- registers met het advies van het schepencollege betreffende hinderlijks inrichtingen, 2de klas, 1936-1957. 1807-1976 289 nummers Inventaris van het gemeentelijke archief van Oordegem, s.l., s.d., s.p. (plaatsingslijst in typoscript) *

Modern archief van de gemeente Smetlede bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Lede - stukken betreffende het elektriciteitsnet, 1930-1975. - stukken betreffende de R.T.T., 1938-1976. 1820-1977 128 nummers Inventaris van het gemeentelijke archief van Smetlede, s.l., s.d., s.p. (plaatsingslijst in typoscript) *

h. Ninove Modern archief van de stad Ninove bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang: bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Stadsarchief Ninove - openbare verpachting van marktrechten, 1891-1920. - hinderlijke inrichtingen, uitgaande briefwisseling betreffende goedkeuring dossiers, 1920. - bouwaanvraag SA la Coloniale Allumetière, 1923. 1800-1933 476 nummers Inventaris Ninove, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript) Stadsarchief Ninove - kadaster, 1939-1945. - registers hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1840-1945. - registers hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1922-1943. - onderzoek de commodo et incommodo, 1936-1946. - onderzoek de commodo et incommodo, dagtekening der afkondigingen, 1850-1976. - NMBS, financiële stukken, 1909-1976. - NMBS, overeenkomst met de stad inzake de levering van elektriciteit, 1921-1971. - stukken betreffende openbare weegschaal op het Statieplein, 1923.

118

datum: omvang: toegang:

- elektriciteitsvoorziening, algemeen dossier, 1920-1945. - elektriciteitsdienst, 1934-1940. - elektriciteitsdienst, contracten voor levering en verdeling, 189019.. - marktverpachting, 1921. - verkiezing van de werkrechtersraad, 1928. - aanvraag en vergunning tot tewerkstellen van vreemde arbeiders, 1938-1976. 1711-1977 Inventaris der archieven van Ninove, opgemaakt in 1985 (BTKproject), 78 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Appelterre-Eichem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - kadaster, 1813-1921. 1810-1930 60 nummers GADEYNE G., Appelterre-Eichem. dienstdossier nr. 319. (inventaris in typoscript) Stadsarchief Ninove - hinderlijke inrichtingen, 1926-1957. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1926-1936. - gevaarlijke inrichtingen, 1ste klas, 1938-1949. - registers tot inschrijving der bekendmaking de commodo et incommodo, 1851-1972. - stukken betreffende de koophandelsrechtbank, 1936-1937. 1800-1977 Inventaris der archieven van Appelterre, 30 + 1 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Aspelare bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Stadsarchief Ninove - registers van onderzoeken de commodo et incommodo, 18551895, 1929-1952. - registers van bekendmakingen, 1925-1976. - bouwvergunningen, 1923-1952. - verkeer en vervoer statistieken, 1938-1976. - tramlijn, 1908-1932.

119

datum: omvang: toegang:

- autobusdienst, algemeen dossier, 1930-1973. - nijverheidscomité, 1846. - elektriciteitsvoorziening, Compagnie d’Electricité de la Dendre, 1925-1949. - elektriciteitsvoorziening, tarieven, 1925-1946. - elektriciteitsvoorziening, werken en uitbreidingen, 1927-1949. - elektriciteitsvoorziening, tarieven en hoogspanningsleidingen, 1927-1972. - register van aanvragen leurkaarten, 1935-1939. - werkrechtersraden, 1909-1911. 1802-1977 Inventaris der archieven van Aspelare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 22 + 3 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Denderwindeke bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1907-1908, 1919-1920, 1931, 1933, 1937. - Comité Industriel, 1845-1846. - registers van werkboekjes, 1914-1955. 1845-1940 handgeschreven plaatsingslijst, 10 p.

Modern archief van de gemeente Lieferinge bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - kadaster, 1855-1921 - gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, machtigingen, algemeen dossier, 1935-1976. jaar V - 1977 Inventaris der archieven van Lieferinge, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. (inventaris in typoscript)

120

Modern archief van de gemeente Meerbeke bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang: bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - kadaster, 1808-1919. - bundel met klachten tegen hinderlijke inrichtingen, aanvragen tot plaatsingen van stoomketels, 1889-1925. 1802-1930 114 nummers VAN DER DONCKT R., Meerbeke, dienstdossier nr. 830 (inventaris in typoscript) Stadsarchief Ninove - belasting op hinderlijke inrichtingen, 1929-1934. - marktrechten, meet- en weeggelden, 1930-1969. - verpachten van het innen van marktrechten, 1934-1975. - toelatingen uithangborden en lichtreclames, 1930-1976. - nominatieve dossiers inzake hinderlijke inrichtingen, s.d. - autobusdiensten, 1931-1970. - elektriciteitsvoorziening, Denderlec: - contract en statuten, 1920-1969. - briefwisseling, 1938-1968. - tarieven, 1921-1961. - oprichting cabine, 1930-1973. - uitbreidingsnet, 1924-1942. - kiezerslijsten en verkiezingen van Werkrechtersraden, 18591960. - kiezerslijst Koophandelsrechtbank, 1924-1940. 1796-1977 Inventaris der archieven van Meerbeke, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 25 + 3 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Nederhasselt bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - lijsten betreffende gerstbrouwers en schapenfokkers, 1918. - stukken betreffende coöperatieve gemeentewinkel Les Magasins Communaux de la Province de Brabant. 1847-20ste eeuw LAMARCQ Danny, Modern Gemeente Archief Nederhasselt, s.l., s.d., s.p. (inventaris in typoscript)

121

Modern archief van de gemeente Neigem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - hinderlijke inrichtingen, na te leven voorwaarden, 1933. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, private slachthuizen, 19361947. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, vleeshouwerij, 1932-1956. - registers van onderzoek de commodo et incommodo, 19291960. - economische en sociale tellingen, 1937. - Koophandelsrechtbank, kiezerslijsten, 1932-1937. 1836-1977 Inventaris der archieven van de gemeente Neigem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 10 + 2 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Okegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang: bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - onderzoeken de commodo et incommodo, 1892, 1902. - kiezerslijst Koophandelsrechtbank, 1893-1894, 1898-1900. - kiezerslijst Werkrechtersrechtbank te Aalst, 1902-1908. - overzicht van afgeleverde werkboekjes mannen, 1883-1931. - overzicht van afgeleverde werkboekjes vrouwen en kinderen, 1921-1933. 1795-1942 580 nummers NUYTTENS M., Okegem, dienstdossier nr. 938, pp. 62-80. (inventaris in typoscript) Stadsarchief Ninove - hinderlijke inrichtingen, register van machtigingen, 1ste klas, 1933-1949. - bouwvergunningen, s.d. - elektriciteitsvoorziening, contract en bijvoegselen, 1925-1926. - Koophandelsrechtbank, kiezerslijsten, 1918-1937. 1829-1977 Inventaris der archieven van de gemeente Okegem, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 29 + 4 p. (inventaris in typoscript)

122

Modern archief van de gemeente Outer bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - registers der vergunningen verleend tot het oprichten van inrichtingen 1ste en 2de klas, 1934-1969. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1913-1965. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1913-1970. - bouwvergunningen, s.d. - autobusdienst Zottegem-Ninove, 1931-1970. - autobusdienst Aspelare-Ninove, 1930-1939. - autobusdienst Nederbrakel-Ninove, 1932-1962. - autobusdienst Geraardsbergen-Brussel, 1930-1938. - buurtspoorwegen, 1898-1937. - elektriciteitsvoorziening, verkoopprijzen, 1913-1959. - kwijtschriftboek Compagnie d’Electricité de la Dendre, 19251931. - Werkrechtersraden, onderrichtingen, 1903-1950. - Werkrechtersraden, verkiezingen, 1900-1933. - Rechtbank van Koophandel, 1931. - kiezerlijst Rechtbank van Koophandel, 1937-1943. - kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1919-1925. 1816-1977 Inventaris der archieven van de gemeente Outer, 27 + 2 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Pollare bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang:

Stadsarchief Ninove - provinciale belasting op hinderlijke inrichtingen, 1933. - stukken betreffende filmvoorstellingen, 1926-1927. - stukken betreffende hotelwezen, 1935-1938. - hinderlijke inrichtingen, briefwisseling, 1922-1937. - berichten ter aankondiging van onderzoeken de commodo et incommodo, 1921. - steenbakkerijen, 1921-1934. - hinderlijke inrichtingen, register van aangevraagde toelatingen tot oprichting, 2de klas, 1935. - hinderlijke inrichtingen, register van aangevraagde toelatingen tot oprichting, 1ste klas, 1935-1937. - landbouwopneming, 1880. - herstel van de landbouw, 1919, 1921. - kiezerslijsten Koophandelsrechtbank en Werkrechtersraad, 1885-1893. 1830-1952 917 nummers

123

toegang:

VERSCHAEREN J., Pollare, dienstdossier nummer 1013, pp. 101-124. (inventaris in typoscript)

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Stadsarchief Ninove

datum: omvang: toegang:

- registers der afkondigingen, bekendmakingen en onderzoeken de commodo et incommodo, 1925-1951. - register werkboekjes voor mannen, 1884-1955. - register werkboekjes voor vrouwen en kinderen, 1919-1956. 1836-1977 Inventaris der archieven van de gemeente Pollare, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 14 + 2 p. (inventaris in typoscript)

Modern archief van de gemeente Voorde bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Ninove - kiezerslijsten Koophandelsrechtbank, 1909-1931. - register afkondigingen en proces-verbaal van onderzoek de commodo et incommodo, 1933-1952. 1847-1977 Inventaris der archieven van de gemeente Voorde, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 1980, 12 + 4 p. (inventaris in typoscript)

i. Sint-Lievens-Houtem Modern archief van de gemeente Sint-Lievens-Houtem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem - register der vergunningen verleend door de plaatselijke overheid, de bestendige deputatie of de Koning voor de oprichter van hinderlijke inrichtingen, 1920-1977. - vergunningen verleend voor de oprichting van hinderlijke inrichtingen 1e klas, 1920-1976. 1794-1977 828 nummers FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van SintLievens-Houtem (Franse Revolutie – 1977), Sint-LievensHoutem, 1992, 45 p. *

124

Modern archief van de gemeente Bavegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem - lijst van de kiezers voor de koophandelrechtbank, 1937-1940. - register der vergunningen verleend door het schepencollege tot oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1e klas, 1935-1947. - registers van processen-verbaal van onderzoeken de commodo et incommodo, 1934-1961. - onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1e klas, 1906-1976. - elektrificatie, 1927-1976. - register der aanvragen om kaarten van leurhandel, 1937-1961, 1966-1976. - autobusdiensten, 1934-1976. - register der afgeleverde werkboekjes, 1883-1955. 1796-1977 1811 nummers FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk archief van Bavegem, Franse Revolutie – 1977, Sint-Lievens-Houtem, 1990. (handgeschreven inventaris) *

Modern archief van de gemeente Letterhoutem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale leggers, s.d. 1845-1906 8 nummers – 0,22 meter Letterhoutem, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992. Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem - hinderlijke inrichtingen 1ste klas, register, 1925-1970. - hinderlijke inrichtingen 1ste klas, vergunningen, 1926-1976. - hinderlijke inrichtingen 2de klas, register, 1937-1960. - hinderlijke inrichtingen 2de klas, vergunningen, 1937-1976. - bouwvergunningen, 1924-1977. - onderrichtingen leurhandel, 1935-1972. - dubbels leurkaarten, 1936-1976. - stukken betreffende werkrechtersraden, 1927-1956. - kiezerslijsten koophandelsrechtbank, 1934-1941. 1796-1977

125

toegang:

Inventaris der archieven van Letterhoutem, Opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 23 mei 1978, 28 p. *

Modern archief van de gemeente Vlierzele bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - kadastrale leggers, 1828-1920. 1817-1920 21 nummers – 1,01 meter Inventaris van het hedendaags archief van de gemeente Vlierzele. leeszaalnummer GMA37. Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem - onderrichtingen kadaster, 1934-1974. - hinderlijke inrichtingen, onderzoeken, klachten, aanvragen, 1940-1977. - bouwvergunningen, toelating tot bouwen, 1931-1970. 1911-1977 Inventaris der Archieven van Vlierzele, opgemaakt door het Nationaal Instituut voor Organisatie, Documentatie en Administratie, Gent, 12 mei 1978, 31 p. *

Modern archief van de gemeente Zonnegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Gemeentearchief Sint-Lievens-Houtem - onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1931-1977. - autobusdiensten, dienstregeling van de lijn Aalst-Nederbrakel, 1924-1976. 1797-1977 1037 nummers FONCKE J., Inventaris van het gemeentelijk Archief van Zonnegem (Franse Revolutie – 1977), Sint-Lievens-Houtem, 1989, 93 p. *

126

j. Zottegem Modern archief van de stad Zottegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - bouwvergunningen, 1831-1896. - stukken betreffende de inrichting der Nijverheids- en Werkraad, 1892-1893. - aanvragen de commodo et incommodo, 1865-1875, 1906-1907. - kadastrale documenten, 1823-1884. - landbouw en veeteelt, 1812-1903. - nijverheid en handel, 1808-1893. - kiezerslijsten voor de Werkrechtersraden, 1888-1915. 1795-1938 2773 nummers – 18 meter (+ 3,30 meter niet geïnventariseerd) VERSCHAEREN J. en NUYTTENS M., Zottegem, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 251-320. Stadsarchief Zottegem - bouwaanvragen, eind 19de eeuw tot heden. - dossiers de commodo et incommodo, eind 19de eeuw - …. eind 19de eeuw tot heden

Modern archief van de gemeente Elene bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale leggers, 1844-1881. 1805-1941 372 nummers – 1,65 meter VERSCHAEREN J., Elene, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 61-66.

Modern archief van de gemeente Grotenberge bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale documenten, 1834-1919. 1834-1925. 26 nummers – 0,43 meter

127

toegang:

VERSCHAEREN J., Grotenberge, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A., 1992.

Modern archief van de gemeente Leeuwergem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - kadastrale legger, vol. 4, 1888-1922. 1806-1922 26 nummers – 0,50 meter NUYTTENS M., Leeuwergem, in Inventarissen van hedendaagse gemeentearchieven (Rijksarchief te Ronse, Toegangen in beperkte oplage, 5), dl. 2, Brussel, A.R.A.,1992.

Modern archief van de gemeente Velzeke-Ruddershove bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

9.3.2

Rijksarchief Ronse - gevaarlijke en ongezonde inrichtingen, beslissingen en vergunningen, 1858-1884, 1922. - kiezerslijsten van Werkrechtersraad, briefwisseling, 1896-1911. - kiezerslijsten van de Handelsrechtbank, 1895-1896, 1898-1900. 1815-1940 698 nummers – 2,40 meter (+ 5,10 meter niet geïnventariseerd) VERSCHAEREN J., Velzeke-Ruddershove, in Inventarissen van hedendaagse archieven van gemeenten (Rijksarchief te Ronse), dl. 1, Brussel, A.R.A., 1975, pp. 235-249.

