Alois Senefelder, uitvinder van de steendruk en lithografie in de Nederlandse kranten van 1900 tot 1905
DEEL 3 Research & samenstelling: M.E. van Oortmerssen - Basart
Johann, Nepomuk, Franz, Alois Senefelder (Praag, 6 november 1771 - München, 26 februari 1834) was op jonge leeftijd acteur en toneelschrijver. Niet verwonderlijk, immers zijn vader Johannes, Peter Senefelder was professioneel toneelacteur. Alois Senefelder ging op zoek naar een goedkope methode om zijn toneelstukjes te kunnen afdrukken. In de periode 1794 - 1798 ontdekte hij de steendruk en lithografie. Een vlakdrukmethode die hij overigens eerst 'chemische druckerey' noemde en gebaseerd is op de afstotende werking van water en vet. In 1818 gaf hij zijn boek Volständiges Lehrbuch der Steindruckery uit, daarin beschrijft hij minutieus zijn mislukkingen en successen gedurende de zoektocht naar zijn uitvinding en vele vindingen nadien. Het boek bevat ook recepten en aanwijzingen voor aspirant steendrukkers. In 1819 volgden een Engelse en Franstalige versie en in 1824 een verkorte editie in het Italiaans. De Nederlandse vertaling door H.C.O. Nagel van het boek verscheen in 1929 onder de titel Het wezen van den steendruk door Alois Senefelder, uitgave: Vereeniging Amsterdamsche Grafische School, Amsterdam. In Valkenswaard (N.Br.) wordt in het Nederlands Steendrukmuseum de ontdekking van de lithografie en steendruk belicht en het maatschappelijk belang ervan. De ontdekking door Godefroy Engelmann in 1837 van de chromolithografie maakten de productie van in massa geproduceerde steendrukken in kleur mogelijk. Eind 19e eeuw zorgde de fotolithografie ervoor dat ook fotomateriaal massaal kon worden gereproduceerd. Heden ten dage maakt de productie van de microchip gebruik van de microlithografie. Hoe maakte Nederland kennis met Senefelder? En hoe vaak kwam de naam Senefelder nadien in het nieuws?
7-01-1900 Algemeen Handelsblad Advertentie Geen Kalenders. Aan onze geachte Cliënteele en de talrijke bekende en onbekende aanvragers van onze jaarlijksche Kalender, zij hierdoor bericht, dat door plotselinge overstelpende drukte in de laatste maanden, het ons niet mogelijk is geweest, een Kalender voor 1900 gereed te maken. Stoom Steendrukkerij “ Senefelder “ (468) AMSTERDAM, 6 Jan.1900 8-01-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. Hetzelfde Artikel als boven. 7-02-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. AMSTERDAMSCHE DIAMANTWERKERS. Te Rotterdam heeft zich een comité gevormd tot ondersteuning van de Amsterdamsche werklieden, die tengevolge van den Engelsch-Transvaalschen oorlog, reeds gedurende verscheiden weken zonder werk zijn. Dit comité bestaat uit de heeren: Mr. S. J. L. Van Aalten, S. Van den Berg, Alb. Flothuis, W. A. Genneken, W. P. G. Helsdingen, C. A. de Klerk, Mej. M. C. Kramers, de heeren: P. R. Mees, H. J. Meerkamp van Embden, H. A. Mineur, Frans Netscher, F. J. B. Van Rijswijk, Th. de Rot, Dr. J. Rutgers, C. Sijthoff en H. Spiekman. Te Bussum zullen Burgemeester en Wethouders eene collecte langs de huizen doen houden tot leniging van den nood der diamantwerkers te Amsterdam. De opbrengst der gehouden collecte op den feestavond van de Lithogr. Veree. Aloys Senefelder bedraagt f 8.01½ . 1-03-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. Advertentie Eerste Chromo-Lithograaf. Bij de Stoomsteendrukkerij “ SENEFELDER ” te Amsterdam, 43 Looiersgracht, wordt tegen flink salaris gezocht Iemand, TEN VOLLE berekend om als Chef Chromo-Lithograaf op te treden. Offerten schriftelijk of in de persoon aan bovengemeld adres. Looiersgracht 43, Amsterdam.
22-03-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. VERGADERINGEN. Donderdag 22 Maart. … Naaml. Venn. Stoom-steendrukkerij “ Senefelder “ Jaarl. alg. verg. ( 2 ½ u.) Eensgezindheid… 26-03-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant Financieele Berichten. In de Donderdag in “ Eensgezindheid “, alhier, onder voorzitterschap van den Heer H. V. D. Masch-Spakler (commissaris) gehouden jaarvergadering van aandeelhouders van de Naamlooze Vennootschap Stoomsteendrukkerij “ Senefelder “ werden balans en winst- en verliesrekening over 1899 goedgekeurd en werd het dividend vastgesteld op 4 pCt. Uit het jaarverslag der directie bleek, dat de Vennootschap zich in voortdurenden vooruitgang mag verheugen en de vooruitzichten voor 1900 gunstig genoemd kunnen worden. Na een besluit om de nog in portefeuille zijnde aandeelen ad f 25,500 uit te geven, werd voor dit bedrag staande de vergadering ingeschreven. Tevens werd besloten tot het uitgeven van nog f 25,000 in 5 pCt. obligaties, en werd staande de vergadering voor f 11,500 hierin deelgenomen. Na eenige verdere besprekingen van huishoudelijken aard werd de vergadering gesloten.
Als eerste Nederlandse kunstenaar kreeg Johann Georg van Caspel in 1896 een vaste aanstelling bij handelsdrukkerij Senefelder waar hij de vervaardiging van geïllustreerd reclamedrukwerk ter hand nam, in die tijd een nieuw fenomeen in Nederland.
27-04-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. Advertentie Snelpersdrukker Gevraagd voor de Steendrukpers. Zich aan te melden aan de Steen-drukkerij SENEFELDER, Looiersgracht, Amsterdam. 28-04-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. Aan het Publiek! Toen in 1894, het jaar waarin achtereenvolgens op verschillende drukkerijen eene werkstaking plaats had, de geregelde gang van zaken weer was hersteld door eene verhooging van het loon, die in overleg met de werklieden werd bepaald, werd tevens in overleg met hen besloten, om eene commissie te vormen, bestaande uit patroons en vertegenwoordigers der typografische vereenigingen te dezer stede, met het doel om alle quaesties, die zich verder in het vak mochten voordoen, onderling te bespreken en tot oplossing te brengen. Deze Commissie heeft sedert dien tijd veel en met vrucht gewerkt. De verstandhouding tusschen Patroons en Werklieden is gaandeweg beter geworden en de besprekingen in de Commissie konden steeds op welwillenden toon, en met waardeering van elkaars inzichten, worden gevoerd. Op aandrang der werklieden-leden dier Commissie, werd in’t einde van het vorig jaar eene aanvulling voor de bestaande loonregeling vastgesteld, die wederom eene verhooging der loonen in zich sloot, waarbij echter uitdrukkelijk van de zijde der Patroons werd verklaard, dat wegens verschillende omstandigheden, die door de werlieden werden erkend, voorshands van eenigerlei verdere verhooging geen sprake zou kunnen zijn. Op 1 Januari van dit jaar trad deze nieuwe regeling in werking. Deze geleidelijke en regelmatige behandeling van zaken schijnt eenige onwelwillende gezellen niet verder te behagen. Althans slechts twee maanden na de invoering der nieuwe loonregeling langs gebruikelijken weg vastgesteld, werden de Patroons verrast door het feit, dat zich eene afzonderlijke commissie van eenige werklieden, buiten de bestaande commissie, heeft gevormd, en dat eischen betreffende loon en arbeidsduur door haar werden gesteld, waarvan tot dusver zelfs geen sprake was geweest en die geheel afwijken van de voorwaarden door de gezamenlijke werklieden in 1895 op hun federatief Congres aangenomen. Thans wordt gedreigd met eene herhaling van den opzet van 1894, toen een klein Comité achtereenvolgens de verschillende drukkerijen alhier bezocht, de goedgezinde werklieden aldaar belette aan het werk te gaan en aldus patroon na patroon op die wijze tot toegeven trachtte te dwingen.
Tegenover dezen toeleg hebben ondergeteekenden gemeend zich krachtig te moeten verzetten en hebben zij zich onderling verbonden, om, wanneer op ééne drukkerij het werk wordt gestaakt op grond van de thans kenbaar gemaakte eischen, in onderling overleg het aan die drukkerij aanwezige werk op hunne drukkerijen te laten uitvoeren en mochten zij daarin door tegenkanting hunner eigen werklieden worden belet, dan ook hun eigen werk onuitgevoerd te laten en den arbeid eveneens te staken, zoolang de staking op die andere drukkerij duurt. Ondergeteekenden vertrouwen dat het publiek de wettigheid en noodzakelijkheid van een dergelijk besluit zal erkennen en zich zal willen getroosten het tijdelijk ongerief, dat het daarvan misschien zal kunnen ondervinden. Zij achten zich te meer tot dezen maatregel gerechtigd, daar door tal van kameraden der kwaadwilligen zelven de nieuwe eischen, zoo kort na invoering van de laatst getroffen regeling, als onbillijk en onredelijk worden veroordeeld. Amsterdam. Holdert & Co. Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen en Hübner en Van Santen. Amsterd. Boek- en Steendrukkerij, v/h Ellerman, Harms & Co. Naaml. Venn. Het Nieuwsblad voor Nederland. Naaml. Venn. Mij. Tot Expl. N. A. Ct. Algemeen Handelsblad. Boek-, Kunst- en Handelsdrukkerij, voorheen Gebroeders Binger. Metzler & Basting. J. C. F. Veenman. J. Ruijsendaal. B. van Mantgem. Electrische Drukkerij. C. F. Van Steijn. Ipenbuur & van Seldam. De Roever Kröber en Bakels. Jos.Vas Dias & Co. Faddegon & Co. Drukkerij “ Senefelder “ J.H. de Busy. De ondergeteekenden, Directeuren-Uitgevers van dagbladen, hebben van bovenstaand manifest kennis genomen en verklaren daaraan hunne goedkeuring te hechten. Amsterdam. Directie Algemeen Handelsblad. Directie Amsterd. Courant. Dagblad De Courant. Directie De Echo. Directie Ned. Dagblad. Vennootschap de Nederl. Financier. Directie Het Nieuws van den Dag. Directie Nieuwsblad voor Nederland. Directie De Standaard. Directie De Telegraaf. Directie De Tijd. 29-04-1900 Tilburgsche courant. Werkstaking Typografen. Uit Amsterdam wordt gemeld, dat de staking der typografen gisterenochtend is uitgebroken op de drukkerijen van de firma’s Ellerman Harms & Co.; Holdert & Co.; De Roever, Kröber – Bakels; Electrische drukkerij; Vas Dias & Co.; Senefelder; Faddegon & Co.; Veldhuysen & Co.; Beer & Co. 3-05-1900 Tilburgsche courant. Werkstaking der Amsterdamsche Typografen. Men meldt uit Amsterdam: Maandagmiddag hebben de gezellen in de schouwburg Van Lier vergaderd, het voorstel der patroons om het werk terstond te hervatten voor den tijd van 7 dagen en inmiddels aan eene te benoemen commissie uit patroons en gezellen op te dragen een beide partijen bevredigende regeling te treffen, verworpen. Er werd niet gestemd. Het voorstel tot verwerping werd met applaus ontvangen. Eerst had Henri Polak, de voorzitter van den Ned. Diamantbewerkersbond, in een toespraak de gezellen aangemaand vol te houden en zich niet te laten lokken in de val, hun door de patroons met hun bemiddelingsvoorstel gezet.
