9-11-2009
ALCOHOLGEBRUIK: BEWUST OVERWOGEN OF ONBEWUST OVERKOMEN? Impliciete en expliciete processen bij alcoholgebruik en implicaties voor interventies
Katrijn Houben
[email protected]
Alcoholgebruik, misbruik & afhankelijkheid
Kenmerken misbruik en afhankelijkheid: Gebruiken ondanks negatieve gevolgen Gezondheid Persoonlijke relaties Werkomgeving …
Waarom toch blijven gebruiken?
Onderzoek naar cognitieve processen Inzicht oorsprong en voortbestaan Implicaties voor behandeling
1
9-11-2009
Rationeel gedrag?
Centrale vraag: Waarom gebruik je? Hoe?
Vragenlijsten, interviews Wat? Attitudes, motivatie, verwachtingen
Aanname: Men
heeft inzicht in cognitieve processen die gebruik sturen Mensen nemen rationele beslissingen door voordelen en nadelen van gebruik af te wegen
Rationeel gedrag? Voordelen
Nadelen
2
9-11-2009
Rationeel gedrag?
Toegepast op verslaving… Wat
is er zo positief aan uw gebruik? Verslaving is bij uitstek irrationeel gedrag!
Dual process modellen
Nieuwe visie op relatie (cognitieve) psychologie en verslaving: Dual processes Gedrag wordt gestuurd door 2 verschillende soorten cognitieve denkprocessen Voorbeelden:
MODE model (Fazio, 1990) Reflective & Impulsive model & Deutsch, 2004)
Automatisch
Gecontroleerd
Impliciet
Expliciet
Impulsief
Reflectief
Spontaan
Deliberatie
Associatief
Propositioneel
Automatische affectieve reactie
Evaluatieve beoordeling
(Strack
3
9-11-2009
Dual process modellen
MODE model Automatische cognitieve processen Gedrag Gecontroleerde cognitieve processen Motivation and opportunity
Motivation & Opportunity as Determinants Motivatie & gelegenheid bepalen of gedrag voornamelijk gestuurd wordt door automatische of door gecontroleerde cognitieve processen
Dual process modellen
Reflective & Impulsive model
4
9-11-2009
Dual process modellen
Reflectieve systeem: Beslissingen Impulsieve systeem: Associaties
Interacties:
R>I
Aandacht Activatie associaties Inhibitie
I>R
Toegankelijkheid van associaties
Dual process modellen
Herhaaldelijk gebruik verandert impulsieve en reflectieve systeem (Bechara et al., 2006; Deutsch & Strack, 2006)
Hyperactief impulsief systeem Belonende waarde alcohol Veranderingen in associatief netwerk
Alcohol cues trekken sneller de aandacht, activeren automatisch associaties en gedragsschema’s
Impuls om te gebruiken
Dysfunctioneel reflectief systeem
Verstoorde impulscontrole
5
9-11-2009
Automatische impulsen
Hyperactief impulsief systeem: Aandachtsbias Alcohol(cues)
trekken automatisch de aandacht
Aandachtsbias
Bijvoorbeeld: Dot probe taak
6
9-11-2009
Aandachtsbias
Bijvoorbeeld: Dot probe taak
Aandachtsbias
Bijvoorbeeld: Dot probe taak
7
9-11-2009
Aandachtsbias
Bijvoorbeeld: Dot probe taak
Automatische impulsen
Hyperactief impulsief systeem: Aandachtsbias Alcohol(cues)
trekken automatisch de aandacht
Associaties Activatie
arousal
van associaties met o.a. positief affect,
8
9-11-2009
Automatische associaties
Bijvoorbeeld: Impliciete Associatie Test (IAT) Alcohol Positief
Frisdrank Negatief
Automatische associaties
Bijvoorbeeld: Impliciete Associatie Test (IAT) Frisdrank Alcohol Positief
Alcohol Frisdrank Negatief
9
9-11-2009
Automatische impulsen
Hyperactief impulsief systeem:
Aandachtsbias
Associaties
Alcohol(cues) trekken automatisch de aandacht
Activatie van associaties met o.a. positief affect, arousal
Approach bias
Motivationele reactie; associaties met gedragsschema’s
Approach bias
Liggend: duwen (avoid) Rechtop: trekken (approach)
10
9-11-2009
Approach bias
Approach bias
11
9-11-2009
Dual process modellen
Verstoord reflectief systeem Hypergevoelig impulsief systeem
Nieuwe meetinstrumenten
Aandachts bias
Automatische associaties
Approach bias
Implicaties voor interventies
Bestaande interventies: ongeveer 80% terugval Invloed op impulsieve systeem? Expectancy
challenge (Wiers et al., 2005)
Alleen
verandering reflectieve/expliciet systeem maar geen verandering impulsieve/impliciet systeem
Impulsieve systeem veranderen?
12
9-11-2009
Interventies
Nieuwe technieken om automatische impulsen/processen te veranderen: Aandachtsbias
training Evaluatieve conditionering (associaties) Avoidance training (gedragsschema’s) Inhibitietraining
Aandachtsbias
Dot probe training met zware drinkers (Schoenmakers et al., 2007)
Experimentele groep: probes altijd na alcohol Controle groep: 50/50 verdeling probes alcohol/frisdrank
13
9-11-2009
Aandachtsbias
Resultaten
Experimentele groep: Afname in aandachtsbias na afloop van de training
Automatische associaties
Evaluative conditioning (Houben et al., under review)
Experimenteel: Alcohol - negatief
Controle: Alcohol – neutraal
Pretest & Posttest: Affect en gebruik
BIER
BIER
14
9-11-2009
Evaluatieve conditionering
Resultaten
0 -0,1 -0,2 -0,3
Experimentele groep: Afname in affect en gebruik na afloop van de training IAT: Affect Gezichten
Gebruik afgelopen week IAPS
-0,4 -0,5 -0,6 -0,7 -0,8
14 12 10 Controle 8 Experimenteel 6 4 2 0 Gezichten
Controle Experimenteel
IAPS
Approach bias
Approach bias: Avoidance training (Wiers et al., in press)
15
9-11-2009
Approach bias
Training: Conditie
1: 90% alcohol trekken Conditie 2: 90% alcohol wegduwen
Resultaten: Taak-specifiek:
Sneller alcohol wegduwen Sterkere associaties tussen alcohol en avoid Reductie alcoholgebruik
Response inhibitie
Training response inhibitie (Houben et al., under review)
Alc/No-go conditie:
Alc/Go conditie:
Pretest & posttest: Affect en consumptie
16
9-11-2009
Response inhibitie
Resultaten
Alc/No-go: Afname affect en gebruik Alc/Go: Toename affect en gebruik IAT: Affect
0 pretest
posttest
-0,05
Gebruik afgelopen week 25 23
-0,1
21alc/go alc/no-go 19
-0,15 -0,2
17
-0,25
15 pretest
alc/go alc/no-go
posttest
Conclusie
Dual process modellen: Nut voor verslavingsonderzoek?
Inzicht processen
Impulsief systeem hyperactief voor alcohol: Automatische impulsen om te gebruiken Reflectief systeem: Verstoorde impulscontrole
Nieuwe meetinstrumenten
Dot probe, IAT, approach/avoidance taak, …
Implicaties voor interventies
17
9-11-2009
BEDANKT VOOR UW AANDACHT
18