O.C.M.W. (en rechtsvoorgangers)110

Burgerlijke Godshuizen (instellingen waar armen opgevangen werden) en Burelen van Weldadigheid (organiseerden hulp aan thuiswonende armen) waren gemeentelijk georganiseerd. De onderhoudskosten voor de zieke behoeftigen werden door de gemeente gedragen. Sedert 1925 werden de Commissies voor Burgerlijke Godshuizen en de Burelen van Weldadigheid vervangen door de Commissies van Openbare Onderstand (COO). Deze nam de bevoegdheden en het patrimonium van beide voorgangers over. In 1976 werden de bevoegdheden en de steunverlening uitgebreid en werd overgeschakeld naar Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (O.C.M.W.). De vergaderingen van O.C.M.W. en rechtsvoorgangers zijn niet openbaar. De notulen van die vergaderingen zijn eveneens niet openbaar. Het vanaf 1926 verplicht op te stellen jaarverslag (voor grotere steden vanaf het begin van de 19de eeuw) kunnen teruggevonden in de archieven van O.C.M.W. of rechtsvoorgangers. 110

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 105-112.

128

Reeksen als begrotingen en rekeningen, boekhoudkundige stukken, leggers betreffende de onroerende goederen, renten, obligaties en bescheiden betreffende huur en verpachting kunnen gebruikt worden voor de samenstelling van loonlijsten en prijsindices en dergelijke. Voorbeelden hiervan zijn publicaties zoals De Brusselse huishuren: 1800-1940 van Patricia Van den Eeckhout en Peter Scholliers en De Gentse textielarbeiders in de 19e en 20e eeuw, Dossier 5, Gentse prijzen, huishuren en budgetonderzoeken in de 19e en 20e eeuw van Gerda Avondts en Peter Scholliers111. Vanaf de 20ste eeuw werd gewerkt met geïndividualiseerde dossiers, maar voordien werden lijsten van armen opgesteld, aangevuld met informatie over hun uitgaven, inkomsten en de uitgereikte steun. Behalve steun aan thuiszittende armen, bekommerden de rechtsvoorgangers van het O.C.M.W. zich eveneens om armen die in hospitalen, kraaminrichtingen, wezentehuizen of tehuizen voor doven, blinden, … werden opgevangen. Allerhande dossiers betreffende dergelijke instellingen zijn terug te vinden in het O.C.M.W.-archief. 9.3.3

KERKFABRIEKEN112

De goederen bestemd voor de uitoefening van de eredienst worden beheerd door de lokale openbare instelling met rechtspersoonlijkheid genaamd de kerkfabriek. Sinds 1809 moet er verplicht een kerkfabriek worden opgericht van zodra er een parochie is. Dit is noodzakelijk om de handelingen van de parochies rechtsgevolgen te geven voor de burgerlijke overheid. De kerkfabriek wordt beheerd door de kerkraad (beraadslagende orgaan) en het bureau van kerkmeesters (uitvoerende orgaan). De archieven van de kerkfabriek bevatten de notulen van de verkiezing van de kerkraad, van de verkiezing van het bureau van kerkmeesters, van de zittingen van de kerkraad en van de zittingen van het bureau van kerkmeesters. Daarnaast zijn er de begrotingen, rekeningen, stukken betreffende aan en verkoop van zowel roerende als onroerende goederen, stukken betreffende schenkingen en legaten, verpachtingen, verhuringen en openbare aanbestedingen en stukken betreffende bouw en herstellingen om er maar enkele te noemen. Net zoals dit het geval was met het archief van O.C.M.W. en rechtsvoorgangers, kan het archief van kerkfabrieken gebruikt worden bij het samenstellen van prijsindices. Getuige hiervan opnieuw de werken De Brusselse huishuren: 18001940 van Patricia Van den Eeckhout en Peter Scholliers en De Gentse textielarbeiders in de 19e en 20e eeuw, Dossier 5, Gentse prijzen, huishuren en budgetonderzoeken in de 19e en 20e eeuw van Gerda Avondts en Peter Scholliers113.

111

VAN DEN EECKHOUT Patricia en SCHOLLIERS Peter, op.cit., 140 p. en AVONDTS Gerda en SCHOLLIERS Peter, op.cit., 172 p. 112

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 112-115.

113

VAN DEN EECKHOUT Patricia en SCHOLLIERS Peter, op.cit., 140 p. en AVONDTS Gerda en SCHOLLIERS Peter, op.cit., 172 p.

129

9.4

NOTARIAAT EN ADMINISTRATIE VAN DE REGISTRATIE EN DOMEINEN

9.4.1

NOTARIAAT

Vanaf 1796 werden notarissen beschouwd als openbare ambtenaren die bevoegd waren voor het opstellen en bewaren van authentieke akten en voor het dagtekenen en afleveren van uitgiften en grossen. Op vrijwillige basis kon men onder andere voor het opstellen van huwelijkscontracten of voor erfenisaangiften beroep doen op een notaris. Voor andere gevallen was men verplicht een notaris aan te spreken (aanvankelijk bijvoorbeeld schenkingen tussen levenden, testamenten bij openbare akten, ...). De diversiteit aan akten die een notaris kan en mag opstellen vormen een uitermate interessante bron voor politieke, militaire, culturele, intellectuele, sociale, economische, rechts- en familiegeschiedenis114 Enkele voorbeelden van akten passend in dit onderzoek zijn huwelijkscontracten en testamenten (geven informatie omtrent het bezit van een persoon of familie, vooral betreffende de gegoede klasse), erfenisaangiften (alle roerende en onroerende bezittingen – bijvoorbeeld fabrieken en machines of eigendommen van de arbeiders – werden hierin opgenomen) en verkoops-, huur- en stichtingsakten (bijvoorbeeld verkoop of verhuur van fabrieksgebouwen/oprichting van een handelsvennootschap). Stichtingsakten van nv’s, pvba’s en commanditaire vennootschappen worden door de notaris opgesteld115. De notariaatsarchieven zijn gemakkelijk te ontsluiten dankzij de sedert 1791 door de notaris verplicht op te stellen repertoria, waarin men onder andere de naam, voornaam en woonplaats van beide partijen en de datum en de aard van de akte terug kan vinden. Een kopie van de repertoria diende neergelegd te worden op de griffie van de rechtbank116. De repertoria bezorgen de onderzoeker een minimum aan informatie omtrent verloren gegane akten (ondanks de bewaarplicht zijn immers niet alle notariaatsarchieven compleet, sommige akten werden wegens gebrek aan plaats en/of aan historische interesse vernietigd). Notariaatsarchief ouder dan 75 jaar moet bij het rijksarchief gedeponeerd worden. Wanneer het ouder is dan 100 jaar kan het vrij geraadpleegd worden. Behalve bij de notaris zelf of bij het rijksarchief kan men eveneens akten aantreffen in privéarchieven. De contractanten (personen, bedrijven, …) kregen namelijk een grosse van de notariële akten. Ook bij de Administratie van registratie van akten kunnen akten – die daar moesten geregistreerd worden – teruggevonden worden. a.

Aalst

Archief van notaris Breckpot Willem, Aalst Onderdeel van depot notaris D. Breckpot bewaarplaats: 114

Rijksarchief Beveren

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 563-566.

115

ART Jan (red.), Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente, deel 1, Gent, Stichting Mens en Cultuur, 1993, p. 140.

116

BRACKE Nele, op.cit., pp. 289-292.

130

achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

- repertoria, 1865-1872. - minuten, 1865-1872. 1865-1872 5 nummers leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris Evit Corneel, Aalst Onderdeel van depot notaris Pieter Breckpot bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1811-1861. - minuten, 1799-1861. - testamenten, 1833-1858. 1797-1861 105 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris Evit J.P.F., Aalst Onderdeel van depot notaris Pieter Breckpot bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1831-1864. - minuten, 1831-1864. - testamenten, 1831-1864. 1831-1864 45 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris De Pauw Corneel Maria Fideel Ivo, Aalst Onderdeel van depot notaris D. Breckpot bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1853-1893. - minuten, 1853-1893. 1853-1893 45 nummers leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

131

Archief van notaris Michiels Frans B., Aalst Onderdeel van depot notaris Herssens Leo bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - minuten met repertoria, 1879-1883. 1879-1883 4 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris Maes Jan E., Aalst Onderdeel van depot Tibbaut Oscar bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1846-1849. - bundels minuten met niet-geregistreerde testamenten, 18461849. 1846-1849 9 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris De Smet Jan F., Erembodegem Onderdeel van depot notaris Bauwens R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1814-1856. - minuten, 1814-1856. 1814-1856 42 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalnummer Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

132

b.

Erpe-Mere

Archief van notaris Maes Jan E., Erpe Onderdeel van depot Tibbaut Oscar bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

c.

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1849-1857. - bundels minuten met niet-geregistreerde testamenten, 18491857. 1849-1857 9 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Geraardsbergen

Archief van notaris Coppens Camille, Geraardsbergen onderdeel van depot notaris Brusselman P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1871-1892. 1871-1892 14 nummers – 2 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, p. 98.

Archief van notaris Coppens Eugeen, Geraardsbergen onderdeel van depot notaris De Ruyver J. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1854-1871. - minuten, 1854-1871. 1854-1871 22 nummers – 0,66 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, p. 99.

133

Archief van notaris De Clercq Désiré P.J., Geraardsbergen onderdeel van depot notaris Brusselman W. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1868-1922. 1868-1922 55 nummers – 6,19 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, 1999.

Archief van notaris Declercq Jozef L., Geraardsbergen Onderdeel van depot notaris De Ruyver J. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - indexen op de repertoria, 1825-1858. - repertoria, 1825-1858. - minuten, 1825-1858. 1825-1858 65 nummers – 2,46 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, p. 109-110.

Archief van notaris Declercq Pieter F., Geraardsbergen Onderdeel van depot notaris De Ruyver J. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - protocol, 1848-1849. - indexen op de repertoria, 1849-1869. - repertoria, 1849-1868. - minuten, 1849-1869. 1848-1869 42 nummers – 1,12 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, p. 109-110.

Archief van notaris De Ruyver Jules, Geraardsbergen Onderdeel van depot notaris Brusselmans W. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1916-1921.

134

datum: omvang: toegang:

1916-1921 3 nummers – 0,06 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, 1999.

Archief van notaris De Ruyver Omer, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1893-1913. 1893-1913 21 nummers – 2,02 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999.

Archief van notaris De Turck Hubert, Geraardsbergen Onderdeel van depot notaris De Man J. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1845-1872. - minuten, 1845-1873. 1845-1873 38 nummers – 0,975 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, p. 139-140.

Archief van notaris Minnaert Karel Lodewijk, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - index op de repertoria, 1849-1853. - repertoria, 1832-1853. - minuten, 1849-1853. 1832-1853 12 nummers – 0,18 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999.

Archief van notaris Rens Louis G., Geraardsbergen Onderdeel van depot notaris Rens L. bewaarplaats: achtergrond:

Rijksarchief Ronse

135

inhoud: datum: omvang: toegang:

- repertoria, 1859-1882. - minuten, 1859-1890. 1859-1890 52 nummers – 3,79 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, 1999.

Archief van notaris De Zutter Vital, Idegem Onderdeel van depot notarissen Van den Bossche H. en Vanden Eycken Y. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertorium, 1880-1885. - minuten, 1880-1885. 1880-1885 7 nummers – 0,12 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris Stevens Remy, Idegem Onderdeel van depot notaris Vanden Eycken Y. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1868-1880. - minuten, 1868-1880. 1868-1880 25 nummers – 0,86 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris Van der Linden Emiel G., Idegem Onderdeel van depot notaris Vanden Eycken I. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1866-1867. 1866-1867 2 nummers – 0,12 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 266.

136

Archief van notaris Van der Linden Pieter H., Idegem Onderdeel van depot notaris Vanden Eycken I. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1836-1866. 1836-1866 31 nummers – 1,46 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 266-267.

Archief van notaris Vanderlinden Pieter J., Idegem Onderdeel van depot notaris Vanden Eycken Y. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1885-1920. - minuten, 1885-1920. 1885-1920 54 nummers – 2,37 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.RA., 1999.

Archief van notaris Declercq Pieter F., Viane Onderdeel van depot notaris De Ruyver J. zie: Geraardsbergen d.

Haaltert

Archief van notaris Arents Jan M., Haaltert Onderdeel van depot notaris De Vuyst P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1880-1911. 1880-1911 32 nummers –2,25 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

137

Archief van notaris Arents Petrus J.A., Haaltert Onderdeel van depot notaris Van den Bossche C. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1857-1878. 1857-1878 21 nummers – 1,02 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 82.

Archief van notaris Breckpot Willem, Haaltert Onderdeel van depot notaris Van den Bossche C. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - minuten, 1832-1864. 1832-1864 32 nummers – 1,57 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, 1999, A.R.A., p. 95.

Archief van notaris Vanimpe Victor, Haaltert Onderdeel van depot notaris De Vuyst P. M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1878-1880. 1878-1880 4 nummers – 0,10 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris De Winter Karel, Denderhoutem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1833-1851 - minuten, 1833-1850. 1833-1581 20 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p.

138

leeszaalnummer Rijksarchief Beveren, Modern notariaat. e.

Herzele

Archief van notaris Arents Petrus J.A., Herzele Onderdeel van depot notaris Van den Bossche C. zie: Haaltert Archief van notaris De Paepe Jules E., Herzele Onderdeel van depot notarissen Van den Bossche C. en Walraevens G. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1866-1892. - minuten, 1866-1892. 1866-1892 50 nummers – 6,78 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris Michiel Franciscus B., Herzele Onderdeel van depot notaris Chevalier M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1865-1866. - minuten, 1865-1866. 1865-1866 2 nummers – 0,11 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 194.

Archief van notaris De Ruyter Karel A., Herzele Onderdeel van depot notaris Bauwens R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - minuten, 1846-1855. 1846-1855 10 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p.

139

leeszaalnummer Rijksarchief Beveren, Modern notariaat. Archief van notaris Verbrugghen J.F.M., Herzele Onderdeel van depot notaris Bauwens R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - minuten, 1855-1857. 1855-1857 1 nummer BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalnummer Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris De Savoye Octaaf C. A., Sint-Lievens-Esse Onderdeel van depot notaris Laloo V. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1853-1903. - minuten, 1853-1903. 1853-1903 80 nummers – 3,80 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 131-133.

Archief van notaris De Savoye Oscar K. M., Sint-Lievens-Esse Onderdeel van depot notaris Laloo V. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1903-1932. - minuten, 1903-1932. 1903-1932 53 nummers – 1,83 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 134-135.

Archief van notaris De Savoye Petrus A., Sint-Lievens-Esse Onderdeel van depot notaris Laloo V. bewaarplaats: achtergrond:

Rijksarchief Ronse

140

inhoud: datum: nummers: omvang: toegang:

- repertoria, 1817-1853. - minuten, 1817-1853. 1817-1853 55 nummers – 1,98 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 136-137.

Archief van notaris De Deyn Arthur, Steenhuize Onderdeel van depot notarissen Chevalier M. en Van Vaerenbergh L. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - alfabetische naamindex op de repertoria, 1870-1909. - repertoria, 1870-1913. - minuten, 1870-1913. - registers van honoraria, 1866-1898. - registers voor de aantekening van inkomsten en uitgaven naar aanleiding van verkopingen van roerende goederen, 1870-1900. 1870-1913 68 nummers – 1,82 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 114-116.

Archief van notaris De Deyn Lodewijk, Steenhuize Onderdeel van depot notaris Chevalier M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

f.

Rijksarchief Ronse - alfabetische naamindex op de repertoria, 1824-1870. - repertorium, 1824-1840, 1863-1880. - minuten, 1824-1870. 1824-1880 59 nummers – 2,46 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 117-118.

Lede

Archief van notaris Limpens Domien, Oordegem Onderdeel van depot notaris Herssens L. bewaarplaats: achtergrond:

Rijksarchief Beveren

141

inhoud: datum: omvang: toegang:

- minuten, 1836-1865. 1836-1865 38 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Archief van notaris Michiels Frans B., Oordegem Onderdeel van depot notaris Herssens L. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

g.

