Alle partijen aan tafel brengen

NIEUWSBRIEF Jaargang 14 I nummer 3 I mei 2016

Opleiding coördinator sociaal veilige school

‘Alle partijen aan tafel brengen’ Een groep cursisten, werkzaam in het primair en voortgezet onderwijs, zit midden in het derde blok van de opleiding. Nog even en ze mogen zich officieel coördinator sociaal

E

1

veilige school noemen. ‘Dit geeft concrete handvatten om aan de nieuwe wetgeving te voldoen.’

Met de opleiding tot coördinator sociaal veilige school biedt BCO Onderwijsadvies ondersteuning bij het handhaven, coördineren en monitoren van de sociale veiligheid binnen de school. Hiermee sluit de opleiding nauw aan bij de nieuwe eisen van de wet.

Sneller signaleren

Nicolette Seuren is directeur van basisschool De Dobbelsteen en De Horizon in Sevenum. Daar doen ze al veel aan het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Er is in de lessen aandacht voor ongewenst gedrag. En er is een anti-pestprotocol. ‘Maar nu is het zaak om er samenhang in te brengen. Is het voor iedereen duidelijk wanneer we iets moeten doen, wat we dan moeten doen en wie er verantwoordelijkheid draagt?’ De opleiding geeft haar concrete handvatten om aan de nieuwe wetgeving te voldoen. ‘Je leert hoe je sneller kunt signaleren, hoe je kunt monitoren, welke interventies het beste werken. En natuurlijk hoe je ongewenst gedrag kunt voorkomen.’

Samenwerken Medecursist Riëtta Peters, leerkrachtondersteuner op basisschool St. Martinus in Venlo, ziet voor zichzelf de rol weggelegd van ‘iemand die

ervoor zorgt dat we op onze school samen de kar in beweging houden’. Een aanpak daarvoor heeft ze al: ‘Je gaat de dialoog aan wanneer het mis gaat. Je brengt alle partijen aan tafel. Ook ouders kun je daarbij betrekken. Als je samen optrekt in het werken aan een sociaal veilige school, dan gaat zo’n proces tot de cultuur van je school behoren.’ Ook Nicolette onderstreept het belang van samenwerken aan een positief klimaat: ‘Eigenlijk moet je het negatieve omkeren. Het positieve belonen werkt nu eenmaal veel beter dan het negatieve bestraffen.’ Lees meer over de praktijkervaringen van Pascal Steinbusch en Serge Tummers in het voortgezet onderwijs op www.bco-onderwijsadvies.nl/coordinator-svs

Voor de inhoud van de opleiding zie www.bco-onderwijsadvies.nl/inhoud-svs

Cursisten Riëtta en Jitka werken samen aan een positief klimaat.

Meer informatie bij: [email protected]

In deze nieuwsbrief: • Opleiding coördinator sociaal veilige school • Een rekenles met hoge opbrengsten op De Laak in Wamel • Peter de Jong: onze nieuwe directeur • Themagroepsplan groep 1 en 2 De Violier in Echt • Column Innoveerkracht • Conferenties en seminars • Interactiewijzer jonge kind op kindcentrum Mozaïek in Helmond Aan de basis van ontwikkeling

1 2 4 6 7 7 8

Leerkrachten en leerlingen vinden hun draai in de pilot *

Een rekenles met hoge opbrengsten Het is maandag 13.30 uur op basisschool De Laak in Wamel. De rekenles voor de 30 leerlingen van combinatiegroep 3-4 begint. De verschillen in onderwijsbehoeften vragen om maatwerk, de grootte van de groep om clustering. Leerkracht Els Bouman heeft de nieuwe aanpak al in de vingers. ‘Terug naar hoe het was, dat gaat echt niet meer.’

2

H

Kinderen bespreken met elkaar hoe ze hun opdracht aanpakken.

