André Rouvoet: Zorgverzekeraars ondersteunen ParkinsonNet. Het nieuwe kwaliteitsbeleid van ParkinsonNet. Staatssecretaris Martin van Rijn

2012/2013 PN IS EEN UITGAVE VAN

André Rouvoet: Zorgverzekeraars ondersteunen ParkinsonNet Het nieuwe kwaliteitsbeleid van ParkinsonNet Staatssecretaris Martin van Rijn

PN

Voor woord Beste collega, Er gebeurt heel veel binnen ParkinsonNet. Om al deze mooie ontwikkelingen met u te delen hebben we dit magazine samengesteld. Het magazine laat zien welke belangrijke stappen we in het afgelopen jaar samen met u hebben gezet. Inmiddels hebben we met 66 regionale netwerken en maar liefst 2238 zorgverleners een goede landelijke dekking bereikt. Bovendien worden we sinds vorig jaar structureel gesteund door zorgverzekeraars. Alle parkinsonpatiënten in Nederland hebben nu GHPRJHOLMNKHLGRPEHKDQGHOGWHZRUGHQGRRUHHQ]RUJYHUOHQHUPHWVSHFL¿HNH parkinsonexpertise. En dat gebeurt op grote schaal. Dit is natuurlijk een prachtige mijlpaal, maar we zijn er nog lang niet! Zo zien we dat ook in de huidige ParkinsonNet praktijk nog een behoorlijke variatie in kwaliteit van zorg bestaat, bijvoorbeeld in de aard van de geleverde behandelingen, in de kosten van de behandeling, of in de bereikte gezondheidswinst. In dit magazine laten we zien hoe we de komende jaren samen met u willen werken aan het steeds verder verbeteren van de kwaliteit van de zorgverlening binnen ParkinsonNet. De vele successen die we in 2012 geboekt hebben, hebben we alleen kunnen bereiken dankzij u. En daar zijn wij u als ParkinsonNet team heel dankbaar voor. Ook de plannen voor de komende jaren kunnen we alleen samen met u realiseren. We hopen dat dit magazine er aan bijdraagt dat u trots terugkijkt op wat we gezamenlijk hebben bereikt, en dat u zich vol energie zult blijven inzetten om de parkinsonzorg verder te verbeteren. We hopen ook dat u zich door het magazine nog meer verbonden voelt met al die andere ParkinsonNet-zorgverleners die zich net als u inzetten voor de beste zorg voor mensen met parkinson en atypische parkinsonismen! Veel leesplezier toegewenst. Dr. Marten Munneke en Prof. Dr. Bas Bloem Directie ParkinsonNet 2

3

PN

6 Zorgverzekeraars Nederland ondersteunt ParkinsonNet 8 Staatssecretaris van Volksgezondheid Martin van Rijn 10 Het nieuwe kwaliteitsbeleid van ParkinsonNet 14 Vernieuwde Parkinson Zorgzoeker 15 Registratie ParkinsonNet. De volgende stap!

16 Lancering Spark Magazine 158 kilometer op de tandem voor ParkinsonNet

PN Magazine is een uitgave van ParkinsonNet Hoofdredactie: Marten Munneke en Lonneke Rompen Ontwerp/Art Direction: Puntkomma Nijmegen Druk: MediaCenter Rotterdam 4

16 Parkinson Atlas 17 ParkinsonNet projectleiders op bezoek bij minister Edith Schippers

In houd:

18 CZ kiest voor ParkinsonNet 21 Nieuw: Het Parkinson Oefenboek voor patiënten 22 Stefanie van Vliet, Directeur Parkinson Vereniging 24 Subsidie voor nieuwe richtlijn voor parkinsonverpleegkundige 25 Richtlijn ‘Voeding bij de ziekte van Parkinson’ 26 Achmea over “kwaliteitsbeleid parkinson” 28 Best Practices uit ParkinsonNet Drechtsteden 32 De samenwerking tussen Menzis en ParkinsonNet 35 Zorgboek parkinson & Zorgboek parkinsonismen

38 42

36 Best Practices uit ParkinsonNet Utrecht Zuid West 40 Scholingen 2012 42 ParkinsonNet over de grens! 46 Lancering Spark Magazine! 158 kilometer op de tandem voor parkinson 50 Hoe zijn de ontwikkelingen in Noord Nederland? 52 ParkinsonNet aanwezig bij de Unity Walk in Amsterdam 53 Project Mijn P@rkinsonzorg; meer regie bij de patiënt! 54 MijnP@rkinsonzorg in Groningen 56 Scholingen 2013 58 Nieuw: Scholing voor apothekers 60 Kort nieuws en oproepen - ParkinsonNet Innovation Award, - ParkinsonNet Adviesraad, - Ontwikkelingssamenwerking, - Nieuw logo 61 Een beeld zegt meer dan 1000 woorden 62 Dit is het ParkinsonNet projectteam 5

PN

Zorgverzekeraars ondersteunen ParkinsonNet

Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en ParkinsonNet heb-

betrokken zijn, zou dat in dit stadium erg ingewikkeld

ben op 12 april 2012 een contract gesloten met daarin

zijn en een onevenredige hoge lastendruk geven.

GHWRH]HJJLQJYDQ¿QDQFLsOHVWHXQYDQ]RUJYHU]HNHraars aan ParkinsonNet voor een periode van drie jaar.

Rolmodel

De ondersteuning volgt op een onderzoek onder 20.000

ParkinsonNet is uniek, want het is het enige landelijke

patiënten dat ZN in het najaar van 2011 liet uitvoeren.

QHWZHUNURQGRP]RUJYRRUHHQVSHFL¿HNHJURHSSDWLsQ-

Daaruit bleek dat ParkinsonNet bewijst dat een betere

ten dat daadwerkelijk werkt en zijn nut heeft bewezen.

organisatie van de zorg voor parkinsonpatiënten leidt

Er zijn veel andere projecten bedacht maar vaak stokt

tot grote kwaliteitswinst en een forse kostenbesparing

het bij een -goede- implementatie. Daarbij komt dat deze

van 15 tot 20 miljoen euro per jaar.

methode ook potentie heeft om bij andere aandoeningen te gebruiken. ParkinsonNet krijgt daarover al veel

Verbetering kwaliteit en doelmatigheid

vragen en wil graag rolmodel zijn. Dit zijn extra redenen

ZN-voorzitter, André Rouvoet: “De belangrijkste reden

voor ZN om ParkinsonNet te helpen. Vorig jaar heeft ZN

voor ZN om ParkinsonNet te ondersteunen is omdat het

een subsidie gegeven voor ontwikkeling van de organi-

de kwaliteit van zorg verbetert met als gevolg verbe-

satie, omdat het een goed voorbeeld is dat meerwaarde

tering van de doelmatigheid van de zorg. Complicaties

heeft. Nu de meerwaarde in het onderzoek eind vorig

bij patiënten, zoals botbreuken, komen minder vaak

jaar ook daadwerkelijk is aangetoond, volgt de driejarige

voor. De bijdrage van ZN dient om de infrastructuur

¿QDQFLHULQJDOVRSPDDWQDDUVWUXFWXUHOHLQEHGGLQJ

die nodig is, te ondersteunen.” De doelstelling is dat na drie jaar de bekostiging via de reguliere zorgkosten

De belangrijkste reden voor ZN om ParkinsonNet te ondersteunen is omdat het de kwaliteit van zorg verbetert met als gevolg verbetering van de doelmatigheid van de zorg

gaat lopen. Omdat er nu heel veel zorgaanbieders

6

7

PN Staatssecretaris van Volksgezondheid Martin van Rijn Op welke wijze is het ministerie van VWS betrokken bij

van het BNP, tegen nu ruim negen procent. Samen met

ParkinsonNet?

GHNRVWHQYDQRQVSHQVLRHQHQGHGHPRJUD¿VFKHRQW-

VWS is via het programma ‘In voor zorg’ betrokken bij

wikkelingen zou dat wel eens een te grote belasting voor

ParkinsonNet. ParkinsonNet en In voor zorg! werken in

de toekomstige generaties kunnen betekenen.

een In voor zorg-traject samen aan het verbeteren van

Uit analyses is gebleken dat de aanpak van Parkinson-

de langdurige zorg voor parkinsonpatiënten. De focus

Net de zorg beter maakt, dat het aantal ziektecomplicaties

van ParkinsonNet is tot nu toe vooral gericht op zorgver-

aanmerkelijk afneemt en dat de parkinsonzorg meer doel-

OHQHUVGLHZRUGHQJH¿QDQFLHUGYDQXLWGH=RUJYHU]HNH-

matig wordt. ParkinsonNet kan een voorbeeld zijn voor

ringswet. Professionals voor wie de zorg vooral uit de

de organisatie van andere chronische aandoeningen.”

$:%=ZRUGWJH¿QDQFLHUG]LMQWRWRSKHGHQQDXZHOLMNV aangesloten bij het ParkinsonNet. Dat is een serieuze

Wat wilt u meegeven aan zorgverleners die aangesloten

tekortkoming omdat hierdoor de continuïteit in de zorg

zijn bij ParkinsonNet?

wordt onderbroken.

“De komende 20 jaar neemt het aantal mensen dat lijdt

ParkinsonNet zal tot in 2014 met In voor zorg! werken

toe. De kosten die daarmee zijn gemoeid lopen in de 70

DDQHHQEHWHUHYHUELQGLQJPHW$:%=JH¿QDQFLHUGHRUJD-

procent van het budget. Dat betekent dat we er anders

nisaties. Concreet doel is om in die periode de aanpak

naar zullen moeten kijken.

aan belangrijke chronische aandoeningen met 40 procent

“In de toekomst zie ik ParkinsonNet als verbindende motor voor een kwalitatief hoogwaardige en doelmatige zorg voor parkinsonpatiënten”

van het ParkinsonNet te verbreden naar de AWBZ JH¿QDQFLHUGHRUJDQLVDWLHVLQGHUHJLR=XLG*HOGHUODQG Mensen met chronische aandoeningen, zoals parkinson, Aan de hand van de ervaringen die worden opgedaan in

hartfalen, COPD, diabetes hebben op lange termijn, vaak

Zuid Gelderland wordt een model opgesteld voor andere

levenslang, ondersteuning nodig. Dat vraagt om zorg die

regionale netwerken in Nederland. Tijdens het In voor

het liefst dicht bij huis en in goede samenhang wordt

]RUJWUDMHFW]DOVSHFL¿HNZRUGHQJHNHNHQQDDUGHPRJH-

verleend. Denk daarbij aan afstemming tussen huisarts,

OLMNKHGHQYDQRQWVFKRWWLQJYDQGH¿QDQFLHULQJYDQ]RUJ diëtist, internist en verpleegkundigen. Of in het geval van parkinson tussen neuroloog, huisarts, verpleegkun-

voor parkinsonpatiënten.”

dige, fysiotherapeut en nog meer professionals die de Waarom vindt u ParkinsonNet een belangrijk initiatief?

kwaliteit van leven van de patiënt kunnen verbeteren.

“ParkinsonNet is een aansprekend voorbeeld van zorg

Een multidisciplinair team om de patiënt heen dat werkt

die in samenspraak met de patiënt wordt georganiseerd

op basis van een persoonlijk behandelplan. Maatwerk.

rondom de patiënt. De patiënt met een chronische aan-

We moeten duidelijk durven stellen, de patiënt staat cen-

doening moet zo goed mogelijk door het leven kunnen

traal en niet de instelling of een behandelaar.”

gaan, geholpen door de mensen uit het zorgteam om hem heen. Kijk vooral naar wat de patiënt nog wel zelf

Hoe ziet u de toekomst van ParkinsonNet?

kan doen.

“In de toekomst zie ik ParkinsonNet als verbindende factor en motor voor een kwalitatief hoogwaardige en

8

De kwaliteit van de behandeling van parkinson is met

doelmatige zorg voor parkinsonpatiënten. Deze zorg

ParkinsonNet op die manier een belangrijke stap verder

stelt de patiënt centraal en is dus sectorbreed. Alle

gekomen. Het is vooral voor de chronische patiënt van

professionele zorgverleners werken bovendien optimaal

belang dat samenhangende zorg wordt geboden, maar

samen met de mantelzorg om de zorg voor de patiënt

wegens de maatschappelijke consequenties zijn ingrij-

zo goed en zo doelmatig mogelijk te kunnen verlenen.

pende veranderingen in de langdurige zorg nodig.

We hebben voldoende geleerd van ParkinsonNet om

Bij ongewijzigd beleid zouden in 2040 de kosten van de

het model ook te kunnen toepassen op de zorg voor

gezondheidszorg kunnen oplopen tot circa 15 procent

andere chronische patiënten.” 9

PN

Het nieuwe kwaliteitsbeleid van ParkinsonNet Inmiddels heeft ParkinsonNet met 66 regionale netwerken en meer dan 2000 betrokken zorgverleners een landelijke dekking bereikt. Dit houdt in dat alle parkinsonpatiënten in Nederland de mogelijkheid hebben om behandeld te worden door een ParkinsonNet zorgverlener en daarmee de mogelijkheid hebben om te kiezen voor de best mogelijke zorg.

O

PGDW3DUNLQVRQ1HW]RUJYHUOHQHUVVSHFL¿HNH

expertise hebben opgebouwd, veel parkinsonpatiënten

behandelen en werken volgens richtlijnen is de kwaliteit

van de geleverde zorg die zij bieden gemiddeld beter dan zorg geleverd door therapeuten die niet in het netwerk zitten. Ook blijken de kosten van de parkinsonzorg veel lager te zijn dankzij ParkinsonNet. Dit is gebleken uit gerandomiseerd wetenschappelijk onderzoek. Bovendien is dit onlangs opnieuw bevestigd door onderzoek uitgevoerd door KPMG-Plexus, in opdracht van Zorgverzekeraars Nederland. [zie kader I]. Dit is natuurlijk een mooie mijlpaal, maar ParkinsonNet is nog lang niet af. We denken dat de kwaliteit van zorg nog verder kan verbeteren. 10

11

PN KADER I

Vektis: inzicht in de kwaliteit van de netwerken Uit een onderzoek naar de meerwaarde van Parkin-

dat de kosten van de zorg in de ParkinsonNet regio’s

sonNet door KPMG-Plexus in opdracht van Zorgver-

lager waren (zo’n 15-20 miljoen euro lager op lande-

zekeraars Nederland is gebleken dat in regio’s waar

lijke basis). Bovendien was het aantal gebroken heu-

ParkinsonNet in 2009 actief was, patiënten meer

pen gehalveerd. De gemeten uitkomstenindicatoren

fysiotherapie kregen en minder fracturen hadden.

in het onderzoek van KPMG-Plexus zijn heel geschikt

In het onderzoek is gebruik gemaakt van de decla-

voor een continue kwaliteitsmeting van de verschil-

ratiegegevens van bijna 30.000 Parkinsonpatiënten

lende netwerken. Daarom gaan we in samenwerking

die opgeslagen zijn in het VEKTIS Databestand. Het

met VEKTIS de meting van de uitkomstindicatoren

onderzoek betrof de situatie in 2009 en was mogelijk

(zorggebruik, fracturen, kosten) jaarlijks herhalen.

ParkinsonNet heeft daarom onder leiding van Marietta

omdat op dat moment nog niet in alle regio’s een

Daarnaast gaan we ook regionale verschillen in voor-

Eimers, kwaliteitsmanager van ParkinsonNet en Martijn

ParkinsonNet bestond. Daardoor konden regio’s met

schrijfgedrag en het percentage patiënten meten dat

een ParkinsonNet vergeleken worden met regio’s

door een ParkinsonNet-zorgverlener wordt behan-

zonder ParkinsonNet. Uit het onderzoek bleek ook

deld.

