PLAN Amsterdam 05 | 2012
Dynamiek in de regio Op zoek naar versterkte samenwerking
Woningtekort bedreigt economie Ruimte in MRA voor nieuwe woningen
Internationale positie van de regio Economische kracht en opgaven
04
14
22
The Importance of Regional Cooperation with English captions and summary
Metropoolregio Amsterdam Gezamenlijke ruimtelijke en economische koers
infographics De huidige vijf impulsen van de Metropoolregio Amsterdam. The five active impulses in the Amsterdam Metropolitan Area. kaart Gemeenten in de MRA per regio. Bron: DRO, CBS 2011 Municipalities in the AMA by region.
Auteurs van dit nummer: Camiel van Drimmelen Johan Karst Steef de Looze
Bevolking Metropoolregio Amsterdam Population of the Amsterdam Metropolitan Area Werkgelegenheid Metropoolregio Amsterdam Employment in the Amsterdam Metropolitan Area
1 Voor economische groei van de MRA en Nederland is het van groot belang de woningmarkt verder te ontwikkelen. Foto: Wim Salis The economic growth of the AMA and the Netherlands relies heavily on the further development of the housing market.
Verstedelijking Urbanization
Bereikbaarheid Accessibility
IJmond
Landschap Landscape
Duurzaamheid Sustainability
Economie Economy
Waterland Zaanstreek Almere en Lelystad
Amsterdam Regio Haarlem
Regio Haarlemmermeer
Overig AmstelMeerlanden
IJmond Beverwijk Heemskerk Uitgeest Velsen Castricum
Gooi en Vechtstreek
(Graft-De Rijp en Castricum maken geen onderdeel uit van de bestuursregio Metropoolregio Amsterdam. Beide gemeenten zijn wel onderdeel van de betreffende deelregio)
Zaanstreek Wormerland Zaanstad
Regio Haarlem Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede en Spaarnwoude Heemstede Zandvoort
Waterland Landsmeer Oostzaan Beemster Edam-Volendam Purmerend Waterland Zeevang Graft-De Rijp
Amsterdam Amsterdam
Regio Haarlemmermeer Aalsmeer Haarlemmermeer Uithoorn
Almere en Lelystad Almere Lelystad
Gooi en Vechtstreek Blaricum Bussum Hilversum Huizen Laren Muiden Naarden Weesp Wijdemeren
Overig AmstelMeerlanden Amstelveen Diemen Ouder-Amstel
Samenwerken voor een sterke regio Colofon PLAN Amsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) en geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke ontwikkelingen in de stad en de regio. DRO is een van de centrale diensten van de Gemeente Amsterdam en zorgt voor een samenhangende ruimtelijke ontwikkeling van stad en regio. De Dienst Ruimtelijke Ordening is onderdeel van de OntwikkelingsAlliantie van de Gemeente Amsterdam en werkt daarin intensief samen met de diensten Infrastructuur Verkeer en Vervoer, Economische Zaken, het Ontwikkelingsbedrijf, ProjectManagement Bureau en het Ingenieursbureau. (Eind)redactie en coördinatie Karin Borst, Juultje Joosten Vormgeving Beukers Scholma, Haarlem Hoofdbeeld cover Peter Hilz, Hollandse Hoogte Kaarten en fotografie binnenwerk zie bijschrift Lithografie en druk Zwaan Printmedia, Wormerveer Vertaling Andrew May Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via planamsterdam@ dro.amsterdam.nl of 020 2551550. Een gratis abonnement is aan te vragen via
[email protected]. Jaargang 18, nr 5, september 2012 Ook te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam
05 | 2012
1
De Metropoolregio Amsterdam (MRA) is volop in beweging. Meer en meer wordt duidelijk dat we als regio nieuwe manieren moeten vinden om constructief en effectief samen te werken zodat actuele samen hangende ruimtelijke en economische thema’s op een adequate manier kunnen worden aangepakt. Daar profiteert niet alleen de metropoolregio van, maar ook de Nederlandse economie. Sinds tien jaar werken lokale en provinciale over heden samen aan een regio met een krachtige, innovatieve economie, snellere verbindingen en voldoende ruimte voor wonen, werken en recreëren. Met als doel de internationale concurrentiepositie van de regio te versterken en tot de top vijf van Europese metropoolregio’s te blijven horen. De MRA staat nog vaak hoog in lijstjes van economisch sterke en aan trekkelijke regio’s, maar de groei van de regio is op dit moment matig ten opzichte van andere Europese stedelijke regio’s. Het achterblijven van de binnenlandse consumptie en de stagnerende woningmarkt dragen hier sterk aan bij. Ook de toekomstige arbeidsmarkt vormt voor de MRA een risico door een laag aanbod van hoger opgeleiden. Vanwege de economische crisis vraagt onze economische positie extra aandacht.
Een gezonde woningmarkt is belangrijk voor de economische groei van de MRA: hij biedt naast werkgelegenheid ook huisvesting voor mensen die naar de regio willen verhuizen omdat ze er een baan hebben gevonden. Het oplopende tekort aan woningen in de metropoolregio is dan ook een belangrijke bedreiging voor economische groei. De woningbehoefte in de Metropoolregio Amsterdam blijkt groot: tot 2040 moeten drie honderdduizend nieuwe woningen worden gebouwd. Heeft de regio voldoende ruimte voor deze nieuwe woningen? En hoe kunnen we in de woningbehoefte voldoen zonder dat dit ten koste gaat van waardevolle landschappen? Vragen waar deze Plan Amsterdam antwoord op geeft. Om goed in te kunnen spelen op de veranderende economische situatie zijn nieuwe allianties en samenwerkingsvormen nodig. Deze Plan Amsterdam gaat over ontwikkelingen in de manier van samenwerken binnen de Metropoolregio Amsterdam, wat we belichten vanuit twee belangrijke thema’s: economie en verstedelijking. Thema’s die de internationale concurrentiepositie van de MRA, en daarmee die van Nederland, sterk beïnvloeden. De redactie
03
Dynamiek in de regio door Camiel van Drimmelen
[email protected]
Op zoek naar versterkte samenwerking Onder de vlag ‘Metropoolregio Amsterdam’ (MRA) maken lokale en provinciale overheden uit de regio afspraken over economie, verstedelijking, verkeer en vervoer, landschap en duurzaamheid. Dit unieke informele samenwerkingsverband is meer dan tien jaar geleden opgezet om de internationale concurrentie positie van de regio te versterken en tot de top vijf van Europese metropoolregio’s te blijven behoren. De bundeling van krachten zorgt bovendien voor betere onderlinge afstemming, snellere besluitvorming en een krachtiger stem richting Den Haag 04
PLANAmsterdam
1 Met het opstellen van het ‘Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040’ in 2007 hebben MRA-partners gekozen voor een gezamenlijke metropolitane ontwikkeling van de regio. Kaart: DRO With the formulation of the ‘North Wing Development Scenario 2040’ in 2007, the Amsterdam Metropolitan
Area (AMA) partners opted for concerted metropolitan development of the region. transformatie stedelijk gebied urban transformation uitbreiding stedelijk gebied urban expansion landelijk woonmilieu rural living environment kantoren offices
bedrijfsterreinen business parks/industrial zones kassen horticulture under glass creatieve economie creative businesses kenniscentrum knowledge hub @ science park / Amsterdam Internet Exchange Science Park/ Amsterdam Internet Exchange
snelweg motorway transferium park & ride regionaal OV (spoor) regional railway regionaal OV (bus) regional bus route hoge snelheidstrein highspeed train veerpont-voetgangers / fietsers ferry-pedestrians/ cyclists
vaarweg waterway vergroting waterberging expansion of water storage compartimenteringsdijk compartmentalization dike
1
Ook in de veranderende wereld heeft de Metropoolregio Amsterdam veel troefkaarten in handen om die internationaal concurrerende metropool te blijven: de MRA heeft een moderne, diverse economie, een aangenaam en divers stedelijk leefklimaat, en is internationaal goed bereikbaar wat de regio een aantrekkelijke vestigingsplek maakt voor internationale bedrijven. De metropoolregio fungeert hierdoor als
verdienmotor en internationale springplank voor Nederland. Goede samenwerking en afstemming tussen regionale partijen is nodig om deze aan trekkelijkheid uit te nutten, en om ook op termijn mee te blijven tellen in de wereldeconomie. In het Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040 uit 2007 zijn vijf ‘basisgedachten’ benoemd die uit gewerkt moeten worden om de metropoolregio >
05 | 2012
05
2 Door een verwachte sterke ontwikkeling van de regio kan de groei van de haven de ontwikkeling van de Zaan- en IJoevers in de weg gaan zitten. Foto: Wim Salis Because of the anticipated strong development of the region, the port’s growth could stand in the way of development of the banks of the River Zaan and the IJ waterway.
