UITPUTTING, BURNOUT EN ZKM Als het afnemen van de veerkracht niet tijdig (h)erkend wordt, is uitputting dan het onvermijdelijke gevolg? In dit artikel treft u twee verschillende vormen van aanpak aan, voor de begeleiding van Personen met burnoutvraagstukken. Els Voorhorst beschrijft in haar casus het ontstaan van uitputting en de gevolgen daarvan voor de Persoon. Uitputting is het gevolg van groeiend energieverlies: een energielek dat steeds groter wordt door het afnemen van het herstelvermogen. De accu loopt leeg en de biochemie die veranderd is blokkeert het oplaadproces dat zo vanzelfsprekend was. Als veerkracht verdwijnt, gaat de rek eruit. Els put daarbij uit haar ervaring als CSR-consultant. CSR staat voor Chronical Stress Reversal. Wolf Lejeune beschrijft in zijn casus het ontstaan van rebels gedrag, protest, boosheid en vijandige afweer ten opzichte van corrigerende feedback uit de omgeving. Aansluitend op beide casussen treft u conclusies en aanbevelingen aan.
Burn-out: begeleiding of preventie? ® Els Voorhorst is ZKM consultant, loopbaancoach en geregistreerd CSR-coach. ® Tijdens de opleiding tot CSR -coach besefte ik dat de beide methodes naadloos op elkaar aansluiten. CSR staat voor Chronical Stress Reversal. De CSR-aanpak herstelt een ernstige ontregeling en het zelfonderzoek ontwikkelt zelfmanagement. Ook kan ik cliënten die voor een begeleidingstraject aangemeld worden, preventief inzicht te verschaffen in de gevolgen van stress. Vaak is er bij cliënten met een hulpvraag al sprake van een disbalans en van een gebrek aan veerkracht. Een stress-scan, waar de vragenlijst onderdeel van is heb ik bij een aantal ondernemers afgenomen. Met de scores zwart op wit konden zij de “eigen” signalen niet meer negeren. Directe veranderingen in gedrag boden de ruimte voor een veranderproces. Met een Zelfonderzoek of een PPR wordt een burn-out voorkomen. Els de Boom-Voorhorst BOMENcoaching&counseling
[email protected] www.voorhetheleverhaal.nl
Het verschil Het verschil tussen beide casussen bestaat uit de aanlooptijd. Els Voorhorst beschrijft een Persoon met een lange aanlooptijd tot de hulpvraag. Wolf Lejeune beschrijft een Persoon met een korte aanlooptijd tot de hulpvraag. Dit verschil in aanlooptijd bepaalt sterk de aanpak waarvoor zij elk kiezen.
Het kernkwadrant Personen op weg naar een burn-out vertonen vaak de neiging om hun bestaande gedragsrepertoire overdreven voort te zetten. In dat proces neemt de flexibiliteit om andere mogelijkheden te onderzoeken af.
Een vergelijking met elementen van het kernkwadrant ligt voor de hand. De persoon beweegt zich van zijn ‘kwaliteit’ in de richting van zijn ‘valkuil’. Tegelijkertijd ontbreekt hem de energie om de ‘uitdaging’ in gedragsalternatieven als optie te herkennen en te verkennen. De Persoon neigt ertoe om zijn bestaande repertoire star vol te houden, soms uit verantwoordelijkheidsgevoel, soms omdat de omgeving dat “van hem verlangt” en omdat hij het vol wil houden omdat hij zijn eigen inbreng onmisbaar acht. Wanneer de persoon dit valkuilgedrag lang volhoudt kan de stress zich ontwikkelen tot een chronische vorm. Chronische stress Chronische stress heeft een verstorende invloed op het neurohormonale systeem, waardoor het herstelvermogen van een persoon wordt aangetast. Er ontstaat een neurohormonale disbalans, die als een gebrek aan gezonde veerkracht zichtbaar wordt: fysiek, emotioneel, cognitief en in getoond gedrag. In een dergelijke situatie kan van een Zelfonderzoek geen sprake zijn. Het fysieke herstel heeft dan de eerste prioriteit. Het zelfonderzoek wordt in de wachtkamer gezet, maar de teksten die de cliënt in dit stadium vertelt vormen een belangrijk onderdeel van zijn verhaal en worden later in het zelfonderzoek betrokken. Gedragsveranderingen die op korte termijn noodzakelijk zijn In een dialoog onderzoeken Persoon en CSR-coach welke gedragsveranderingen op korte termijn noodzakelijk zijn om het herstelvermogen van de Persoon te reactiveren. De coach onderzoekt hoe hij de Persoon kan ondersteunen in het zichzelf opleggen van die noodzakelijke gedragsveranderingen. Onderstaande stappen vinden parallel aan elkaar plaats: o Inventariseren welke activiteiten stres verhogend zijn en daarom door de persoon vermeden dienen te worden. o De persoon motiveren om te bewegen. Bijvoorbeeld kwalitatief wandelen. Dat betekent dat hij tijdens het