Marietta Eimers

Martijn van der Eijk

van der Eijk, coördinator patiëntgerichte zorg, hard gewerkt aan een kwaliteitsysteem. Dit zal per 1 januari 2013 van kracht worden. Grofweg bestaat het ParkinsonNet-kwaliteitssysteem uit een duidelijke registratie en FHUWL¿FHULQJ YDQ GHHOQHPHUV ]LH SDJLQD   HQ KHW continu meten, transparant maken en verbeteren van de kwaliteit van zorg die geleverd wordt door de gecerWL¿FHHUGHGHHOQHPHUV

“We proberen een zo breed en genuanceerd mogelijk beeld te krijgen van de kwaliteit van zorg”

Kader II

CQ-Index parkinson: patiëntervaringenvragenlijst In de afgelopen drie jaar heeft Martijn van der Eijk

liteitsverbeteringsinstrument voor zorgverleners en

Meten

voor ParkinsonNet een patiëntervaringenvragenlijst

als keuze-informatie voor patiënten. Onderzoek bij

Marietta: ‘We zien behoorlijk grote verschillen in de

ontwikkeld en gevalideerd. In de ontwikkeling hebben

900 Nederlandse parkinsonpatiënten liet zien dat met

kwaliteit van zorg, niet alleen tussen individuele zorg-

patiënten een centrale rol gehad. Patiënten en man-

name op het gebied van informatievoorziening en

verleners, maar ook tussen verschillende ParkinsonNet

voor een beperkt aantal gegevens ParkinsonNet-zorg-

telzorgers zijn geïnterviewd en in focusgroepen met

emotionele steun aan patiënten nog veel verbetering

regio’s. We willen deze verschillen objectief in kaart

verleners zelf vragen. Dit gebeurt dan bijvoorbeeld door

elkaar en met de onderzoekers in gesprek gegaan.

mogelijk is. Dit jaar is de vragenlijst vertaald naar

brengen en inzichtelijk maken voor patiënten en zorg-

de ParkinsonNet Kwaliteitsmonitor”. (zie kader III)

Dit heeft geresulteerd in een vragenlijst die bestaat

het Engels en in samenwerking met de National Par-

uit 44 items over de thema’s informatievoorziening,

kinson Foundation uitgezet in 20 Amerikaanse par-

verleners. Het meten van kwaliteit is niet eenvoudig. Er zijn immers veel verschillende aspecten van kwali-

Transparant maken en verbeteren

emotionele steun, bejegening, deskundigheid, sa-

kinsoncentra. De resultaten hiervan worden eind dit

teit. We proberen een zo breed en genuanceerd moge-

Het meten van kwaliteit moet geen doel op zich zijn.

menwerking, toegankelijkheid van zorg en patiënt-

jaar verwacht. Binnen het kwaliteitsproject wordt de

lijk beeld te krijgen van de kwaliteit van zorg. Dit doen

We meten kwaliteit van zorg om het vervolgens

participatie. Patiëntervaringen geven een beeld van

CQ-Index begin volgend jaar uitgezet in de regionale

we door te kijken naar structuren die bijdragen aan

transparant te maken voor patiënten en zorgverleners.

de kwaliteit van zorg vanuit het perspectief van de

ParkinsonNet netwerken om de netwerken onderling

kwaliteit (structuurindicatoren), door te kijken naar de

Dit gebeurt via de Zorgzoeker van ParkinsonNet (zie

patiënt. De informatie kan worden gebruikt als kwa-

op patiëntervaringen te kunnen vergelijken.

processen die bijdragen aan kwaliteit (procesindicatoren)

pagina 14) en via de Parkinson Atlas (zie pagina 16).

maar vooral ook door de uitkomsten van zorg te meten

Het inzichtelijk maken van indicatoren van kwaliteit

(uitkomstindicatoren). Op al deze niveaus willen we

van zorg zal naar verwachting een belangrijke stimu-

informatie krijgen door ‘te meten’. Hierbij vullen we

lans zijn om structuren en processen die bijdragen aan

het begrip ‘meten’ breed in. We willen voorkomen dat

kwaliteit van zorg te verbeteren. Hier ligt dan ook de

zorgprofessionals te veel tijd kwijt zijn aan het invul-

focus van het kwaliteitsbeleid. Maar daar blijft het niet

len van vragenlijsten en kwaliteitsregistraties. Daarom

bij. We zullen ook ondersteuning geven bij het verbe-

In oktober 2012 is als onderdeel van het Parkinson-

parkinsonpatiënten, de richtlijnadherentie en mul-

zullen we zoveel mogelijk gebruik maken van bestaande

teren van kwaliteit. We werken bijvoorbeeld aan een

Net kwaliteitsproject een elektronische vragenlijst

tidisciplinaire samenwerking aan de orde gekomen.

gegevens (bijvoorbeeld de declaratiegegevens van

eenvoudig systeem voor intervisie, zowel op persoon-

verstuurd aan alle zorgverleners die aangesloten zijn

De eerste resultaten zijn op het ParkinsonNet jaar-

KADER III

Kwaliteitsmonitor: vragenlijst aan alle ParkinsonNet zorgverleners

zorgverzekeraars die verzameld zijn in het VEKTIS data-

lijk als op netwerkniveau, en we proberen om best-

bij ParkinsonNet. De vragenlijst zal jaarlijks worden

congres 2012 gepresenteerd. Volgend jaar zullen de

bestand). Daarnaast zullen we patiënten gaan bevragen

practices te stimuleren. Het introduceren van de

uitgezet. Dit jaar zijn de thema’s parkinsonspeci-

resultaten op regionaal niveau in de ParkinsonAtlas

hoe zij de kwaliteit van zorg hebben ervaren door mid-

ParkinsonNet Innovation Award (zie pagina 60) is hier

¿HNH H[SHUWLVH QDVFKROLQJ KHW DDQWDO EHKDQGHOGH inzichtelijk gemaakt worden.

del van de CQ Index (zie kader II). Tenslotte zullen we

een mooi voorbeeld van. 12

13

PN

Vernieuwde Parkinson Zorgzoeker Vernieuwde zorgzoeker

Registratie ParkinsonNet. De volgende stap! Op dit moment zijn 2238 zorgverleners in Nederland

maken van de diensten van het ParkinsonNet coördi-

aangesloten bij 66 regionale ParkinsonNet netwerken.

natiecentrum. Daarnaast zullen zorgverzekeraars naar

Het afgelopen jaar is Parkinson-

Om te voorkomen dat te veel zorgverleners in een

verwachting steeds meer gaan aansturen op exclusieve

Net druk bezig geweest met het

regio aangesloten zijn waardoor het behandelvolume

inkoop van zorgverleners die bij ParkinsonNet aange-

verbeteren van de Parkinson

per therapeut daalt, hebben we in de afgelopen jaren

sloten zijn (zie ook pagina 18).

Zorgzoeker (www.parkinson-

de toestroom van nieuwe deelnemers beperkt. Daar-

zorgzoeker.nl). In de nieuwe

naast gold tot op heden dat de ParkinsonNet registra-

Vragen over de ParkinsonNet registratie? Mail naar

zorgzoeker kunnen aangesloten

tie jaarlijks automatisch werd verlengd. Eenmaal

[email protected]

zorgverleners ook een pasfoto

toegelaten tot het netwerk bleven de deelnemers

HQNRUWSUR¿HOSODDWVHQ

gemakkelijk aangesloten bij ParkinsonNet. Met ingang

Hierdoor zijn alle zorgverleners

van 2013 zal dit veranderen. Vanaf 1 januari 2013 zal

goed herkenbaar voor zowel

het gemakkelijker worden om lid te worden van Par-

patiënten als collegae.

kinsonNet, maar - en dat is erg belangrijk - gaan we

Eisen voor de basisregistratie als ParkinsonNet deelnemer:

ook hogere eisen stellen aan de leden. Alleen degenen

Nieuwe database ParkinsonNet

die aan minimale kwaliteitseisen voldoen, kunnen zich

1) Basiscursus ParkinsonNet gevolgd*

herregistreren als ParkinsonNet deelnemer.

2) Bereidheid om te werken conform

Vanaf 2013 kunnen nieuwe zorgverleners zich eenvoudig

3) Commitment om samen te werken met

de ParkinsonNet richtlijnen aanmelden voor een basiscursus ParkinsonNet en – na

andere leden van het regionale ParkinsonNet

ParkinsonNet heeft de database

het afronden van de cursus – zich registreren als Parkin-

4) Akkoord gaan met de klachtenprocedure

achter de Parkinson zorgzoeker

sonNet zorgverlener. De huidige deelnemers van Parkin-

geprofessionaliseerd. Wij vinden

sonNet – die de scholing reeds gevolgd hebben en aan

5) Akkoord gaan met het transparantiebeleid

het erg belangrijk dat alle Par-

de eisen van basisregistratie voldoen - ontvangen per 1

van ParkinsonNet (kwaliteitsinformatie

kinsonNet zorgverleners op een

januari 2013 automatisch een basisregistratie. Deze basis-

wordt online geplaatst)

goede en gemakkelijke manier

registratie is twee jaar geldig. Na twee jaar hebben alle

* Neurologen zijn vooralsnog vrijgesteld voor

vindbaar zijn voor patiënten en

deelnemers de mogelijkheid om zich te herregistreren.

deelname aan de basiscursus ParkinsonNet.

collega zorgverleners. Door het

Herregistratie is alleen mogelijk als aan de kwaliteitseisen

nieuwe systeem kunnen alle

voor deelname aan ParkinsonNet is voldaan (zie kader).

aangesloten zorgverleners zelf

De kwaliteitseisen voor herregistratie zullen in de komende

Eisen voor herregistratie (iedere twee jaar):

hun gegevens aanpassen in het

jaren mogelijk verder aangescherpt worden.

1) Minimaal eens per twee jaar bijwonen van

loggen op onze website. Op

Ieder jaar wordt een beperkt aantal nieuwe deelne-

2) Bijwonen van tenminste 2 regionale multi-

deze manier kan iedereen zich

mers toegelaten tot het netwerk. Anders dan nu het

gemakkelijk inschrijven voor

geval is hoeven deze deelnemers niet de goedkeuring

3) Voldoende parkinsonpatiënten onder behan-

scholing en congressen, en

van de bestaande netwerkdeelnemers te hebben. Wel

deling (het minimum aantal patiënten zal per

kunnen betalingen gemakkelijk

moeten deze nieuwe deelnemers, net als de bestaande

discipline verschillen en is vooraf duidelijk).

worden voldaan.

deelnemers, laten zien dat ze aan de kwaliteitseisen

Het aantal patiënten in het jaar voorafgaand

van ParkinsonNet voldoen.

aan de herregistratie geldt als ijkpunt.

ParkinsonNet

het ParkinsonNet congres

3DUNLQVRQ1HWSUR¿HOGRRULQWH

disciplinaire bijeenkomsten per jaar

Alle geregistreerde deelnemers mogen het logo ‘ik ben

4) Jaarlijks aanleveren van gegevens ten behoeve

aangesloten bij ParkinsonNet’ voeren en kunnen gebruik 14

van de kwaliteitsregistratie 15

PN

Parkinson Atlas Samen werken aan de beste zorg

goed scoren en op welke er ver-

voor parkinsonpatiënten. Dat is

betering mogelijk is. En door te

het doel van ParkinsonNet. Dat

kunnen zien welk netwerk goed

doen we door scholing te bieden

presteert is het mogelijk om van

voor professionals die betrokken

elkaar te leren.

zijn bij de zorg voor parkinson-

De ParkinsonAtlas zal in 2013

Samenwerking met IQ Healthcare

patiënten. Dat doen we door zorg-

steeds meer informatie gaan bieden

verleners te stimuleren om

over netwerken en ook steeds

multidisciplinair samen te werken

dynamischer worden. De eerste

en in regionale netwerken bij

versie van de Parkinson Atlas

ParkinsonNet werkt bij de ont-

elkaar te laten komen. De beste

wordt tijdens het ParkinsonNet

wikkeling van de ParkinsonAtlas

parkinsonzorg willen we ook

congres gepresenteerd. Deze

nauw samen met Prof. Dr. Gert

zichtbaar maken. Dat gaan we

versie geeft inzicht in de basis-

Westert van IQ Healthcare. IQ

doen in de ParkinsonAtlas.

kenmerken van een netwerk, zoals

Healthcare is een bekend insti-

het geschatte aantal parkinson-

tuut waar veel onderzoek wordt

De ParkinsonAtlas is een inter-

patiënten in een netwerk. Ook

gedaan naar het verbeteren van

actieve landkaart op de website

geeft de atlas informatie over het

kwaliteit van zorg. Samen met

van ParkinsonNet. Met de Par-

aantal verschillende disciplines

de Nederlandse Patiënten Con-

kinsonAtlas kan iedereen de kwa-

binnen een netwerk en de dicht-

sumenten Federatie wil IQ Heal-

liteit en kenmerken van de 66

heid van zorgverleners; bijvoor-

thcare een nationale zorgatlas

netwerken binnen ParkinsonNet

beeld hoeveel fysiotherapeuten

ontwikkelen. In deze zorgatlas

met elkaar vergelijken. Door de

heeft een netwerk per duizend

wordt voor verschillende zorg-

zorg transparant te maken, zo is

patiënten. Ook geeft de eerste

activiteiten, de variatie in kwali-

onze overtuiging, maken we de

versie inzicht in de ervaren kwaliteit

teit en kosten van zorg

zorg beter. Netwerken krijgen

van samenwerking rondom de

inzichtelijk gemaakt. Kaarten

inzicht op welke onderdelen ze

patiënt en in het netwerk.

zijn een prachtig middel om

ParkinsonNet projectleiders op bezoek bij minister Edith Schippers

deze praktijkvariatie transparant te maken. Inzicht en debat over deze variatie is heel belangrijk volgens Westert om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Bij de ontwikkeling werkt IQ healthcare nauw samen met prof. dr. Jack Wennberg van het Dartmouth Institute (TDI). Wennberg’s atlas is te bekijken op www.dartmouthatlas.org.” De projectleiders van ParkinsonNet, Prof.dr. Bas Bloem

UHJLRQDOHNHWHQ¿QDQFLHULQJYDQGHSDUNLQVRQ]RUJYRRU-

en Dr. Marten Munneke, hebben eind vorig jaar een

gesteld. De minister reageerde positief op het plan en

werkbezoek gebracht aan minister Edith Schippers. Na

liet weten dat VWS graag mee wil denken over de uit-

zijn verkiezing tot zorgheld had Bas Bloem zichzelf uit-

werking van het plan. De concrete invulling en uitvoe-

genodigd bij de minister, waarop zij direct reageerde.

ring van het plan zal in 2013 gestalte krijgen.

Op 7 december 2011 werden Bas Bloem en Marten Munneke opgewacht door Edith Schippers. In het gesprek dat volgde hebben zij een plan voor integrale 16

17

PN

CZ kiest voor ParkinsonNet Met ingang van 1 januari 2013 mogen verzekerden van zorgverzekeraar CZ met de ziekte van Parkinson die starten met de paramedische behandeling, alleen nog behandeld worden door eerstelijns paramedici die aangesloten zijn bij ParkinsonNet. De belangrijkste reden daarvoor is verbetering van de kwaliteit van zorg.