‘De metropoolregio fungeert als verdienmotor en internationale springplank voor Nederland.’
2
verder te laten ontwikkelen: compacte stedelijke ontwikkeling, een goed vervoerssysteem, behoud en ontwikkeling van het metropolitaan landschap, duurzaam en economisch sterk. Deze opgaven zijn de afgelopen jaren in verschillende verbanden verder uitgewerkt en op diverse bestuurlijke podia zijn nadere afspraken gemaakt. Het Ontwikkelingsbeeld en de bijbehorende principes en ambities staan anno 2012 nog steeds overeind en de noodzaak tot goed samenwerken op regionale schaal is actueler dan ooit. Toen het Ontwikkelingsbeeld werd opgesteld zaten we in een periode van voorspoed wat de kaders bood voor sterke groei en grote investeringen. Nu verkeert Nederland in een zware crisis en is de economie aan grote veranderingen onderhevig.
06
PLANAmsterdam
Het is in deze tijd lastig om samen tot afspraken te komen, zeker als het niet gaat over waar te ontwikkelen, maar juist over waar níet te ontwikkelen van woningbouw of bedrijventerreinen of over uitstellen van grote infrastructuurinvesteringen. Terwijl de toekomst onduidelijk is, moeten we ons afvragen welke investeringen op lange termijn het grootste rendement brengen en welke we uit moeten stellen. Discussies hierover staan soms op gespannen voet met ingeslagen langetermijntrajecten en gemaakte afspraken. Wat ook meespeelt is dat op lange termijn een sterke ontwikkeling wordt verwacht voor de metropoolregio, waarbij verschillende belangrijke functies meer ruimte vragen en elkaar in de weg zitten. Denk bijvoorbeeld aan de groei van Schiphol, de ontwikkeling van de haven in relatie tot die van de Zaan- en IJoevers en
3 Duurzaamheid is één van de aspecten waarmee de Metropoolregio Amsterdam zich wil profileren. Foto: SSE Renewables Sustainability is one of the aspects with which the Amsterdam Metropolitan Area is keen to create a distinctive profile.
de woningbouwopgave. Het is van belang de keuzes in goede samenhang te maken, op verschillende terreinen, schaalniveaus en tijdshorizonten.
Samenwerkingsvormen Samenwerken in de metropoolregio gebeurt volgens het governancemodel. Op basis van vrijwilligheid maken partners informeel afspraken over de ruimtelijke en economische ontwikkelingen in de regio. Deze manier van werken en de ervaring die we de afgelopen elf jaar hebben opgedaan, bieden een stevige basis voor samenhangende keuzes. Alle betrokkenen zijn zich bewust van het belang of zelfs de noodzaak tot goede samenwerking op metropoolniveau. Zowel ambtelijk als bestuurlijk geeft het governancemodel de mogelijkheid met elkaar in gesprek te gaan zonder
dat meteen formele posities betrokken worden. Het model kent wel zijn grenzen en vraagt om behendig besturen. De slagvaardigheid van de metropool staat soms op gespannen voet met de – democratische – legitimatie door alle deelnemers. Bovendien is een informeel samenwerkingsverband alleen niet zalig makend: uiteindelijk moeten afspraken ook gefor maliseerd worden willen ze tot uitvoering komen. Na het vaststellen van het Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040 heeft de MRA zich met name georganiseerd langs de lijnen van vijf ‘impulsen’: Verstedelijking, Bereikbaarheid, Metropolitaan Landschap, Duurzaamheid en Economie. Aan iedere impuls is een basisgedachte uit het ontwikkelingsbeeld gekoppeld. Deze aanpak is terug te zien in de organisatiestructuur van kolommen waarin bestuur en >
3
>
05 | 2012
07
a Het groene en open landschap in de regio, zoals de bufferzone AmsterdamHaarlem, zorgt voor recreatiemogelijkheden, een aan trekkelijke leefomgeving en een goed internationaal vestigingsklimaat. Foto: Provincie Noord-Holland The region’s green and open landscape provides recreational possibilities, an attractive living
Huidige organisatiestructuur MRA
environment and an excellent climate for establishing inter national business operations, e.g. in the Amsterdam-Haarlem buffer zone.
Doelstellingen Platform Bereikbaarheid MRA (PBM)
Bestuurlijke Kerngroep MRA (BKG)
Platform Regionaal Economische Stimulering (PRES)
PBM zorgt voor regionale overeenstemming rond grote infrastructuurprojecten en ontwikkelingsstrategieën voor verkeer en vervoer op het niveau van de Metropoolregio Amsterdam.
BKG zorgt voor het verbeteren van de ruimtelijke structuur zodat de Metropoolregio Amsterdam een regio blijft waar het goed wonen, werken en recreëren is.
PRES zorgt voor het verbeteren van de economische kracht om de positie van de Metropoolregio Amsterdam in de Europese top van regionale economieën vast te houden en te versterken.
Strategische MRA-projecten Schaalsprong Almere: integrale gebiedsuitwerking (groen, blauw, bereikbaarheid, verstedelijking en economie) in het kader van de Rijksbrief Amsterdam Almere Markermeer (RAAM). Zuidas: ontwikkeling gericht op creatie van een toplocatie voor het inter nationale bedrijfsleven, in combinatie met het toevoegen van woningen en aanpassing van de infrastructuur. Randstad Urgent: Kabinetsprogramma dat voorziet in een vernieuwende en pragmatische aanpak om de Randstad te versterken op de thema’s bereikbaarheid, kwaliteit en klimaatbestendigheid.
MIRT-onderzoek MRA zuid-west: verdere verstedelijking met Schiphol als mainport, Greenport Aalsmeer, ACT, ontwikkeling Westflank met 10.000 woningen en grootschalige aanpassingen van de infrastructuur (A4, HOV, A9). Zaan-IJoevers: transformatie van gebieden langs de IJ-oevers in Amsterdam en Zaanstad gericht op herstructurering van bedrijventerreinen, verstedelijking, gefaseerde aanleg OV-infrastructuur en de A10 Noord.
a
8
PLANAmsterdam
4 De huidige wensen voor werklocaties in de stad met voorzieningen in de buurt en duurzame, flexibele kantoren, vragen om een ander soort kantoren- en bedrijvenlocaties. Foto: Wim Salis The current preference for work locations in the city with local amenities and sustainable, flexible offices calls for different
4
kinds of office and business locations.
attuned to demand and the requirements of the users.
