Metropoolregio!Amsterdam!Bestuurdersreis!Brussel!!
Op!koers!voor!Europa! ! !
!
!
!
!
De#hoofdlijnen# ! In!dit!boekje!vindt!u!een!uitwerking!van!de!ideeën!die!de!bestuurders!uit!de!Metropoolregio!Amsterdam!(MRA)!hebben! opgedaan!tijdens!hun!werkbezoek!aan!Brussel!in!oktober!2014.!Dit!bezoek!was!een!initiatief!van!het!Platform!Regionaal! Economische!Structuur!Metropoolregio!Amsterdam!(PRES)!en!de!Amsterdam!Economic!Board.!Meer!dan!een!verslag!is! het!een!overzicht!van!innovatieve!ideeën!over!Metropoolregio’s,!de!Amsterdamse!in!het!bijzonder,!en!de!Europese! ontwikkelingen!rond!stedelijke!regio’s,!duurzaamheid!en!economische!groei.! ! Besluiten! Tijdens!dit!bezoek!hebben!de!MRANbestuurders!afspraken!gemaakt!voor!intensieve!regionale!samenwerking,!in!de!lijn! van!de!EuropaNaanpak!van!de!Amsterdam!Economic!Board,!gericht!op!Europa!rond!een!aantal!thema’s:! • Duurzaamheid#(waaronder! CO2Nbeperking,!circulaire! economie)!! • Smart!Cities!&!Communities! (waaronder!ICT/energie)!! • Digitale#Agenda!(waaronder! eHealth,!gaming,!open!data! De!samenwerking!bestaat!uit!betere! aansluiting!bij!succesvolle!initiatieven! rond!deze!thema’s!in!de!regio!en! intensievere!samenwerking!vanuit!de! gemeenten!met!de!Boardclusters,! gezamenlijke!projecten!(al!dan!niet!met! Europese!subsidie),!kennisuitwisseling,! deelname!aan!kennisnetwerken!en! gezamenlijke!profilering.! ! Het!Nederlands#Voorzitterschap#van#de# Europese#Unie#in#2016#!is!daarbij!de! eerste!stip!op!de!horizon!om!concrete! resultaten!hier!en!in!Europa!te!laten!zien.!! ! ! ! ! ! ! ! Meer#weten?## ! ! ! De!Amsterdam!Economic!Board!Europa!Brochure! ! http://www.amsterdameconomicboard.com/download.php?itemID=12138! ! ! ! Metropoolregio!Amsterdam! ! http://www.metropoolregioamsterdam.nl!! ! Amsterdam!Economic!Board! ! http://www.amsterdameconomicboard.com!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
2!!
!
!
! !
Inhoudsopgave## De#hoofdlijnen#............................................................................................................................................................#2! Inhoudsopgave#............................................................................................................................................................#3! Voorwoord#..................................................................................................................................................................#4! Terugblik#op#het#programma#.......................................................................................................................................#5! 1.#Introductie:#doel#van#de#reis#en#op#welke#borden#gaan#we#schaken#....................................................................#5! 2.#Workshop#MRA:#Europa#als#onze#campus#...........................................................................................................#6! How!to!Become!Filthy!Innovative!in!Rising!Europe!N!door!Zef!Hemel!.......................................................................!6! How!to!cooperate!with/in!Europe!as!a!region?!DG!Regio!and!the!European!regions!N!Sessie!met!Eric!Dufeil,!DG! Regio!..........................................................................................................................................................................!7! How!to!become!a!connected!and!smart!region?!Innovative!regions!and!Europe’s!Digital!Agenda!!N!sessie!met! Caroline!Wooning,!Kabinet!van!Eurocommissaris!Kroes!...........................................................................................!8! How!to!connect!regions,!science!and!businesses!in!societal!challenges!–!a!vision!on!the!Innovation!Union!and! Energy!–!Sessie!met!Paul!Verhoef,!DG!Research!.......................................................................................................!9! 3.#Diner#met#gasten#rond#het#thema#lobby,#positionering#en#profilering:#..............................................................#10! 4.#Metrex:#the#Future#of#Europe#is#designed#in#cities#............................................................................................#11! 5.#WrapRup:#de#MRA#op#koers#voor#Europa#...........................................................................................................#12! Programma#MRARBestuurdersreis#Brussel#7R8#oktober#..............................................................................................#13! Deelnemers#...............................................................................................................................................................#14! Contactgegevens#gesprekspartners#...........................................................................................................................#15! ! ! ! 3!!
! ! !
!
!
!
!
Voorwoord# ! Eenentwintig!bestuurders!uit!de!Metropoolregio!Amsterdam!verzamelden!zich!op!7!oktober!2014!in!Brussel!voor!een! gevarieerd!en!interactief!programma.!Hoofddoel!van!deze!reis!was!het!verkennen!van!mogelijkheden!voor!intensieve! samenwerking!in!de!MRA!rond!regionale!thema’s!met!een!stevige!Europese!dimensie!en!het!gezamenlijk!profileren!van! de!regio!in!Europa.!De!kansen!liggen!rond!de!grote!maatschappelijke!uitdagingen!als!energie!en!klimaat!en!gezondheid,! die!ook!een!economische!dimensie!hebben.!De!gesprekken!die!we!voerden!gingen!over!de!volgende!onderwerpen:! ! • Samenwerking!in!Metropoolregio’s! • Regionale!ontwikkeling!en!Europa! • De!regio!als!kennisintensieve!campus! • De!regionale!dimensie!van!de!digitale!agenda! • De!regio,!duurzaamheid,!milieu!en!transport!en!R&D! • De!aansturing!van!Europese!metropoolregio’s! • Profilering!van!de!regio!in!Brussel! ! Deze!bestuurdersreis!naar!Brussel,!georganiseerd!door!het!Platform!Regionale!Economische!Ontwikkeling!(PRES)!en!de! Amsterdam!Economic!Board!was!een!vervolg!op!die!van!2012,!waarin!met!name!het!belang!van!Europa!en!de! ontwikkelingen!in!relatie!tot!nieuwe!fondsenperiode!aan!de!orde!kwam.!De!reis!van!dit!jaar!was!gericht!op!het! ontwikkelen!van!een!intensieve!gezamenlijke!aanpak!rond!Europese!thema’s.!De!verbinding!met!de!al!eerder!ingezette! samenwerking!tussen!de!Amsterdam!Economic!Board!en!de!regionale!partners!wordt!uiteraard!gelegd.!! De!uitwisseling!van!ideeën!met!onze!Europese!gesprekspartners!en!tussen!de!bestuurders!onderling!resulteerde!in!! afspraken!over!!thema’s!voor!samenwerking!en!afspraken!over!ambtelijke!en!!bestuurlijke!inzet.!! ! !
