Thuisblijvers Themaspeurtocht Basisonderwijs groep 6 – 8
Mijn naam is
Ik zit in klas
Sla de flap open: hier vind je de plattegrond
zaal 4
zaal 3
Thuisblijvers
4
3
2
Op reis in de Republiek der Nederlanden
zaal 5
1 zaal 2
zaal 1 Ingang
Uitgang
begane grond
7 zaal 8
zaal 9
8 zaal 11
zaal 10
Pas op! Wees voorzichtig! De schilderijen zijn kostbaar en kwetsbaar. Wijs er niet naar met je pen of potlood! De schilderijen en objecten waarover de vragen worden gesteld vind je op de plattegrond. Als het bij een schilderij of object te druk is kun je dat beter even overslaan. Probeer het later nog een keer.
Niet iedere Nederlander reisde de wereld rond. Velen bleven thuis, er was immers genoeg te beleven in eigen land.
Veel plezier en succes!
5 zaal 6
6 zaal 7
9 zaal 12
zaal 14
zaal 13 Museumwinkel
· zaal 1
eerste verdieping
· zaal 1
5
Boekenkist van Hugo de Groot, ca. 1600 – 1615 1
Boekenkist
Kun je het gewicht schatten van de kist met Hugo de Groot erin? 60 kilo
110 kilo
200 kilo
Hoeveel vrienden heb je minstens nodig om de kist te vervoeren? 1
2
3
4
Wat denk jij ervan? Er wordt op drie plaatsen in Nederland aanspraak gemaakt op de enige echte kist van Hugo de Groot. Zeg jij het nou eens, in welke kist is Hugo ontsnapt? Rijksmuseumkist is de grootste van de drie is in het begin van de 17de eeuw in Noord-Nederland gemaakt was in het bezit van boekhandelaar Daetselaar Loevesteinse kist is geen kist maar een koffer is niet sterk genoeg om boeken te dragen (laat staan Hugo de Groot!) is in de 18de eeuw gemaakt Kist uit de Prinsenhof in Delft is de op één na grootste van de drie was in het bezit van de familie De Groot Hoe reisde je in de 17de eeuw? per koets met de trekschuit
met de trein te paard
Door deze boekenkist blijft de herinnering aan de spectaculaire ontsnapping van Hugo de Groot bestaan. te voet
De geleerde Hugo de Groot koos wel voor een héél wonderlijk vervoermiddel. Hij maakte een uitstapje in een boekenkist! Dit doe je natuurlijk niet zomaar. Hugo de Groot reisde op zo’n ongebruikelijke manier omdat niemand hem mocht zien. Wegens een menings verschil met prins Maurits zat hij drie jaar gevangen op Slot Loevestein. Hugo ontsnapte door een slimme truc. Hij haalde de boeken uit de boekenkist en ging er zelf in zitten. Toen liet hij zich bezorgen bij zijn boekhandelaar in Gorinchem. Daarna vluchtte hij naar Frankrijk en schreef hij nog veel belangrijke boeken. 6
· zaal 2
Bewaar je thuis ook iets als herinnering aan een spannende of mooie gebeurtenis in je leven?
Wist je dat · Wat is een man zonder vrouw? Hugo de Groot is de grote held van het verhaal, maar het idee van deze ontsnapping kwam van zijn vrouw Maria van Reigersberg.
7
2 Poppenhuis van Petronella Oortman,
ca. 1690 – 1710
Hoeveel maanden moest Petronella minstens wachten op haar serviesgoed?
Poppenhuis
Petronella moest minstens
maanden wachten.
Zie je in het poppenhuis nog meer spullen die van ver kwamen? 1 2 3
De rijke dame Petronella Oortman liet dit luxe poppenhuis aan het eind van de 17de eeuw maken. Door veel verschillende specialisten is hier wel 25 jaar aan gewerkt. Sommige objecten bestelde Petronella zelfs in het buitenland. Zo kwam het serviesgoed in de pronkkeuken uit het verre Azië. De bestelling ging dan met een handelsschip van Verenigde Oost-Indische Compagnie (voc) mee naar Kanton in China. Men reisde zeven maanden. Het bakproces nam één maand in beslag.