5 Het aanbod van kantoren en bedrijventerreinen moet beter worden afgestemd op de vraag en de behoeften van de gebruikers. Foto: Edwin van Eis The supply of offices and business parks must be better
5
ambtelijke ondersteuning van de MRA zijn georganiseerd. Deze indeling werkt goed om de impulsen duidelijke richting en inhoud te geven. De veranderende samenhangende ruimtelijke en economische vraagstukken maken echter nieuwe manieren van ontwikkelen noodzakelijk en vragen om scherpere keuzes waarvan de implicaties ver over de grenzen van de impulsen heen reiken. Dat heeft gevolgen voor de wijze waarop projecten worden aangestuurd, en hoe binnen de regio wordt samen gewerkt. Nieuwe allianties en samenwerkingsvormen zijn nodig om de juiste keuzes te maken. Een aantal praktijkvoorbeelden uit de afgelopen jaren kan als voorbeeld dienen voor nieuwe samenwerkingsvormen en -verbanden. Plabeka In de MRA bestaat een groot aanbod aan werklocaties dat niet in overeenstemming is met de huidige vraag naar duurzame, flexibele kantoren en bedrijven in een stedelijke omgeving met verschillende voorzieningen. Zo kampt het kantorengebied Bergwijkpark in Diemen al jaren met een enorme leegstand. De combinatie van de geïsoleerde ligging en verouderde panden, maakt dit gebied niet aantrekkelijk. Ook relatief nieuwe gebieden, bijvoorbeeld rond de stations van Hoofddorp en Almere, kennen veel leegstand. Het is van belang om de behoefte van de gebruikers
05 | 2012
beter af te stemmen op het beschikbare aanbod. Nu is sprake van een hoge structurele leegstand van kantoorruimte, in absolute en relatieve zin. Daarnaast heeft de regio een groot oppervlak verouderde bedrijfsterreinen, maar liefst dertig procent van het totale volume aan bedrijfsterreinen. Deze verouderde terreinen liggen verspreid door de gehele regio, maar met name Zaanstad en de IJmond kennen relatief veel locaties die geherstructureerd moeten worden. Het Projectbureau Herstructurering, een initiatief van de gezamenlijke Plabeka-partners, ondersteunt gemeenten bij de herstructureringsaanpak. Om te blijven behoren tot de top vijf van Europese metropoolregio’s is het belangrijk een gezond evenwicht te creëren tussen vraag en aanbod van werk locaties. Het gaat daarbij niet alleen om de kwantiteit, maar vooral ook om de kwaliteit. De regio heeft voldoende, gedifferentieerde en toekomstbestendige werklocaties nodig om aan alle uiteenlopende vestigingswensen van (potentiële) bedrijven tegemoet te komen. Daarmee is de MRA in staat nieuwe werkgelegenheid aan te trekken en bestaande werk gelegenheid te behouden. In 2005 is het Platform Bedrijven en Kantoren (Plabeka) opgericht om binnen de metropoolregio te komen tot gezamenlijk beleid en planning van werklocaties. In het Plabeka worden op bestuurlijk niveau vergaande afspraken gemaakt over welke terreinen kansrijk zijn >
9
6 Voldoende woonruimte voor jong talent is een randvoorwaarde voor economische groei van de regio. Foto: Mike Muizebelt Sufficient living space for young talent is a precondition for the region’s economic growth.
6
om verder te ontwikkelen en welke zullen afvallen als kantoren- en bedrijvenlocatie. Dit lukt dankzij een groot onderling bewustzijn dat niet alles meer kan, de overtuiging van de (uiteindelijke) meerwaarde van afspraken op metropoolregioniveau en getoond leiderschap door de betrokken partijen die over het eigen belang heen durven te kijken. Quick scan verstedelijking De komende drie decennia groeit de MRA veel sterker dan verwacht. Berekend is dat er 271.000 huishoudens bij komen. Deze woningbouwopgave staat niet op zichzelf maar heeft nauwe verbanden met de economische concurrentiepositie van de metropoolregio, het bereikbaarheidsnetwerk en het metropolitane landschap. Om de consequenties in beeld te brengen
10
PLANAmsterdam
is in opdracht van het bestuur van de metropoolregio een quick scan van de woningbouwopgave uitgevoerd. Hierbij is gebruik gemaakt van een atelier als werkvorm waarin alle partijen en disciplines uit de metropoolregio in een korte periode van drie maanden wekelijks zijn betrokken. In dit intensieve ‘pressurecookerproces’ is de woningbouwopgave nader onderzocht en zijn gezamenlijk de consequenties in beeld gebracht. De quick scan bevestigt de omvangrijke woning behoefte op langere termijn, maar vanwege de crisis komt dit nu niet tot uitdrukking in een effectieve vraag. Het aantrekken van talent, en daarmee het creëren van randvoorwaarden voor economische groei van de MRA, is echter wel direct afhankelijk van voldoende woonruimte. >
Doel en werkwijze van de Metropoolregio Amsterdam Binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) maken de betrokken overheden op basis van vrijwilligheid afspraken over de ruimtelijke en economische koers van de noordvleugel van de Randstad. Deze afspraken zijn niet formeel, maar vormen wel de basis voor bijvoorbeeld – formele – structuurvisies van partners uit de regio en afspraken met het Rijk over investeringen in het kader van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Het begon elf jaar geleden met een reeks Noordvleugelconferenties waarin de contouren werden verkend voor verstedelijking, infrastructuur, economie en landschap en waar de eerste afspraken zijn gemaakt. Op de zevende Noord vleugelconferentie in 2007 zijn deze verkenningen en afspraken gebundeld in het integrale Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040.
a De afspraken die in MRAverband worden gemaakt, vormen de basis voor onder andere de structuurvisies van de partners uit de regio. Kaart: DRO The agreements that are reached by the AMA forum provide the basis for, among other things, the structural visions of the regional partners.
De Noordvleugel is toen omgedoopt tot Metropoolregio Amsterdam. Deze naamswijziging staat voor de kanteling van het ontwikkelen van een netwerkstad naar de ambitie een internationale speler te zijn, samen en in concurrentie met andere metropolen in de wereld. Amsterdam is hierbij erkend als internationale magneet en als kernstad van de metropool. In essentie gaat de metropoolvorming om het ontwikkelen van een conglomeraat van compacte steden, die door hun massa en dichtheid het juiste milieu bieden voor interactie en creativiteit. Steden in de regio moeten optimaal bereikbaar zijn door investeringen in openbaar vervoer en weg. Tevens moet het aantrekkelijke landschap worden behouden dat de metropool doorsnijdt. Verder staat de MRA voor een duurzame ontwikkeling, klimaatbestendig en energie
b-c Een goede bereikbaarheid van steden in de regio is cruciaal om als metropoolregio op Europese schaal te kunnen concurreren. Foto’s: Menno Kuiper / Wim Salis Good accessibility for the region’s towns and cities is crucial for the AMA to be able to compete as a metropolitan region on the European scale.
neutraal toekomstbestendig en een optimale verdeling en omvang van economische centra. Dit bijzondere proces van vrijwillige samenwerking tussen verschillende lokale en provinciale overheden en de kwaliteit van het eindresultaat is niet onopgemerkt gebleven: het samenwerkingsproces is in 2008 beloond met de internationale ISOCARP Award for Excellence. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan lokale, regionale of nationale instellingen en overheden die inhoudelijk, procesmatig en innovatief een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van het vakgebied van stedenbouw en ruimtelijke planning.
b
c a
05 | 2012
11
‘De snel veranderende wereld vraagt om een herbezinning op de opgaven waar we als regio voor staan.’
Samenwerking economie Een nieuwe loot aan de stam van de MRA is de Amsterdam Economic Board. Hierin werken bestuurders van de lokale overheid, de kennissector en het bedrijfsleven aan de agenda voor kennis en innovatie om Nederland via onderwijs, kennis, innovatie en ondernemerschap weer in de wereldtopvijf van kenniseconomieën te krijgen. Ook op ambtelijk niveau is de samenwerking versterkt: een dag per week werken ambtenaren uit de metropoolregio samen op dezelfde plek aan de gemeenschappelijke economische opgave voor de Metropoolregio Amsterdam. Hierdoor weten de partijen elkaar beter te vinden, begrijpen ze elkaar beter en worden de schotten tussen de partijen geslecht. Ze werken als één metropolitaan team aan de MRA in plaats van als individuele partijen. Samenwerking Zuid-Kennemerland Kleinere gemeenten in de metropoolregio voelen zich vaak minder betrokken bij de MRA doordat de vraagstukken van de MRA vaak niet aansluiten bij hun schaalniveau. Deze gemeenten zijn zelf niet in de frequente bestuurlijke overleggen aanwezig en staan zo meer op afstand. De Gemeente Haarlem vertegenwoordigt bijvoorbeeld de gemeenten in de regio Zuid-Kennemerland in het bestuurlijk overleg van de Metropoolregio Amsterdam. Om Zuid-Kennemerland een duidelijker gezicht te geven in de MRA heeft de wethouder Ruimtelijke Ordening van Haarlem het initiatief genomen een intensief proces op te zetten door samen met de portefeuillehouders van Zuid-Kennemerland elke zes weken bij elkaar te gaan zitten om de MRA-agenda te bespreken, gezamenlijke belangen te formuleren en om een gezamenlijke visie te creëren op de positie van Zuid-Kennermerland in de metropoolregio. In ruil voor de intensieve informatie-overdracht en openheid van discussie krijgt Haarlem het mandaat en het vertrouwen om in de MRA de positie vanuit Zuid- Kennemerland naar voren te brengen in het over koepelend bestuurlijk overleg van de metropoolregio. Bovendien heeft het overleg gezorgd voor twee breed gedragen intergemeentelijke stukken over bereikbaarheid en structuur. De gemeenten van de regio Zuid-Kennemerland hebben door dit proces een eigen plek ontdekt in
12
PLANAmsterdam
7 Het aantrekkelijke landschap dat de metropool doorsnijdt, zoals de Amstelscheg, moet worden behouden. Foto: VIA Drupsteen The attractive landscape which transects the metropolis, like the Amstelscheg, must be preserved.
de MRA. Daarnaast kan de Gemeente Haarlem haar vertegenwoordigende rol nu beter invullen.