Het looncomité, dat zich al dadelijk met het voorstel der patroons niet ingenomen had verklaard, plaatste nu daartegenover het voorstel, dat de patroons de nieuwe loonregeling onvoorwaardelijk zouden hebben aan te nemen, met benoeming daarna eener commissie uit de patroons, die met het looncomité zal onderhandelen over mogelijke wijzigingen, die beide partijen kunnen bevredigen. Dit voorstel werd met algemeene stemmen op 4 na aangenomen. Uit verschillende plaatsen: Utrecht, Den Haag, Delft, is bericht ontvangen, dat de gezellen aldaar de beweging zullen steunen, door werk uit Amsterdam te weigeren. De werkstaking is nu vrij algemeen, wat niet verhindert, dat op menige drukkerij met een klein personeel met arbeiden wordt voortgegaan. Dit bewijst trouwens de verschjning van het Buitegewoon dagblad ( gedrukt bij Holdert en Co.) in 200,000 exemplaren, welke courant – zoolang de staking duurt – aan de abonné’s van 12 hier verschijnende dagbladen zal worden gezonden. Het bemiddelingsvoorstel, Maandag in eene vergadering van patroons goedgekeurd, maar door de gezellen van de hand gewezen, was van den volgenden inhoud: Eene commissie wordt benoemd, bestaande uit een gelijk aantal patroons en gezellen, die trachten tot eene regeling van loon, arbeidsduur enz. te geraken welke beide partijen bevredigt. Zoodra het besluit tot het benoemen van die commissie gevallen is, hervatten alle gezellen in alle winkels tegen het oude loon den arbeid. De patroons verbinden zich geen gezel niet weder in dienst te nemen, om redenen met de staking in verband staande, en ook om na het nemen van dit besluit geen werk uit de stad te geven. Mocht er een loonregeling getroffen worden, die den gezellen een hooger loon toekent, dan zal ook die regeling tot op Maandag 30 April terugwerkende kracht hebben. De gezellen verbinden zich slechts om op die voorwaarde gedurende…… dagen het werk te hervatten. De patroons verbinden zich bovendien van patroons, die zich niet met dit voorstel vereenigen, zoolang de tijdelijke hervatting der werkzaamheden duurt, geen werk over te nemen, of aan eigen personeel verhooging van loon toe te staan. De eenige dagbladen, die te Amsterdam op regelmatige wijze verschijnen, zijn het Volksdagblad en Het Volk. Maar nu zullen ook deze twee bladen staken, en wel wegens den achturendag. Aan de volgende drukkerijen wordt het werk, hetzij geheel of gedeeltelijk gestaakt: Ellerman Harms en Co.; Holdert en Co.; De Roever, Kröbel-Bakels; Electrische drukkerij; Vas Dias en Co.; Senefelder; Faddegon en Co.; Veldhuysen en Co.; Beer en Co.; Binger; Brakke Grond. Bij de firma Ellerman, Harms en Co. is de staking volkomen. De drukkerij is gesloten. Bij de Brakke Grond is een deel der werklieden ontslagen, daar zij zonder verlof van hun chef naar eene vergadering zijn gegaan, tijdens een werkuur. 3-05-1900 Nieuwsblad van het Noorden. De staking der typografen. Uit het wederverschijnen van “ Handelsblad ” en “ Nieuws “ volgt geenszins, dat de staking aan sommige andere daartoe door het looncomité bepaaldelijk aangewezen drukkerijen te Amsterdam niet gehandhaafd wordt. De zoogenaamde ..?.. courant zal waarschijnlijk voorloopig blijven verschijnen in het belang der dagbladen, die wegens de staking de werkkrachten missen om op eigen gelegenheid te verschijnen. Bij enkele drukkerijen is Maandag politiehulp ingeroepen voor eventualiteiten. Op de Brouwersgracht moest een troep stakende typografen, die in een rijtuig, waarin een meesterknecht zat, omsingelden, door de politie met den wapenstok uiteengedreven te worden. Tot een juiste beoordeeling van den stand van zaken diene, dat uit de hervatting van het werk aan “ Handelsblad “ en “ Nieuws “ niet volgt, dat door de directies dezer drukkerijen nu ook de door het looncomité vastgestelde loon- en arbeidsregeling is aanvaard. Aan de navolgende drukkerijen wordt het werk, hetzij geheel of gedeeltelijk, gestaakt: Ellerman, Harms en Co., Holdert en Co., De Roever, Kröbel-Bakels, Electrische Drukkerij, Vas Dias en Co., Senefelder, Faddegon en Co.,Veldhuysen en Co.,Boer en Co., Binger, Brakke Grond. Bij de firma Ellerman, Harms en Co. is de staking volkomen. De drukkerij is gesloten. Bij de Brakke Grond is een deel der werklieden ontslagen, daar zij zonder verlof van hun chef naar eene vergadering zijn gegaan tijdens een werkuur. Het “ Hbld.” deelt mede: Daar niet alle patroons tegenover de werkstaking, die aan eenige drukkerijen is begonnen, de verweermiddelen meenden te kunnen toepassen, welke noodig werden geacht, verschijnt “ Het Algemeen Handelsblad “ van hedenavond af weder als gewoonlijk. Het “ N. v.d. Dag “ doet voor zich dezelfde mededeeling als het “ Hbld.” De “ Amsterdamsche Courant schrijft: Eene ongepaste beschuldiging, die in een patroonsvergadering kon geuit worden zonder protest, heeft ons gedwongen onze vrijheid te hernemen. Intusschen werkt de drukkerij, waarop ons blad gedrukt wordt, niet met een volledig personeel.
3-05-1900 Leeuwarder courant Werkstaking der typografen te Amsterdam. De samenwerking tusschen de verschillende dagbladdirecteuren is gisteren verbroken. Het Handelsblad en het Nieuws van den Dag zijn gisteren avond weer op de gewone wijze verschenen. Beide bladen bevatten de volgende mededeeling: “ Daar niet alle verbonden patroons tegenover de werkstaking, die aan eenige drukkerijen is begonnen, de verweermiddelen meenden te kunnen toepassen, welke noodig werden geacht, verschijnt ( de naam der courant ) van heden avond af weder als gewoonlijk.” De Amsterdamsche Ct. meldt: “ Eene ongepaste beschuldiging, die in een patroonsvergadering kon geuit worden, zonder protest, heeft ons gedwongen onze vrijheid te hernemen. Intussen werkt de drukkerij, waarop ons blad gedrukt wordt, niet met een volledig personeel.” Het gisteren avond verschenen nummer van het Buitengewoon Dagblad geeft van den loop der zaak de volgende lezing: “ In een vergadering van de drukkers-patroons en de uitgevers-directeuren van dagbladen is eergisteren avond door de directie van het Handelsblad betoogd, dat indien de firma Roeloffzen, Hübner en van Santen niet ook, evenals het Handelsblad gedaan heeft, de werklieden, die weigeren om voor anderen te werken, zou ontslaan, de zaken niet zouden gelijk staan. Nadat in een bijeenkomst van gisteren ochtend de firma Roeloffzen, Hübner en van Santen was gebleven bij haar meening, dat de verplichting tot het ontslag der werklieden niet lag in de bedoeling van het algemeen verbond, heeft de directie van het Handelsblad de verklaring afgelegd, dat zij zich van haar verplichting ontslagen rekende. Het Handelsblad zal weder als gewoonlijk verschijnen en niet tevens couranten leveren aan eenige andere dagbladdirectie. Hoewel hierdoor de andere bladen ook niet meer gebonden zijn, verschijnt thans nog dit blad in afwachting van hetgeen verder zal blijken oorbaar te worden geacht.” Voorts meldt het Vad.nog: Daar het Nieuws en het Nieuwsblad van Nederland hun zetterspersoneel uitbetaalden, ofschoon er niet gewerkt werd, waardoor de lock-out der werkgevers vrijwel waardeloos werd en de gezellenbeweging daardoor feitelijk gevoed werd, besloot de directie van het Handelsblad in den loop van den morgen om weer gewoon uit te komen. Omstreeks half twaalf trokken de zetters, die den geheelen dag op den Voorburgwal rondliepen, stormenderhand de zetterij binnen. In de gisteren door de stakende typografen gehouden vergadering is, na verwerping van het bekende bemiddelingsvoorstel, met op vier na algemeene stemmen een voorstel aangenomen, dat de patroons het nieuwe loontarief onvoorwaardelijk zouden hebben aan te nemen, met benoeming daarna van een commissie uit de patroons, die met het looncomité zal onderhandelen over mogelijke wijzigingen, die beide partijen zouden kunnen bevredigen. Aan de navolgende drukkerijen wordt het werk, hetzij geheel of gedeeltelijk, gestaakt: Ellerman, Harms en Co., Holdert en Co., de Roever, Kröbel-Bakels, Electrische Drukkerij, van Dias en Co., Senefelder, Faddegon en Co., Veldhuysen en Co., Boer en Co., Binger, Brakke Grond. Bij de firma Ellerman, Harms en Co. is de staking volkomen. De drukkerij is gesloten. Bij de Brakke Grond is een deel der werklieden ontslagen, daar zij zonder verlof van hun chef naar eene vergadering zijn gegaan, tijdens een werkuur. ( Zie telegr. ) Gisteren verzocht een meesterknecht van eene drukkerij per rijtuig aan het posthuis Heerenmarkt assistentie, daar hij door eenige stakende drukkers gevolgd werd. Hieraan werd voldaan. Voor een perceel aan de Brouwersgracht gekomen, alwaar de meesterknecht een drukker bezoeken moest, werd het rijtuig door eenige stakers omringd. Deze gaven aan herhaalde sommatie, om zich te verwijderen, geen gevolg en moesten met den wapenstok uiteen gedreven worden. 3-05-1900 Middelburgsche courant. Werkstaking in Amsterdam. Evenals het N. v. d. D., is ook het Handelsblad weer verschenen. Die verschijning is het gevolg van het feit dat niet alle verbonden patroons, tegenover de bekende werkstaking aan eenige drukkerijen, meenden de verweermiddelen te kunnen toepassen welke noodig werden geacht. Ook van het feit dat het Nieuws en het Nieuwsblad van Nederland hun zetterspersoneel uitbetaalden, ofschoon het niet had gewerkt, waardoor de lock-out vrij wel waardeloos en de gezellen-beweging feitelijk gevoed werd. Omstreeks half twaalf trokken Dinsdagochtend de zetters van het Hbld., die gansche dagen op den Voorburgwal rondliepen, stormerderhand de zetterij in. Omtrent de werkstaking zelve meldt genoemd Hbld.: Aan de navolgende drukkerijen wordt het werk, hetzij geheel of gedeeltelijk, gestaakt: Ellerman, Harms en Co., Holdert en Co., de Roever, Kröbel-Bakels, Electrische Drukkerij, van Dias en Co., Senefelder, Faddegon en Co., Veldhuysen en Co., Boer en Co., Binger, Brakke Grond. Bij de firma Ellerman, Harms en Co. is de staking volkomen. De drukkerij is gesloten. Bij de Brakke Grond is een deel der werklieden ontslagen, daar zij zonder verlof van hun chef naar eene vergadering zijn gegaan, tijdens een werkuur.