8
· zaal 3
Wist je dat · Alleen voor volwassenen Petronella nodigde haar vriendinnen en gasten vaak uit en liet dan vol trots haar poppenhuis én de poppen zien. Dat was heel speciaal. Zelfs bezoekers uit het buitenland kwamen bij haar op bezoek. Vooral de keuken met de kraan met stromend water, de fontein in de tuin en de damespoppen zonder onder goed maakten veel indruk. Met het poppenhuis werd natuurlijk niet écht gespeeld. Dáár was het veel te kostbaar en te speciaal voor.
9
3 Adriaen de Vries
Bacchus vindt Ariadne op Naxos, ca. 1611
Bacchus en Ariadne
Prinses Ariadne ontwaakt en het liefdesvuur zet ook haar in vuur en vlam. Ze omhelzen elkaar. In zijn enthousiasme gooit Bacchus haar kroonjuweel hoog in de lucht waardoor de kroon als sterrenbeeld een plaats aan de hemel heeft gekregen. Weet jij wat je eigen sterrenbeeld is?
Wat is een sater denk je? Kijk goed.
Verbind de dingen die bij elkaar horen met een pijl. Pijl en boog
Behaarde benen
Slofjes Uil Fakkel Cupido Nacht Sater Tafeltje Ariadne Sater Bos bloemen Tot slot: wat voor benen heeft de sater en waar is zijn rechtervoet? De god Bacchus vindt hier de vrouw van zijn dromen. Het liefst zou hij haar gelijk in zijn armen nemen: hij is volledig in de ban van de liefde. Hoe zou dat nu komen? hij heeft nog nooit een vrouw gezien hij heeft nog nooit zo’n mooie vrouw gezien hij is geraakt door de pijlen van de liefdesgod Cupido
10
· zaal 4
Wist je dat · Met Bacchus is het altijd feest De Grieken noemden hem Dionysos maar bij de Romeinen heette hij Bacchus. Bacchus is de god van de wijn en het feesten. Een ‘bacchanaal’ is dan ook een flinke maaltijd waar veel wijn wordt gedronken. Als je dronken bent, kun je daarom ook zeggen dat je ‘ín Bacchus’ bent.
11
4 plateelbakkerij De Metale Pot
Bloemhouder in de vorm van een gestapelde obelisk, ca. 1710 – 1720
Tulpenvaas
Een ‘bloempot met tuitjes’ werd zo’n grote vaas wel genoemd in de 17de eeuw. Ieder tuitje van de vaas werd voorzichtig gevuld met water voordat de tulp (of een andere bloem) erin werd gezet. Nu kon je echt pronken met de vaas vol kleurige bloemen. Hoeveel tulpen zijn er nodig om de vaas mooi te vullen?
In welk seizoen kun je deze vaas het mooiste vullen?
Hoe vul je de vaas? bovenin elk vakje apart
Deze tulpenvaas is een oer-Hollands product. Toch ziet de decoratie er heel exotisch uit. Aan welk land doet deze decoratie je denken? Thailand Australië Turkije China Mexico
12
· zaal 5
Wist je dat · Is het nu helemaal in je tulpenbol geslagen? Als buitenlandse toeristen aan Nederland denken, dan denken ze aan klompen en tulpen. Maar zo Nederlands is de tulp helemaal niet. De tulp komt oorspronkelijk uit het Midden-Oosten en kwam ongeveer vierhonderd jaar geleden vanuit Turkije naar Nederland. De Nederlanders vonden de tulp toen bijzonder exotisch en betaalden soms héél veel om een tulpenbol te kunnen bezitten. In 162 4 betaalde een boer niet met geld maar met goederen. Voor één tulpenbol gaf hij onder meer vier koeien, acht varkens en twaalf schapen!