Uitdagingen De snel veranderende wereld vraagt om een her bezinning op de opgaven waar we als metropoolregio voor staan. Hierin zit een aantal grote uitdagingen. Ontkokering en werken in samenhang De onderwerpen economie, verstedelijking, verkeer en vervoer, landschap en duurzaamheid worden in de praktijk nog te vaak als losse werktrajecten gezien, terwijl ze enorm met elkaar zijn verbonden. De kern van het werk zit hem, zeker op dit moment, meer in het werk in samenhang en gebiedsgericht werken dan in de afzonderlijke impulsen. Met een integrale samenhangende aanpak komen we tot betere oplossingen waarmee we in de internationale concurrentie het verschil maken. Schakelen tussen schalen De metropoolregio werkt op vele schaalniveaus, die per onderwerp verschillen. De economische agenda speelt bijvoorbeeld vooral op het grotere noord vleugelniveau inclusief Utrecht en voor een deel zelfs daarbuiten, zoals Eindhoven. De verstedelijkings opgave op strategisch niveau is vooral een opgave van de MRA, terwijl concrete afspraken hierover eerder op een lager schaalniveau thuishoren. Het is van belang de relaties tussen deze schalen in beeld te houden en ertussen te blijven schakelen om zo te kunnen zorgen voor consistentie, betrokkenheid en legitimatie op verschillende schaalniveaus. Over eigen belang heen stijgen De goede ervaringen met meer dan tien jaar samenwerken aan de metropoolregio en het collectief bewustzijn van de MRA-partners van het belang hiervan biedt een goede basis om ook de komende jaren gezamenlijk op te trekken om onze ambitie – de MRA als internationaal concurrerende metropool – te realiseren. Dit vraagt wel wat van de partners. Het vraagt om dialoog, debat en vooral ook om het vermogen over het eigen belang heen te stappen. Het vraagt ook om het gesprek aan te gaan met alle partners, tot in de uithoeken van de metropool.
1 xxx. Foto: xxx xxx.
7
Leren omgaan met onzekerheid Niets is zeker, zeker in deze tijd. Toch is er behoefte aan richting. De ambitie om een internationaal concurrerende metropool te zijn, de kwaliteiten die we als regio reeds in handen hebben, het ontwikkelingsbeeld en de vijf basisgedachten die hieronder liggen, bieden voldoende richting. Deze onzekere tijd vraagt ook om flexibiliteit, zonder de basisprincipes te verlaten. Daarbij is het belangrijk dat heilige huisjes kunnen worden besproken en daar waar nodig nieuwe koersen worden gevolgd om het eindbeeld te bereiken.
economisch sterke en aantrekkelijke regio’s. De concurrentie is echter groot. Handelen voorkomt dat we wegzakken van de Champions League naar de Europa League. De kunst is niet te verzanden in een discussie over de haalbaarheid van langetermijndoelen. Ons perspectief is het langetermijnbeeld van 2040; de kortetermijnstappen ernaartoe vragen om voortdurend schakelen.
Actie Tot slot moet er vooral ook aandacht zijn voor handelen in het nu. Een aantal pregnante vraagstukken vraagt om actie, zoals de noodzakelijke hervormingen van de woningmarkt en de versterking van onze economische positie. De metropoolregio staat op dit moment nog steeds in veel internationale topvijflijstjes van
05 | 2012
13
Woningtekort bedreigt economie door Johan Karst
[email protected]
Ruimte in MRA voor nieuwe woningen Bij het opstellen van de nieuwe Nota Ruimte heeft het Rijk in 2001 op basis van prognoses geconstateerd dat in de noordvleugel van de Randstad tussen 2010 en 2030 honderdvijftigduizend nieuwe woningen moeten worden gebouwd. Het Rijk heeft destijds aan de metropoolregio gevraagd aan te geven waar die woningen in de Noordvleugel gerealiseerd konden worden. Een regionaal samenwerkingsproces is toen op gang gekomen onder voorzitterschap van de toenmalige Amsterdamse wethouder Duco Stadig om antwoord te geven op die vraag.
Het beantwoorden van de vraag naar woningbouw locaties leidde tot nieuwe vragen: Wat betekent een toename van zoveel woningen – en dus bewoners – voor de infrastructuur, recreatie, voor economische ontwikkelingen? En hoe zorgen we ervoor dat al die ontwikkelingen op een duurzame manier worden gerealiseerd? Kortom, hoe plannen we zorgvuldig de ruimtelijke en economische toekomst van deze regio? Dit proces heeft geleid tot het vaststellen van het Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040, waarin al deze aspecten in samenhang met elkaar zijn uit gewerkt.
Woningmarkt op slot De MRA-partijen zijn in 2008 gestart met de uitwerking van vijf ’impulsen’: verstedelijking, bereikbaarheid, duurzaamheid, economie en landschap. In datzelfde jaar begint echter ook de economische crisis met vergaande consequenties die op dat moment nog niet overzien konden worden. De financiering van projecten, zowel voor ontwikkelaars als voor particulieren, is een probleem geworden. Met als resultaat dat er minder woningen worden gebouwd. Particulieren raken hun woning niet kwijt omdat potentiële kopers de financiering niet rond krijgen en de toekomst onzeker is. Met als gevolg dat de woningmarkt op slot zit. Er wordt nauwelijks nog bijgebouwd en de door stroming op de woningmarkt staat stil.
Nieuwe prognose woningbehoefte Al gauw ontstaat het beeld dat de geplande woningbehoefte van honderdvijftigduizend woningen niet nodig zal zijn. Dat geldt mogelijk ook voor de daarbij horende, miljarden vergende, rijksinvesteringen in infrastructuur, zoals de aanleg van de IJmeerlijn tussen Amsterdam en Almere.
14
PLANAmsterdam
1
1 Door de economische crisis kunnen veel mensen hun woning niet verkopen. Foto: Edwin van Eis Many people are unable to sell their homes because of the economic crisis.
1
>
2 Na inventarisatie van bestaande woningbouwlocaties in de MRA blijkt de huidige capaciteit 208.000 woningen te zijn. Kaart: DRO An inventory of the existing sites for residential construction in the AMA revealed that the current capacity is 208,000 dwellings.
16
3 Almere wordt aan de westkant uitgebreid om aan een groot deel van de bouwopgave in de regio te voldoen. Foto: VIA Drupsteen Almere is being expanded westward to meet a large proportion of the construction task in the region.