Jaargang 14 I nummer 3 I mei 2016

Voor het verbeteren van het rekenonderwijs in de combinatieklassen heeft De Laak drie pijlers benoemd. Als eerste moet de kwaliteit van de instructie naar een hoger niveau. Dat laat de school parallel lopen aan het verminderen van de instructie, de tweede pijler. De kinderen worden daarvoor in groepjes – ingedeeld naar onderwijsbehoefte – geclusterd. De derde pijler gaat over ‘samen leren’. Door samen rekenopdrachten uit te voeren helpen leerlingen elkaar vooruit. De Laak ontwikkelt deze nieuwe aanpak met BCO Onderwijsadvies. In het kader van Kansrijke Combinatiegroepen wordt de aanpak als pilot ingezet voor de leerlijn optellen en aftrekken. ‘We moesten dit doen’, zegt directeur Henny Korenromp. ‘In het verleden was het erg onrustig voor de leerkrachten. Ze moesten op twee niveaus de instructie en de extra zorg

vormgeven. Doordat ze nu minder instructie geven, kunnen ze de instructie die ze geven van betere kwaliteit laten zijn. Dan hebben de lessen een hoge opbrengst.’

Samen leren De leerlingen weten wat hen te doen staat als Els ze vraagt naar hun rekenplaats te gaan. Er verschuiven wat stoelen en tafels. Vingers gaan omhoog in het groepje dat daarmee klaar is. In een mum van tijd zijn de clusters gevormd op basis van de hoofdfasen van de leerlijn: (1) begripsvorming, (2) procedureontwikkeling, (3) vlot leren rekenen en automatiseren en (4) het toepassen en flexibel rekenen. Voor de kinderen: rood, oranje, groen en blauw. De leerlingen weten precies in welk cluster ze zitten. Als alle vingers zijn opgestoken, zegt Els: ‘100%. Goed zo! En nu alle ogen even naar mij.’ Els heeft de aandacht van alle leerlingen doordat ze een rekenvraagstuk voorlegt: ‘Een prachtige bloem voor Moederdag kost 59 cent en hoe kun je die betalen?’ Ze gebruikt het didactisch middel de Vertaalcirkel (van Ceciel Borghouts) en koppelt dit aan de concrete doelen die op het bord getekend staan. Verschillende groepjes gaan op basis van hun onderwijsbehoeften ‘vertalingen’ maken. Muntstukken van 50, 10, 5 en 2 eurocent zijn de rekeneenheden. Het ene cluster vertaalt het vraagstuk met geld, een ander cluster met getekende munten, weer een ander groepje maakt de vertaling op de getallenlijn en een cluster probeert er een som van te maken. De kinderen maken met elkaar afspraken hoe ze hun opdracht aanpakken. ‘Ik probeer ze zoveel mogelijk te laten vertellen en handelen’, zegt Els over de werkvorm. ‘Met materialen werken, tekenen, vanuit betekenisvolle contexten.’ In de nabespreking legt Els de koppeling tussen de verschillende vertalingen. Er zit vaart in de les en de kinderen zijn betrokken. Nadat Els twee opdrachten heeft laten vertalen gaan de kinderen verder met rekenopdrachten.

Werkbaar blokplan Een groepje kinderen krijgt een strategieinstructie aansluitend bij de vertaling die ze zojuist hebben gemaakt. Andere groepen gaan aan het werk met hun werkboek en oefenboek. Sommige kinderen gaan digitaal verwerken en een aantal kinderen gaat aan de slag met een rekenspel dat past bij hun onderwijsbehoefte. Els heeft tijd om een rondje door de klas te maken en nog een groepje een instructie te geven op begripsniveau. Els slaagt erin alle groepjes aandacht te geven. ‘Ik zie nu veel meer kinderen’, zegt ze. Het is pas de derde les die Els op deze wijze verzorgt. En het gaat haar goed af. Met ondersteuning van senior adviseur Anne van Bijnen heeft ze zich voorbereid. ‘We hebben een werkbaar blokplan gemaakt’, zegt Anne, ‘Geen plan dat in een la ligt te verstoffen, maar een waar de leerkracht iets aan heeft en dagelijks mee werkt.’ De methode legden ze in eerste instantie even naast zich neer. ‘We hebben vooral naar de onderwijsbehoeften van de leerlingen gekeken en vanuit de leerlijn doelen geformuleerd. De jaardoelen hebben we in beeld en daarna hebben we de methode er weer bij gepakt en keuzes gemaakt. Zo stelden Els, de IB’er en ik de blokdoelen op en bedachten we samen hoe Els het in de klas zou kunnen aanpakken.’