wandelen het hier en nu bewust ervaart, aansluitend rust inbouwt en dat gedisciplineerd volhoudt. Deze rust is een absolute voorwaarde om fysiek herstel te faciliteren. o De coach begeleidt de Persoon in het zoeken naar en het herkennen van die activiteiten waaraan hij werkelijk plezier beleeft. Dat plezier genereert energie. Casus van Els: Agnes Uitgesteld Zelfonderzoek en de lange aanloop van burnoutvraagstukken. Agnes, 30 jaar, managementfunctie in een klein dynamisch bedrijf, gaat ziek naar huis na een hectische en stressvolle periode, waarin ze de afwezigheid van twee zieke medewerkers heeft opgevangen. De weken daarna ontbreekt haar elke energie om te werken. Personeelszaken heeft weinig begrip voor haar situatie en gaat ervan uit dat ze snel weer aan het werk zal gaan. Er wordt zelfs een nieuwe drukke functie voor haar gecreëerd hoewel ze aangeeft zich moe, uitgeput te voelen. En als de personeelsmanager aangeeft “dat ze beter ander werk kan zoeken omdat ze voor dit werk kennelijk niet geschikt is” gaat ze zelf op zoek naar begeleiding, die ze ook zelf bekostigt. Uit de informatie van de stress- vragenlijst, die ik haar laat invullen, en de intake blijkt dat niet alleen de herstelbehoefte en vermoeidheid hoog zijn, ook emotioneel en cognitief zijn er sterk verhoogde scores zichtbaar. Na
bemiddeling van de bedrijfsarts kan ze voorlopig thuisblijven. Het bedrijf besluit de kosten voor burnoutbegeleiding te vergoeden. Emotionele ontlading De eerste tijd trekt Agnes zich volledig in zichzelf terug, wil niemand zien. Ze piekert, kan de problemen niet loslaten en heeft ernstige slaapproblemen. Onze wekelijkse gesprekken zijn een zich herhalende emotionele ontlading, over wat er mis was, wat er verkeerd is gegaan. Over niet gehoord worden en geen invloed hebben op het eigen handelen. Als coach ben ik het luisterend oor dat ze op dat moment nodig heeft en haar uitspraken noteren we! Fysiekherstel In het begeleidingstraject is in die fase de aandacht voornamelijk gericht op de fysieke problemen en de acceptatie van ziek zijn. Met behulp van een behandelplan, aangepast aan haar persoonlijke situatie, streven we naar verbetering van haar fysieke conditie. Aan de hand van opdrachten en oefeningen, leert ze beter naar haar eigen lichaam te luisteren, te herkennen waar haar grenzen liggen, die grenzen te respecteren en nieuwe mogelijkheden te onderzoeken. Tegelijkertijd wordt alles wat stress kan opleveren zoveel mogelijk vermeden. Wanneer telefoontjes en mailberichten van het bedrijf steeds voor terugval blijken te zorgen, wordt het contact met het bedrijf met steun van de bedrijfsarts tot een minimum beperkt. Stapje voor stapje begint de weg terug. En na verloop van tijd komt er de rust die nodig is om weer energie op te bouwen. CSR-benadering en ZKM-zelfonderzoek In de CSR-benadering is er, wanneer het herstel eenmaal op gang komt, aandacht voor zelfmanagement. Cliënten leren aan de hand van opdrachten om prioriteiten te stellen en zodanig invloed uit te oefenen op hun omstandigheden dat ze niet alleen op een goede manier kunnen re-integreren, maar ook een volgende burn-out kunnen voorkomen. En dat is precies waar een ZKM-zelfonderzoek naadloos bij deze methode aansluit. De confrontatie met eigen visie, handelen en gevoelens stimuleert tot zelfinzicht en tot een bredere kijk op eigen mogelijkheden en keuzes. Het eigen verhaal kan in een ander perspectief worden gezien. Zelfonderzoek 1 Na 3 maanden is Agnes in staat enige afstand nemen tot het bedrijf. Ze heeft weer wat energie opgebouwd. Nu komt er ruimte voor het hele verhaal en haar eigen plaats daarin. Het Zelfonderzoek kan beginnen. Vanuit het nieuwe perspectief worden waardegebieden geformuleerd. De eerdere uitspraken worden bekeken en opnieuw als waardegebieden geformuleerd. o “Ik heb mijn eigen functioneringsgesprek voorbereid, de vragen en antwoorden en het heeft niets opgeleverd”. o “Ik laat me door iedereen afleiden: “Ga maar even aan T vragen”. o “C. en ik zorgden voor de dingen die gedaan moesten worden, waardoor het voor collega’s makkelijker werken werd. Wij waren goed georganiseerd”. Haar verhaal rond het bedrijf krijgt gestalte: de stressvolle tijd met zieke collega’s, de eerste periode van ziek zijn, het onbegrip van de directie en personeelsfunctionaris. Het moeten vechten om ziek te mogen zijn, wat het stressniveau steeds meer opvoert.