4!!
! ! !
!
!
!
!
Terugblik#op#het#programma# 1.#Introductie:#doel#van#de#reis#en#op#welke#borden#gaan#we#schaken# De!MRANBestuurdersreis!werd!niet!alleen!ondernomen!om!elkaar!beter!te!leren!kennen,!maar!ook!om!Brussel!beter!te! leren!kennen!vanuit!de!gezichtspunten!van!PRES!en!de!Amsterdam!Economic!Board.!We!zijn!al!goed!georganiseerd!en! stellen!onszelf!al!doelen,!maar!we!kunnen!wat!Europa!betreft! veel!meer!samenwerken!en!ons!beter!profileren,!zodat!de!regio! “Het!is!van!belang!dat!we! optimaal!aanhaakt!in!Europa.!Zeker!met!de!nieuwe!Europese! gezamenlijke!speerpunten! Commissie!die!op!1!november!2014!aantreedt!en!het! benoemen,!het!gesprek!in! Nederlands!voorzitterschap!van!de!Europese!Unie!in!de!eerste! helft!van!2016,!is!het!nu!zaak!onze!ambities!te!herijken!en!te! Europa!op!elkaar!afstemmen!en! concretiseren.!Dit!met!het!oog!op!versterking!van!onze! ons!sterk!en!eenduidig! regionale!economie!en!het!omgaan!met!!grote! profileren!als!regio”! maatschappelijke!uitdagingen.!!! ! Jan$van$Run,$Gedeputeerde$Noord1Holland$ De!Amsterdam!Economic!Board!heeft!twee!jaar!geleden!het! voortouw!genomen!voor!de!eerste!Brusselreis.!Voor!deze!reis!is!een!succesvolle!samenwerking!tussen!PRES,!Board!en! de!MRA!Europawerkgroep!gezocht..!Sinds!2012!is!er!veel!gebeurd:!er!is!een!Board!Focusgroep!Europa,!er!zijn!meer! projecten!met!regiogemeenten,!het!cluster!Maakindustrie!is!opgericht,!we!hebben!het!SarphatiNinstituut!dat!zich!richt! op!bestrijding!van!obesitas.!! ! De!Board!heeft!een!heldere!visie!op!de!boodschap!van!de!MRA!in!Europa! “We!kunnen!van!elkaar!leren.! voor!wat!betreft!innovatie.!Als!regio!blinken!we!uit!op!de!onderwerpen! duurzaamheid!en!smart!cities,!life!sciences!en!health!en!creatieve! Waar!zit!bepaalde!expertise! industrie,!en!de!crossNovers!hiertussen.!Gemene!deler!van!deze! en!hoe!kunnen!we!die! onderwerpen!is!dat!de!regio!een!living!lab!is!voor!innovaties.!Wij! gezamenlijk!zo!goed!mogelijk! combineren!onze!eigen!en! andere!kennis!en! te!gelde!maken?”! “Gezien!de!nieuwe! technologie!en!kijken!hoe! Ton$Jonker,$Amsterdam$Economic$Board$ fondsenperiode!en!het! we!die!in!de!praktijk!het! beste!kunnen!laten!werken.!Je!ziet!dat!bij!Amsterdam!Smart!City,!maar! Nederlands!voorzitterschap! ook!bij!Healthlab!en!in!de!creatieve!industrie.!Onderling!kunnen!we! van!de!EU!in!2016!is!nu!het! echter!nog!veel!beter!samenwerken!in!het!delen!van!kennis!over!Europa! moment!voor!bestuurders!om! en!Europese!fondsen,!en!we!kunnen!ons!gezamenlijk!nog!sterker! profileren!als!kennisregio.!! gezamenlijke!speerpunten!te! ! benoemen”! ! Famke$Kweekel,$Velsen,$namens$de$ Het!is!goed!om!te!bepalen!welke!thema’s!bij!ons!allemaal!spelen!en!wat! MRA$EU1Werkgroep$ de!Europese!dimensie!daarvan!is.!Doel!hiervan!is!dat!we!als! Metropoolregio!Amsterdam!ons!eigen!verhaal!versterken!en!beter!in! Europa!kunnen!vertellen.!Dit!is!het!moment!om!daarvoor!spijkers!met!koppen!te!slaan!en!onze!ambities!te!delen!en!aan! te!scherpen.!Dit!aanscherpen!is!de!rol!van!de!bestuurders,!de!ambtenaren!en!de!Board!samen!dragen!er!zorg!voor!dat! we!op!de!goede!borden!schaken!die!passen!bij!de!geformuleerde!ambities.!De!Board!en!de!gemeente!Amsterdam! kijken!in!het!bijzonder!naar!voorjaar!2016,!als!Nederland!voorzitter!is!van!de!Europese!Unie.!Alle!activiteiten!vinden! plaats!op!het!Marineterrein!in!Amsterdam!en!we!gaan!tijdens!dit!half!jaar!de!regio!zo!sterk!mogelijk!profileren.!! ! Meer#weten?# ! De!Amsterdam!Economic!Board!Europa!Brochure! ! http://www.amsterdameconomicboard.com/download.php?itemID=12138!! ! Kamerbrief!over!het!Nederlands!voorzitterschap!van!de!EU:! ! http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/bz/documentenNenN ! publicaties/kamerstukken/2014/10/31/kamerbriefNverzoekNinzakeNnederlandsNeuN ! voorzitterschapN2016.html! ! ! !
! ! !
!
5!!
!
!
!