A “

ls het beter kan, moeten we de lat hoger

door Marlies Mielekamp

werk jaarlijks een congres waar de nieuwste ontwik-

leggen leggen. Dat heeft CZ een paar jaar geleden gedaan met

kelingen uitgewisseld worden.

selectief inkopen van borstkankerzorg, later kwam daar de zorg voor andere aandoeningen bij en dat willen we

Overgangsperiode

ook doen voor de zorg van mensen met parkinson”,

Een nadeel van de maatregel van CZ Zorgverzekeraar

aldus bestuursvoorzitter van CZ Wim van der Meeren.

zou kunnen zijn dat parkinsonpatiënten soms verder

De bewering van Van der Meeren komt niet uit de lucht

moeten reizen om een paramedisch zorgverlener te

vallen, maar blijkt uit een onderzoek dat in het gezag-

vinden die aangesloten is bij ParkinsonNet. Daarom is

hebbende tijdschrift Lancet Neurology is gepubliceerd.

een overgangsperiode van een jaar afgesproken: in

Daar beschreef de directeur van ParkinsonNet, Marten

2013 kunnen reeds bekende parkinsonpatiënten nog

Munneke, samen met andere wetenschappers de uit-

terecht bij hun huidige therapeut. Als nieuw gediag-

komst van een onderzoek waar 700 parkinsonpatiënten

nosticeerde parkinsonpatiënten ver moeten reizen, zal

bij betrokken waren. Conclusie was dat als deze

de zorgverzekeraar overleggen met ParkinsonNet of

patiënten behandeld waren door een fysiotherapeut die

er wellicht iemand in de betreffende regio of stad

aangesloten was bij ParkinsonNet de kwaliteit van zorg

kan worden benaderd om zich bij ParkinsonNet aan

duidelijk toenam en de kosten aanzienlijk afnamen.

te sluiten. En mocht er zich in 2013 onvoorziene problematiek voordoen, dan zal CZ bekijken hoe ze

Goede communicatie

het ook in de jaren na 2013 zó kunnen vormgeven dat

Na al een aantal jaar creatief ingekocht te hebben

parkinsonpatiënten zo min mogelijk hinder ondervinden

in de tweedelijnszorg, is het voor het eerst dat CZ

van deze maatregel.

hiertoe ook besluit voor zorg in de eerste lijn. Om de reacties van belanghebbenden te peilen is het afgelo-

Discussie

pen jaar herhaaldelijk overleg gevoerd tussen CZ, de

Natuurlijk is verandering altijd moeilijk en brengt het

betreffende groepen paramedici en de Parkinson

vaak discussie teweeg, maar binnen de CZ groep zien

Vereniging. Vooral de korte lijnen binnen het netwerk

ze dat debat met vertrouwen tegemoet. Van der

en de mogelijkheid daardoor snel te kunnen overleg-

Meeren: “Het is goed als paramedici zich willen speci-

gen met verschillende disciplines binnen de zorg voor

aliseren op een bepaald gebied. Dan kan je denken

de parkinsonpatiënt, spreekt behandelaars en patiën-

aan de zorg voor mensen met parkinson maar bijvoor-

ten aan. Een ander belangrijk voordeel vinden beide

beeld ook aan fysiotherapeuten die zich toeleggen op

groepen dat ParkinsonNet faciliteiten biedt door inno-

looptherapie voor mensen met zogenaamde etalage-

vatieve communicatiemiddelen aan te bieden zoals

benen. Soms ervaren mensen dat als een beperking

MijnZorgnet: een platform waar patiënten en zorg-

van hun keuzevrijheid, maar het is onze rol als ver-

YHUOHQHUVHI¿FLsQWHQYHLOLJPHWHONDDUNXQQHQFRP-

zekeraar om goed te letten op kwaliteit en kosten.

municeren. Verder biedt ParkinsonNet een uitgebreid

En als je het de patiënt vraagt, zal ook die altijd

aanbod na- en bijscholingen en organiseert het net-

kiezen voor de beste zorg.” 18

“Als het kan, moeten we de lat hoger leggen”

19

Reacties op het beleid van CZ KNGF (beroepsgroep fysiotherapeuten)

PN

Nieuw: Het Parkinson Oefenboek voor patiënten

Het KNGF onderschrijft het belang van netwerken voor

rapeuten die deelnemen in het netwerk extra kosten op het

VSHFL¿HNH ]RUJ HQ SDWLHQWJURHSHQ ZDDULQ VDPHQZHUNLQJ

gebied van scholing, multidisciplinaire bijeenkomsten, con-

kwaliteit, deskundigheid en doelmatigheid zich positief

gresbezoek, deelname netwerk e.d. De kwaliteitsstap en de

ontwikkelen. Het past in het beleid van het KNGF dat zorg-

extra kosten om die te realiseren zullen uiteindelijk ook in

Op 30 november 2012 verschijnt speciaal ter ere van

YHU]HNHUDDUVVSHFL¿HNHSURGXNWHQLQGLWJHYDOI\VLRWKHUDSLH

het inkooptarief van de zorgverzekeraar tot uiting moeten

het ParkinsonNet congres een nieuw boek, speciaal

binnen ParkinsonNet, inkopen , en daarmee differentiëren in

komen. Met dit beleid en deze gedachtengang in het achter-

bestemd voor ParkinsonNet therapeuten. Het is bedoeld

de markt. Differentiëren in de zin van: onderscheiden inko-

hoofd is dit een positieve stap van CZ en de fysiotherapeuten

voor mensen met de ziekte van Parkinson en presen-

pen op kwaliteit en doelmatigheid, en die dan ook passend

van ParkinsonNet gezamenlijk.

teert een scala aan oefeningen en adviezen. De oefe-

belonen. Naast de belangrijke kwaliteitswinst voor de

Andre Beens, Algemeen Bestuur KNGF,

ningen zijn zo gepresenteerd en beschreven dat ze

patiëntengroep die gerealiseerd wordt, maken de fysiothe-

portefeuille Markt

eenvoudig in de eigen woonomgeving kunnen worden uitgevoerd. Patiënten kunnen het boek in principe zelfstandig gebruiken, al zal het boek pas echt zijn waarde

De Parksinson Vereniging (vertegenwoordiging patiënten)

bewijzen wanneer de therapeut daarbij uitleg en ondersteuning biedt. Ideaal is dus wanneer de patiënt het boek kan aanschaffen via zijn therapeut.

De Parkinson Vereniging heeft zich geschaard achter het

hogere leeftijd, vaak minder mobiel en deze maatregel

initiatief van zorgverzekeraar CZ om vanaf 2013 te starten

moet niet tot een omgekeerde situatie leiden dat zij als

met het verwijzen van CZ-verzekerden met de ziekte van

gevolg van de afstand of een vervoersprobleem niet

ParkinsonNet zorgverleners kunnen het boek aanschaf-

Parkinson naar een zorgverlener van ParkinsonNet. Reden

meer naar fysiotherapie, logopedie of een andere para-

fen met 20% korting op de winkelprijs, eerst op het

hiervoor is dat de Parkinson Vereniging van mening is dat

medische behandeling gaan.

jaarcongres en later via de uitgever.

een zorgverlener die veel mensen met de ziekte van Parkinson ziet, de symptomen en de patiënt beter begrijpt en

Tevens stelt de Parkinson Vereniging dat in dit overgangs-

dus beter kan behandelen. Maar de Parkinson Vereniging

jaar ook geregeld moet zijn, dat de kwaliteit van de Parkin-

Het Parkinson Oefenboek; Oefeningen en bewegingsadviezen

heeft wel aangegeven in het overgangsjaar 2013 scherp te

sonNet paramedici getoetst wordt. Het loutere feit dat een

voor mensen met de ziekte van Parkinson

letten op de volgende elementen:

zorgverlener is geschoold en aangesloten bij ParkinsonNet

1. deze doorverwijzing dient alleen te gelden voor nieuwe

is voor de Parkinson Vereniging geen voldoende garantie.

verzoeken om paramedische hulp. Mensen die al enige

Afgesproken is dat ParkinsonNet, CZ en de Parkinson Ver-

tijd met tevredenheid bij bijvoorbeeld een fysiotherapeut

eniging met regelmaat zullen afstemmen hoe dit initiatief

komen die niet bij ParkinsonNet aangesloten is, moeten

zich in de praktijk ontwikkelt.

Auteurs: Erwin van Wegen, Ingrid Burgers en Cees de Goede Uitgever: VU University Press Amsterdam, i.s.m. ParkinsonNet en Stichting Gezondheid en Beweging (efox.nl) ISBN 978 90 8659 622 5 Grote genaaide paperback Liggend formaat, 96 blz. Normaal €24,95

dit kunnen voortzetten;

Voor aangesloten therapeuten €19,95 Verkrijgbaar op het ParkinsonNet congres, daarna via de uitgever

Stefanie van Vliet

2. er moeten geen reisproblemen ontstaan, niet in kilome-

Directeur Parkinson Vereniging

WHUVHQQLHW¿QDQFLHHO9HHOSDUNLQVRQSDWLsQWHQ]LMQYDQ

Het ParkinsonNet Het ParkinsonNet staat positief tegenover deze stap van CZ.

Voor ParkinsonNet is de volgende stap een passende waar-

Het is een duidelijk statement dat CZ kiest voor kwaliteit van

dering voor de hogere kwaliteit die ParkinsonNet therapeuten

zorg. We vinden het wel belangrijk dat goed in de gaten wordt

leveren. Dit kan bijvoorbeeld door bredere voorwaarden voor

gehouden welke negatieve consequenties het beleid kan heb-

therapeuten die bij ParkinsonNet zijn aangesloten – de moge-

ben voor bepaalde parkinsonpatiënten. Daarom zullen we

lijkheid voor declaratie van een lange zitting bijvoorbeeld – maar

samen met CZ en de Parkinson Vereniging regelmatig de

mag wat ons betreft ook in het tarief naar voren komen. We

voortgang bespreken. De eerste gesprekken hebben gelukkig

zullen hierover het komende jaar zeker met CZ in gesprek gaan.

al geresulteerd in nuancering van het beleid (voor patiënten Marten Munneke, directeur ParkinsonNet

die lang moeten reizen geldt bijvoorbeeld een uitzondering).

20

21

PN

Stefanie van Vliet, Directeur Parkinson Vereniging Op welke wijze is uw organisatie betrokken bij

aanwezig is, die de contacten met de eerstelijn onder-

ParkinsonNet?

houdt, zal de zeer noodzakelijke ketenzorg ontstaan.

De Parkinson Vereniging is een vereniging voor patiën-

Hier moet haast mee gemaakt worden.

ten, partners en professionals, waarvan bijna 9000 mensen lid zijn. Patiënten en partners zijn vaak op zoek naar

Wat wilt u meegeven aan zorgverleners die aangesloten

een eerstelijns zorgverlener die bekend is met de symp-

zijn bij ParkinsonNet?

tomen van de ziekte van Parkinson. De website van Par-

Zie mensen met de ziekte van Parkinson niet alleen als

kinsonNet is gelinkt aan onze website. Mochten mensen

uw patiënten, maar juist ook als ervaringsdeskundigen

moeite hebben met het bedienen ervan dan doen wij dit

waarmee u samenwerkt om de kwaliteit van leven zo

telefonisch samen met hen. Op die wijze kunnen wij goed

goed mogelijk te maken. Realiseer u steeds dat de pati-

doorverwijzen.

ent de regie van zijn of haar eigen ziekte in handen heeft,

Daarnaast werken de Parkinson Vereniging en Parkin-

niet de zorgverlener.

“Zie mensen met parkinson niet alleen als patiënten maar ook als ervaringsdeskundigen waarmee u samenwerkt”

Zie mensen met de ziekte van Parkinson niet alleen als patiënten, maar juist ook als ervaringsdeskundigen

sonNet veel samen bij toepassingsgericht onderzoek, het ontwikkelen van informatiemateriaal. Met regelmaat faci-

Hoe ziet u de toekomst van ParkinsonNet?

liteert de Parkinson Vereniging scholingsactiviteiten van

ParkinsonNet is de afgelopen jaren enorm snel gegroeid

ParkinsonNet, zoals die voor eerstelijnspsychologen.

en heeft zich in snel tempo over het land verspreid. Nu is de tijd rijp om de meerwaarde – die er ongetwijfeld is

Waarom vindt u ParkinsonNet een belangrijk initiatief?

– te gaan meten aan de hand van kwaliteitscriteria. Dit

ParkinsonNet biedt mensen met de ziekte van Parkinson

betekent voor de Parkinson Vereniging ook dat in het

de mogelijkheid om dicht in de buurt van hun huisadres

belang van de patiënt die organisaties die herhaaldelijk

zorg op maat te krijgen van professionals die kennis van

niet voldoen aan de gestelde eisen ParkinsonNet moeten

de ziekte hebben. Dit verbetert niet alleen de behandeling

verlaten.

maar ook de algemene kwaliteit van leven.

De Parkinson Vereniging en ParkinsonNet gaan daarnaast

Als op termijn in alle ziekenhuizen die de ziekte van

intensiever en meer gestructureerd samenwerken.

Parkinson behandelen een parkinsonverpleegkundige 22

23

PN

Subsidie voor nieuwe richtlijn voor parkinsonverpleegkundige In de multidisciplinaire richtlijn voor parkinson wordt gesproken over de centrale coördinerende rol van de parkinsonverpleegkundige.

Richtlijn ‘Voeding bij de ziekte van Parkinson’

In de huidige praktijk is de rol van de parkinsonverpleegkundige in veel regio’s helaas nog steeds te beperkt. Veelal is het aantal uren dat een parkinsonverpleegkundige ter beschikking heeft heel beperkt en in een aantal regio’s is zelfs helemaal geen parkinsonverpleegkundige aangesteld. De rol die de parkinsonverpleegkundige vervuld is ook sterk afhankelijk

van

de

persoonlijke

voorkeur

van

de

verpleegkundige en neuroloog, de instelling waar men werkt, en het aantal uren dat beschikbaar is. Er is dus een duidelijke discrepantie tussen de gewenste situatie zoals die in de multidisciplinaire richtlijn wordt beschreven en de werkelijke situatie.

De voedingsgerelateerde problemen die bij de De Parkinson Vereniging heeft daarom in 2012 aan-

I

gegeven te willen investeren in de projecten die gericht zijn op het versterken van de rol van de parkinsonverpleegkundige. Op verzoek van de Parkinson Vereniging heeft de werkgroep parkinsonverpleegkundigen

en

het

coördinatiecentrum

ParkinsonNet een projectplan ingediend. Het doel

De richtlijn bestaat uit vier delen:

ziekte van Parkinson kunnen voorkomen en in de

De richtlijn ‘Voeding bij de ziekte van Parkinson’ is

richtlijn aan de orde komen zijn:

bestemd voor alle zorgverleners betrokken bij het

1. Onbedoeld gewichtsverlies / ondervoeding

herkennen, de diagnostiek en de behandeling van

2. Obstipatie

voedingsgerelateerde problemen bij ziekte van Parkinson:

0HGLFDWLHLQQDPHHQUHVSRQVÀXFWXDWLHVLQ

n 2008 is een onderzoek gedaan naar de betrokken-

huisartsen, neurologen, specialisten ouderengenees-

heid va van de diëtist bij de behandeling van patiënten

kunde, revalidatieartsen, klinisch geriaters, parkinson-

4. Ongewenste gewichtstoename / overgewicht

relatie tot voeding

met de ziekte van Parkinson en de kennis over de

verpleegkundigen en paramedici.

5. Kauw- en slikstoornissen

kinsonverpleegkundigen en neurologen over de pre-

dieetbehandeling bij parkinson. Uit de enquête kwam

De richtlijn adviseert zorgverleners over het herkennen

6. Vertraagde maaglediging

cieze rol van de parkinsonverpleegkundigen en een

naar voren dat de diëtisten hun kennis over de ziekte

van voedingsgerelateerde problemen, stelt criteria voor

7. Orthostatische hypotensie

richtlijn te schrijven waarin aanbevelingen voor de

van Parkinson te beperkt vinden. Er bleek duidelijk een

verwijzing en bevat aanbevelingen voor behandeling.