5-05-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant Werkstaking der Steendrukkers Reeds is medegedeeld dat door de patroons van steendrukkerijen, waar het werk is gestaakt, een comité is gevormd tot uitvoering van het besluit zich te blijven verzetten tegen aanneming van de eischen der werklieden. Evenals door het comité voor de typografen werd overeen gekomen geen werklieden weder in dienst te nemen dan onder de oude voorwaarden. De steendrukkerijen waar het werk werd neergelegd zijn de volgende: A. Adler, Amst. Boek- en Steendrukkerij ( v/h Ellerman, Harms & Co., Belderbos & Coesel, Desguerrois & Co., Electrische drukkerij, Faddegon & Co., Holdert en Co.,J. A. Luii &Co., Steendrukkerij “ Senefelder“ ( v/h Amand ), Jos. Vas Dias & Co. en Veldhuyzen & Co. Het Comité bestaat uit de heeren Schuver ( Senefelder ), Vas Dias en Zeegers Veeckens ( Faddegon & Co.) 5-05-1900 Nieuwsblad van het Noorden. De staking der typografen. AMSTERDAM, 4 Mei. Bij Holdert hebben 15 letterzetters het werk hervat. Een later bericht meldt: Onderscheidende letterzetters hervatten heden uit eigen vrije beweging den arbeid bij Holdert & Co. Bij de volgende steendrukkerijen is de arbeid gestaakt: Adler, Bilderbos en Coesel, Desquerrois en Co., de electrische drukkerij, Faddegon en Co., Holdert en Co., Lui en Co., Senefelder, Van Diaz en Co., Veldhuyzen en Co., die en comité benoemden tot uitvoering van het besluit om zich te verzetten tegen het aannemen van de eischen der stakers en geen werklieden in dienst te nemen dan onder de oude voorwaarden. 5-05-1900 Middelburgsche courant. Laatste berichten. AMSTERDAM,.Een vijftiental letterzetters hervatten heden uit eigen vrije beweging den arbeid bij de firma Holdert & Comp. Bij de volgende steendrukkerijen is de arbeid gestaakt: Adler, Bilderbos en Coesel, Desquerrois en Comp., de Electrische drukkerij, Faddegon en Comp., Holdert en Comp., Luit en Comp., Senefelder, Vas Diaz en Comp., Veldhuyzen en Comp. De firma’s hebben een comité benoemd tot uitvoering van het besluit zich te verzetten tegen het aannemen der eischen van de werlieden en geen werklieden in dienst te nemen dan onder de oude voorwaarden. 26-05-1900 De Sumatra Post. Uit de Mail. Zonder Kranten. In Amsterdam zijn de menschen de vorige maand een of meer dagen kranteloos geweest – geen enkel blad kwam uit, op een paar volksblaadjes na, omdat de letterzetters het werk gestaakt hadden. Hoe de zaak is geeindigd weten we nog niet, de laatste hier ontvangen editie van de N. R. Crt.: die van 30 April, spreekt nog van geen opheffing der staking. We laten hieronder alle berichten omtrent het verloop van het gebeurde volgen, zooals we die in de N. R. Crt. vinden. 27 April. Uit Amsterdam wordt ons gemeld, dat de staking der typografen hedenochtend is uitgebroken op de drukkerijen van de firma’s Ellerman, Harms & Co.; Holdert & Co.; De Roever, Kröbel & Bakels; Electrische drukkerij; Vas Dias & Co.; Senefelder; Faddegon & Co.; Veldhuysen & Co.; Beer & Co. Nader seint men ons: De in de gisterenavond door het looncomité voor de grafische vakken vastgestelde circulaire, welken deze morgen ter hand gesteld is aan alle drukkersgezellen, bevat eenvoudig de opsomming der 10 drukkerijen, waar dezen morgen de werkstaking geproclameerd is, met de toevoeging dat dientengevolge 400 man op straat staan en de mededeeling, dat Het Volks-dagblad, Het Volk en Excelsior de eischen hebben ingewilligd, ingaande Maandag aanstaande. Het bondig circulairetje besluit met de leus: “ Toont u solidair!” Aangezien men op de niet in deze gedecreteerde eerste staking begrepen drukkerijen het werk wilden overnemen van de welstakende, legden ook op die eerstbedoelde drukkerijen de gezellen het werk neer, zoo bijv. op de drukkerij van het Handelsblad, waar men het werk wilde overnemen van de stakende zetterij van het dagblad de Telegraaf. Het schijnt echter, dat niet alle gezellen solidair zijn, zoodat de kans geenszins uitgesloten is, dat de couranten hedenavond toch zullen verschijnen, zij ’t ook in beknopter vorm. Tot recht begrip van den aard der partieële staking aan het Handelsblad diene, dat zij daar het gevolg is alleen van den eisch, door de directie gesteld, om ook het werk te doen van de stakende gezellen van de drukkerij der Telegraaf. Voor het Handelsblad zelf wenschen de zetters van het Handelsblad gaarne aan den arbeid te blijven. De directeur kon dit echter niet vergunnen wegens de overeenkomst, reeds voor eenigentijd gesloten met de directie der Telegraaf en eenige andere dagbladen.
De Standaard wordt gezet en gedrukt ter drukkerij Roelofszen en Hübner ( Nieuws van den Dag), alwaar de gezellen, naar het schijnt, zich buiten de beweging houden. Door de vereenigde drukpatroons is hedenmiddag een manifest uitgevaardigd, waarin zij er met nadruk de aandacht op vestigen, hoe de thans uitgelokte werkstaking het gevolg is van den aandrang eener commissie, die zich vormde, buiten de bestaande commissie van patroons en vertegenwoordigers der typografische vereeniging, opgericht om alle quaesties onderling te bespreken en tot oplossing te brengen. De patroons, waarbij de directies van alle dagbladdrukkerijen zich aansloten, deelen verder mede, dat zij zich onderling tot een krachtig verzet hebben verbonden tegen den toeleg van het onlangs zich geconstitueerd hebbende looncomité, in het vertrouwen, dat het publiek het tijdelijke ongerief, dat daarvan misschien het gevolg zal zijn, zich zal willen getroosten. Hedenavond zijn de couranten, die des avonds verschijnen bij de firma de Roever, Kröber en Bakels, alzoo de Heraut en de Standaard, en het Nederlandsche Dagblad, niet verschenen. De abonné’s van de Standaard hebben echter in plaats van hunne gewone courant een exemplaar van het Nieuws van den Dag ontvangen. Hedenavond 11 uur was er op de zetterijen van de Telegraaf en Handelsblad nog geen zetter aanwezig. Men hoopte echter, met behulp der meesterknechts, een ochtendblad te kunnen maken, omdat het Handelblad althans zijn drukkers en stypeurs behouden heeft, die in het lokaal der vouwerij overnachten zouden. Gelukt ‘t, dan drukt het Handelsblad tevens voor de Telegraaf, zooals hedenmiddag is geschied. Hedenavond omstreeks half acht trof ’t toevallig, dat een talrijke groep stakende zetters achter het Koninklijke Paleis een handkar ontmoette, waarop de Handelsblad-exemplaren voor de Telegraaf werden vervoerd, geëscorteerd door politie. Het plan der stakers om die kar te vergezellen werd verijdeld door het escorte, waarbij drie gzellen werden gearresteerd. De drukkerspatroons en directeuren van dagbladen beraadslaagden hedenavond in Krasnapolsky, en besloten niet toe te geven. Tegen de morgen wordt nu een algemeene staking op de couranten-drukkerijen verwacht. 28 April. Uit Amsterdam meldt men ons: Hedenochtend heeft er een vergadering plaats gehad van directeuren van hier verschijnende dagbladen. Met algemeene stemmen is besloten, in geen geval vóór Maandagavond eene krant te doen verschijnen. Maandagochtend zal opnieuw beraadslaagd worden. De directie der Amsterdamsche Courant heeft zich echter aan de combinatie onttrokken, zoodat het “ Geeltje “ hedenavond wèl uitkomt. Nader vernemen wij, dat de Amsterd. Ct. ook niet verschijnt. Uit Amsterdam meldt men ons: Gelijk is aangekondigd, verscheen hedenavond geen der dagbladen met uitzondering van het Volksdagblad en het nieuwe soc.-democratische blad Het Volk. Het gedrang voor de Kiosken toonde aan, welk groot ongerief het uitblijven van het dagelijksch nieuws in eene groote stad geeft. Duizend malen achtereen verzekerden de Kiokjuffrouwen, dat er inderdaad geen enkele courant was gekomen. Het Handelsblad, het Nieuws van den Dag, de Tijd, de Telegraaf, Nieuwsblad voor Nederland en de Amsterdamsche Courant deponeerden aan de Kiosken en brachten bij de abonné’s eene circulaire, waarin nog eens de reden van het uitblijven der bladen werd uiteengezet; de directiën der twee laatstgenoemde bladen hadden, practisch, de achterzijde dier bulletins bedrukt met een deel der bij haar aangeboden advertentiën. 30 April. Het niet verschijnen der dagbladen is door het publiek kalm opgenomen, al zal menigeen het gemis van zijn krant wel gevoeld hebben. Natuurlijk hebben gisteren en heden de elders verschenen kranten hier opgeld gedaan, en de kioken, die voor een flinken inslag zorgden, hadden een drukke toeloop. Dat deze toestand niet duren kan zal ieder bevroeden. Wij vernemen dan ook , dat er teekenen zijn van eene toenadering, waaruit, naar te hopen is voor beide partijen, een compromis kan worden geboren. Er is heden vergaderd tusschen een commissie uit de patroons en het looncomité, met het gevolg dat morgen èn aan de werkgevers èn aan de werklieden een voorstel ter beslissing zal worden aangeboden, waarbij men overeenkomt terstond den arbeid gedurende 7 dagen te hervatten en aan eene te benoemen gemengde commissie de opdracht te doen inmiddels eene voor beide partijen bevredigende regeling te treffen, die terugwerkende kracht zal hebben.
