Analisten en proefdieren LIMO labdag 5 oktober 2011
Fred Poelma Proefdierdeskundige Universiteit Utrecht en UMC Utrecht
31 oktober 2011
Inhoud presentatie • • • • • •
Inleiding Wet op de dierproeven 3 V’s Bevoegd en bekwaam (art.9, 12) Ketenbeschrijving Focus op Verfijning: 1. COP Welzijnsbewaking, HEP (humane eindpunt: voorkomen vermijdbaar ongerief), euthanasie 2. huisvesting, kooiverrijking 3. Adequate anesthesie en pijnbestrijding 4. Vaardigheid
• •
Samenvatting Discussiepunten
Inleiding enkele feiten (1) Nederland: • 84 vergunninghouders • 24 DEC’s • 35 proefdierdeskundigen • 597.605 dierproeven met 577.032 proefdieren • Waarvan: • 77.258 proeven met genetisch gemodificeerde dieren • 400.978 dieren (ge)dood in voorraad • 154.189 gewone dieren • 246.696 genetisch gemodificeerde dieren
Inleiding enkele feiten (2) Utrecht: • 2 vergunninghouders (UU & UMC Utrecht) • 1 DEC (DEC-ABC) met 3 Kamers • 10 proefdierlocaties • 70 onderzoeksafdelingen • 350 dierverzorgers / biotechnici / dierenartsen (art. 12) • 700 onderzoekers (art. 9) • Ca. 800 DEC-aanvragen (onderzoeksplannen) per jaar • Ca. 1200 werkprotocollen per jaar • 36.579 dierproeven in 2007 UMC Utrecht:14.980 / UU: 21.599 dierproeven
Wet op de dierproeven • Wet op de dierproeven (1977,1997) • EU richtlijn (1986 en 2010) • “considerans” • bescherm het dier • nee, tenzij…. • intrinsieke waarde • 3 V’s: Vervanging, Vermindering, Verfijning • vergunningen, DEC, personen (art.9, art.12, art.14 en art.20), voorkomen vermijdbaar ongerief, toezicht op welzijn, registratie
3 V’s • Vervangen
celkweek, orgaan, computermodel
• Verminderen
minder dieren gebruiken ijv. 2 vaccins in één keer testen, proefopzet, poweranalyse
• Verfijnen
proeven doen met zo min mogelijk ongerief: Bijv. sensor inplanten in plaats van vaak bloed afnemen; pijnstilling; vaardigheid
Bevoegd en bekwaam • Bij dierproeven/proefdieren betrokken medewerkers: • moeten bevoegd en bekwaam zijn •
Dierverzorger / biotechnicus / zoologisch analist (art. 12)
•
Onderzoeker / docent (art. 9)
•
Dierenarts (art. 12 of art. 9)
• moeten geregistreerd zijn bij de proefdierdeskundigen • Andere betrokkenen eveneens melden •
Studenten / stagiaires
•
(Buitenlandse) gastmedewerkers
•
(Medisch) specialisten
• Eventueel een ontheffing aanvragen
Ketenbeschrijving • keten uitvoering dierproeven: • • • •
1. DEC aanvraag (art.9) 2. uitvoering aan de hand van een werkprotocol (art.12) 3. bijhouden welzijnsdagboek (art.12) 4. na afloop welzijnsevaluatie (art.9 en art.12; werkelijke ongerief?) • 5. na afloop registratie van proefdieren/dierproeven (art.9, art.14)
1. DEC-aanvraag noodzakelijk bij • • • •
Onderzoek Onderwijs Fok met ongerief Vitaal materiaal uit (te) dode(n) dieren
2. Werkprotocol
• Wijkt niet af van de goedgekeurde DEC-aanvraag • Gedetailleerde beschrijving experiment • Vastlegging afspraken en verantwoordelijkheden Wie doet wat en wanneer ?! (art.9 en art.12) • Communicatielijnen • Humane eindpunten • Altijd in de buurt van de dieren • Altijd tussentijdse wijzigingen toevoegen