PLANAmsterdam
4 De woningbehoefte in de MRA tot 2040, verdeeld over periodes van 10 jaar. Infographic: DRO The demand for housing in the AMA through to 2040, subdivided into 10-year periods. woningvoorraad housing stock woningbehoefte housing demand
huidige achterstand in woningvoorraad current housing shortfall woningbouwproductie bij huidig bouwtempo housing production at current construction rate
1.400.000
66.000
1.380.000
91.000
1.314.000
1.300.000 143.000
1.223.000
1.200.000
30.000 1.100.000 1.080.000
2 1.000.000
2010
2010-2020
2020-2030
2030-2040
4
Dit leidde in januari 2011 tot een motie in de Tweede Kamer, de motie De Rouwe, waarin werd voorgesteld de woningbehoefteprognoses voor de lange termijn te evalueren. De motie is aangenomen en beantwoord met een rapport van onderzoeksbureau ABF Research dat een nieuwe prognose voor de woningbehoefte heeft gemaakt in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Uit het onderzoek bleek niet, zoals verwacht, dat er minder woningen nodig zijn , maar juist meer: in de Metropoolregio Amsterdam moeten tot 2040 driehonderdduizend nieuwe woningen gebouwd worden. Dit grote aantal is voor een belangrijk deel te verklaren uit harde demografische factoren. In de regio woont een relatief jonge bevolking met in de komende decennia een hoog geboorteoverschot. Een andere factor is dat we met zijn allen ouder worden. We bezetten dus langer een woning en bovendien zal de gemiddelde huishoudingsbezetting lager zijn. Daarnaast trekken jongeren uit de rest van Nederland nu en in de toekomst naar onze regio omdat ze hier wel een toekomst zien en niet in de (krimp)gebieden waar ze vandaan komen. Dit is jong talent dat we nodig hebben om de kenniseconomie van de metropoolregio verder te ontwikkelen. Uit onderzoek naar de toekomstige behoefte aan woonmilieus is naar voren gekomen dat er vooral behoefte is aan woningen in stedelijke woonmilieus (Companen 2012). In de berekeningen is ABF Research uitgegaan van een zeer lage economische groei van slechts 1,5 procent gemiddeld gedurende dertig jaar. De nieuwe woningbehoefteprognose is dus gebaseerd op een zeer conservatieve economische groei en op demografische feiten.
3
Zoeken naar ruimte De vraag was of zo’n groot woningaantal paste binnen de spelregels van het Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040. Daarin was namelijk afgesproken
05 | 2012
dat, indien in de toekomst zou blijken dat meer woningen nodig zijn dan de geplande honderdvijftigduizend, het realiseren van extra woningen binnen bestaand stedelijk gebied moest gebeuren en dus niet in nieuwe uitbreidingswijken ten koste van waardevolle landschappen. De Bestuurlijke Kerngroep van de MRA heeft in januari 2012 opdracht gegeven om de mogelijkheden van bouwen binnen bestaand stedelijk gebied te onderzoeken in de vorm van een quick scan. Alle metropoolpartners hebben bijgedragen aan het onderzoek. Op 16 maart zijn de eindresultaten gepresenteerd in een bijeenkomst van de MRA 30, aan de bestuurders van de metropoolregio.
Resultaten quick scan Een verrassende uitkomst van de quick scan was dat de huidige capaciteit van woningbouwplannen in de MRA 208.000 woningen bedraagt. Dus aanzienlijk meer dan de oorspronkelijke opgave van 150.000 woningen. Dit komt doordat het bestaand stedelijk gebied meer ruimte biedt voor ontwikkeling dan in het recente verleden voor mogelijk werd gehouden. Ook door te werken met gedetailleerde tekeningen kon de capaciteit van de plannen nauwkeuriger en betrouwbaarder worden bepaald. Deze woningbouwplannen zijn vastgelegd in de verschillende structuurvisies van de gemeenten en de provincies en daarmee dus planologisch verankerd. Naast de bestaande capaciteit van woningbouwplannen was nog meer ruimte nodig om aan de vraag van driehonderdduizend woningen te kunnen voldoen. Daarom zijn ook de mogelijkheden onderzocht om de capaciteit te vergroten. Dit leverde 74.000 woningen op: sommige gemeenten kunnen toch meer woningen realiseren, en kantoorlocaties die niet worden gerealiseerd, kunnen omgezet worden in woon locaties. Daarmee kan nagenoeg aan de nieuwe woningbehoefte worden voldaan: 208.000 plus 74.000 levert 282.000 woningen op. De voorlopige conclusie was dat er voldoende ruimte is in de Metropoolregio >
17
80.000 80.000
5
80.000
80.000
60.000 60.000
60.000
60.000
40.000 40.000
80.000
40.000
40.000
70.000
9.500
20.000
20.000
20.000
0
5.400
Versterken toegang landschap met wonen in rafelranden Increase countryside access with housing in the periphery
20.000 80.000
- 780
10.300 5.000
50.000 5.000 -16.490
0
5.000
40.000
0
0
60.000
80 60.000
-20.000 -20.000
10.000 -20.000
-40.000
Transformatie bedrijventerreinen Transformation of business parks -40.000
12.700 4.000
5.000 -1.830
20.000 20.000
-20.000 40.000
60
32.860
-40.000
26.500 -40.000
- 30.000 0
40 20.000
9.340
10.000
Transformatie kantoren Transformation of offices
-20.000
- 39.140
20 0
-40.000
-20.000
-20 -40.000
6
-40
18
PLANAmsterdam
5 Geplande woningbouw productie en huidige geluidscontouren van Schiphol. Mogelijke uitbreiding van het vrijwaringsgebied rond Schiphol zal de woningbouwproductie in de regio beperken. Kaart: DRO Planned housing production and the current noise contours around Amsterdam Airport Schiphol.
The possible expansion of the noise protection zone around Schiphol Airport will limit housing production in the region. geluidszone Schiphol Schiphol noise zone 20KE-contour 20 Ke noise contour woningbouwlocaties MRA residential development sites in the AMA
6 Kansen en bedreigingen voor woningbouwplannen in de MRA. Kaart: DRO Opportunities and threats for residential development within the AMA. huidige woningbouw afspraken tot 2030 (150.000) current house-building agreements to 2030 (150,000) huidig planaanbod
(208.000) existing housebuilding plans (208,000) kansen (74.000) opportunities (74,000) bedreigingen (120.000) threats (120,000)
metropolitan region has proven to be significantly higher than anticipated.
7 De behoefte aan woningen in de metropoolregio blijkt een stuk hoger dan gedacht. Foto: Wim Salis The demand for housing in the
7
80.000
10.000 60.000
45.000 9.600
5.000 - 1.440
45.000 - 1.380
40.000
0.000
20.000
0.000
- 21.490 0
0.000
-20.000
12.900
0.000
5.000 -40.000
- 7.760
0
0.000
0.000
05 | 2012
19
8-9 De metropoolregio heeft veel natuurgebieden en culturele voorzieningen, die het gebied aantrekkelijk maken om in te wonen. Foto’s: Wim Salis / Edwin van Eis The metropolitan region boasts many nature areas and cultural amenities, which make it an attractive place to live.
8
9
20
PLANAmsterdam
10 Gewenste uitbreiding woningvoorraad met 270.000 woningen. Infographic: DRO Desired expansion of the housing stock with 270,000 dwellings. individualisering individualization natuurlijke aanwas natural population growth
binnenlands migratiesaldo domestic net migration buitenlands migratiesaldo international net migration
10
Amsterdam om in de woningbehoefte te voorzien, zonder dat de landschappen daarbij worden aangetast. Een aantal factoren kan er echter voor zorgen dat dit optimisme teniet wordt gedaan. Als de woningproductie vertraagt, bijvoorbeeld als gevolg van de crisis of als gevolg van vertragingen bij de aanleg van de IJmeerlijn, kunnen woningen in Almere niet op tijd worden gebouwd. En als het vrijwaringsgebied rondom Schiphol na 2020 vergroot zou worden, mogen binnen een nog groter gebied rondom de luchthaven geen nieuwe woningen komen. Dit alles kan leiden tot een verlies van maximaal 112.000 woningen. De conclusie is dus dat er geen ruimtegebrek is om woningen te bouwen, maar dat door de economische crisis en het verlies van locaties in de nabijheid van Schiphol de woningbouwproductie mogelijk niet wordt gehaald en er een groot woningtekort dreigt te ontstaan.
Werken volgt wonen De MRA heeft veel te bieden aan gevarieerde natuur in de directe omgeving van het stedelijk gebied en heeft een gevarieerd aanbod aan culturele voor zieningen. Dit zijn kwaliteiten die voor veel mensen reden zijn om naar deze regio te verhuizen. Aantrekkelijke steden zijn steden met veel woonattracties in de nabijheid, natuur in de buurt en werk of studie op acceptabele reisafstand. Door het toenemende aantal thuiswerkers en de intrede van ‘het nieuwe werken’ gaat werken steeds meer wonen volgen. Met andere woorden, mensen zoeken eerst hun woon- en leefomgeving uit en gaan dan pas op zoek naar een plek om hun werk of studie te doen. (De aantrekkelijke stad, G. Marlet). Daarnaast constateren we dat bedrijven hun vestigingsplaats steeds minder kiezen op basis van factoren zoals politieke stabiliteit, inflatie, arbeids kosten en belastingen. Andere factoren, zoals kwaliteit
05 | 2012
van leven voor de werknemers, spelen een steeds grotere rol als vestigingsfactor. Het resultaat is dat in steden waar mensen graag willen wonen de werkgelegenheid en dus de economie toeneemt. Werken volgt dus wonen, in tegenstelling tot nog maar enkele decennia geleden.