Rijksarchief Beveren - minuten en repertoria, 1866-1867. 1866-1867 2 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalnummer Rijksarchief Beveren, Modern notariaat.

Ninove

Archief van notaris Bert Alexander, Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - alfabetische index, 1839-1853 - alfabetische index van notaris Bert Eudoor, 1854-1856. - repertoria, 1823-1853. - minuten, 1823-1853. 1823-1853 30 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Bert Eudoor, Ninove Onderdeel van depot Van Rossom R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1854-1855. - minuten, 1854-1855. 1854-1855

142

omvang: toegang:

3 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris De Deyn Gustaaf M., Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - algemene alfabetische index, 1848-1859. - repertoria, 1848-1859. - minuten, 1848-1859. - testamenten, 1848-1858. 1848-1859. 22 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Dufour Hubert Marie Clement, Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1885-1896. - minuten, 1885-1895. 1885-1896 15 nummers leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Leenaert Pieter J.A., Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1872-1885. - minuten, 1872-1885. 1872-1885 14 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat

143

Archief van notaris Roman Joost, Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom R. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - algemene index, 1836-1863. - repertorium, 1836-1861. - minuten, 1836-1860. 1836-1863 25 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Roman Prosper Auguste Désiré, Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1863-1902. - alfabetische tafel per jaar, 1863-1888. - minuten, 1863-1902. 1863-1902 51 nummers leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Van der Schueren Oscar, Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - alfabetische index, 1875-1879. - repertorium, 1875-1879. - minuten, 1875-1879. 1875-1879 7 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Van der Schueren Pieter J., Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats:

Rijksarchief Beveren

144

achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

- alfabetische indices 1845-1875. - repertoria, 1845-1875. - minuten, 1845-1875. 1856-1875 38 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Vanham Jan F., Ninove Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - alfabetische indices, 1882-1902. - repertoria, 1859-1902. - minuten, 1859-1902. - testamenten, 1859-1902. 1859-1902 51 nummers leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Leenaert Pieter J.A., Meerbeke Onderdeel van depot notaris Van Rossom M. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - repertoria, 1856-1872. - minuten, 1856-1872. 1856-1872 17 nummers BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Archief van notaris Van der Schueren Pieter J., Meerbeke bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang:

Rijksarchief Beveren - alfabetische index, 1845-1856. - repertoria, 1845-1856. - minuten, 1845-1856. 1845-1856 16 nummers

145

toegang:

h.

BEKERS J., Notariële archieven bewaard door het Rijksarchief te Beveren (Rijksarchief te Beveren, Toegangen in beperkte oplage 6), Brussel, A.R.A., 1989, 110 p. leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, Modern Notariaat.

Sint-Lievens-Houtem

Archief van notaris Verbrugghen August L., Sint-Lievens-Houtem Onderdeel van depot notaris Janssens E. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertorium, 1859. - minuten, 1855-1901. 1855-1901 48 nummers – 3,56 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris Verbrugghen Karel L., Sint-Lievens-Houtem Onderdeel van depot notaris Janssens E. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertorium, 1855. - minuten, 1820-1855. 1820-1855 37 nummers – 2,79 meter DECRITS M. en VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel II: dossiers (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 31), Brussel, A.R.A., 1999.

Archief van notaris Verbrugghen Joseph, Sint-Lievens-Houtem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang: i.

Rijksarchief Ronse - minuten, 1901-1929. 1901-1929 29 nummers – 3,25 meter leeszaalinventaris 360 bis.

Zottegem

Archief van notaris De Riemaecker Charles E. E., Zottegem bewaarplaats:

Rijksarchief Ronse

146

achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

- repertoria, 1886-1928. - minuten, 1866-1928. 1866-1928 51 nummers leeszaalinventaris 360 bis.

Archief van notaris De Wilde Jean A., Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1881-1884. - minuten, 1881-1884. 1881-1884 5 nummers – 0,14 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 146.

Archief van notaris D’Hont Alphonse, Zottegem Onderdeel van depot notarissen Bellot L. en Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1837-1874. - minuten, 1837-1874. - holografische testamenten, 1862, 1863, 1866. 1837-1874 49 nummers – 2,70 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 151-152.

Archief van notaris Galle Charles L, Zottegem Onderdeel van depot notarissen Bellot L. en Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang:

Rijksarchief Ronse - alfabetische index op de repertoria, 1848-1857. - repertoria, 1847-1859. - minuten, 1847-1859. - lijst van minuten en repertoria, 1847. 1847-1859 16 nummers – 0,69 meter

147

toegang:

VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 169.

Archief van notaris Galle Vital, Zottegem Onderdeel van depot notarissen Bellot L. en Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1859-1880. - minuten, 1859-1880. - lijst van minuten en repertoria, 1859. 1859-1880 24 nummers – 1,75 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 173-174.

Archief van notaris Matthys Victorin J. J., Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1874-1898. - minuten, 1874-1898. 1874-1898 26 nummers – 0,77 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 193.

Archief van notaris Roels Leoncé, Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1903-1916. - minuten, 1903-1915. 1903-1916 25 nummers – 0,99 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 219.

148

Archief van notaris Roland Georges E., Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1882-1892. - minuten, 1882-1892. 1882-1892 12 nummers – 0,60 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 222.

Archief van notaris Ruysschaert Jan F., Zottegem Onderdeel van depot notarissen Bellot L. en Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1831-1859. - minuten, 1831-1859. 1831-1859 57 nummers – 3,38 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 299-300.

Archief van notaris Vandemergel Charles L., Zottegem Onderdeel van depot notarissen Bellot L. en Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1859-1882. - minuten, 1859-1882. 1859-1882 25 nummers – 1,04 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 259-260.

Archief van notaris Vandemergel Jules, Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1919-1924. - minuten, 1919-1924. 1919-1924

149

omvang: toegang:

12 nummers – 0,55 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 262.

Archief van notaris Vanderstichelen Henri, Zottegem Onderdeel van depot notaris Berlengé P. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1892-1903. - minuten, 1892-1903. 1892-1903 24 nummers –0,67 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 274-275.

Archief van notaris Van Lierde Cyrille, Zottegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1900-1931. - minuten, 1900-1931. 1900-1931 36 nummers – 3,56 meter leeszaalinventaris 360 bis.

Archief van notaris De Beer Karel E. M. H., Sint-Maria-Oudenhove bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1885-1900. - minuten, 1885-1900. 1885-1900 17 nummers – 1,69 meter. leeszaalinventaris 360 bis.

Archief van notaris Galle Gallus, Sint-Maria-Oudenhove Onderdeel van depot notaris Laloo V. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1858-1884. - minuten, 1858-1884. 1858-1884

150

omvang: toegang:

36 nummers – 3,25 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 170-171.

Archief van notaris Torrekens Petrus, Sint-Maria-Oudenhove Onderdeel van depot notaris Bellot L. bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1849-1854. - minuten, 1848-1854. - lijst van minuten en repertoria, 1851. - lijst van minuten en repertoria, 1854. 1849-1854 11 nummers – 0,37 meter VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, p. 242.

Archief van notaris Vanderpiete Charles T., Sint-Maria Oudenhove Onderdeel van depot notaris Laloo V. bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

9.4.2

Rijksarchief Ronse - repertoria, 1854-1873. - minuten, 1854-1873. 1854-1873 30 nummers VAN ISTERDAEL H., Notariële archieven, Deel I: Repertoria en minuten (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 26), Brussel, A.R.A., 1999, pp. 272-273.

ADMINISTRATIE VAN REGISTRATIE EN DOMEINEN

Stukken zoals aangiften van nalatenschap, transcripties van akten van eigendomsovergang, stamboek van de schepen, alfabetische tafels van kopers en verkopers, vestiging van hypotheken en beslagleggingen door schuldeisers, … kunnen in de archieven van registratie- en hypotheekkantoren teruggevonden worden. In combinatie met het notariaat kan de reeks aangiften van nalatenschappen uitermate interessant zijn voor het verzamelen van gedetailleerde informatie rond het vermogen van personen117. Nele Bracke maakt in haar studie Bronnen voor de industriële geschiedenis, Gids voor Oost-Vlaanderen (1750-1945) melding van de voor de economische 117

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., p. 396.

151

geschiedenis belangrijkste bronnenreeksen binnen de Administratie van de registratie en domeinen118. In de registers van openbare burgerlijke akten werden (en worden nog steeds) de notariële akten geregistreerd. Tot 1939 was men verplicht overdrachten van handelszaken en cliënteel te registreren. De registers van onderhandse akten bevatten de onderhandse akten (niet door de notaris opgesteld, wel door de contractanten ondertekend) en de in het buitenland verleden authentieke akten die daarmee werden gelijkgesteld. Onderhandse akten en mondelinge overeenkomsten betreffende de overgang van eigendom of over het vruchtgebruik van onroerende goederen binnen België moet men verplicht laten registreren, maar de verplichting tot registratie is niet op alle akten van toepassing. In 1923 werd het register der onderhandse akten waarvan een afschrift of duplicaat ten kantore moet worden ingediend geïntroduceerd. Dergelijke akten moesten daarin door middel van eenvoudige vermelding worden geregistreerd. Tot 1820 werden de aangiften van nalatenschap geregistreerd in het register van overschrijving der memoriën van aangifte. Aangezien ons onderzoeksdomein zich op de periode na 1850 toespitst zal dit hier niet verder uitgewerkt worden119. Twee reeksen die minder van belang zijn voor ons onderzoek: de registers der gerechtelijke akten (waarin vonnissen en akten verleden door griffiers en vrederechters werden geregistreerd) en de registers van deurwaardersakten. Om de toegankelijkheid tot de akten te verzekeren werd met allerhande inhoudstafels gewerkt: - Tafels van de verkopers: hier kan men uit afleiden wat werd verkocht, door wie en wanneer. Verwijzen naar de formaliteitsregisters. Vanaf 1828 ook de verdelingen na overlijdens. Vanaf dan: tafels van de verkopers, verdelingen en vorige bezitters van onroerende goederen. - Tafels van de verkrijgers: alle nieuwe eigenaars van onroerende goederen werden hierin genoteerd. Een beschrijving van de goederen werd opgenomen. Vanaf 1828 werden verdelingen van goederen opgetekend op naam van de nieuwe eigenaar. Vanaf dan spreekt men van de tafels van de verkrijgers, mededeelgenoten en nieuwe bezitters van onroerende goederen. Vanaf 1860 werden deze vervangen door de repertoria van de eigenaars. - Tafels van aangifte van nalatenschap en van overgang bij overlijden: hierin werden de verdeelde goederen opgenomen. - Tafels van de geregistreerde en ongeregistreerde testamenten, schenkingen en andere eventuele beschikkingen: tussen 1828 en 1860 gebruikt voor schenkingen tussen echtgenoten bij overlijden en testamenten.

118

BRACKE Nele, op.cit., pp. 254-258.

119

Meer info hieromtrent: BRACKE Nele, op.cit., p. 255.

152

- Tafels van de huwelijkscontracten en van de eventuele schikkingen die ze bevatten: vanaf 1850 tot 1860 gebruikt. Dan vervangen door de repertoria van de eigenaars. Tot 1908 bleven de tafels bestaan voor handelaars. - Tafels van de pacht- en huurcontracten: tot 1859 werden hierin de pacht- en huurcontracten van onroerende goederen genoteerd, alfabetisch op naam van de verhuurder. Vanaf 1860 werden de contracten genoteerd in de repertoria van de eigenaars. - Tafels van de aandeelhouders in verzekeringsmaatschappijen: van 1850 tot 1858 werden deze opgemaakt aan de hand van de op de griffies neergelegde lijsten. Nadien werd overgegaan naar de repertoria van de schuldeisers. Vanaf 1860 verdwenen deze tafels en werden grotendeels vervangen door een (algemeen) repertorium van de eigenaars. Alle verrichtingen met betrekking tot onroerende goederen – verkopen, verdelingen, huur- en pachtcontracten – en alle persoonlijke akten – huwelijkscontracten, testamenten, schenkingen bij overlijden tussen echtgenoten – werden daarin geregistreerd per eigenaar. Spijtig genoeg gebeurde dit niet alfabetisch, waardoor de indexbulletins of de algemene tafels van de eigenaars voorafgaandelijk moeten geconsulteerd worden. De indexbulletins bestonden uit alfabetische fiches waarop alle eigenaars en schuldeisers met vermelding van hun beroep, woonplaats en de gemeenten waar ze grond in bezit hadden. Tot 1869 werden de repertoria op deze manier ontsloten. Ze werden vervangen door de algemene tafels van de eigenaars, die verwezen naar de repertoria van de eigenaars, van de schuldeisers en naar de rollen van de grondbelasting. Vanaf 1901 werd overgeschakeld op de losse rekeningen die samengesteld zijn uit alfabetisch geordende fiches per eigenaar. Daarop worden aan de ene kant de gegevens uit de algemene tafels van de eigenaars vermeld, aan de andere kant de gegevens uit de repertoria van de schuldeisers en uit de registers van de vreemdelingen. Verwijzingen naar mogelijke losse rekeningen van dezelfde eigenaar in andere kantoren en naar kadastrale leggers worden eveneens op deze fiches genoteerd. Wat de aangiften van nalatenschappen betreft, werden door de bevoegde registratieambtenaren diverse alfabetische en chronologische documentatieregisters of –tabellen opgemaakt. - Tafels van de sterfgevallen: bevatten allerhande informatie omtrent de overledene (onroerende bezittingen, erfgenamen, testament). Sinds 1828 werden er verwijzingen opgenomen naar de tafels van de geregistreerde en ongeregistreerde testamenten, schenkingen en andere mogelijke beschikkingen. Ook geweigerde erfenissen werden in de tafel aangeduid. Vanaf 1870 worden alleen de overlijdens die een aangifte noodzaken opgenomen. - Registers van indiening van aangiften van nalatenschap en van overgang bij overlijden: daarin worden de erfenisaangiften in volgorde van overlijden genoteerd. - Tafels van aangifte van nalatenschap en van overgang bij overlijden: van 1818 tot 1855 werden hierin de overgeschreven aangiften van nalatenschap en van overgang bij overlijden alfabetisch ingeschreven. Na het afschaffen van deze tafels werd overgeschakeld op de tafels der sterfgevallen en de registers van indiening van aangiften van nalatenschap en van overgang bij overlijden.

153

- Tafels van de voogdijen en curatelen: deze tafels werden gebruikt om voogdijen over minderjarigen en curatelen over onbekwamen of over onbeheerde nalatenschappen te registreren (gebruikt tot eind 1859). Het blijft aan te raden – wanneer mogelijk – eerst de originele akten te raadplegen. De stukken van de Administratie van de registratie en domeinen geven namelijk meestal de inhoud van de akten niet volledig weer. Wanneer de originele akten niet bewaard gebleven zijn of niet kunnen geraadpleegd worden zijn deze stukken echter een interessante bron. Nalatenschappen waarvan men niet weet in welk kantoor ze ingediend werden, zijn zo goed als onopspoorbaar. Wanneer plaats en datum van aangifte gekend zijn kan men echter vlot werken met deze bronnen. Aangezien het archief van de Administratie van de registratie en domeinen onder de archiefwet van 1955 valt, moeten de stukken ouder dan 100 jaar gedeponeerd worden in het rijksarchief. Toch is veel informatie verloren gegaan door vernietiging van archief voor 1955. Stukken ouder dan 100 jaar kunnen vrij geraadpleegd worden120. Archief van het Kantoor der Registratie en Domeinen te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - registers van de openbare burgerlijke akten, 1796-1874. - registers van de onderhandse akten, 1820-1925. - erfenisaangiften, 1819-1894. 1796-1960 Inventaris van het archief van het Kantoor der Registratie en Domeinen Aalst, 1796-1960. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. F. 343

Archief van het Eerste Kantoor der Registratie te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

120

Rijksarchief Beveren - registers van inschrijving van landbouwvoorrecht, 1912-1938. 1912-1964 Inventaris van het archief van het Eerste Kantoor der Registratie Aalst en rechtsvoorgangers (1932-1964). Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. F. 344

BRACKE Nele, op.cit., pp. 253-263.