2.#Workshop#MRA:#Europa#als#onze#campus# How#to#Become#Filthy#Innovative#in#Rising#Europe#R#door#Zef#Hemel# Zef$Hemel$heeft$de$Wibaut1leerstoel$bij$de$UvA$en$is$werkzaam$bij$de$Board$ ! Het!idee!van!de!campus!gaat!terug!op!Thomas!Jefferson,!die!als!president!van!de!jonge!Amerikaanse!republiek!een! ontwerp!maakte!voor!een!gemeenschap!in!Virginia!waar!wonen,!werken,!studeren,!onderzoeken!en!innoveren!met! elkaar!werden!gecombineerd.!De!campus!N!latijn!voor!'open!veld'!N!gaat!uit!van!mensen,!onderwijs,!hun!kennis,!en! denkt!vanuit!ruimtelijke!nabijheid.! In!de!postindustriële!kenniseconomie!is!de!campus!niet!meer!alleen!een!adequaat!model!voor!universiteiten,!ze!is!ook! buitengewoon!relevant!geworden!voor!bedrijven,!die!steeds!sneller!moeten!leren!en!innoveren.!Philips,!Google!en! Facebook!ontwikkelen!tegenwoordig!hun!eigen!campussites.! In!'How!to!Become!Filthy!Innovative!in!Rising!Europe'!gebeurt!precies!dit.!Het!stelt!de!vraag:!wat!als!we!de!hele! Metropoolregio!Amsterdam!zouden!opvatten!als!een!campus?!Als!een!plek!waar!wonen,!werken,!leren,!studeren!en! innoveren!ruimtelijk!worden!gecombineerd?!Wat!zouden!we!dan!gezamenlijk!kunnen!ondernemen?!Wie!met!wie?!Wat! voor!wat?!! In!negen!stappen!kunnen!we!niet!alleen!het!beeld!van!onszelf,!maar!ook!ons!praktisch!dagelijks!handelen!danig! beïnvloeden.!Daarbij!wordt!ruimtelijk!steeds!verder!uitgezoomd.!Zo!beginnen!we!in!het!centrum!van!Amsterdam,!maar! zoomen!vervolgens!uit!naar!de!regio!en!verder.!Immers,!nabijheid!moet!op!elk!schaalniveau!anders!worden! gedefinieerd.!Gezien!vanuit!Europa!is!de!Metropoolregio!Amsterdam!één!compact!grootstedelijk!gebied!N!regionale! samenwerking!tussen!bepaalde!partijen!ligt!daar!voor!de!hand.!! ! De!presentatie!van!Zef!Hemel!is!als!een!zelfhulpboek,!met!duidelijke!instructies!voor!Europese!steden!hoe!zij,!in!negen! stappen,!zelf!een!succesvolle!campus!kunnen!bouwen.!De!Amsterdamse!regio!als!eerste!democratische,!open! campussite!van!Europa,!als!een!compact!gebied!waar!alle!inwoners!op!de!campus!leven,!studeren,!wonen,!werken,! recreëren,!innoveren,!met!de!universiteiten!om!de!hoek.!Beter!dan!Singapore,!San!Francisco!of!Boston.!! ! ! ! 6!!
! ! ! Meer#weten?! ! Presentatie!van!Zef!Hemel! http://prezi.com/rmcpiw8_eN9i/howNtoNbecomeN filthyNinnovativeNinNtenNstepsNfinalN version/?utm_campaign=share&utm_medium=copy!! ! Zijn!blog!naar!aanleiding!van!de!Brusselreis! http://www.zefhemel.nl/?p=6786!! http://www.zefhemel.nl/?p=6785!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
!
!
How#to#cooperate#with/in#Europe#as#a#region?#DG#Regio#and#the#European#regions#R#Sessie#met# Eric#Dufeil,#DG#Regio## Eric$Dufeil$is$DG$Regional$and$Urban$Policy,$Head$of$Unit$F1$1$Germany$and$the$Netherlands! ! Op!dit!moment!wonen!359!miljoen!Europeanen!(72%)!in!steden,!in!2050!zal!dat!waarschijnlijk!80!procent!zijn.!Steden! zijn!ook!de!plekken!waar!een!aantal!maatschappelijke!uitdagingen!zoals!energieverbruik!en!CO2Nuitstoot!het!beste! kunnen!worden!aangepakt,!aangezien!de!hoge!bevolkingsdichtheid!in!stedelijke!gebieden!kansen!biedt!voor! energiezuiniger!vormen!van!huisvesting!en!vervoer.!Europese!stadsstructuren!zijn!meer!polycentrisch!en!minder! compact!dan!in!de!Verenigde!Staten!of!China.!In!toenemende!mate!ontstaan!er!in!Europa!polycentrische!(megaN )stadsregio’s,!die!een!web!vormen!van!middelgrote!en!kleine!steden!die!een!verzameling!vormen!van!functionele!en! politieke!eenheden.!De!organisatie!van!de!gehele!regio!heeft!vaak!geen!gedeeld!bestuur!of!alleen!op!een!aantal! thema’s.!Hier!ligt!volgens!Europa!een!grote!kans!om!gezamenlijk!op!te!trekken!in!het!adresseren!van!maatschappelijke! uitdagingen!en!het!versterken!van!de!concurrentiekracht.!Meer!hierover!staat!in!de!Mededeling!van!de!Commissie!aan! het!Europees!Parlement,!de!Raad,!het!Europees!Economisch!en!Sociaal!Comité! en!het!Comité!van!de!Regio’s!over!de!stedelijke!dimensie!van!het!Europees! “DG!Regio!steunt! Beleid!(link!hieronder).! Amsterdam!graag!in! Het!DirectoraatNGeneraal!Regionaal!Beleid!van!de!Europese!Commissie!kreeg!in! zijn!rol!als!gateway! 2012!de!nieuwe!naam!Regionaal!Beleid!en!Stadsontwikkeling.!Dat!is!niet!alleen! een!naamswijziging,!maar!een!wijziging!in!de!gehele!koers!van!het!DG.!Het!gaat! to!Europe.”! hier!om!de!Europese!dimensie!van!Stedelijk!beleid.!!! Eric$Dufeil,$DG$Regio$ !In!de!periode!2014N2020!zal!naar!schatting!tenminste!50!procent!van!het! Europees!Fonds!voor!Regionale!Ontwikkeling!(EFRO),!zo’n!80N90!miljard!euro,!geïnvesteerd!worden!in!stedelijke! gebieden.!Daarnaast!is!minimaal!5!procent!van!de!nationale!toewijzingen!van!EFRO!gereserveerd!voor!geïntegreerde,! duurzame!stedelijke!ontwikkeling,!om!ervoor!te!zorgen!dat!dit!in!alle!lidstaten!een!prioriteit!is.!!Op!dit!moment!vindt!de! verwerking!van!de!input!van!de!consultatie!plaats!voor!de!te!ontwikkelen!Urban$Agenda,!resultaten!vindt!u!t.z.t.!op!de! website!die!hieronder!aangegeven!is.!! Metropoolregio’s!zijn!belangrijke!economische!motors.!De!Europese!Commissie!heeft!een!rol!als!verbinder!van! initiatieven!rond!de!societal$challenges!en!communiceert!richting!de!lidstaten!maar!ook!rechtstreeks!richting!de!regio’s.!! ! 7!!
