Amsterdam IJburg – Bouwkundig
Danny de Ruiter ROC Zadkine / Lex Architecten 2 februari 2009 1
Inhoudsopgave 01 / IJburg.............................................................................................. 3 01.01 / Geschiedenis...............................................................................3 01.02 / Omstreden Aanleg........................................................................3 01.03 / Aangeplempte Eilanden.................................................................. 4 01.04 / Infrastructuur, verkeer en vervoer..................................................... 4 01.04.01 / Bruggen..............................................................................4 01.04.02 / Autoverkeer.........................................................................5 01.04.02 / Openbaar vervoer..................................................................5 01.05 / Bewoners................................................................................... 6 01.06 / Strand Blijburg............................................................................ 6 02 / Nieuwe plek, nieuwe ideeën & innovaties................................................... 7 02.01 / Innovaties.................................................................................. 7 02.01.01 / Problemen...........................................................................7 02.01.01.01 Houten vloeren Q-woning....................................................... 8 Bronnen..................................................................................................9 Beoordeling............................................................................................10
2
01 / IJburg IJburg is een woonwijk in aanbouw in het oosten van de gemeente Amsterdam, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. Kenmerkend aan de in het IJmeer gelegen wijk is dat deze op kunstmatige eilanden is gebouwd en een zeer rechthoekig stratenpatroon kent. IJburg maakt onderdeel uit van het stadsdeel Zeeburg.
01.01 / Geschiedenis In 1965 ontwikkelden de architecten Van den Broek en Bakema al een plan voor een stad in het IJmeer, die plaats zou moeten bieden aan 350.000 inwoners, vooral afkomstig uit Amsterdam. In het nationale ruimtelijke beleid werd echter gekozen voor de overloopstrategie: woningzoekende Amsterdammers moesten in groeikernen zoals Purmerend en Hoorn gaan wonen, alsmede in de nieuwe stad Almere. Daarnaast werd de Bijlmermeer aangelegd op het grondgebied van de gemeente Weesperkarspel, en werd Diemen uitgebreid.
In de jaren tachtig volgde een ommezwaai in het beleid, waarin de compacte stad het nieuwe ideaal werd. Gezocht werd naar bouwlocaties dichtbij de stad. Omdat Amsterdam is ingeklemd tussen Schiphol en natuurgebieden als de Bovenkerkerpolder en Landelijk Noord, bleef eigenlijk alleen de locatie Nieuw-Oost over. In 1992 werd NieuwOost een officiële Vinex-locatie.
01.02 / Omstreden Aanleg Tot de aanleg van de wijk werd in 1996 door de gemeente Amsterdam besloten. Tegenstanders hadden grote bezwaren tegen de gevreesde aantasting van de natuur in het IJmeer, en vroegen om een referendum. Dat correctieve referendum werd op 19 maart 1997 gehouden. Omdat eerdere correctieve referenda slecht voor het gemeentebestuur van Amsterdam hadden uitgepakt, was de opkomsteis fors verhoogd. Een meerderheid (60%, opkomst 41%) van de stemmers was tegen de aanleg van IJburg, maar het vereiste aantal tegenstemmers werd niet gehaald zodat de bouw door kon gaan. Als compensatie voor verloren gegane natuurwaarden werd ten noorden van Durgerdam een nieuw (klein) natuurgebied aangelegd langs de Waterlandse Zeedijk.
3
01.03 / Aangeplempte Eilanden IJburg bestaat uit een aantal in het IJmeer aangeplempte eilanden: Steigereiland, Haveneiland en de Rieteilanden. De aanleg en bebouwing van die drie eilanden vormt de eerste fase. In een later stadium kunnen daar nog bij komen: Centrum-, Midden-, Strand- en Buiteneiland. In totaal zullen zeven eilanden worden opgespoten. De belangrijkste straat is de IJburglaan, die de eilanden (via de bruggen) met elkaar verbindt. Hierover rijdt ook de IJtram.
In de oorspronkelijke planning zou IJburg in 2012 klaar moeten zijn. De wijk zou dan 18.000 woningen tellen voor 45.000 inwoners, en daarnaast werk bieden aan 12.000 personen. Naast huizen, scholen en winkels zijn er sportaccommodaties, restaurants, een strand en een begraafplaats gepland.
