Arbeidsparticipatie van oudere werknemers: stand van zaken op het gebied van duurzame inzetbaarheid Sandra Brouwer, Sijrike van der Mei, Wendy Koolhaas, Ineke Bakker, Ute Bültmann, Jac van der Klink ‐ Universitair Medisch Centrum Groningen Annet de Lange, Marjolein Wessels, Hannah Untiedt, Lucy Wang, Beatrice van der Heijden Universiteit Nijmegen
Doelstelling Het maken van een overzicht van de huidige stand van zaken op het gebied van duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers.
het in kaart brengen van onderliggende determinanten om langer door te kunnen werken (werknemers), en om deze doelgroep langer in dienst houden (werkgevers).
het in kaart brengen van bestaande instrumenten en interventies die zijn ontwikkeld om de inzetbaarheid van oudere werknemers te vergroten.
Er wordt vanuit zowel de sociaal geneeskundige, arbeidspsychologische, juridische als vanuit de bedrijfskundige invalshoek informatie verzameld.
Definitie ”Duurzame inzetbaarheid betekent dat medewerkers in hun arbeidsleven doorlopend over daadwerkelijk realiseerbare mogelijkheden alsmede over de voorwaarden beschikken om in huidig en toekomstig werk met behoud van gezondheid en welzijn te (blijven) functioneren. Dit impliceert een werkcontext die hen hiertoe in staat stelt, evenals de attitude en motivatie om deze mogelijkheden daadwerkelijk te benutten” (Van der Klink e.a.; 2010)
Onderzoeksmethodiek 1.
Expertmeeting
2.
Veldraadpleging
3.
Literatuuronderzoek
4.
Verdiepende projecten
Visie werknemer en werkgever
Perspectieven: sociaal geneeskundig, arbeidspsychologisch, bedrijfskundig/HRM en juridisch
Start: januari 2011 (12 maanden)
Expertmeeting ‐ Opzet Doel: Delen van kennis met experts op het gebied van duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers. Deelnemers: deskundigen uit kennisinstituten met expertise op het terrein van werk en ouder worden en vanuit bepaalde invalshoeken (sociaal geneeskundig, arbeidspsychologisch, juridisch en bedrijfskundig). Kennis betreft: 1. Kennis over determinanten, interventies en instrumenten op terrein van duurzame inzetbaarheid en oudere werknemer 2. Kennisleemte ten aanzien van duurzame inzetbaarheid
Expertmeeting ‐ Deelnemers • Dr. Daan Andriessen, Lectoraat Intellectual Capital, Hogeschool INHolland; • Prof. dr. Lex Burdorf, Maatschappelijke GezondheidsZorg, Erasmus MC, Rotterdam; • Dr. Goedele Geuskens, Arbeid TNO Kwaliteit van Leven; • Dr. Mark Heemskerk, Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Vrije Universiteit Amsterdam; • Prof. dr. Paul Jansen, Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde, Vrije Universiteit Amsterdam; • Dr. Albert Kampermann, Loopbaanuniversiteit, Open Universiteit; • Dr. Dorien Kooij, Department of Human Resource Studies, Universiteit van Tilburg; • Prof. dr. Peter Leisink, Bestuurs‐ en Organisatiewetenschap, Universiteit van Utrecht; • Dr. ing. Irene de Pater, Arbeids‐ en Organisatiepsychologie, Universiteit van Amsterdam; • Drs. Francel Vos, Arbeid TNO Kwaliteit van Leven; • Prof. dr. Tinka van Vuren, Strategisch Human Resource Management, Open Universiteit en Loyalis Consult.
Expertmeeting ‐ Resultaat Determinanten Sociaal geneeskundig: ‐ sterke effecten van ziekte/gezondheid op arbeidsparticipatie (verklaart 25%) ‐ gezondheidsmanagement levert naar schatting circa 1½ jaar langer doorwerken op ‐ determinanten van uitval uit het arbeidsproces : 1. arbeidsomstandigheden; 2. leefstijl; 3. subjectief ervaren gezondheid Arbeidspsychologisch: ‐ leeftijd voorspeller voor doorwerken: hangt samen met verschillen in motieven tussen jong en oud ‐ vervroegd uittreden: pull factoren (vrije tijd, familie, hobby); push factoren (ervaringsconcentratie en obsoletie, steun leidinggevende).