!
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Meer#weten?# De!stedelijke!dimensie!van!het!Europees!beleid!–! hoofdkenmerken!van!een!Europese!Stedelijke!Agenda!! http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2014/ NL/1N2014N490NNLNF1N1.Pdf!! ! Consultatie!voor!de!toekomstige!Urban!Agenda:! http://ec.europa.eu/regional_policy/consultation/urb_ agenda/index_en.cfm.!! ! ! !
!
!
!
!
How#to#become#a#connected#and#smart#region?#Innovative#regions#and#Europe’s#Digital#Agenda## R#sessie#met#Caroline#Wooning,#Kabinet#van#Eurocommissaris#Kroes## Op$het$moment$van$spreken$was$Caroline$Wooning$adviseur$in$het$kabinet$van$Eurocommissaris$Neelie$Kroes.$ ! ! De!rol!van!de!Europese!Commissie!verandert!sterk.!Voorheen!was!haar!rol!vooral!wetgevend!en!zette!zij!beleid!uit!via! de!lidstaten,!tegenwoordig!neemt!de!Europese!Commissie!steeds!meer!de!rol!van!facilitator!en!verbinder!!van!goede! bottom1up!initiatieven!rond!groei!en!maatschappelijke!uitdagingen.!Eurocommissaris!Neelie!Kroes!speelde!daar!een! belangrijke!rol!in.! Europa’s!Digitale!Agenda!bestaat!uit!zeven!onderdelen:! ! 1.!Create!a!new!and!stable!broadband!regulatory!environment.! “Je!moet!uiteindelijk! 2.!New!public!digital!service!infrastructures!through!Connecting!Europe!Facility!loans! overtuigd!zijn:!wat!goed! 3.!Launch!Grand!Coalition!on!Digital!Skills!and!Jobs! 4.!Propose!EU!cyberNsecurity!strategy!and!Directive! is!voor!je!omgeving!is! 5.!Update!EU's!Copyright!Framework! ook!goed!voor!mij”! 6.!Accelerate!cloud!computing!through!public!sector!buying!power! Wimar$Jaeger,$wethouder$EZ$ 7.!Launch!new!electronics!industrial!strategy!–!an!"Airbus!of!Chips"!! Hilversum$ ! De!Metropoolregio!Amsterdam!is!actief!binnen!verschillende!domeinen!van!de!Digitale!Agenda.!Zo!diende!Amsterdam! als!eerste!Europese!regio!een!zogenaamde!Pledge$for$Digital$Jobs!in!bij!Neelie!Kroes.!Ook!neemt!de!Board!actief!deel!in! het!FICHE!project!dat!MKBs!financieel!en!inhoudelijk!stimuleert!om!met!Europese!technologie!voor!het!Internet!van!de! Toekomst!applicaties!voor!eHealth!te!ontwikkelen.!Neelie!Kroes!heeft!veel!nieuwe!partnerschappen!gefaciliteerd!om! overheid,!kennisinstellingen!en!bedrijfsleven!met!elkaar!te!verbinden!zodat!ze!elkaar!kunnen!stimuleren!en!kennis! kunnen!uitwisselen.!Dit!is!nieuwe!bottom!up!aanpak!die!goed!heeft!gewerkt.!Bijvoorbeeld!voor!Smart!Cities.!Dit!was! een!call!met!heel!veel!innovatieve!voorstellen!(meer!dan!400!voorstellen),!denk!aan!vervoer,!verlichting,!eHealth!etc.! en!de!verbinding!met!duurzaamheid.!Er!komen!nu!clusters!(calls)!met!verschillende!thema’s,!zodat!partijen!elkaar! kunnen!vinden!op!verschillende!thema’s.!!! ! De!regiogemeenten!werken!onder!andere!bij!het!Techniek!Pact!en!Smart!City!met!dit!soort!partnerschappen,!maar!op! andere!gebieden!zoals!eHealth!zijn!ze!maar!beperkt!aangesloten.!Er!is!nog!weinig!opschaling!en!de!activiteiten!zijn!vaak! zeer!gefragmenteerd.!Afspraken!tussen!bestuurders!onderling!om!elkaar!te!versterken!zijn!van!belang.! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Meer#weten?## ! Digitale!agenda!! ! http://ec.europa.eu/digitalNagenda/digitalNagendaNeurope!! ! ! ! MRA!pledge!for!digital!jobs!https://ec.europa.eu/digitalN ! agenda/en/grandNcoalitionNpledgeNamsterdamNmetropolitanN ! area!! ! ! ! FICHE!project!voor!eHealth!MKB:! ! http://www.f6s.com/fiche!! ! ! ! ! ! ! ! !
!
8!!
!
!
!
