Alle wegen leiden naar Rome
50 Rome- tips. Do as the Romans do
Het is niet te doen: Rome in één keer doorgronden. Het motto van de stad is non basta una vitaéén leven is niet genoeg. Reiz& doet niettemin een poging. Tot mislukken gedoemd, maar met een berg tips als resultaat.
Do as the Romans do When in Rome do as the Romans do. Deze aan Sint Ambrosius toegeschreven wijsheid gaat nog steeds op. Ga dus tussen ze wonen. Er zijn in Rome appartementen te huur. Goedkoper dan een hotel, vaak net even buiten het centrum, maar zolang je vlakbij een metrostation zit is dat geen bezwaar. Bij metro Bologna ligt de Via Cremona, een straat met een koosjere bakker, een supermarkt, een cakewinkel, twee bars, een wijnzaak, een kruidenier, een Japans restaurant en een winkel voor huishoudelijke artikelen. Hier is het appartement van Cristiano te huur, tevens eigenaar van de huishoudwinkel. Op de zevende verdieping, mét balkon. Uitkijken voor de douchekop niet leunen tegen de wasbak, maar verder: een perfecte plek. Het leuke van zo'n niet-toeristisch buurtje is dat je er een beetje hij gaat horen. 'Bongiorno Margiolina', op straat is leuker dan in een hotel moeten vragen waar de ontbijtzaal is. Adres: La Casa di Cristiano (…..), Via Cremona 54, € 72 p.n.
[email protected] te boeken via www.bedandbreakfastroma.com (Tip 1). Voor wie niet met z'n koffer wil slepen: dichtbij Stazione Termmi (het Centraal Station) aan de Via Marghera 8 ligt The Beehive Hotel & Café (Tip 2), een eco-chic onderkomen. Prima plek, niet te duur: 2-pk per nacht € 90, met douche en wc. Zie: www.the-beehive.com, tel. +39-(0)6 4470 4553. Net na de regen Het is zo'n momentje dat je denkt dat alles goed komt. Je stapt uit bar Tre Scalini (zie 'Aperol Spritz',) aan het beroemde Piazza Navona (Tip 3) waar je hebt gezeten omdat het giet van de regen. Buiten knalt de lucht open, en ineens baadt alles in het licht. Pasteltinten alom, de Sant'Agnese in Agone ziet er plotseling uit als een l7de-eeuws schilderij. Zo'n schilderij blijkt nog te bestaan ook. Jullie eigen Van Wittel, in het Italiaans Vanvitelli genoemd, heeft in 1699 het plein en de kerk geschilderd, zegt Patricia Fogli, kunsthistorica en archeologe die ik op het plein ontmoet. Op het juiste moment op de juiste plek zijn in Rome is een kunst, Daarom: (Tip 4 )let op de stand van de zon, kies een café waar je uitzicht hebt op waar straks - net na de regen - de zon staat. De buien spoelen de mensen weg, het wordt stil, en hij de eerste zonnestralen heb je je Moment, Tot slot nog een tip van Patricia (Tip 5):'Op het Piazza Navona werken ook échte kunstenaars. Loop niet zomaar aan alle schilders voorbij!' Piazza plus Romeinen gaan slonzig om met hun stad. Rome is vervuild en de pleinen staan volgepropt met auto's. Maar niet het Piazza Farnese (Tip 6). Hier is het imposant én stil - terwijl het juist hier, toen er nog stierengevechten werden gehouden, hectisch aan toe ging. Het plein heeft iets geks. Er staan twee bizar grote badkuipen, waar de Romeinen van nu in verdrinken. Ze komen uit de Thermen van Caracalla. Ook het paleis, tegenwoordig de Franse ambassade, is een schoonheid. Reserveer een rondleiding € 5 pp via www.inventerrome.Com/index.php/en/Visiting-the-palazzo-farnese (Tip 7). Het Piazza Farnese is niet het enige plein met iets extra's. Op het Piazza di Fontanella Borghese vind je een boeken- en prentenmarkt, op het Piazza di Pietra staan wÓest aantrekkelijke mannen die verkleed zijn als Romeinse legionairs en het Piazza delia Minerva heeft een vrolijke Elefantino (Tip 8- 10) . Het olifantje verbeeldt de goddelijke wijsheid. Beeldhouwer Bernini maakte het voor Paus Alexander VII, als sokkel voor de Egyptische obelisk die hij in de tuin van de buren had 'gevonden' (een klooster). Peperonata van de markt Niet bepaald verlaten is het op het Piazza de' Fiori, letterlijk het bloemenplein, waar Caravaggio tenniste en een tegenstander vermoordde van wie hij verloor. Tegenwoordig is er 's morgens de drukte van de markt, en 's avonds en 's nachts die van de cafés. Veel jonge Romeinen en toeristen gaan hier uit (Tip 11). Maar in het ochtendlicht is het er magischer (Tip 12) . En leuk; bij de
