Agrarisch Inzicht november 2014

Nieuwsbrief voor agrariërs in het rivierengebied

Agrarisch november  Inzicht

2014

special glastuinbouw

Grondgebonden chrysantenteelt in de Bommelerwaard

“Zorg dat je recirculeert!”

“Er zijn twee sporen die we kunnen volgen met de teelt van chrysanten; de grond uit of blijven telen in de bodem. In dat laatste geval moeten we zoeken naar de optimale manier om dat te doen. Naar een manier van werken die zo min mogelijk emissie geeft van meststoffen en gewas­beschermings­­middelen.” Dat zegt senior adviseur René Corsten van DLV-Plant. Hij is één van de trekkers van het ‘Praktijknetwerk optimalisatie grondgebonden teelt Tieler- en Bommelerwaard’. Daar doen bijna 50 bedrijven aan mee, bijna allemaal chrysantentelers, samen goed voor zo’n 150 hectare glastuinbouw in het gebied. Ze krijgen te maken met strengere regels. In 2017 en 2027 mogen ze respectievelijk geen gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen meer uitstoten. Om dat voor

elkaar te krijgen is in 2012 het Praktijk­ netwerk opgezet. Corsten: “Voor de bedrijven in dit gebied is het economisch niet haalbaar om ‘uit de grond’ te gaan. Om te gaan telen op een substraat, met een gesloten systeem van bemesting en stoffengebruik. We proberen de teelt in de volle grond nu zo in te richten dat we daar zo dicht mogelijk bij in de buurt komen. Als de omstandigheden goed zijn en de teelt is optimaal ingericht, kunnen we zó werken dat de emissie naar het oppervlaktewater nul en naar het grondwater nagenoeg nul is.” Gesloten watersysteem Op het bedrijf van Jac van Wijk (G&G Flowers in Gameren) zien we in de praktijk hoe dat werkt. In de kas waar we staan, groeien op 46.000 m2 chrysanten met namen als ‘Bretagne Pink’ en ‘Flamboja’. Het gietwater dat ze 1 Agrarisch Inzicht | november 2014

Jac van Wijk (links) en René Corsten van DLV-Plant (rechts) staan in de chrysantenkas van G&G Flowers.

krijgen wordt verrijkt met meststof, en er worden (als dat nodig is) middelen gebruikt tegen schimmels of vraat. Van Wijk: “Onder de teelt liggen drains in de bodem. Die vangen het overtollige gietwater op. Dat wordt opgeslagen in een aparte silo en hergebruikt. Dat is het circulatiewater.” Van Wijk loopt naar buiten en wijst naar een groot opvangbekken voor regenwater. “We vangen het regenwater dat op de kas valt op in dat bassin. Samen met het circulatiewater uit de silo mengen we dat tot nieuw gietwater voor de beregening in de kas. Door dit systeem –beregening, drainage, recirculatie– hoeven we geen water aan de bodem te onttrekken en hoeven we geen bedrijfswater op het oppervlaktewater te lozen. Zo hebben we een vrijwel gesloten watersysteem. Ook wegsijpelen 

 van het gietwater in de ondergrond

is beperkt. We hebben hier kwel, het grondwater drukt het beregeningswater als het ware naar boven. Ook daar lekt vrijwel niets weg.” Maatwerk Die kwel zorgt overigens ook voor problemen, net als inzijging: het zorgt voor overtollig water. Van Wijk: “Bij inzijging staat het water in de sloot hoger dan de drainage onder de teelt. We krijgen dan via de drain meer water binnen

dan we beregenen. We zijn met het waterschap in gesprek om daar iets aan te doen. Er kan niet van ons verwacht worden dat we emissieloos werken als we het extra water dat het bedrijf binnenkomt ook nog moeten verwerken!” Corsten: “Het optimaliseren van de grondgebonden teelt is maatwerk. We moeten van bedrijf tot bedrijf kijken wat de omstandigheden zijn om maximaal effect te hebben. Er zijn al veel stappen gezet in de sector. Bij dit bedrijf kun je dat goed zien.