How#to#connect#regions,#science#and#businesses#in#societal#challenges#–#a#vision#on#the# Innovation#Union#and#Energy#–#Sessie#met#Paul#Verhoef,#DG#Research Paul$Verhoef$is$Head$of$Unit$Renewable$Energy$Sources$bij$DG$Research$&$Innovation$ ! Commissievoorzitter!Juncker!wil!dat!Europa!nummer!1!wordt!in!duurzame!energie!(en!na!onze!reis!is!besloten!dat! Duurzaamheid!onderdeel!wordt!van!de!portefeuille!van!Frans!Timmermans).!Technologisch!kan!het!allemaal!al,!maar! nu!moet!het!business!model!en!de!systeeminnovatie!komen.!Er!is!innovatie!en!verandering!nodig!in!de!energiebronnen,! het!huidige!systeem!moet!veranderen,!we!moeten!minder!CO2!uitstoten.!Vele!technologische!ontwikkelingen!vinden! plaats,!maar!daar!houdt!het!niet!bij!op;!we!hebben!een!totaal!nieuw!systeem!nodig!(energie!opslag,!slimme!netten).!ICT! wordt!ingezet!om!het!systeem!te!helpen!te!moderniseren.!Deze!investering!gaat! een!hoop!geld!kosten.!Wat!is!nu!!de!balans!tussen!de!kosten!aan!de!ene!kant!en! “Elkaars!initiatieven! de!klimaatverandering!aan!de!andere!kant?!Meten!is!weten.!Amsterdam!zet! kennen!en!elkaar!iets! daar!al!stappen!in!met!de!metingen!in!de!Energieatlas.!Huidige!leveranciers! gunnen!is!belangrijk,! proberen!nieuwe!spelers!buiten!de!markt!te!houden!(zoals!ook!gebeurde!in!de! telecomsector).!De!energiemarkt!is!niet!groeiend,!maar!moet!juist!efficiënter.! bestrijd!elkaar!niet.”! Daardoor!gaat!het!volume!krimpen,!!energieleveranciers!zien!hun!marktaandeel! Joyce$Langenacker,$Wethouder$ afnemen!door!zowel!deze!krimp!als!door!nieuwe!spelers!op!de!markt.!! EZ$Haarlem$ ! De!Europese!Commissie!pleegt!daarom!marktinterventies,!met!de!CO2Nemissierechten!en!de!prijs!van!CO2!die!nog!niet! verwerkt!zit!in!de!marktprijs.!Ondertussen!stimuleren!we!zo!veel!mogelijk!innovatie.!Brussel!gaat!meer!en!meer!over! van!een!onderhandelingsplaats!in!een!plaats!voor!samenwerking.!Het!European!Innovation!Partnership!Smart!Cities!&! Communities!(EIPNSCC)!is!daarvoor!een!middel.!Het!moet!op!regionaal!en!lokaal!niveau!gebeuren.!Bij!lokale! energieopwekking!moet!je!echter!ook!plannen!maken!rond!de!risico’s!en!stem!vooral!ook!af!met!andere!regio’s.!! Goede!voorbeelden!in!onze!eigen!regio!zijn!de!stadverwarming!van!Purmerend,!Amsterdam!Smart!City!en!de!Europese! samenwerking!van!onder!andere!de!gemeente!Zaanstad!en!Amsterdam!in!het!INTERREG!project!eHarbours.!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Meer#weten?# ! EIP!Smart!Cities!and!Communities! ! http://ec.europa.eu/eip/smartcities/whosN ! who/index_en.htm!! ! Europese!20/20/20!doelen! ! http://ec.europa.eu/clima/policies/package/inde ! x_en.htm!! ! Amsterdam!Smart!City!! ! www.amsterdamsmartcity.nl!! ! Energieatlas! ! http://www.amsterdam.nl/wonenN ! leefomgeving/klimaatNenergie/energieatlas/!! ! eHarbours!http://eharbours.eu!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
9!!
!
!
!
3.#Diner#met#gasten#rond#het#thema#lobby,#positionering#en#profilering:## ! Tijdens$een$informeel$diner$werden$aan$vier$ronde$tafels$vier$gasten$bevraagd$over$lobby,$positionering$en$profilering.$U$ vindt$hier$een$kernachtige$terugkoppeling$met$enkele$punten$die$de$gasten$benadrukten.! ! Pieter#de#Gooijer,#Permanent#Vertegenwoordiger#van#Nederland#bij#de#Europese#Unie# De!Permanente!Vertegenwoordiging!(PV)!is!de!schakel!tussen!Nederland!en!Europa.!Pieter!de!Gooijer!geeft!aan!dat!hij! er!voor!de!Nederlanders!is,!en!nodigt!de!regio!uit!vooral!gebruik!te!maken!van!zijn!organisatie!en!zijn!netwerkt.!Voor!de! PV!is!het!handig!om!goed!te!weten!wat!de!focus!van!de!MRA!is,!zodat!De!Gooijers!medewerkers!de!juiste!informatie! kunnen!doorsturen!en!waar!nodig!de!juiste!contacten!kunnen!leggen.!De!Gooijer!raadt!aan!om!veel!te!investeren!in! Brussel,!in!de!mensen,!in!de!contacten,!vóórdat!je!iets!van!mensen!vraagt.!Probeer!vooral!ook!te!brengen!en!niet!alleen! te!halen,!en!steek!tijd!in!het!bijhouden!van!je!Brusselse!netwerk.!En!Brussel!is!om!de!hoek,!dus!laat!je!gezicht!zien!als! bestuurder!of!ambtenaar.!De!PV!is!benaderbaar!en!altijd!te!bereiken!als!vraagbaak!als!de!MRA,!of!de!afzonderlijke! gemeenten,!iets!met!Europa!willen.!De!Board!en!verschillende!regiogemeenten!hebben!al!goede!contacten,!de!andere! zijn!van!harte!uitgenodigd!om!hiervan!gebruik!te!maken.!! ! Victoria#Ruijs,#Advisor#European#Affairs#bij#Vattenfall/Nuon## Victoria!Ruijs!was!werkzaam!bij!de!provincie!NoordNHolland!en!is!nu!lobbyist!bij!Vattenfall/Nuon.!Ruijs!schetst!een! beeld!van!de!grote!inzet!vanuit!het!bedrijfsleven,!op!lobby!maar!vooral!ook!op!het!opbouwen!van!een!netwerk.!Dat! kost!tijd!maar!dat!betaalt!zichzelf!terug.!Maak!ook!gebruik!van!het!Nederlander!zijn,!investeer!extra!in!de!Nederlandse! contacten!bij!bijvoorbeeld!de!Europese!Commissie.!En!zet!de!juiste!mensen!op!een!dossier,!de!personen!die!iets!zeer!na! aan!het!hart!gaat!kunnen!het!beste!die!belangen!verdedigen!en!overbrengen!op!anderen.!! ! Simone#Goedings,#beleidsmedewerker#Europese#Zaken#bij#de#VNG#en#coördinator#van#de#Nederlandse#delegatie#in# het#Comité#van#de#Regio’s# Volgens!Simone!Goedings!is!actief!zijn!in!Europa!soms!ingewikkeld.!!Ze!raadt!aan!het!vooral!niet!alleen,!sluit!coalities!en! schaak!op!meerdere!schaakborden.!Prioriteiten!stellen!is!essentieel,!choose$your$battles;!waar!wil!je!echt!voor!gaan!en! heb!je!voldoende!tijd!en!energie!voor?!Laat!alle!