8. Rol van vitaminen en mineralen

van dit plan is om consensus te bereiken onder par-

EHKRHIWHWHEHVWDDQDDQHHQSDUNLQVRQVSHFL¿HNHULFKWOLMQ

De richtlijn ‘Diëtetiek bij de ziekte van Parkinson’ beschrijft

waarin de (dieet)behandeling van voedingsgerelateerde

de diagnostiek en behandeling door diëtisten.

Bij ieder probleem zijn uitgangsvragen geformu-

De Parkinson Vereniging en Fonds Nuts Ohra hebben

problemen bij parkinson wordt beschreven aan de hand

De patiëntenversie, waarin adviezen worden gegeven

leerd en wordt achtergrondinformatie gegeven.

besloten samen de ontwikkeling van een volledig

van de beschikbare wetenschappelijke evidentie en de

aan de patiënt over zelfmanagement op het gebied

Per vraag wordt een wetenschappelijke onder-

nieuwe richtlijn voor parkinsonverpleegkundigen

expertise van de deskundigen in de beroepsgroep.

van voeding en voedingsgerelateerde problemen.

bouwing met conclusie en bewijskracht gegeven

¿QDQFLHHOWH]XOOHQRQGHUVWHXQHQ'HULFKWOLMQZRUGW

Deze richtlijn is in het afgelopen jaar met steun van

Deze kaart is bedoeld voor patiënten, hun partners en

om vervolgens een aanbeveling te formuleren.

ontwikkeld in samenwerking met de Werkgroep

de Parkinson Vereniging en ParkinsonNet ontwikkeld.

verzorgers en andere geïnteresseerden. In het kort

parkinsonverpleegkundigen, de Vereniging voor

Onder projectleiding van de diëtisten Heleen Dicke en

wordt aangegeven hoe de patiënt voedingsgerelateerde

De richtlijn is te vinden op:

Verpleging en Verzorging (V&VN) en ParkinsonNet.

Monique van Asseldonk en de neurologen Jorrit Hoff

problemen kan herkennen en bespreken met de behan-

De website van de Nederlandse Vereniging

Dr. Marten Munneke (ParkinsonNet) en Dr. Teus van

en Barbera van Harten en met steun van de coördinator

delend arts en waaruit de behandeling bestaat.

van Diëtisten, MijnZorgnet en de website van

Laar (UMCG) zullen het project leiden. Naar verwach-

richtlijnonwikkeling van ParkinsonNet, Samyra Keus,

De verantwoording en toelichting van de richtlijnen is

ParkinsonNet

ting zal de nieuwe richtlijn in 2015 gereed zijn!

is een prachtige richtlijn gerealiseerd.

de basis voor bovengenoemde richtlijnen.

dagelijkse praktijk worden gegeven.

24

25

PN

Achmea over “kwaliteitsbeleid parkinson”

D Ook voor de aandoening parkinson wil Achmea in 2013 een project starten

e afgelopen af jaren is er binnen de zorg in Neder-

gie om koplopers te zoeken die inzicht willen in hun

ge land veel geïnvesteerd in het verbeteren van proces-

kwaliteit en die zich willen verbeteren. In gezamenlijk-

sen en structuren. Maar willen we zorgen voor

heid worden de indicatoren ontwikkeld en in een rela-

toegankelijke, betaalbare en doelmatige zorg, dan moet

tief kleine pilot omgeving getest. De kunst is daarbij

er ook gestuurd kunnen worden op de kwaliteit en de

te kiezen voor een beperkte, maar goede set indica-

uitkomsten van zorg.

toren die signaleren over goede zorg. Zo ontstaat er

Als coöperatieve zorgverzekeraar streeft Achmea ernaar

vooraf draagvlak en kennis over wat de indicatoren

samen met het zorgveld de komende jaren 40 procent

betekenen, hoe ermee om te gaan, of er casemix cor-

van de zorg transparant te maken via uitkomstindica-

recties nodig zijn, hoe de registratie het beste kan

toren. Daaronder verstaan we de toege-

worden gerealiseerd. Daarna worden even-

voegde waarde van de zorg voor de klant

tueel stappen genomen voor een landelijke

in termen van (functionele) gezondheid,

inzet.

kwaliteit van leven, behoud van eigen regie,

Ook voor de aandoening parkinson wil

en dergelijke. Deze transparantie moet bij-

Achmea in 2013 een project gaan starten

dragen aan 3 doelen:

om uitkomstindicatoren te ontwikkelen, te meten en ermee vergelijken.

‡ KHWELHGW]RUJDDQELHGHUVYLDVSLHJHOLQIRUPDWLHKRXvast om zichzelf te verbeteren;

Hiervoor wordt samengewerkt met ParkinsonNet dat

‡ NODQWHQSDWLsQWHQPDDURRNKXLVDUWVHQGLHGRRUYHU-

de allerbeste zorg voor mensen met de ziekte van Par-

wijzen, kunnen kiezen op basis van uitkomsten;

kinson nastreeft en actief op zoek is naar verschillen

‡ $FKPHDNDQLQNRSHQRSEDVLVYDQNZDOLWHLW

en best practises binnen de verschillende regionale

Deze doelstellingen zijn wel gelaagd. Zorgaanbieders

netwerken. We vertrouwen op een vruchtbare, inten-

moeten eerst zelf de tijd hebben en gefaciliteerd wor-

sieve en ook inspirerende samenwerking.

den om zichzelf te verbeteren met behulp van betrouw-

26

bare spiegelinformatie.

Robbert Huijsman

Om deze doelen te bereiken kiest Achmea als strate-

Marleen van Oirsouw-Aangenendt 27

PN

“Het teamgevoel binnen zo’n veelzijdige groep is erg belangrijk”

Marion Jansen is ergotherapeut bij Protestantse Zorggroep Crabbehoff en is sinds drie jaar lid van ParkinsonNet. Ze trekt nu de kar voor regio Drechtsteden als multidisciplinair coördinator.

door Milou van Rijswijk

Best Practices uit ParkinsonNet Drechtsteden

28

29

H

PN

et eerste jaar waren ze nog erg zoekende in e

Aanwezigheid en betrokkenheid is erg belangrijk voor

Er is echter nog weinig inzicht in de verwijzingen. Vragen

ent hoort dat hij moeilijk in en uit bed kan komen,

welke vorm ze de samenwerking zouden gieten. Het was

een succesvolle samenwerking. Het werkt niet als deze

die ontstaan zijn: Hoeveel verwijzingen krijgen de ver-

denkt hij er sneller aan om iemand door te sturen naar

niet duidelijk via welke weg de communicatie verliep en

waarden slechts door drie of vier personen worden

schillende zorgverleners en waar komen ze vandaan?

de ergo- of fysiotherapeut, aangezien hij weet wat

hoe vaak je bij elkaar moest komen. Inmiddels hebben

gedragen, iedereen moet een aandeel hebben in het

Dit onderwerp staat op de agenda van de bijeenkomst

deze disciplines precies kunnen bijdragen aan de zorg

ze een goede werkbare structuur neergezet waar ieder-

groepsproces. Dit kan simpelweg door de taken goed te

in november aangezien het belangrijk is om hier dui-

voor parkinson”.

een voor wil gaan. Want dat is volgens Marion erg

verdelen. Zo is het erg praktisch om bij toerbeurt te

delijkheid over te krijgen. Teleurstelling komt vaak

belangrijk. “We hebben het beleid van ParkinsonNet

notuleren en soms worden er voor bepaalde thema’s

voort uit verwachtingen. Door in kaart te brengen hoe

Toekomstplannen

Drechtsteden met elkaar op papier gezet zodat ieder-

werkgroepjes opgericht. Alle communicatie vindt plaats

deze lijnen lopen en hoe vaak deze wegen bewandeld

Het Parkinsoncafé is een van de bestaande projecten

een van elkaar weet waar we voor staan en wat we

op MijnZorgnet, in de community kunnen onder andere

worden, hoopt Marion dit vraagstuk met cijfers inzich-

die door de samenwerking binnen ParkinsonNet een

van elkaar kunnen verwachten. Als iemand wil deel-

de agenda en notulen worden geraadpleegd. Bijkomend

telijk te maken.

boost heeft gekregen. Door de juiste samenwerking

nemen moet hij achter deze afspraken staan, anders

voordeel hiervan is dat je in één klap alle zorgverleners

kunnen er nog veel meer verbeterslagen worden

gaat het niet werken”. Het netwerk telt 39 zorgverle-

bij elkaar hebt in een online groep die het mogelijk

gemaakt in het optimaliseren van de zorg voor par-

ners die allemaal hun steentje bijdragen om de samen-

maakt om online met elkaar te communiceren.

kinsonpatiënten. Zo staat het invoeren van een MDO

werking en daarmee de zorg voor de parkinsonpatiënt

en meer overleg en terugkoppeling tussen de discipliTeamgevoel

te optimaliseren.

Het netwerk bestaat onder andere uit de parkinson-

nes op haar verlanglijstje en ze heeft er wel oren naar

“Het is nu soms wel erg zoeken van: wanneer is het nu echt nodig dat iemand naar de psycholoog gaat”

om meer handvatten te krijgen in het doorverwijzen

Structuur

verpleegkundige, fysiotherapeuten, ergotherapeuten,

De sleutel voor een succesvol regionaal netwerk is

diëtisten, logopedisten een psycholoog, een neuroloog

volgens Marion ‘structuur’. Zelf heeft ze dit weten aan

en sinds kort ook twee specialisten ouderengenees-

te brengen door per discipline een coördinator aan te

kunde. “Het teamgevoel binnen zo’n veelzijdige groep

wijzen. Zo zorgt de coördinator fysiotherapie er voor

is erg belangrijk. Je moet weten wie wie is en ik denk

dat er altijd een fysiotherapeut bij de casuïstiekdag

zelfs dat het de kracht is dat je elkaar écht kent. Door

van ParkinsonNet aanwezig is en er altijd één van hen

vier keer per jaar bij elkaar te komen weet je op een

bij het Parkinsoncafé aanwezig is als aanspreekpunt

gegeven moment wel wie iemand is, in welke discipline

voor de patiënten.

iemand werkt en waarin diegene gespecialiseerd is”.

Vier keer per jaar komt de hele club bij elkaar. Daarin

“Als je elkaar beter leert kennen kun je ook makkelijker

is het ook belangrijk om een goed tijdstip af te stem-

een patiënt doorverwijzen naar een collega die past

men. In Drechtsteden heeft men gekozen voor de maan-

bij de wensen en karakteristieken van de patiënt. Dat

Leereffect

daar veel aandacht aan besteedt en zal de ontwikke-

dag van 17:30 uur tot 19:30 uur. De bijeenkomst vindt

is een groot voordeel van dit netwerk, de lijntjes zijn

Om goed te kunnen verwijzen is het belangrijk om te

lingen nauwlettend in de gaten houden om de nieuwe

iedere keer plaats in een andere grote instelling in de

kort en je weet elkaar beter te vinden”.

ZHWHQZDWMHFROOHJD¶VXLWDQGHUHGLVFLSOLQHVVSHFL¿HN kennis met haar regionale netwerk te delen.

naar de psycholoog. “Het is nu soms wel erg zoeken: wanneer is het nu echt nodig dat iemand naar de psycholoog gaat? Iedereen heeft verwerkingsproblemen met die ziekte, maar je kan niet iedereen gaan doorverwijzen. Op welk moment is dat probleem zodanig dat iemand wel moet worden doorverwezen? Of wanneer zijn neuropsychische problemen zo erg dat iemand getest moet worden door een neuropsycholoog?”. Blijven leren en jezelf verbeteren is belangrijk om de kwaliteit van de bij ParkinsonNet aangesloten zorgverleners hoog te houden. Marion is blij dat ParkinsonNet

op het gebied van de behandeling voor parkinsonpa-

regio, zodat de regeldruk wordt verspreid over alle zorgverleners. Soep met broodjes staan bij binnen-

Verwijzingen

tiënten kunnen betekenen. Daarnaast kun je van elkaar

komst al klaar zodat het voor iedereen makkelijk is

Binnen het netwerk Drechtsteden is het verwijzen soms

leren als je weet wie wat doet en waarom. “Tijdens de

om vanuit het werk aan te sluiten. “Op die manier

nog een lastig onderwerp. Binnen sommige disciplines

bijeenkomsten worden er thema’s besproken zoals Mijn-

maak je het toch een beetje haalbaar voor iedereen,

zoals fysiotherapie zijn er veel zorgverleners aangesloten

Zorgnet, het Parkinsoncafé, de PEPP cursus en we doen

want tijd is geld hè”.

die natuurlijk allemaal geïnvesteerd hebben in kennis

veel aan casuïstiek met video. Beeldmateriaal is met-

en kunde inzake parkinson en graag veel parkinson-

een zo sprekend, je ziet mensen bewegen en dat zegt

patiënten in hun praktijk verwelkomen, al gebeurt dit

veel meer dan wat er op papier staat”.

natuurlijk vanzelf. Men zit in Drechtsteden niet stil:

Daarnaast wordt er soms ook een discipline als thema

“Zo hebben we meerdere PR-actie´s gehad waarbij

gekozen. “Vorige keer was er bijvoorbeeld een video-

iedereen de huisartsen in zijn eigen regio benadert en

casus van een fysiotherapeut waarbij er hele gesprek-

folders en verwijsblokken uitdeelt. En ik ben ook wel

ken loskomen over hoe mensen in en uit bed komen,

blij dat ParkinsonNet zelf actie heeft ondernomen om

hoe je dat iemand aanleert en dat je daar hele handige

huisartsen via een ander kanaal te informeren”. Met

attributen voor kunt aanschaffen, zoals een ‘pakpaal’.

als doel dat wanneer de huisartsen parkinsonpatiënten

Er zijn heel veel fysiotherapeuten die daar baat bij

zien ze hen wijzen op ParkinsonNet en de gespeciali-

hebben, maar dat geldt ook voor andere disciplines

seerde zorgverleners die staan weergegeven in de Zorg-

die voorheen totaal niet op de hoogte waren van dit

zoeker.

soort oplossingen. Als een logopedist nu van een pati-

“De sleutel voor een succesvol netwerk is structuur”

30

31

PN ParkinsonNet kan voor de klanten van Menzis een belangrijke bijdrage leveren aan het zo lang mogelijk zelfstan-

Menzis voert als zorgverzekeraar voor ongeveer 2 miljoen leden de Basisverzekering en de aan-

dig blijven functioneren en blijven

vullende verzekering (Zorgverzekeringswet) uit. Menzis heeft daarnaast de opdracht om voor de

wonen in de eigen vertrouwde omge-

regio’s Groningen, Twente en Arnhem de AWBZ

ving. Door de samenwerking tussen

zorg in te kopen en uit te voeren. De missie van Menzis is het garanderen van

de zorgadviseurs van Menzis en Par-

de beschikbaarheid van kwalitatief goede en betaalbare zorg om zo het welzijn van al haar

kinsonNet kunnen we klanten sneller

klanten te bevorderen. In de komende jaren zal Menzis zich verder gaan ontwikkelen van

en beter bemiddelen en weten klan-

belangenbehartiger in de zorg naar een gezond-

ten zich verzekerd van de beste zorg.

heidsorganisatie.