knotsgekke groentevrouw is er altijd lol (Tip 13) . Je leert er ook hoe je peperonata maakt. 'Verse ingrediënten! Veel paprika en ui!' Ze steekt haar vinger in haar wang. 'Het teken voor lekker!' Michelangelo's lijnenspel Bovenop een heuvel, tussen drie tempels, ligt het aan je voeten: Piazza del Campidoglio (het uienveld), ontworpen door Michelangelo! Ga er voor dag en dauw heen (Tip 14). Er is dan geen mens, laat staan drommen toeristen die het magistrale lijnenpatroon verdoezelen. En die opgestoken vinger en die manshoge voet van de Colossus? Ja, die zijn hier ook. Ooit stond de Colossus (een reusachtig beeld van Constantijn de Grote uit 315 dat, schat men, zo'n 12 meter hoog moet zijn geweest) bij het Forum Romanum. Nu staan de vinger en voet (Tip 15) achter de deuren van het museum van het Palazzo dei Conservatori. De voet verpakt in plastic! Gelati, gelati, gelati Iedere Romein eet ijs en heeft zijn favoriete gelateria. Test je alle tips dan plof je. Daarom een selectie (Tip 16 t/m 19). Bij Da Quinto (Via Tor Millina 15) eet je een berg fruit die hoog genoeg is om het geweten te sussen, met daarbovenop een enorme bol ijs. Elke ochtend maken ze een paar mud fruit schoon. Fiocco di Neve betekent sneeuwvlokje. Je vindt di Neve op Via del Pantheon 51. Ze maken er verslavend zabaglione-ijs, verrukkelijk ijs gemaakt op basis van geklopte eierdooiers suiker en een alcoholische drank, meestal marsalawijn, een sherry-achtige wijn uit Sicilië. Een van de oudste, en nog steeds een van de beste is La Cremeria Montforte, (Via della Rotonda 22, naast het Pantheon). Casa del Cremolato, (Via di Priscilla 18) is beroemd om zijn fruitgranita. Ze mengen vers fruit met suiker en dienen het bevroren op met slagroom én een geheim ingrediënt (dat smaakt naar sherry!), Kattenforum Eén van de Hidden Rome-tips is het Kattenforum (Tip 20), een minder bekende opgravingenplek, genoemd naar de vele zwerfkatten die hier opgevangen worden 'NIET VOEREN!', roept een vrijwilliger tegen de dame die handenvol vlees aan de katten voert. Ze schiet snel de trap weer op. Het 'Kattenforum' is een attractie op zich geworden. Ga erheen aan het Largo di Torre Argentina, ingang op de hoek Via Florida/Via di Torre Argentina - probeer alleen niet de katten te voeren. Een vespa komt overal 'Schuif maar wat dichter naar me toe', zegt Daniele als ik voorzichtig achterop zijn scooter ga zitten voor een hippe én super-Romeinse Vespatour. 'Dat is veiliger.' Vier uur en 40 kilometer lang zwieren we op zijn vintage Vespa door Rome (TIP 21) Het is geweldig. We doorkruisen de hele stad, geen steegje is te klein voor de Vespa, zelfs niet de overbevolkte doorgang naar de Trevi Fontein. 'Een Vespa komt overal', zegt Damele trots. Verderop denk ik ook eens wat te herkennen. 'De beste koffietent van de stad, toch?', zeg ik als we voorbij Sant'Eustachio (TIP 22) rijden. Daniele haalt zijn schouders op. 