ALS LEREN LEZEN NIET VANZELFSPREKEND IS:

ALS LEREN LEZEN NIET VANZELFSPREKEND IS: De rol van woordspecifieke kennis in didactiek en interventie Astrid Geudens

5 juni 2014, VUB, Brussel

DE WEG NAAR GEAUTOMATISEERD LEZEN

Begrijpend lezen

Geautomatiseerd

Voorwaarde (Kuhn & Stahl, 2013)

Leren lezen

Accuraat en vlot lezen

WAT ALS?

School

Specialist

ANDERS

WAT ALS? Ouders

Behandelaar

Cliënt

Leerkracht

Leerlingbegeleiding

MEER Vernooy, 2009 Slavin, Lake, Davis & Madden, 2011 Van den Broeck, 2011

MEER

MEER

DE BASIS VAN LEREN LEZEN

betekenis spellingswijze

uitspraak Plaut, 2005 Seidenberg, 2013 Perfetti, 2010

DE BASIS VAN LEREN LEZEN

spellingswijze

betekenis

uitspraak

kip Ehri, 2014 Perfetti, 2010 Reitsma, 1983

DE BASIS VAN LEREN LEZEN kim

kin

sip kop koop lip kiep

Geudens & Sandra, 2002 Marinus & De Jong, 2010

kip

DE BASIS VAN LEREN LEZEN Zelflerend mechanisme Woordspecifieke kennis Fonologisch recoderen kip > /k//I//p/

‘kip’

Algemene orthografische kennis ‘p wel na i maar niet ervoor’

Share, 2008

DE BASIS VAN LEREN LEZEN Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis

kip

k, i, p ki ip

Subwoord connecties tekens-klanken Letters

Klanken

orthografische eenheden

fonologische eenheden

Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014

DE BASIS VAN LEREN LEZEN Orthografisch lexicon

Fundamenteel probleem voor kinderen met dyslexie zie Van den Broeck & Geudens, 2012 Van den Broeck et al., 2010

Woordspecifieke kennis

Subwoord connecties tekens-klanken

Letters

Klanken




AANDACHT VOOR WOORDSPECIFIEKE KENNIS Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis

kip

k, i, p ki ip


Klanken




AANDACHT VOOR WOORDSPECIFIEKE KENNIS Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis

kip

k, i, p ki ip


Klanken




Vertaalslag naar didactiek en interventie

TEKENKLANKKOPPELINGEN

TEKENKLANKKOPPELINGEN

/A/

TEKENKLANKKOPPELINGEN Rol van articulatie

C. Lindamood and Lindamood (1975) in Boyer & Ehri (2011) Zie Ehri (2014)

TEKEN-KLANKKOPPELINGEN Rol van articulatie

Boyer & Ehri (2011) Ehri (2014)

TEKENKLANKKOPPELINGEN Rol van schrijven

Bara and Gentaz, 2011 Bosse, Chave, & Valdois, 2014 James & Engelhardt, 2013

“graphomotor patterns and visual orthographic features may form a sensory-motor representation of orthographic knowledge in memory” (Bosse et al, 2014)

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen teken en klank (grafeem en foneem) versterken?

Alzijdig verkennen

verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE

Klankuitspraak (articulatie)

Letterfamilie (categorie)

‘m’ Lettervorm (orthografie)

Klankbewustzijn (fonologie)


Klankuitspraak (articulatie)

Letterfamilie (categorie)

‘m’ Lettervorm (orthografie)

Klankbewustzijn (fonologie)


korte klinkers

lange klinkers

tweetekenklinkers

medeklinkers

‘Veilig leren lezen’, kimversie, 2014


‘Zo leer je kinderen lezen en spellen’, Schraven


Alzijdig verkennen

verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm

CONTEXTAFHANKELIJKE FACTOREN Bv. ‘k’ klinkt anders in ‘kies’ en ‘koek’ Bv. ‘t’ klinkt anders in /to:/ en /o:t/ TOO