Er wordt hier heel netjes gewerkt. Er is met deze aanpak ook voor andere ondernemers nog een slag te maken.” Van Wijk: “Dat is een tip voor andere telers. Je kunt zorgen dat je emissieloos werkt als je al je drainagewater her­ gebruikt. Zorg dat je recirculeert!” Waterkwaliteit Het waterschap werkt samen met de agrariërs in het gebied aan manieren om schoner te werken, onder meer door het stimuleren van samenwerkings­ verbanden als het Praktijknetwerk voor glastuintelers. ●

UO-milieurapportages in de glastuinbouw Voorheen bestond de verplichting om jaarlijks de milieugegevens van uw glastuinbouwbedrijf te rapporteren aan de UO-glastuinbouw. Sinds 1 januari 2013 is het Besluit glastuinbouw komen te vervallen en zijn de regels voor glastuinbouwbedrijven opgenomen in het Activiteitenbesluit. Sindsdien kunnen tuinders zelf de rapportage indienen. Er hoeft niet meer gerapporteerd te worden over het energieverbruik en het totaalverbruik van gewasbeschermingsmiddelen maar wél over de hoeveelheid en kwaliteit van het geloosde water. Sinds dit jaar controleert het waterschap álle glastuinbouwbedrijven op de ingediende rapportages. Handhaving We willen als overheid minder regels en toch het oppervlaktewater verbeteren en de milieubelasting verminderen. Daarom zijn er sinds enkele jaren signaalwaarden voor meststoffenverbruik in de grondteelten en lozingsnormen voor de substraatteelten. Om ook daadwerkelijk iets met deze cijfers te kunnen doen zal er jaarlijks gerapporteerd moeten worden en zal

ook de inhoud van de rapportage moeten kloppen. Daarom is het waterschap gestart met een jaarlijkse handhavingsactie op de UO-rapportage. Tijdens de controlebezoeken bespreken we ook met u de inhoud van de rapportage en kijken we naar naleving van de normen. Invoeren rapportage Omdat de rapportage gemakkelijker is geworden, is het nu mogelijk om dit zelf via een internetmodule op www.uoglastuinbouw.nl in te dienen. Dit moet jaarlijks vóór 1 mei. Overigens mag nog steeds via de geaccepteerde deskundige gerapporteerd worden. Enkele certificerende instanties zoals bijvoorbeeld MPS en Groeinet bieden deze service ook. Vaak moeten dan naast de gegevens ten behoeve van de certificering ook de lozingsgegevens apart aangeleverd worden. Gegevens die gerapporteerd moeten worden voor grondteelten: • Teeltplan. • Hoeveelheid gebruikte kg stikstof en fosfaat. • Hoeveelheid geloosd drainagewater in kubieke meter in periodes van 4 weken, beginnend in de eerste week van januari. • De gehalten aan NO3, NH4 en P in het geloosde drainagewater gemeten op een representatief lozingspunt, minimaal één maal per 13 weken, waarbij de eerste periode begint in de eerste week van januari. 2 Agrarisch Inzicht | november 2014

Gegevens die gerapporteerd moeten worden voor substraatteelten: • Teeltplan. • Hoeveelheid geloosd drainwater die wordt geloosd in kubieke meter per periode van 4 weken beginnend in de eerste week van januari. Naast spuitwater kan dit ook spoelwater van filters zijn als drainwater wordt gebruikt om te spoelen. • EC-waarde en gehaltes NO3, NH4, P en Na van het geloosde drainwater. Deze analyse moet worden uitgevoerd om de 8 weken in de periodes dat er geloosd wordt, waarbij het eerste monster in de eerste periode van 8 weken (januari/februari) genomen moet worden en het laatste monster in de periode van week 49 tot 52. Meer informatie Afdeling handhaving van Waterschap Rivierenland, telefoon (0344) 649 410 of e-mail: [email protected]. ●

Resultaten metingen waterkwaliteit glastuinbouw 2013 Waterschap Rivierenland draagt zorg voor een goede waterkwaliteit van het oppervlaktewater. De aanwezigheid van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen kan het waterleven nadelig beïnvloeden. Daarom doet het waterschap onderzoek naar deze stoffen, ook in glastuinbouwgebieden. Uit de meetresultaten van 2013 blijkt dat in het oppervlaktewater van glastuinbouwgebieden nog steeds te veel middelen en meststoffen voorkomen. De resultaten van de metingen ondersteunen initiatieven om de uitstoot van de verontreinigende stoffen terug te dringen. Het meetprogramma Agrarisch Meetnet In 2013 bestond Agrarisch Meetnet uit 14 meetlocaties. Deze meetpunten bevinden zich in gebieden met akkerbouw, fruitteelt, boomteelt en glastuinbouw. In dit artikel gaan we in op de resultaten van de vier glastuinbouwmeetpunten, die in totaal vijf keer zijn bemonsterd. Gewasbeschermingsmiddel Stof Abamectine Deltamethrin Esfenvaleraat (Ethyl)chloorpyrifos Imidacloprid

