Als je haar maar goed zit Themaspeurtocht Basisonderwijs groep 6 – 8
Mijn naam is
Ik zit in klas
Sla de flap open: hier vind je de plattegrond 1
Als je haar maar goed zit
3 zaal 4
zaal 3
zaal 5
Portretten uit de 17de eeuw
2 zaal 2
1 zaal 1 Ingang
Uitgang
begane grond
4
6
5
zaal 8
zaal 9
8 zaal 11
Pas op! Wees voorzichtig! De schilderijen zijn kostbaar en kwetsbaar. Wijs er niet naar met je pen of potlood! De schilderijen en objecten waarover de vragen worden gesteld vind je op de plattegrond. Als het bij een schilderij of object te druk is kun je dat beter even overslaan. Probeer het later nog een keer.
17de-eeuwse dames en heren staan heel serieus op schilderijen. Er kan geen lachje vanaf! Misschien is dat maar goed ook, want in de 17de eeuw had niemand een tandarts.
Veel plezier en succes!
7
zaal 10
zaal 6
zaal 7
9 zaal 12
zaal 14
zaal 13 Museumwinkel
· zaal 1
eerste verdieping
· zaal 1
5
1 Artus Quellinus
Borstbeeld van Andries de Graeff, 1661
Andries de Graeff
Andries de Graeff was de burgmeester van Amsterdam. Hij had voldoende geld om zijn portret in marmer te bestellen. Artus Quellinus hakte met verschillende beitels het beeld uit één stuk marmer. Hij gebruikte ook een boor. Als je goed kijkt, zie je minstens twee gebieden waar hij een boor heeft gebruikt. Kleine gaatjes zie je vooral in Grotere gaatjes zie je regelmatig in Deze Andries de Graeff lijkt alles scherp in de gaten te houden. Met zijn rechterhand houdt hij zijn mantel op. Waar is zijn linkerhand?
De beeldhouwer Artus Quellinus paste slimme trucjes toe om het witte marmer tot leven te wekken. Zo hakte hij de pupil in de ogen als een klein gaatje uit. Waarom zou hij dat gedaan hebben?
In de 17de eeuw lieten veel Hollanders hun portret schilderen. Dat was betaalbaar. Slechts zelden lieten de burgers een portret maken in marmer. Het laten hakken van een portret in marmer was héél veel werk én bijzonder kostbaar. un je vertellen waar het mooiste witte marmer vandaan komt? K Noorwegen Italië Duitsland Hoe kwam het marmer hier in Amsterdam?
6
· zaal 1
Wist je dat · Bevrijde beelden Een beeld dat uit marmer of hout wordt gehakt noem je ook wel een sculptuur. De wereldberoemde Italiaanse kunstenaar Michelangelo zei over zijn sculpturen dat ze in het ruwe blok marmer gevangen zaten. Hij zag de beelden al verstopt in het marmer zitten. Het enige wat Michelangelo moest doen, was deze ‘gevangen’ beelden uit het marmer bevrijden door de steen eromheen weg te hakken.
7
2 Michiel Jansz van Miereveld
Maurits, prins van Oranje, 1613
Maurits
Dit harnas is een bijzonder kostbaar geschenk. Weet jij van welk materiaal het harnas is gemaakt? Het harnas is van Hoeveel zou dit harnas ongeveer wegen? ca. 15 kilo ca. 30 kilo ca. 65 kilo Wat houdt Maurits in zijn linkerhand?
En wat in zijn rechterhand?
Met dit mooie harnas aan ging Maurits ook te paard. Waaraan kun je dat zien?
Op de tafel ligt zijn helm die versierd is met geverfde struisvogelveren. Zijn sjerp is glanzend oranje. Raad eens: wat is deze man?
een ridder een prins een vrouwenversierder een ruziemaker
Zijn naam is Maurits. Hij is een zoon van Willem van Oranje en is inderdaad een ridder, een prins, een vrouwenversierder én een ruziemaker. Bovenal is hij stadhouder en legeraanvoerder. Vol trots poseert hij in zijn nieuwe harnas. Dit heeft hij cadeau gekregen omdat hij de vijand in de Slag bij Nieuwpoort had verslagen. Dat was in 1600.