OOT 0.1923

0.1947

0 0

-0.2087 0

0.529705 Time (s)

-0.2365 0

0.622585 Time (s)

CONTEXTAFHANKELIJKE FACTOREN Resultaten onderzoek MK bv. TOO vs. KM bv. OOT Kleuters 5j

Niet-lezers 6j

Beginnende lezers 6j

% 90

90

90

80

80

80

70

70

60

60

50 40

< < TOO

OOT

50 40

<

70 60

< OOT TOO

OOT TOO

50 40

Geudens & Sandra, 2003; Geudens, Sandra & Van den Broeck, 2004; Geudens; 2006; zie ook Graaff, Hasselman, Verhoeven, Bosman, 2011


Alzijdig oefenen

Oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters


SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen tekens en klanken (grafemenfonemen) versterken?

Alzijdig verkennen

Alzijdig oefenen

verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters

ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenklankkoppelingen

Quellette, 2010 Shahar-Yames & Share, 2008 Sénéchal et al. 2012 (invented spelling – risicogroep)

ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenklankkoppelingen

“spelling requires close attention to letter order and identity as well as to Quellette, 2010 word-specific spelling–sound Shahar-Yames & Share, 2008 mapping” (Shahar & Yames & Share, 2008) Sénéchal et al. 2012 (invented spelling – risicogroep)

ROL VAN SPELLING Spelling versterkt tekenkklankoppelingen

Quellette, 2010 Shahar-Yames & Share, 2008 Sénéchal et al. 2012 (invented spelling – risicogroep) Zie Bosse et al. 2014 (schrijven versus spelling)

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Hoe verbinding tussen tekens en klanken (grafemenfonemen) versterken?

Alzijdig verkennen

Alzijdig oefenen

Koppeling spelling

verkennen van letter in alle aspecten van klank en vorm oefenen in alle mogelijke posities en alle mogelijke combinaties van bekende letters leesoefening koppelen aan spelling/schrijfoefening

MAAR OOK WOORDSPECIFIEKE KENNIS! Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis

kip

k, i, p ki ip


Klanken




STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet frequentie Bv. wel ‘schr’ - niet ‘shrc’ Bv. ‘gm’ niet binnen lettergreep wel tussen ‘ligmat’

Castles & Nation, 2006

STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet ‘roos’ ‘rook’ ‘room’ …

frequentie

MK hoogfrequent

MK laagfrequent

KM hoogfrequent

roop

moop

KM laagfrequent

rool

mool

Geudens & Sandra, 2002 Zie Van den Broeck, 1997 Marinus & De Jong, 2010 Van den Broeck & Geudens, 2012

‘loop’ ‘koop’ ‘hoop’ …

STATISTISCHE REDUNDANTIE Gevoelig maken voor kans dat bepaalde TKK vaak samen voorkomen of net niet frequentie MK hoogfrequent

MK laagfrequent

KM hoogfrequent

roop

moop

KM laagfrequent

rool

mool

Geudens & Sandra, 2002 Zie Van den Broeck, 1997 Marinus & De Jong, 2010 Van den Broeck & Geudens, 2012

GROEPEN APART OEFENEN?

‘Leessprong - Ik lees met hup’, Crijns et al., 2008

GROEPEN APART OEFENEN?

Illustratie uit ‘Leeslijn’, De Baar, 2002, p. 246, 249

GROEPEN APART OEFENEN? Bedenkingen o.a.: • Geen evidentie voor specifieke natuurlijke verwerkingseenheden (Marinus & de Jong, 2008; Geudens, 2003; Martensen et al., 2000; Theloosen & van Bon, 1993)

• Weinig transfer voor oefening met aparte letterclusters (bv. st, gr, bl, tr) (Marinus, De Jong, & Van der Leij, 2012)


expliciet structuur tonen op alle niveaus

Veilig leren lezen, kim versie, Benoit et al., 2014


expliciet structuur tonen op alle niveaus

Smits, Jongejan, & Wentink, p. 5 draaiboek voor ‘Connect klanken en letters’ en ‘Connect woordherkenning’ , Smits & Braams, 2006

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Missing link?