Affiche “ Beschaving in 1900. Revue Operette van Henri ter Hall “, van Johann Georg van Caspel, gedrukt door Steendrukkerij Senefelder, Amsterdam.
27-05-1900 Nieuwsblad van het Noorden. De Amsterdamsche typografen. De stand der zaken is, naar “ Het Volk ” meldt, in hoofdzaak nog dezelfde. Er staan nog altijd heel wat op straat. In de steendrukkersbeweging is intusschen sedert Woensdag groote verandering gekomen. De moed schijnt er uit te zijn. Buiten het comité om zijn enkele personeelen maar weer aan het onderhandelen gegaan. Er vallen tamelijk wat uitsluitingen. Gisterenmorgen vergaderden de steendrukkers in het Timmerliedengebouw en besloten dat het elk personeel vrij zou staan met hun patroons in contract te treden. Bij Senefelder moesten de gezellen, die weer aan het werk wilden, een contract teekenen, waarbij zij zich verbinden alle werk, ook dat van de patroons waarvoor gestaakt wordt, af te doen. Ook de gezellen van Belderbos en Cousel moesten een dergelijk contract aanvaarden. 2-06-1900 Nieuwsblad van het Noorden. Na de staking. Het aantal van de uitgesloten typografen, steendrukkers, binders enz. te Amsterdam, is nog niet volledig bekend. Veilig kan men echter aannemen, dat het over de honderd loopt. Bij de Electrische drukkerij zijn 28 man ontslagen, waaronder 14 zetters; bij Faddegon 4 man; bij Vrolijk ook 4; bij Holdert 15, bij Veldhuizen 13, bij Elsevier 3, bij de Brakke Grond 17, bij Senefelder 4, bij Luü 3 en bij Desguerrois 5. Onder de uitgeslotenen van de Electrische behooren o.a. de corrector, die tijdens de staking weigerde als zetter op te treden, en Kroll sr., die sedert de oprichting van “ De Telegraaf “ de opmaker van het blad was. Bij elkaar zijn 75 volwassenen, meerendeels vaders van huisgezinnen, buiten werk. ( Volksdblad.) 2-06-1900 Leeuwarder courant. De gevolgen der staking van de Amsterdamsche typografen. Het aantal van de uitgesloten typografen, steendrukkers, binders enz. te Amsterdam, is nog niet volledig bekend. Veilig kan men echter aannemen, dat het over de honderd loopt. Bij de Electrische drukkerij zijn 28 man ontslagen, waaronder 14 zetters; bij Faddegon 4 man; bij Vrolijk ook 4; bij Holdert 15, bij Veldhuizen 13, bij Elsevier 3, bij de Brakke Grond 17, bij Senefelder 4, bij Luti 3 en bij Desguerrois 5. Onder de uitgeslotenen van de Electrische behooren o.a. de corrector, die tijdens de staking weigerde als zetter op te treden, en Kroll sr., die sedert de oprichting van De Telegraaf de opmaker van het blad was. Bij elkaar zijn 75 volwassenen, meerendeels vaders van huisgezinnen, buiten werk. ( Volksdagblad.)
2-06-1900 Middelburgsche courant. De gevolgen der staking van de Amsterdamsche typografen. Het aantal van de uitgesloten typografen, steendrukkers, binders enz. te Amsterdam, is nog niet volledig bekend. Veilig kan men echter aannemen, dat het over de honderd loopt. Bij de Electrische drukkerij zijn 28 man ontslagen, waaronder 14 zetters; bij Faddegon 4 man; bij Vrolijk ook 4; bij Holdert 15, bij Veldhuizen 13, bij Elsevier 3, bij de Brakke Grond 17, bij Senefelder 4, bij Luü 3 en bij Desguerrois 5. Onder de uitgeslotenen van de Electrische behooren o.a. de corrector, die tijdens de staking weigerde als zetter op te treden. Bij elkaar zijn 75 volwassenen, meerendeels vaders van huisgezinnen, buiten werk. Aldus de cijfers, meegedeeld door het Volksdagblad. 12-07-1900 Het Nieuws van den Dag: kleine courant. Gemeenteraad. Zitting van Woensdag 11 Juli, ’s nam. 1 ¼ uur. Voorzitter: de Burgemeester, Mr. S. A. Vening Meinesz Het Secretariaat wordt waargenomen door den Heer A. v. D.Elst Az., griffier ter Gemeente-Secretarie. Na het uitspreken van het gebed en voorlezing van de notulen van de behandelde ter vorige zitting kwamen de Ingekomen stukken Aan de orde: … Adres van de Naamlooze Vennootschap “ Stoom steendrukkerij Senefelder ”, houdende reclame tegen den aanslag, volgens welken zij voor het hebben van eene brandtrap aan perceel Looiersgracht 47 eene jaarlijksche retributie van f 32 verschuldigd is. In handen van B. en W. ter afdoening… 20-07-1900 Algemeen Handelsblad. Advertentie. NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP Stoomsteendrukkerij “ Senefelder “. Overeenkomstig besluit van de houders van bewijzen van Deelgerechtigheid in de overwinst van bovengenoemde Vennootschap, genomen in hunne vergadering van 2 Januari 1900 , worden die houders uitgenoodigd tot inlevering hunner bewijzen ten kantore der Vennootschap Looiersgracht 47, Amsterdam, tegen ontvangst van twintig Gulden voor ieder bewijs van Deelgerechtigheid. DE DIRECTIE. AMSTERDAM, 19 Juli 1900. ( 16777 ) 27-07-1900 De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad. Nieuwe Speelkaarten. Door de “ Maatschappij tot exploitatie van de Victoriabron “ te Oberlahnstein, gevestigd alhier, worden als reclamemiddel in den handel gebracht nederlandsche speelkaarten, welke speciaal voor genoemde Maatschappij vervaardigd en gedeponeerd zijn. Als bijzonderheid deelen wij daarbij mede dat de Koningen en de Koninginnen worden voorgesteld door leden van ons Vorstenhuis, en de Boeren door de heeren Kruger, Joubert, Steyn en Reitz. Paul Kruger Petrus Jacobus Joubert
Deze speelkaarten zijn in Holland vervaardigd naar de teekening van den heer G.van Caspel, gedrukt door de stoomdrukkerij Senefelder en de levering is opgedragen aan de firma N.J. Boon, alhier. 28-7-1900 Het nieuws van den dag: kleine courant. Stadsnieuws. Als reclame van de Victoria-bron, te Oberlahnstein, ontvingen we een stel Nederlandsche speelkaarten, waarvan de poppen zijn ontworpen door den heer G.van Caspel; zij werden gedrukt door de stoomdrukkerij Senefelder. De ‘ heeren” zijn voorgesteld door Willem de Zwijger, Koning Willem I, II en III; “ de vrouwen “ door de beide koninginnen, Koningin Anna Paulowna en de Gemalin van Willem I ( ten onrechte wordt deze Koningin “ Willemijntje “ genoemd, immers de bijnaam van de vrouw van Willem V ). Voor de “ boeren “ zijn portretten toegepast van Kruger, Joubert, Steyn en Reitz. De azen vertoonen plantenmotieven met de wapens van Nederland en de republieken van Zuid-Afrika.