'Je drinkt overal in Rome prima koffie.' Dat is waar. Maar voor de koffie van Sant'Eustachio staan de mensen in de rij. Om te bewijzen dat er meer goeie koffie is, stopt Daniele bij een bijzonder café. De voormalige werkplaats van beeldhouwer Antonio Canova en zijn leerling Adamo Tadolini, Caffe Canova-Tadolini (TIP 23) De zaak staat propvol beelden. En inderdaad: deze ristretto is ÓÓk heel lekker... Het forum Romanum bekijk je zo Je kunt in de rij gaan staan en met een groep alle hoogtepunten van het Forum Romanum afhobbelen het religieuze,politieke en economische centrum van het antieke Rome. Maar wil je sneller, op eigen houtje, én het beste overzicht hebben, ga dan naar het Piazza del Campidoglio, loop de Via del Campidolgio in, en geniet (Tip 24). Pak als je wilt weten wat je ziet Dominicus Rome erbij, door Henk van Gessel, leraar klassieke talen (Tip 25). Die vertelt geanimeerd maar to the point over de Romeinse geschiedenis, met sappige citaten als 'Men liet keizer Galba liggen waar hij lag. Een soldaat die langs kwam, hakte zijn hoofd eraf. Omdat er geen haar op stond om het aan vast te houden, stak hij zijn duim in de mond en bracht het naar zijn bevelhebber Otho. Sightseeing voor € 1,50 Een slim plan voor de momenten waarop je het even met meer overziet is de bus. De leukste is bus(je) 116. Een mini-elektrobus, die ook door voetgangersgebied gaat. Pak de 116 (Tip 26) en je komt overal. Een enkeltje kost € 1,50; met de Roma Pass (zie Praktisch) is-ie gratis, nou ja, bij
de prijs inbegrepen. App je vol geheimen Rome kan een mens te machtig worden. Hoe te voorkomen iets groots te missen? Geveld door keuzestress zit ik op een stoepje met 27 eeuwen wereldgeschiedenis om me heen. 'Gaat het wel goed met u?', vraagt een passant. De zurig ruikende Romein hurkt al naast me. 'Ik bied u graag mijn gezelschap aan', zegt hij. Hm. Ik zet mijn speurtocht toch maar alleen voort. Pak mijn telefoon en tik op Hidden Rome (Tip 27), een geweldig appje dat werkt met locatiebepaling. Je ziet dus wat er in jouw buurt voor onverwachts te zien is. Markt aan de Tiber Elke zondag is er langs de Tiber bij Porta Portese e markt van twee kilometer lang waar je altijd iets origineels op de kop kunt tikken. Veel tweedehands (design, kleding tassen, meubels, serviesgoed), maar ook nieuw. Het begint in 07.00 uur maar dan is er nog geen hond. Ga er rond half negen heen (Tip 28) . Dan ligt alles uitgestald, en hoef je niet te dringen. De markt eindigt rond 13.00 uur. In de buurt zijn een paar echte volkscafés, zoals de Willy Bar (Tip 29) , waar marktlui in de rij staan voor koffie én voor de wc. Een groot glas vers geperste jus d'orange plus een bakje troost kost er slechts € 3,30. Nederlands-Italiaans 'Dutch?' 'Uiteraard!', zegt het groepje landgenoten onderaan de Spaanse trappen. Ze fietsen met een gids door de stad. Prima te doen, zeggen ze. En: het is echt Nederlands, maar ÓÓk een beetje do as the Romans. Inderdaad scheuren steeds meer fietsende Romeinen door de stad.(Tip 30/ zie praktisch) Op een eigen fiets, dat wel. Hardlopen lijkt een beetje op fietsen. 'Snel genoeg om veel te zien, langzaam genoeg om het goed te zien', zegt David, Vaticaan-archeoloog, Amerikaan, fanatiek hardloper, én Sightjogginggids (Tip 31 / zie praktisch). 'Veel buitenlanders willen wel trainen maar kennen de weg niet, anderen doen het om een beeld te krijgen hoe de stad in elkaar zit', zegt hij. Op dag drie heb ik van dat laatste nog geen fiets idee. Maar na een rondje met David is dat helemaal over. De stad wordt er overzichtelijker van, hij krimpt! De Sint Pieter? Natuurlijk, hij is mooi en groot. Maar de rijen zijn lang. Twee alternatieven. 