Economische gevolgen De huidige sterke internationale economische positie van de metropool Amsterdam is voor een groot deel te danken aan de bijzondere woon- en leefkwaliteiten die de metropool de inwoners te bieden heeft. De MRA heeft inmiddels het grootste aandeel in de landelijke economische groei. De uitbreiding van de woningvoorraad met 300.000 woningen is daarom niet alleen nodig om de natuurlijke aanwas van de bevolking op te vangen, maar is door het huisvesten van de instroom van nieuwkomers ook een voorwaarde voor verdere economische ontwikkelingen en het behouden en versterken van de internationale positie. Het niet of niet op tijd realiseren van de geprognotiseerde woningbehoefte zal dan ook onvermijdelijk gevolgen hebben voor de economische positie van de MRA. Als er onvoldoende kwalitatief goede woonruimte wordt aangeboden zal de instroom van nieuwkomers stagneren. Met als gevolg dat internationale bedrijven zich hier minder graag zullen vestigen wanneer blijkt dat er onvoldoende huisvesting is voor hun werknemers. Zij zullen kiezen voor andere Europese regio’s waar deze problemen niet of in mindere mate spelen. Om dit te voorkomen moet de problematiek op de woningmarkt tijdig worden opgelost anders verliest de Metropoolregio Amsterdam haar internationale concurrentiepositie en loopt de regio een economische achterstand op die moeilijk is in te halen.
21
Internationale positie van de regio door Steef de Looze
[email protected]
Economische kracht en opgaven Stedelijke regio’s vervullen een steeds belangrijker rol in de wereldeconomie. De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft zich internationaal het afgelopen decennium bewezen en de regio op de kaart gezet. Een prachtig resultaat, want een stevige internationale positie is van groot belang voor een sterke regio, maar behoud van deze positie is allerminst vanzelfsprekend.
De metropoolregio scoort hoog in een aantal rankings. De meest opvallende is Amsterdams vierde positie binnen Europa als aantrekkelijke vestigingslocatie op de ranking van Cushman en Wakefield in 2012. Deze positie is in lijn met de centrale doelstelling van de MRA om een duurzame positie binnen de top vijf van Europa te verwerven. Zo’n hoge positie is geen doel op zich, maar werkt als stimulans voor welvaart en werkgelegenheid, en draagt daarmee bij aan het toekomstgeluk van de inwoners van de MRA. Het zal grote inspanningen vergen van bedrijfs leven, kennisinstellingen en de overheid om overeind te blijven in de internationale concurrentiestrijd. Op een aantal fronten hebben we de touwtjes zelf in handen waardoor we binnen de MRA de economische slagkracht van de regio kunnen vergroten. Maar we zijn ook afhankelijk van wereldwijde en Europese ontwikkelingen, waar we goed op in moeten blijven spelen.
De staat van de economie De economische verkenningen van de MRA bevestigen het beeld dat de inzet op handelsgeest en innovatie, op zakelijk-financiële dienstverlening, groothandel, logistiek en creatieve industrie en op duurzame ontwikkeling van economische locaties als Zuidas, Schiphol en de Amsterdamse havenregio de metropool het afgelopen decennium geen windeieren heeft gelegd. De economie van de metropoolregio heeft een bovengemiddelde groei gekend ondanks een dubbele recessie. Toch biedt dit geen garanties voor de langere termijn. Zuid-Europese metropolen verliezen momenteel positie, maar de economie van een aantal Noorden Oost-Europese metropolen, groeit sterker dan de onze. Bovendien kan de groei van een aantal sectoren >
22
PLANAmsterdam
1 Met zeven sterke economische clusters fungeert de MRA als motor voor de welvaart van de regio en Nederland. Infographic: CM Ontwerp/ Studio GBN With seven strong economic clusters, the AMA functions as the powerhouse for the prosperity of the region and the Netherlands.
f RAI Amsterdam RAI Amsterdam g creatieve hotspots creative hotspots h mediahub media hub i Bloemenveiling Aalsmeer Aalsmeer Flower Auction j UvA en VU Universities (UvA and VU) k scienceparken science parks
7 financiële en zakelijke dienstverlening financial and business services
Topsectoren Top sectors 1 handel en logistiek trade and logistics 2 creatieve industrie creative industries 3 ICT/eScience ICT/eScience 4 flowers and food flowers and food 5 toerisme en congressen tourism and congresses 6 rode life sciences red life sciences
Economische centra Economic centres a Schiphol Schiphol Airport b zeehavens seaports c internethub internet hub d Zuidas Zuidas e grachtengordel historical centre
Assets metropoolregio Amsterdam
1
7
2
1
b g e d
c
a
6
05 | 2012
k i
5
k j
f
k
3
h
4
23
2 Jaarlijkse economische groei in procenten van de MRA en Nederland (bruto regionaal product in basisprijzen), 1996-2013. Bron: CBS, bewerking TNO Infographic: Economische verkenningen MRA 2012 Annual economic growth (as a percentage) of the AMA and the Netherlands (gross regional product at basic prices), 19962013.
Nederland The Netherlands Metropoolregio Amsterdam Amsterdam Metropolitan Area
verkenningen MRA 2012 Average economic growth per annum (as a percentage) per region (gross regional product at basic prices), 2001-2011.
3 Gemiddelde jaarlijkse economische groei in procenten per regio (bruto regionaal product in basisprijzen), 2001-2011. Bron: TNO op basis van CBS Infographic: Economische
0
0
-1
-1
-2 -3 -4
2000
2005
2010
2
3
in de MRA de komende jaren stagneren. Ook kunnen groeikansen verschuiven van de ene naar de andere sector. Recessies leren ons dat een diverse economie ons flexibel maakt en daarmee duurzaam. Daarom is het goed dat de Metropoolregio Amsterdam met het Rijk heeft afgesproken te blijven investeren in diverse topsectoren en de aandacht niet te beperken tot één of twee specialismen. Voor onze regio vormt een mogelijk tekort aan hoogopgeleiden een risico. De arbeidsmarkt heeft zich de afgelopen jaren met de opkomst van de kenniseconomie ontwikkeld tot een markt met een bovengemiddeld aandeel hoogopgeleiden, veel internationaal georiënteerd talent en een hoge arbeidsparticipatie. De komende jaren wordt door de vergrijzing een tekort op de arbeidsmarkt verwacht, vooral in de zakelijke dienstverlening en de zorg sector. Dit tekort wordt ook veroorzaakt door een mismatch tussen arbeidsmarkt en onderwijs. Een andere negatieve ontwikkeling is de stagnatie op de woningmarkt. Die vormt niet alleen als directe economische factor een risico, maar vooral ook als huisvestingsfactor voor kenniswerkers en de rest van de arbeidsmarkt. Met name het gebrek aan doorstroming zorgt voor een tekort aan woningen binnen het middenhuursegment.
24
PLANAmsterdam
Nederland
1
Metropoolregio Amsterdam
1
Haarlem
2
Gooi en Vechtstreek
2
Zaanstreek
3
Overig Amstel-Meerlanden
3
IJmond
4
Waterland
4
Amsterdam
5
Almere en Lelystad
5
Haarlemmermeer
6
De kracht van de metropool Het is van groot belang dat de economische diversiteit van de metropool blijft bestaan. Deze diversiteit is een van de factoren waaraan de regio haar goede positie heeft te danken. Voor veel internationale bedrijven is de MRA dan ook een aantrekkelijke vestigingslocatie. De Haarlemmermeer biedt met Schiphol de connectie met de wereld. De IJmond biedt onder meer met Tata Steel een hightech-profiel. ZuidKennemerland en Gooi- en Vechtstreek bieden een hoogwaardig woonmilieu met een grote toeristische wervingskracht. De Zaanstreek en Amstelland zorgen voor een sterk profiel als het gaat om ‘food and flowers’. Almere en Flevoland hebben de afgelopen jaren borg gestaan voor een algemene – economische – groei. De schaal van de metropoolregio vergroot de economische diversiteit, maar biedt ook kansen voor specialisatie in de metropool en focus in profiel richting Den Haag en Europa.