154

Archief van het Tweede Kantoor der Registratie te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - register van indiening van de aangiften van nalatenschap en van overgang bij overlijden, 1938-1959. - register van inschrijving van het landbouwvoorrecht, 19321939. 1932-1960 Inventaris van het archief van het Tweede Kantoor van Registratie Aalst en rechtsvoorgangers (1932-1960). Leeszaalinvetaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. F. 345

Archief van het Derde Kantoor der Registratie te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - legger van de lichamelijke goederen, 1860-1925. - aangifte van de verenigingen zonder winstoogmerk, 1923-1952. 1923-1959 Inventaris van het archief van het Derde Kantoor der Registratie Aalst en rechtsvoorgangers, 1923-1959. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. F. 346

Archief van het Kantoor der Registratie te Ninove bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - registers van de burgerlijke akten, 1846-1870. - registers van de onderhandse akten, 1846-1920. - legger van de onderhandse akten, 1846-1920. - legger van de lichamelijke goederen, 1843-1902. - register van indiening van de aangiften van nalatenschap, van overgang bij overlijden, 1937-1960. - repertorium van de schuldeisers, 1844-1916. - registers van inschrijving van het landbouwvoorrecht, 19141933. - erfenisaangiften, 1818-1895. 1796-1960 Inventaris van het archief van het Kantoor der Registratie van Ninove en zijn rechtsvoorgangers, 1796-1960. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. F. 480

155

9.5

RECHTBANKEN

9.5.1

RECHTBANKEN VAN KOOPHANDEL121

Sedert het einde van de 18de eeuw waren de Rechtbanken van Koophandel in onze contreien in gebruik. In 1858 werd het aantal Rechtbanken van Koophandel opnieuw verhoogd. Er werd dan onder andere te Aalst een dergelijke rechtbank opgericht (bevoegd voor de gerechtelijke kantons Aalst, Geraardsbergen, Herzele, Ninove en Zottegem). De Rechtbanken van Koophandel behandelden alle handelsdisputen die een bepaald bedrag in laatste aanleg niet overschreden. Tijdens de 19de en 20ste eeuw werd dit bedrag meermaals opgetrokken. Fabrieks- en handelsmerken dienden neergelegd te worden bij de Rechtbank van Koophandel. Verder diende ze te beslissen over betwistingen betreffende nijverheidstekeningen en –modellen. Handelsvennootschappen legden er hun akten, balansen en dergelijke neer. Vanaf 1924 werd het handelsregister op de Rechtbank van Koophandel bijgehouden. Met de invoering van de wet op de faillissementen uit 1851 werden ondernemers en handelaars verplicht melding te maken bij de griffie van de Rechtbank van Koophandel van hun onmogelijkheid tot nakomen van hun financiële verplichtingen. De balans en de handelsboeken van desbetreffende onderneming moest als bijlage bij de aangifte zitten. Na het uitspreken van het faillissement door de Rechtbank van Koophandel werden de curatoren benoemd, die instonden voor het beheer en de afwikkeling van de faling. Verder werd de vrederechter de opdracht gegeven de goederen van de failliete onderneming te verzegelen en er diende een boedelbeschrijving opgesteld te worden. Algemene rol van zaken: alle ter zitting gebrachte geschillen werden hierin genoteerd, met de bedoeling het rolrecht te kunnen innen. Dit overzicht van de behandelde zaken geeft de vermelding van de datum van inschrijving op de rol, eventueel de zittingsdatum, namen van eisers en verweerders, datum van het vonnis, de geïnde rechten en eventueel de reden en datum van schrapping van de rol. Er werden alfabetische klappers voor deze rollen opgemaakt. Zittingsblad: verwijst naar de algemene en de zittingsrol. De namen van eisers en verweerders en hun vertegenwoordigers, het beschikkend gedeelte van de beslissing van de rechter en zijn paraaf staan op dit zittingsblad genoteerd. De bladen werden jaarlijks gebundeld tot zittingsregisters, die een chronologisch overzicht geven van de behandelde zaken. Soms werden de zittingsbladen samengebundeld met de minuten van de vonnissen en met de dagvaardingen. Minuten van de vonnissen: alle vonnissen werden tijdens de zitting op een originele akte geregistreerd en deze werden door de griffier gebundeld tot vonnisboeken. In de minuten kunnen onderzoekers de namen en hoedanigheden van de partijen, de eisen en het verweer, de context rond de betwisting en de beslissing van de rechter en zijn argumenten daarvoor teruggevonden worden.

121

BRACKE Nele, op.cit., pp. 276-284 en VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 508-509.

156

Dossiers van de faillissementen: in deze dossiers zitten onder andere: - de akte van aangifte van het faillissement - de balans en de handelsboeken van het bedrijf (journaal, kopieboek van de briefwisseling en inventaris) - het vonnis van faillietverklaring door de rechter van Koophandel - een in de rechtbank uit te hangen en via de pers bekend te maken uittreksel van het vonnis - de aanstelling van rechters-commissarissen en curatoren - uittreksels uit de processen-verbaal van de zegellegging door de vrederechter - processen-verbaal van de boedelbeschrijving opgemaakt door de curatoren - de oproepingsbrief aan de schuldeisers om hun schuldvorderingen bekend te maken De afwikkeling van een faillissement kan aan de hand van deze dossiers perfect gevolgd worden. Registers voor de schuldeisers: werd samengesteld aan de hand van de aangiften van schuldvorderingen. Naam, woonplaats en beroep van de schuldeiser, zijn eisen en de eventuele aanvaarding of verwerping daarvan door de curatoren kan men hierin terugvinden. Ook de datum en de samenvatting van de beslissing door de rechtbank werden geregistreerd. Dossiers van de concordaten: door een akkoord of concordaat te bekomen konden vanaf 1887 faillissementen afgewend worden. De gemotiveerde verzoekschriften tot het verkrijgen van een concordaat, de verslagen van de rechter belast met de onderzoeken naar de ontvankelijkheid van de verzoeken en naar de financiële toestand van het bedrijf, stukken betreffende de concorditaire vergadering (uitnodigingen van de schuldeisers en proces-verbaal van de vergadering) zijn enkele van de stukken uit deze dossiers. Elke handelaar of vennootschap die een zaak of filiaal in België oprichtte kan teruggevonden worden in het handelsregister. Per handelaar of vennootschap is er een dossier waar men info terugvindt over hun identiteit, rechtsbevoegdheid en bedrijvigheid. Gegevens betreffende faillietverklaringen en wijzigingen aan handelsnamen en dergelijke werden eveneens opgenomen. Deze dossiers werden in tweevoud opgemaakt: één voor de rechtbank zelf en het tweede voor de deposant (die voor alle wijzigingen een wijzigende inschrijving moest vragen). Het handelsregister is ontsloten dankzij de repertoria (fiches). De Rechtbank van Koophandel had ook bevoegdheden wat betreft de neerlegging van fabrieks- en handelsmerken. De griffier van de rechtbank diende een procesverbaal van de neerlegging in drievoud op te stellen: één bleef op de griffie, één werd meegegeven met de deposant en het derde werd overgemaakt aan het ministerie van Binnenlandse (later Economische) Zaken. Een model van het merk werd als bijlage bij het exemplaar bestemd voor het ministerie gevoegd. Jaarlijks werd een register opgemaakt met de neergelegde merken. Aan de hand van deze registers werd door het ministerie van Nijverheid en Handel de Recueil officiel des marques de fabrique et de commerce déposées en Belgique en conformité de la loi du 1er avril 1879 samengesteld.

157

Archief van de Rechtbank van Koophandel te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

9.5.2

Rijksarchief Beveren - zittings- (1898-1976) en algemene rollen (1858-1937) van de Rechtbank. - dossiers in verband met het gerechtelijk akkoord, 1861-1970. - registers van de faillissementen, 1858-1935. - faillissementsdossiers, 1858-1971. - processen-verbaal van de neerlegging van fabrieks- en handelsmerken, 1858-1965. - handelsregisters, 1927-1965. 1858-1976 1192 nummers + 665 nummers VELLE Karel (eindredactie), Inventarissen van het archief van de Rechtbank van Koophandel te Aalst, Overdrachten 2002, Brussel, A.R.A., 2002, 59 p. *

WERKRECHTERSRADEN122

Vanaf 1806 werden de Werkrechtersraden opgericht. In 1844 kreeg de stad Aalst zijn raad en eind 19de eeuw waren er reeds 53 werkrechtersraden actief in grote steden en industriële centra. Vanaf 1913 kreeg elke provinciehoofdplaats een Werkrechtersraad in beroep (voordien beroep mogelijk bij de Rechtbank van Koophandel). In 1967 werden de Werkrechtersraden afgeschaft en vervangen door arbeidsrechtbanken. De kleine, triviale geschillen tussen arbeiders en fabrikanten, tussen gezellen en meesters en tussen werknemers onderling werden door de Werkrechtersraad opgelost. Verder verleende de Werkrechtersraad advies betreffende arbeidsvraagstukken op vraag van de prefect en later de provinciegouverneur. Nijverheidstekeningen en –modellen waarvoor een auteursrechterlijke bescherming werd aangevraagd moesten sinds 1806 ingediend worden op de griffie van de Werkrechtersraad. Het verlenen van advies bij betwistingen betreffende handelsmerken voor de Rechtbank van Koophandel behoorde tot de bevoegdheden van de Werkrechtersraden. Net zoals in de archieven van de Rechtbanken van Koophandel zijn er voor de Werkrechtersraden stukken te vinden over hun gerechtelijke taken en over hun overige taken, vooral betreffende industriële tekeningen en modellen en handelsmerken. Sommige Werkrechtersraden maakten jaarverslagen op (al dan niet gepubliceerd). Rollen van behandelde zaken, zittingsverslagen, registers van verzoeningen, vonnissen en eventueel repertoria en dossiers zijn zoals bij de overige gerechtelijke archieven aan te treffen in de archieven van Werkrechtersraden. Losse stukken zoals bijvoorbeeld werkhuisreglementen zijn een ander onderdeel van hun archieven. 122

BRACKE Nele, op.cit., pp. 284-286 en VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., pp. 454, 488-489, 508-509.

158

Voortvloeiend uit hun niet gerechtelijke taken werden processen-verbaal betreffende de neerlegging van nijverheidsmodellen en –tekeningen en adviezen over betwistingen over handelsmerken bewaard. Archief van de Werkrechtersraad te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - briefwisseling, 1844-1971. - verslagboeken van de vergaderingen, 1844-1968. - dagboeken van inkomsten (1932-1949) en uitgaven (18621895, 1913-1971). - processen-verbaal van verzoening en verzending, 1877, 18791882, 1929-1970. - zittingsrol voor werklieden (1929-1949) en algemene rol (19281970). - verslagen van de zittingen, 1861-1971. - vonnissen, 1845-1971. - nijverheidsmodellen en –tekeningen, 1845-1970. - werkhuisreglementen, 1887-1965. 1844-1971 1011 nummers DE SMET Sylvie en KERCKHOVE Veroniek, Inventaris van de archieven van de werkrechtersraden en de arbeidsrechtbanken in Oost- en West-Vlaanderen (1808-1978), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 41-76. *

Archief van de Werkrechtersraad te Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - verslagboek van de vergaderingen, 1887-1927. - processen-verbaal van verzoening en verzending, 1905-1928. - algemene rol, 1914-1928. - repertorium van de akten die vallen onder de registratieplicht, 1915-1928. - zittingsblad, 1891-1928. - processen-verbaal van neerlegging, 1885-1927. - nijverheidsmodellen en –tekeningen, 1909-1927. - werkhuisreglementen, 1897-1928. 1885-1928 18 nummers DE SMET Sylvie en KERCKHOVE Veroniek, Inventaris van de archieven van de werkrechtersraden en de arbeidsrechtbanken in Oost- en West-Vlaanderen (1808-1978), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 100-103. *

159

9.6

ONDERNEMINGEN EN BEDRIJVEN

Onder bedrijven kunnen handelshuizen, winkels, banken, verzekeringsmaatschappijen, fabrieken, werkplaatsen, hotels, restaurants, vrije beroepen, enzovoort begrepen worden. Wat deze allen gemeenschappelijk hebben is dat het hier organisaties betreft die goederen of diensten voortbrengen die door hen op de markt gebracht worden met de bedoeling winst te produceren. Om dit doel te kunnen bereiken moet de onderneming dus als belangrijkste functies hebben: het maken van winst en het garanderen van het voortbestaan van het bedrijf door het optimaal gebruiken van productiefactoren zodat goederen of diensten met winst kunnen verkocht worden123. Aangezien bedrijfsarchieven tot de privaatrechtelijke sector behoren, is de archiefwet van 1955 hierop niet van toepassing. Toch zijn er een aantal wettelijke verplichtingen, vooral betreffende boekhoudkundige stukken, die een vastgelegde bewaartermijn voorschrijven. De bewaring van bedrijfsarchieven is dus afhankelijk van tal van factoren. Oudere archiefstukken die weinig of geen nut meer hebben voor de bedrijfsvoering worden nog steeds vernietigd. Een andere redenering voor de vernietiging van bedrijfsarchief is dat er bedrijfsgeheimen zouden kunnen prijsgegeven worden. Maar dergelijke archieven hebben ook een zeer grote historische waarde, wat bedrijfsvoerders soms pas te laat beseffen, bijvoorbeeld wanneer men bij een verjaardag een bedrijfsgeschiedenis of een tentoonstelling wil opstellen. Spijtig genoeg is het archief in sommige gevallen dan al vernietigd124. Stukken betreffende oprichting, fusie of opheffing: Vanaf 1924 kan het handelsregister gebruikt worden om informatie hieromtrent te bekomen. Wie onderzoek verricht naar oudere bedrijven zal het moeilijker hebben om informatie terug te vinden. Het onderzoek naar handelsvennootschappen vormt minder problemen: de oprichtingsakte en statuten bevatten gegevens betreffende de identiteit van de oprichters, hun aandeel binnen de onderneming en de structuur van het bedrijf. Oprichtingsakten en statuutwijzigingen moeten normaliter in het bedrijfsarchief terug te vinden zijn, maar indien dit niet het geval is kan men ze elders ook raadplegen (notariaatsarchief, archief van Rechtbank van Koophandel, archief van de Administratie van de registratie en domeinen). Stukken betreffende het bestuur van het bedrijf: Grotere bedrijven/ handelsvennootschappen zijn meestal makkelijker te bestuderen wat betreft het (dagelijkse) bestuur dan de familiale bedrijven. Deze laatste werden immers op een minder strakke manier bestuurd. De door de wetgeving voor handelsvennootschappen vereiste organen zoals algemene vergadering en raad van beheer waren niet noodzakelijk voor deze laatste.

123

VAN COPPENOLLE Chantal (ed.), Een succesvolle onderneming, Handleiding voor het schrijven van een bedrijfsgeschiedenis (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Studia 95), Brussel, A.R.A., 2002, pp. 80-81.

124

BRACKE Nele, op.cit., pp. 300-301.