Op 24 november 2004 oordeelde de Raad van State dat de aanleg van nieuwe eilanden voorlopig verboden wordt, omdat de gevolgen voor het milieu onvoldoende onderzocht zijn. Zie: Raad van State zet streep door bestemmingsplan tweede fase stadswijk IJburg
Een nieuw bestemmingsplan voor de volgende eilanden (Centrumeiland, Strandeiland, Middeneiland en Buiteneiland) moet nog worden gemaakt, aanleg hiervan start op zijn vroegst in 2010. Zie: 2e fase IJburg nog niet in zicht
01.04 / Infrastructuur, verkeer en vervoer 01.04.01 / Bruggen IJburg ligt in het IJmeer en bestaat uit eilanden. Er zijn dus veel bruggen nodig. De eerste opgeleverde brug, de Enneüs Heermabrug (brug 2001 in de Amsterdamse nummering), verbindt het Zeeburgereiland met het Steigereiland. De brug vormt de belangrijkste toegangspoort tot IJburg en wordt ook door de IJtram gebruikt. De brug werd in 2000 geplaatst en is een ontwerp van de Engelse architect Nicholas Grimshaw. De twee grote overspanningen zijn elk 75 meter lang. Het is een van de grootste bruggen van Amsterdam. Brug 2002 is door dezelfde architect ontworpen en een kleinere uitvoering van brug 2001. Deze brug verbindt Steigereiland met Haveneiland. De IJtram maakt gebruik van deze beide bruggen.
4
Een andere brug werd in 2005 geplaatst: de Nesciobrug, een gebogen hangtuibrug, de langste voetgangers- en fietsersbrug van Nederland. Het ontwerp kwam van Jim Eyre. De gemeente Diemen weigerde grond ter beschikking te stellen, zodat er enig extra pas- en meetwerk nodig was om de brug geheel op Amsterdams grondgebied aan te leggen. De gemeente Diemen was tegen de aanleg van IJburg mede omdat er veel verkeer door Diemen verwacht wordt. De Nesciobrug was in februari 2006 klaar en de officiële opening vond plaats op 9 april. In de hardloopwedstrijd op die dag mochten de eerste kinderen die de brug bereikten de brug openen.
01.04.02 / Autoverkeer Via de Enneüs Heermabrug is IJburg verbonden met de ringweg A10 en andere wegen rond Amsterdam. In 2010 is de opening gepland van een verbindingsweg die de wijk in het zuidoosten via het PEN-eiland aan zal sluiten op de A1, en later op de A9.
01.04.02 / Openbaar vervoer Er waren in 1996 eerst plannen om een metro naar IJburg aan te leggen. Maar door de hoge kosten en het niet halen van het geplande aantal bewoners werd dit plan vervangen door dat van de IJtram. De eerste buslijn (lijn 326) naar IJburg verscheen in november 2002 als voorloper van de IJtram. De IJtram (tramlijn 26) verbindt het Haveneiland met het Centraal Station van Amsterdam. Nadat de start meerdere keren was uitgesteld met uiteindelijk totaal drie jaar, werd de lijn op 28 mei 2005 officieel geopend; voor het publiek ging de tram rijden op 30 mei 2005. Bijzonder aan deze tram is dat er fietsen in mee mogen, twee per tram. Er was in 2005 (meteen na de opening van de IJtram) echter protesten omdat de fietsliefhebbers meer fietsrekken in de tram willen, maar het was al snel een verloren zaak, want het aantal fietsen die in een tram mee mogen bleef op twee steken. Hiertoe zou zijn besloten ter compensatie van de gebrekkige fietsverbinding met het centrum van Amsterdam: door de Piet Heintunnel, de kortste verbinding met het centrum, mag niet gefietst worden. De tram kent veel kinderziektes vanaf de start. Ondanks een aantal verbeteracties, heeft de lijn tot op heden last van regelmatige uitval en vertragingen als gevolg van stremming, seinstoringen, etc. Het stijgende inwonertal leidt tot een gestaag stijgende frequentie (vanaf augustus 2008 10 x per uur in de spits).