13
5 Esaias van de Velde
Het ponteveer, 1622
Ponteveer
En kun je ook zien wat voor soort klanten de veerman in zijn boot heeft?
Gaat de veerboot van links naar rechts of andersom?
Hoeveel klanten staan er al op de pont te wachten? klanten staan links en
klanten staan rechts.
De veerman verdient zijn boterham dankzij de rivier. Kun jij hier nog twee beroepen vinden die dankzij de rivier kunnen bestaan? 1 2
Op het schilderij zie je aan beide oevers van een rivier een dorp. Je ziet er een herberg en een kerk, maar geen brug. Dat is prettig voor de veerman: zo verdient hij tenminste ook een centje. Kun je zien hoeveel klanten de veerman nu in de veerboot heeft?
Wist je dat · Duif vliegt erin Helemaal links op het schilderij, hoog in de toren, zie je een duiventil. Dat is makkelijk voor de herberg beneden: sommige klanten krijgen wel eens trek in een gebraden duifje.
14 · zaal 6
15
6 Pieter Claesz
Stilleven met kalkoenpastei, 1627
Stilleven
Het porselein kwam uit China, maar het allerkostbaarste is ongetwijfeld de grote schelp, de ‘nautilusbokaal’. De nautilusschelp kwam uit de Indische oceaan. Nadat de ruwe buitenkant van de schelp was weggeslepen, kwam de glanzende parelmoerlaag te voorschijn. Vol trots werd de schelp door de goudsmid op een gouden voetstuk geplaatst en aan alle kanten versierd. Bovenop staat de figuur van een vrouw, Fortuna. Zij staat op een bol met een zeil in haar hand. Op welke bol staat Fortuna?
Door de handel over de hele wereld was Nederland rijk geworden. Op dit schilderij lacht het fortuin, Fortuna, ons toe. Geniet maar snel van al het lekkers op tafel, lijkt de kunstenaar ons te willen zeggen, want morgen kan alles weer anders zijn. De schilder Pieter Claesz heeft vol trots zijn handtekening op het schilderij gezet. Zie jij ook waar?
Misschien staat de figuur van Pieter ook wel op het schilderij. Kun je dat ook vinden? Op dit schilderij zijn exotische en kostbare dingen geschilderd. Sinaasappelen, citroenen en olijven kun je nu overal kopen, maar waren in de 17de eeuw schaarse en dure producten. Heb jij enig idee waarom?
En waarom vind je nooit bananen op een 17de-eeuws schilderij?
16 · zaal 7
Wist je dat · Een snufje salaris Peper en zout zijn onafscheidelijk. Peper was peperduur maar ook zout was reuze kostbaar. Het Latijnse woord voor zout is ‘sal’. De Romeinse soldaten kregen vroeger een zakje sal als onderdeel van hun loon: hun ‘sal’aris. Hier zie je een sjiek zoutvat waarin het kostbare zout werd bewaard.
17
7 Aert van der Neer
Riviergezicht bij maanlicht, ca. 1650
Kijk maar eens goed naar de man op de kar. Om hem heen heeft Aert van der Neer de natte verf weggekrast.
Riviergezicht
Noem nog eens drie andere plekken waar hij dit heeft gedaan? 1 2 3 Kun je vijf kleuren benoemen die Aert heeft gebruikt in dit schilderij? 1 2 3 4 5 Nu je zo goed naar het schilderij hebt gekeken weet je vast wel of hier sprake is van zonlicht of maanlicht.
Waarom? Wat maakt het eigenlijk uit hóe je een schilderij maakt, het is het eindresultaat dat telt. De meeste schilderijen uit de 17de eeuw zijn gemaakt met verf en penselen (kwasten). Maar soms was de achterkant van een penseel of je vingertop ook goed te gebruiken.