Aan de hand van ontlokkers worden in de volgende weken ook andere gebieden in werk of privé, onderzocht. Voor het proces van vertellen en formuleren van waardegebieden is bewust ruim tijd uitgetrokken. Het reflectieproces versterkt het accepteren van ziek zijn en daarmee het vermogen om te herstellen. Het fysieke herstelproces houden we zorgvuldig in de gaten. De vragenlijst wordt nog een aantal keren afgenomen. Bijvoorbeeld na een onverwachte stressvolle situatie, die voor een terugslag zorgde. De uitkomsten van de vragenlijst weerspiegelen steeds haar fysieke en emotionele conditie. De burnoutthema’s en het zelfonderzoek De volgende thema’s uit haar Zelfonderzoek vormen de basis van haar burnoutklachten: o Altijd voor iedereen klaar staan. o Geen nee zeggen. o Loyaal zijn ook als dat ten koste van haarzelf gaat. o Belang hechten aan het oordeel van anderen over zichzelf. Zelfonderzoek 2 Als we de begeleiding na 7 maanden afsluiten met een 2e Zelfonderzoek blijkt dat ze een aantal belangrijke stappen heeft gezet. o Ik ben aan het leren om mezelf niet te vergeten. o Ik trek me minder aan van wat mijn omgeving van me denkt. o Ik zal nooit een ambtenaar worden: ik weet wat mijn grenzen zijn. Bewust neemt ze het besluit om niet te reintegreren in het bedrijf maar een ontslagregeling te treffen. Ze heeft voldoende zelfvertrouwen om rustig naar een andere baan uit te kijken. o “IK wil niet leven met een rem, IK wil gas geven.” o “Ik maak graag carrière maar niet tegen elke prijs.” Ze is inmiddels door een aantal mensen benaderd, maar heeft besloten voldoende tijd te nemen om een weloverwogen keuze te maken, die tevens recht doet aan haar persoonlijke situatie.
De casus van Wolf Een korte aanloop van stressproblematiek en een verrijkt Zelfonderzoek De toepassing van een verrijkt Zelfonderzoek bij een korte aanloop van stressgerelateerde problematiek. Regelmatig ontmoet ik in mijn praktijk personen die door PZ, de direct leidinggevende of de directeur naar mij toegestuurd worden. De boodschap is dan vaak: "Het gedrag van deze medewerker is plotseling ongedurig of explosief geworden" of "Ik kan niks meer met hem, jij mag er even naar kijken en het liefst zou ik direct afscheid van hem nemen". Vaak blijkt dan een reorganisatie in de
vorm van opgedrongen werkprocedures de aanleiding tot onverwacht rebels gedrag te zijn. Veelal volgt na korte tijd een stress gerelateerde ziekmelding. Vaak haal ik deze personen in zes weken uit deze vorm van burn-out. Overigens kan dat alleen onder bepaalde voorwaarden. De belangrijkste voorwaarde is dat de aanloop tot deze burn-out een hele korte tijd is. Dan heeft nog geen stressgerelateerde grondige verstoring van de hormonale huishouding plaats gevonden. Herstelcapaciteit en herstelbehoefte zijn nog niet grondig uit evenwicht. Bij een vlakke en langdurende aanloop moet er eerst een diagnose met een vragenlijst plaats vinden en wellicht ook een biofeedbackonderzoek. Els Voorhorst beschrijft haar casus met een lange aanloop. Een bijzonder manier van toepassen van de ZKM-methode De werkwijze die ik ontwikkeld heb bestaat uit een bijzonder manier van toepassen van de ZKM-methode. Aan de ZKM-methode voeg ik twee of meer elementen toe. Deze elementen zijn OctoQuest® en een verzameling van bijzondere aangeboden waardegebieden. OctoQuest® In OctoQuest: solution focussed interview of zachte analytische confrontatie met hoge trefzekerheid onderzoeken Persoon en Helper in een dialoog van acht vragen contrasten en verbanden. Deze contrasten en verbanden worden op twee plateaus lineair en in loops uitvoerig verkend. Het eerste plateau omvat het verschil tussen ongewenste en gewenste situatie, het verschil tussen negatieve betrokkenheid bij de ongewenste situatie