160

De belangrijkste stukken betreffende het dagelijks bestuur zijn de notulen of verlagen van de vergaderingen van de algemene vergadering en de raad van beheer, de jaarverslagen (vanaf 1873 voor handelsvennootschappen) en de briefwisseling (inkomende en uitgaande). Verder kunnen thematische dossiers, agenda’s, uitnodigingen, voorbereidende dossiers en formele en informele nota’s belangrijke informatie bevatten. Stukken betreffende personeelszaken: Tijdens de 19de eeuw werd vooral gebruik gemaakt van personeelslijsten waar enkel de naam, functie, leeftijd en woonplaats van de werknemers werden in opgenomen. Bijkomend kunnen er bijvoorbeeld nog dossiers betreffende de werkomstandigheden, werkongevallen en hygiëne aangetroffen worden. Vanaf de 20ste eeuw werden naast personeelslijsten ook individuele personeelsdossiers in gebruik genomen. Hierin kan men als het ware de loopbaan van de werknemer reconstrueren: van de aanwerving en beoordeling tot het eventuele ontslag of pensionering, stukken betreffende arbeidsongevallen, werkschema’s en loonstaten. Behalve deze gepersonaliseerde stukken bevat het personeelsarchief ook stukken als loonlijsten en loonstatistieken. Stukken betreffende eigendom en beheer van goederen: Wanneer huurcontracten, eigendomstitels of verkoopsakten geen deel meer uitmaken van het bedrijfsarchief, kunnen ze eventueel opgespoord worden in het archief van het kadaster, in het notariaatsarchief of in het archief van de Administratie van de registratie en domeinen. Stukken betreffende leningen (bijvoorbeeld voor de aankoop van machines of gebouwen) worden normaliter in het bedrijfsarchief bewaard, maar kunnen ook in de bank teruggevonden worden, naast eventuele verzekeringspolissen. Hypothecaire leningen zitten dan weer in het archief van de Administratie van de registratie en domeinen. Bouwaanvragen moesten ingediend worden wanneer het bedrijf zelf wenste te bouwen. Dergelijke bouwaanvragen zijn terug te vinden in het archief van de verantwoordelijke overheid. Het overheidsarchief bevat eveneens stukken betreffende gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven, betreffende de installatie van stoommachines, elektrische en gasmotoren en eventueel betreffende het lozen van afvalwater. Het bedrijfsarchief zou de dossiers betreffende dergelijke aanvragen moeten bevatten. Stukken betreffende het financieel beheer en de boekhouding: Vanaf 1807 waren alle ondernemers verplicht hun financiële verplichtingen vast te leggen in een journaal of dagboek. Een inventaris van alle roerende en onroerende goederen van de onderneming moest eveneens verplicht bijgehouden worden. Bijkomend maakten bedrijven gebruik van bijvoorbeeld het hulpdagboek (om bijzonderheden die niet in het dagboek vermeld stonden te noteren), kasboek (ontvangsten en uitgaven), inkoopboek (inkomende facturen), verkoopboek (uitgaande facturen), bankboek (bankstortingen en –betalingen en geldafhalingen), boek van rekeningencourant (waarin individuele rekeningen van klanten en leveranciers werden bijgehouden), orderboek (bestellingen), magazijnboek (voorraden), loonboek (uitbetaalde lonen) en groot- en

161

subgrootboek (transacties). Balansen en winst- en verliesrekeningen kunnen eveneens een belangrijke bron zijn voor het historisch onderzoek. Stukken betreffende productie en onderzoek: De rapporten afkomstig van of bestemd voor de bedrijfsdirectie bevatten de meeste informatie over de productie binnen een onderneming. Daarnaast bevatte het bedrijfsarchief ook meestal gebruiksaanwijzingen van werktuigen en machines en hield men stalen van producten bij. Mogelijk werden er voor specifieke opdrachten individuele dossiers samengesteld. Onderzoeksafdelingen verrichtten onderzoekswerk naar verschillende aspecten van de productie zoals kostprijs, productiemiddelen, transport, … Stukken betreffende publiciteit en documentatie: Vooral in de grotere bedrijfsarchieven kan publiciteit en documentatie teruggevonden worden: artikels betreffende de onderneming, personeelsbladen, publiciteitsfolders, affiches, fotomateriaal, vaktijdschriften, …. a.

Aalst

Bedrijfsarchief Société Anonyme du Chemin de fer Dendre-et-Waes et de Bruxelles vers Gand par Alost, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Algemeen Rijksarchief Brussel - rapport van de Raad van Beheer. - balans. 1876-1877 1 nummer inventaris van het Hof van Beroep, Inv. 78, 1e reeks, nr. 1624. (inventaris in handschrift)

Bedrijfsarchief R. Van Roy & Cie N.V., Wieze bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren de brouwerij had bijhuizen en depots in onder andere Aalst - stukken betreffende eigendommen. - plans van de brouwerijen en woningen. - contactgroep voor personeelsbeleid Denderstreek. 1843-1993 27 meter BDFR*87, summiere overdrachtslijst

162

Bedrijfsarchief Anciens Etablissements Lagache S.A., Brussel bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

Rijksarchief Ronse de groep Lagache beschikte over textielbedrijven (spinnerij, weverij, textielveredeling) in België en Frankrijk, onder andere in Aalst. - historiek, s.d. (voor 1929) NB: met foto’s van diverse bedrijven

datum: omvang: toegang:

- rekeningen, 1918-1927. 1918-1927 1 nummer + microfilm B 171 DECRITS Marc, e.a., Bedrijfsarchieven Rijksarchief Ronse, Ronse, s.d., 114 p. (onuitgegeven inventaris)

Bedrijfsarchief J. et E. Buydens, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Stadsarchief Aalst houthandel onbekend eerste helft 20ste eeuw 4 meter nog niet geïnventariseerd in 2004

Bedrijfsarchief Brantegem NV, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Brantegem NV, Aalst verwarming, verluchting, sanitair - personeelsregisters vanaf 1935 1935-…. 1 doos

Bedrijfsarchief Tricotal NV, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

privé-persoon, Aalst breien van katoendraad en kledingconfectie - personeelsregisters - fotomateriaal - reclamemateriaal

163

Bedrijfsarchief Tate & Lyle (Amylum), Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Tate & Lyle (Amylum), Aalst zetmeelproducerend en –verwerkend bedrijf - notariële akten (aankoop gronde, statuutwijzigingen) - verslagen van de Raad van Bestuur - diverse boekhoudkundige stukken

Bedrijfsarchief Bonneterie Bosteels-De Smeth, Erembodegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

D.A.D.D. vzw

ca. 300 meter nog niet geïnventariseerd in 2005

Bedrijfsarchief Schotte, Erembodegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond:

D.A.D.D. vzw bedrijfsarchief van leerlooierij Schotte en andere familiale bedrijven (Bonneterie Eugene Schotte, l’Eolienne, Huduka, la Lainiere d’Erembodegem) - balansen, 1924-1941, 1944-1949. - jaarverslagen, 1943-1958. - inventaris dagboek, 1913-1996. - aankoopregisters, 1914-1938. - verkoopregisters, 1926-1938. - klantenregisters, 1924-1980. - personeelsregisters, 1916-1993. - financiële journaalboeken, 1899-1978. - stukken betreffende belastingen, 1915-1983. - personeelsregisters, 1913-1950. - stukken betreffende lonen, 1926-1958. - stukken betreffende uitbreiding bedrijf, 1919-1994. - stukken betreffende oorlogsschade, 1920-1961. - kaarten en plannen. ca. 1890-1997 VAN DE PERRE Machteld, Overdrachtslijst bedrijfs- en familiearchief Schotte te Erembodegem, ca. 1890-1997, Aalst, 2000, 96 p. * D.A.D.D. vzw een gedeelte van het bedrijfsarchief van de leerlooierij Schotte.

164

inhoud: datum: omvang: toegang:

- uittreksels uit het Belgisch Staatsblad van de stichtingsakte van het bedrijf Schotte Frères, 1913, 1924. - brochures leerlooierij Schotte, 1930, 1935. 1913-1981 (1990) 17 nummers MEERT Jeroen, Voorlopige inventaris van het archief eigendommen familie Schotte, 1930-1964 (1970) en het bedrijfsarchief leerlooierij Schotte, 1913-1981 (1990), Aalst, 2003, pp. 16-17. *

Bedrijfsarchief Tiefbaugesellschaft Van Hove & Cie, Schaarbeek bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang: b.

Algemeen Rijksarchief Brussel grondwerken – uitbating van bossen, o.a. te Moorsel - correspondentie. - boekhoudingsbescheiden. - registers betreffende de uitbating van bossen, o.a. te Moorsel. ca. 1914-1918 8 nummers getypte inventaris, B 10/2

Geraardsbergen

Bedrijfsarchief Anciens Etablissements Louis De Naeyer à Willebroeck S.A., Willebroek bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren papierfabriek en ketelmakerij met vestiging te Geraardsbergen - stukken betreffende de fabriek te Geraardsbergen. 1857-1981 116,37 meter + 42,35 meter BDRF*22, getypte overdrachtslijst.

Bedrijfsarchief Teinturerie des Flandres, Lercangée et Cie., Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse ververij - akte van oprichting. - verslag van een buitengewone vergadering der aandeelhouders. 1907-1941 2 nummers plaatsingslijst in typeschrift

165

Bedrijfsarchief R. Vandertaelen, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse kolenhandel - handboeken van leveringen. 1848-1870 4 nummers plaatsingslijst in typeschrift

Archief van S.M. De Verbroedering, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang: c.

AMSAB Gent verbruikscoöperatie - boekhoudkundige stukken, 1932-1933, 1938-1969. - verslagen over de boekhoudkundige toestand, 1938-1993. - aandeelhoudersregisters. 1899-1920, 1937-1940, 1949-1958 - diverse stukken, 1922-1924, 1927, 1929. 1899-1997 38 dozen – 4,2 meter stortingslijst nr. 33 / archief nr. 267

Lede

Bedrijfsarchief La Grande Chemise de Lede S.A., Lede bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse confectiebedrijf - akte van opheffing en likwidatie, 1909. 1909 1 katern DECRITS Marc, e.a., Bedrijfsarchieven Rijksarchief Ronse, Ronse, s.d., 114 p. (onuitgegeven inventaris)

Bedrijfsarchief Verschelden frères soc. en Nom Collectif, Lede bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse confectiebedrijf - akte van stichting, 1909. 1909 1 katern DECRITS Marc, e.a., Bedrijfsarchieven Rijksarchief Ronse, Ronse, s.d., 114 p. (onuitgegeven inventaris)

166

d.

Ninove

Bedrijfsarchief Filature et Filteries Réunies, Ninove bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Coats NV, Nederland spinnerij - naaigarens diverse stukken betreffende F.F.R.

Archief van S.M. De Redding, Ninove bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

9.7

AMSAB Gent verbruikscoöperatie - grootboek, 1914. - journaals, 1902-1905, 1907-1914. - kasboeken, 1909-1914. - loonstaat, 1920-1921. - staten van inkomsten en uitgaven van de bakkerij, 1909. - kasboek van de bakkerij, 1920-1921. - kasstukken van de bakkerij, 1920-1921. 1901-1921 1 doos stortingslijst nr. 29. / archief nr. 267b

WERKGEVERSORGANISATIES

De Kamers van Koophandel vormen de oudste werkgeversorganisaties. Vanaf de eerste helft van de achttiende eeuw werden deze opgericht om het economisch belang van hun regio te verdedigen. Na de Belgische onafhankelijkheid werden de Kamers van Koophandel beschouwd als officiële instellingen. Ze moesten informatie en advies verlenen aan de overheid in verband met maatregelen die de industriële, commerciële en maritieme ontwikkeling van het land konden stimuleren. Verder waren ze betrokken bij het opbouwen van het verkeersnetwerk (o.a. de spoorwegen) en waren ze ook sociaalvoelend, zo blijkt uit de diverse protesten die ze uitten omtrent de vrouwen- en kinderarbeid. De Kamer van Koophandel bestond uit leden afkomstig uit de belangrijkste sectoren van de handel en industrie binnen hun ambtsgebied. Door opkomende sectoren geen plaats te bieden, kon de Kamer na verloop van tijd niet meer beschouwd worden als een afspiegeling van de economische werkelijkheid. De leden waren vaak lid van de belangrijkste families binnen de regio, die eveneens zetelden in andere politieke, economische, sociale en culturele genootschappen. Iemand die lid was van de Kamer van Koophandel bekleedde bijvoorbeeld ook vaak een functie binnen de Rechtbank van Koophandel. Sinds 1860 begon de werking van de Kamers te dalen, wat de afschaffing van de officiële Kamers van Koophandel in 1875 tot gevolg had.

167

Briefwisseling en processen-verbaal betreffende de vergaderingen van de Kamers zijn in sommige gevallen bewaard gebleven. Vanaf 1841 diende men jaarlijks een verslag op te maken van de toestand binnen hun ressort. Vanaf 1856 werden dergelijke jaarrapporten uitgegeven. Sectorale werkgeversverenigingen ontstonden om de belangen van één specifieke sector te behartigen125. Archief van de Kamer van Koophandel te Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Beveren - registers met processen-verbaal van de zittingen, 1842-1875. - kopijen van briefwisseling 1842-1875 - portefeuille met de originele briefwisseling, 1842-1875. - registers met de jaarlijkse rapporten, 1843-1852. 1842-1875 Plaatsingslijst van het archief van de Kamer van Koophandel van Aalst, Oud bestand, 1842-1875. Leeszaalinventaris Rijksarchief Beveren, leeszaalnr. B.47 Rijksarchief Gent - jaarverslagen

Archief van de Fédération Belge des Coopérations – Federatie der Belgische Coöperaties (FEBECOOP), Brussel bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

125

AMSAB Gent koepelorganisatie van de Belgische socialistische coöperaties. Het archief heeft enkel betrekking op de Vlaamse coöperaties, waaronder Geraardsbergen. - verslagen van de aangesloten coöperaties, 1916-1969. - briefwisseling, 1934-1966. - boekhoudkundige stukken, 1898-1981. 1898-1981 16,6 meter stortingslijst nr. 34

BRACKE Nele, op.cit., pp. 311-317.

168

9.8

PERSONEN EN FAMILIES

Familie- of persoonsarchieven kunnen van belang zijn voor het schrijven van economische of industriële geschiedenis. Ondernermersgeschiedenis onderzoekt de achtergrond van de ondernemer en het ondernemerschap. De onderzoeker bestudeert daarbij de achtergrond van de ondernemer wat betreft godsdienst, opleiding, ideologie en maatschappelijke positie. In familiebedrijven kwam het meer dan eens voor dat het bedrijfsarchief vermengd raakte met het familie- of persoonsarchief. Personen die deel uitmaken van bestuursorganen van handelsvennootschappen of die aandeelhouder zijn, kunnen archiefstukken zoals uitnodigingen voor vergaderingen of verslagen van vergaderingen in hun privéarchief zitten hebben. De omvang van het persoons- of familiearchief is afhankelijk van wat bijgehouden werd door de archiefvormer: uitnodigingen, verslagen, briefwisseling, folders, krantenknipsels, reclame, … Deze archieven bieden veelal een niet te onderschatten aanvulling op de archieven van instellingen, zeker aangezien het hier vaak om eersterangsinformatie gaat126. Persoons- en familiearchieven worden bewaard in archieven, musea en verenigingen, maar ook in privé-verzamelingen. Wanneer dergelijke archieven in privé-bezit zijn, betekent dit dat ze meestal moeilijk terug te vinden en te raadplegen zijn. Een oplossing voor dit probleem zou de uit te bouwen Archiefbank Vlaanderen kunnen zijn, een initiatief van de Vlaamse overheid, waarvan de uitvoering werd toevertrouwd aan de vier erkende privaatrechtelijke archiefinstellingen: ADVN, Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis, KADOCKUL en Liberaal Archief127. In deze Archiefbank worden gegevens opgenomen betreffende private archieven (personen, families, privaatrechtelijke verenigingen, organen, bedrijven en instellingen), ook van diegene die bij privé-personen worden bewaard. Persoons- en familiearchieven bewaard in archieven worden veelal zoveel mogelijk toegankelijk gemaakt, rekening houdend met onder andere de bescherming van de privacy128. a.