Middel o.a. Vertimec o.a. Decis EC Sumicidin Super Pyristar 250 CF o.a. Admire, Kohinor 700 WG Vervallen (’99) Nomolt Rizolex o.a. Karate, Seal Z

Mevinfos Teflubenzuron Tolclofos-methyl Lambda-cyhalothrin

Normoverschrijdingen Tabel 1 toont het aantal normoverschrijdingen van de afgelopen jaren. In 2013 hebben we op vier glastuinbouwlocaties gemeten. Voorgaande jaren waren dit er zeven. Dit maakt vergelijken lastig. Wel blijkt uit de meetgegevens dat we nog steeds allerlei schadelijke stoffen in het oppervlaktewater aantreffen.

Normoverschrijdingen Glastuinbouw (jaargemiddelde) (% van de meetpunten (mp.)) 2009 (7 mp.) 2012 (7 mp.) 2013 (4 mp.) 0 43 0 0 0 50 0 0 50 nvt nvt 25 63 29 75 nvt 13 13 nvt

14 nvt 0 0

0 0 0 50

normen voor stikstof en fosfaat in alle gevallen zijn overschreden. Dit betekent dat ook op dit vlak nog werk aan de winkel is. Invloed inlaatwater Ook is onderzocht in hoeverre de meetpunten in 2013 zijn beïnvloed door inlaatwater uit de rivieren. Deze invloed bleek nauwelijks aanwezig. Daarom gaan we ervan uit dat de aangetroffen stoffen uit het gebied zelf afkomstig zijn. Meer informatie Wilt u meer lezen over dit onderwerp? Bekijk dan de Watersysteemrapportage op onze website. Of neem contact op met: J. de Coninck, telefoon (0344) 649 449, e-mail: [email protected]. ●

Tabel 1. KaderRichtlijnWater-normoverschrijdingen (gericht op lange termijn effecten) 2009, 2012 en 2013

Gewasbeschermingsmiddelen De zes meest aangetroffen middelen op de glastuinbouwmeetpunten zijn: Actare, Carbendazin (mogelijk het afbraakprodukt van Topsin M), Teppeki, Basagran, Admire en Plenum. Deze middelen zijn allemaal in minimaal 75% van alle genomen monsters aangetroffen. Actare zelfs in alle monsters.

Meststoffen (Nutriënten) Vanaf 2013 is het waterschap gestart met het structureel meten van meststoffen in het Agrarisch Meetnet. De meet­ resultaten voor de nutriënten stikstof (N) en fosfaat (P) voor de onderzochte agrarische sectoren zijn in onderstaande figuren weergegeven. Hieruit blijkt dat op de glastuinbouwmeetpunten de

fosfaat  

sMkstof   stikstof

fosfaat

Totaal  WSRL  landelijk  (n=128)  

Totaal  WSRL  landelijk  (n=127)  

Agrarisch  meetnet  (n=14)  

Agrarisch  meetnet  (n=14)  

Glastuinbouw  (n=4)  

<  norm   Glastuinbouw  (n=4)   1  -­‐  2x  norm  

<  norm  

Frui?eelt  (n=3)  

2  -­‐  5x  norm  Frui?eelt  (n=3)  

2  -­‐  5x  norm  

 >  5x  norm   Boomteelt  (n=3)  

 >  5x  norm  

Boomteelt  (n=3)   Akkerbouw  (n=4)  

Akkerbouw  (n=4)   0%   10%   20%   30%   40%   50%   60%   70%   80%   90%  100%  

1  -­‐  2x  norm  

0%   10%   20%   30%   40%   50%   60%   70%   80%   90%  100%  

Figuur 1. Normoverschrijdingen N en P voor meetpunten Agrarisch Meetnet, vergelijking van teelten onderling en met beheergebied totaal

