Antarctica
Uitgaven van het Pass
De avo nturier s Gids vo o r de leer kracht
Tentoonstelling Antarctica Duur: ongeveer 1u30 I Te doen: 6 opdrachten
De tentoonstelling In maart 2007 begon het Internationaal Polair Jaar: dit laat onderzoekers uit de hele wereld toe de twee polen verder te ontdekken. Het Pass en de Poolstichting besloten de nadruk op Antarctica te leggen, een miskend werelddeel aan de andere kant van onze planeet. Miskend en ondergewaardeerd, maar zeker een bezoek waard. Zowel jong als oud vindt zijn gading in deze tentoonstelling. Aan de hand van de wereldbol en de kaarten maken de leerlingen kennis met de geografische karakteristieken van dit koude continent van uitersten. Bij het beklimmen van de “iceberg” worden ze geconfronteerd met het ijs, een uitzonderlijke toestand van water: het smelt, glijdt, drijft, weerkaatst… en op grote schaal, zoals op Antarctica, heeft dit enorme gevolgen voor de gezondheid van onze planeet. Tenslotte ontdekken ze bij het labo waarom onderzoekers zoveel interesse tonen voor Antarctica: het ijs is een databank vol gegevens over de evolutie van ons klimaat over de eeuwen heen. De studie van dit “natuurlijk archief”, laat toe de evolutie van ons klimaat beter te begrijpen en een zicht te krijgen op de redenen voor de opwarming van ons klimaat: een uiterst actueel thema.
Alvorens te beginnen Verzamel uw leerlingen en vraag wat ze over Antarctica weten: waar is het gelegen?
In het noorden? In het zuiden? Leven er mensen? Vind je er dieren? Waarom krijgt dit continent zoveel aandacht?
Verdeeltabel van de opdrachten Opdracht 1
Opdracht 2
Opdracht 3
Opdracht 4
Opdracht 5
Opdracht 6
Team
1
Team
2
Team
3
Team
4
Team
5
Team
6
Tentoonstelling Antarctica I Pagina 03
Opdracht 01 I Bar maar niet verlaten! Afspraak achteraan in het laboratorium. Lees de tekst op het bureau, onder de rare beesten die leven in de zeeën van Antarctica. Wat is de basisvoeding van de pinguïns, de robben en de walvissen? > Krill, basiselement in de voedselketen op Antarctica. Zelden is één soort een zo belangrijke voedselbron voor zoveel dieren. Waarop lijkt dit? Kijk in de bokalen en teken na. > Op een garnaal, maar het is geen garnaal alhoewel dit dier deel uitmaakt van dezelfde familie: de schaaldieren!
[10+] Noem 2 bijzondere kenmerken van deze”supercoole” vis.
> Zijn bloed bevat geen hemoglobine (de rode kleurstof die zuurstof in het bloed
vervoert) en is dus wit. Zijn bloed is vloeibaarder en zijn hart klopt sneller.
[10+] Hoe hebben sommige poolvissen zich aangepast aan het koude water?
> Hun lichaam bevat “antivries”-molecules die verhinderen dat hun bloed bevriest.
Ga nu achter de zwarte muur. Achteraan vind je de tafel “Bar maar niet verlaten!”, met dieren als onderwerp. Raadpleeg het computerscherm. Druk op de pijltjes om verder te gaan. Deze dieren leven in de poolgebieden. Geef hun naam. Leven ze op de noordpool of op de zuidpool?
Walrus - Noordpool
Ijsbeer - Noordpool
Keizerpinguïn – Zuidpool
Orka – Noord- en Zuidpool
Haas - Noordpool
[10+] Het grootste landdier dat op Antarctica leeft is 3 mm lang. Hoe noemt het?
> De Belgica Antarctica is een mugje zonder vleugels: dit laatste is een aanpassing
aan de hevige winden.
Pagina 04 I Tentoonstelling Antarctica
Opdracht 02 I IJsbergen op drift Afspraak op de grote ijsberg. Hier zijn 3 tekeningen: omcirkel de echte ijsberg. Leg uit waarom…
> De eerste: 90% bevindt zich onder en 10% boven water.