(antiN)wetgevingslobby!over!aan!specialisten!zoals!bijvoorbeeld!de!VNG.! Dit!is!een!ingewikkeld!en!langdurig!proces!waar!specialisten!voor!nodig!zijn.!Houd!er!rekening!mee!dat!lobby!en! profilering!tijd!kosten.!Afstemming!in!het!proces,!relaties!opbouwen,!je!standpunt!herhalen!etc.!Het!duurt!een!tijd! voordat!je!boodschap!bekend!is.!Een!reële!inschatting!door!Goedings!van!de!tijdsbesteding:!20%!van!de!tijd!voor! doelstelling!en!afstemming!en!80%!voor!inzet!op!het!lobbyproces!of!de!profilering.! ! Anjo#Reussink,#beleidsmedewerker#Bestuurlijke#ontwikkeling,#Strategie#en#Europa#bij#de#Provincie#NoordRHolland# Anjo!Reussink!geeft!een!overzicht!van!de!veranderingen!rond!de!nieuwe!structuurfondsenperiode!die!begin!2015!zal! starten.!De!Provincie!NoordNHolland!heeft!met!succes!een!actieve!lobby!gevoerd!voor!het!behoud!van!EFRO!(Europees! Fonds!voor!Regionale!Ontwikkeling)!fondsen!en!het!opnemen!van!de!kusstrook!in!van!NoordNHolland!in!het!Interreg!2! Zeeënprogramma.!Er!is!minder!geld!beschikbaar!voor!onze!regio!dan!in!het!verleden!in!het!EFRO!fonds.!Er!wordt! tegelijkertijd!ook!meer!competitie!verwacht.! Voorstellen!worden!in!tegenstelling!tot!de!vorige!fondsenperiode!(2007N2014)!door!een!onafhankelijke!expertgroep! beoordeeld.!!De!Provincie!NoordNHolland!kan!meedenken!over!projectideeën!en!kan!ook!contacten!leggen!met! organisaties!die!soortgelijke!projectideeën!ontwikkelen.!Ook!de!Boardclusters!hebben!vaak!een!goed!overzicht!van! projecten!in!ontwikkeling.!! ! ! !
! ! !
!
10!!
!
!
!
!
4.#Metrex:#the#Future#of#Europe#is#designed#in#cities## ! Deze$dag$werd$georganiseerd$door$Metrex$en$vond$plaats$in$het$gebouw$van$de!Representation+of+the+State+of+Baden1 Württemberg)to)the)European)Union.)Hieronder$een$weergave$van$de$belangrijkste$onderwerpen$ ! Metrex!staat!voor!Metropolitan!Exchange,!en!is!een!netwerk!voor!uitwisseling!van!kennis!tussen!Europese! Metropoolregio’s!en!verschillende!bestuurslagen!(Europees,!nationaal,!regionaal!en!lokaal)!en!andere!stakeholders.! Zoals!hierboven!al!te!lezen!was!worden!stedelijke!regio’s!steeds!belangrijker!voor!Europa.!Ook!sluiten!de!uitdagingen!in! de!regio’s!sterk!aan!bij!de!EU2020!doelstellingen!voor!slimme,!duurzame!en!inclusieve!groei.!MetrexNpresident!Nicola! Schelling!benadrukte!het!belang!van!Metropoolregio’s!in!het!implementeren!van!Europese!acties.!De!meeste!regio’s! staan!voor!een!gelijke!verzameling!van!klimaatproblemen.!! Walter!Deffaa!(Europese!Commissie,!DG!Regio)!benadrukte!dat!veel!Europees!beleid!pas!succesvol!is!als!het! daadwerkelijk!in!de!stedelijke!regio’s!geïmplementeerd!wordt.!Met!de!komende!Europese!Urban!Agenda!stelt!de! Europese!Commissie!dat!dan!ook!als!prioriteit.!De!stedelijke!regio’s!zelf!moeten!fragmentatie!tegengaan,!en! samenhang!in!de!regio!creëren.!! “Innovaties!kristalliseren! Bewezen!is!dat!de!productiviteit!omhoog!gaat!zodra!steden!groter!worden!en!er! in!de!Europese! een!goede!organisatiestructuur!is,!aldus!Rüdiger!Ahrend!(OECD).!Als!de! buurgemeenten!aansluiten!en!er!goede!verbindingen!zijn,!dan!neemt!de! metropolen!uit!tot! productiviteit!nog!verder!toe.!MacroNregio’s,!ofwel!metropoolregio’s,!bouwen! concrete!oplossingen”$$ een!nieuwe!community.!Het!MetrexNnetwerk!vormt!op!zijn!beurt!dan!weer!de! Walter$Deffaa,$DG$Regio! Europese!community!van!metropoolregio’s.!! ! De!aansturing!van!Metropoolregio’s!in!Europa!is!heel!divers:!grofweg!een!derde!heeft!een!officiële!(gekozen)! bestuurslaag,!een!derde!heeft!enige!vorm!van!bestuur!op!basis!van!samenwerking!tussen!gemeentelijke!en!provinciale! bestuurders!en!het!laatste!deel!heeft!geen!contact!in!de!regio.!Dat!terwijl!samenwerking,!minder!fragmentatie,!de! economie!bewezen!stimuleert.!Zo!kan!de!overgang!naar!een!duurzaam!en!smart!Europa!met!een!lage!CO2Nuitstoot!nog! verder!versterkt!worden.!Dit!is!al!waar!de!ministers!van!milieu!van!de!lidstaten!in!2007!voor!tekenden!in!de!Leipzig! Charter!for!Sustainable!Cities.!Tijdens!de!lunch!hebben!we!kort!kennisgemaakt!met!MetrexNvoorzitter!Nicola!Schelling! en!regionale!bestuurders!uit!BadenNWürttemberg.!Interessant!was!de!organisatie!van!de!metropoolregio!aldaar,!de! samenwerking!tussen!metropoolregio!en!achterland!(Amsterdam!is!in!deze!context!betrokken!bij!het!URMANproject),!er! worden!afspraken!gemaakt!om!hierover!in!2015!verder!te!praten!met!een!aantal!MetrexNregio’s.!! ! Metrex!benadrukt!ook!bij!Eurostat!en!bij!haar!leden!om!meer!informatie!te!verzamelen!op!het!niveau!van! metropoolregio’s,!en!niet!uitsluitend!op!het!niveau!van!lidstaten.!De!Amsterdam!Economic!Board!verzamelt!al!cijfers! over!de!Metropoolregio!Amsterdam,!die!de!komende!maanden!in!het!Board!Dashboard!openbaar!zullen!worden.!De! Board!gaat!deze!gegevens!gebruiken!om!het!effect!van!activiteiten!te!bepalen!en!waar!nodig!bij!te!sturen.!Volgens! Eurostat!is!het!niet!eenvoudig!om!indicatoren!tot!metropoolniveau!uit!te!splitsen!maar!is!dit!wel!nodig!om!te!laten!zien! wat!de!impact!van!steden!is!op!de!EU20/20/20Ndoelstellingen.!Dit!soort!gegevens!vormen!dit!soort!gegevens!een!sterke! basis!voor!‘evidence!based!policy!making’.! Met!de!nieuwe!Europese!Commissie!zijn!de!doelen!rond!duurzaamheid!en!energie!gericht!rond!de!thema’s:! 1. Concurrentiekracht!van!de!EU! 2. Duurzaamheid! 3. Energiezekerheid! Dit!vraagt!volgens!Akshay!PATKI!van!DG!Climate!Action!om!een!transformatie!van!het!energieN!en!transportsysteem!in! Europa.!Daarbij!hebben!steden!een!belangrijke!rol!en!Europa!zet!stappen!om!die!rol!van!steden!ook!te!benadrukken.!! !