31-07-1900 Het nieuws van den dag: kleine courant. BINNENLANDS NIEUWS. De Statuten der navolgende Naamlooze Vennootschappen zijn opgenomen in de St.-Ct. No. 175: …Stoomsteendrukkerij “ Senefelder “, te Amsterdam ( wijzigingen )… 03-08-1900 Algemeen Handelsblad. Advertentie. Ter voldoening aan art.38 van het Wetboek van Koophandel wordt bekend gemaakt, dat bij Akte op 11 Juli 1900 voor den Notaris A. SCHELTEMA BEDUIN te Amsterdam verleden, wijzigingen zijn aangebracht in de bepalingen der te Amsterdam gevestigde Naamlooze Vennootschap: Soomsteendrukkerij “ SNEFELDER “, Op het ontwerp van welke Akte van wijzigingen de Koninklijke bewilliging is verleend bij besluit van 3 Juli 1900, No. 44. De Akte en het Koninklijk Besluit zijn opgenomen in een bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant van Zondag 29 en Maandag 30 Juli 1900 No. 175. 15-09-1900 De locomotief: Samarangsch handels- en advertentie blad. Hollandsche speelkaarten. Zie boven : zelfde artikel als 27-7-1900 Nieuwe Speelkaarten! 17-04-1901 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. Gevraagd, Trappersdrukker en Binder bij de Stoom-Steendrukkerij “ Senefelder “, Looiersgracht 47. 20-04-1901 Algemeen Handelsblad. Advertentie. Stoom Steendrukkerij “ Senefelder “. ----------JAARLIJKSCHE ALGEMEENE VERGADERING van aandeelhouders op Maandag 29 April a. s. ,namiddags te 3 uur, in het American Hotel, Marnixstraat, Amsterdam. 27-04-1901 Algemeen Handelsblad. Advertentie. STOOM-STEENDRUKKERIJ “ SENEFELDER “. -----------ALGEMEENE VERGADERING van AANDEELHOUDERS op Dinsdag 30 April a.s., des namiddags 3 uur, in het AMERICAN HOTEL Marnixstraat. Aandeelhouder kunnen hunne aandeelen overeenkomstig de statuten
deponeeren ten kantore der Vennootschap tusschen 10-12 en 2-5 uur, terwijl aldaar tevens de Balans, Winst en Veriesrekening enz. over 1900 en de punten van behandeling ter inzage liggen. De vorige oproeping is hiermede vervallen. DE DIRECTIE Amsterdam, 26 April 1901 29-04-1901 Het nieuws van den dag: kleine courant. Stadsnieuws. VERGADERINGEN. Maandag 29 April. … Stoom Steendrukkerij “ Senefelder “. Jaar verg. ( 3 u.) American-Hotel… 30-04-1901 De Telegraaf. AGENDA. AMSTERDAM. DINSDAG 30 APRIL. Vergaderingen. … 3 u. Stoom-Steendrukkerij “ Senefelder “, alg. Verg.aandeelh. American Hôtel… 10-05-1901 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. Onmiddellijk gevraagd Machinemeester, voor de Steendruksnelpers, bij de Stoom-Steendrukkerij “ Senefelder “, Looiersgracht 47. 01-01-1902 Tilburgsche courant. Boekaankondiging, enz. …De Stoom-Steendrukkerij “ Senefelder “ voorheen firma Amand, Looiersgracht 47 te Amsterdam zond ons een fraaien wandkalender met de opschriften: “ Reclame bevordert nijverheid “ en Nijverheid bevordert welvaart “… 06-01-1902 Het nieuws van de dag: kleine courant. Kalenders, Almanakken, enz. Nu Koppermaandag nadert, zijn reeds enkele drukkerijen de andere vóor geweest met hare gaven. De “ Steendrukkerij Senefelder “, te Amsterdam, doet haar naam eer aan door een smaakvollen en fraai uitgevoerden kalender in kleuren-steendruk volgens een ontwerp van Caspel. De “ Zaanlandsche Stoomdrukkerij van E.N. Smit & zn “., te Koog aan de Zaan, gaf een kalender in zuiveren boekdruk met een plaatje, voorstellende een gezicht over de Zaan, bij Koog. De “ Amsterdamsche Stoomdrukkerij van R. Los “ vervaardigde een goed uitgevoerden maandkalender van een practische indeeling, met een memorandum op elk der twaalf bladen.Uitvoering en versiering vallen te loven. Ook ontvingen we nog enkele kalenders van andere aard. De “ Algemeene Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente “ geeft haar bekenden, zeer practischen zakkalender in het roode bandje, ditmaal versierd met het portret van Mr.H.L.M.Luden, vice-president van commissarissen. Vanwege de “ Caisse Paternelle “’ Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente ( hoofdinspecteur de heer H.J. Müller, te Amsterdam ) werd een eenvoudige, practische kalender verspreid. De Maatschappij van Levensverzekering “ Kosmos “, te Zeist, liet een practischen portefeuille-almanak vervaardigen met een gekleurde omslag. De Nederlandsche Verzekeringsmaatschappij “ Protector “, te Amsterdam, gaf eveneens een kalender, bestaande uit een enkel schild, versierd met den vuuretenden salamander, als symbool voor verzekering tegen brandschade. De heeren “ Kamphuis & Oly “, te Zaandijk, deden ter meerdere bekendheid van hunne cacao een fraaien kalender uitvoeren in 4 bladen, elk met een aardig versje en met een afbeelding naar een schilderij, achtereenvolgens van Du Chattel, Van Leepputten, Mesdag en Roelofs. Door “ De Aanbestedingscourant “, een tweemaal per week te Haarlem verschijnend orgaan, werd een grooten maandkalender vervaardigd. De heer “ Fred. C. Stähle, Spuistraat, Amsterdam “, heeft den klanten van zijn luxe-bakkerij verrast met een zeer fraaien, kleinen maandkalender, waarvan het schild op smaakvolle wijze is versierd. 14-01-1902 Het nieuws van den dag: kleine courant. STADSNIEUWS. Koppermaandag. De feestdag van het drukkersgilde valt wat laat dit jaar, maar de oogst is er niet minder om. In ’t algemeen kan worden opgemerkt, dat bij de proeven van zet- en drukkunst eenzelfde model de overhand heeft gekregen; de meeste drukkerijen zijn nl. overgegaan tot een maandkalender, waarbij twaalf bladen zijn vereenigd of in den vorm van een bloc-note vastgehecht op het schild. De ouderwetsche kopperkalender, waarbij de enkelvoudige plaat is bedrukt met den completen almanak in omlijstingen van min of meer ingewikkeld zetwerk, behoort blijkbaar thans tot een afgesloten tijdperk in de typographische kunst. We zullen hieronder de verschillende meesterproeven, welke ons onder de oogen kwamen, met enkele woorden beschrijven.
De Boek- en kunstdrukkerij v.h. Roeloffzen-Hübner & Van Santen doet als gewoonlijk haren naam eere aan door twee verschillende kalenders. De eerste is, als proeve van fraaie plaatdruk, versierd met een ets van L.W.R. Wenckebach, een aanzicht gevende van het kasteel van Helmond. Daaronder is , als een voorbeeld van zorgvuldigen boekdruk, in scherp gesneden letter de almanak gerangschikt. Als een voorlichting voor belangstellenden is bij dit geschenk nog een afzonderlijke beschrijving gevoegd, versierd met de reproductie eener oude gravure van het slot; zij geeft historische en andere bijzonderheden over het gebouw, dat merkwaardigerwijs nog bijna geheel den oorspronkelijken vorm van een kasteel der 14e eeuw heeft bewaard. Die toelichting, met gothischen letter op zwaar papier, is almede een proeve van fraaien druk. De tweede is een degelijke en practische maandkalender op bruin papier met kloeke letter, elk blad vergezeld van een memorandum. Ter Stadsdrukkerij van Amsterdam werd een maandkalender vervaardigd, die door goeden druk en scherp gesneden letter aangenaam aandoet. Onder elk blad, in drie kleuren, zijn feestdagen en andere gegevens afgedrukt, terwijl het wapen der stad zich in den linker bovenhoek herhaalt. “ Ons Vakbelang “, het orgaan van den “Alg.Ned. Typographenbond “, heeft dit jaar vooral veel zorg aan den kalender besteed. Door het blad werd een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp en van de ingekomen proeven werd de prijs toegekend aan het ontwerp “ Stijl en Kunst “, vervaardigd door F. Van Dijk, een Nederlandsch typograaf, die thans in Frankrijk werkzaam is. Naar dit ontwerp werd de kalender uitgevoerd ( en ter drukkerij v.h. Roeloffzen-Hübner en Van Santen gedrukt). Deze kalender is in 6 kleuren gedrukt, met gothischen letter en figuren volgens de modellen door Prof. Eckmann, te Berlijn, ontworpen. Deze enkelvoudige wandkalender is werkelijk een lust der oogen. De firma Blikman & Sartorius heeft zich zelve overtroffen door een smaakvollen kalender met fraaie versiering en logische indeeling. Als een goede traditie van hun huis, is ook ditmaal de plaat versierd met een afbeelding van een Amsterdamsch stadsgezicht dat tot het verledene ging behooren, thans een kijkje in het voormalige Entrepôtdok. De Boek- en Handelsdrukkerij C. A. Spin & Zoon gaf een fraaien wekelijkschen kalender in zachte tinten van groen en rood, elk blad versierd met een rococo omlijsting. De Brakke Grond heeft een reputatie op te houden en weet die te handhaven. Het werkstuk van deze drukkerij geeft in zijn groote soberheid een model van zeer zorgvuldig en fraai zet- en drukwerk. De Stoom-, Boek-, Plaat- en Steendrukkerij Ipenbuur & Van Seldam. De kalender bestaat uit een langwerpig schild, waarop vier kwartaal-bladen zijn vastgehecht. Het ontwerp hiervoor werd geleverd door den kunstenaar Theo Molkenboer. In de welgekozen kleuren, rood, blauw en zwart, op lichtbruin karton, vormt deze proeve van drukkunst een aangename verschijning. De Stoom Boek-, Courant- en Handelsdrukkerij firma F. Van Rossen. Een in de eenvoudige versiering goed begrepen schild met een wekelijkschen kalender, waarbij elke nieuwe maand versierd is met een aardige, toepasselijke illustratie; figuurtjes uit den ouden tijd, die een Engelsch cachet dragen. De Stoom-, Boek- en Handeldrukkerij J.H.G. Weenink. Een kalender die opgedragen schijnt aan de stedelijke overheid. Het enkelvoudige schild vertoont een schildersezel, uit kunstig zetwerk samengesteld, waarop een tableau met de maandtafelen. In het midden daarvan ziet men de portretten van den Burgemeester en de vier Wethouders. In de bovenhoeken van het schild zijn de namen der leden van den Gemeenteraad gerangschikt. Als proeve van zetkunst zeker te waardeeren. De Handelsdrukkerij D.J. van Tuyl ( 3e Hugo de Grootstraat ) bood hare “ geachte cliëntèle en begunstigers “ een maandkalender, die als een eersteling aanmoediging verdient. De Stoomdrukkerij Cladder & Tak, op het Singel, gaf een wekelijkschen kalender van het bekende model, met een memorandum. Eenvoudig en practisch. De Stoom-, Boek- en Handelsdrukkerij J. Nunnikhoven, op den N.Z. Voorburgwal. Een maandkalender van goede indeeling, waarbij enkel te betreuren valt, dat het lijnenwerk hier en daar wel wat uit het register raakte. De Stoomdrukkerij J. Ruysendaal, Kromme Waal. De kalender bestaat uit een eenvoudig versierd schild, waarop een langwerpige bloc-note met wekelijksche bladen. De gezellen van e Stoomdrukkerij Gaarlandt & Van Looy gaven ter gelegenheid van Koppermaandag een eenvoudige kaart, aan de voorzijde versierd met een voorstelling van een oude handpers, aan de rugzijde een kalendertje in lijnwerk. De proeven van steendruk zijn slechts enkele in aantal ( we hebben er trouwens reeds enkele vooraf gehad, als de fraaie kalender van de lithographie “ Senefelder “ ). De Hof-lithogrphen Tresling & Co hebben aan hun kalender veel zorg besteed. De groote wandkalender vertoont in het midden van de maandtafelen een wegeslaagde reproductie in kleurendruk van een zeegezicht door E.Pieters, met een kar en een schelpenvisscher op den voorgrond. De hooge, jagende lucht en het gewemel van den wijden waterplas is in dit Maris-achtige stuk ook in dezen druk uitnemend weergegeven. De firma Wed. J.W. Bronsveld, fabriek van kantoorboeken, boekbinderij, enz., vervaardigde voor hare geregelde klanten een zeer practisch ingericht sousmain, waarin aan den bovenkant een maandelijksche memorandum is aangebracht. Ook als proeve van bindwerk te loven.
31-01-1902 Het nieuws van den dag: kleine courant. GEMENGD NIEUWS. Bij Cohen Zonen te Amsterdam is in het licht gegeven een groote wandkaart van Nederland, ontworpen door P.Joh. Bettink en J. Krijgsman en daarna bij “Senefelder “ op steen gebracht en in kleuren uitgevoerd. De kaart is niet overladen en daardoor althans zeer duidelijk gebleven. Zij onderscheidt plaatsen van minder dan 10,000 zielen, daarboven tot 30,000 en daarna de groote steden. Overigens zijn aangegeven spoor- en tramwegen, rivieren en kanalen. Deze kaart dient als premie voor de inteekenaars op de “ Geïllustreerde Bibliotheek “, een goedkoope serie van vertaalde romans.