Amsterdam Economic Board De aansluiting op het landelijke topsectorenbeleid krijgt in de MRA vorm met de Amsterdam Economic Board. Dit bestuurlijk adviesorgaan is in 2011 opgericht en bestaat uit vertegenwoordigers van bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen (triple helix). Door hun krachten te bundelen in deze triple-helixsamen
4 Jaarlijkse groei in procenten van het aantal werkende personen in de MRA en Nederland, 1996-2013. Bron: CBS, bewerking TNO Infographic: Economische verkenningen MRA 2012 Annual growth as a percentage of the number of working people in the AMA and the Netherlands, 1996-2013.
Nederland The Netherlands Metropoolregio Amsterdam Amsterdam Metropolitan Area 5 Potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) van Nederland, de MRA en Amsterdam als percentage van de totale bevolking. Bron: CBS, bewerking TNO Infographic: Economische
verkenningen MRA 2012 Potential working population (15-64 years) in the Netherlands, the AMA and Amsterdam as a percentage of the total population. Nederland The Netherlands Metropoolregio Amsterdam Amsterdam Metropolitan Area Amsterdam Amsterdam
5
74
4
73
3
72
2
71
1
70
0
69
-1
2000
2005
2010
68 67
4
66 67
2000
2005
2010
5
werkingsvorm, kunnen economische knelpunten in de regio beter worden aangepakt. De board geeft sturing aan innovaties in de topsectoren met de Kennis- en Innovatieagenda, de vorming van topclusters en iconische projecten. De zeven topsectoren waarvoor in de metropool is gekozen (financieel-zakelijke dienstverlening, life science, ICT, logistiek, creatieve industrie, toerisme en food & flowers), bieden de juiste focus en een krachtig profiel. En met elkaar zijn ze tevens divers genoeg voor een weerbare economie. In Brussel en Den Haag staat de board onder tussen goed op de kaart. En net als in de regio, kijken de Europese Unie en het Rijk met spanning uit naar de economische toekomstscenario’s en het Actie programma Arbeidsmarkt en Onderwijs, waar de board dit najaar aan werkt.
voor de toekomstige concurrentiepositie van de regio. Londen en Parijs zijn qua grootte niet de ambitie, maar Frankfurt en Stockholm komen wel in onze buurt. Het voordeel van de MRA is, naast de eigen assets, de nabijheid van Utrecht, de Zuidvleugel, Wageningen en Eindhoven. Om de regio aantrekkelijk te houden moet de groei van de MRA wel gepaard gaan met versterking van de ruimtelijke kwaliteit. Ten opzichte van andere metropoolsteden mist de MRA echter massa en dichtheid als agglomeratievoordelen. Deze zijn in Amsterdam en zeker binnen de metropoolregio relatief laag. Economisch onderzoek laat zien dat het verdienvermogen juist stijgt bij hogere dichtheden. De ontwikkeling van een grootstedelijk project als Zaan-IJoevers waarbij een groot, aantrekkelijk woon- én werkmilieu wordt gecreëerd, zou dan ook het economisch agglomeratievoordeel kunnen vergroten.
Vertaling naar ruimtelijke opgaven Ruimtelijke agenda’s zoals de Structuurvisie Infra structuur en Ruimte van het Rijk en de Gebiedsagenda Noordvleugel, en ook de regionale en lokale visies, worden steeds meer vanuit een economisch perspectief opgesteld. Op deze manier wordt duidelijk wat de economische opgaven betekenen voor het ruimtelijk beleid en vice versa. De agglomeratie van de MRA is van groot belang
05 | 2012
De duurzame ontwikkeling van een aantal economische centra zoals Zuidas, Schiphol, de Amsterdamse havenregio en Science Park geven vorm aan de ruimtelijkeconomische kwaliteiten van de MRA. Behalve hun positie als banenmotor bieden deze gebieden vooral de verbinding met de internationale economie. De verbindingen tussen bedrijfsleven en kennis instellingen binnen deze economische gebieden zijn >
25
6 De metropoolregio heeft een diverse economie met bijvoorbeeld high tech materials in de IJmond. Foto: Wim Salis The metropolitan area has a diverse economy with, for example, high-tech materials in the IJmond area.
26
PLANAmsterdam
7 De economie van de MRA is bovengemiddeld gegroeid, mede dankzij de duurzame ontwikkeling van economische locaties zoals Schiphol. Foto: Wim Salis The economic growth of the AMA is above average, thanks in part to the sustainable development of business locations such as Schiphol.
05 | 2012
‘Met een diverse economie en zeven sterke topsectoren heeft de regio een belangrijke functie voor de Nederlandse economie.’
27
8 Door het Noordzeekanaal gebied economisch verder te ontwikkelen, krijgen de haven, industrie en logistiek in het gebied een sterkere inter nationale concurrentiepositie. Foto: Projectbureau Masterplan NZKG Further economic development of the North Sea Canal area will strengthen the international competitive position of the
port, local industry and logistical services. 9 De bloemensector in de regio Aalsmeer is een niche binnen het cluster ‘food and flowers’. Foto: FloraHolland The flower sector in the Aalsmeer region is a niche within the ‘food and flowers’ cluster.
10 Aantrekkelijke woon- en werkmilieus zijn belangrijk voor de economie van de Metropoolregio Amsterdam. Foto: Wim Salis Attractive living and working environments are important for the economy of the Amsterdam Metropolitan Area. 11 Rangorde van steden op basis van aantrekkelijkheid
om er een bedrijf te vestigen. Bron: European Cities Monitor 2010 Ranking of best cities to locate a business. Frankfurt Brussel Barcelona Amsterdam München Madrid
45 40 35 30 25 20 15 10
2000
2001
eveneens zeer belangrijk gebleken en zullen dit in toenemende mate blijven. Snelle en open verbindingen met het buitenland, Nederland en de regio zijn een belangrijke voorwaarde voor het goed functioneren.
Aantrekkelijke woon-werkmilieus essentieel Naast genoemde centra zijn aantrekkelijke woonen werkmilieus minstens zo belangrijk voor de MRAeconomie. Het programma Plabeka (Planvorming Bedrijven- en Kantorenlocaties) heeft de afgelopen jaren de juiste ontwikkelingen van bedrijven- en kantorenparken binnen de MRA inzichtelijk gemaakt. Dit heeft geleid tot een kwalitatieve en kwantitatieve aanpak met duurzame ontwikkeling en transformatieopgaven als gevolg. Een dergelijke aanpak voor het MRA-woningprogramma is wellicht een goede optie. De opkomst van de zzp’er, de verminderde behoefte aan monomane werklocaties en woonmilieus en de juiste mix van grootstedelijk en suburbaan wonen veranderen de ontwikkelingsplanologie al sinds enige tijd. Klein schaliger opereren met meer aandacht voor menging van woon- werk- en educatieve functies moet de MRA de komende jaren verder versterken.
9
Nieuwe slag om de ruimte De slag om de ruimte is in vergelijking tot tien jaar geleden enorm veranderd. Door de verminderde behoefte van het aantal vierkante meters per werk nemer gaat het niet zozeer om nieuwe uitleg van grote werklocaties, maar om een mix van wonen en werken in de gehele metropool. Goede verbindingen binnen de MRA vraagt om de ontwikkeling van een robuust vervoerssysteem, en het beter benutten van
05 | 2012
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
11
10
8
2002
het bestaande. De veranderende rol van de overheid zal de grootschaligheid van nieuwe projecten beperken. Dit biedt ruimte voor creatieve oplossingen voor een aantal ruimtelijke conflicten tussen werk- en woon locaties uit het verleden. Toch zal een aantal plano logische reserveringen voor de Amsterdamse havenregio, Schiphol en woningbouw de komende tijd binnen prioritaire gebiedsprogramma’s als SMASH (Structuurvisie Mainport Amsterdam Schiphol Haarlemmermeer) en NZKG (Masterplan Noordzeekanaalgebied) nog wel enige discussie vergen. Dergelijke ruimtelijke dilemma’s zullen de komende tijd op de agenda staan van Rijk en regio.