5
Er zijn concrete plannen om de Zuidtangent, de busverbinding naar Schiphol en Haarlem, door te trekken vanuit Amsterdam Zuidoost naar IJburg. Die verbinding zal op zijn vroegst in 2014 gereed zijn.
01.05 / Bewoners In november 2002 kregen de eerste bewoners de sleutel overhandigd en zo betrokken de eerste bewoners hun huizen op het Haveneiland-West en de grote Rieteiland. Inmiddels zijn er ook woningen in gebruik genomen op het Haveneiland en het Steigereiland. De bouw van woningen in de eerste fase liep vertraging op door tegenvallende vraag naar duurdere woningen. Eind 2007 telde IJburg 8000 inwoners. Op 30 mei 2008 werd de 10.000e inwoner ingeschreven. Er wonen vooral gezinnen met kinderen. IJburg kent een actieve bewonersvereniging, De IJbrug. De vereniging De IJbrug stelt zich naar eigen zeggen ten doel om de contacten tussen de IJburgers te versterken (bruggen leggen tussen), gezamenlijk activiteiten te ondernemen (bruggen bouwen) en als belangenorganisatie op te treden (bruggen slaan). Vereniging De IJbrug wil van IJburg een unieke Amsterdamse wijk maken met een eigen identiteit, een hechte gemeenschap en waarbij er hoge sociale betrokkenheid tussen de bewoners is.
01.06 / Strand Blijburg In mei 2003 werd een tijdelijk strand (Blijburg) aan de noordzijde van het Haveneiland geopend. Dit werd in september 2005 weer gesloten, om ruimte te maken voor woningbouw. De gemeente zegde toe te onderzoeken of een andere locatie mogelijk was voor het in korte tijd populair geworden stadsstrand. In december 2005 heeft de Amsterdamse gemeenteraad besloten dat wederom op het Haveneiland een stadsstrand gecreëerd zal worden. De locatie is een klein stukje van het vorige stadsstrand Blijburg verwijderd op de zogenaamde "landtong". Dit is het stukje land dat de bestaande drie eilanden zal verbinden met de geplande overige vier eilanden (de zogenaamde tweede fase van IJburg). Het nieuwe stadsstrand zal daarom opnieuw tijdelijk zijn voor de duur van een jaar of twee. De exploitatie zal als eerste gegund worden aan de exploitant van Blijburg, tenzij de partijen het onderling niet eens kunnen worden over de voorwaarden voor exploitatie. Een vervangende locatie voor dit in korte tijd populair geworden stadsstrand werd uiteindelijk gevonden op 400 meter van de oorspronkelijke plek. Op 5 mei 2006 werd het weer geopend voor een periode van twee jaar. Daarna zal mogelijk weer verhuisd moeten worden.
6
02 / Nieuwe plek, nieuwe ideeën & innovaties Met de aanleg van IJburg wilde men een gedegen plan dat ook toekomst bood. Zoals eerder al beschreven heeft men daarom een indeling gemaakt over de eilanden. Die voor diversiteit moet zorgen. Een bezonder grote hoeveelheid architecten is gevraagd kleine plannen te maken. Door deze grote hoeveelheid architecten wilde men de diversiteit garanderen. Dat is gelukt. Maar men wilde ook de infrasctructuur op de juiste manier aanleggen, om problemen met files zoals deze zich voordoen bij vinex-locatie in Barendrecht.