! ! !
11!!
Meer#weten?# Metrex!website:!www.eurometrex.org! Metrex!position!statement:! http://www.eurometrex.org/Docs/About/METRE XNMetropolitanNDimensionNPositionN Statement.pdf!! Leipzig!Charter!for!Sustainable!Cities! http://ec.europa.eu/regional_policy/archive/the mes/urban/leipzig_charter.pdf!! OECDNstudie!naar!stedelijke!regio’s:! http://www.oecdNilibrary.org/urbanNruralNandN regionalNdevelopment/theNoecdNmetropolitanN governanceNsurvey_5jz43zldh08pN en?crawler=true! URMANproject:!!http://www.urmaNproject.eu!! !
!
!
!
5.#WrapRup:#de#MRA#op#koers#voor#Europa# ! De!MRA!bestuurdersreis!werd!afgesloten!met!een!wrapNup!in!het!Huis!van!de!Nederlandse!Provincies.!!Er!zijn!duidelijk! afspraken!gemaakt!en!er!is!een!opdracht!verstrekt!aan!!de!MRA!EU!werkgroep.! ! De!bestuurders!onderschrijven!de!EuropaNaanpak!van!de!Board!en!hebben!drie!thema’s!vastgesteld!waarop! intensievere!MRANsamenwerking!richting!Europa!georganiseerd!zal!worden:!! ! ! • Duurzaamheid#(CO2,#grondstoffen)# • Smart#Cities#&#Communities##(renewables,#smart#grids,#smart#mobility)# • Digitale#agenda#(ehealth,#multimedia,#gaming,#open#data)# # # Eerste!stip!op!de!horizon!is!het!Nederlands!voorzitterschap!van!de!EU!in!de! eerste!helft!van!2016,!waarvan!alle!officiële!activiteiten!op!het! “We$leggen$hier$in$Brussel$ Marineterrein!in!Amsterdam!plaats!zullen!vinden.!Tijdens!het!Nederlands! in$het$fundament$van$onze$ voorzitterschap!2016!komen!alle!shakers,!makers!and!movers!!naar!de! Metropoolregio!Amsterdam,!het!moment!om!onze!regio!op!de!kaart!te! versterkte$samenwerking”$$ zetten,!aldus!de!bestuurders.!Activiteiten!omvatten!zowel!aansluiting!op! John$Nederstigt,$Wethouder$ Europese!projecten,!alsook!deelname!in!relevante!netwerken!(waaronder! Duurzaamheid$Haarlemmermeer! Metrex)!en!gezamenlijke!lobby!en!profilering!van!de!regio.!Ook!de! Stadsregio!zal!betrokken!worden.!Inspiratie!wordt!gehaald!uit!dit!bezoek!en! in!het!bijzonder!uit!de!ideeën!rond!de!regio!als!campus!voor!kennis!en!innovatie.!! Op!dit!moment!wordt!de!samenwerking!verder!uitgewerkt!binnen!PRES.!Volg!voor!de!laatste!ontwikkelingen!dit! platform!en!de!site!van!de!Amsterdam!Economic!Board.!$
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
12!!
!
!
!
!
!
Programma#MRARBestuurdersreis#Brussel#7R8#oktober# Dinsdag#7#oktober## # 12.30#–#14.30# #
Start!MRA!bestuurdersreis!met! gezamenlijke!lunch!! ! ! !
# 15.00#R17.30## PVREU#(#
! Workshop! Metropolitan!Regions:!How!to!become! very!innovative!as!a!region!in!Europe?!!
18.00## HNP# Trierstraat#59R61# # 19.30R#22.00# Maison#du#Luxembourg# #
Randstadborrel!! !
! ! ! # Woensdag#8#oktober! 10.30# BadenRWürttemberg# State#Representation#at# the#European#Union# # 10.45#
Diner!met!themagasten!‘Profilering!in! Brussel’!
MRANdiner!met!gasten!rond:!lobby!en!positionering.!! Gasten:!! Pieter!de!Gooijer!(Permanent!Vertegenwoordiger!NL! bij!de!EU)! Victoria!Ruijs!(Advisor!European!Affairs,!Vattenfall)! Simone!Goedings!(VNG,!Coördinator!NL!delegatie! CoR)! Anjo!Reusink!(Provincie!NoordNHolland,!Beleid!EFRO)! 13!!
Sustainability!and!the!METROPOLITAN! Dimension!to!European!affairs!
Opening!Metrex!conferentie:!Introduction!to!the! METROPOLITAN!Position!Statement!President!of! METREX,!Dr.!Nicola!SCHELLING!
Importance!of!Metropolitan!Regions! and!areas!in!MacroNregion!Strategies!