Transferkennis toetsen aan de hand van nieuwe woorden die opgebouwd zijn uit de vertrouwde TKK en lettercombinaties

Van den Broeck, 2004

onbewust leren gebruik maken

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Maximaal gebruik leren maken van grotere lettergroepen zes

min

daar

been

hiel

keek

toon

pet

haan

ziek

mier

maat

mus

buil

vis

lees

riet

tien

rug

zoo

ruik

zet

vin

haar

leen

ziet

hier

maan

beek

mug

zien

zoon

buik

Van den Broeck, 2004

SUGGESTIES DIDACTIEK EN INTERVENTIE Opbouw automatiseerlijn gebaseerd op Van den Broeck, 2004 TKK alzijdig verkennen Nieuwe letter van bij de start inslijpen in steeds wisselende combinaties met bekende letters Op basis van gekende TKK set woorden construeren die vaak voorkomen in de taal De set in steeds wisselende volgordes inoefenen tot de woorden door de kinderen correct EN vlot kunnen worden gelezen Transferkennis toetsen aan de hand van nieuwe woorden die opgebouwd zijn uit de vertrouwde TKK en lettercombinaties

SUGGESTIES DIDACTIEK & INTERVENTIE Ook expliciete aandacht voor het lezen van zinnen en teksten (Martin-Chang & Levy, 2006)

Geoefende woorden ook meteen aan bod laten komen in zinnen en teksten

Nieuwe letter alzijdig verkennen

w

Nieuwe letter meteen in steeds wisselende combinaties met bekende letters oefenen

Gekende letters blijvend herhalen in woorden en zinnen. Verbindingen tekens-klanken versterken

Veilig leren lezen, kim versie

Nieuwe woorden oefenen met bekende woorddelen van stap 3 om maximale transfer te bereiken

Inslijppagina en herhaalpagina uit veilig en vlot, Veilig leren lezen, kim versie

Automatiseerpagina en transferpagina uit veilig en vlot, Veilig leren lezen, kim versie

SUGGESTIE DIDACTIEK & INTERVENTIE Versterken van woordspecifieke kennis aan de basis

kin sip •

•

Sterke woordspecifieke kennis van ‘kip’ helpt om woorden vlot en correct te lezen die hierop lijken Lettercombinaties verwerken in woorden

kop koop

kip kiep

lip

SAMENVATTEND Kwalitatief sterke teken-klankkoppelingen • alzijdig verkennen eigenschappen teken en klank • meteen alzijdig oefenen in alle mogelijke combinaties gekende letters – ook contextgevoelig • lezen – spelling/schrijven Maximaal versterken van woordspecifieke kennis

• Gebruik leren maken van grotere groepen letters via systematische opbouw automatiseerlijn

SAMENVATTEND Orthografisch lexicon Woordspecifieke kennis

kip

k, i, p ki ip


Klanken




VEEL MEER DAN DAT …

Schriftelijke taal • • • •

Technisch lezen Spelling Leesbegrip Creatief schrijven

Mondelinge communicatie • Spreken en luisteren • Woordenschat • Verhaaloriëntatie en verhaalbegrip • Taalbewustzijn

Leesplezier en leesbevordering

TOT SLOT

Huis van woorden, dak van taal, lees maar lang en wees gelukkig. Uit: ‘Als je zelf nergens woont’ , Tim Gladdiness

Contact: dr. Astrid Geudens: [email protected]

• Tel. 03 241 08 09 • E-mail: [email protected] • Website: www.code.thomasmore.be

ALS LEREN LEZEN NIET VANZELFSPREKEND IS:

Recommend Documents