3 Agrarisch Inzicht | november 2014

weetjes over wetten

Watercompensatie bij uitbreiding en/of nieuwbouw Bij nieuwbouw of het vergroten van bedrijfsruimte ontstaat er een uitbreiding van verhard oppervlakte. Deze oppervlakte zorgt voor meer afvoer van hemelwater naar de wateren in de omgeving. Om toenemende wateroverlast te voorkomen moet ruimte voor water worden gecreëerd. Extra waterberging remt de afvoersnelheid van het water af én voorkomt dat laaggelegen gebieden onder water komen te staan. Gaat u een kas bouwen of uitbreiden? Dan zult u water compenserende maatregelen moeten nemen. Compensatienormen Voor de glastuinbouw is goed gietwater essentieel. Om met hemelwater aan de vraag van gietwater te kunnen voldoen, wordt het water opgevangen in een bassin. Een hoeveelheid van 500 m³/ha aan hemelwater moet worden opgevangen en hergebruikt. Daarnaast moet ook compensatie worden gerealiseerd bij de uitbreiding van kassen. Per hectare nieuw verhard oppervlak moet 580 m³/ ha watercompensatie gerealiseerd worden. Hiervan moet minimaal 145 m³/ha bestaan uit open water. Open water wil zeggen dat gecompenseerd kan worden in een te graven water of door middel van het verbreden van een bestaande watergang. De overige 435 m³/ha mag u in een bassin of silo compenseren. Zo behoudt u het overgrote deel van de grond en heeft het waterschap toch de gewenste compensatie. De afbeelding geeft aan hoe u de goed gietwatervoorziening en de compensatie in één bassin kunt realiseren. Vertraagd weglopen Om het watersysteem niet extra te belasten dient 435 m³ water vertraagd richting het oppervlaktewater weg te lopen. Dit kan via een retentiepijp waar maximaal 1,5 liter/per seconde

Via een ‘vergunningcheck’ kunt u op deze website bekijken of een vergunning- of meldplicht van toepassing is. Wanneer u een omgevingsvergunning én een watervergunning nodig heeft, kunt u online een geïntegreerde aanvraag indienen.

435 m3/ha (compensatie) 500 m3/ha (goed gietwater)

Figuur: Combinatiebassin goed-gietwater­ voorziening en watercompensatie

door stroomt. Zo zorgen we voor compen­­satie met vertraagde afvoer. De “onderste” 500 m³/ha dient te worden gebruikt als gietwater in de kas. Vergunning Voor het lozen van hemelwater afkomstig van nieuw verhard oppervlak in oppervlaktewater is een vergunning nodig van het waterschap. Door deze regel willen we de versnelde afvoer van hemelwater als gevolg van de uitbreiding van het verhard oppervlak beperken. U kunt uw aanvraag of melding online indienen via www.omgevingsloket.nl.

4 Agrarisch Inzicht | november 2014

hergebruik

1,5 L/sec

Meer informatie Bij twijfel of u een melding moet doen of toch een watervergunning dient aan te vragen, is het handig om vooraf te overleggen met het waterschap. Wij denken graag met u mee. U kunt contact opnemen met de afdeling Vergunningen via (0344) 649 494 of per e-mail: [email protected]. U kunt ook onze website www.waterschaprivierenland.nl raadplegen onder het kopje ‘werkzaamheden in de buurt van water of dijk’. ●

Emissieloos ondernemen in de glastuinbouw

“Voorkomen is beter dan handhaven”

“Ik wil een oproep doen aan de glastuinbouwondernemers in de Bommelerwaard. Kom samen in actie, juist in deze onzekere tijd. Wacht niet af tot de overheid de koers bepaalt maar ga zelf mee aan het roer zitten. Als je de zaken nú goed regelt wordt je in 2017 en 2027 niet door de regelgeving overvallen.” Dat zegt Ad van Marion van Waterschap Rivierenland. Hij is één van de trekkers van het ‘Waterkwaliteitsproject Glastuinbouw Bommelerwaard’. Dat wil de glastuinbouwsector voorbereiden op de nieuwe regels voor emissie van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen (verboden in 2017 resp. 2027). De projectgroep doet dit onder meer door het opzetten van een ‘gebiedsdialoog’ tussen verschillende overheden en ondernemers in de glastuinbouw. Er wordt in de Bommelerwaard al veel gedaan om ‘emissieloos’ te ondernemen, zegt Van Marion. “Maar er zitten nog steeds stoffen in het oppervlaktewater die daar niet horen. Als we er niet in slagen dat

aan de bron te verminderen, dan moeten we overstappen op het gebruik van een apart rioolwatersysteem voor glastuinbouwbedrijven. Daarmee vangen we het drainage- en afvalwater op en vervoeren het apart naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Daar wordt deze relatief kleine afvalstroom dan apart gezuiverd.” Hobbels te nemen Het aanleggen van een dergelijk systeem is technisch haalbaar, maar duur. De kosten ervan bedragen rond de 10 miljoen euro voor de Bommelerwaard. De projectgroep waarin ook LTO is vertegenwoordigd, denkt dat dit de meest economische oplossing is voor dit vraagstuk. De kosten per bedrijf zullen lager zijn dan een individuele oplossing per bedrijf. Naast de kosten zijn er ook risico’s voor alle partijen. Van Marion: “Het zou toch mooi zijn als de tuinders zelf actief mee zouden doen aan de nadere uitwerking en het beheersen van de risico’s? Als dit project slaagt bezorg je je bedrijf en de sector 5 Agrarisch Inzicht | november 2014