Keynote!N!Walter!DEFFAA,!DG,!DG!Regio!! Keynote!N!Governance!–!Rüdiger!AHREND!OECD!! METREX!examples!–!URMA!Project,!AdriaticNIonian! Region!and!Danube!Strategy!! Discussion!moderated!by!Katrina!SICHEL! Ontmoeting!met!MetrexNvoorzitter!Nicola!Schelling! en!andere!aanwezige!bestuurders!uit!o.a.!BadenN Württemberg! Keynote!N!Gunter!SCHAFER,!Eurostat! Keynote!–!Akshay!PATKI,!DG!Clima!! METREX!examples!–!Amsterdam,!Stockholm!Region! and!Region!of!Grand!Lyon! Discussion!moderated!by!Katrina!SICHEL! Evaluatie,!conclusies!en!vervolg!van!MRA! Europasamenwerking!(onder!leiding!van!Ton!Jonker! en!Jan!van!Run)# !
12.30##
Netwerklunch!
13.30#
Transitioning!to!a!low!carbon,!climate! smart!and!sustainable!Metropolitan! Europe!
15.30#–#17.00# #
WrapNup!MRANbestuurdersreis!
# ! !
!
! ! !
Welkom!door!delegatieleider!Jan!van!Run,! introductie!programma! toelichting!Europese!aanpak!Board!door!Ton!Jonker! toelichting!MRA!EU!werkgroep!door!Famke!Kweekel.! Toelichting!Metrex!netwerk!voor!Metropoolregio’s! door!Metrex!viceNpresident!Juliane!Kürschner! ! Workshop!olv!van!UvA!!Prof.!Zef!Hemel!met!uit! Brussel:! Eric!Dufeil!(DG!Regio)! Caroline!Wooning!(Kabinet!Eurocommissaris!Neelie! Kroes)!e!Paul!Verhoef!(DG!Research!&!Innovation).!! ! Georganiseerd!door!Randstad!Brussels!Office!
!
!
!
!
!
Deelnemers# ! Bestuurders# ! Naam! Jan#van#Run# Jan#Appelman# Maaike#Veeningen# Ton#Jonker## Zef#Hemel# Tim#de#Rudder# Joyce#Langenacker# John#Nederstigt#
Organisatie!
Functie/portefeuille!
Provincie!NH! Provincie!Flevoland! Amstelveen! Amsterdam!Economic! Board! UvA/Amsterdam!Economic! Board! Beverwijk! Haarlem! Haarlemmermeer!
Gedeputeerde! Gedeputeerde! Wethouder!EZ! Directeur!! Hoogleraar! Wethouder!EZ! Wethouder!EZ! Wethouder!Duurzaamheid,! Werk,!Jeugd!en!Onderwijs! Wethouder!EZ! Wethouder!EZ! Wethouder!EZ! Burgemeester!! Wethouder!RO!en!MRA! Wethouder!EZ! Wethouder!EZ! Burgemeester! Wethouder!EZ! Wethouder!EZ! Burgemeester! Wethouder!EZ! Wethouder!Financiën!
Marieke#van#Dijk# Wimar#Jaeger# Tijmen#Smit# Elbert#Roest# Ed#Rentemaar# Edwin#Voorbij# Marvin#Polak# Franc#Weerwind# Arjen#Verkaik# Herman#Tuning# Peter#Tange# Dennis#Straat# Dick#Emmer# ! Ambtenaren# Naam#
Heemskerk! Hilversum! Laren! Laren! Lelystad! Purmerend! Uithoorn! Velsen! Velsen! Weesp! Wormerland! Zaanstad! Zaanstad!
Organisatie#
Functie/portefeuille#
Eva#Gijbels# Anjo#Reussink#
House!of!the!Dutch! Provinces! Provincie!NH!
Marc#Boekwijt#
Amsterdam!
EU!representative!NoordN Holland! Beleidsmedewerker! Bestuurlijke!ontwikkeling,! Strategie!en!Europa!! EU!representative!
Simone#Eijssink#
Almere!
Audrie#van#Veen#
Amsterdam!Economic! Board! Amsterdam!Economic! Board! Amstelveen! Regio!Gooi!en!Vechstreek!
Manon#Hassink# Anna#Kaiser# Marijn#den#Uijl#
14!!
Cathérine# Konijnenbelt# Marc#Frowijn# Marcel#Mokveld#
Haarlem!
Sjoerd#Vonk#
Lelystad!
Famke#Kweekel# Klaas#de#Regt# Tessa#de#Boer##
Velsen! Velsen! Zaanstad/!Amsterdam! Economic!Board!
! ! !
Haarlemmermeer! Hilversum!
Adviseur!Europese!&! Internationale!Zaken#! EU!R&D!manager! MRA!trainee! Strategisch!adviseur! Adviseur!beleid!en! ontwikkeling!Economische! Zaken! BestuurlijkNjuridisch!adviseur! Strategisch!adviseur! Senior!beleidsadviseur! Creatieve!Industrie! Beleidsmedewerker! B/specialist! Strategisch!adviseur! Afdelingshoofd!Communicatie! Strategisch!adviseur/!European! Advisor!
!
!
!
!
Gesprekspartners# ! Eric!Dufeil,!DG!Regio!! Paul!Verhoef,!DG!Research!! Caroline!Wooning,!voormalig!advisor!Cabinet!Commissioner!Kroes!! Pieter!de!Gooijer,!Permanent!Vertegenwoordiger!van!Nederland!bij!de!Europese!Unie!! Simone!Goedings,!coördinator!NL!Delegatie!CoR!bij!de!VNG!! Anjo!Reussink,!Beleidsmedewerker!Bestuurlijke!ontwikkeling,!Strategie!en!Europa!!! Victoria!Ruys,!advisor!European!Affairs!Vattenfall/Nuon!! Juliane!Kürschner!ViceNPresident!Metrex/senior!Urban!Planner!Gemeente!Amsterdam!! Eva!Gijbels,!EU!representative!province!of!NoordNHolland!! Julian!Jansen,!Amsterdam,!verantwoordelijk!voor!het!URMA!project! ! ! ! ! !
15!!
!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
!
!
!
!
16!! ! De!MRANBestuurdersreis!Brussel!werd!georganiseerd!door!het!Platform!RegionaalNEconomische!Structuurversterking! (PRES)!en!de!Amsterdam!Economic!Board.!! !
!
! ! ! !
! !
!
Opgesteld!door!Cathé
[email protected]!,
[email protected]!,!Tessa!de!Boer!
[email protected][email protected]!met!medewerking!van!Manon!Hassink.!!
! !
! ! !
!
!
!