Expertmeeting ‐ Resultaat Bedrijfskundig: ‐ context van de medewerker is van invloed op de intentie en motivatie tot doorwerken: • relatie leidinggevenden – medewerker; • organisatiekenmerken en het beleid van de organisatie, leerklimaat, HRM‐ tools Juridisch: ‐ leeftijdsdiscriminatie ‐ randvoorwaarden moeten zodanig zijn dat werknemers gefaciliteerd worden en de gelegenheid hebben om door te werken ‐ belemmeringen in context ‐ rol voor overheid
Expertmeeting ‐ Resultaat Meetinstrumenten: • Duurzame inzetbaarheid: meten met proxies/afgeleide variabelen • Veelheid aan variabelen leidt tot omvangrijk instrumentarium • Goed instrumentarium is ondersteunend in een aanpak rondom duurzame inzetbaarheid en geeft werkgever en werknemer concrete informatie • Geen gouden standaard Interventies: • Juridisch perspectief: • ontziemaatregelen afgeschaft ivm Wet Gelijke Behandeling • Belemmeringen in arbeidsrechtelijke procedures en pensioenregelingen • Heffingskorting ‘doorwerkbonus’ • Overige perspectieven: • Interventies gericht op communicatie tussen leidinggevende‐werknemer • Levensfasebewust personeelsbeleid, arbo‐ en verzuimbeleid, loopbaanbeleid
Expertmeeting ‐ Resultaat
Kennisvragen • effect “bepaalde maatregelen” (bijv scholing, juridische maatregelen) op doorwerken? • verschil determinanten duurzame inzetbaarheid tussen leeftijds‐ en opleidingsgroepen? • kennis/expertise perspectieven combineren voor ontwikkelen meetinstrumentarium? • mogelijkheden kwetsbare groepen gezien de ontbrekende arbeidsmarkt voor 50+ers? • effect langer doorwerken op gezondheid en participatie (o.a. mantelzorg?) • consequenties veranderend beleid van langer doorwerken in maatschappelijk perspectief (kosten‐baten)?
Veldraadpleging ‐ Opzet Doel: inzicht verkrijgen in de stand van zaken in Nederland op het gebied van duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers. Deelnemers: professionals vanuit de overheid, verzekeraars, adviesorganisaties, bedrijven, werkgevers‐ en werknemersorganisaties Kennis betreft: ervaringen, best practices en behoeften vanuit het veld rondom het thema duurzame inzetbaarheid en oudere werknemers.
Veldraadpleging ‐ Deelnemers
Kees Akkerman, GITP; Sonja Bleuland, Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid; Sandra Bonte, Akzo Nobel; Paul Van den Boom, Federatie Nederlands Vakverbond; Jos Breit, Verbond Verzekeraars; Betty Dalhoeven, Gerritsen Adviesgroep; Josje Frietman, Achmea Silver Pool; Paul Van der Gaag, Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid; Ko Henneman , Healthy Ageing Network Northern Netherlands; Henk Oderkerk, Buitenlandse Zaken Waterstaat; Tom Plug, Koninklijke Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie Nederland; Els Schakenbos, Rabobank; Lidy Schilder, Blik op Werk; Aqualine Schulte, Factor 5; Hanna Van Solinge, Nederlands interdisciplinair Demografisch instituut; Koos Van der Spek, Koos Van der Spek advies (t/m december 2010 Siemens); Martijn de Wildt, Qidos; Conny Zwikker, Uitzendbureau 65plus.
Veldraadpleging ‐ Resultaat Ervaringen huidige praktijk: • Oudere werknemers hebben niet kunnen anticiperen op de huidige veranderingen tav langer doorwerken • Bedrijven worden gedwongen om met levensfase bewustbeleid bezig te gaan, is makkelijker voor grote dan kleine bedrijven. • Herintreders grote afstand tot arbeidsmarkt • Arbeidsmarkt 55+ is zwak, komen moeilijk aan het werk • Mentaliteitsomslag noodzakelijk: • geen betutteling van oudere werknemers. niet de leeftijd zou het criterium moeten zijn maar de ontwikkeling van de werknemer; • investeren in alle leeftijdsgroepen – opleiding etc • demotiebeleid
Veldraadpleging ‐ Resultaat Kennisvragen Hoe definiëren we duurzame inzetbaarheid? Wat is juiste mix van beleidsinstrumenten om zo hoog mogelijke inzetbaarheid te verwezenlijken? Hoe kunnen we oudere werknemers die zelf niet meer willen toch stimuleren om binnen hun baan of binnen het bedrijf inzetbaar te blijven? Hoe financiële component betrekken in de discussie over duurzame inzetbaarheid? Hoe groep uitvallers aan het werk krijgen en houden?
Literatuuronderzoek ‐ Selectie Wetenschappelijke literatuur • beroepsbevolking OF gepensioneerden indien retrospectieve dataverzameling/rapportage • leeftijd ≥ 40 jaar (totale groep of data van subgroep) OF term ‘older worker’ OF pre/early retirement • uitkomstmaat: o indicator of determinant van arbeidsparticipatie o indicator of determinant van duurzame inzetbaarheid
Grijze literatuur
•
• •
websites/zoekmachines zoektermen gebruikt die voortkwamen uit de definitie van duurzame inzetbaarheid selectie op relevantie voor rapport op grond van titel en samenvatting
Literatuuronderzoek ‐ Resultaten
Voorlopige conclusies
veel kennis beschikbaar op terrein van ouderenbeleid en duurzame inzetbaarheid determinanten zijn bekend, maar specifieke informatie beperkt (mate, interaktie, groepsverschillen) gebrek aan evidence‐based interventies en instrumenten kennis gefragmenteerd, beperkt toegankelijk
Dank voor uw aandacht