Ontdekkingstocht Regelmatig heeft Els een rekengesprekje met een leerling. ‘Dan vraag ik bijvoorbeeld wat een getal betekent en hoe het kind heeft gehandeld. Het is een goed moment om complimentjes te geven. En ik vind het heerlijk om te zien dat bij een kind het kwartje valt.’ Toch is dat precies wat Els nog lastig vindt. ‘Ik denk dat ik nog te veel sturing geef. Welke vraag ik precies moet stellen is nog een ontdekkingstocht. Maar teruggaan naar hoe het was, gaat echt niet meer. Ik krijg er meer grip op en merk dat wat we samen hebben bedacht steeds meer iets van mijzelf wordt. Ik kom ergens met die kinderen.’ Bekijk het filmpje op www.bco-onderwijsadvies.nl/diensten/van-problematische-naarkansrijke-combinatiegroepen

Meer informatie bij: [email protected] en op www.pinterest.com/rekeninspiratie

* Dit artikel is een vervolg op ‘We leren nu hoe kinderen rekenen’, nieuwsbrief januari 2016. Te vinden op www.bco-onderwijsadvies.nl/onze-nieuwsbrief Aan de basis van ontwikkeling

3

Peter de Jong: onze nieuwe directeur

‘Ruimte, relaties en rekenschap’ Peter de Jong beschrijft zichzelf desgevraagd als nuchter, praktisch en optimistisch. Sinds 4

1 april is hij

P

directeur-bestuurder van BCO Onderwijsadvies, O2 Onderwijsadvies en Innofun.

De Jong (56) begon zijn loopbaan 35 jaar geleden als leerkracht in het speciaal onderwijs. Op een kliniekschool (kinder- en jeugdpsychiatrie) om precies te zijn. Een bijzondere tijd. Sommige kinderen kan ik nog zo voor de geest halen. Ik leerde dat elk kind, hoe groot de moeilijkheden ook zijn, mogelijkheden heeft zich te ontwikkelen.’ Zijn eerste managementervaring deed De Jong op als 25-jarige. ‘We hadden zelf een ZMOK-school opgezet, die we begonnen met acht leerlingen. We groeiden snel. Even later hadden we een team met zo’n dertig mensen:

leerkrachten en specialisten. Ik was ineens adjunct-directeur.’

Dynamiek Een deel van het gesprek voeren we lopend, op een pad in een stuk bos bij Venlo. ‘Wandelen is mijn favoriete vrijetijdsbesteding. Schoenen aan en naar buiten. Ik houd van de open ruimte, van vergezichten. Liever niet te veel bomen dus.’ Bewegen, ruimte… geldt dat ook voor zijn werk op het gebied van management, ontwikkelingsen organisatievraagstukken? ‘Zeker.

Jaargang 14 I nummer 3 I mei 2016

’ Mijn goeroes? Ik kan er vele opnoemen. Michael Fullan, John Kotter, Peter Senge, maar zeker ook Stephen Covey... Begin met het eind voor ogen, zegt hij. En: houd de zaag scherp. Dat geldt niet alleen voor jezelf. Je moet ook elkaar scherp houden. Daarvoor is de discipline nodig om elkaar aan te spreken. Leiderschap is voor mij: ruimte geven, relaties aangaan én rekenschap afleggen.’

Verbinden

Peter de Jong: ‘Houd de zaag scherp.’

Ik vind de dynamiek in het onderwijs fascinerend. De context verandert continu en dat roept telkens nieuwe vragen op. Je hebt te maken met mensen, met culturen. Door ruimte te geven, te luisteren, vragen te stellen, te analyseren, krijg je steeds duidelijker waar het naartoe moet. Je bepaalt met elkaar de richting. Dan ga je aan de slag, ook al ken je nog niet de precieze stappen.’

Scherp De Jong spreekt uit een rijke ervaring in en om het onderwijs. Hij werkte tien jaar bij adviesbu-

reau BMC, gaf leiding aan verschillende veranderingsprocessen, onder andere in relatie tot het krimpvraagstuk en was de afgelopen twee jaar voorzitter van het College van Bestuur van Onderwijsgroep Perspecto. Zijn masteropleiding - General Management - deed hij in Groningen. ‘Vanaf mijn woonplaats Middelburg 350 kilometer heen, 350 kilometer terug. Genoeg tijd dus om na te denken. Mijn afstudeerscriptie ging over rolopvattingen van schoolbestuurders in het primair onderwijs. Titel: Vastpakken en loslaten.