1 Waar nu de San Clemente staat (Tip 32), stond - ruim voor het christendom de wereld veroverde al een heiligdom. Onder de kerk zitten dan ook meerdere lagen van onder meer die tempel én van de eerste San Clemente. Daal zeker af voor een even mysterieus als mooi bezoek. De kerk (….) zelf is verbluffend mooi: vloeren, versieringen en lichtinval. De heilige Clemens is overigens de man die zo ijverig zieltjes won voor de toen nog jonge christengemeente, dat hij met een anker aan zijn voeten in zee geworpen werd. Door een wonder kwam hij weer boven drijven. Elk jaar opnieuw. Zie: www.basilicasanclemente.com. 2 Zowel de Romeinse patriciër Johannes als paus Liberius droomden dat ze een kerk moesten bouwen waar er sneeuw lag. De volgende morgen was de heuvel Esquilijn wit. Zodoende staat daar nu de Santa Maria Maggiore (Tip 33) . Op 5 augustus wordt jaarlijks deze droomgebeurtenis herdacht. Dan sneeuwt het witte bloemblaadjes in de kerk; zoals het met Pinksteren rozenblaadjes sneeuwt in het Pantheon. Op gewone dagen kun je er nonnen te biecht zien gaan en het hoofdaltaar op een antieke badkuip bewonderen en het gouden dak dat gemaakt met goud dat Columbus uit Amerika meenam voor paus Alexander VI. Of afdalen naar de crypte waar paus Pius IX verzonken in gebed ligt. Voorheen achterbuurt Volgens de Amerikaanse componist in de ijzerwarenwinkel waar ik een nieuwe douchekop koop (zie: 'Do as the Romans do',) is niets meer hetzelfde. 'Ik woon sinds mijn twaalfde in Monti, toen ik kwam was het een suburb. Daar verwijst de naam Suburra naar, zoals een deel van de wijk genoemd wordt. Maar alle prostituees en artiesten zijn weg. Het is nu meer snoburbia. Niettemin is het hier prettig toeven!' Zijn favoriete koffieadressen: Caffe Circi en II Caffetiere (Tip 34,en 35), Monti heeft snobappeal, dat is waar. Je ziet er artistiekelingen, de hipste vintagemarkt van Rome is hier (Mercatomonti, elke zaterdag en/of zondag 10-20 u/ Via Leonina 46-48, (Tip 36), en er zijn dure winkels. En ga je een hapje eten bij het buurtrestaurant I Monticiano (Via Panisperna 84), dan zit je tussen de locals (Tip 37). Eten in Testaccio Over eten in Testaccio, ooit de wijk van de slachterijen en dus louche, kun je een boek schrijven.
Neem Pizzeria 00100 (Via Giovanni Branca 88), genoemd naar het soort meel. Een minuscuul pizzazaakje, waar het tussen de middag stampvol zit. Je eet er geen hele pizza, maar een punt: pizza al Taglio. Zacht, weeldeng en heerlijk (Tip 38). Hoewel de supplÌ rijstbitterballen, misschien nog wel lekkerder zijn. 'Genovese is de favoriet. Maar Ortolano is ook erg lekker', zegt de dame achter de toonbank. (Tip 39). Een schaal vol gaat naar een groep. Het zijn Amerikanen op een Eating Italy Tour. De gids is aardig. Ze geeft een lijst met de adressen, die REIZ& graag verder deelt (Tip 40 t/m 46): Een van de pasta's van Flavio al Velavevodetto (Via del Monte 97): cacio e pepe, amatriciana of carbonara (kaas en peper; bacon, tomaat en rode peper, of gehakt en tomaat) Hapjes van de beste traiteur, Volpetti (Via Marmorata 47) Pizza Margherita bij Volpetti Piu (Via Alessandro Volta 8), het bijbehorende restaurant om de hoek. Bruschetta en mozzarella op de Testaccio-markt, Via B. Franklin. Nog een pasta bij Da Bucatino (Via Luca della Robbia 84-86) Gnocchi al pomodore bij Tutti Frutti (Via Luca deila Robbia 3A). Cornetti en tiramisu bij Barberini (Via Mannorata 41). Leukste onbekende wijk Ja, Rome is groot. Daarom blijven de meeste toeristen in het oude centrum. Maar daar omheen zijn ÓÓk leuke wijken (Tip 47). Testaccio, bijvoorbeeld, waar je meer volkse Romeinen dan toeristen tegenkomt en waar je heengaat voor het eten (zie 'Eten in Testaccio'). Of Trastevere, letterlijk over de Tiber, met straten waar alles kunst, hip & happy is. Of anders Monti, het vroegere suburbia dat nu een shoppingmekka is ( 'Voorheen achterbuurt',). Vreemdelingen begraafplaats Wie geen katholiek was en toch in Rome stierf, had pech. TÓt begin l8de eeuw, toen de paus rijke protestanten toestemming gaf hun doden op een weiland te begraven. Dat weiland ontwikkelde zich tot een chic kerkhof, het Cimitero Acattolico (Tip 48). John Keats en Percy Shelley liggen er, en ook de Frirse beeldhouwer Pier Pander vond er zijn laaste rustplaats. Het kerkhof is de mooiste plek voor de doden, maar ook voor veel