De toekomst Samenvattend kan geconcludeerd worden dat de Metropoolregio Amsterdam economisch goed presteert als vestigingslocatie in de internationale concurrentiestrijd. Met een diverse economie en zeven sterke topsectoren heeft de regio een belangrijke functie voor de Nederlandse economie. Om een positie in de top vijf van aantrekkelijke Europese vestigingslocaties te behouden, zal de MRA moeten blijven investeren in internationalisering, innovaties in topsectoren en een aantrekkelijk vestigingsmilieu voor bedrijven en kenniswerkers. Zuidas, Schiphol en de Amsterdamse havenregio blijven prioritaire economische gebieden. Maar de ontwikkeling van grootstedelijke woonmilieus is minstens zo belangrijk om de arbeidsmarkt van de toekomst te kunnen huisvesten en de economische voordelen van de metropoolregio maximaal te benutten.
29
Summary
The Importance of Regional Cooperation Under the ‘Amsterdam Metropolitan Area’ flag, local and provincial tiers of government from the North Wing of the Randstad forge agreements about the economy, urbanization, traffic and transport, the landscape and sustainability. This informal collaborative platform was established more than a decade ago to bolster the region’s international competitive position. Ratified in 2007, the North Wing Development Scenario 2040 is an outline policy document which pinpoints five basic impulses that are crucial to a strong metropolitan region: 1 concentrated urban development 2 a unified transport system 3 conservation and development of the metropolitan landscape 4 economic strength 5 sustainability These impulses are still as relevant today, and the need for fruitful cooperation on the regional scale is more urgent than ever. New forms of development and leadership are needed to find an appropriate response to today’s spatial tasks. Best practices from recent years can serve as an example for new forms of regional collaboration.
Examples of AMA teamwork – PLABEKA: agreements between various tiers of government within this ‘Businesses and Offices Platform’ ensure shared strategies and coordinated planning of work locations. – Urbanization Quick Scan: calculations reveal that over the coming decades an additional 271,000 households will be residing in the AMA. The quick scan provides further insight into the residential development task, as well as a snapshot of the consequences for other domains of planning. – Amsterdam Economic Board: business leaders, politicians and civil servants work in concert to drive regional innovation and economic development. – Cooperation in Zuid-Kennemerland: the
30
City of Haarlem represents the smaller municipalities of Zuid-Kennemerland, a sparsely populated area that is predom inantly a coastal national park, at the AMA’s intergovernmental consultations.
Challenges The AMA’s members will have to work together ever more closely in the future, and must prevent the various policy domains from working in isolation and according to a tunnel vision. Being fully alert to the different scales on which agreement needs to be reached is important. The regional partners will of course have to persist in rising above their individual interests in order to continue giving shape to the regional cooperation in a positive manner.
The economic task Over the last 10 years the AMA has proven itself on the international stage and has placed Amsterdam the metropolis on the map. The strength of the region depends on Amsterdam as an international hub, as part of a regional metropolis with a diverse economy. Looking ahead, the ageing population represents a potential risk for the regional labour market. This means we have to attract talented young professionals, which calls for a high-quality supply of housing. The current stagnation in the housing market is not merely a direct economic threat, but as a factor in choosing to locate a business or home here it poses a particular risk for the labour market.
The economy and space The AMA agglomeration is of great import ance to the region’s competitive position, where the ambition is to match the scale of Frankfurt and Stockholm. Besides its own assets, the AMA boasts the advantage that Utrecht, the South Wing of the Randstad, Wageningen and Eindhoven are within easy reach. The sustainable development of business concentrations, such as Zuidas, Schiphol Airport, the Port of Amsterdam and Science Park Amsterdam, is shaping the development
PLANAmsterdam
of the AMA’s spatio-economic qualities. Besides being business hubs that serve as job generators, they connect with the international economy.
A shortage of housing is a threat to the economy Research has shown that approximately 300,000 new dwellings must be built within the AMA by 2040 in order to meet the demand for new homes. This is substantially greater than the anticipated requirement of 150,000 new dwellings by 2030 that was estimated 10 years ago. This higher number can largely be clarified by hard demographic factors: the region has a relatively young population with a high excess of births expected in the near future. The ageing population and the migration of many talented young people to the region play a part in the future demand for housing as well. The AMA’s core working party commissioned a quick scan in January 2012, to investigate the possibilities of residential development within existing urbanized areas. A surprising outcome of this quick scan was that the current capacity of the plans for residential development within the AMA amounts to 208,000 dwellings. Research into the possibility of increasing the capacity revealed that the region has space for a further 74,000 dwellings. This practically meets the full requirement for new homes, without needing to encroach on green space or the surrounding countryside. The strength of the AMA today is largely due to the exceptional residential qualities and quality of life that the metropolis has to offer. Increasing the housing stock by 300,000 dwellings is necessary to accommodate the natural increase in population, but because it provides accommodation for the influx of newcomers it is also a precondition for continued economic growth and the consolidation of the Amsterdam Metropolitan Area’s international position.
1 Binnenstedelijke vernieuwing biedt extra ruimte voor woningen. Foto: Edwin van Eis The regeneration of city centres creates extra room for homes.
AMA with the rest of Europe.
‘The AMA performs well in the international competitive struggle to attract businesses.’
2 De Amsterdamse havenregio vervult een grote rol in de verbinding met de rest van Europa. Foto: Wim Salis Amsterdam’s port region plays a major role in interconnecting the
Auteurs van dit nummer Camiel van Drimmelen (1968) – Is sinds 2008 hoofdplanoloog bij DRO – Studeerde landschapsarchitectuur aan de Landbouw Universiteit Wageningen – Werkte tot 2008 als beleidsadviseur Water en Ruimtelijke Ordening bij Rijkswaterstaat RIZA in opdracht van het Ministerie van VenW aan het verbinden van de wateropgave met de verstedelijkingsopgave in onder andere de Nota Ruimte, Noordvleugel 2040 en het IJsselmeer en was daarvoor werkzaam als landschapsarchitect voor ‘Ruimte voor de Rivier’-projecten – Werkt nu als programmaleider ‘Amsterdam Waterbestendig’ en is secretaris van de Bestuurlijke Kerngroep Metropoolregio Amsterdam – – –
Johan Karst (1952) Werkt sinds 1978 als stedenbouwkundige bij DRO Studeerde stedenbouw aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam Werkte aan Ontwerp voor IJburg, REVS Schiphol, MRA Ontwikkelingsbeeld 2040, Almere Pampus, Markermeer / IJmeer – Houdt zich nu vooral bezig met regionale projecten – – – –
1
Steef de Looze (1966) Werkt sinds 1993 bij de Gemeente Haarlem Studeerde Milieukunde en Bedrijfskunde aan de Hogeschool van Amsterdam Was hoofd Economie en Cultuur bij de Gemeente Haarlem Werkt nu als manager regionale samenwerking voor Haarlem en ZuidKennemerland en als secretaris van de Metropoolregio Amsterdam
PLANAmsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening Gemeente Amsterdam en is te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam
2
05 | 2012
31
Stadsbeeld 05/12 Verleidelijk zand
Beelden: Ronald Rietveld en DRO
Klein IJburger eiland met veel rand Als je achter Strand Blijburg op het hoge zand staat en om je heen kijkt, ligt de wereld voor je open. De aantrekkingskracht van het nieuwe eiland zit ‘m straks ook in de randen: met de zachte zandige kustlijn aan de zuidzijde en de goed beschermde ruige kustlijn met flinke golfslag aan de noordzijde. In mei besloot het gemeentebestuur IJburg verder aan te leggen, in kleine stapjes, zodat in 2015 de eerste woning in IJburg II gebouwd kan worden zonder al te grote voorinvesteringen. Het begin: een klein eiland met relatief veel randlengte. Met een zuidelijke baai
met strand die uitnodigt tot wonen, zwemmen, zeilen, kanoën en ontspannen in een mooie spa. De ruige noordrand biedt nu al een mooie wandeling en mogelijkheden voor iets bijzonders op de punt en in de zomer wellicht strandhutjes. Dit najaar staat de planvorming van de randen centraal, zodat volgend jaar nu nog onbekende initiatiefnemers kunnen werken aan de ontwikkeling en de invulling. Patricia Bijvoet, ontwerper bij DRO