Wat brengt Peter de Jong naar Venlo? ‘BCO is een professionele organisatie met betrokken medewerkers, sterk op de inhoud en innovatief. De mensen hier leggen de lat hoog. De mentaliteit is praktisch, hands on, dat spreekt me erg aan. Met deze club professionals wil ik heel graag een bijdrage leveren aan het toekomstbestendig maken en houden van het onderwijs samen met onze klanten. Er liggen volop kansen en uitdagingen. Krimp, onderwijs aan vluchtelingen, het versterken van verbindingen met het sociale domein. De ontwikkeling van kinderen staat voor mij steeds centraal. Daarbij kijk ik verder dan het curriculum, hoe belangrijk ook. Als leerkracht ging ik altijd mee op survivalkamp. Rugzak vol spullen, naar buiten, actief bezig zijn in de natuur. We investeerden in de relatie met onze leerlingen. En brachten ze in situaties waarin ze succeservaringen konden hebben. Dat gaf een gevoel van trots en vertrouwen in de eigen mogelijkheden om verder te komen. En dat is waar onderwijs om gaat.’

Peter de Jong is bereikbaar via: [email protected]

Aan de basis van ontwikkeling

5

Themagroepsplan groep 1 en 2 De Violier in Echt:

Alles overzichtelijk op één A3 Een themagroepsplan, werkplan en evaluatie. Met drie handige formulieren werkt basisschool De Violier in Echt doelgericht en efficiënt aan de ontwikkeling van alle kinderen in groep 1 en 2. Leerkrachten Marlies Beckers en Truus Lebens zijn er enthousiast over.

6

Veel scholen worstelen met opbrengstgericht werken en groepsplannen. Zeker de kleutergroepen. Ook Marlies en Truus zagen er aanvankelijk weinig in. Totdat Gemmie Derksen van BCO Onderwijsadvies hun een overzichtelijk themagroepsplan aanreikte.

Hoe werkt het? Het hele plan staat op één A3, verdeeld over de zes blokken: spel, rekenen, beeldende activiteiten, bouwactiviteiten, taal en overige activiteiten. ‘Per activiteit schrijven we het basisaanbod op, wat de doelen zijn en welke kinderen verrijking of juist extra ondersteuning nodig hebben’, zegt Marlies. ‘Zo stemmen we het aanbod af op de onderwijsbehoeften van de kinderen.’ De leerkrachten maken vier groepsplannen per jaar. ‘Ieder plan bestaat uit een aantal thema’s van elk drie weken’, legt Truus uit. ‘Onderwerpen veranderen dus, maar de doelen blijven hetzelfde. Gaat het bijvoorbeeld om rekenen, dan tel je binnen het thema prentenboek de kleuren en bij het thema Pasen eieren.’

Cyclisch werken en leren Truus en Marlies werken de globale activiteiten en doelen per thema gedetailleerd uit in een werkplan. Is een thema afgelopen, dan vullen ze de evaluatie in. Marlies: ‘In de evaluatie schrijven we onder meer op of doelen gehaald zijn, of we goed op onderwijsbehoeften hebben ingespeeld en of de aanpak goed en effectief was. Per kind leggen we de vorderingen vast in het kindvolgsysteem KIJK!’ De evaluatie vormt de input voor het werkplan van het nieuwe thema. ‘Daarmee is de cirkel rond.’

E

Marlies (midden) en Truus (rechts): ‘In één oogopslag zie je activiteiten, doelen en onderwijsbehoeften.’

Placemat Truus en Marlies zijn blij met de werkwijze. ‘Het themagroepsplan ligt als placemat op het bureau. In één oogopslag zie je activiteiten, doelen en onderwijsbehoeften van kinderen.’ Zorgcoördinator Cindy Lacroix merkt dat het systeem bijdraagt aan opbrengstbewust handelen. ‘De leerkrachten denken goed na over concrete doelen en de onderwijsbehoefte van het kind. Ze werken doelgericht aan zijn ontwikkeling.’