De samenwerking tussen Menzis en ParkinsonNet

Hoe werkt de Menzis zorgadviseur? Menzis vindt het belangrijk dat klanten volledig eigen regie hebben in hun zorgtraject. Tegelijkertijd zien wij het als onze rol om klanten objectief te ondersteunen en te gidsen naar kwalitatief goede en betaalbare zorg. Vanuit dat perspectief bemiddelen onze zorgadviseurs klanten naar deskundige gecontracteerde zorgaanbieders met een korte wachttijd. Hierbij bieden wij onze klanten altijd meerdere alternatieven aan die bij de voorkeur van de klant passen. Onze adviezen zijn gebaseerd op onze kennis van het zorgveld, kennis van de wachttijden en de mogelijkheden die er zijn voor vergoeding van de behandeling. Wij bemiddelen zowel in trajecten voor de cure als de care. Een uitgebreid overzicht van onze dienstverlening is te vinden op www.menzis.nl

32

33

D

PN

it jaar hebben de zorgadviseurs van Menzis

Hoe ziet Menzis de toekomst voor ParkinsonNet?

kennis gemaakt met ParkinsonNet. Ze hebben deelge-

ParkinsonNet geeft op een eigentijdse wijze vorm aan

nomen aan de ParkinsonNet basisscholing om goed op

de begeleiding van klanten met een chronische aan-

de hoogte te zijn van de werkwijze van ParkinsonNet

doening, onder andere door het versterken van de

en om meer kennis over de ziekte van Parkinson te

samenwerking tussen zorgaanbieders en de patiënt

krijgen. De zorgadviseurs kunnen door de opgedane

YLD 0LMQ]RUJQHW 9HHO NODQWHQ ]XOOHQ JDDQ SUR¿WHUHQ

kennis van de ziekte van Parkinson de vragen van de

van dit netwerk en gesterkt worden in het dagelijks

klanten beter begrijpen en hen stimuleren om te kie-

leven met deze aandoening, terwijl zij zo veel moge-

zen voor deskundige en specialistische zorg.

lijk de eigen regie behouden. De werkwijze kan een

Een aantal zorgadviseurs is tevens opgeleid als man-

voorbeeld zijn voor andere chronische aandoeningen.

kwalitatief hoogwaardig patiëntenvoorlichtingsmateriaal, zoals

telzorgmakelaar, waardoor zij met hun kennis ook hulp

Het enthousiasme van de mensen die ParkinsonNet

zorgboeken, zorgcd-roms en zorgpockets.

kunnen bieden aan de naaste(n) van de parkinsonpa-

verder ontwikkelen werkt aanstekelijk en draagt bij

tiënten. De ervaring leert dat het zorgstelsel voor chro-

aan een breder begrip voor mensen met parkinson.

Zorgboek Parkinson & Zorgboek Parkinsonismen 6WLFKWLQJ6HSWHPEHULVUXLPWZLQWLJMDDUQRQSUR¿WXLWJHYHUYDQ

nisch zieke klanten erg ingewikkeld is en dat het uitzoeken van regelingen, vergoedingen en bij welke

bevat zeer uitgebreide informatie

en Parkinsonismen hebben veel

instantie je hiervoor moet zijn veel tijd kost. De Zor-

Een praktijkvoorbeeld:

over de ziekte van Parkinson. Wat

verschillende deskundigen meege-

gadviseurs van Menzis kunnen zowel patiënten als man-

Een klant belt met de mantelzorgservice en vertelt de

is het? Wat zijn de klachten en

werkt. Onder andere de deskundi-

telzorgers de weg wijzen in het soms ingewikkelde

Zorgadviseur dat haar man (70 jaar) kampt met de

behandelingen? Ook bevat het

gen van ParkinsonNet hebben een

zorglandschap en hen helpen bij de zorgvragen die zij

ziekte van Parkinson. Mevrouw doet veel zelf in het

boek informatie over medicatie,

belangrijke bijdrage aan de tot-

hebben. Door een goede samenwerking tussen ener-

huishouden nu haar man dat moeilijker kan. Zij zorgt

geeft het handige tips voor het

standkoming van beide boeken

zijds de zorgadviseurs en de klant en anderzijds Men-

ook dat hij zijn medicatie inneemt. Omdat hij vaak

dagelijks leven, komt de parame-

geleverd. Zij hebben de verschil-

zis en ParkinsonNet krijgt de klant de beste zorg en

somber en emotioneel is, en het niet prettig vindt om

dische hulpverlening uitgebreid

lende hoofdstukken inhoudelijk

ondersteuning.

alleen te zijn, wordt het moeilijker om van huis weg

aan bod en is er informatie over

beoordeeld. Hun adviezen en wij-

te gaan. Ze helpt hem ook met het wassen en aankle-

verschillende zakelijke regelingen

zigingen zijn door de door de

den als haar man hierom vraagt.

in opgenomen.

redactie van September in de tek-

Beiden willen zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven

Het enthousiasme van de mensen die ParkinsonNet verder ontwikkelen werkt aanstekelijk

sten verwerkt, waardoor het zeer

wonen, ze hebben prettige buren en ze kunnen in de

Inmiddels is er informatie

Nieuw:

complete boeken zijn geworden

RPJHYLQJSUDFKWLJ¿HWVHQHQZDQGHOHQ'LWZLOOHQ]H

beschikbaar over meer dan 60

Zorgboek Parkinsonismen

waar veel mensen wat aan kun-

zo lang mogelijk blijven doen omdat het hen beiden

verschillende (chronische) aan-

Onlangs is ook het nieuwe Zorg-

nen hebben.

goed doet. Het verhoogt hun kwaliteit van leven en

doeningen. De uitgaven zijn

boek Parkinsonismen verschenen.

met de huisarts hebben ze hierover goede afspraken

bedoeld voor patiënten, hun naas-

Een uitgebreid boekwerk dat

gemaakt.

ten en de hulpverlening en bevat-

gemaakt is op initiatief van de

Mevrouw heeft huishoudelijke ondersteuning bij de

ten stuk voor stuk zeer

Parkinson Vereniging. Het boek is

gemeente aangevraagd, maar heeft nog niet gehoord

uitgebreide informatie. De uitga-

geschreven voor mensen met een

of ze ervoor in aanmerking komt. Het grootste pro-

ven worden verkocht bij iedere

(atypisch) parkinsonisme, hun

bleem voor mevrouw is het gebrek aan vrije tijd. Ze

Nederlandse apotheek en via de

naasten en hulpverleners. Het

komt niet aan zichzelf toe. De zorgadviseur benadert

website van September, www.

geeft informatie over parkinsonis-

daarom een vrijwilligersorganisatie en bespreekt of er

stichtingseptember.nl.

men, de klachten en de medische

iemand bij het echtpaar thuis kan komen. Op deze

34

behandelingen. Daarnaast is er in

manier kan mevrouw soms wat tijd voor zichzelf krij-

Zorgboek Ziekte van

het boek aandacht voor de hulp-

gen. Ook gaat de zorgadviseur op zoek naar een fysio-

Parkinson

verlening en geeft het informatie

therapeut die is aangesloten bij ParkinsonNet. Voor

September herziet regelmatig

over zakelijke regelingen.

meneer is het belangrijk dat hij zo lang mogelijk blijft

haar uitgaven. Het afgelopen jaar

bewegen en oefenen waardoor hij zelfstandig kan blij-

is de zesde, volledig herziene her-

Samenwerking

ven functioneren en mevrouw niet te veel belast wordt.

druk van het Zorgboek Ziekte van

September werkt bij de totstand-

Parkinson uitgebracht. Het Zorg-

koming van haar producten nauw

boek Ziekte van Parkinson is

samen met organisaties en speci-

geschreven voor patiënten, hun

alisten uit het veld. Ook aan de

naasten en de hulpverlening en

zorgboeken Ziekte van Parkinson 35

PN

“Wij hebben geluk dat we gemotiveerde mensen in ons netwerk hebben.”

Best Practices uit ParkinsonNet Utrecht Zuid West door Milou van Rijswijk

Samenwerking Met vier parkinsonverpleegkundigen, een neuroloog, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, logopedisten, specialisten ouderengeneeskunde, diëtisten, een psycholoog, een seksuoloog en een maatschappelijk werkster

Mariëlle Wittekamp is sinds 2010 multidisciplinair coördinator van Parkin-

die geschoold gaat worden is het netwerk aardig com-

sonNet regio Utrecht Zuidwest. Utrecht Zuidwest is een netwerk van 25

pleet. De parkinsonverpleegkundigen zijn volgens Mari-

zorgverleners waarin 10 verschillende disciplines vertegenwoordigd zijn.

het overzicht en bekijken alles in hun totaliteit. Alles

elle de onmisbare spil in het netwerk. “Zij behouden waar de parkinsonpatiënt mee te maken krijgt, daar

Hun gouden formule? Betrokken en gemotiveerde leden die actief in com-

denken ze over mee”. Daarnaast beschikt het netwerk over een zeer betrokken neuroloog: “Wij hebben het

missies een bijdrage leveren aan het goed functioneren van het netwerk.

geluk dat we gemotiveerde mensen in ons netwerk hebben, waaronder een neuroloog, dr. Jorrit Hoff, die erg betrokken is. Zo is hij altijd bereid om een presentatie te geven als we hem ergens voor vragen. Die multidisciplinaire samenwerking vind ik heel leuk”.

36

37

PN Commissie

PR

Nu gaat dat via (zorg)mail, per post, één op één com-

Een netwerk valt of staat bij actieve leden. Als je als

De PR commissie heeft als doel om meer bekendheid

municatie of via een multidisciplinair overleg. Daar

coördinator in je eentje de kar trekt en alles zelf wilt

voor het netwerk te genereren bij zowel patienten als

komt veel verslaglegging bij kijken, wat de nodige tijd

doen, dan wordt er geen draagvlak gecreëerd en zul-

huisartsen en neurologen. Met name bij huisartsen is

kost, maar het is prettig als iedereen op de hoogte is

len mensen automatisch achterover leunen. “In het

ParkinsonNet nog erg onbekend en valt nog veel winst

van het reilen en zeilen van een patiënt. Voor de een

begin deed ik veel zelf, totdat een collega uit het net-

te behalen. Er staat nog een ‘vacature’ voor deze com-

volstaat de verwijsbrief, maar de ander verwacht meer

werk tegen mij zei dat we het werk maar eens moes-

missie open, maar deze wordt hopelijk bij het volgende

informatie in de overdracht. “Dat is nog wel iets om met

ten verdelen”. En dat is precies wat ze gedaan hebben

seminar ingevuld zodat de ‘PR campagne’ van start

elkaar af te spreken; wat wil iemand precies in een

in Utrecht Zuidwest. Er zijn verschillende commissies

kan gaan.

overdracht hebben?”. De Persoonlijke Zorg Community zou hierin ook een belangrijke rol kunnen vervullen:

in het leven geroepen waarin van alle leden een helpende hand wordt verwacht. Elke commissie stelt een

Bekendheid

geen mailcontact, maar overleg in de persoonlijke online

jaarplan op waarin concrete doelen worden geformu-

Meer bekendheid zal er voor zorgen dat steeds meer

omgeving van de patiënt (MijnP@rkinsonZorg, zie ook

leerd. De volgende vijf commissies zijn opgericht:

mensen met de ziekte van Parkinson de beschikbare

pagina 53 in dit magazine). “Voor een beperkte groep

gespecialiseerde zorg gaan krijgen. “Zo kwam ik laatst

is het hartstikke goed, maar sommige ouderen heb-

Intern

een zorgverlener tegen die dacht dat ParkinsonNet

ben simpelweg geen computer. Ik denk wel dat je daar

De interne commissie houdt zich bezig met de grote

alleen voor patienten met de ziekte van Parkinson is

nu mee moet beginnen, want over tien jaar is waar-

lijnen binnen het netwerk en bewaakt het interne pro-

en niet voor iemand met parkinsonisme. Dan zie je

schijnlijk iedereen online”.

ces. Deze commissie houdt een vinger aan de pols bij

dat behandelaren ook niet altijd goed op de hoogte

de werkzaamheden van de andere commissies.

zijn waarvoor ze ons kunnen inzetten”. Bijkomend voordeel is dat meer bekendheid ook meer verwijzingen

Inhoudelijk

zal opleveren. “Dat is in ons geval niet zo’n noodzaak

De inhoudelijke commissie zorgt voor interessante

omdat iedere deelnemer voldoende patiënten ziet, maar

onderwerpen tijdens de multidisciplinaire seminars. Zo

het draagt wel bij aan de kwaliteit van de zorg voor

heeft er al eens een patiënt over zijn ervaringen met

parkinsonpatiënten”.

‘Deep Brain Stimulation’ verteld en iemand van ParVerwijzen

kinsonNet over de mogelijkheden van MijnZorgnet.

Vanuit het Antonius ziekenhuis worden veel patiënten

“Actieve en betrokken deelnemers zijn een voorwaarde voor een succesvol en kwalitatief sterk netwerk”.”

ICT

naar parkinsongespecialiseerde zorgverleners in het

De ICT commissie houdt de regionale community van

netwerk doorverwezen. Onderling wordt door iedereen

Kwaliteit

het netwerk op MijnZorgnet up-to-date. Voorafgaand

meegedacht waar een patiënt baat bij kan hebben.

Actieve en betrokken deelnemers zijn een voorwaarde

aan een vergadering of seminar worden de relevante

“Wanneer het vermoeden bestaat dat een patiënt

voor een succesvol en kwalitatief sterk netwerk. Ieder-

bestanden geüpload en naderhand worden de notulen

depressief is, wordt aan alle betrokken zorgverleners

een wordt bij de seminars verwacht en daarnaast wordt

online bijgevoegd. Ook worden adreswijzigingen niet

gevraagd dit tijdens de behandeling te observeren,

een beroep op eenieder gedaan om in een commissie

meer naar iedereen gemaild maar aangepast in de

indien nodig wordt dan de psycholoog ingeschakeld”.

deel te nemen of andere taken op te pakken. “Als deel-

Wiki op MijnZorgnet.

In de regio Utrecht Zuidwest zijn meerdere disciplines

nemers helemaal niets doen/ geen inzet tonen, dan

dubbel vertegenwoordigd, maar sprake van concur-

komt dat de kwaliteit van zorg niet ten goede. Eén

Parkinsoncafé

rentie met haar collega’s in het netwerk is er niet vol-

keer een scholing volgen en er vervolgens niets meer

Deze commissie werkt samen met de patiëntenvereni-

gens Mariëlle. “Alle deelnemers zijn complementair

mee doen levert niks op. Uiteraard moet iedereen ook

ging en reeds bestaande Parkinsoncafés aan het opzet-

aan elkaar. We stemmen het onderling met elkaar af

voldoende patiënten zien zodat ze ‘feeling’ houden met

ten van een Parkinsoncafé voor de regio Utrecht. Een

en we verwijzen ook naar elkaar door”.

de zorg voor parkinsonpatiënten. Vooral voor beginnende zorgverleners is het belangrijk om veel ervaring

Parkinson Café is een informeel trefpunt voor mensen met de ziekte van Parkinson, hun familie en mantel-

Overleg

op te doen. Daarnaast moet iedereen up-to-date

zorgers. Het biedt patiënten de gelegenheid ervarin-

Omdat parkinson een complexe ziekte is en de patiënt

blijven. Dit kan door kennis te delen bij de mono- en

gen te delen en informatie uit te wisselen.

vaak met meerdere disciplines in contact komt is het

multidisciplinaire seminars en door vakliteratuur te

belangrijk dat iemand het overzicht behoudt. “Via de

lezen. En iedereen volgt de ParkinsonNet bijscholingen

patiënt weet je wie er bij de behandeling betrokken

en andere congressen of cursussen. Op die manier

zijn en daarmee gaat de parkinsonverpleegkundige in

kan iedereen zelf actief de kwaliteit van de zorg waar-

overleg om de behandeling op elkaar af te stemmen”.

borgen!