3. Welzijnsdagboek • Beschrijving verwachte klinische verschijnselen • Scoreformulier • Bevindt zich bij de dieren • Algemene controle: dagelijks (aftekenen, kan ook op ander formulier) • Gedetailleerde controle: minimaal 1x p.w. (aftekenen door art. 9 /12) • In principe op groepsnivo • Dieren met geconstateerde afwijkingen worden nauwkeurig gevolgd (1x per dag of vaker indien nodig)
4. Welzijnsevaluatie • Na afloop van het experiment dient het verloop van het experiment geevalueerd te worden (onderzoeker) bij voorkeur na ruggespraak met een art.12 functionaris (o.a op basis van het welzijnsdagboek) • Het werkelijk vastgestelde ongerief dient als basis voor de wettelijke registratie
5. Wettelijke registratie • Elk jaar dient per vergunninghouder geregistreerd te worden het aantal proefdieren en het aantal dierproeven (art.9, art.14) • Jaarregistratie proefdieren •
Balans van dieren in fok, voorraad en experiment
•
Aantallen aanwezig op 01/01 en 31/12
•
Aantallen gefokt/gekocht en gedood/levend afgevoerd
• Jaarregistratie dierproeven •
Voor alle dieren in experiment met einde voor of op 31/12
•
Doel van het onderzoek
•
Specificatie van alle eigenschappen van de dieren
•
Specificatie van alle (be)handelingen
•
Anesthesie, analgesie
•
Werkelijk ongerief (volgens welzijnsevaluatie)
•
Dood/levend bij einde experiment
Focus op Verfijning 1. COP welzijnsbewaking, humane eindpunt, euthanasie
• Humane eindpunt: heldere beschrijving is essentieel voor: • Het dier: • voorkomen onnodig ernstig ongerief • De onderzoeker (art.9, art.12): • Dier in slechte toestand -> onbetrouwbare resultaten • Spontaan overlijden proefdier -> geen resultaten
Humane eindpunt • Altijd algemene parameters • afwijkend gedrag • lichaamsgewicht (visueel / wegen) • gang, mobiliteit • opname voer en water • algehele lichamelijke conditie
• Daarnaast specifieke klinische verschijnselen • tumoromvang • zwelling gewrichten (arthritis) • wondinfectie (operatie) • verlamming (herseninfarct) • etc.
2. Huisvesting en kooiverrijking
• Wettelijke voorschriften • groepshuisvesting • kooiverrijking • dichte bodem met beddingmateriaal • registratie temperatuur en relatieve luchtvochtigheid
Kooiverrijking
3. Adequate anesthesie en pijnbestrijding • vraag om advies (art.14) • analogie principe • bewaak en registreer (bij toepassing, WP, WZDB)
4. Vaardigheid • Training en handhaving vaardigheid bij (nieuwe) complexe (chirurgie) en eenvoudige (injectie- en bloedafname-) technieken • Voorbeelden: • inductie hartinfarct • wangprik • i.v. injectie staartvene
Samenvatting
• Pas de 3 V’s (met name verfijning) toe • “Schrijf op wat je gaat doen en voer uit (aantoonbaar) wat je hebt opgeschreven” • Ontwikkel en handhaaf kwaliteitsdenken (Quality Control): • dierproeven moeten verifieerbaar en reproduceerbaar zijn • streef naar: • een verhoogde kwaliteit van de resultaten van dierproeven • zo min mogelijk ongerief (maximaal welzijn) van de proefdieren
Discussiepunten dilemma openheid vs. dierenrechtenactivisten
• Veel gestelde vragen, o.a.: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
waarvoor dierproeven? mag iedereen dierproeven doen? resultaten dierproeven geldig voor mensen? zijn er alternatieven? (computer, in vitro) lijden proefdieren pijn? wat gebeurt er met dieren na de proef?
Stichting informatie dierproeven, • www.informatiedierproeven.nl
vragen en discussie