Wist je dat · Volle maan werkt inspirerend Misschien was Aert van der Neer wel de eerste mens op de maan en helemaal niet Neil Armstrong in 1969! Kijk maar eens goed, want Aert heeft zijn vingerafdruk achtergelaten op de maan.
18 · zaal 8
19
8 Johannes Vermeer
De liefdesbrief, ca. 1669
Liefdesbrief
De brief is blijkbaar erg belangrijk. Misschien is het wel een liefdesbrief. Vermeer heeft in dit schilderij aanwijzingen verstopt over de inhoud van de brief. Aan de muur hangt bijvoorbeeld een schilderij waarop je een reiziger in een landschap ziet. Zou dit de verliefde briefschrijver kunnen zijn? Op het andere schilderij zie je een schip op open zee. Misschien zit de minnaar wel op dat schip. Misschien worden deze aanwijzingen duidelijker als we ze vergelijken met een heel populair 17de-eeuws gedichtje:
Al zijt gy vert, noyt uyt het hert. De liefd is als de zee, den minnaer als het schip. Wat zou er in de brief kunnen staan?
In dit huiselijke schilderij verstoort de meid het muziekspel van de vrouw des huizes. Waarom doet de meid dit? Wist je dat · Vermeer vindt zijn weg Aan de linkermuur hangt een grote landkaart. In de 17de eeuw was het mode om zo’n kaart aan de muur te hangen. Waarschijnlijk is deze kaart van Vermeer zelf. We weten dat hij de trotse bezitter was van landkaarten. Als je goed om je heen kijkt, zie je nóg een schilderij van Vermeer met een kaart op de achtergrond.
20 · zaal 10
21
9 Rembrandt Harmensz van Rijn
Het korporaalschap van kapitein Frans Banninck Cocq, bekend als ‘De Nachtwacht’, 1642
De Nachtwacht
Wat houdt de kapitein in zijn rechterhand? en Naast de kapitein staat ook de luitenant in het licht. Toch is er nog iemand die het volle licht vangt, wie is dat?
De schutters hebben de taak om de stad te beschermen. Daarom dragen ze verschillende wapens: lansen, speren, een zwaard en zelfs geweren. Links vooraan laadt een schutter zijn geweer. Rechts van de luitenant blaast een oudere schutter het buskruit van zijn wapen. Maar er wordt ook een knallend schot gelost. Je ziet zelfs het vuur en de rook op het schilderij. Waar wordt het schot gelost?
In deze zaal hangt een kopie van dit beroemde schilderij geschilderd door een leerling van Rembrandt: Gerrit Lundens. Deze kopie is kleiner maar óók groter. Kleiner want Groter want Kun je nog een verschil noemen? Wat is het een kabaal op dit beroemde schilderij van Rembrandt! In deze drukte geeft de kapitein de opdracht aan zijn schutters om te gaan marcheren. Welke kleur heeft de sjerp van de kapitein? Wist je dat · De Dagwacht
Waaraan kun je zien dat hij een bevel geeft?
22 · zaal 12
‘Nachtwacht’ is een bijnaam, die ontstond toen het schilderij door vuil erg donker was geworden. Nu het schilderij weer schoon is, kun je zien dat de schutters in het daglicht staan. Misschien is ‘De Dagwacht’ dus wel een betere titel voor het schilderij! De echte titel is heel lang: ‘Het korporaalschap van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch, bekend als ‘De Nachtwacht’’. Dan is ‘De Nachtwacht’ toch een stuk makkelijker, hoewel die makkelijke titel dus niet echt klopt, want deze schutters draaien géén nachtdienst!
23
Colofon
In opdracht van de afdeling Publiek & Educatie van het Rijksmuseum door Petra Kana-Devilee en Robert Uterwijk 2011, derde herziene druk (eerste druk in 2004) Ontwerp Irma Boom Office Druk Kunstdrukkerij Mercurius Fotografie Afdeling Beeld van het Rijksmuseum Foto voorzijde Céline M. van Balen
25
26 · zaal 1