38

39

SCHOLINGEN 2012

PN Casuïstiekdag diëtisten

E-learning Freezing

Waneer: 20 september

Wanneer: juni – december 2012

Wie: 30 ParkinsonNet diëtisten

Wie: neurologen en fysio-

Waar: Vergadercentrum

therapeuten

Beatrixgebouw Utrecht

Waar: www.parkinsonnet.nl/

Het ParkinsonNet coördinatiecentrum heeft in 2012 weer een groot aantal

Regionale scholing Motivational

scholingen georganiseerd voor ParkinsonNet zorgverleners. Hieronder vindt

interviewing: coachen van

u een opsomming van de belangrijkste scholingsactiviteiten.

mensen met de ziekte van

Mijn P@rkinsonzorg,

Parkinson en hun naasten

de patiënt en eigenregie

E-learning Multidisciplinaire

freezing

Wanneer: Regio Zoetermeer,

Wanneer: 26 september

richtlijn

ParkinsonNet basisscholing

ParkinsonNet basisscholing

ParkinsonNet basisscholing voor

10 en 28 september

Wie: 20 verpleegkundige

Wanneer: juni – december 2012

voor fysio-, oefen-, en ergo-

voor diëtisten

specialist ouderengeneeskunde

Regio Delft, 13 september

Waar: Restaurant Valdin Nijmegen

Wie: neurologen

therapeuten en logopedisten

Wanneer: 27 januari en 15 maart

Wanneer: 9 oktober

en 4 oktober

Wanneer: 27 januari, 2 februari

Wie: 34 diëtisten

Wie: 45 specialist ouderen-

Regio, Deventer, 11 oktober

Masterclass

scholingen/

en 15 maart

Waar: Media Plaza, jaarbeurs

geneeskunde

en 2 november

bewegingsstoornissen

scholingsaanbod/e-learning-

Wie: 49 ergotherapeuten,

Utrecht

Waar: Vergadercentrum

Regio Den Bosch, 30 oktober

Wanneer: 15 en 16 november

neurologen

Beatrixgebouw Utrecht

en 15 november

Wie: 20 neurologen en

82 fysio- en oefentherapeuten,

Waar: www.parkinsonnet.nl/

24 logopedisten

Wanneer: 20 en 28 september

Wie: 16 multidisciplinaire

neurologen in opleiding

Waar: Media Plaza, jaarbeurs

Wie: 16 diëtisten

Landelijke scholing Motivational

zorgverleners per bijeenkomst

Waar: UMC St Radboud

Utrecht

Waar: Media Plaza en vergader-

interviewing: coachen van

Waar: Op locatie

centrum Beatrixgebouw Utrecht

mensen met de ziekte van Parkinson en hun naasten

Coördinatorendag

28 september en 12 oktober

ParkinsonNet basisdag voor

Wanneer: 13 en 27 maart

Wanneer: 8 juni

Wie: 25 ergotherapeuten,

verpleegkundige

en 10 en 24 mei

Wie: 34 coördinatoren

60 fysio- en oefentherapeuten,

Wanneer: 20 september

Wie: 24 multidisciplinaire

ParkinsonNet

Op 8 juni heeft de tweede coördinatorendag plaatsgevonden in het

14 logopedisten

Wie: 9 verpleegkundige

zorgverleners

Waar: Vergadercentrum

van der Valk hotel in Breukelen. Meer dan de helft van de netwerk-

Waar: Media Plaza en vergader-

Waar: Vergadercentrum

Waar: Hotel van der Valk

Beatrixgebouw Utrecht

coördinatoren en bijna het gehele ParkinsonNet team was op deze

centrum Beatrixgebouw Utrecht

Beatrixgebouw Utrecht

in Breukelen

Wanneer: 20 september,

Coördinatorendag op 8 juni

dag aanwezig. Het was een leuke en leerzame dag waar veel informatie werd uitgewisseld. Naar aanleiding van de coördinatorendag zijn er interviews afgenomen met 10 multidisciplinaire contactpersonen over de ‘Best Practices’ van ParkinsonNet. Bent u benieuwd naar wat er goed gaat in andere regionale netwerken? Op pagina 28 en 36 staan interviews met zorverleners uit twee goedlopende netwerken.

Bent u benieuwd welke scholingen er in 2013 georganiseerd worden? Kijk dan op pagina 56 voor de jaarplanning 2013.

40

41

PN

ParkinsonNet over de grens!

“Maar liefst 18 landen werken mee aan de nieuwe richtlijn voor parkinson”.”

De eerste Europese richtlijn voor fysiotherapie

E

xtra bijzonder is dat de Nederlandse KNGF/

VvoCM richtlijn de basis vormt voor de eerste Euro-

Begin 2013 verschijnt de Europese richtlijn voor fysiotherapie bij de ziekte

pese richtlijn. Alhoewel nog steeds toepasbaar en van

van Parkinson. Deze richtlijn komt voort uit een unieke samenwerking van

lijn te herzien. ParkinsonNet heeft een subsidie van

hoge kwaliteit, was het tijd om de Nederlandse richthet KNGF ontvangen om de Nederlandse richtlijn te

fysiotherapieverenigingen uit maar liefst 18 landen, dankzij het initiatief van

herzien samen met Europese experts zodat het een

het KNGF en ParkinsonNet. Samyra Keus, eerste auteur van de KNGF/VvoCM

Europese richtlijn wordt. De Europese richtlijn is niet

richtlijn en binnen ParkinsonNet verantwoordelijk voor richtlijnontwikkeling

afgaand aan de herziening zijn de knelpunten die the-

en implementatie is projectleider.

optimale zorg in kaart gebracht. 42

slechts een herziening van de huidige richtlijn. Voorrapeuten en patiënten tegenkomen in hun streven naar

43

W

PN Dr. Samyra Keus,

e he hebben in samenwerking met de Associ-

Bent u benieuwd? Neem dan een kijkje op de interna-

coördinator Richtlijnen

ation of Physioth Physiotherapists in Parkinson’s Disease Europe

tionale pagina van de ParkinsonNet website. Daar vind

ParkinsonNet, presenteert

(APPDE) een enquête uitgezet onder 3.500 therapeu-

u informatie over de nieuwe Europese richtlijn. In

de nieuwe Europese

ten werkzaam in 18 landen in Europa. Daarnaast heb-

december 2012 zal de eerste versie van de richtlijn

richtlijn voor Parkinson op

ben we patiënten geinterviewd en focusgroepen met

klaar zijn en op de website geplaatst worden. Wij zijn

een congres in Liverpool.

patiënten georganiseerd. Tot slot zijn ook Parkinson-

benieuwd naar uw feedback! Ziet u nog punten voor

Net therapeuten betrokken geweest. Zij zijn ondertus-

verbetering? Waar mogelijk nemen wij deze graag mee

sen experts in het gebruik van de huidige richtlijn. Zo

LQGHGH¿QLWLHYHYHUVLHYDQGHULFKWOLMQ

hebben we verbeterpunten voor de richtlijn alsook aanvullende uitgangsvragen voor de richtlijn opgesteld. De literatuur is verzameld, de evidentie geëvalueerd,

Het doel is om parkinsonpatiënten, ongeacht nationale grenzen, toegang te geven tot medische zorg volgens het ParkinsonNet model

de haalbaarheid van interventies en meetinstrumenten bediscussieerd om te komen tot aanbevelingen voor de praktijk. Dit alles om beslissingen die therapeuten moeten maken te ondersteunen. Dit is gedaan door de leden van de schrijf- en leesgroep die bestond uit vertegenwoordigers van de deelnemende fysiotherapieverenigingen

uit

alle

betrokken

landen

en

patiënten(verenigingen).

(copyright photo Guzelian Ltd Photography)

Vanuit het Verenigd Koninkrijk, Zweden en zelfs Australië en de Verenigde Staten is interesse getoond voor ParkinsonNet

Zodra de richtlijn af is zal er binnen ParkinsonNet aandacht aan besteed worden. Maar ook in andere landen leeft de richtlijn al. In sommige landen wordt de huidige richtlijn al door verschillende therapeuten toege-

ParkinsonNet North Carolina

SDVW =R LV LQ ,WDOLs HQ 'HQHPDUNHQ HHQ RI¿FLHX]H vertaling gemaakt en hebben we het Verenigd Konink-

Het succes van ParkinsonNet is ook in het bui-

rijk (een samenwerking van de patiëntenvereniging en

tenland niet onopgemerkt gebleven. Dr. Mark

het fysiotherapie genootschap) ondersteund in het aan-

Hirsch is in de Verenigde staten gestart met het

passen van onze werkkaarten naar hun mogelijkheden

opzetten van een regionaal netwerk volgens het

en eisen. Daarnaast hebben we bijdragen geleverd aan

ParkinsonNet model. In de relatief dun bevolkte

scholingen ter implementatie van de huidige richtlijn

Daarin gaan we een integratie van het zorgaanbod

staat North Carolina is hij in april 2012 gestart

in verschillende Europese landen en hebben we op vele

voor parkinson in de Euregio Rijn-Waal realiseren.

met een 3-daagse scholing waarin 19 fysiothe-

internationale bijeenkomsten gesproken over de richt-

Het doel is om parkinsonpatiënten, ongeacht nationale

rapeuten volgens een soort ‘train de trainers’

lijn en ParkinsonNet.

grenzen, toegang te geven tot medische zorg volgens

In 2013 start ParkinsonNet het eerste netwerk

ParkinsonNet Duitsland

het ParkinsonNet model. Naast de inrichting van een

in Duitsland. ParkinsonNet kwam in contact met

len in het toepassen van evidence-based oefen-

Door de samenwerking in de ontwikkeling van de Euro-

expertise-centrum in het Evangelische Klinikum Nie-

de neurologen Dr. Sander en Dr. Grehl, van de

therapie gericht op meer bewegen en het

pese richtlijn is de interesse vanuit Europa enorm toe-

derrhein, bieden we de scholing voor fysiotherapeuten

Evangelische Klinikum Niederrhein in Duisburg.

verkrijgen van een betere balans. Dr. Hirsch heeft

genomen. Zo is vanuit verschillende landen, waaronder

aan die werkzaam zijn in het Duitse deel van de

Duisburg ligt 70 km van Nijmegen, maar Duitse

hierbij ook het ParkinsonNet doel om een betere

het Verenigd Koninkrijk, Zweden en zelfs (ver buiten

Euregio Rijn-Waal. Bij de opzet van beide structuren

parkinsonpatiënten hebben geen gegarandeerde

infrastructuur van deskundige zorgverleners te

Europa) Australië interesse getoond voor ParkinsonNet.

werken de Duisburgse en Nijmeegse neurologen nauw

toegang tot multidisciplinaire zorg zoals die bin-

krijgen die relatief veel parkinsonpatiënten moe-

Zowel door fysiotherapie-, patiënten- als specialisten-

samen, om te waarborgen dat er een grensoverschrij-

nen ParkinsonNet aanwezig is. Bovendien zijn

ten gaan zien en beter kunnen communiceren

verenigingen. Een compliment voor iedereen die deel

dende samenwerking ontstaat. Het is de verwachting

de patiënten in de regio rondom Duisburg voor

met de lokale neurologen.

uitmaakt van ParkinsonNet! Dankzij een subsidie (EURe-

dat met het gerealiseerde grensoverschrijdende model

VSHFL¿HNHH[SHUWLVHDDQJHZH]HQRS'XLWVH]LH-

gio) zetten we binnenkort een eerste ParkinsonNet op

voor de parkinsonzorg de kwaliteit van zorg zal toe-

kenhuizen die minimaal 250 km verderop gele-

over de grens: in 2013 start ParkinsonNet Duisburg.

nemen, met afnemende kosten.

gen zijn.

PHWKRGHQRJHHQV¿WQHVVLQVWUXFWHXUVVFKR-

Bron: http://www.parkinsonassociation.org/PAC-April-2012.pdf

44

45

PN

Op Wereld Parkinson Dag, 11 april 2012, heeft ParkinsonNet samen

Lancering Spark Magazine! 158 kilometer op de tandem voor parkinson

met de Parkinson Vereniging het eerste Spark Magazine gelanceerd. Om de lancering kracht bij te zetten, stapten Marten Munneke en Bas %ORHP RS HHQ WDQGHP HQ ¿HWVWHQ ]H PHW KXQ WHDP HQ WZHH parkinsonpatiënten van Nijmegen naar Den Haag. Daar overhandigden ze de eerste exemplaren van Spark Magazine aan minister Edith Schippers van VWS. 46

47

O

PN

PXXUVWDUWWHQGH¿HWVHUVDDQJHPRH-

van het blad en de verhalen. Ze had nooit begrepen

digd door ex-profwielrenner Michael Bogaerd en bur-

dat door parkinson zoveel verandert. Parkinson heb je

gemeester Wim Dijkstra, de tocht vanuit het UMC St

niet alleen maar met heel je gezin. Het is een gewel-

5DGERXGLQ1LMPHJHQ¿HWVNLORPHWHUVHQHHQDDQ-

dig mooi blad geworden.” Wij zijn ook erg benieuwd

tal lekke banden later arriveerde de ploeg in Den Haag.

naar uw reacties en ideeën. Wij nodigen u daarom uit

7LMGHQVGH¿HWVWRFKWKHHIWKHWWHDPGHPDJD]LQHVXLW-

om op www.sparkmagazine.nl/reacties ook úw reactie

gedeeld op de marktpleinen van Culemborg en Gouda.

te plaatsen.

In Den Haag werd het magazine vol enthousiasme

Het tijdschrift is informatief voor patiënten maar zeker

ontvangen door minister Edith Schippers, die een mooie

ook bedoeld om weg te geven aan zorgverleners, fami-

toespraak hield over het eerste Spark magazine.

lie, vrienden en collega’s. Wilt u extra exemplaren

2QGDQNV GH YHOH NLORPHWHUV ZDUHQ DOOH ¿HWVHUV HUJ bestellen om weg te geven? Dat kan eenvoudig via de WHYUHGHQ³NP¿HWVHQYRRUSDUNLQVRQZH]RXGHQ website www.sparkmagazine.nl/aanvragen. KHW]RZHHUGRHQ´DOGXVGH¿HWVHUV+HWHQWKRXVLDVPH waarmee Spark Magazine is ontvangen is fenomenaal! Op de website www.sparkmagazine.nl is Spark Magazine online in te zien en kunnen reacties gegeven worden. Dit is zo’n reactie: “Ik had het Spark magazine aan een buurvrouw gegeven, en haar ooit weleens verteld dat ik parkinson heb. Drie dagen later kwam ze het blad terug brengen helemaal onder de indruk 48

49

In 2010 heb ik samen met collega Wijnand Rutgers het Parkinson Platform Noord Nederland (PPNN) opgericht. De laatste jaren is er namelijk vanuit Nijmegen met man en macht gebouwd aan een inmiddels indrukwekkend ParkinsonNet. Ook in onze regio is een Parkin-

D

em maatschappij vraagt om

PN ingebracht, om zodoende elkaars

in andere regio’s. Inmiddels is er

expertise de d verzekeraars eisen expertise,

denken en redeneren beter te

in Alkmaar een exacte kopie van

expertise, en niet te vergeten, het

leren begrijpen.

ons short-stay model gestart. De

vak is te omvangrijk geworden

bedoeling is om de short-stay in

sonNet opgezet maar we merkten dat de betrokkenheid van neurologen in ons netwerk

om in de volle breedte te kunnen

Wat is de relatie tussen PPNN

Nederland verder uit te breiden,

onvoldoende uit de verf kwam. Dit vonden we een belangrijk gemis, omdat juist de neu-

blijven uitoefenen, dus super-

en ParkinsonNet?

zodat deze voordelen ook elders

specialisatie is alom gewenst.