8
Waarom zie je zoveel oranje op dit schilderij?
· zaal 2
Wist je dat · Een gewichtige zaak Het krijgen van een harnas was een zeer gewichtige zaak. Maurits heeft zelf ook een harnas cadeau gegeven aan de shogun (de vorst) van Japan. De shogun heeft het nooit gedragen; het harnas was véél te groot en véél te zwaar!
9
3 plateelbakkerij De Metale Pot
Borstbeeld van prins Willem III van Oranje als koning van Groot-Brittannië, ca. 1695–1700 plateelbakkerij De Grieksche A Borstbeeld van Mary II Stuart, ca. 1680–1685
Willem iii en Mary Stuart hoorden bij elkaar, maar deze beeldjes kwamen niet uit dezelfde fabriek.
Willem en Mary
2
Zoek de drie verschillen: 1
3 Een vorstelijk paar werd meestal geportretteerd in olieverf of gehouwen uit marmer. Deze portretten zijn gemaakt van Delfts aardewerk. Zowel het Delftse aardewerk als het koningspaar waren reuze populair in de 17de eeuw. Wat zijn goede redenen om portretten te maken van aardewerk? aardewerk is minder duur dan marmer of brons aardewerk is klein en licht, dat zet je makkelijk op de schoorsteen of een kastje aardewerk is geglazuurd, dus goed af te wassen Onze stadhouder Willem iii was koning, maar ook aanvoerder van het leger. Waaraan kun je zien dat Willem een militair is?
Onze stadhouder Willem III was getrouwd met prinses Mary Stuart. In 1689 werden ze tot koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland gekroond. Zoals je kunt zien draagt Willem de kroon op zijn hoofd. Wat denk je, werd het portret van Mary vóór of ná haar kroning gemaakt? Wist je dat · Blinkend en breekbaar Mary Stuart was dol op Chinees porselein en Delfts aardewerk. Haar paleizen stonden er vol mee. Het porselein werd zelfs tot aan het plafond opgestapeld. Gelukkig woonde ze in een groot paleis!
10
· zaal 5
11
4 Bartholomeus van der Helst
Portretten van Andries en Gerard Bicker, 1642
Wat verschilt er nog meer?
Andries en Gerard
Vul in: wel/niet/ook Vader is kleurrijk gekleed en zijn zoon Zoon houdt een boek in zijn hand en zijn vader Vader heeft een baard en zijn zoon Zoon heeft veel hoofdhaar en zijn vader Vader draagt een mantel en zoon Zoon heeft een prachtige onderkin en zijn vader Vader draagt een slappe kraag en zijn zoon Zoon draagt een hemd van kant en zijn vader Vader heeft een hand op zijn heup en zijn zoon De manchetten van vader zijn afgezet met kant en bij zijn zoon
Bartholomeus van der Helst was als portretschilder nog succesvoller dan Rembrandt. Hij schilderde voornamelijk de machtige burgerij van Amsterdam, zoals hier vader en zoon Bicker. De Bickers dreven succesvol handel op Rusland en vader Bicker was óók nog burgemeester van Amsterdam. De twee generaties presenteren zich op deze portretten heel verschillend. We zien hier vader Andries Bicker, een belangrijke man en naast hem zijn zoon Gerard, die vooral belangrijk kijkt.
Wist je dat · Dikke tranen Bartholomeus van der Helst portretteerde ook mevrouw Bicker, de moeder van Gerard. Haar portret hangt helaas in een ander museum. Wat zou het leuk zijn als ze even langs kon komen want: Mevrouw Bicker wordt wel/niet/ook gemist door haar man en kind.
12
· zaal 8
13
5 Rembrandt Harmensz van Rijn
Portret van Maria Trip, 1639
Wat zit waar?