Aalst

Archief van de eigendommen van de familie Schotte, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum:

D.A.D.D. vzw vooral met betrekking tot de verbouwing van de familiale residentie kasteel Regelsbrugge. - leveranciersdossiers, 1930-1959. - kaarten en plannen, 1930-1964. - brochures leerlooierij Schotte, 1930, 1935. 1930-1964 (1970)

126

VAN DEN EECKHOUT Patricia en VANTHEMSCHE Guy (red.), op.cit., p. 1072.

127

http://www.archiefbank.be (de website werd het laatst geconsulteerd op 14-07-2005)

128

BRACKE Nele, op.cit., pp. 304-305.

169

omvang: toegang:

175 nummers MEERT Jeroen, Voorlopige inventaris van het archief eigendommen familie Schotte, 1930-1964 (1970) en het bedrijfsarchief leerlooierij Schotte, 1913-1981 (1990), Aalst, 2003, pp. 1-15. *

bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

D.A.D.D. vzw stukken betreffende de familiale residentie kasteel Regelsbrugge - verzekeringen, 1930-1959. - kasboek van het kasteel, 1944-1955. - uitgaande briefwisseling betreffende het beheer van de gronden, 1930-1945. 1920-1967 40 nummers VAN DE PERRE Machteld, Overdrachtslijst bedrijfs- en familiearchief Schotte te Erembodegem, ca. 1890-1997, Aalst, 2000, pp. 5-7. *

datum: omvang: toegang:

Archief van Minister van Staat Romain Moyersoen, Aalst bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

b.

KADOC archief van Romain Moyersoen, Aalsters katholiek politicus - verslagen van de bespreking van de Aalsterse stadsbegroting in de gemeenteraad, 1904-1905. - stukken betreffende de politieke en financiële toestand van de stad Aalst tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1914-1918. - afschrift van brief en plan betreffende de aanleg van de ringlaan te Aalst, 1935. - stukken betreffende verplichte tewerkstelling van Aalstenaars in Duitsland, 1916. 1870-1967 PODEVIJN Dirk, Inventaris van het archief van Minister van Staat Romain Moyersoen, 1870-1967 (Reeks inventarissen en repertoria nr. 33), Leuven, KADOC, s.d., 28 p. *

Geraardsbergen

Archief van De Brabanter, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - persoonlijke papieren, 1758-1878. 1758-1878 35 nummers – 0,07 meter VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A, 2001.

170

Archief van Spitaels, De Clippele, Lercangée, Marijns, Menschaert, De Vos, De Backer, De Wolf, Hoebeke, De Paepe, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud:

datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - persoonlijke papieren, inzonderheid i.v.m. de oprichting van een zoutziederij door Oscar Spitaels, 19de eeuw en van de Teinturerie des Flandres door Oscar Lercangée, 1ste helft 20ste eeuw, handelstransacties van R. Menschaert te Beerlegem, 19de eeuw. 1723-1962 256 nummers – 0,57 meter VERCAEMST E., Archief van de familie Spitaels en aanverwante families De Clippele, Lercangée, Marijns, Menschaert, De Vos, De Backer, De Wolf, Hoebeke en De Paepe, in VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Archief van Vandertaelen, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - registers van leveringen van kolenhandelaar R. Vandertaelen, 1848-1870. 1848-1870 4 nummers – 0,12 meter VAN ISTERDAEL H., Familiearchief Vandertaelen, in VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Archief van Wuisbecqz, Geraardsbergen bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - stukken i.v.m. werken aan de spoorweg te Geraardsbergen, 1908-1945. 1908-1945 22 nummers – 0,24 meter VAN ISTERDAEL H., Familiearchief Wuisbecqz, in VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Archief van De Clercq, De Mey, Moye, Beerens, Ceuterick, De Neve, Van Cauwenberghe, Zarlardinge Sint-Martens-Lierde bewaarplaats:

Rijksarchief Ronse

171

achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

c.

- persoonlijke papieren, inzonderheid i.v.m. landeigendom en vlasteelt, 1770-1932. 1770-1932 236 nummers – 0,44 meter VERCAEMST E., Familiearchief De Clercq en aanverwante families De Mey, Moye, Beerens, Ceuterick, De Neve, Van Cauwenberghe, in VAN ISTERDAEL H., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Haaltert

Archief van Buyse en Rollier, Heldergem Sint-Antelinks, Nederboelare, Smeerebbe bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

d.

Rijksarchief Ronse - persoonlijke papieren Buysse, inzonderheid i.v.m. het landbouwbedrijf, 1712-1856. 1676-1856 55 nummers – 0,59 meter VAN ISTERDAEL H., Familiearchief Buysse en aanverwante familie Rollier, in VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Zottegem

Archief van Fisco, Zottegem bewaarplaats: achtergrond: inhoud: datum: omvang: toegang:

Rijksarchief Ronse - persoonlijke papieren, 1736-1888. 1735-1888 48 nummers – 0,22 meter VAN ISTERDAEL H., Familiearchief Fisco, in VAN ISTERDAEL H. e.a., Familie- en persoonsarchieven (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 37), Brussel, A.R.A., 2001.

Archief van Wallez, Velzeke Boekhoute Onderdeel van Algemeen Familiefonds bewaarplaats: achtergrond:

Rijksarchief Ronse

172

inhoud: datum: omvang: toegang:

- register achtereenvolgens toebehorend aan J.-C. Wallez, pastoor te Boekhoute, August Wallez, landbouwer te Velzeke en erfgenamen, 1757-1907. 1757-1907 1 nummer Inventaris van het Algemeen Familiefonds, in: DECRITS Marc en VAN ISTERDAEL Herman, Familie- en persoonsarchieven, deel II, (Rijksarchief te Ronse, Inventarissen 38), Brussel, A.R.A., 2003.

Briefhoofd van de Geraardsbergse sigarenfabrikant L. Van Den Berghe-Van Damme, de 129 eind 19 eeuw

129

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

173

10

BESLUIT

Het samenstellen van de Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940 bleek al vlug een zwaardere opgave dan aanvankelijk werd gedacht. Vooral het gebrek aan gegevens betreffende bedrijfsarchieven – waar normaliter de nadruk diende op te liggen – bleek ons parten te spelen. De enquête gericht op 118 bedrijven binnen het arrondissement Aalst bracht omwille van de opgelegde chronologische afbakening weinig relevant materiaal aan. Wel kon aangetoond worden wat ook andere onderzoekers reeds bij dergelijke bevragingen hadden opgemerkt, namelijk dat het vooral de grotere bedrijven zijn die enige voeling hebben met hun archief. Indien de chronologische afbakening 1850-1940 ruimer zou gelegd zijn tot pakweg het jaar 2000 zou dit een geheel ander onderzoek geweest zijn. Zelfs indien er dan specifiek rond bedrijfsarchieven zou prospectie gedaan geweest zijn, zouden de resultaten naar alle waarschijnlijkheid het kader van een eindverhandeling overschreden hebben. Toch zou dat mogelijk een realistischer onderwerp geweest zijn, aangezien er – zoals blijkt uit dit onderzoek – weinig of geen archief bewaard bleef bij de bedrijven zelf ouder dan 1940130. De 188 individuele archiefvormers, gegoten in een kader van 8 typearchiefvormers, zullen hopelijk de onderzoeker op weg helpen bij het zoeken naar archiefmateriaal betreffende de economische geschiedenis van het arrondissement Aalst voor de periode 1850-1940. Het overzicht dat geboden wordt van welke stukken waar te raadplegen zijn, wordt aangevuld met de bronnencommentaren die de beginnende onderzoeker de nodige achtergrondinformatie geeft omtrent de bewaarde archiefstukken. In vergelijking met de vorige versie heeft de huidige archiefgids het voordeel dat het onderscheid tussen de verschillende archiefvormers duidelijker gemaakt wordt. Gekoppeld aan de toegevoegde informatie betreffende de belangrijkste stukken per archiefvormer betekent dit een gebruiksvriendelijker aanpak, gericht op de toekomstige onderzoeker.

130

Waarschijnlijk mag die bovengrens nog een aantal decennia opgetrokken worden en beschikken veel van de huidige bedrijven niet over archief ouder dan pakweg 1970.

174

11

BIJLAGE

In de hiernavolgende bijlage wordt in tabelvorm weergegeven welke grote reeksen er voor de verschillende gemeenten (met hun deelgemeenten) bewaard gebleven zijn. De bruikbaarheid van deze meestal onrechtstreeks voor de economische geschiedenis van belang zijnde bronnen werd reeds aangetoond in de bronnencommentaar bij de eigenlijke archiefgids. De vorige versie van deze eindverhandeling bevatte voor de diverse gemeenten telkens de aanwezigheid van reeksen als notulen, begrotingen, rekeningen, briefwisseling enzovoort. Omwille van het repetitieve karakter en de veelvuldige aanwezigheid van dergelijke stukken binnen een gemeentearchief werd – in navolging van de opmerkingen van promotor en commissarissen – besloten deze naar een bijlage te verplaatsen. Op deze manier werd de eigenlijke archiefgids “ontlast” van heel wat secundaire bronnen, maar krijgt de onderzoeker die er meer wenst over te weten toch een beeld van wat voor welke gemeente bewaard bleef.

de

131

Briefhoofd van de Geraardsbergse brouwerij De Kat, eind 19 eeuw

131

Stadsarchief Aalst, iconografische collectie.

175

Gemeente

Deelgemeente

Grote reeksen

1. Aalst

1.1 Aalst

- notulen van de gemeenteraad, 1836-1979. - minuten van de notulen van de gemeenteraad, 1800-1976. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1796-1976. - stukken betreffende hinderlijke inrichtingen, 1891-1965. - toelatingen voor het plaatsen van stoomtuigen en ketels, 1885-1912. - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo, 18401965. - bouwvergunningen, 1796-1994. - beraadslagingen en besluiten van de gemeenteraad, 1831-1976. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1903-1976. - uitgaande briefwisseling, 1808-1942. - beheer van de gemeentegoederen, 1886-1918. - begrotingen, rekeningen en gemeentebelastingen, 1817-1939. - stukken betreffende openbare werken, 1832-1909. - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo, 19241975. - bouwvergunningen, 1937-1976. - notulen van de gemeenteraad, 1837-1976. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1836-1976. - registers van uitgaande briefwisseling, 1830-1937. - kadastrale leggers, 1836-1905. - begrotingen en rekeningen, 1804-1880. - jaarverslagen door het college van burgemeester en schepenen uitgebracht aan de gemeenteraad, 1927-1938. - grootboeken der uitgaven, 1937-1938. - bouwvergunningen toegekend door het provinciebestuur, 1903-1941. - registers houdende afkondigingen onderzoeken de commodo et incommodo, 1904-1962. - dossiers inzake onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1923-1976.

1.2 Baardegem

1.3 Erembodegem

176

1.4 Gijzegem

1.5 Herdersem

1.6 Hofstade

- kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1931-1937. - notulen van de gemeenteraad, 1800-1969. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1770-1973. - stukken betreffende onderzoeken de commodo et incommodo, 19311976. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1839-1972. - briefwisseling, 1801-1963. - rekeningen, 1808-1976. - begrotingen, 1808-1969. - stukken betreffende gemeentebelastingen, 1796-1915. - stukken betreffende openbare werken, 1805-1914. - notulen van de gemeenteraad, 1822-1962. - register met vergunningen verleend tot het oprichten van inrichtingen van 1ste en 2de klas, 1935-1976. - afkondiging en onderzoeken de commodo en incommodo, 1862-1976. - stukken betreffende de ontvangerij, 1819-1940. - grootboeken, 1937-1976. - kas- en dagboeken, 1879-1977. - stukken betreffende belastingen, 19de-20ste eeuw. - werkboekjes, 1883-1954. - registers van beraadslagingen en resoluties van de gemeenteraad, 1821-1912. - proces-verbalen van de zittingen van het college van burgemeester en schepenen, 1837-1913. - notulen van de gemeenteraad, 1917-1973. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1912-1969. - minuten van de notulen van de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen en van het jaarlijks verslag van het college van burgemeester en schepenen, 1927-1930, 1945-1962. - briefwisseling, 1808-1926. - kadastrale atlas, 19de eeuw.

177

1.7 Meldert

- registers van ontvangsten en uitgaven, 1804-1893. - register van afgeleverde werkboekjes, 1884-1945. - register houdende afkondigingen de commodo et incommodo, 19251928. - stukken betreffende openbare werken, 1925-1938. - stukken betreffende onderzoeken de commodo en incommodo, 19421961. - notulen van de gemeenteraad, 1836-1967. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1836-1971. - “Register van den Armen”, 1831-1935. NB: voor de periode 1831-1836 geeft dit register de beslissingen van de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen weer.

1.8 Moorsel

1.9 Nieuwerkerken 2. Denderleeuw

2.1 Denderleeuw

- bouwvergunningen, 1888-1976. - beraadslagingen en besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 1828-1960. - beraadslagingen en besluiten van de gemeenteraad, 1813-1960. - briefwisseling, 1801-1939. - rekeningen en begrotingen, 1819-1935. - patentrecht, benoeming der zetters, 1832-1893. - uitreiking van werkboekjes, 1883-1902. - proces-verbalen van onderzoek de commodo en incommodo, 19051930. - notulen van de gemeenteraad, 1800-1974. - “Repertorium der beraadslagingen” van de gemeenteraad, 1815-1935. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1882-1974. - briefwisseling, 1930-1976. - stukken betreffende gemeentebelastingen, 1912-1976. - registers van de exploitatievergunningen van hinderlijke inrichtingen, 2de klasse, 1934-1973. - bouwovertredingen, 1935-1976. - koophandelsrechtbank, lijst der kiezers, 1931-1940.