Meer over de werkwijze bij De Violier en het themagroepsplan lees je op www.bco-onderwijsadvies.nl/themagroepsplan-1-2

Meer informatie bij: [email protected]

E

Jaargang 14 I nummer 3 I mei 2016

Column Innoveerkracht

Bruggen bouwen Hoe maak je het bruggetje van visies en modellen als Onderwijs2032 en de 21e eeuwse vaardigheden naar tastbaar onderwijs voor morgen? Volgens mij moeten we daarvoor de eerste stappen durven zetten over een brug die we nog aan het bouwen zijn. Dat is tegelijkertijd een erg moeilijke als een potentieel reuze eenvoudige opdracht.

U bent van harte welkom. Seminar Beweging in leiderschap Datum: woensdag 18 mei 2016 Tijd: 12.30 - 16.30 uur Locatie: BCO Onderwijsadvies Venlo

Innofun Summer Boost Datum: woensdagmiddagen in juni Tijd: 13.30 - 16.30 uur Prijs: € 95,- per deelnemer • Programmeren op de basisschool Datum: woensdag 1 juni 2016 Locatie: eLab Innofun, Venlo

Moeilijk, want hoe ontwerp je onderwijs voor een toekomst die meer dan ooit onvoorstelbaar is? Kantelen, disruptie, transitie, robots, slimme machines… hoe ontwerp je een brug die nog alle kanten op kan? En hoe doe je dat als je al decennia succesvol bruggen bouwt aan de hand van methodes die altijd werkten, maar nu waarschijnlijk niet meer. Eenvoudig, want we hebben geweldige nieuwe gereedschappen tot onze beschikking. Het internet laat ons staan op de schouders van reuzen. Dat biedt nieuwe vergezichten, overkanten die we ons eerder niet voor konden stellen. Sociale media helpen ons om elkaar te vinden, kennis, ideeën te delen. We weten steeds meer, ook omdat wetenschappers met de nieuwste technieken kunnen kijken in het lerende brein.

Conferenties en seminars

• Werken met verhalen met het ‘green screen’ Datum: woensdag 15 juni 2016 Locatie: St. Alexanderschool, B ennekom • Morgen aan de slag met bewegend leren Datum: woensdag 22 juni 2016 Locatie: eLab Innofun, Venlo

Erno Mijland (Innofun) is publicist, adviseert onderwijsorganisaties over innovatie in leren en spreekt en traint rond thema’s als toekomstgericht leren, gebruik van media in het leerproces en slimmer (samen)werken.

Wat ook helpt: accepteren dat we dit project toch nooit af krijgen. Ons onderwijs is telkens op weg naar een nieuwe fase die weer vertrekpunt is voor de volgende. Incrementeel, agile, rapid prototyping. Klinkt ingewikkeld, is het niet. Onze kinderen doen het ons dagelijks voor. Ze beginnen gewoon. Voor een zandkasteel heb je geen bouwtekening nodig. Je begint… en moet je eens kijken wat er staat voordat de zon onder gaat…

Misschien heb je voor jouw school, voor jouw bestuur, een nog wat vage stip aan de horizon. Zoek en vervang die stip door een komma. Haal hem dichterbij, zodat hij scherper wordt. Plaats een pijler en bouw zo aan jouw brug naar morgen. Doe dat niet alleen, maar zoek elkaar (en ons) op. Werk en experimenteer samen... met leerkrachten, met leerlingen. Ik nodig je uit: kom over de brug.

Laten we daarom ook de leerling meenemen in ons project! Veel leerkrachten en scholen doen dat al. Op vele plekken leert men van nieuwe ervaringen in de dagelijkse praktijk. Waar stappen gezet worden, ontstaan beelden en woorden, taal om vat te krijgen op kansen voor de nieuwe werkelijkheid.