Kaart van Nederland P.J. Bettink, J. Krijgsman Drukker: Amsterdam Drukkerij Senefelder 1ste druk 1 kaartblad, hoogte 93 (100) cm x breedte 80 (88) cm Schaal ca. 1 : 360.000 Opm. : niet voor schoolgebruik bedoeld. 14-03-1902 Het nieuws van den dag: kleine courant. Vergaderingen. Vrijdag 14 maart. … Stoom-Steendrukkerij “ Senefelder “. Alg. Verg. v. aandeelh. ( 3 u. ) American Hôtel…
14-03-1902 De Telegraaf. AGENDA. AMSTERDAM. VRIJDAG 14 MAART. Vergaderingen. …3 u. Stoomsteendrukkerij “ Senefelder “. Verg. Americamn-Hotel… 10-04-1902 Het nieuws van den dag: kleine courant. Tot meerdere bekendheid van het overigens niet onbekende Crescent-rijwiel heeft de firma Johan Koopmans & Co., te Amsterdam, bij de steendrukkerij Senefelder, een groot aanplakbiljet doen vervaardigen, waarop Colombine op een Crescent-wiel voorbijrijdt ten aanscouwe van een geheele reeks musiceerende Pierrots. 27-09-1902 De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad. Een nieuwe plaat van den Volksbond. Bij den uitgever L.Van Veen te Amsterdam heeft het licht gezien een nieuwe plaat van den Volksbond, getiteld: “ Hun laatste stukgoed “. Zij werd geteekend door den heer G. Van Caspel en gedrukt ter steendrukkerij Senefelder te Amsterdam. De prijs van de plaat, die een breedte heeft van 46 cm. Bij een lengte van 64cm., is gesteld op 10cts.: bij 100 exemplaren op ƒ 8 ; voor leden van de Volksbond op slechts 6 cts.
28-09-1902 Algemeen Handelsblad. “ Hun laatste stuk goed “. De Volksbond tegen drankmisbruik heeft reeds meer dan één plaat verspreid, die op pakkende manier wees op het verderfelijke van drankmisbruik: men herinnere zich de bekende “Ach vader, niet meer !” en andere. Een nieuwe plaat verscheen dezer dagen op aanstichting van den Volksbond bij den uitgever L. J. Veen te Amsterdam. Het is een bij de firma Senefelder te Amsterdam gedrukte teekening van G. Van Caspel, geheeten “ Hun laatste stukgoed “. Terwijl de man, half versuft door de drank, in de deur staat van de kroeg, brengt de vrouw, die hem treurig nakijkt, een pak naar de tegenover liggende Bank van Leening. Een zeer goed bedachte en goed geteekende plaat, duidelijk voor ieder en kwetsend voor niemand. Moge zij indruk maken!
29-09-1902 Het nieuws van den dag: kleine courant. Drankbestrijding. Hetzelfde artikel als in De Tijd van 27-09-1902 30-09-1902 Nieuwsblad van het Noorden. Gemengde berichten. De Volksbond, vereeniging tegen drankmisbruik, een nieuwe plaat het licht doen zien, getiteld: “ Hun laatste stukgoed “. Zij werd geteekend door den heer G. Van Caspel en gedrukt ter steendrukkerij Senefelder te Amsterdam. De prijs van de plaat, die een breedte heeft van 46 cm. Bij een lengte van 64cm., is gesteld op 10cts.: bij 100 exemplaren op ƒ 8 ; voor leden van de Volksbond op slechts 6 cts. 02-10-1902 Nieuwe Tilburgsche Courant. De Hanze. Bij den uitgever L.Van Veen te Amsterdam heeft het licht gezien een nieuwe plaat van den Volksbond, getiteld: “ Hun laatste stukgoed “. Zij werd geteekend door den heer G. Van Caspel en gedrukt ter steendrukkerij Senefelder te Amsterdam. 12-01-1903 Algemeen Handelsblad STADSNIEUWS. Kalenders. Als inleiding tot de bezichtiging van de ons heden bezorgde kalenders hebben wij nog eens een kijkje genomen bij den heer Hartkamp, die in het gebouw van het “ Nieuwsblad voor Nederland “ Kopperkalenders heeft tentoongesteld van 1807 af tot heden toe. De typografen hebben gisteren op die tentoonstellig zich de oogen uitgekeken, gesmuld, oude herinneringen opgehaald – tegenwoordige meesterknechts hadden als jongelui aan sommige dier kalenders gewerkt! – en zeker zich ook wel een beetje geërgerd over het verdringen in menig opzicht van hun vak door dat van anderen, van den stenograaf, den kleurdrukker, den gieter, die nu in eens klaar maakt de versiering, welke zij vroeger uit kleine stukjes en brokjes in elkaar zetten, den etsdrukker, den man die lichtdrukjes of autotypieën vermenigvuldigt. Want die alleen werken nu mee, waar de zetter vroeger het rijk alleen had. En die wist met wat randjes, boogjes, lijntjes, haakjes, een versiering in elkaar te zetten van niet minder kunstvaardigheid dan de tegenwoordig gebruikelijke. Alles kwam hier aan op het keurig zetten van die kleinigheden. Daarvan maakte de zetter u een kalender waarop het gebouw, “ Felix Meritis “, Zeemanshoop, de Salon des Variétés duidelijk herkenbaar waren, zelfs het monument van Laurens Koster in den Hout te Haarlem, en niet van voren gezien, maar overhoeksch, perspectivisch afgebeeld dus, zette hij er op, of als hij niets anders wist, Chineesche pagoden of andere fantasie-dingen. Daaronder of daarin stonden dan de verzen met goede wenschen, die andere ambachten op den eersten dag des jaars aanboden, en die de zetter op Koppermaandag bracht, ook al heeft de Kopper-dag oorspronkelijk niets met het drukkersvak uitstaande. Zulke oude kalenders, en de latere, die niet alleen een kalender gaven maar opgaven omtrent alles en nog wat, die soms een halve staats-almanak waren; die de eerste versieringen met steendruk en kleurdruk brachten; die met de heele reeks verdwijnende Amsterdamsche stadsgezichten van Blikman en Sartorius, en nog vele andere vindt men door den heer Hartkamp uitgestald. Een aardige collectie! In Alphabetische volgorde de kalenders van dit jaar nagaande, vinden wij eerst dien van Blikman en Sartorius, die op hun in kleuren gedrukte jaarkalender de maanden in kolommetjes zetten tusschen de straks bedoelde “ moderne “ versierinkjes, en er een kijkje op den Achterburgwal waar het Stadhuis verbouwd wordt, onder plaatsten. Een dergelijken jaarkalender zond de Maatschappij tot exploitatie van De Brakke Grond, in fijne tintjes uitgedrukt. Een eenvoudige maandkalender kwam van de firma Cladder en Tak. Iets dergelijks op grooter schaal zond Jan van Dokkum, ( Stoomdrukkerij “ De Ster “). Een zijden koordje houdt twaalf met vierkante letter op grof papier gedrukte maandkaarten vast op het grijs cartonnenschild waarop de firma Gaarlandt en Van Looy haar artikelen noemt. De Drukkerij “ Holland “ gaf een memorandum-week-kalender op groen-met-goud linnen schild. W. Hoogenkamp is te werk gegaan zooals de eerst door ons genoemde drukkers: een jaarkalender is drie kleuren. Een maandkalender, groen op groen, ook met wat moderne bloemetjes en randjes versierd, zond de Handelsdrukkerij Jubels en Mathijsen. Dezelfde wijze van aankleeden gebruikt ook de Stoomdrukkerij H. J. Koersen, die in meer kleuren heeft gewerkt. De Erven H. van Munster en Zoon brengen oorspronkelijk teekenwerk: den rand om hun kalender, bestaande uit blaadjes en vlinders, in lichtbruin op lichtblauw gedrukt. Een beetje stijf doen die met de vleugels aan elkaar sluitende vlinders wel, maar de teekening, ontworpen door mej. Betsy Hudig, maakt anders geen onaardig figuur. De Coöperatieve drukkerij-vereeniging “ Plantijn “ gaf een zeer eenvoudigen maar goed gedrukte en duidelijke maandkalender.