Maria Trip
Teken de parels
Teken de zwarte kant
Teken de broche met diamanten
Teken de witte kant
Teken het goudbrokaat (het borduurwerk met goud)
Zet een rondje waar Maria’s navel zit
Heel zelf bewust staat ze hier: Maria Trip, een jonge vrouw van twintig jaar. Haar familie had veel succes in de handel en was daardoor buitengewoon rijk. Aan Maria is dat te zien. Alles wat ze draagt is bijzonder, kostbaar én modern. Zo te zien draagt Maria graag parels. Wat zijn parels eigenlijk? edelstenen bolletjes van parelmoer uit de oesterschelp glanzende nootjes van de parelboom
14 · zaal 8
Wist je dat · Van regen gaat je haar mooi krullen Maria heeft een waaier in haar linkerhand. Een paraplu zou veel praktischer zijn in Amsterdam, maar zo’n exotische waaier ziet er natuurlijk veel interessanter uit!
15
6 Ferdinand Bol
Zelfportret, 1669
Zelfportret
De bijzondere jas is je natuurlijk opgevallen. Het is een kimono. Weet je waar een kimono vandaan komt? Nederland Frankrijk Japan Daarom noemden ze een kimono in Nederland ook wel een ‘japonse rok’. Elegant leunt Ferdinand Bol met zijn linkerarm op het beeldje van een slapende Cupido. Cupido is de god van de liefde. Als zijn liefdespijlen jou treffen dan raak je verliefd tot over je oren. Deze Cupido gaat niet meer op liefdesjacht. Hoe zie je dat? En Cupido is ook nog iets vergeten, namelijk zijn
Het is wel duidelijk: Ferdinand heeft in Anna zijn grote liefde gevonden. De lijst om dit schilderij heeft Ferdinand Bol zelf bedacht. Verschillende bloemen sieren de lijst. Ze zijn uit hout gesneden en daarna verguld. Welke bloemen herken je? Dit is het zelfportret van de schilder Ferdinand Bol. Hij heeft vaak in de spiegel gekeken of zijn haar wel goed zit, want dat is heel belangrijk als je een portret van jezelf maakt. De schilder presenteert zich hier als een deftige heer. Het portret was een mooi cadeau voor zijn verloofde Anna van Erkel, een bijzonder welgestelde dame.
roos tulp anjer zonnebloem
Wat maakt Ferdinand Bol hier tot een deftige heer? Wist je dat · Volg je hart Een zonnebloem in het veld volgt altijd het licht en de warmte van de zon. Zo is het ook wanneer je van iemand houdt: met je hart volg je je geliefde overal!
16 · zaal 9
17
7 Pieter de Hooch
Een moeder die het haar van haar kind reinigt, bekend als ‘Moedertaak’, ca. 1658–1660
Moedertaak
Waar kun je die vinden?
op het hoofd van de moeder in de beddenpan in de vacht van het hondje op de stoel in de bedstee
Kun je zien of het kind een jongen of een meisje is? Wij weten dit ook niet, want meisjes én jongetjes droegen in de 17de eeuw rokjes. Zo was het veel makkelijker voor de moeder om haar kind op het toilet te zetten en te verschonen. Op het schilderij zie je een draagbaar toiletje. Ze noemden dat vroeger gewoon een kakstoel. Een heel handig multifunctioneel meubelstuk want het is ook een: kinderstoel wandelwagen wasmand oeder is waakzaam, maar kun jij zien wie er nog meer waakzaam M is in het schilderij?
Het schoonhouden van het huis was een dagelijkse bezigheid, maar het schoonhouden van het lichaam gebeurde in de 17de eeuw maar af en toe. Men was namelijk bang dat je ziek zou worden als je je té regelmatig zou wassen! Daarom had een goede moeder er een hele taak aan om haar kind luis- en vlovrij te houden. Het hoofdje van het kind is straks schoon, maar er zijn vast nog wel luizen en vlooien te vinden in het huis. Wist je dat · Welterusten Op koude dagen werd de beddenpan gevuld met gloeiende kooltjes en in de bedstee geschoven. Zo werd je bed heerlijk warm.