Het ijs drijft omdat het 10% lucht bevat, en dus lichter is dan water.
Ga nu naar het computerscherm. Selecteer de hoofdstukken over ijsbergen en pakijs om op de volgende vragen te antwoorden: > Juist Fout Een ijsberg bestaat uit zoet water > IJsbergen ontstaan bij de gletsjers op het continent; deze gletsjers schuiven langzaam naar de oceaan. Hierbij komen in de loop van de jaren soms enorme stukken los.
Het pakijs bestaat uit zoet water > Als de zee bevriest, vormt zich pakijs.
Juist
> Fout
[10+] Zoek het vraagteken op de ijsberg.
Zal het niveau van de oceanen stijgen als de ijsbergen smelten? > Nee, omdat een ijsberg zoals een boot op het water drijft. Wanneer het ijs smelt, verdwijnt wel de lucht die in het ijs zat, maar de hoeveelheid water blijft gelijk Als daarentegen de enorme massa ijs op de zuidpool zou smelten, zou dit volgens wetenschappers het zeeniveau met ongeveer 65m doen stijgen. Dit proces zou duizenden jaren vragen en veronderstelt een sterke stijging van de temperatuur op onze planeet. Doe in de klas het volgende proefje: neem een glas water en duidt het niveau van het water aan met een streepje op het glas. Leg een ijsblokje in het water. Is het niveau van het water gestegen? Duidt opnieuw het niveau aan met een streepje. Wacht nu tot het ijs smelt. Is het niveau van het water opnieuw gestegen? Kijk nu naar de kleine gekleurde bollen op de ijsberg. Wat is de gemiddelde temperatuur op aarde? > 15°C Wat zou de temperatuur op aarde zijn, indien zij zou bedekt zijn met ijs? (Witte bol). > -52°C En wat als zij bedekt zou zijn met bossen? (groene bol). > 32°C Hoe donkerder de kleur is, hoe meer ze de zonnestralen opneemt en opwarmt. Een lichte kleur daarentegen weerkaatst een groot deel van deze stralen. De ijskap speelt dus een belangrijke rol om de opwarming van de aarde te voorkomen. > Deze eigenschap (weerkaatsingsvermogen) wordt uitgedrukt in “albedo”, dit is de verhouding tussen het door een oppervlak weerkaatste deel van de zonneënergie en het deel dat onder de vorm van warmte door dit oppervlak wordt opgenomen. De enorme massa ijs op de noord- en zuidpool speelt dus een belangrijke rol in de stabiliteit van onze klimaat.
Tentoonstelling Antarctica I Pagina 05
Opdracht 03 I IJskernen Raadpleeg het informatiescherm voor de ingang van het labo. Druk op de rechterpijl om verder te gaan. Hoe noemen wetenschappers een kolom ijs uit het zuidpoolgebied? > Een ijskern. Waar vind je het oudste ijs? > Vlak bij de rotsbodem. Waarover zegt een schijfje ijs iets?
> Over een periode uit het verleden van de aarde.
Wat kunnen we in deze stukjes ijs ontdekken? > Stofdeeltjes en luchtbellen die vastzitten in de sneeuw. In die lucht kan je gassen terugvinden uit de periode waarin de sneeuw viel. Waarvoor is dit nuttig? Omcirkel het juiste antwoord. > Om de vroegere eigenschappen van de atmosfeer te ontdekken. Om de bewoners van Afrika van water te voorzien. Om de vangst op vissersboten koel te houden.
Ga naar de andere kant van het labo en zoek deze drie symbolen.
Noem 3 historische gebeurtenissen die terug te vinden zijn in de ijskernen. > 1) vulkaanuitbarstingen 2) radioactiviteit (testen van atoombommen door Amerikanen en Russen) 3) lood (een belangrijk metaal bij de Romeinen, 2000 jaar geleden / denk ook aan de opkomst van loodvrije benzine)
Achter jullie, langs de schaatsbaan, zien jullie grote boeken. Zoek in het meest rechtse boek. Hoe noemt het nieuwe Belgische onderzoeksstation op Antarctica dat het Koning Boudewijn Station vervangt? > Het Prinses Elizabeth Station.