Erno Mijland [email protected]

• Werken met verhalen met het ‘green screen’ Datum: woensdag 22 juni 2016 Locatie: Bs ’t Klokhuis, Geldrop • Morgen aan de slag met bewegend leren Datum: woensdag 29 juni 2016 Locatie: Bs De Doelakkers, Hilvarenbeek • Betekenisvol werken aan woordenschat met tablets Datum: woensdag 29 juni 2016 Locatie: Edux Onderwijspartners, Ulvenhout

Seminar Taalkabaal Datum: woensdag 8 juni 2016 Tijd: 13.30 - 17.00 uur Locatie: BCO Onderwijsadvies Venlo

Seminar Taalkabaal Datum: woensdag 28 september 2016 Locatie: Zuid-Limburg

Inschrijven: www.bco-onderwijsadvies.nl

Aan de basis van ontwikkeling

7

Jaargang 14 I nummer 3 I mei 2016

Interactiewijzer voor het jonge kind

Je bent niet zo, je doet zo Kinderen die vaak bazig, meegaand, verlegen of tegendraads reageren, leren op kindcentrum Mozaïek in Helmond gedragsalternatieven kennen. VVE-coach Anke Reijnders en pedagogisch medewerker Lenie van der Vleuten zien kinderen positief veranderen: ‘Dat zo’n vinnig mannetje ineens zorgzaam reageert, is echt fantastisch.’

8

K

VVE-coach Anke Reijnders komt met een voorbeeld. ‘Toen een jongetje zag dat twee andere kindjes werden geplaagd, was zijn eerste reactie: “Hé, jou ga ik stompen.” Dat is negatieve taal waar ik hem beslist op aangesproken zou hebben. Maar door toedoen van Gemmie keek ik er genuanceerder naar. Hij voelde zich sociaal betrokken bij klasgenoten. Daarom stimuleerde ik hem te helpen zonder te stompen.’ Om zulke succesverhalen meer basis te geven kiest Mozaïek bewust voor een doorgaande lijn tussen dagopvang en school. ‘Het gaat om sociale vaardigheden – hoe gaan we met elkaar om? – die het waard zijn om blijvend vast te houden.’ Over de eigenschappen van Poppie Mee maakte kindcentrum Mozaïek een liedje, dat door de kinderen uitbundig wordt meegezongen. Nieuwsgierig? Bekijk het filmpje op www. bco-onderwijsadvies.nl/diensten/interactiewijzer-jonge-kind Meer informatie bij: [email protected] en [email protected]

Poppie Mee stimuleert interactie tussen jonge kinderen.

‘Poppie Mee, Poppie Tegen, Poppie Baasje en Pop Verlegen helpen bij het ontwikkelen van sociale interactievaardigheden. Zo zet Poppie Mee de peuters en kleuters aan tot samenspel en helpt Poppie Tegen ‘nee’ zeggen. Poppie Baasje kan de leiding nemen en laat verlegen kinderen initiatief nemen, terwijl Pop Verlegen kinderen stimuleert soms een stapje terug te doen. Het poppenviertal hoort bij de preventieve methodiek Interactiewijzer voor het jonge kind.

Praktisch hulpmiddel ‘Je bent niet zo, je doet zo. Dus kun je het ook anders doen’, licht Lenie van der Vleuten de poppenmethodiek toe. ‘Poppie Mee is een mooi

hulpmiddel om samen spelen en samen delen te ondersteunen. De kinderen kunnen zich met het popje identificeren en pakken het erbij als ze iemand willen helpen of troosten.’

Succesverhalen Ook het gedrag van leerkrachten en pedagogisch medewerkers is belangrijk. En volgens Gemmie Derksen, senior adviseur bij BCO Onderwijsadvies, ‘draait het eigenlijk om hún houding’. Daarom wordt bewust gekeken naar de pedagogische stijl van het team. ‘Waar zitten valkuilen? Waarom is het gedrag van een kind bij de een opvallender dan bij de ander? Het team van Mozaïek pakte dat goed op.’

BCO Onderwijsadvies Wylrehofweg 11 5912 PM Venlo Tel. 077 351 92 84 [email protected] www.bco-onderwijsadvies.nl O2 Onderwijsadvies Amerikalaan 70E 6199 AE Maastricht-Airport Tel. 046 457 03 10 [email protected] www.o2-onderwijsadvies.nl Innofun Wylrehofweg 11 5912 PM Venlo Tel. 077 851 01 20 [email protected] www.innofun.nl

Aan de basis van ontwikkeling