178

2.2 Iddergem

2.3 Welle

3. Erpe-Mere

3.1 Erpe

- besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 18891901. - notulen van de gemeenteraad, 1830-1908. - inkomende briefwisseling, 1917-1931. - uitgaande briefwisseling, 1853-1898. - briefwisseling, 1913-1976. - gemeentebegrotingen, 1879-1977. - gemeenterekeningen, 1874-1976. - bewijsstukken bij de gemeenterekeningen, 1887-1916. - stukken betreffende belastingen, 1856-1922. - stukken betreffende gemeentebelastingen, 1927-1978. - hinderlijke inrichtingen, register der aanvragen, 1930-1969. - bouwvergunningen, 1939-1976. - nominatieve dossiers inzake buurtwegen, 1909-1980. - notulen van de gemeenteraad, 1922-1952. - briefwisseling, 1818-1881. - nominatieve dossiers inzake buurtwegen, 1927-1975. - onderzoek de commodo et incommodo, 1932-1947. - hinderlijke inrichtingen, vergunningsregister, 1925-1959. - enquêtes i.v.m. economische aangelegenheden, 1937-1975. - stukken betreffende elektriciteitsvoorziening, 1924-1963. - werkboekjes, 1938-1954. - notulen schepencollege, 1905-1974. - notulen gemeenteraad, 1806-1972. - kopieboeken van uitgaande briefwisseling, 1863-1883, 1886-1890, 1893-1897, 1909-1923. - binnengekomen brieven en kopies van uitgaande brieven, 1897-1947. - begrotingen, 1811-1977. - rekeningen, 1811-1976. - hinderlijke inrichtingen, 1897-1929. - codex van volledige indeling der gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke

179

3.2 Mere

3.3 Aaigem

inrichtingen, 1927. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1923-1951. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 2de klas, 1934-1962. - kiezerslijsten Werkrechtersraden en Koophandelsrechtbank, 18951925. - uitgaande briefwisseling, 1846-1862, 1890-1892, 1898-1909, 19231931. - grootboek der ontvangsten, 1939-1975. - kadastrale leggers, 1845-1920. - register tot de inschrijving van de afgeleverde werkboekjes, 19221955. - stukken betreffende “Annuaire du Commerce et de l’Industrie de Belgique”, 1926. - briefwisselingen betreffende markten, 1933-1941. - aanvragen van standplaatsen markten, 1932-1976. - notulen van de gemeenteraad, 1828-1961. - notulen van het schepencollege, 1876-1959. - algemene briefwisseling, 1911-1950. - registers uitgaande briefwisseling, 1913-1957. - begrotingen, 1935-1976. - rekeningen, 1930-1974. - grootboeken der ontvangsten, 1937-1968. - grootboeken der uitgaven, 1937-1938. - briefwisseling betreffende hinderlijke inrichtingen, 1933-1976. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, vergunningen, 1923-1949. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, briefwisseling, aanvragen, onderzoek, 1935-1976. - reglement en richtlijnen betreffende leurhandel, 1935-1970. - register tot inschrijving der werkboekjes, 1914-1956. - notulen van de gemeenteraad, 1809-1913, 1930-1964. - notulen van het schepencollege, 1896-1951.

180

3.4 Bambrugge

3.5 Burst

- briefwisseling, 1814-1881. - uitgaande briefwisseling, 1870-1952. - begrotingen, 1851-1878, 1881, 1890, 1895, 1901-1977.1870. - rekeningen, 1851-1853, 1855-1856, 1858-1900, 1902, 1911-1976. - kadastrale documenten, 1794-1894. - alfabetische lijst van grondeigenaars, 1892-1910. - landbouw, 1843-1854. - stukken betreffende kadaster, 1902-1911. - registers bekendmakingen en onderzoeken de commodo et incommodo, 1896-1937. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1929-1975. - stukken betreffende jaarmarkten en markten, 1923-1976. - stukken betreffende schade aan landbouw, 1928-1976. - notulen schepencollege, 1871-1920, 1930-1944. - notulen gemeenteraad, 1870-1976. - begrotingen, 1850, 1871-1884, 1888, 1894-1900, 1902, 1904-1907, 1909-1917, 1921-1928, 1930-1975. - rekeningen, 1850, 1886, 1888, 1912-1913, 1922-1930, 1936-1974. - uitgaande briefwisseling, 1864-1943. - grootboek der uitgaven, 1937. - register afkondigingen proces-verbaal van onderzoek de commodo et incommodo, 1924-1952. - hinderlijke inrichtingen, briefwisseling betreffende vergunningen, 1ste klas, 1935-1968. - register vergunningen hinderlijke inrichtingen 1ste klas, 1924-1976. - notulen schepencollege, 1901-1968. - notulen gemeenteraad, 1846-1943. - uitgaande briefwisseling, 1854-1929, 1937-1976. - begrotingen, 1901-1977. - rekeningen, 1901-1976. - grootboek der uitgaven, 1937, 1940.

181

3.6 Erondegem

3.7 Ottergem

3.8 Vlekkem

- grootboek der ontvangsten, 1938. - briefwisseling betreffende hinderlijke inrichtingen, 1938-1976. - register proces-verbaal onderzoek de commodo et incommodo, 19241954. - register bekomen machtigingen hinderlijke inrichtingen, 1924-1976. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen, 1ste klas, 1925-1975. - leurkaarten, 1930-1963. - briefwisseling betreffende markten, 1912-1975. - notulen van het schepencollege, 1910-1965. - notulen van de gemeenteraad, 1857-1875, 1917-1976. - briefwisseling, 1922-1976. - uitgaande briefwisseling, 1894-1928. - begrotingen, 1922-1977. - rekeningen, 1923-1976. - grootboek der ontvangsten, 1932-1974. - grootboek der uitgaven, 1932-1974. - stukken betreffende provinciale belasting op de hinderlijke inrichtingen, 1ste en 2de klas, 1933-1974. - vergunningen hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1914-1976. - vergunningen hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1902-1976. - register der onderzoeken de commodo et incommodo, 1932-1948. - bouwvergunningen, 1934-1939. - register van de werkboekjes, 1883-1954. - notulen van het schepencollege, 1910-1976. - uitgaande briefwisseling, 1896-1969. - begrotingen, 1849-1972. - rekeningen, 1920-1930. - notulen van het schepencollege, 1842-1965. - notulen van de gemeenteraad, 1847-1976. - rekeningen, 1850-1852, 1861-1862, 1866-1877, 1879-1895, 1908, 1930-1931, 1934-1947.

182

4. Geraardsbergen

4.1 Geraardsbergen

4.2 Goeferdinge

4.3 Grimminge

4.4 Moerbeke 4.5 Nederboelare

- begrotingen, 1810-1878, 1936-1976. - grootboeken, 1881-1934. - exploitatievoorwaarden hinderlijke inrichtingen, 1936-1969. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1817-1905. - briefwisseling, 1794-1950. - begrotingen en stukken betreffende de begrotingen, 1804-1934. - rekeningen en stukken betreffende de rekeningen, 1792-1933. - stukken betreffende belastingen, 1794-1939. - stukken betreffende het economisch leven, 1794-1929. - stukken betreffende de Werkrechtersraad (o.a. briefwisseling, begrotingen en rekeningen), 1907-1927. - stukken betreffende werkloosheid, syndicaten, werkboekjes, 18921927. - verslagen van het college van burgemeester en schepenen, 18601864. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1836-1922. - notulen van de gemeenteraad, 1827-1936. - briefwisseling, 1815-1941. - grootboeken, 1937-1938. - kadastrale documenten, 1820-1910. - beraadslagingen van de gemeenteraad, 1804-1940. - briefwisseling, 1836-1941. - begrotingen, 1816-1935. - rekeningen met bijlagen, 1805-1935. - belastingsdocumenten, 1849-1939. - handel en nijverheid, 1845-1937. - notulen van de gemeenteraad, 1867-1921. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1907-1912. - briefwisseling, 1832-1920. - verslagen van het college van burgemeester en schepenen, 18531870.

183

4.6 Onkerzele

4.7 Overboelare

4.8 Schendelbeke

4.9 Smeerebbe-Vloerzegem

- notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1851-1943. - notulen van de gemeenteraad, 1868-1940. - briefwisseling, 1836-1945. - begrotingen en rekeningen, 1839-1945. - belastingen, 1845-1944. - notulen van de gemeenteraad, 1847-1856, 1910-1920. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1899-1940. - briefwisseling, 1863-1910. - grootboeken, 1936. - belastingen, 1879. - kadastrale leggers, 1845-1930. - kadastrale documenten, 1822-1874. - notulen van college van burgemeester en schepenen, 1890-1936. - notulen van de gemeenteraad, 1866-1919. - briefwisseling, 1857-1947. - begrotingen, 1859-1937. - rekeningen, 1844-1930. - grootboeken, 1867-1919. - stukken betreffende belastingen, 1829-1934. - kadastrale documenten, 1838-1919. - stukken betreffende handel en nijverheid, 1891-1947. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, de gemeenteraad en het Bureau van Weldadigheid, 1834-1846. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1855-1911. - notulen van de gemeenteraad, 1838-1895. - briefwisseling, 1818-1913. - begrotingen, 1820-1934. - rekeningen, 1838-1934. - belastingen, 1799-1890. - begrotingen, 1828-1900. - rekeningen, 1826-1899.

184

5. Haaltert

5.1 Haaltert

5.2 Denderhoutem

5.3 Heldergem

- beraadslagingen en besluiten van de gemeenteraad, 1822-1926, 1938-1941. - beraadslagingen van het schepencollege, 1902-1925, 1929-1943. - inkomende briefwisseling, 1833-1924. - registers van verzonden brieven, 1822-1904. - briefwisseling, 1905-1911, 1924-1978. - begrotingen, 1816-1840, 1879-1899, 1901-1919, 1921-1976 - rekeningen, 1831-1840, 1881-1913, 1919-1976. - jaarverslagen, 1935-1938. - kadastrale leggers, s.d. - bouwvergunningen, 1939-1976. - register hinderlijke inrichtingen, 1923-1965. - gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, 1866-1895. - stamlijsten van aflevering van werkmansboekjes, 1845-1858. - werkboekjes, 1921-1954. - leurkaarten, 1935-1969. - notulen van de gemeenteraad, 1819-1976. - notulen van college van burgemeester en schepenen, 1860-1944. - kopieboek van uitgaande briefwisseling, 1843-1866. - registers briefwisseling, 1911-1971. - begrotingen, 1935-1977. - rekeningen, 1936-1976. - kadastrale leggers, 1835-ca. 1930. - grootboeken der ontvangsten en uitgaven, 1937-1976. - registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 1933-1958. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1933-1976. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1930-1976. - notulen van de gemeenteraad, 1822-1976. - briefwisseling, 1834-1918, 1926-1974. - begrotingen, 1935, 1938-1940. - rekeningen, 1935, 1938-1941.

185

5.4 Kerksken

6. Herzele

6.1 Herzele

6.2 Borsbeke

- registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 1936-1971. - registers hinderlijke inrichtingen, 1936-1971. - besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 18781941. - beraadslagingen van de gemeenteraad, 1846-1909. - begrotingen, 1836-1934. - rekeningen, 1872-1934. - briefwisseling, 1931-1932, 1939-1940. - registers briefwisseling, 1929-1949. - begrotingen, 1935-1975. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1925-1976. - hinderlijke inrichtingen, verschillende dossiers, 1923-1948. - dubbels leurkaarten, 1935-1952. - verkiezing Werkrechtersraad, 1928-1934. - kiezerslijsten Koophandelsrechtbank, 1937-1940. - notulen van de gemeenteraad, 1807-1977. - notulen van het schepencollege, 1836-1977. - briefwisseling, 1800-1948. - kadastrale documenten, 1805-1868. - gemeentelijke jaarverslagen, 1846-1977. - begrotingen, 1832-1977. - rekeningen, 1833-1976. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1902-1976. - registers der onderzoeken de commodo et incommodo, 1931-1951. - ambulante handel, 1935-1973. - hinderlijke inrichtingen, dossiers, 1856-1976. - hinderlijke inrichtingen, registers, 1933-1969. - notulen van het schepencollege, 1911-1977. - notulen van de gemeenteraad, 1818-1977. - statistieken van de gemeente, 1832-1854. - jaarverslagen van het college van burgemeester en schepenen, 1836-

186

6.3 Hillegem

6.4 Ressegem

6.5 Sint-Antelinks

1863. - repertoria van administratieve akten, 1814-1899. - briefwisseling, 1802-1906. - begrotingen en rekeningen, 1806-1977. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1937-1977. - belastingsdocumenten, 1817-1934. - landbouw, veeteelt, handel en nijverheid, 1816-1938. - werkboekjes, 1883-1950. - notulen van de gemeenteraad, 1866-1977. - notulen van het schepencollege, 1829-1977. - registers van briefwisseling, 1900-1944. - begrotingen, 1913-1977. - rekeningen, 1895-1976. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1937-1976. - kasdagboeken, 1937-1977. - werkboekjes, 1884-1949. - stukken betreffende handels- en nijverheidstellingen, 1930-1947. - stukken betreffende leurhandel, 1935-1976. - registers van hinderlijke inrichtingen, 1904-1922. - kiezerslijsten werkrechtersraden, 1896-1950. - kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1902-1925. - notulen van de gemeenteraad, 1917-1977. - registers van briefwisseling, 1880-1941. - begrotingen, 1933-1977. - rekeningen, 1939-1976. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1914-1976. - kasdagboeken, 1931-1975. - stukken betreffende belastingen, 1938-1969. - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. - notulen van de gemeenteraad, 1840-1977. - notulen van het schepencollege, 1910-1977.

187

6.6 Sint-Lievens-Esse

6.7 Steenhuize-Wijnhuize

- gemeentelijke jaarverslagen, 1935-1976. - begrotingen, 1921-1977. - rekeningen, 1921-1976. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1938-1976. - stukken betreffende belastingen, 1913-1965. - registers van onderzoeken de commodo et incommodo, 1925-1951. - registers van hinderlijke inrichtingen, 1925-1951. - stukken betreffende leurhandel, 1935-1976. - werkboekjes, 1921-1954. - kiezerslijsten Rechtbank van Koophandel, 1937-1944. - notulen van de gemeenteraad, 1831-1977. - notulen van het schepencollege, 1835-1977. - registers briefwisseling, 1835-1951. - repertorium briefwisseling, 1922-1967. - begrotingen, 1833-1977. - rekeningen, 1836-1976. - grootboeken van ontvangsten en uitgaven, 1935-1976. - registers der onderzoeken de commodo et incommodo + afkondigingen, 1928-1947. - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. - algemene stukken betreffende kadaster, 1928-1951. - werkboekjes, 1919-1956. - afkondigingen en besluiten van het schepencollege, 1850-1913. - notulen van het schepencollege, 1884-1977. - notulen van de gemeenteraad, 1813-1977. - gemeentelijke jaarverslagen, 1934-1976. - briefwisseling, 1823-1926. - begrotingsbestekken, 1833-1856. - begrotingen, 1922-1977. - rekeningen, 1921-1976. - belastingen, 1846-1890.

188

6.8 Woubrechtegem

7. Lede

7.1 Lede

- kadastrale leggers, 1815-1905. - kadastrale opmetingen, 1835-1857. - registers der afkondigingen de commodo et incommodo, 1929-1977. - registers van hinderlijke inrichtingen, s.d. - stukken betreffende kadaster, 1931-1944. - stukken betreffende leurhandel, 1936-1976. - stukken betreffende elektriciteitscabines, 1932-1976. - kiezerslijsten werkrechtersraden, 1912-1950. - notulen van de gemeenteraad, 1848-1899, 1930-1977. - akten en besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 1856-1886, 1926-1929, 1932-1948. - afkondigingen, 1878-1892. - briefwisseling, 1832-1929, 1932-1948. - begrotingen, 1900-1977. - rekeningen, 1935-1976. - boekhoudkundige documenten, 1905-1934. - openbare werken, 1841-1910. - registers van hinderlijke inrichtingen, 1934-1976. - kiezerslijst Rechtbank van Koophandel, 1937. - beraadslagingen en besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 1836-1860. - beraadslagingen en besluiten van de gemeenteraad, 1804-1866. - registers van uitgaande briefwisseling, 1808-1954. - registers van inkomende briefwisseling, 1801-1939. - begrotingen, 1815-1977. - rekeningen, met bijhorende stukken, 1801-1975. - grootboek der ontvangsten, 1937-1942. - grootboek der uitgaven, 1930, 1937-1939. - hinderlijke inrichtingen, vergunningen niet meer bestaande bedrijven, 1919-1963. - registers van afkondigingen de commodo et incommodo, 1924-1939.