Het PPNN is zoals eerder aan-

ervaren kunnen worden. Het idee

rologen voor verwijzingen naar het ParkinsonNet moeten zorgen. Met betrokken neurolo-

gegeven onderdeel van Parkinson-

is dat op termijn in elke regio

gen kan de potentie van het ParkinsonNet veel beter benut worden. Dit is echter

In het Noorden hebben we daarom

Net, waarbij we dus op regionaal

enkele short-stay voorzieningen

gemakkelijker gezegd dan gedaan, omdat de meeste neurologen eraan hechten om alles

aan alle maatschappen gevraagd

niveau de expertise van een select

beschikbaar komen. Daarom willen

om hierover na te denken. Daar

aantal neurologen en parkinson-

we in 2013 een implementatie

zijn na enige tijd veel positieve

verpleegkundigen inbrengen, om

onderzoek starten met geïnteres-

reacties op gekomen, waarbij we

]RWRWHHQEHWHUHHQHI¿FLsQWHUH

seerde verpleeghuizen.

vanaf het begin hebben gesteld,

zorg voor parkinsonpatiënten te

dat deelname aan het PPNN alleen

komen.

te blijven doen, en daarmee verdergaande specialisatie veelal afwijzen. Persoonlijk denk ik echter dat de tijd van generalisten ook voor neurologen grotendeels voorbij is.

Hoe zijn de ontwikkelingen in Noord Nederland?

Interview met

Teus van Laar,

neuroloog UMCG

Parkinson Platform Noord Nederland

50

Hoe zie je de toekomst van ParkinsonNet?

mogelijk is indien er wordt samengewerkt met een parkinson-

Wat zijn de laatste inzichten

ParkinsonNet gaat een veelbelo-

verpleegkundige. Dit bleek niet

als het gaat om de parkinson

vende toekomst tegemoet. Het

overal het geval te zijn. Met een

short-stay?

voldoet aan alle randvoorwaarden

subsidie van de Parkinson

We hebben inmiddels retrospectief

die de minister en de verzekeraars

Vereniging hebben we dit mogelijk

(NTVG 2012) en prospectief (nog

hebben gesteld ten aanzien van

gemaakt. We konden de aanstelling

niet gepubliceerd) aangetoond dat

goede en betaalbare zorg.

van parkinsonverpleegkundigen

onze Parkinson Short Stay – een

YRRUMDDU¿QDQFLHUHQRQGHUGH

vorm van intensieve revalidatie

Gespecialiseerde zorg blijkt goed-

voorwaarde dat de directie van het

voor parkinsonpatiënten gedurende

koper te zijn dan de traditionele

betreffende ziekenhuis voor ten-

maximaal 6 weken - zeer de

]RUJPHWQDPHRPGDWHUHI¿FLsQWHU

minste 3 jaar daarna garant wilde

moeite waard is. Patiënten die

wordt gewerkt. Wel is het van

staan. Hiermee konden we dus een

worden opgenomen zijn in principe

belang om de komende tijd veel tijd

mooie start maken, waarbij we

allemaal potentiële kandidaten

en energie te steken in gespeciali-

tevens de visie van de betreffende

YRRUGH¿QLWLHYHRSQDPHLQKHW

seerde parkinsonneurologen. Ter

directies konden peilen.

verpleeghuis. Echter, ons concept

verbetering van de farmaceutische

heeft aangetoond dat 75% van de

zorg moeten ook een aantal

Dit heeft ertoe geleid dat we

opgenomen patiënten naar huis

apothekers speciaal worden opgeleid

momenteel 12 belangstellende

kan en dat na 1.5 jaar het over-

tot parkinsonapotheker. Daar gaat

Het Parkinson Platform Noord Nederland (PPNN)

ziekenhuizen hebben, met

grote deel nog steeds thuis woont.

namelijk nog heel veel mis. Zaken

is opgericht in april 2010 en is onderdeel van

tenminste één neuroloog en één

Vooral optimalisatie van de

als generieke substitutie, matige

ParkinsonNet.

parkinsonverpleegkundige in elk

medicatie (meer dopaminerge-,

therapietrouw en verwisselen van de

Het PPNN is een regionaal samenwerkingsver-

ziekenhuis, die zich willen toe-

cholinerge- en anti-psychotische

diverse farmaceutische formulerin-

band in Noord-Nederland tussen neurologen met

leggen op de parkinsonzorg voor de

medicatie) gaf een grote verbetering

gen komen vrijwel dagelijks voor.

speciale belangstelling en ervaring in het diag-

toekomst. We komen maandelijks

van het functioneren te zien,

Tenslotte is het noodzakelijk dat

nosticeren en behandelen van patiënten met de

bij elkaar waarin de ene maand

ondersteund met gespecialiseerde

alle deelnemers aan ParkinsonNet

ziekte van Parkinson, samen met hun parkinson-

de organisatorische zaken aan bod

fysiotherapie. Ons prospectieve

getoetst worden op hun inzet en

verpleegkundigen.

komen, zoals harmonisatie van de

onderzoek liet zien dat de totale

kwaliteit, zowel door patiënten,

De deelnemers aan het PPNN onderschrijven de

spreekuren, verwijsindicaties,

kosten van zorg desondanks

alsook door professionals, zodat

multidisciplinaire richtlijn parkinson 2010 en pro-

klinimetrie, wie doet welke

afnamen na opname op de short-

goede kwaliteit gewaarborgd blijft.

beren op basis van deze richtlijn te komen tot

complexe behandelingen, en

stay, terwijl patiënten de kwaliteit

Het ontwikkelen van kwaliteits-

een goede en uniforme diagnostiek en behan-

welke kwaliteitsindicatoren willen

van leven ook als beter scoorden.

indicatoren die echt iets zeggen

deling van de ziekte van Parkinson in de drie

we inzetten. De andere maand

Al met al dus een zeer effectieve

over de geleverde zorg is daarbij

noordelijke provincies.

worden klinische problemen

interventie, die navolging verdient

een grote uitdaging.

51

PN

ParkinsonNet aanwezig bij de Unity Walk in Amsterdam Op vrijdag 28 september hebben ruim 600 parkinson-

De Unity Walk is komen overwaaien uit New York, waar

patiënten en zorgverleners afkomstig uit dertig ver-

Central Park al bijna twintig jaar het decor is. De New

schillende landen een route van anderhalve kilometer

Yorkse editie van 2012 was opnieuw groter en succes-

dwars door het centrum van Amsterdam gelopen. De

voller dan de voorgaande versie en telde meer dan

Unity Walk was bedoeld om extra aandacht voor par-

10.000 deelnemers. Dit is een goede motivatie om de

kinson te genereren en dit is ruimschoots gelukt! Tij-

Nederlandse Unity Walk van 2013 nog grootser en suc-

dens een mooie dag in het zonnige Amsterdam werden

cesvoller te maken! Loopt u volgend jaar ook mee?

veel ervaringen uitgewisseld en was parkinson een

ParkinsonNet houdt u op de hoogte van de ontwikke-

‘trending topic’ in de Amsterdamse binnenstad!

lingen rond deze wandeltocht.

I

Project MijnP@rkinsonzorg; meer regie bij de patiënt!

n het project MijnP@rkinsonzorg maakt de

vragen stellen en gemakkelijker een beroep op hen

patiënt gebruik van het ‘Persoonlijk Zorgnetwerk’ van

doen. Uit de pilot blijkt dat hulpverleners niet over-

MijnZorgnet. In het persoonlijk zorgnetwerk kan de

vraagd worden en dat de behandelrelatie met de

patiënt informatie delen over zijn gezondheidssituatie,

patiënt kan verbeteren door het gebruik van MijnZorg-

vragen stellen aan zijn behandelaars en een overleg

net. Het project loopt tot september 2013. In de

starten. Inmiddels is het project ruim een jaar van start

komende periode proberen we om meer patiënten online

vanuit de vier regionale ziekenhuizen in Enschede, Arn-

te ondersteunen en te stimuleren om meer regie over

hem, Groningen en Nijmegen die aan het project mee-

hun zorg te nemen. Op de volgende pagina’s vindt u

doen. Zo’n 115 patiënten hebben een ‘persoonlijk

een interview met neuroloog Wijnand Rutgers van het

zorgnetwerk’ gestart, waarin ook neurologen, fysio-

Martini Ziekenhuis in Groningen over het MijnP@rkinson-

therapeuten en verpleegkundigen deelnemen. Uit de

zorg project.

eerste evaluaties blijkt dat patiënten erg enthousiast

52

zijn over de mogelijkheden binnen MijnZorgnet. Hoewel

Het MijnP@rkinsonzorg project wordt gesteund door

niet iedere patiënt even gemakkelijk met de computer

ZonMw, het Prinses Beatrix Fonds, De Parkinson

om kan gaan, zien we dat er wel degelijk patiënten

Vereniging en zorgverzekeraar Menzis. Het project wordt

zijn die via hun persoonlijk zorgnetwerk de neuroloog

uitgevoerd in Ziekenhuis Rijnstate Arnhem, Canisius

vragen om advies, of de fysiotherapeut inlichten over

Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen, Medisch Spectrum

zijn/haar vorderingen. Voor betrokken hulpverleners

Twente, Martini Ziekenhuis Groningen, UMC Groningen

is het eveneens een omslag. Patiënten kunnen directer

en UMC St Radboud. 53

PN Als patiënt meedenken over wanneer je welke zorg nodig hebt, op elk moment een vraag kunnen stellen en via je persoonlijke zorgcommunity op MijnZorgnet.nl bepalen welke zorgverlener meekijkt in jouw dossier. Patiëntenparticipatie neemt voor patiënten met de ziekte van Parkinson een vlucht. ‘De eigen inbreng stimuleert patiënten te benoemen wat ze belangrijk vinden bij de behandeling van hun ziekte,’ aldus neuroloog Wijnand Rutgers. ‘Ze kunnen het proces beter sturen, waardoor ze zich langer staande houden.’

H

et specialisme Neurologie

MijnP@rkinsonzorg in Groningen

de mogelijkheid een persoonlijk

soonlijke zorgcommunity, kunnen

kent relatie relatief veel verschillende

zorgcommunity te beginnen op

op de hulp van Nico rekenen.

groepen chronische patiënten.

MijnZorgnet.nl. ‘De digitale Parkinson

Voor MS, Parkinson, Hoofdpijn

Poli is een communicatiemiddel voor

Elkaar zien

en CVA zijn speciaal opgeleide

al onze Parkinsonpatiënten en alle

Ook de zorgverleners hebben

verpleegkundigen in dienst.

zorgverleners die bij parkinson

voordeel bij de nieuwe communi-

Marie-Margreeth Hemmelder is

betrokken zijn,’ legt Marie-Margreeth

catiemiddelen. ‘Patiënten hebben

verpleegkundig consulent Parkinson.

Hemmelder uit. ‘Je kunt via deze

zelf vaak goede ideeën,’ aldus

‘Met kennis van de ziekte én kennis

digitale poli algemene informatie

Marie-Margreeth. ‘Via het forum

van de mogelijkheden in de zorg

over de ziekte met elkaar delen,

of een blog kunnen wij hen vragen

kan ik samen met de patiënt kijken

bijvoorbeeld op blogs, en vragen

stellen. Met hun input kunnen wij

welke hulp of begeleiding nodig is

stellen op een forum. Echt persoon-

de zorg verbeteren. Bijvoorbeeld

en het beste past,’ vertelt ze.

lijke vragen horen hier niet thuis.

als het gaat om privacy op de

‘Patiënten kunnen mij daarover

Daarvoor is een persoonlijke zorg-

polikliniek of de bijwerkingen van

altijd bellen of mailen.’ Wijnand vult

community op MijnZorgnet.nl een

een bepaald medicijn.’ Met Wijnand

haar aan: ‘Mensen met de ziekte

oplossing.’

benadrukt zij dat de digitale toe-

van Parkinson krijgen last van

54

passingen niet in de plaats komen

heel uiteenlopende verschijnselen,

Bloem

van de afspraak in het ziekenhuis.

waardoor ze te maken hebben met

Hoewel men in het algemeen

‘Het blijft belangrijk elkaar regel-

veel verschillende zorgverleners.

denkt dat dit met name voor de

matig te zien. Dat geldt juist voor

Dat maakt het lastig de zorg goed

jongere patiënt handig is, over-

deze patiëntencategorie, die als

te coördineren. Patiënten raken het

tuigde Bas Bloem - hoogleraar

gevolg van hun ziekte het inroepen

overzicht soms kwijt. Daar komt

Neurologie in Nijmegen en grond-

van hulp soms te lang uitstelt.’

bij dat het verloop van de ziekte

legger van MijnZorgnet.nl - ons

niet voorspelbaar is, waardoor de

van het tegendeel. Hij liet bij zijn

Nadenken

structuur van vaste periodieke

lezing in het Martini Ziekenhuis

‘De digitale mogelijkheden kosten

afspraken in het ziekenhuis niet

in februari zien hoe ook oudere

ons extra tijd en technisch is het nog

goed past bij deze groep patiënten.

patiënten vaardig omgaan met

niet zoals we het willen hebben,

Zie je na vier maanden je specialist

internet. Als patiënten onder-

toch zien we grote voordelen,’

weer, merk je in de week daarna

steuning nodig hebben bij het

zegt Wijnand tot slot. ‘Doordat het

verergering van je klachten.

opzetten van een persoonlijke

initiatief bij henzelf ligt, denken

Contact via e-mail en telefoon kan

zorgcommunity, kunnen ze terecht

patiënten meer na over wat de

helpen, maar lost niet alles op.’

bij neurologieverpleegkundige

ziekte voor hen betekent, wat er

Nico Huppes. Hij participeert

gaat komen en welke mogelijkheden

Digipoli

daarvoor in het landelijke project

ze hebben en willen hebben.

Het internet biedt tal van mogelijk-

MijnP@rkinsonzorg. De onder-

Daarmee kunnen ze de achteruit-

heden om patiënten en zorgverleners

steuning beperkt zich niet tot de

gang - die helaas bij deze ziekte

bij elkaar te brengen. Neurologie

patiënt, ook de huisarts en andere

hoort - beter de baas.’

startte onlangs met de digitale

hulpverleners die door de patiënt

Parkinson Poli Martini Ziekenhuis en

worden uitgenodigd in de per55

Tekst en foto’s: Martini Ziekenhuis Groningen

PN

ParkinsonNet scholing 2013

Basisscholing ParkinsonNet

patiëntenzorg, zal in deze cursus geoefend worden

Net als in de afgelopen jaren zal in het voor- en najaar

PHWVSHFL¿HNHSDUNLQVRQFDVXwVWLHNHQSUREOHPDWLHN

een basisscholing voor nieuwe zorgverleners binnen

De cursus is bedoeld voor alle zorgverleners in het

ParkinsonNet georganiseerd worden. De basisscholing

netwerk. Het is een leuke en leerzame cursus met

in het voorjaar is gericht op paramedici en vindt in

afwisselende kennisoverdracht, concrete oefeningen,

Utrecht plaats op 18 januari,24 januari en 15 februari

gespreksvaardigheden en evaluatie van gesprekken.