Van de Boek- en Kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen kwamen weer twee kalenders, in de trant van die der laatsten jaren. Voor den jaarkalender etste de heer L.W.R. Wenckebach ditmaal het kasteel Assumburg, de bij velen zeer onbekende ruïne onder Heemskerk, bij den straatweg van Alkmaar en Beverwijk; iets te vlekkerig, maar anders een goede ets, mooi van verdeeling. Voor wie het kasteel en zijn geschiedenis niet kent, is bij den kalender een in oude karakters mooi gedrukt uittreksel uit een opstel over dit slot in “ Elsevier’s Maandschrift “ met een reproductie van een oude afbeelding er bij gevoegd. De tweede kalender is de bekende maandkalender op grijs-groen papier, nu met een rand in groen en oranje. Beide werken zijn zeker een aanbeveling voor haar die ze deed vervaardigen. De Roever Kröber en Bakels zonden een jaarkalender met randen in verschillende kleuren; de Steendrukkerij Senefelder een jaarkalender van een in kleuren goed gedrukte teekening van Cassiers, die wat vreemd doet tusschen te veel en te hel wit. Een klein eenvoudig maandkalendertje van Gebrs. Simons; een grootere, goud en bruin op groen van T. Snel Hzn. Ook C.A. Spin & Zoon, die zulk een groot aandeel leverden in de mooi gezette oude kalenders op de tentoonstelling van den heer Hartkamp, zonden een eenvoudigen maandkalender met een gegoten blaadjesrand. Tresling en Co. reproduceerden weer zeer goed een Nederlandsch schilderij, ditmaal een stuk met hondjes van Eerelman, op hun kalender, waarvan evenwel de massa eerst in Februari gereed kan zijn. Eindelijk een goed gedrukte maandkalender op twee tinten papier van de Drukkerij De Ysel te Deventer met twee in lijnen geteekende aardige kijkjes op de stad Deventer er op. 13-01-1903 Het nieuws van den dag: kleine courant. STADSNIEUWS. Koppermaandag. Reeds hadden wij gelegenheid enkele kalenders, proeven van typographische vaardigheid, te vermelden. Heden echter was de echte feestdag van het gilde en zoo kunnen wij als gewoonlijk op dezen Maandag na Driekoningen weder vele producten van zet- en drukkunst omschrijven. De Boek- en Kunstdrukkerij voorh. Roeloffzen, Hübner & van Santen mag wederom met alle recht in de eerste plaats worden genoemd, zoowel door de kunstvaardigheid als door de degelijkheid en het practische van hare beide kalenders. De een draagt weder een fraaie ets van L.W.R. Wenckelbach, die zijne reeks oude kasteelen op gelukkige wijze voortzet door eene prachtige voorstelling van het oude huis Assumburg, bij Heemskerk in Kennermerland. Op een afzonderlijk blad, bij den kalender gevoegd, zijn verschillende historische en genealogische bijzonderheden over dezen ouden burcht, thans een “ bouwval in wording “, verzameld. Ook deze toelichting, met een reproductie van een oude prent versierd, is almede een proeve van fraai drukwerk. De tweede kalender der Vennootschap heeft den bekenden vorm van een maandelijksch memorandum, met grote kloeke letters en cijfers op getint papier. Het is een vorm, welke veel navolging heeft gevonden en die, bij het verdwijnen van den ouderwetschen kopperkalender, langzaamhand de algemeene schijnt te worden. Ditmaal is elk blad omgeven door een in twee kleuren gedrukten rand met plant-motieven. De keus dezer tinten valt te loven, omdat zij door zekere ingetogenheid goed stemmend zijn, ook in verband met den grondtoon van het grauwe papier. De bekende firma Blikman & Sartorius blijft getrouw aan hare gewoonte, om op haren kalender een afbeelding te geven van een Amsterdamsch stadsgezicht, dat op het punt staat te verdwijnen. Ditmaal de huizen op den Achterburgwal bij de Agnietenstraat, waar de aanstaande uitbreiding van het Stadhuis o.a. het vroegere bureau der Schutterij reeds deed verdwijnn. De kalender in zijn geheel is fraai van uitvoering. De Maatschappij tot Exploitatie van “ De Brakke Grond “ houdt hare traditie in eere, zoowel door den vorm als door de degelijke uitvoering van haar fraaien kalender, bestaande uit een enkel kartonnen blad waarop de maandtafeltjes zijn gerangschikt. Onberispelijk zet- en drukwerk. De Stoom-, Boek-, Courant- en Handelsdrukkerij Gaarlandt en van Looy vervaardigde een aardig kalendertje, waarbij de geel getinte maandbladen zijn vastgehecht op een donkergrijs schild. De letters en cijfers zijn van eigenaardig hoekigen vorm. De Erven H. van Munster vervaardigden een kalender in twee kartonnen bladen, elk een half jaar van den almanak bevattende. Deze zijn omgeven van een fraaien rand met vlinders en bloemranken in geel, gedrukt op een licht-groenen grond. Aangenaam voor het oog. De Handelsdrukkerij Jubels & Matthijssen geeft als proeve van drukwerk een wandkalender met 12 bladen, gedrukt in tinten van groen. De Drukkerij “ Holland “, Brouwersgracht, vervaardigde een kalender, die zeker gewaardeerd zal worden als bijzonder practisch. Op het eenvoudig, stevig kartonnen schild is een flinke memorandum-kalender met geperforeerde wekelijksche bladen van block note-vorm vastgehecht. Zoo een kalender heeft ook het voordeel, niet al te veel plaats in te nemen en toch duidelijk te zijn. De Stoomdrukkerij “ de Ster “ van Jan van Dokkum gaf harenklanten een buitengewoon grooten maandkalender in groen en paars, op wit papier.
De Stoomdrukkerij Cladder & Tak geeft een memorandum-wandkalender met geperforeerde maandbladen. Daarop zijn telkens de verschillende feestdagen en de verjaardagen der Koninklijke familie afgedrukt. Dit is een oud en goed gebruik, maar het lijkt overtollig, die gegevens elke maand te herhalen, in December behoeft men b.v. wel niet meer te lezen wanneer het Paschen geweest is. De Boek-, Courant- en Handelsdrukkerij De Roever Kröber en Bakels debuteerde schitterend met een wandkalender, waaraan veel zorg moest worden besteed zoowel door den zetter als den drukker. In weerwil van het ingewikkeld samenspel van figuren en kleuren is het geheel goed stemmend. De firma Wed. J.W. Bronsveld, fabriek van kantoorboeken, linieerinrichting, boekbinderij, verblijdde hare begunstigers met een groot en stevig sousmain, dat inderdaad als werkproef dezer inrichting kan gelden. In zijn eenvoud is de kalender van de Stoom-,Boek- en Handelsdrukkerij W. Hoogenkamp zeer goed van uitvoering. Gebroeders Simons, kantorenfabriek, papierhandel, enz. gaven een eenvoudig maandkalendertje. De boek- en steendrukkerij van D.J. van Tuyl eveneens een kleinen maandkalender. De adreskaart neemt hier wel veel ruimte in beslag. Tegenover de groote menigte der boekdrukkers zijn de steendrukkers wel zeer weinig talrijk. De Hoflithografen Tresling & Co. vervaardigden ditmaal een kloeken wandkalender, waarvan het middengedeelte wordt ingenomen door een in kleuren gedrukte litho naar een schilderij van Otto Eerelman, twee speelende jonge hondjes voorstellende. De reproductie is zoo goed geslaagd, dat zij het oorspronkelijke bijna overtreft. De heeren Tresling verzochten ons mede te deelen, dat zij door drukke werkzaamheden thans slechts een beperkt aantal exemplaren konden gereed maken. De eigenlijke verspreiding kan daarom niet vóór het begin van Februari geschieden. De steendrukkerij Senefelder doet haren naam eere door een zeer smaakvollen kalender, in het midden versierd met een in kleuren gedrukte afbeelding van drie boerinnen, die een buurpraatje houden, vervaardigd naar een aquarel van den Belgischen schilder H. Cassiers, die meest in Zeeland of te Volendam zijn modellen zoekt.
08-06 1903 Rotterdams Nieuwsblad. Correspondentie. …Vroeger bestond hier te lande nog The Anglo-Dutchman, the first English Weekly publisher in Holland. Of het blad nog bestaat zoudt gij kunnen informeeren bij Senefelder, stoomdrukkerij 43 Looyersgracht, Amsterdam, die het uitgaf. Na de eerste nummers hebben wij er niet veel meer van gehoord…
30-06-1903 Nieuwsblad van het Noorden. GRONINGEN. 29 Juni. De Tentoonstelling. Zaterdag, maar vooral gisteren, was het vol op de tentoonstelling. De illuminatie à giorno maakte Zaterdag dan ook een mooi effect en was de moeite wel waard. Daarbij kwam het mooie weer, zoodat het plein minstens voor de helft bezet was met stoelen en tafels. Gisteravond was dit in nog grootere mate het geval. De stoelen van weerszijden naderden elkaar bijna, zoodat er niet veel meer dan een pad overbleef, waarlangs zich den geheelen avond een menschenmassa bleef voortbewegen, wandelend en schuifelend en zoekend naar een zitplaats, totdat om ruim elf uur de muziek een rondgang deed en het wandelen en schuifelen tot hossen werd. Dat er een groote menschenmassa was kan men ook opmaken uit de cijfers der afgegeven toegangsbewijzen. Tot 5 uur waren er 7109 entreebiljetten voor een kwartje verkocht. Na dien tijd verkocht men aan den ingang nog 680 kaartjes voor het volle geld. Voor Japan werden verkocht 4422 kaartjes van 5 cts., 3054 van tien cents en 638 dagkaarten.
De poppen-tentoonstelling is door 2200 menschen bezocht. Als we hier nog bij opmerken, dat het Harmonie-concert gisterenavond ook goed bezocht was, dan ligt de gevolgtrekking voor de hand dat de Groningers gisterenavond uit zijn geweest en niet velen de warmte in huis hebben afgewacht. We zijn in staat hier de eerste voorloopige korte opgave te laten volgen der toegekende bekroininge. Volgende seriën zullen wij respectievelijk mededeelen zoodra zij bekend worden. … Stoomsteendrukkerij Senefelder te Amsterdam, zilveren medaille… 10-12-1903 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. RETOUCHEUR. In de afd. Lichtdruk der Steendrukkerij “ Senefelder “, Looiersgr. 47, kan een bekwaam Retoucheur geplaatst worden. 17-12-1903 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. FOTOGRAAF Gevraagd, bekend met het natte procedé, bij de Steendrukkerij SENEFELDER, Looiersgracht 47. 28-01-1904 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. Chromo-Lithograaf. Aan de Steendrukkerij SENEFELDER, Looiersgr. 47, kan direct een bekwaam Lithograaf geplaatst worden. 20-05-1904 Het nieuws van den dag: kleine courant. Advertentie. Lichtdrukmachinedrukkerij. Aan de Steendrukkerij Senefelder, Amsterdam, kan direct een Lichtdrukker geplaatst worden. 16-06-1904 Algemeen Handelsblad. Advertentie. Stoom Steendrukkerij “ Senefelder “. ---------------De Algemeene Vergadering van AANDEELHOUDERS zal worden gehouden op Vrijdag 24 Juni a.s. des namiddags te 2 ½ uur, American Hotel ( ingang Leidschekade ). Agenda alsmede Balans en Winst- en Verliesrekening liggen vanaf heden voor Aandeelhouders ter inzage ten kantore der Vennootschap Looiersgracht 47, dagelijks van 10-12 uur. ( 17985 ) DE DIRECTIE. 24-06-1904 De Telegraaf. AGENDA -----------------------------AMSTERDAM. Vergaderingen. HEDEN. …2 ½ u. Stoom Steendrukkerij “ Senefelder “. Algem. Verg. American Hotel…. 14-10-1904 De Tijd: godsdienstig – staatkundig dagblad. Een mooie lithografische plaat, ontworpen door heer G. Van Caspel en uitgevoerd in de werkplaatsen der Stoom-steendrukkerij Senefelder, wordt verspreid door de naamlooze vennootschap “ Nederlandsche Fabriek van verduurzame Levensmiddelen “, voorheen W. Hoogstraten & Co. te Leiden. Als reclamemiddel zal deze plaat – een tuinman voorstellende – te grooter diensten bewijzen, daar zij een kunstwerk van teekening en kleurendruk is. 17-12- 1904 Algemeen Handelsblad In het Prentenkabinet. Als het Prentenkabinet in het Rijksmuseum op dit oogenblik blijkbaar bijzondere belangstelling ondervindt, dan is dat vermoedelijk niet te wijten aan het aardige tentoonstellinkje, dat sedert 1 December in de standaards aan de buitenzijde te zien is, maar aan de prenten van dien Lucas van Leiden… men weet wel. Maar na die prachtige gravures, die men nooit te veel zien kan, om welke aanleiding dan ook, moge men eens even kijken naar de Fransche steendrukken, die over drie maanden weer door iets anders vervangen worden. De heer Moes heeft ons hier in deze honderd prenten een overzichtje gegeven van de steendrukkunst in Frankrijk, van 1800 af tot heden toe.