en de positieve betrokkenheid bij de gewenste situatie. Het tweede plateau omvat het verband tussen resultaat, aanpak en roldrager of roldragers en de positieve betrokkenheid bij dit resultaat. Rolelementen De rolelementen omvatten de rolopdracht, de opvattingen over de eigen rol, de eigen deelrol of deelrollen en de verwachtingen van de rollen van de relevante anderen, de rolgebonden belangentegenstellingen, de rolgebonden interpersoonlijke en interpersoonlijke conflicten. Hier worden de spelers op het speelveld of in de arena geplaatst in hun rol, hun rolgebonden tegenstellingen, de rolgebonden horizon. En die rollen in de samenhang met geprojecteerde aanpak, het geprojecteerd resultaat en de positieve betrokkenheid bij dit resultaat. Deze elementen van beide plateaus zijn te vangen in de vorm van actualselfs en possibleselfs.
OctoQuest is breed inzetbaar OctoQuest is als methodiek ook zeer goed bruikbaar bij opdrachtverwerving, in het intakegesprek en bij het coachen in de ACA-cyclus (attention,creating en anchoring) of als zelfstandige coaching methodiek. OctoQuest is gegroeid in 20 jaar systematisch veldonderzoek. Rolgebonden-ik-posities
Bij het construeren van de rolgebonden-ik-posities verbind ik het gedachtengoed van Professor H. Hermans en Professor E. Van de Vliert. Evert van de Vliert introduceert in zijn rolmatrix: persoonlijke rolopvattingen, rolverwachtingen die gericht op de relevante ander en interpersoonlijke en intrapersoonlijke rolconflicten. Helper en persoon construeren waardegebieden die ik-posities aan rollen of deelrollen verbinden. Zo ontstaan “rolgebonden-ik-posities” die of uitstijgen boven andere ikposities of juist ondergeschikt zijn aan andere ik-posities. Ook is een ambivalente positie ten opzichte van elkaar mogelijk. Boeiend is dan ook om te zien hoe elk van die geconstrueerde waardegebieden op de cirkel hun eigen plaats in het systeem krijgen. Bijzondere aangeboden waardegebieden De bijzondere aangeboden waardegebieden ontstaan in een dialoog met relevante roldragers uit de omgeving van de persoon en op basis van een selectie uit mijn verzameling van common practices en de overtredingen van deze practices. Sinds 1979 verzamel ik deze common- en best pratices en de overtredingen van deze practices. Deze aangeboden waardegebieden bestaan vaak uit een verzameling. Een voorbeeld bestaat uit een aangepaste dramadriehoek van Steven Karpmann: "Ik in mijn rol als redder, "ik in mijn rol als aanklager", "Ik in mijn rol als slachtoffer". Deze driehoek heb ik uitgebreid met: "Ik die er in slaag uit deze dramadriehoek te blijven”. Deze uitbreiding is geïnspireerd door Stephen Covey’s “Begin with the end in mind”. Een concreet construct wordt dan: “ 15 mei 2011, ik ben er in geslaagd een gezond evenwicht te realiseren tussen mijn cirkel van invloed en mijn cirkel van betrokkenheid”. Een dergelijk geconstrueerd waardegebied verrijk ik met het verhaal van de persoon of de relevante input van de omgeving. Het “geslaagd evenwicht tussen cirkel van invloed en cirkel van betrokkenheid” wordt dan concreet: “15 mei 2011, Ik heb dit voorjaar vermeden mijn chef voor de voeten loop bij zijn inspanning om de negatieve gevolgen van de reorganisatie voor onze klantgerichtheid zichtbaar te maken bij het management”. Casus 2 Alexander Alexander werkt als service coördinator voor een grote Zuid-Amerikaanse machinebouwer. Eerst redt hij zijn klanten en als dat niet vol te houden valt, rebelleert hij en klaagt de organisatie aan. En na korte tijd draait hij door en meldt zich ziek. PZ en de direct leidinggevende roepen mijn expertise in. Alexander beschouwen zij als zeer waardevolle kracht. Zij willen in Alexander investeren om hem voor de organisatie te behouden. In de