[10+] Zoek de bladzijde “Doelstelling: nuluitstoot”.
Deze basis zal heel milieuvriendelijk zijn. Geef twee voorbeelden. > Elektriciteit wordt opgewekt met zon en wind. De basis wordt in duurzaam materiaal gebouwd. Het gebruikte water wordt gezuiverd. De basis kan ooit weer gedemonteerd en weggehaald worden. Het gaat dus om een nieuw type poolbasis dat sinds februari 2009 operationeel is.
Pagina 06 I Tentoonstelling Antarctica
Opdracht 04 I 500 keer groter dan België Zoek de wereldbol die aan het plafond hangt. Duid op de kaart hieronder de noord- en zuidpool aan. Waar vind je Antarctica? Noordpool
Zuidpool (Antarctica) Zoek de tafel met de titel “Tevens een oceaan”. Wat is het verschil tussen noord- en zuidpool? > Antarctica rust op een rotsbodem: het gaat om een continent omringd door een oceaan (de zuidelijke oceaan). De noordpool is een bevroren oceaan (de arctische oceaan) omringd door continenten.
Ga nu naar het grote vraagteken op de witte muur en raadpleeg de computer. [10+] Noem 2 andere belangrijke verschillen tussen noord- en zuidpool.
> Er wonen geen mensen op Antarctica, alleen wetenschappers en toeristen komen
er soms. In het arctische gebied leven wel mensen, de bekendste zijn de eskimo’s (Inuit) en de Laplanders. Antarctica is niemands eigendom, wetenschappers van heel de wereld mogen er komen; het arctische gebied werd tussen een aantal landen verdeeld (Canada, Rusland, de Verenigde Staten…).
Ga naar de tafel “Groter dan…” Wat is het grootste continent: Europa of Antarctica? > Antarctica Is Antarctica in de zomer en de winter even groot? Waarom? > Antarctica is in de zomer 14 miljoen km² groot. In de winter bevriest de oceaan en vormt zich meer pakijs. Daarom is Antarctica in de winter dubbel zo groot.
Zoek de tafel met de titel “Koude en wind”. Wat is de laagste temperatuur die ooit op Antarctica gemeten werd?
-2°C
> -89°C
-53°C
Tentoonstelling Antarctica I Pagina 07
Opdracht 05 I Een enorme voorraad zoet water Ga naar de 5 kleine flessen bij de tafels, achter de zwarte muur. Zij stellen de zoetwaterreserves van onze planeet voor. Waar vind je het meest zoet water? > Op Antarctica Hoeveel procent? > 80% Waar vind je nog zoet water? > 1) in het arctische gebied, 8% 2) in ondergrondse wateraders 10% 3) in de gletsjers 0,1% 4) in meren en rivieren 0,12% Lees de tekst grondig. Wat vind je het meest op aarde, zoet of zout water?
> 97% van het water op aarde is zout
Denk even na: Waarvoor gebruiken we zoet water? Geef drie voorbeelden. > Drinken, zich wassen, eten maken, de was en afwas doen, planten gieten, de wc doortrekken…
Ga nu naar de tafel “Koude en wind…”. Zoek de informatie op de schijven. Hoelang duurt de poolnacht? > 6 maanden. Op de polen schijnt de zon maar een deel van het jaar. Wanneer begint en stopt hij? > Van 21 maart tot 23 september is er geen zon op de zuidpool.
Pagina 08 I Tentoonstelling Antarctica
Opdracht 06 I Een ijslandschap Lees de tekst bij de trap (dichtbij de wereldbol aan het plafond) Hoe dik is het ijs op Antarctica? > Gemiddeld 2300m en ten hoogste 4776m dik.