2013. Tevens kunnen neurologen, (parkinson)verpleeg-

Een groot aantal netwerken waaronder, Delft, Zoeter-

kundigen, verpleegkundige specialisten, klinisch geri-

meer, Den Bosch en Deventer, hebben de cursus in

aters, revalidatieartsen, psychiaters, seksuologen,

hun regio reeds georganiseerd. Als u ook geïnteres-

sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, huisartsen en

seerd bent om in 2013 een cursus te organiseren, dan

praktijkondersteuners de 1e scholingsdag volgen. De

kunt u contact opnemen met ParkinsonNet door een

data voor de scholing voor psychosociale zorgverle-

e-mail te sturen naar [email protected].

ners zijn nog niet bekend, maar worden tevens in het voorjaar gepland. Verder zal er opnieuw een scholing

Scholing voor neurologen en neurologen in

voor specialisten ouderengeneeskundige georganiseerd

opleiding

worden. Dit is een 1-daagse scholingsdag die dieper

Het ParkinsonNet zet zich ook in voor de bijscholing

ingaat op de latere fase van de ziekte van Parkinson.

van neurologen. Drie initiatieven zijn in 2012 gestart,

Zorgverleners die aangesloten willen worden bij Par-

en zullen ook in 2013 beschikbaar zijn:

kinsonNet moeten de basisscholing volgen. Afhankelijk van de discipline volgen zij een 1-, 2- of 3-daagse cur-

E-learning ‘multidisciplinaire richtlijn’

sus. Zorgverleners kunnen zich aanmelden via het

ParkinsonNet heeft een online cursus ontwikkeld voor

inschrijfformulier op www.parkinsonnet.nl/mijn-par-

neurologen. Deze e-learning is sinds augustus 2012

NLQVRQQHWSUR¿HO

online. Door de cursus te volgen kunnen neurologen zich de multidisciplinaire richtlijn parkinson in grote

Casuïstiekdagen

lijnen eigen maken. Aan de hand van casuïstiek wor-

De casuïstiekdagen voor logopedisten en diëtisten in

den zij zich bewust van de belangrijkste passages in

2012 waren een groot succes. De laagdrempelige uit-

de richtlijn die in 2010 is gepubliceerd (en de prakti-

wisseling van kennis en ervaring in kleine groepen

sche toepassing daarvan). De cursus is ontwikkeld onder

werd door alle cursisten erg gewaardeerd. We zullen

inhoudelijke verantwoording van dr. Teus van Laar

in 2013 deze dagen opnieuw organiseren en ook voor

(UMCG) en prof. dr. Bastiaan Bloem (UMC St Radboud)

ergotherapeuten en fysiotherapeuten. Tevens willen

en met medewerking van dr. Annemarie Vlaar en dr.

we de komende jaren casuïstiekdagen voor psychoso-

Bart Post. De cursus wordt geaccrediteerd door de

ciale zorgverleners en specialist ouderengeneeskunde

Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Voor neuro-

organiseren.

logen is deze cursus tot 31 december kosteloos beschikbaar

via

www.parkinsonnet.nl/scholing.

In

de

Scholing Motivationale Interviewing

Parkinson Zorgzoeker zullen de neurologen die deze

Coachen van mensen met de ziekte van

cursus gevolgd hebben en lid zijn van ParkinsonNet

Parkinson en hun naasten

een vermelding krijgen dat de cursus gevolgd is.

De coachingsdagen zijn in 2012 van start gegaan. Om

56

doelen te bereiken moeten patiënten vaak iets in hun

E-learning ’Freezing’

gedrag veranderen en dit is soms lastig te realiseren.

Bevriezen tijdens het lopen is een intrigerend symp-

Motiverende gespreksvoering (motivational intervie-

toom van de ziekte van Parkinson. Bevriezen is uiter-

wing) is een directieve, persoonsgerichte gespreksstijl,

mate invaliderend, want het is de belangrijkste oorzaak

bedoeld om verandering van gedrag te bevorderen. In

van valincidenten. Het is onduidelijk welke hersenbe-

samenwerking met Merel van Uden (senior adviseur/

schadigingen bevriezen veroorzaken. Behandeling is

trainer bij De VRAAG Centraal) biedt het ParkinsonNet

daarom lastig. Nader onderzoek werd belemmerd door

op verzoek in uw regio een tweedaagse cursussen moti-

een andere wonderlijke eigenschap: bevriezen is las-

verende gespreksvoering. Hoewel de principes van de

tig op te wekken in de kliniek en in de research set-

gespreksvoering generiek toepasbaar zijn binnen de

ting. Dit bemoeilijkt de klinische herkenning en 57

PN

Nieuw: Scholing voor apothekers

behandeling en belemmert gericht wetenschappelijk onderzoek. Daarom is er recent een online scholing voor zorgverleners ontwikkeld, waarbij informatie over het herkennen, voorkomen en behandelen van bevriezen gegeven wordt. De online scholing is geaccrediteerd voor fysiotherapeuten en neurologen en wordt aangeboden via ParkinsonNet. Masterclass Neurologen Tijdens een tweedaagse bijeenkomst op 15 en 16 november 2012 zijn twintig neurologen op de hoogte gebracht van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van diagnostiek en behandeling van de ziekte van Parkinson. Vanwege de vele aanmeldingen, zal volgend jaar de cursus opnieuw in het najaar georga-

Apothekers kunnen zich vanaf het voorjaar van 2013

niseerd worden. De kleinschaligheid en een interac-

aansluiten bij ParkinsonNet door een scholing te vol-

tieve benadering van de problematiek zal centraal

gen die speciaal gericht is op apothekers. Harm Geers,

blijven staan. Houd de website van ParkinsonNet in de

apotheker in de Bennekomse Service Apotheek, is

gaten om u in te schrijven voor deze Masterclass.

medeorganisator van deze scholing en onderkent het belang van de aansluiting van apothekers bij het

Scholing verpleegkundigen en verzorgenden

ParkinsonNet: “ParkinsonNet behandelt mensen met

Opleiding tot Parkinsonverpleegkundige

parkinson multidisciplinair waardoor er betere zorg voor

In samenwerking met de landelijke werkgroep voor

de patiënt wordt bewerkstelligd en bovendien ook nog

parkinsonverpleegkundigen en het Nijmeegs Kennis-

tegen lagere kosten. Helaas maken apothekers op dit

centrum voor Neurorevalidatie gaat het ParkinsonNet

moment nog geen deel uit van ParkinsonNet, maar

de scholing voor parkinsonverpleegkundigen optima-

zouden hierin wel een belangrijke bijdrage kunnen

liseren. De scholing, die momenteel verzorgd wordt

leveren. Juist doordat veel verschillende disciplines

door het Nijmeegs Kenniscentrum Neurorevalidatie,

betrokken zijn is de kans groot dat het overzicht over

zal vanaf het najaar van 2013 door ParkinsonNet

de medicatie versnipperd raakt. Omdat apothekers

georganiseerd gaan worden. Deze scholing zal niet

veelal het meest complete medicatiedossier van de

alleen gericht zijn op de verpleegkundige taken die

patiënt met de ziekte van Parkinson hebben, kunnen

bij parkinson van toepassing zijn maar ook op de

zij een belangrijke rol spelen in het bevorderen van

rol ‘casemanager en coördinator’ van parkinson-

therapietrouw, het constateren van interacties tussen

verpleegkundigen.

UHJXOLHUHPHGLFDWLHHQVSHFL¿HNHSDUNLQVRQPHGLFDWLH Ik vind het daarom een heel goede ontwikkeling dat nu ook apothekers deel gaan uitmaken van ParkinsonNet.” De cursus voor apothekers bestaat uit twee dagen. De eerste dag volgen apothekers de generieke basisdag voor alle zorgverleners die zich aansluiten bij ParkinsonNet. De tweede dag staat onder leiding van dr. Teus van Laar, bewegingsstoornissen neuroloog UMC Groningen en Harm Geers, apotheker. Tijdens deze dag zullen apothekers geinformeerd worden over de laatste inzichten op medicamenteus gebied maar ook in discussie gaan over de wijze waarop parkinsonpatiënten het beste bediend kunnen worden door apothekers. Apothekers die geïnteresseerd zijn om zich

“Ik vind het een heel goede ontwikkeling dat nu ook apothekers deel gaan uitmaken van ParkinsonNet”

aan te sluiten bij ParkinsonNet, kunnen contact opnemen via [email protected] 58

59

PN Ontwikkelingssamenwerking Als we de parkinsonzorg in Nederland vergelijken met de parkinsonzorg in ontwikkelingslanden kunnen we zonder meer spreken van ‘top zorg’ in Nederland en ‘minimale zorg’ in ontwikkelingslanden. Als voorbeeld: in Ethiopië, een land met 85 miljoen inwoners en naar schatting 200.000

ParkinsonNet et Innovation Award

parkinsonpatienten, zijn slechts 11 neurologen werkzaam! De parkinsonzorg wordt in dit land geleverd door zorgverleners zonder de nodige

Tijdens het ParkinsonNet Congres 2012 wordt

kennis. ParkinsonNet zoekt daarom naar mogelijk-

de eerste ParkinsonNet Innovation Award uit-

heden om de kennis en expertise die binnen

gereikt. Dit is niet zomaar een prijs. De winnaar

ParkinsonNet aanwezig is, te delen met zorg-

van de prijs ontvangt namelijk een projectsub-

verleners in ontwikkelingslanden.

sidie van 15.000 Euro om de kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten te verbeteren. In totaal

Graag komen we in contact met ParkinsonNet

zijn er 14 projecten ingestuurd die allemaal leid-

zorgverleners die met ons willen meedenken.

den tot betere parkinsonzorg in de eigen regio,

Heeft u ervaring met ontwikkelingssamenwerking

en ook interessant zijn voor andere Parkinson-

en wilt u dit met ons delen of wilt u zich al

Net regio’s. De projectsubsidie wordt beschik-

vrijwilliger inzetten voor kennisuitwisseling met

baar gesteld door Stichting Parkinson Nederland.

ontwikkelingslanden? Neem contact op met het ParkinsonNet coördinatiecentrum. ([email protected])

Nieuw logo voor alle ParkinsonNet zorgverleners

Adviesraad

Een beeld zegt meer dan 1000 woorden Het afgelopen jaar is er een aantal zeer informatieve

1DDVWGH¿OPSMHVRYHUGHGLVFLSOLQHVEHVWDDWHURRNGH

¿OPSMHVRQWZLNNHOGGRRU3DUNLQVRQ1HW

3DUNLQVRQ1HWSURPRWLH¿OPGLH]RZHOQDWLRQDDODOVLQWHU-

0HWGH]H¿OPSMHVSUREHUHQZLMRSHHQOHXNHPDQLHU nationaal erg vaak gebruikt wordt op symposia en conZorgverleners die aangesloten zijn bij Parkin-

belangrijke informatie over de ziekte van Parkinson te

ParkinsonNet is gegroeid van 40 zorgverleners

sonNet kunnen sinds kort gebruik maken van

GHOHQHQWHYHUVSUHLGHQ=R]LMQHU¿OPSMHVJHPDDNW 3DUNLQVRQ1HW]REUHHGPRJHOLMNXLWWHGUDJHQ'H¿OP

in 2004 naar ruim 2.000 zorgverleners in 2012.

een nieuw logo. Het logo kan gebruikt worden

over:

De invloed van ParkinsonNet is daarmee ook

RS ZHEVLWH IROGHUV HQ À\HUV RP GXLGHOLMN WH

gegroeid. We willen goed omgaan met deze

maken dat de zorgverlener aangesloten is bij

‡ parkinsonverpleegkunde

invloed. Dat kan alleen met voldoende inbreng

ParkinsonNet. Het logo is voor ParkinsonNet

‡ fysiotherapie

7HQVORWWHKHEEHQZHHHQ¿OPJHPDDNWRYHUKHWSUR-

van onze ‘achterban’. Daarom zullen we begin

zorgverleners op te vragen via informatie@par-

‡ ergotherapie

ject MijnP@rkinsonzorg, waarin inmiddels 115 par-

2013 een ParkinsonNet Adviesraad oprichten.

kinsonnet.nl

‡ logopedie

kinsonpatiënten aan de slag zijn gegaan met het

‡ diëtetiek

SHUVRRQOLMNH ]RUJQHWZHUN RS 0LMQ=RUJQHW 'H]H ¿OP

Deze adviesraad bestaat uit vertegenwoordi-

JUHVVHQ 0HW GH]H ¿OP SUREHUHQ ZH GH PLVVLH YDQ is op onze website al erg vaak bekeken en zorgt voor een grotere bekendheid van het netwerk.

gers van de beroepsgroepen en de patiëntenvereniging.

Heeft

u

interesse

om

in

zal voor het eerst getoond worden op het Parkinson-

de

,QGH]H¿OPSMHVNRPWRSHHQPRRLHPDQLHUDDQERG Net congres 2012 en laat op een hele mooie manier

ParkinsonNet Adviesraad te participeren dan

ZDWHHQVSHFL¿HNH]RUJYHUOHQHUSUHFLHVNDQEHWHNHQHQ zien hoe het persoonlijke zorgnetwerk op dit moment

kunt contact opnemen met het ParkinsonNet

voor mensen met de ziekte van Parkinson en waarom

gebruikt wordt. Als u meer wilt lezen over dit project,

coördinatiecentrum of een mail sturen naar

het belangrijk is om door een ParkinsonNet zorgver-

kijk dan op pagina 53.

[email protected].

OHQHUEHKDQGHOGWHZRUGHQ'H]H¿OPSMHVNXQWXQDWXXU-

$OOH¿OPSMHV]LMQEHVFKLNEDDUYLDGHZHEVLWHYDQ

lijk ook gebruiken voor op uw eigen website!

ParkinsonNet.

60

61

PN

Dit is het ParkinsonNet projectteam

Directie:

Experts:

‡ Marten Munneke

‡ Heleen Dicke, diëtetiek

‡ Bas Bloem

‡ Ingrid Sturkenboom, ergotherapie ‡ Hanneke Kalf, logopedie

%DFNRI¿FH

‡ Bart Post, neurologie

‡ Lonneke Rompen, communicatie

‡ Maarten Nijkrake, fysiotherapie

‡ Froukje Scheeren, evenementen

‡ Herma Lennaerts, parkinsonverpleegkunde

‡ Seher Öcal, ledenadministratie ‡ Caroline Ariaans, secretariaat

Meer informatie over ParkinsonNet?

‡ Milou van Rijswijk, communicatie

Email: [email protected] www.parkinsonnet.nl

Research & Development:

T: 024-3614701

‡ Marjan Faber, wetenschappelijk onderzoek

Correspondentieadres:

‡ Mariëtta Eimers, kwaliteit

ParkinsonNet coördinatiecentrum

‡ Martijn van der Eijk, kwaliteit

p/a UMC St Radboud

‡ Samyra Keus, internationaal

Afdeling Neurologie (913)

‡ Laura Visser, promovenda bedrijfskunde

Postbus 9101 6500 HB Nijmegen

VLNR: Froukje, Caroline, Seher, Marjan, Heleen, Mariëtta, Lonneke, Ingrid, Martijn, Hanneke, Marten, Bas, Bart, Samyra, Milou, Maarten, Herma, Laura 62

Foto:Ron Moes

63

D tist Dië Ergoth Erg othera er peut Fysiot iother herape apeut ut Huiisar s ts Klinis Kli nisc ch ger eriat ia ater Log gope o dis d t Maatsc Maa schap sc ha appel pel p elijk elijk ij we werker Neurollo Neu oog og Oefenther Oef entherrape apeut ap ut Psy Ps sychi hiiate h aterr Psy ychi c ia atrrisc atr isc ch ve v ver erpleegk er gk ku und nd dige ig ge ge Psy Ps Psy Psych sych c lo cho oog

Ik heb mijn zorgverleners gevonden!

Bent u ook op zoek naar een gespecialiseerde zorgverlener? Maak dan gebruik van de Parkinson Zorgzoeker! Bent u op zoek naar een zorgverlener die gespecialiseerd is in het behandelen en begeleiden van mensen met parkinson? Gebruik dan de Parkinson Zorgzoeker en vind een van bovenstaande ParkinsonNet zorgverleners bij u in de buurt. Het is heel eenvoudig. U hoeft alleen uw postcode of woonplaats in te vullen en aan te geven welke zorgverlener u zoekt (bijvoorbeeld een neuroloog, logopedist of fysiotherapeut). Kijk op www.parkinsonnet.nl/zorgzoeker

www.parkinsonnet.nl/zorgzoeker

Rev R va alli ali ld dat attiea a tiiea ie earrt ea rts ts Se suo Sek su s uoloo uo uoloo oog oo Speci Spe cia ci iia ialis alis list st oud uder erre renge genee ge ne ee es sku unde nde (Parkiinson) (Parki Ver Ve e ple le eegk eg undige ge g e Verzor Ver zo orge o en e ende nde