eerste week na zijn ziekmelding brengen we in vier sessies samen 12 uur zijn levens- en werkverhaal in kaart in een waarderings-systeem. Samen met Alexander voeg ik relevante aangeboden waardegebieden toe. Dit zijn waardegebieden die een diagnostische functie hebben en waardegebieden die de “eisen” uit zijn omgeving verwoorden. Zo ontstaat een waarderingssysteem met meer dan 100 waardegebieden. Met dit verruimde waarderingssyteem ontdekken we een ongewenst evenwicht tussen belemmerende en stimulerende overtuigingen. We bedenken een aanpak om dit ongewenste evenwicht te verstoren. Venijn en medicijn In een dergelijk waarderingssysteem tref ik vaak waardegebieden aan met correlaties van +/+.96 en -/-.93 aan. Hier is dan ook echt sprake van een ongewenst evenwicht waarbij een gewenste verstoring gewenst is. Een van de polen vertegenwoordigt het
‘venijn’ en de andere pool vertegenwoordigt het ‘medicijn’. Deze venijn en medicijn componenten kunnen met de correlaties grondig verkend worden. En met deze nieuwe inzichten kan de persoon zijn systeem reorganiseren. Het succes Alexander hervat na 36 contacturen, binnen 7 weken, zijn werkzaamheden. Ik volg hem nog drie jaar. Alexander heeft op drie manieren in zijn organisatie erkenning verworven. In het jaar waarin wij gestart zijn, heeft hij drie maanden na zijn “ziekmelding” zijn bonus behouden. Later is zijn vestiging uitgeroepen als beste servicepunt van het jaar. En weer later realiseert hij de opening van zijn nieuwe filiaal in zijn eigen woonplaats. Recent rapporteert Alexander dat hij nog steeds een gezond evenwicht tussen werk- en privé activiteiten behoudt. Voortschrijdend inzicht In het voorjaar van 2010 heb ik een opleiding als Chronical Stress Reversal Consultant gevolgd. Een van mijn verworven inzichten is dat ik het afnemen van een “stresstest” vooraf van groot belang acht. Van belang is om vooraf vast te stellen dat de persoon over voldoende herstelcapaciteit beschikt om zijn snel herstel met mijn wijze van werken ook effectief te realiseren. ®
®
Wolf Lejeune is ZKM coach, Шinzicht consultant, innovator en bedenker van ® OctoQuest , trainer in gedrag en bijpassende overtuigingen en in opleiding voor CSR-coach. Recent heeft hij door 3 operaties zelf ervaren wat een verstoord evenwicht in herstelbehoefte en herstelcapaciteit concreet betekent en hoe lang een herstelproces duurt. Mail:
[email protected]. Informatie: www.amkat.nl, www.prokofjev.nl, www.instituutz8.nl.
Gedeeld voortschrijdend inzicht en conclusies en aanbevelingen Bij het formuleren van conclusies en aanbevelingen hebben we ons laten leiden door de volgende vragen. o Herken ik als ZKM-beoefenaar bij mijn cliënt een gebrek aan veerkracht? o Wat betekent dat voor mijn rol als ZKM-beoefenaar? o Vormt mijn bestaande repertoire een adequaat antwoord? o Heb ik een aanvulling op mijn ‘repertoire’ nodig? o Moet ik deze betreffende cliënt voor fysiek herstel doorverwijzen? Onze conclusie is dat we bij alle zelfonderzoeken een vragenlijst dienen te gebruiken. Die vragenlijst, aangevuld met een interview verschaft ons inzicht in de mate van neuro-hormonale verstoring en is daarmee indicatief voor de aanpak die we kiezen. De uitkomst van deze vragenlijst behandelen we als een stoplicht: o Rood betekent eerst werken aan fysiek herstel. o Oranje betekent een goed inzicht gevend gesprek als waarschuwing: “Doorbreek ongewenste patronen”!. Dit gesprek kan aanleiding zijn voor een zelfonderzoek dat veranderen ondersteunt. o Groen betekent: zelfonderzoek, coaching of training. De uitkomsten van de vragenlijst ondersteunen ook onze gesprekken met de opdrachtgever. Voor hen vallen daarmee de afzonderlijke eerder gesignaleerde fragmenten op hun plek. Els Voorhorst en Wolf Lejeune