Er is een grappig primitief prentje uit 1809, gemaakt door baron Denon “ à la lithographie de Munich”, zooals er op staat – men weet dat de steendrukkunst is uitgevonden in Beieren, dor Aloys Senefelder, die te München de eerste directeur is geweest van de koninklijke steendrukkerij . Print made by: Baron Dominique Vivant Denon. Lithograph in brownish ink, on stiff cream wove paper. Height: 175 mm – Width: 142 mm. Inscription Content: Signed, titled and dated “ Munich 1809 “ on stone and signed and inscribed on stone: ‘ fait a la lithographie de munich le 15 9bre 1809 Denon “ ( collection British Museum ).
Er is ook een litho van Fantin-Latour, uit 1898.
Artist: Henri Fantin-Latour 1898 Dimensions: 18 x 12,3 cm
Natuurlijk is dit overzicht vluchtig, dat kan niet anders, maar deze tentonstellingen moeten niet te groot worden en dan, een overzicht is het toch wel. Men ziet de lithographie hier worden, van een zeer gebrekkig uitdrukkingsmiddel tot één, waarmee alles te doen is en ook alles gedaan wordt, zoo zelfs, dat er op het laatst iets verfijnds in komt, dat het mooie van het procédé minder opgemerkt wordt. En ook laat deze reeks zien de zeer uiteenloopende manieren, waarop men zich van het reeds vervolmaakte procédé kan bedienen. Vooraf een kleine waarschuwing. Er zijn onder deze litho’s verschillende, die een zeer ouderwetschen indruk maken. De lithographie is zeer in de mode geweest omstreeks het jaar 1850, vooral voor illustraties – ieder herinnert zich bijv. het oude prentje met de Hollandsche jongens erop vóór de “ Camera Obscura “- en ook voor reproducties en op zich zelf staande platen. Die prenten waren niet altijd mooi. En dat heeft, meen ik, bij een deel van het publiek den steendruk eenigszins in discrediet gebracht. Voeg daarbij het ouderwetsche in de voorstelling van enkele prenten, dan is er wellicht voor sommigen reden om met een: “ O, dat…” voorbij te gaan. Toch zou het jammer zijn, omdat voor de ontwikkeling van deze kunst ook die drukken van belang zijn. Er is al dadelijk verschil tusschen het eerste onhandige prentje en no.2, een familiegroep, ook van den reeds genoemden teekenaar, graveur en oudheidkenner Denon. Het aardige portretje van den beremde schilder Vernet door De Lasteyrie is al weer iets verder. Portret of Madame Perregaux, 1816. Horace Vernet ( French, 1789-1863 ) printed by Comte Charles Philibert de Lasteryrie ( French, 1759-1849 ) Lithograph in black on cream wove paper 160 x 114 mm ( image to edge of signature); 253x 162 mm ( sheet )
De Mamelukkenhoofdman van Napoleon’s verheerlijker baron Gros zal door de tamelijk vervelende voorstelling niet boeien, maar let men op den naakten rug van den man vóór hem, dan merkt men reeds iets van kleur in de verschillende tinten zwart.
Baron Antoine-Jean Gros a Mameluke Chief on Horseback.Original Lithograph H.36,5 cm – W. 27,5 cm
Horace Vernet had het, te oordeelen naar zijn portret van zijn vader Carle Vernet verder in de lithographie gebracht dan deze: diens “ Voyeurs Anglais “ tenminste zijn niet heel mooi. Maar veel beter is Géricault’s werk, vooral no.10 “ The coalwaggon“.
THÉODORE GÉRICAULT. The Coal Waggon, 1821 Litograph - National Gallery of Art, Washington D.C. Nog zijn niet al de tinten bereikt, die wij in later werk zien zullen, maar de wagen, de paarden, de bergen staan toch door het verschil in kleur reeds goed tegen elkaar. Van Bellangé zijn o.a.twee met de hand gekleurde prenten; no.17 is niet onaardig. Nog wat veel zwart is er in den schimmel van Victor Adam ( no.18 ). Dan volgen er eenige nog al slappe prenten: het gezicht van Karel X op de groote no.21 van Charles Aubrey is niet kwaad; In Boilly’s “ amateurs de tableaux “, een caricatuur, is wel meer vastheid en meer tint, maar heel hoog als lithographisch werk staat dit alles niet. The Art Connoisseurs ( Les Amateurs de Tableaux ), from the series Recueil des Grimaces ( Collection of Grimaces ) Louis Léopold Boilly ( French, La Bassée 1761-1845 Paris ) Printed by Delpech – Date 1823-28 – Handcolored lithograph – Sheet 31,4cm x 25,5 cm Signed in stone, on lower right: “ L.Boilly “The Metropolitan Museum of Art.
Beter is dan no.31, een familietoneeltje van Crétien, waarop o.a. de stof van de japon knap is weergegeven; de jongelui in een kerk van Vauzelle, waarin het licht mooi is weergegeven en de volgende nummers, o.a. het vervelende prentje “ La prière “ ( no. 35 ), dat echter heel goed is van kleur. Dan volgt Devéria en met hem, den eersten toepasser van den kleursteendruk, die dus blijkbaar het métier goed kende, zijn wij in eens een heel eind verder. Zie eens in “ Le Sommeil “al die verschillende tinten, van het donkerste zwart op den achtergrond tot de heele fijne lichtgrijze, waarmee de plooitjes in het fijne hemdje van het meisje zijn gedaan.
Devéria, Achille, 1800-1857 – Sommeil ( Sleep ) – 1829 – lithograph on chine appliqué – sheet : 31.3 x 38,6 cm – border: 19,2 x 27,1cm – image: 17,1 x 24,9 cm . Dat is reeds virtuosenwerk en het groot portret van Victor Hugo, forsch gedaan met toch reeds eenige van die teere overgangen er in, waarvan de lithograaf het geheim bezit is een mooi stuk, ( zeer interessant is het aan de andere zijde van de zaal onder de nieuwe aanwinsten portretten te zien geëtst, in kopergravure en in de zwarte kunstmanier; alle goede portretten ) evenals dat van Rachel door Grevedon. Wij zijn nu ongeveer in den bloeitijd van de romantiek, ongeveer het jaar 1830, die ook voor de lithographie een tijd van grooten bloei is geweest. Isabey, met een teekening van Rouen, Charlet met zijn oorlogstoneelen – no.51, “ Twee Spaansche vrijbuiters in een hinderlaag “ is misschien wel de mooiste – Raffet met voorstellingen uit oorlogen en dergelijke zijn echte romantici. En het procédé leent zich ook goed voor rantische voorstellingen. Zoo’n groep Spanjaarden van Raffet ( no.58 ): in gezichten, kleeren, houdingen is alles romantiek. En wat een pracht kleur, van kleuren zou men bijna zeggen! Dan komt Delacroix, van wien er eenige zeer mooie prenten zijn. De prachtige hartstocht van den grooten romanticus komt in zijn schilderijen niet sterker uit dan in deze verbijsterende litho’s. Van de beroemde Hamlet-serie is er niets, maar twee uit de Faust-serie en een gevecht uit “ Gotz van Berlichingen “. Dat is geen beweging meer, dat is één zwaai; hier is alles hartstocht.
Maar mooier is de leeuw die een paard opvreet – een onderwerp dat Delacroix meer dan eens ook schilderde – in een pracht van donkere tinten, die wel niet overtroffen is: zoo fluweelig zwart, zoo veel zware donkerten zijn er in dit ellendige paardenlijf, in dien vraatkop van den leeuw.
Lion Devouring a Horse – 1844 – by Eugène Delacroix – Lithograph. Wonderlijk zooals Gavarni met al zijn wonder mooie tinten, toch weer heel anders is dan Delacroix. Zijn “ Thomas Vireloque “, zijn “ Laterne magique “, de bekende typische figuren, hebben niet van die overweldigende tinten, maar zijn misschien nog kleuriger.
Paul Gavarni Paris,1804 – Paris,186 La Laterne Magique, 1854 Lithograph - Image: 280 mm x 217 mm - Sheet : 448 mm x 314 mm SPENCER Museum of Art ( the University of Kansas ).
En ook het prachtige licht op “ Une famille Pauvre “, de scherpe teekening van “ Satan “ no.71, bewijzen een buitengewone knapheid van dezen lithograaf; dat hij niet nog grootscher werk heeft geleverd ligt in zijn heele persoonlijkheid, niet aan de wijze van werken op den steen.
Paul Gavarni – The poor Family ( Une famille pauvre ) – 1843/1848 - Lithograph – National Gallery of Art, Washington D.C. Gavarni schijnt hier grooter dan Daumier, die niet heel goed vertegenwoordigd is. Zijn “ Visité électorale “ is een mooie litho, maar hij heeft er mooiere gemaakt. Door de kracht van de uitdrukking wint hij het echter ook hier van Gavarni, ook al komt zijn “ Satan “ hem zeer nabij.
Daumier, Honoré (1808 – 1879) “ La visité électorale “ – A demain donc mon cher monsieur Filochard… du reste si je ne suis pas élu j’aurai pour consolation que ma candidature m’ a procuré le plaisir de faire votre connaissance!...- Ah! Monsieu!...ah Monsieu!.. Published in : Le Charivari, April 3, 1843. 35,5 mm x 25,5 mm.
Ook na dezen grooten is er nog zeer mooi werk zoowel reproductief, van Mouilleron en Le Roux, als origineel van Dupré, Barye, Diaz, Chaplin ( een zeer fijn naaktfiguurtje ). Ik zal hierover niet uitweiden. Maar wel wil ik nog even wijzen op de laatste twee plaaten in hun interssante tegenstelling. Manet’s heftige “ Revolution “, zoo forsch in de loodrechte en de horizontale lijnen van de staande soldaten en hun geweren, zoo pakkend door die weinige zwarte partijen tegen het helle wit – en daarnaast Fantin’s harmonieuze “ Femme dansant “, in zwevende lijnen als op de maat der muziek neergezet.
Edouard Manet, French, 1832 – 1883 Civil War Aardig is het vóór in de zaal eens even te zien naar een paar dingen die Hollanders in steendruk hebben gemaakt, een kopje van Israëls, reproducties naar Israëls van Allebé, Jan Veth enz. Misschien zou er van de lithographieën van Hollanders ook wel een aardig tentoonstellinkje bijeen te krijgen zijn. Voor het oogenblik geniete men van het zeer mooie Fransche werk.
Giovanni.