18 · zaal 10
19
8 Jan Steen
Het toilet, ca. 1658
Als wij ’s nachts naar het toilet gaan doen we het licht aan.
Het toilet
Wat voor licht doet deze mevrouw aan als ze moet plassen?
Waaraan kun je zien dat mevrouw heeft geplast?
Het hondje ligt al lekker in bed
omdat hij moe is van het spelen om het bed te verwarmen om de luizen en vlooien op te vangen om ervoor te zorgen dat de muizen niet in bed komen om de visite van mevrouw te verrassen
De mevrouw draagt een mooi met bont afgezet jasje. Dat was mode in de 17de eeuw. Kijk maar eens om je heen. un je schilderijen vinden waar ook zo’n mooi jasje wordt gedragen? K Schrijf de titels van deze schilderijen op:
Het is nét alsof we samen met de schilder Jan Steen stiekem om de slaapkamerdeur van deze mevrouw gluren. De mevrouw maakt zich klaar om naar bed te gaan, zij ‘maakt haar toilet’. Haar bed is gespreid, haar haar zit al netjes in een hoofddoekje en héél voorzichtig trekt ze haar kous uit. Waaraan kun je zien dat ze haar kous úít en niet áán trekt? Wist je dat · Van pispot tot nachtspiegel
Wat heeft ze verder al uitgetrokken?
20 · zaal 10
Een pispot wordt ook wel deftig een nachtspiegel genoemd omdat je jezelf ’s nachts bij kaarslicht zo mooi in de spiegeling van je plasje kunt bekijken.
21
9 Rembrandt Harmensz van Rijn
Het korporaalschap van kapitein Frans Banning Cocq, bekend als ‘De Nachtwacht’, 1642
De Nachtwacht
Wat houdt de kapitein in zijn rechterhand? en Naast de kapitein staat ook de luitenant in het licht. Toch is er nog iemand die het volle licht vangt, wie is dat?
De schutters hebben de taak om de stad te beschermen. Daarom dragen ze verschillende wapens: lansen, speren, een zwaard en zelfs geweren. Links vooraan laadt een schutter zijn geweer. Rechts van de luitenant blaast een oudere schutter het buskruit van zijn wapen. Maar er wordt ook een knallend schot gelost. Je ziet zelfs het vuur en de rook op het schilderij. Waar wordt het schot gelost?
In deze zaal hangt een kopie van dit beroemde schilderij geschilderd door een leerling van Rembrandt: Gerrit Lundens. Deze kopie is kleiner maar óók groter. Kleiner want Groter want Kun je nog een verschil noemen? Wat is het een kabaal op dit beroemde schilderij van Rembrandt! In deze drukte geeft de kapitein de opdracht aan zijn schutters om te gaan marcheren. Welke kleur heeft de sjerp van de kapitein?
Waaraan kun je zien dat hij een bevel geeft?
22 · zaal 12
Wist je dat · De Dagwacht ‘Nachtwacht’ is een bijnaam, die ontstond toen het schilderij door vuil erg donker was geworden. Nu het schilderij weer schoon is, kun je zien dat de schutters in het daglicht staan. Misschien is ‘De Dagwacht’ dus wel een betere titel voor het schilderij! De echte titel is heel lang: ‘Het korporaalschap van kapitein Frans Banning Cock en luitenant Willem van Ruytenburch’. Dan is ‘De Nachtwacht’ toch een stuk makkelijker, hoewel die makkelijke titel dus niet echt klopt, want deze schutters draaien géén nachtdienst!
23
Colofon
In opdracht van de afdeling Publiek & Educatie van het Rijksmuseum door Petra Kana-Devilee en Robert Uterwijk 2010, derde druk (eerste druk in 2004) Ontwerp Irma Boom Office Druk Kunstdrukkerij Mercurius Fotografie Afdeling Beeld van het Rijksmuseum Af beelding pagina 3 Michelangelo Buonarroti, Pietà, Sint-Pieter, Rome Af beelding pagina 9 Bartholomeus van der Helst, Gattin des Bürgermeisters Andries Bicker von Amsterdam Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden
25