Bekijk de animatie op het computerscherm. Zoek meer informatie bij het thema “IJskappen”. Hoe werd die enorme ijslaag gevormd? > Honderden miljoenen jaren lang valt er al sneeuw op Antarctica. Onder het gewicht van de nieuwe lagen sneeuw worden de oude lagen geleidelijk omgevormd tot ijs.
Ga naar de drie kleine flessen en lees hun etiket. Waar is er het minst neerslag (regen, sneeuw, hagel…)? Omcirkel het goede antwoord.
in België
> op Antarctica
in de Sahara
Vergelijk de cijfers op de flessen… Waarom wordt Antarctica een woestijn genoemd? > Geen gewone woestijn maar een “ijswoestijn”. De atmosfeer is hier droger dan in de Sahara. Elk jaar valt er ongeveer 2000 miljard ton sneeuw. Dit lijkt veel maar Antarctica is heel groot. Er valt slechts 15g sneeuw per cm². In de maand maart hebben we bij ons evenveel neerslag als op Antarctica in een heel jaar.
Ga naar de muur waar je jouw opdracht begon. [10+] Is Antarctica een vlak continent? Leg uit waarom.
> Nee. Het ijs is niet op alle plaatsen even dik. Er zijn bergen en vulkanen.
Onder druk van het dikke ijs wordt de bodem van Antarctica langzaam naar beneden geduwd (tot 2500m onder het zeeniveau). Wel kent de rotsbodem van Antarctica geen erosie. Hij wordt goed beschermd door het ijs. Als het ijs zou smelten, zou Antarctica ongeveer 850 meter stijgen. Een beetje zoals een boot die gelost wordt.
Uitdaging I Welke rol kan ik in dit alles spelen? Verzamel je leerlingen in een rustig hoekje (van de tentoonstelling). Doelstellingen - de leerlingen op een concrete manier betrekken bij de milieuproblematiek - nadenken over alternatieven die in het gewone dagelijkse leven haalbaar zijn Weetjes Iedereen heeft het over de opwarming van het klimaat. Welke rol speelt Antarctica hierin? Het continent Antarctica en het water eromheen spelen een actieve en cruciale rol in de “klimaatmotor” van onze planeet. De koude massa functioneert als een soort klimatologische buffer, die ons beschermt tegen een te snelle opwarming. Daarnaast bevatten de ijslagen heel wat informatie over de geschiedenis van het klimaat op de aarde. Het vroeg miljoenen jaren om deze ijsmassa op te bouwen. Deze eeuwenoude sneeuw (omgezet in ijs onder druk van nieuwe sneeuwlagen) bevat luchtbelletjes en laat wetenschappers toe een zicht te krijgen op de evolutie van het klimaat op aarde. Zo kunnen ze bevestigen dat het gehalte aan broeikasgassen in de atmosfeer, als gevolg van de menselijke activiteit (industrie, de ontwikkeling van de auto, de bevolkingsgroei,...), de laatste 200 jaar veel hoger ligt dan in de 420.000 jaar ervoor. Welke impact heeft dit op het klimaat? Een opwarming die onder andere het langzaam wegsmelten van het pakijs (woonplaats van tal van diersoorten) met zich meebrengt. Het stijgen van de zeespiegel is een ander gevolg van deze smeltende ijskappen. Als al het ijs op Antarctica smelt, komen de oceanen maar liefst 65m hoger te liggen. Ook bevat Antarctica 80% van de voorraad aan zoet water op onze planeet. Onze manier van leven (hoe we ons verplaatsen en verwarmen, ons energieverbruik, de afvalberg die we samen produceren,...) is dus onlosmakelijk verbonden met de opwarming van de aarde. Werkwijze 1 Overloop samen met de leerlingen wat ze in het algemeen over Antarctica en de opwarming van de aarde geleerd hebben. 2 Vraag elke team pagina 8 van het boekje te bekijken 3 Geef elke groep de opdracht na te denken over concrete voorstellen die thuis of op school haalbaar zijn en die onze impakt op het leefmilieu kunnen verminderen. 4 De leerlingen noteren hun ideeën in hun opdrachtenboekje
Pagina 010 I Tentoonstelling Antarctica
Met de steun van de EFRO