een concurrentievoordeel.” Bovendien: “Voorkomen is beter dan handhaven. Handhavend optreden is voor het waterschap slechts een uiterste middel.” Duurzaam ondernemen zal leiden tot een toekomstbestendige tuinbouw in de Bommelerwaard. Daarom de oproep van Van Marion: “Ondernemers: grijp nu het voortouw, zorg dat je invloed uitoefent op hoe die toekomst er uit gaat zien!” Meer informatie Ad van Marion, telefoon (0344) 649 214, e-mail: [email protected]. ●

korte berichten

Stand van zaken Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard In 2013 besteedden we in Agrarisch Inzicht aandacht aan het project Herstructurering Tuinbouw Bommeler­ waard. Teun Biemond, directeur van het Projectbureau geeft een korte update:

Natuurvriendelijke oevers “De animo voor natuurvriendelijke oevers is groot. Het eerste traject (langs de N322 bij Gameren) is gerealiseerd en wordt dagelijks door vele passanten gezien. Twee andere trajecten zijn met

Teun Biemond: “Waterschap Rivierenland neemt voor het vierde jaar deel aan de Gemeenschappelijke Regeling Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard (PHTB). Ondanks dat het Provinciaal Inpassingsplan nog niet klaar is, gebeurt er veel. Mede dankzij de succesvolle Gelderse verplaatsingsregeling voor glastuinbouwbedrijven.

de grondeigenaren overeengekomen en gaan richting uitvoering, andere trajecten zijn in de onderhandelingsfase. PHTB werkt daarbij nauw samen met het waterschap”. ●

De Watersysteemrapportage van Waterschap Rivierenland geeft een actueel beeld van de toestand en trends in het watersysteem van het rivierengebied. De rapportage geeft inzicht in hoeverre Waterschap Rivierenland voldoet aan de doelstellingen voor peilbeheer, waterkwaliteit en ecologie én of er sprake is van voor- of achteruitgang.

Openbaar Het waterschap gebruikt de rapportage om een goed beleid en beheer te kunnen voeren. De rapportage wordt nu openbaar, omdat deze ook voor regionale overheden, natuur- en milieuorganisaties, bewoners én agrariërs interessant kan zijn. Het rapport geeft namelijk inzicht in hoe het is gesteld met het watersysteem in uw specifieke regio. Download U kunt de rapportage downloaden via de website van Waterschap Rivierenland, onder de menu-items: ‘Over het waterschap’ > ‘Taken’ > ‘Schoon water’.

Waterkwaliteit “Een belangrijk speerpunt van het project is het onderdeel “Waterkwaliteit Tuinbouw Bommelerwaard”. Doel van dit project: in 2017 geen lozing van drainagewater meer op het oppervlakte­ water. Positief aspect van dit project is dat waterschap en sector elkaar beter hebben leren begrijpen. Een jarenlange patstelling over het verschil en de consequenties tussen kwel en inzijging, is beslecht. Ook hebben sector en waterschap meer inzicht gekregen in elkaars bedrijfsvoering. Het project gaf de sector inzicht in de hoeveelheid drainage­ water en de daarin niet benutte meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen die de sloot inspoelt ”.

Meer informatie Michel Lucas, telefoon (0344) 649 028, e-mail: [email protected]. ●

Agrarisch Inzicht is een uitgave van Waterschap Rivierenland. Deze speciale uitgave voor de glastuinbouw wordt bij alle glastuinbouw bedrijven in het beheersgebied van het waterschap bezorgd. Belangstellenden krijgen het blad op aanvraag gratis toegestuurd. Het is ook te downloaden vanaf onze website. Waterschap Rivierenland Postbus 599 | 4000 AN Tiel Telefoon (0344) 649 090 www.waterschaprivierenland.nl [email protected]

6 Agrarisch Inzicht | november 2014

Tekst Waterschap Rivierenland, Richard Derks - Fotografie Waterschap Rivierenland, Tiel, August Swietkoviak, en Marcel Köppen - Vormgeving Het Lab ontwerp + advies, Arnhem - Drukwerk Drukkerij De Bondt Grafimedia bv - Cartoon studio Bajo

Inzicht in de watersystemen van het rivierengebied