levenden. Waarom? Omdat je nergens zo tot rust komt als daar: er fluiten vogels, en het groen slingert wellustig om alle graven. Geen park kan hier tegenop. Er is ook een goed verzorgde kattenkolonie. Als de zon schijnt liggen de katten soms fotogeniek op de graven. Zie www.vatican.va Aperol spritz 'Je maakt het van Aperol, prosecco en wat spuitwater maar in welke verhouding is geheim. En nee, kietelen helpt niet.' De ober van Tre Scalini is onvermurwbaar. Zijn Aperol Spitz (Tip 49) is zo lekker dat ik wil weten hoe hij hem maakt. Maar hij laat niets los, Probeer het dus maar niet, ga zwitten op het tewwaws, bewte die Spwitz en gewiet. PS (Tip 50) Bewaar deze voor het laatst. Praktisch Informatie & sites reizen.nl/bestemmingen/europa/italie/rome/ Onze eigen info- pagina's over Rome. Onmisbaar. www.turismoroma.it/?lang=en Officiële site van stadstoerisme Rome in het Engels. www.romeartlover.it Zeer informatieve site over alles wat met kunst te maken heeft. www.spqr.be. S.P.Q.R. is de vereniging van Rome- liefhebbers, en de afkorting van van 'Senatus Populusque Romanus'. Hiermee begon elke officiële bekendmaking: de senaat en het volk van Rome (hebben dit en dat gedaan). De beginletters SPQR zijn tot een soort stadswapen geworden op al het gemeentelijk materieel, van stadsbus tot putdeksel. TIP: gratis internetlocaties vind je op www.romawireless.com. 2 uur gratis internetten per dag op alle hotspots; 1x registreren Papieren gidsen Wie in de Oudheid geÏnteresseerd is neemt Dominicus Rome van Henk van Gessel mee ( € 20). En wie wil wandelen en onderweg leuke winkel-, uitgaans- en eetadressen wil tegenkomen, koopt 1OO% Rome (€ 14). Wie liever kiest voor (enigszins) originele tips en veel info, gaat voor Time Out Rome (€ 19). En de ANWB Extra Rome (€ 8,50), met alle highlights & uitneembare kaart, en de ANWB Kunstreisgids Rome (€ 28,95) zijn een zeer informatieve combinatie. Nu op reizen.nl Nog veel meer tips van Marjolein en extra Rome informatie vind je op
www.reizen.nl/bestemmingen/europa/italie/rome/ met o.m. informatie over bijzondere wijken, bezienswaardigheden en verhalen van onze CityExpert Rome. Hoe kom je er? Goedkope vluchten genoeg: o.m. van Rotterdam met Transavia.com, v.a. € 100. Easyjet vliegt van Schiphol, v.a, € 108. Beide prijzen voor retourtickets, half november. Ter plekke Vanaf het vliegveld trein je met de Leonardo Express in een half uur voor € 14 naar Stazione Termini in het hart van Rome. Handig om al op het vliegveld te kopen: de Roma Pass (want in de stad sta je bij het toeristenbureau heel lang in de rij). Met deze pas . (€ 34) reis je niet alleen 3 dagen in het OV van Rome (NB: de reis naar het vliegveld valt buiten het gebied), maar kun je ook 2 musea en archeologische sites gratis bezoeken en krijg je korting op de rest, en op talloze andere attracties, www.romapass.it Stadsvervoer: er zijn twee metrolijnen, A en B. Een derde is al jaren in de maak, maar zelfs de meest ingevoerde Romein durft geen voorspelling te doen wanneer Lijn C er nu echt komt. Maar: met enkel A en B kom je ook een heel eind. Excursies en gidsen Patricia Fogli, tel. +39 - (338) 6981235 www.guiderome.com/tour-guide-tour-guide.htm. Kleine groepjes, gids voor mensen die iets anders willen dan de highlights. € 140 voor 2,5 uur, ongeacht het aantal deelnemers. Culinair Testaccio: www.eatingitalyfoodtours.com, € 65 pp, incl. alle hapjes. Vespatour: Nerone Tours Italy: www.neronetoursitaly.com. v.a. € 150 voor een vier uur durende tour. tel.+39 - (333) 5904846. Sightjoggjng: www.sightjogging.it. 1 uur voor 1 persoon € 70, 2 personen € 100. Fietsen kan ook, o.m. met www.bajabikes.eu/nl/tours-in-rome en www.fietseninrome.nl. Vind je een internationaal gezelschap leuker, kies dan voor www.topbikerental.com.