189

7.2 Impe

7.3 Oordegem

7.4 Smetlede

- uitgaande briefwisseling, 1879-1886, 1931-1946. - begrotingen, 1935-1947. - rekeningen, 1915, 1930, 1932-1933, 1936-1940. - belastingen, 1912-1976. - stukken betreffende diverse belastingen, 1927-1942. - hinderlijke inrichtingen, 1937-1973. - bouwvergunningen en verkavelingen, 1935-1966. - besluiten van het college van burgemeester en schepenen, 18371907. - beraadslagingen van de gemeenteraad, 1835-1860. - ingekomen briefwisseling 1806-1891. - uitgaande briefwisseling, 1828-1915, 1918-1921. - begrotingen, 1810-1976. - rekeningen, 1819-1976. - kadastrale leggers, s.d. - stukken betreffende de gemeenterechten op de markt, 1808-1906. - onderzoeken de commodo et incommodo, 1827-1902. - kiezerslijsten Werkrechtersraad, 1885-1886, 1905-1911. - kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1885-1886, 1907-1913. - gemeentebelastingen, 1922-1976. - werkboekjes, 1931-1957. - hinderlijke inrichtingen, 1912-1961. - register aantekeningen betreffende vergunningen hinderlijke inrichtingen, 1896-1929. - registers met het advies van het schepencollege betreffende hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1933-1968. - registers met het advies van het schepencollege betreffende hinderlijks inrichtingen, 2de klas, 1936-1957. - uitgaande briefwisseling, 1934-1945. - begrotingen, 1895, 1900-1977. - rekeningen, 1889-1976.

190

7.5 Wanzele 8. Ninove

8.1 Ninove

- grootboek van ontvangsten en uitgaven, 1936. - uitgaande briefwisseling, 1910-1976. - begrotingen, 1935-1977. - rekeningen, 1935-1976. - notulen gemeenteraad, 1855-1890. - gemeenteraad, uittreksels uit het register der gemeenteraadsbesluiten, 1928-1971. - gemeenteraad, minuten, 1933-1976. - notulen schepencollege, 1817-1946. - algemene briefwisseling, 1932-1976. - ingekomen briefwisseling, 1873, 1929-1939. - uitgaande briefwisseling, 1810-1925. - begrotingen, 1852-1932. - rekeningen, 1878-1976. - grootboeken secretariaat, ontvangsten en uitgaven, 1937-1940. - gemeentebelastingen, 1937-1940. - stukken betreffende diverse belastingen, 1921-1940. - kadaster, 1939-1945. - openbare verpachting van marktrechten, 1891-1920. - hinderlijke inrichtingen, uitgaande briefwisseling betreffende goedkeuring dossiers, 1920. - registers hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1840-1945. - registers hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1922-1943. - onderzoek de commodo et incommodo, 1936-1946. - onderzoek de commodo et incommodo, dagtekening der afkondigingen, 1850-1976. - bouwvergunningen, 1925-1944. - bouwaanvraag SA la Coloniale Allumetière, 1923. - verkiezing van de werkrechtersraad, 1928. - aanvraag en vergunning tot tewerkstellen van vreemde arbeiders, 1938-1976.

191

8.2 Appelterre-Eichem

8.3 Aspelare

8.4 Denderwindeke

- beraadslagingen gemeenteraad, 1936-1942. - inkomende briefwisseling, 1872-1912. - begrotingen, 1844-1977. - rekeningen, 1875-1976. - bewijsstukken rekeningen, 1896-1975. - rekeningen met bewijsstukken, 1830, 1841, 1873, 1880, 1887. - kadaster, 1813-1921. - stukken betreffende belastingen, 1933-1940. - hinderlijke inrichtingen, 1926-1957. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1926-1936. - gevaarlijke inrichtingen, 1ste klas, 1938-1949. - registers tot inschrijving der bekendmaking de commodo et incommodo, 1851-1972. - stukken betreffende de koophandelsrechtbank, 1936-1937. - begrotingen, 1905, 1911-1977. - rekeningen, 1911-1976. - briefwisseling, 1920-1942. - registers van binnengekomen en uitgaande briefwisseling, 1884-1892, 1919-1941. - belastingen, 1820-1974. - registers van onderzoeken de commodo et incommodo, 1855-1895, 1929-1952. - registers van bekendmakingen, 1925-1976. - bouwvergunningen, 1923-1952. - nijverheidscomité, 1846. - register van aanvragen leurkaarten, 1935-1939. - werkrechtersraden, 1909-1911. - verslagen college van burgemeester en schepenen, 1865-1908. - briefwisseling, 1855-1897, 1899-1913, 1916-1919, 1921-1939. - rekeningen, 1850-1858, 1881-1883, 1895, 1909-1914, 1916-1939.

- stukken betreffende diverse belastingen, 1932-1939.

192

8.5 Lieferinge

8.6 Meerbeke

- kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1907-1908, 1919-1920, 1931, 1933, 1937. - Comité Industriel, 1845-1846. - registers van werkboekjes, 1914-1955. - uittreksels beslissingen gemeenteraad en schepencollege, 1919-1939. - begrotingen, 1872-1977. - rekeningen, 1900-1976. - algemene briefwisseling, 1840-1878. - register briefwisseling, 1875-1936. - kadaster, 1855-1921 - gevaarlijke en hinderlijke inrichtingen, machtigingen, algemeen dossier, 1935-1976 - notulen van de gemeenteraad, 1804-1891. - registers met besluiten en afkondigingen van de gemeenteraad, 18201887. - uitgaande briefwisseling, 1837-1925. registers briefwisseling, 1928-1948. registers dubbels briefwisseling, 1925-1951. - rekeningen, 1802-1889, 1935-1976. - begrotingen, 1810-1889, 1935-1977. - kadaster, 1808-1919. - bundel met klachten tegen hinderlijke inrichtingen, aanvragen tot plaatsingen van stoomketels, 1889-1925. jaarverslagen, 1848-1975. - stukken betreffende belastingen, 1867-1976. - belasting op hinderlijke inrichtingen, 1929-1934. - marktrechten, meet- en weeggelden, 1930-1969. - verpachten van het innen van marktrechten, 1934-1975. - toelatingen uithangborden en lichtreclames, 1930-1976. - nominatieve dossiers inzake hinderlijke inrichtingen, s.d. kiezerslijsten en verkiezingen van Werkrechtersraden, 1859-1960.

193

8.7 Nederhasselt

8.8 Neigem

8.9 Okegem

kiezerslijst Koophandelsrechtbank, 1924-1940. - notulen gemeenteraad, 1856-1864, 1876-1916. - ingekomen briefwisseling, 1892-1922. - registers uitgaande briefwisseling, 1847-1922. - beknopte registers der briefwisseling, 1833-1942. - stukken betreffende coöperatieve gemeentewinkel “Les Magasins Communaux de la Province de Brabant”. - registers in- en uitgaande briefwisseling, 1888-1906. - begrotingen, 1903-1976. - rekeningen, 1898-1976. wijzigingen kadaster, 1836-1876. - stukken betreffende diverse belastingen, 1931-1976. - hinderlijke inrichtingen, na te leven voorwaarden, 1933. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, private slachthuizen, 1936-1947. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, vleeshouwerij, 1932-1956. - registers van onderzoek de commodo et incommodo, 1929-1960. - economische en sociale tellingen, 1937. - Koophandelsrechtbank, kiezerslijsten, 1932-1937. - notulen van de gemeenteraad, 1843-1882. - uittreksels beslissingen gemeenteraad, 1934-1938. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1851-1858. - algemene briefwisseling, 1921-1944. - inkomende briefwisseling, 1825-1942. - uitgaande briefwisseling, 1855-1921. - begrotingen, 1814-1977. - rekeningen, 1881-1976. - onderzoeken de commodo et incommodo, 1892, 1902. - kiezerslijst Koophandelsrechtbank, 1893-1894, 1898-1900. - kiezerslijst Werkrechtersrechtbank te Aalst, 1902-1908. - overzicht van afgeleverde werkboekjes mannen, 1883-1931. - overzicht van afgeleverde werkboekjes vrouwen en kinderen, 1921-

194

8.10 Outer

8.11 Pollare

1933. - kadaster plans, 1829-1888. - hinderlijke inrichtingen, register van machtigingen, 1ste klas, 19331949. - bouwvergunningen, s.d. - Koophandelsrechtbank, kiezerslijsten, 1918-1937. - uittreksels uit beslissingen gemeenteraad, 1937-1976. - jaarverslagen schepencollege, 1921-1935. - register in- en uitgaande briefwisseling, 1926-1949. - registers der vergunningen verleend tot het oprichten van inrichtingen 1ste en 2de klas, 1934-1969. - hinderlijke inrichtingen, 1ste klas, 1913-1965. - hinderlijke inrichtingen, 2de klas, 1913-1970. - bouwvergunningen, s.d. - kwijtschriftboek Compagnie d’Electricité de la Dendre, 1925-1931. - Werkrechtersraden, onderrichtingen, 1903-1950. - Werkrechtersraden, verkiezingen, 1900-1933. - vreemde arbeiders, arbeidsvergunningen, 1937-1976. - Rechtbank van Koophandel, 1931. - kiezerlijst Rechtbank van Koophandel, 1937-1943. - kiezerslijsten Handelsrechtbank, 1919-1925. - register der zittingen van het schepencollege, 1866-1925. - uitgaande briefwisseling, 1834-1949. - inkomende briefwisseling, 1872-1950. - begrotingen, 1866-1977. - rekeningen, 1865-1976. - provinciale belasting op hinderlijke inrichtingen, 1933. - stukken betreffende diverse belastingen, 1913-1939. - hinderlijke inrichtingen, briefwisseling, 1922-1937. - berichten ter aankondiging van onderzoeken de commodo et incommodo, 1921.

195

8.12 Voorde 9. Sint-Lievens-Houtem 9.1 Sint-Lievens-Houtem

9.2 Bavegem

- steenbakkerijen, 1921-1934. - hinderlijke inrichtingen, register van aangevraagde toelatingen tot oprichting, 2de klas, 1935. - hinderlijke inrichtingen, register van aangevraagde toelatingen tot oprichting, 1ste klas, 1935-1937. - kiezerslijsten Koophandelsrechtbank en Werkrechtersraad, 18851893. - registers der afkondigingen, bekendmakingen en onderzoeken de commodo et incommodo, 1925-1951. - register werkboekjes voor mannen, 1884-1955. - register werkboekjes voor vrouwen en kinderen, 1919-1956. kiezerslijsten Koophandelsrechtbank, 1909-1931. - register afkondigingen en proces-verbaal van onderzoek de commodo et incommodo, 1933-1952. - minuten van verslagen van de gemeenteraad, 1835-1977. - minuten van verslagen van het schepencollege, 1836-1977. - uitgaande briefwisseling, 1902-1965. - begrotingen, 1900-1977. - rekeningen, 1936-1976. - register der vergunningen verleend door de plaatselijke overheid, de bestendige deputatie of de Koning voor de oprichter van hinderlijke inrichtingen, 1920-1977. - vergunningen verleend voor de oprichting van hinderlijke inrichtingen 1e klas, 1920-1976. - minuten van verslagen van de gemeenteraad, 1856-1977. - minuten van verslagen van het schepencollege, 1872-1977. - uitgaande briefwisseling, 1885-1943. - ingekomen briefwisseling, 1920-1977. - begrotingen, 1815-1977. - rekeningen, 1806-1976. - werkrechtersraden, verkiezingen en kiezerslijsten der werkgevers,

196

9.3 Letterhoutem

9.4 Vlierzele

werklieden en bedienden, 1896-1950. - lijst van de kiezers voor de koophandelrechtbank, 1937-1940. - register der vergunningen verleend door het schepencollege tot oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1e klas, 1935-1947. - registers van processen-verbaal van onderzoeken de commodo et incommodo, 1934-1961. - onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1e klas, 1906-1976. - register der aanvragen om kaarten van leurhandel, 1937-1961, 19661976. - register der afgeleverde werkboekjes, 1883-1955. - beraadslagingen van de gemeenteraad, 1845-1955. - beraadslagingen van het schepencollege, 1904-1977. - begrotingen, 1911-1977. - rekeningen, 1911-1975. - registers briefwisseling, 1913-1977. - kadastrale leggers, s.d. - hinderlijke inrichtingen 1ste klas, register, 1925-1970. - hinderlijke inrichtingen 1ste klas, vergunningen, 1926-1976. - hinderlijke inrichtingen 2de klas, register, 1937-1960. - hinderlijke inrichtingen 2de klas, vergunningen, 1937-1976. - bouwvergunningen, 1924-1977. - onderrichtingen leurhandel, 1935-1972. - dubbels leurkaarten, 1936-1976. - stukken betreffende werkrechtersraden, 1927-1956. - kiezerslijsten koophandelsrechtbank, 1934-1941. - notulen van de gemeenteraad, 1891-1976. - notulen van het schepencollege, 1870-1977. - begrotingen, 1878-1900, 1907-1977. - rekeningen, 1817-1974. - registers briefwisseling, 1886-1898, 1902-1961.

197

9.5 Zonnegem

10. Zottegem

10.1 Zottegem

10.2 Elene

- briefwisseling, 1930-1941. - kadastrale leggers, 1828-1920. - kiezerslijsten: opgaven der akten en vonnissen die de overgang van onroerende goederen vaststellen, 1911-1915. - onderrichtingen kadaster, 1934-1974. - hinderlijke inrichtingen, onderzoeken, klachten, aanvragen, 19401977. - bouwvergunningen, toelating tot bouwen, 1931-1970. - minuten van de verslagen van de gemeenteraad, 1847-1977. - minuten van verslagen van het schepencollege, 1847-1977. - uitgaande briefwisseling, 1893-1976. - begrotingen, 1935-1977. - rekeningen, 1935-1976. - onderzoeken de commodo et incommodo en oprichting van hinderlijke inrichtingen, 1931-1977. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, jaar VIII1831, 1840-1865, 1894-1910, 1932-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1801-1970. - briefwisseling, 1796-1938. - begrotingen, 1802-1881. - rekeningen, 1795-1879. - belastingen, 1795-1910. - kadastrale documenten, 1823-1884. - nijverheid en handel, 1808-1893. - bouwaanvragen, eind 19de eeuw tot heden. - dossiers de commodo et incommodo, eind 19de eeuw - …. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1891-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1847-1889, 1898-1970. - briefwisseling, 1912-1941. - begrotingen en rekeningen, 1812-1934. - belastingsdocumenten, 1862, 1922-1923.

198

10.3 Erwetegem

10.4 Godveerdegem 10.5 Grotenberge 10.6 Leeuwergem

10.7 Oombergen 10.8 Sint-Goriks-Oudenhove 10.9 Sint-Maria-Oudenhove 10.10 Strijpen 10.11 Velzeke-Ruddershove

- kadastrale leggers, 1844-1881. - besluiten en notulen van het college van burgemeester en schepenen en van de gemeenteraad, 1808-1942. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1937-1970. - briefwisseling, 1813-1942. - begrotingen en rekeningen, 1908-1941. - belastingsdocumenten, 1803-1908. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1904-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1853-1970. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1844-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1843-1970. - kadastrale documenten, 1834-1919. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1871-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1807-1970. - briefwisseling, 1806-1922. - kadastrale legger, vol. 4, 1888-1922. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1874-1977. - notulen van de gemeenteraad, 1837-1977. - briefwisseling, 1837-1876. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1896-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1902-1927, 1937-1970. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1862-1977. - notulen van de gemeenteraad, 1861-1977. - notulen van het college van burgemeester en schepenen, 1922-1970. - notulen van de gemeenteraad, 1843-1970. - briefwisseling, 1862-1943. - afkondigingen en verordeningen van het college van burgemeester en schepenen, 1850-1970. - briefwisseling, 1825-1970. - begrotingen, 1878-1935. - belastingen, 1854.

199

200