02.01 / Innovaties Innovatie
02.01.01 / Problemen Een voorbeeld van problemen door innoveren dat ik, samen met enkele klasgenoten, aan de lijve heb mogen ondervinden. Regelmatig komt het voor dat innovaties in een te vroeg stadium in praktijk worden gebracht. In het geval dat ik mee heb mogen maken, is er waarschijnlijk niet alleen een probleem met de innovatie, maar ook nog een uitvoeringsfout. Het betreft een houten woning op IJburg, dat is uitgevoerd met een innovatieve houten vloer. De vloer ligt in een zogenoemde q-woning, maar laat teveel geluid door. Het is mogelijk om tussen twee verschillende ruimte op andere woonlagen te communiceren. Verder is het mogelijk om elkaar duidelijk te horen lopen. Erger nog is de problemen in de woningscheidende vloer. Een gesprek voeren is net niet mogelijk, maar je kunt elkaar horen praten. Ook het lopen is duidelijk te merken. Nog vreemder, en met name dat deel wijst op een uitvoeringsfout, is dat men elkaar kan horen lopen als men in de boven woning op de eerste etage loopt en men op de beganegrond van de onderwoning is. Grote vraag is of het hele concept verkeerd is uitgevoerd, of dat het concept niet werkt. Omdat het inmiddels in meerdere woningen is toegepast, waar het niet deze problemen geeft, is probleem waarschijnlijk te herleiden op uitvoeringsfouten. Wellicht omdat de uitvoerende partij nog geen ervaring had me deze nieuwe techniek, maar het kan ook te maken hebben met besparingen. Dergelijke problemen kunnen het gevolg zijn van vernieuwing. Vernieuwing is niet altijd vooruitgang, zoals men dat zoekt op IJburg. Maar het is wel nodig voor die vooruitgang. Helaas horen dit soort “drempels” erbij. 7
02.01.01.01 Houten vloeren Q-woning In 2005 was Heko Spanten betrokken bij de eerste ontwikkelingen van de Q-woning en leverde verlijmde vloerelementen van vurenhouten lamellen met voorgespannen stalen trekstangen voor een optimale overspanning. Een mooi product, maar op dat moment duurder dan de prijstechnische referentie: de kanaalplaatvloer in afgewerkte vorm. Via de TU Delft is een vergelijkend onderzoek gedaan naar verschillende vloertypen. Daarin is onder meer gekeken naar stootvastheid, vibratie, brandwerendheid, contactgeluid, rook, isolatie, assemblage en kosten. Uit een vergelijking op meerdere criteria kwam de vloer van Inholz, een innovatieve Duitse producent uit Mannheim, als beste uit de bus. De Inholz-vloeren hebben een opmerkelijke geringe hoogte bij overspanningen zoals in de woningbouw gebruikelijk. Dit bespaart bouwvolume en derhalve kosten. De Inholz-vloeren worden samengesteld uit planken van kwalitatief hoogwaardig Europees v u r e n h o u t . Deze planken worden milieuvriendelijk samengevoegd door middel van beukenhouten deuvels. Geen gelijmde verbindingen waardoor de Inholz-vloeren volledig vrij zijn van schadelijke oplosmiddelen. Een kwaliteitsproduct uit Duitsland kwam na studie als beste uit de bus Een stabiele volhouten vloer met goede geluidsisolerende kwaliteiten en dankzij kleine sponningen zijn stroom-, pc- en kabelaansluitingen te integreren. Ook de elektriciteitsleidingen voor lichtaansluitingen kun je erin kwijt. Een vloer die voldoet aan alle voorwaarden en ook nog eens goedkoper is dan de referentie-vloer. De toepassingen van Inholz-vloeren past volledig in het cradle to cradle-principe. Bouwen met vernieuwbare grondstoffen. Geen uitputting van schaarse, eindige delfstoffen en geen CO2 uitstoot. Integendeel. In hout wordt veel CO2 gebonden. Een ton houtconstructie ontstaat uit bijna drie ton CO2. Als voor de bouw van een woning een stuk bos wordt gekapt en de bomen tot balken en planken worden gezaagd, zal na opnieuw inplanten en goed beheer het bos na 35 jaar weer kap-rijp zijn. Als het huis dan nog steeds in stand is, is er een aanzienlijke milieuwinst geboekt.
8
Bronnen http://qforyou.entix.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Ijburg
9
Beoordeling Lex-Architecten BNA
ROC Zadkine
Cijfer ____
Cijfer ____
Opmerkingen ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________
Opmerkingen ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________
Voor akkoord:
Voor akkoord:
Lex van Deudekom, Lex-Architecten BNA
_______________________, ROC Zadkine
30 januari 2009
Datum _____________________________
10
